Untitled

ioseb siboSvili
dodorqis
monasteri
gamomcemloba `mwignobari~
Tbilisi, 2015 weli
vuZRvni WeSmarit marTlmadideblebs,
suliT da xorciT qarTvelebs _
sofel udabnos mosaxleobas.
redaqtori damkabadonebeli:
manana gorgiSvili
garekanis dizaini: ISBNBN 978-9941-450-86-0
Tamar tyablaZe
givi xarauli
misTana mZovarni, dodo da lukiane,
qarTueilT mTiebni, uRamoni naTelni,
uRaRTa uwylod, upovarni kleoben,
SvilT imravleben, gemosa ugemoni,
aRikarveben, dRes mdinariT mdgomadmdi.
Tqmuli nikoloz Tfilelis mier
me-18 saukuneSi (1760 weli) garejis mravalmTis udabnos
dodorqis monasterma, lekTa mudmivi Tavdasxmebis gamo,
sabolood Sewyvita arseboba. misi ukanaskneli winamZRvari gaxldaT mama svimoni (inauriZe) (1740-1760w.w.)
250 wlis Semdeg, 2010 wlis 19 maiss, Rirsi dodo garejelis xsenebis dRes, uwmindesisa da unetaresis, sruliad
saqarTvelos patriarqis ilia meoris locva-kurTxeviT
dodorqis monasterSi ganaxlda moRvaweoba da pirveli
wirva aRavlina urbnisisa da ruisis mitropolitma iobma
(aqiaSvili). xolo monastris winamZRvrad uwmindesis mier
dadgenil iqna sqemmRvdelmonazoni (amJamad sqemarqimandriti) serapioni (wiklauri).
sanam monastris dRevandel moRvaweobaze visaubrebT,
interesmoklebuli ar iqneba Tu mokled mimovixilavT mis
ToTxmetsaukunovan istorias.
feodaluri saqarTvelos winsvla-daqveiTeba garejis
politikur-socialur cxovrebaSi aisaxa. garejma Tavisi
arsebobis grZel manZilze sami ZiriTadi etapi gaiara: VI
saukunidan XIII saukunis meore naxevramde igi xasiaTdeba
ganviTarebis saerTo aRmavlobiT, Semdeg ki TandaTani
daqveiTebiT, vidre XVII saukunis dasasrulamde. XVIII saukuneSi iwyeba SedarebiTi winsvla. magram mdgomareoba
mainc ver utoldeba aRniSnuli pirveli periodis dones.
XIII saukunis meore naxevridan adgili aqvs gareSe mtris
xSir Tavdasxmebs. dasturdeba garejis sruli gauqmebis
3
SemTxvevebic. ase magaliTad, gareji gauqmebulia XV saukunis dasawyisisaTvis, Temur lengis Semosevebis Sedegad, Semdeg XVII saukuneSi Sah-abasis Semosevis Sedegad.
rogorc Cans, am awiokeba-aoxrebaSi Cvens Tanamemamules
giorgi saakaZes lomis wili aqvs. cnobili sasuliero moRvawe mixail (gobron) sabinini Tavis wignSi ,,saqarTvelos
samoTxe” wers: ,,am monasters (dodo rqas i.s.) Tvisi winamZRuari hyuanda da Tavisi sacxovrebeli mamuli. _ 1615 welsa, _ wyevisa da glovisaman, viTar am monastersa, egreTve
sruliad mravalmTis monasterTa, mouRo sruliad bolo
da daamxo da mowyvita wyeul saakaZes mowyalebisamebr _
Sah abasis mier; ukanasknel dromdin iqmneboda mravalmTis myudrooba, Tu ar aeoxrebinaT igi sruliad.” (,,uwyeba
Rirsisa mamisa Cueinisa dodosTvis” gv.636).
ramdenime wlis Semdeg, rodesac SedarebiT mSvidobiani periodi daiwyo garejis mravalmTis udabnoSi, qarTvelebma monastrebis ganaxlebas mihyves xeli. magram:
,,bolo mouRo mravalmTis monasterTa Semdeg ganaxlebisa,
mefe vaxtangman, romelmanca berTubnis monasteri sruliad ruseTSi gadaitana, mcxovrebiTTurT, aRsavlis karic
ki waiRo, aramc Tu sxua raimeRa gauSva: xatni da juarni da
didni nawilni friad Semkulni mdidrad, aqamomde usvenia
sasaxlis eklesiasa Sina, grafina anna giorgis asuls tolstois _ da mamulebis CamorTmevam, orTa darComilTa udabnoTa R. daviTisa da naTlismcemelisaTa, sruliad gaasawyla da daamxo. awindeli zuari R. daviTis monastrisa,
romelic daurCeniaT isic R. dodos sakuTari aris. _ amiT
unda gavsazroT, viTarmed R. dodos monasteri friad
savse iyo Cueinobadmde _ rogorc mogviTxroben gardacemiT. bolo dromdis R. m. dodos monastersa Sina raodenime monazoni yofilan mcxovrebni. Semdeg gasawylobisa
ar vin Sesula da amisTvis sruliad daketila monasteri.
darCenila iq erTi mwiri beri, romelic gadmouyuaniaT R.
m. daviTis monastersa Sina da iq aRsrulebula; amis Semdeg
4
mTeli dodos monastris saxmari da aveji, orTa awmyofTa
udabnoTa ganuyviaT, romelnica zogierTni inaxvian iq da
mravalni maTgani zogi gahyides, zogi axalze gascvales
maTTa winamZRvarTa...” (iqve gv.636-637).
dangreva, miTviseba, yidva-gayidva gacilebiT advili
saqmea, vidre aSeneba, Seqmna da movla-patronoba. saukuneebis ganmavlobaSi Sendeboda dodorqis monasteri. dodo
garejels garejis samonastro kompleqsis warmoSoba-ganviTarebis istoriaSi mis adreul etapze gansakuTrebuli
adgili ukavia. amitomac SemTxveviT ar uwodebiaT misTvis
garejis udabnos mesame mnaTobi. mRvdel-monazoni dodo
VI saukunis erT-erTi yvelaze saxelganTqmuli qarTveli
saeklesio moRvawea. daviT garejelis TanamoRvaweTa Soris, dodo yvelaze saxelganTqmulia lukianesTan erTad. magram Tu lukiane garejis udabnoSi wmida daviTis
erTaderTi Tanamgzavri da misi pirveli Tanamkvidria,
wmida dodo daviT garejelisken miemarTeba mis garSemo
moweseTa TavSeyris pirvel etapze. magram garejis savaneSi misulTagan wmida dodo pirveli ar yofila. im droisaTvis mama daviTs ukve mravali sulieri Svili Semoekriba
irgvliv: ,,viTarca ganmravldes Zmani da esma hambavi misi
wmidasa Rirssa mamasa dodos, movida igica winaSe mamisa
daviTisa da moikiTxnes urTierTas”, ,,xolo mas Jamsa Sina
iswava sanatrelman dodom wmidisa daviTisaTvis... aRiZra
eseca saRmrToviTa surviliTa da moswrafebiT movida
misa mimarT”, _ mogviTxrobs wmida daviTis ganvrcobili
cxovreba. ,,esma ese wmidasa da netarsa dodos eseviTarisa
kacisa angelozebrivi cxovreba, iwyala trfialebiTa...
aRiZra winamZRuarebiTa sulisa wmidisaTa damtevebelman soflisaman da miiwia karTa zeda quabisa misisaTa”, _
aRniSnulia wmida dodos cxovrebaSi.
m. sabinini, adre gamocemul Tavis Sedgenil wmida dodo
garejelis cxovrebaSi, darwmunebiT aRniSnavda, rom netari dodo garejeli iyo qarTveli warmoSobiT, mdi-
5
dar kaxel didebulTa gvaridan warmomdgari. Tan iqve
miuTiTebs, rom yvela xelnawerisa da xalxuri gadmocemis mixedviT, wmida dodo kaxel Tavad andronikaSvilTa
sagvareulodan ivaraudebao. magram vinaidan andronikaSvilebi saqarTveloSi 1167 wels mosuli berZeni andronike
komnenosis STamomavlebi arian, wmida mamis am gvarTan dakavSireba mxolod mdedrobiTi xaziT iqneboda SesaZlebelio. Tumca naTesaobiT am formasac gadaWriT uaryofs.
wmida dodo, rogorc kaxeTis TavadTagani, andronikani,
warmoudgenia, aseve, kalistrate mRvdel-monazons.
wmida dodos kaxeloba xazgasmulia vaxuSti bagrationTanac. masze saubrisas batoniSvili lakonurad da
Tavdajerebulad miuTiTebs: ,,romelica iyo naTesaviT da
queyaniT kaxi”. es sakiTxi aseve aris danaxuli XVIII saukunis hagiografiul TxzulebebSi. romanoz mitropoliti
wmida dodoze saubrisas aRniSnavs, rom ,,igi iyo kaxeTisa
samTavroiTa”. dodo garejelis cxovreba ki mogviTxrobs,
rom ,,ese wmida da sanatreli, kaci angelozTa swori, mama
dodo iyo mameulad ZirTagan aRmocenebuli da Sobili queyaniT kaxeTiT”.
romanoz mitropoliti gvamcnobs, rom daviT garejelTan Sexvedramde ,,Rirsi da yovliTurT saTno dodo
yofila monazoni rCeuli da saTno RmrTisa”. wmida dodos
cxovrebis aRweriloba, romelic, mxolod svinaqsaruli
variantis saxiT aris Seqmnili, savaraudod, aseve romanoz
mitropolitis mier 1710-1726 wlebs Soris, am moRvawis
Semdegnair daxasiaTebas warmogvidgens: ,,mas Jamsa iyo
sanatreli dodo, monazoni patiosani, siyrmiTgan monazonebisa saxesa da wessa mimRebi da qristesda Semdgomi
da yovelTa saTnoebiTa sruliad unaklulod gansrulebuli da uzenaes yovelTa saTnoebaTa moRvawebisa trfiali iyo”. daviT garejelis gvian Sedgenili svinaqsaruli
cxovrebis mixedviT ,,mas Jamsa iyo sanatreli dodo, mona-
6
zoni patiosani”, romelic garejis udabnoSi monazonTa
TanxlebiT midis.
maSasadame XVIII saukunis gviandel cxovrebaTa mixedviT,
wmida dodo adridanve gamorCeuli monazoni yofila. romanozis Tanaxmad, qristes es uReli mas siyrmidanve daudgams, garejis udabnoSi ki gandegilobisadmi miswrafebas
miuyvania. xolo sxva cnobiT, mama daviTTan mimavals monazonTa amalac xlebia Tan.
wmida dodos wmida daviTis lavraSi damkvidrebis Semdeg berTa ricxvi gazrdila: ,,viTarca warxdes mciredni
dReni Semokrba simravle sxuaTa ZmaTai”. rogorc Cans,
Zmobis aseTi matebis gamo, daviT garejels maTi nawilisaTvis axali savanis Seqmnis saWiroeba daunaxavs. am saqmis
TaosnobisaTvis yvelaze Sesaferis pirovnebad mas swored
Rirsi mama dodo miuCnevia: ,,warved, Zmao, rqasa amis kldisasa, romel ars pirispir Cvensa da waritanen Tana sxuanica Zmani, rameTu wadier arian, raiTa gare isjebodian xorciTa sulTa maTTa cxonebisaTvis”. axali savanis Sesaqmnelad maT unda gamoekveTaT axali qvab-senakebi Semdgomi
moRvaweobisaTvis. wmida dodoc, rasakvirvelia, zedmiwevniT asrulebs mama daviTis miTiTebas: ,,warvida da aRaSena udabnoT igi saxelsa zeda yovlisa wmidisa dedoflisa
Cuenisa RmrTismSobelisasa”.
romanoz mitropoliti daviTis mier dodosaTvis calke savanis daarsebis kurTxevis mizezad asaxelebs dodos
mRvdlobas da daviTis moRvaweobis wesis gamo ZmaTa damwysobisaTvis mouclelobas: ,,rameTu mRvdlobisa wesi
aqvnda Rirssa dodos, vinaiTgan TviT mouclel iyo wmida
daviT da Seqceul miudrekelad damtevebel soflisa dayudebisa Sromasa, amisaTvis arwmuna mourneoba sulTa,
raTa yovelive saWirod saxmari saidumlo da xorcTaca
saxmari miecemodesT moqeneTa”.
RvTismSoblis udabnos daarsebisas wmida dodo da misi
saZmo, pirvel rigSi, wmida daviTis kurTxevis Sesabamisad,
7
kveTen wyalSemkreb avzebs da sacxovrebel qvabebs. anu
iqmnian aucilebel saarsebo pirobebs axal adgilas mosagreobis dasawyebad.
TviT RmerTSemosili mama dodo, rogorc es asket meudabnoeT sCveodaT, erT patara gamoqvabulSi dayudebuli
locviTa da marxviT ixveWda saRmrTo madls: ,,daeyuda
napralsa erTsa iwrosa, vidre erTsa oden kacisa damtevnelisa, dRe da Rame aRmvleneli locvisa RmrTisa mimarT
zamTrisa Jamsa da zafxulisaTa, yinulsa da sicxesa, damTmeneli RamisTeviTa, marxviTa, mdinarisebr cremliTa upovarebiTa”.
garejis mravalmTis udabnoTagan rigiT meore da erTerTi yvelaze saxelganTqmuli monastris damaarsebeli wmida dodo xangrZlivi da dauRalavi moRvaweobis dasrulebis
Semdeg dakrZales missive qvab-senakSi, romelic monastris
saZmos mier gamoqvabul eklesiad iqna gardaqmnili.
m. sabininis zemoT dasaxelebuli Txzulebis Tanaxmad,
jer kidev ymawvilobidan axsovda wmida dodos gansasvenebeli da roca am eklesiis samxreT nawili Camoiqca, misi
aRdgena-gamagreba gadawyvita, Tumca, saqarTvelos egzarqos evsevisTan mwvave damokidebulebebis gamo, ver SeZlo Canafiqris ganxorcieleba. mogvianebiT, sabininma mitovebuli dodorqis monastridan wmida dodos nawilebis
wmida daviT garejelis udabnoSi gadasveneba gadawyvita
da egzarqosi ioannikesagan Sesabamisi nebarTvac miiRo.
1880 wlis 16 marts m. sabinini da wmida daviT garejelis
udabnos berebi: mRvdelmonazvnebi simeoni (wulukiZe) da
iostosi, mTavardiakvnebi ioasafi da sfiridoni (grZeliSvili). agreTve sami morCili wmida dodos samarxo eklesiaSi mividnen. ai, ras mogviTxrobs m. sabinini:
,,odes aRvediT R. mamis monastersa Sina Zliv mivagneviT
R. dodos saflavis eklesias, romelic sruliad aRmovsili
iyo qviSiT da lamiT. viwyeT pirueilad aRmowmenda, Semdeg
imisa gamoCnda R. dodos saflavi, romelsa zeda daxatul
8
iyo xati Rirsisa Sexveuli mazarasa Sina, kamariT. saflavsa xelis Casayofi hqonda, miwis amosaRebad, evlogiaT sasoebiTa da surviliT mimavalTa. viwyeT paraklisis gadaxda da vedreba saSinelisa mis saqmisa, xelyofisaTvis. avxadeT samjer gadalesili duRabiT didi lodebi dakrZaluli wmidaTa mamaTagan siwmide damarxuli. lodTa queiSe
gamoCnda gacxrili wminda miwa da Semdeg aRmoviReT miwa
da gamoCnda qviT daxuruli saflavi kldisagan aRmokueiTili da equsi naWeri prtyeli lodebi edo zeda, wmidaTa
nawilTa, raTa miwa ar Sexebiyo. saflaviTgan aRmovidoda mSueinieri sunneleba, romelic hzdian aqamomden wm.
nawilTa RirsisaTa... odes aRxada pirueili qua zemoTqmuli da Semdeg misa meore da mesame, sul iyvnen equsi, Rirsi
dodo, sruliad gamoCnda, rogorc iyo Casueienebuli aTas
orasi wlis uwinares, wm. mamaTa mier, ise Sexveuli mazarasa Sina, Tavze da pirze exura Savi dafarna oqrokerili da
amasTanave ferxTa zeda; gulzed rogorc Semdeg vscaniT
juari edva, romelic wylisa nadenisa mier CaSlil iyo,
garda erTisa grZeli naWrisa, romelic aw viTar Zvirfasi
raime RuTis mSoblis xatsa Sina gavakeTe da eklesiasa Sina
unda aRvumarTo saqarTvelos. ese ra vixileT kaci zecisa da angelosi queiynisa, veRar davuteveT isre, aramed
rCevisamebr. movitane farCis zewari da gavSale saflavis
pirsa zeda da moviwadineT aRmosueineba Rirsisa sxeulisa. me codvilman mivhyav xeli. saubedurod Cueinda naden
wyals daebebkva wmida sxeuli; rom ara hsdenoda wyalsa,
wmida guami SeuSlelad iqneboda sruliad. Sesamoseli
xelSive nacrdeboda, aramed wmidani nawilni (Zualni) garda sxeulisa mSueinieraT iyvnen dakrZalulni. wm. nawilTa,
romelTa wyali ar Sexebiyo, ZualTa zeda Sexmobili sxeuli aCnda sruliad. galobiT da kmeviT aRmovasueineT
wmidani nawili zewarsa zeda; odes sruliad aRmokrefilni
iyvnen wm. nawilni, saflaviT, kualad mivafareT akldama,
rogorc iyo”. (gv.638).
9
wmida nawilebi gadaabrZanes, wmida daviT garejelis
lavraSi da iq dakrZales.
miuxedavaT imisa, rom m. sabinins ase detalurad aqvs aRwerili saflavis adgili, mainc ibadeba eWvi, radgan dodorqaze ramdenime mcire eklesiaa, romelTac samxreTi nawili
Camoqceuli aqvT da sanaxevrod naSaliT arian amovsebulni.
amitom saWiro iyo damatebiTi mtkicebulebani.
sabednierod b-ma T. jojuam saqarTvelos centralur
saxelmwifo saistorio arqivSi, mRvdel polievqtos karbelaSvilis (1855-1936 w.w.) pirad fondSi aseT cnobas miakvlia. kerZod, p. karbelaSvils Tavis erT-erT ubis wignakSi Setanili aqvs garejis sxvadasxva udabnoSi mikvleuli warwerebi. maT Sorisaa dodorqis udabnoSi mikvleuli
erTi warwera, romelic CubinaSviliseuli publikaciis
mixedviT, gamoaqveyna da waikiTxa Teimuraz barnavelma:
,,RmerTo, Seiwyale amazed mSromeli dekanozi, giorgi,
amin”, (aRniSnuli warwera XVII saukuniT daTariRda).
mikvleuli saarqivo cnobis analizma mecnierebs uCvena,
rom p. karbelaSvilma wmida dodos saflavi dekanoz giorgis warweris adgilmdebareobis dasazusteblad gamoiyena, xolo mkvlevarebma ki _ piriqiT, swored dekanoz
giorgis warweris daxmarebiT miakvlies wmida dodos Zvel
gansasvenebels.
aRniSnul mosazrebas kidev ori faqti amagrebs. p. karbelaSvilis ubis wignakSi, dekanoz giorgis warweris garda, dodorqis udabnoSi kidev erTi warwera aqvs Setanili,
romelic ganekuTvneba XVIII saukunis dasawyiss da CubinaSviliseuli publikaciis mixedviT waikiTxa Teimuraz
barnavelma: ,,...Sesavedrebelo, damicav codvili zaqaria”.
rogorc cnoba gviCvenebs, zaqarias warwera Sesrulebuli
iyo, wmida dodos saflavis dasavleTiT. sabednierod, zaqarias warwerac cnobilia mkvlevarTaTvis. igi namdvilad
Sesrulebulia zemoxsenebul gumbaTovan eklesiaze dasav-
10
leTidan mikruli ori senakidan erT-erTSi aRmosavleT
kedlis niSis Tavze.
meore, rogorc zemoT iTqva, mitropoliti romanozis
mier 1710-1726 w.w.-Si Sedgenil wmida dodo garejelis svinaqsarul cxovrebaSi daculia cnoba, romlis Tanaxmad wmida dodos samarxo eklesiaSi, wmidanis saflavTan, kedelze
Sesrulebuli iyo wmida dodos freskuli gamosaxuleba.
am mxriv yuradRebas iqcevs gumbaTovani eklesiis moxatulobis akademikos Salva amiranaSviliseuli aRwera, romlis Tanaxmad eklesiis CrdiloeT mklavis qveda registrSi
gamosaxuli iyo moxuci beris samosSi. b-ni T. jojua varaudobs, rom S. amiranaSvilis mier aRwerili beris samosiani
moxuci mitropolit romanozis mier naxseneb wmida dodos
freskul gamosaxulebas unda warmoadgendes.
amJamad wmida dodos gansasveneblis gumbaTovan eklesiasa da mimdebare senakebSi mimdinareobs gawmendiTi samuSaoebi. vfiqrob, misi damTavrebis Semdeg bevr rames
moefineba naTeli.
b-ni T. jojua kidev erT saintereso masalas gvawvdis:
,,sul axlaxans akademikosma TinaTin yauxCiSvilma gamosca
II tomi wignisa ,,saqarTvelos berZnuli warwerebis korpusi”. naSromSi, aRmosavleT saqarTveloSi gamovlenili
berZnuli epigrafiis sxva ZeglebTan erTad Sesulia Tamar
oTxmezuris mier garejis dodorqis monasterSi mikvleuli da gamosacemad momzadebuli Cvidmeti piligrimuli
warwerac. warwerebi amokawrulia daaxloebiT1494(?)-1596
wlebSi. saberZneTidan mosuli momlocvelebis mier.
sayuradReboa, rom Cvidmetive warwera Sesrulebulia
dodorqis monastris, CvenTvis saintereso, gumbaTovan
eklesiaSi. rogorc Cans, berZen piligrimTa umTavresi mosaloci adgili dodorqis monasterSi mcire gumbaTovani
eklesia iyo, rac, Tavis mxriv, imiT unda yofiliyo ganpirobebuli, rom swored aq mdebareobda monastris damaarseblis wmida dodo garejelis Zveli gansasvenebeli,
11
siwminde, romlis madlsac iseve emyareboda dodorqis
monasteri, rogorc wmida daviT garejelis saflavs garejis wmida daviTis monasterSi” (gv.42-43).
ase, rom XVIII saukune avbediTi gamodga dodorqis monastrisTvis. aq saqme lekianobas exeba. erTi gviani xanis
(1830w.) xelnaweris minawerSi vkiTxulobT: ,,wmidis dodos
qarTvelis saflavis lavra daicala uRmrToTa lekTagan
welsa CRne”- s (1755w). amave wels dodoel mkvidrs aseTi
ram Cauweria: ,,ama qoronikons Tvesa seqtembersa l, dResa
orSabaTsa, me yovlad uRirsi xuces monazoni germane daviWer Zlierad lekTagan” (xel.aRw. IV, 12, f A #1044).
rac urjuloebma ver dagvakles, is Segvisrula erTmorwmune ruseTis niRabs amofarebulma masonurma imperiam,
romelic meteoriviT SemoiWra RvTismSoblis wilxvedr
qveyanaSi da egzarqosobis uRelqveS moaqcia. Zveli marTlmadidebluri qveyana iZarcveboda da knindeboda deda
eklesia. antimarTlmadidebluri da antiqarTuli politikis gasatareblad imperia iyenebda sxvadasxva erovnebis
adamianebs. am mizniT saqarTveloSi Camoasaxles: somxebi,
berZnebi, luTerani germanelebi, duxoborebi, malaknebi
da aTasi rjulis da jiSis xalxi, romelTa umravlesoba ruseTis xelisuflebis dasayrdens warmoadgenda da
gamiznuli iyo qarTuli jiS-jilagis amoSanTvisTis.
ase, rom ,,dedakacni unifxvoni da kacni makeni” (rusebis
sabaseuli ganmarteba) mizanmimarTulad Seudgnen Cveni
sasuliero da saero Rirebulebebis ganadgurebas, romlis
gavlena dResac aSkarad SeimCneva TiTqmis yvela sferoSi.
komunisturi mmarTvelobis periodSi, zogierTma Tavdadebulma da mamuliSvilma SeZlo amofareboda partiul
niRabs da ekeTebina erovnuli saqme. 1940-ian da 1950-ian
wlebSi, sxvadasxva egreTwodebuli komunisturi ,,aRm-
12
Seneblobis” mizeziT, kaxeT-hereTis barSi Camoasaxles
yizlarelebi, xaragaulelebi, fSav-xevsurebi, mesxebi,
raWvelebi. mizani iyo erTi _ aRmosavleT regionSi qarTuli mosaxleobis raodenobis gazrda. 1980-ian wlebSi
saqarTvelos centraluri komitetis Zireuli sakadro
cvlilebebis Semdeg, daiwyo svanebis Casaxleba eTnikurad araqarTvelebiT dasaxlebul regionebSi. am procesma
sad da rogor gaamarTla, es sayovelTaod aris cnobili.
me dRes mxolod erT-erT maTgans Sevexebi. sofel udabnoSi svanebis Casaxlebam is Sedegi gamoiRo, rom maT es
sofeli, sxvadasxva kuTxis qarTvelebTan erTad, qarTul
oazisad aqcies. garejis mravalmTis udabnos daubrunes
Zveli dideba da dRes iq qarTuli marTlmadidebluri
suli trialebs. swored am Zveli qarTuli modgmis damsaxurebaa, rom urbnisisa da ruisis eparqiis warmomadgenelTan erTad SesaZlebeli gaxda aRdgeniliyo samonastro cxovreba dodorqaze. udabnoSi erTi wuTiT uyuradRebod ar toveben ara marto dodorqis monasters,
aramed daviT garejis da naTlismcemlis monastrebsac.
didian-patarianad eswrebian wirva-locvas da iReben RvTiur madls. maTi saxelebi oqros asoebiT Caiwereba saqarTvelos saero da sasuliero cxovrebis wignSi. ai isinic:
giorgi CarTolani, revaz CarTolani, neli-nino kvanWiani,
nino barliani, lena Carqseliani, dodo-naTia dadvani,
Temur asabaSvili, anzor yifiani, sozar gulbani, TinaTin
margiani, giorgi ioseliani, ana ioseliani, cuca naveriani, mzia korZaia, islam-samoveli gvidani, sirino-fiqria
margiani, lia pirveli, xaTuna margiani, Ggabriel gvidani,
nino gvidani, eliza bekuraSvili, gizo gulbani, janiko
gulbani, giorgi gulbani, irakli ioseliani, baCuki ioseliani, giorgi xaWvani, giorgi margvelani, daviT kvanWiani, beqa margvelani, luka (merab) gurCiani, beqa margiani,
laSa margiani, valeriani (vako) margiani, daviT ioseliani, gabriel (marlen) pirveli, beSqen gulbani, irakli
dadvani, aleqsandre arRvliani, leqso xaWvani, giorgi
13
xaWvani, giorgi gulbani, beqa aslamaziSvili, miqael ioseliani, oTar ioseliani, erekle (nukri) fircxelani, giorgi (leri) ioseliani, vitali xaWvani, maizeri gujejiani,
giorgi (nemo) qaldani, margiani eduardi, giorgi (gujo)
gujejiani, mirian dadvani, onise (olegi) barliani, levan
barliani, spartak Todua, levan gurCiani, medea gulbani,
giorgi gulbani, romanoz margvelani, daviT CarTolani,
beqa gulbani, gizo gulbani, kaxa xaWvani, baqar CaxmaxaSvili, mindia aslamaziSvili, giorgi ratiani, sergo xaWvani,
mirian qancliani, jimSer CarTolani, paata gvaramaZe, vefxia niguriani, nikoloz WeliZe, giorgi ficxelani, oTar
nansyani, beTqil qaldani, giorgi Tamliani, mamuka gvarliani, vaJa gulbani, xviCa gulbani, giorgi xorguani, Salva
gvaramaZe, ivrika gvaramaZe, Temur koxiaSvili, giorgi ciqobaZe, andria (zauri) cindeliani, alberti girgvliani,
oleg fircxelani, gela gvidani, Temur gulbani, rezo
xaWvani, baji gvidani, Suro fircxelani, laSa fircxelani,
giorgi (gogita) martiaSvili, ekaterine girgvliani,
sofo (ofelia) martiaSvili, Tamila girgvliani, Lleila
umfriani, nestan fircxelani, maia farjiani, manana gujejiani, SuSanik (madona) Tamliani, nana girgvliani, mariam
xaWvani, nuca gasviani, levan CarTolani, avTandil nansyani, ibragim saliliani, nazi Cxetiani, ivane-ioane WeliZe,
giorgi ioseliani, bagrat arRvliani, daviT martiaSvili,
Tamaz martiaSvili, giorgi gogliZe, ivane luxutaSvili,
marlen (murad) gvidani, badri gvidani, ilia gvidani, malxaz murjikneli, mixeil paqsaSvili, ramaz Wkadva, irakli
JorJoliani, mirza iveCiani, nani kvanWiani, nato (Nnatalia)
xasia, Jenia gulbani, maSo girgvliani, maka qaldani, Salva
arabuli, mamia CarTolani...
udabnoelebis dawyebul saqmes, dodorqis monastris
gaxsnis dRidanve, gamoexmaurnen: patarZeuleli basili unafqoSvili, sarTiWalelebi _ dali kirvaliZe, nino sarjvelaZe, marine wiklauri, dimitri asaTiani da Tqveni mona-
14
morCili. ramdenime dRis Semdeg ki bevri morwmune daiZra
monastrisaken sxvadasxva samuSaoebis Sesasruleblad _
patarZeulidan: giorgi unafqoSvili, imeda da nugzar
mekokiSvilebi, Salva patarkaciSvili, mixeil, daviT da
giorgi (ori) ustiaSvilebi.
wyarosTavidan: mamuka gagniaSvili.
Telavidan: SoTa darCiaSvili, amiran samxaraZe, daviT
nekerauli, giorgi abelaSvili, Tornike buniaTiSvili,
mixeil margalitaSvili.
gurjaanidan: giorgi sibaSvili.
siRnaRidan: giorgi tuxaSvili.
sagarejodan: giorgi qumelaSvili.
sarTiWalidan: aleqsandre kokozaSvili, giorgi nozaZe,
iago CuliaSvili, zurab Coquri, goCa SubiTiZe, Salva SubiTiZe,
merab paqsaSvili, basili inasariZe, tariel grigalaSvili, ivane,
elguja da vaxtang paqsaSvilebi, jaba TiTberiZe, daviT da gela
gvelesianebi, gela nadiraZe, beqa barbaqaZe, giorgi bliaZe, zviad
barbaqaZe, daviT gengaSvili, laSa paqsaSvili, Tamaz kuWuaSvili,
daviT Coquri, valerian bitariSvili, nodar gibiSvili, Salva siboSvili da sxva.
sul axlaxans dodorqis monastris ZiriTadi taZris
gverdiT aRmoCenil iqna, savaraudod, XIII-XIV saukuneebis eklesia, romelic sasuliero pirebisa da mecnierTa
varaudiT wm. iakob sparsis saxelze unda iyos nakurTxi.
Kkldis CamoSlis Sedegad, taZari saukuneebis ganmavlobaSi
miwiT iyo dafaruli. miuxedavad amisa freskebi SesaniSnavad aris Senaxuli.
amJamad dodorqis monastris winamZRvari gaxlavT sqemarqimandriti serapioni (wiklauri). masTan erTad mosagreoben
da msaxurebas ewevian: ber-monazvnebi: pavle (xaWvani), grigoli (baRaSvili), Tevdore (baramaSvili) da barsanofi (ositaSvili).
RmerTma umravlos saqarTvelos marTlmadidebeli
morwmuneni.
15
gamoyenebuli literatura:
1. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi
_ ,,dodo garejelis cxovreba”. t. IV _ Tbilisi saq. ssr
mecnierebaTa akademiis gamomcemloba 1968w.
2. m. sabinini _ ,,saqarTvelos samoTxe”. peterburRi,
1882 weli.
3. b. lominaZe _ ,,qarTuli feodaluri urTierTobis
istoriidan, t I Tb.
4. d. merkvilaZe _ ,,wmida dodo garejeli” _ Jurnali
amirani #21 Tb. 2009 weli.
5. T. jojua _ ,,wmida dodo garejelis Zveli gansasvenebeli”, krebulSi: `qristianoba saqarTveloSi~ _ Tbilisi
2000 weli.
16
Rirsi dodo garejeli
17
18
19
20
dodorqis monastris axali satrapezos da masTan mdebare
monastris winamZRvris senakis gegma (XIX saukune)
21
dodorqis monastris Zveli satrapezos da
jvargumbaTovani taZris gegma (XIX saukune)
22
dodorqis monastris mTavari taZris gegma (XIX saukune)
23
dodorqis monastris mTavari taZris Sesasvleli
24
mTavari taZari monastris aRdgenamde
25
dodorqis monastris jvargumbaTovani taZari gasufTavebis
Semdeg da Rirsi dodos saflavi
26
garejis mravalmTis udabnos dodorqis monasteri
27
jvargumbaTovani taZari monastris aRdgenamde
28
dodorqis monastris jvargumbaTovani taZris sakurTxeveli
29
dodorqis monasterSi axladaRmoCenili eklesiis freskebi
(savaraudod XII-XIVs.s.)
30
Rirsi dodos saflavi
31
dodorqis monasterSi axladaRmoCenili eklesiis freskebi
(savaraudod XIII-XIVs.s.)
32
dodorqis monasterSi axladaRmoCenili eklesiis freskebi
(savaraudod XIII-XIVs.s.)
33
dodorqis monasterSi axladaRmoCenili eklesiis freskebi
(savaraudod XIII-XIVs.s.)
34
dodorqis monasterSi axladaRmoCenili eklesiis saZvale
35
mrovel-urbneli mitropoliti iobi (aqiaSvili)
36
mrovel-urbneli mitropoliti iobi (aqiaSvili)
37
dodorqis monastris winamZRvari sqemarqimandriti
serapioni (wiklauri)
38
berdiakoni ioseb maSenebeli (kareliZe)
39
dodorqis monastris winamZRvari sqemarqimandriti
serapioni (wiklauri) da
berdiakoni ioseb maSenebeli (kareliZe)
40
dodorqis monastris mamebi marcxnidan marjvniv sqemarqimandriti serapioni (wiklauri) - winamZRvari,
berdiakoni ioseb maSenebeli (kareliZe) bermonazvnebi
grigoli (baRaSvili) pavle (xaWvani), Tevdore (baramaSvili)
41
dodorqis monastris mamebi mrevlTan erTad
42
dodorqis monasterSi pirveli manaTobeli jvris aRmarTva
43
stiqarosani basili unafqoSvili
stiqarosani Tamaz martiaSvili
44
mgalobeli Tamar margiani
sofeli udabno (sagarejos municipaliteti)
45
dodorqis monastris CuqurTma
46
dodorqis monastris winamZRvris senakSi
gamokveTili CuqurTma
47
dodorqis monastris winamZRvris senakSi
gamokveTili CuqurTma
48