1. No category

Xuquuqaha dugsiga
Buug yar oo ah tilmaame ey soo diyaariyeen Dysleksi Norge
DYSLEKSI
NORGE
Waanu ku caawineynaa
si aad jidka u hesho!
s. 2O
Rettigheter i skolen
Hordhac
KA
S
T
Heshiiska carruurta ee qaramada midoobey qodobka 28
Waxbarashada. Carruurtu waxey xaq u leedahey waxbarasho.
Dawladu waa iney siiso waxbarashada aasaasiga ah oo
bilaash ah dhammaan carruurta iyo in edaabinta dugsigu loo
eego qiimaha bini’aadamnimo ee ardeyga
1)Dhinacyadu waxey isla garteen xuquuqda ilmuhu u
leeyahey waxbarasho, si markaa si tartiib ah loogu gaadho
xuquuqdan iyo sidii loo siin lahaa fursad isku mid ah waa in
si gaar ah:
a) Looga dhigo waxbarashada asaasiga ah khasab iyo lacag
la’aan qof kasta.
Aqoonta loo yeesho xuquuqda iyo waajibaadku waxey kordhisaa fursada ey u
helayaan ardeydu waxbarasho fiican.
UT
Heshiiska Xuquuqda Caruurtu wuxuu dhigayaa in dhammaan carruurtu xaq u
leeyihiin waxbarasho. Norwey xuquuqdani waxey ku qoran tahey sharciga
waxbarashada. Dhammaan waxa xaq loo leeyahey waxbarasho loo habeeyey. Taas
macnaheedu waxa weeye in dhammaan ardeydu u leeyihiin xaq si ey u helaan
waxbarasho loogu habeeyeey awoodooda iyo habka ey wax u baran karaan.
Sharciga waxbarasho iyo waxa kale oo jira sharciga ceymiska dadweynaha iyo
sharciga maamulka.
Waxbarid khaas ahi waa waxbarasho si gaar ah loogu talogaley. Waa mid si gaar
ah loogu talogaley ardey kasta. Waxa jira habab badan oo waxbaridda si gaar
loogu habeyn karo.
Dysleksi Norge waxey lacag mashruuc ka heshay Helse og Rehabilitering si ey u
turjumaan una daabacaan buuggan yar.
DYSLEKSI
NORGE
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Os. 3
Sidee loo adeegsan karaa macluumaadka ku
qoran Dysleksi Norge ee ku saabsan xuquuqda
iyo waxbarashada?
KA
S
Tusaale:
T
Buuggan yar waxaan isku dayeynaa inaan ku soo bandhigno xuquuqdaada laga
bilaabo fasalka 1aad ilaa 10aad, sida caadiyan loo heli karo. Xuquuq kasta
waxaad helaysaa sharaxeeda oo hoos ku qoran (fotnote) taas oo muujinaysa
sharciga ey ku qoran tahey. Dhammaan qodobadu sida ey u dhan yihiin waxaad
ka heleysaa xagga dambe ee buuggan yar. Qeexidda sharciyada iyo xeerarka
iyaga lama turjumin.
UT
Sharaxaada weedhaha/erayada
Meelaha la isticmaalayo erayo af-qalaad ah, la soo gaabiyey ama hadalo ey
adagtahey in la fahmo, waxa lagu calaamadinayaa midab huruud/
jaalle ah- sharaxaadiisa waxaad ka helysaa darafka xaashida.
IOP
Tusaale:
Salaan Dysleksi Norge
Oktoobar 2010
Qorshe
waxbarasho
shakhsiyan ah
Rettigheter i skolen
TUSMADA BUUGGA
T
Ilmaheygu
miyuu Dysleksi
qabaa?
KA
S
Waxbarasho
(waxbarasho gaar ah ama
waxbarasho loo habeeyey)
U diyaarin
Caawimo
qalab
combuyuutar
UT
s. 4O
Xuquuqo kale
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Os. 5
Waa maxey Dysleksi?
KA
S
T
Dysleksi waa adkaan gaar ah dhinaca waxakhrinta iyo waxqorida.
Dysleksi waa ku adkaan ah ku dhawaaqida luqada (fenologisk).
Fonemer macanaheedu waxa weeye dhawaaqa erayada. Qaar
badan oo ka mid dadka leh Dysleksi waxa kale oo ku adag
luqada. Ma jiro xidhiidh ka dhexeeya in la qabo Dysleksi iyo heerka
karti ee qofka. Ku dhawaad waxa dadka Dysleksi qaba 5%. Waxa
jira dad badan oo ey guud ahaan ku adag yihiin waxqorista iyo
waxakhrintu. Ku dhawaad 20% aad ayey awoodooda wax akhriyin
u hooseysaa taas oo aaney dhameystiri karin akhrinta maqaal ku
qoran wargeys.
Waa maxey Dyskalkuli?
Dyskalkuli waa xisaabta oo qofka ku adkaata. Ma jiro xidhiidh ka
dhexeeya in la qabo Dyskalkuli iyo heerka karti ee qofka. Dysleksi
Norge waxa kale oo ey u shaqeysaa xuquuqda ardeydan. Ardeyda
qabta dyskalkuli waxey leeyihiin xuquuq u dhiganta ta ardeyda
qabta dysleksi.
Waa ayo Dysleksi Norge?
UT
Dysleksi Norge waa urur ey leeyihiin dhammaan dadka waxqorida,
waxkhriska iyo xisaabtu ku adagyihiin. Waxaanu leenahey xubno
ka badan ilaa 6000, iyo 40 kooxood oo dalka Norway ku kala
baahsan. Waxaanu u shaqeynaa si dadka waxqorida, waxkhriska
iyo xisaabtu ku adagyihiin ey nolol maalmeedkoodu ugu fududaato.
Waxaanu u shaqeynaa siyaasiyan, waxaanu caawinaa xubin kasta,
waxaanu qabanaa koorasyo iyo shirar. Ma rabtaa inaad xubin
noqoto?
Noo soo dir telifoonka 800 33 140 (guriga waa lacag la’aan)
FG! Dadka telifoonka kaaga jawaabayaa waxey ku hadli
karaan oo keliya Noorwiiji iyo ingiriisi.
s. 6O
Rettigheter i skolen
Dysleksi iyo dadka labada luqadood leh?
Qoraal laga soo qaatey Dysleksiforbund, Brukerhåndbok 2000, jabtarka 4.0 ee ku saabsan
Dysleksi iyo dadka labada luqadood leh
KA
S
T
”Si loo barto waxakhrista iyo waxqorida noorwiijiga waxa fiican in loo yaqaano
ku hadalka luqada noorwiijiga sida ugu macquulsan. Laakiin waxa kale oo iyana
muhiim ah in loo yaqaano afka koowaad (afka hooyo) si fiican. Ilmaha Norway
u soo guurey isaga oo waxbarshada ku bilaabey afkiisa waxa lagama maarmaan
noqon karta in afkiisa hooyo wax lagu baro. Aqoonyahano badan ayaa sheegey
in si fiican loo barto afka hooyo waxey wax ka tareysaa barashada luqadaha
kale. Haddii uu ardey barto inuu wax ku akhriyo afkiisa hooyo waa faa’iido weyn.
Markaa sida caadiga ah hab waxakhriska waxa loo gudbin karaa noorwiijiga iyo
waxakhriska qoraalka noorwiijiga ah taas oo xoojineysa aqoonta ku hadalka
noorwiijiga. Laakiin luqadaha qaar aad ayey uga duwan yihiin noorwiijiga taas oo
keeneysa in qiimaha gudbintu ey keento faa’dooyin aan aad u badneyn.
Baadhista dhibta waxqoris iyo waxakhrin ee dadka labada luqadood leh wey
adagtahey. Waa in la baadho ilmaha iyada oo la adeegsanayo luqadiisa iyo
noorwiijigaba, oo natiijooyinka la isbarbardhigo. Tani waxey u baahantey adeeg
turjumid oo fiican. Waa in xoogga la saaro mudada uu ilmuhu Norway joogey
iyo inta uu ku hadlayey luqada noorwiijiga. Waa in sidoo kale la ogaado in halka
ey waalidka noorwiijiga ah carruurtooda u dhigaan sida wax loo qoro aaney
waalidiin badan oo ajinebi ah lahey awood waxqoris fiican. Inta badan waxa
dhibta waxakhris ee carruurta labada luqadood leh lagu fasiraa iney tahey labada
luqadood ee ey ku hadlaan sidaa darteed ey u baahan yihiin waqti badan iyo
tababar. Markaa waa la gefi karaa dhibaatooyinka gaarka ah ee keena dhibtan.
UT
Dysleksi Norge waxa loo aasaasey inuu noqdo urur ey isticmaalaan dhammaan
dadka leh dhib ka heysata waxakhriska iyo waxqorida. Dabcan tani waxey
khuseysaa oo kale carruurta iyo dadka waaweyn ee leh labada luqadood ee leh
dhib ka heysata waxakhriska iyo waxqorida ama dysleksi. Waxa jirta cilmi baadhis
ka socota dalal badan oo kordhin doonta aqoonta xaalada ku gedaafan dadka
labada luqadood leh. Baahida loo leeyahey caawimo iyo taageero sax ah waa
muhiim ama afka hooyo wax ha lagu
qoro, akhriyo ama laba
luqadood.”
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Os. 7
Haddii aad uga shakidey in
ilmahaagu qabo dysleksi, waa
muhiim inaad markiiba wax ka
qabato. Haddii hore wax looga
qabto waxey macne weyn u
yeelaneysaa horumarka afka ee
ilmaha iyo dhigashada dugsiga.
T
Ilmuhu miyuu qabaa
dysleksi?
UT
KA
S
Shaqaalaha waxbarashada waxa waajib
ka saaranyahey iney qiimeeyaan in
ardeygu baadhis u baahanyahey. Marka
uu ardey qabo baahi noocan oo kale
ah, waa in la ogeysiiyo maamulaha1.
Haddii dadkiina waalidka ahi ka
shakidaan in ilmuhu qabo dhib ka
heysata waxakhriska iyo waxqorida, kala hadla macalliinka xidhiidhka kana
codso in la baadho ilamaha. Waa muhiim in waalidku ogaado inuu xaq u
leeyahey in la baadho ilmaha bal inuu qabo dhib iyo in kale2. Waalidku
wuxuu sidoo kale toos ula xidhiidhi karaa adeegga barbaarinta iyo
cilmi nafsiga (PPT). Ma jiro waqti cayiman oo ilmaha loo gudbin
PPT
karo PPT sannad dugsiyeedka. Dysleksi Norge waxey waalidka
Adeegga
kula talineysaa iney si qoraal ah ula xidhiidhaan PPT, inkasta oo
barbaarinta
aaney shuruud aheyn.
iyo cilmi
nafsiga
Sida caadiga ah waxa ilmaha baadha PPT. Waa waajib saaran PPT
iney soo ururiyaan xog/aqoon fiican oo ku saabsan baadhista
si ey u helaan baahida ilmaha iyo iney fikir ka qaataan waxa
ardeygu u baahan yahey maado ahaan iyo bulsho ahaan si uu u helo
waxbarasho fiican3. Haddii aaney PPT laheyn aqoonta loo baahanyahey
waxey la xidhiidheysaa Kaalmada Qaranka ee Barbaarinta gaarka ah
(Statped) iyo caafimaadka nafsadda ee carruurta iyo dhallinta (BUP). Waa in
waalidku ogolaado in khoboro sameyso qiimeyn oo go’aan4 la gaadho.
1 Opplæringsloven § 5 – 4, annet ledd
2 Opplæringsloven § 5 – 4, første ledd
3 Opplæringsloven § 5 – 6, annet ledd
4 Opplæringsloven § 5 – 4, annet ledd
Go’aan halmarle ahi waa
go’aan khuseeya qof
keliya. Marka wax yihiin
go’aan halmarle ah waa
laga dacwoon karaa.
Rettigheter i skolen
s. 8O
Sharciga waxbarashadu wuxuu shuruud ka dhigayaa in PPT
sameyso baadhis. Wuxuu ku siinayaa aragti iyo in fikir laga
keeno arrimahan hoos ku xusan5:
Opplæringsloven
§5-1
Dejiya xuquuqda loo
leeyahey waxbarasho
gaar ah
Waxa uu ardeygu ka faa’iido waxbarashada caadiga ah
•
Adeyga waxbarasho ee ardeyga iyo xaaladaha kale ee gaarka ah ee muhiimka u ah waxbarashada.
•
Hadafka dhabta ah ee waxbarasho ee ardeyga
•
Iney suuragal tahey in ardeyga wax ku adagyihiin lagu caawiyo waxbarshada caadiga ah.
•
Waxbarasho noocee ah ayaa siin karta waxbarasho haboon.
KA
S
T
•
Baadhistu waxa kale oo ey u kuurgeleysaa dhinacyada ardeygu ku fiican yahey.
Taas macnaheedu waxa weeye awooda aqooneed ee waxbarasho, iyo waxyaabaha
uu ardeygu xiiseeyo ee uu si fiican u awoodi karo. Baadhista waxa ku jiri doona
waxqabadada la meel marin doono si ardeygu uga faa’iideysto waxbarashada.
Haddii aalladaha caawimo sida buugaagta codka ah iyo hadal la duubey ey
lagama maarmaan u tahey ardeyga, waa iney ku qoraato baadhista.
UT
U fiirso: Baadhistu waa wax ka badan tijaabo cudur ogaansho (diagnose). Waxey
qiimeyneysaa baahida ardeygu u qabo waxbarasho gaar ah, sida uu dhigayo §5-1
ee sharciga waxbarasho. Ma aha ogaanshaha dysleksi ta keeneysa baahida loo
qabo waxbarasho gaar ah.
Haddii uu waalidku codsado baadhis waxa caadi ah in dugsigu bilaabo inuu
ardeyga tijaabiyo. Sida caadiga ah waxa ardeyga loo sii diraa PPT si loogu
sameeyo baadhis qoto dheer. Haddii uu dugsigu leeyahey in ardeygu aanuu lahyn
baahi waxbarasho gaar ah sida uu dhigayo §5-1, dugsigu wuu iska dhaafi karaa
inuu ardeyga u sii diro PPT si loo tijaabiyo. Markaa go’aankan oo ah go’aan marle
ah, waxa looga dacwoon karaa gudoomiyaha gobolka6.
Sida uu dhigayo sharciga maamulku waa inuu go’aanka marka keli ah yeesho
sababeyn. Waxa la siin doonaa jawaab kulmeelgaadh ah haddii lagu jawaabi
waayo muddo bil gudaheed ah kadib marka dacwada la heley7.
5 Opplæringloven § 5 - 3
6 Forvaltningsloven § 2b
7 Forvaltningsloven § 11a
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Os. 9
Waxbarasho gaar ah ama waxbarasho loo
habeeyey?
T
Dysleksi lafteedu ma keeni karto go’aan mar keli ah oo ku saabsan waxbarasho
gaar ah. Baadhistu waa qiimeyn buuxda, su’aasha meesha taal waxa weeye
in ardeygu wax faa’iido ah ka helo waxbarashada caadiga ah (det ordinære
opplæringstilbudet) ee la bixiyo. Qeexida “det ordinære opplæringstilbudet” waxa
weeye waxbarashada caadiyan dugsi kastaa bixiyo , marka lagu daro waxbarasho
loo habeeyey. Xuquuqda loo yeesho waxbarasho gaar ah waxey imaneysaa marka
waxbarashada caadiga ah ee uu dugsi kastaa siiyo ardey kasta aaney buuxineynin
ka faa’ideysiga waxabarashada8. Taas macnaheedu waxa weeye in ardey xuquuq
waxbarasho gaar ah ugu yeelan karo dugsi, aanuu ku yeelan karin dugsi kale.
KA
S
Baadhista PPT waxey keeneysaa go’aan mar keli ah. Go’aanku wuxuu noqon karaa
in la siiyo ogolaansho waxbarasho gaar ah ama diidmo waxbarasho gaar ah. Waa
muhiim in la ogaado in siismada ogolaansho waxbarasho gaar ah ama diidmo
waxbarasho gaar ah ey labaduba yihiin go’aan mar keli ah. Degmada (kommunen)
ayaa go’aanka9 gaadhaysa. Inta badan maamulaha ayaa go’aaanka gaadha isaga
oo metelaya degmada.
Ardey badan oo qabta dysleksi ayaa loo soo diidey in la siiyo waxbarasho gaar
ah. Taa macnaheedu waxa weeye in dugsigu u bilaabo waxbarasho loo habeeyey
ardeyga. Waxa jira tusaalooyin badan oo ku saabsan ardey qabta dysleksi oo la
siiyey waxabarasho loo habeeyey oo guul noqotey.
UT
Kala duwanaanshaha u dhexeeya waxbarasho gaar ah iyo waxabarasho loo
habeeyey ma aha waxqabashooyinka laftooda oo keliya. Kala duwanaanshaha
ugu weyni waa in waxbarashada gaarka ahi ku xidhantahey go’aan hal mar ah oo
keeni karta in wax laga bedelo waxa waxbarshada caadiga ahi ka koobantahey
sida ku dhigan Tayogelinta aqoonta (Kunnskapsløftet) iyo Qorshaha waxbarashada
(Læreplanverket).
Waxbarashada gaarka ahi ma aha lafteedu
hadaf. Hadafku waa in dhammaan ardeyda la
siiyo waxbarasho faa’iido fiican leh, ha loo
bixiyo waxbarasho gaar ah ama waxbarasho loo
habeeyey.
8 Opplæringsloven § 5 - 1
9 Opplæringsloven § 5 - 3
Rettigheter i skolen
GAP-modell:
Goorma ayey imaneysaa
baaahida loo qabo
waxbarasho gaar ah?
Baahida loo qabo waxbarasho gaar ahi
waxey imaneysaa marka uu jiro farqi
u dhexeeya waxbarashada caadiga ah
ee dugsiga laga dhigto ee ey ku jiraan
waxyaabaha loo habeeyey, iyo awooda
ardeyga iyo waxa laga filayo.
Ardeyda qaar waxey ku
“dhasheen” dugsiga dhexdiisa
si fiicana wey u dhigan karaan
iyaga oo aan la siin wax si
gaar loogu habeeyey. Ardeyga
sidan oo kale ah si fiican ayuu
isu deberayaa isaga oo aan
loo habeyn waxbarasho ama
waxqabad.
Ardeyda qaar waxey leeyihiin
baahi caawimo si ey si fiican
uga faa’iideystaan dugsiga xataa
haddii uu dugsigu ku fiicanyahey
u habeynta.
T
s. 10O
KA
S
Bal aan sawir arrintan ka sameyno.
Si uu ardey u yimaado dugsiga waa
Arrintani waxey xambaarsana
inuu ka gudbo webi. Si uu uga gudbo
waa in biriishku (buundo) noqdo mid
awdan. Qoryaha dugsigu waxey u taagan yihiin xaalado kala duwan oo uu dugsi
kastaa leeyahey. Qoryaha webiguna waxey muujinayaan xaaladda uu webi kastaa
leeyahey. Marba inta ey le’egyihiin hawalaha waxqabad ee uu dugsigu dhinaciisa
ka fuliyo ayey u badanayaan ardeyda iskood uga gudba webiga. Haddii aanuu
dugsigu hirgelin hawl waxqabad oo ku filan waxba caawin meyso inuu ardeygu
dadaal badan sameeeyo- Ma kari karo inuu dhinaca kale uga gudbo.
UT
Ardeyda qaar ayaa iyagu qoryo yar sita, oo u baahan dugsi siiya waxqabad si
fiican loogu habeeyey. Haddii uu halkan farqi ka jiro, ardeygu kama gudbi karo
biriishka isaga oo aan la siin waxbarasho gaar ah.
Xaalada uu ku
suganyahey ardey
kastaa
Dugsi
Xaaladaha kala duwan
ee waxbarashada
caadiyan la bixiyo
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Dugsiyada qaar waxey leeyihiin
waxqabadyo badan oo loo
habeeyey ardeyda u baahan.
Dugsiyada noocan ah inta badan
baahida loo qabo waxabarasho
gaar ah wey yartahey.
Xaq loo leelayahey – aan waajib
saarneyn- waxbarasho gaar ah
Dugsi
tafaasiil badan.
Waxbarasho gaar ah waa xuquuq, ee
ma aha waajib. Sidaa darteed ardeyga
ama waalidku waa inuu ogolaansho1
bixiyo. Waalidka ayaa leh masuuliyada
carruurtooda ilaa intey ka gaadhayaan
18 sanno. Xeerarka waxbarasho gaar ah
xeerkan waa laga saarey, waayo ardeygu
ogolonaasho ayuu bixin karaa marka uu
gaadho 15 jir kadib. Laga bilaabo markuu
7 sanno buuxiyo waxa loo fududeeyaa
inuu arrinta ka hadli karo. Laga bilaabo
markuu 12 sanno gaadho fikaradaha
ardeyga aad ayaa xoog loo saarayaa2.
KA
S
aan kartaa
Dugsi
gaar ah hoos u dhacdo. Tusaale
ahaan haddii dugsigu siiyo kooras
fiican oo ku saabsan adeegsiga qalabka
combuyuutraka markaa ardeygu wuxuu
noqonayaa mid ku filan casharkiisa –
markaa hawlaha waxqabad ee dugsiga iyo
filashada ardeyguba wey fiicnaanayaan.
T
Dugsiyada qaar waxey bixiyaan
bamaamijyo yar oo loo habeeyey.
Wax badan ayaa markaa looga
baahanayaa ardeyda halkaa
dhigata, sida ey u badan
tahey ardey badan oo leh dhib
waxabarasho ayaa waxey u
baahanayaan waxbarasho gaar
ah.
Os. 11
Baahi isbedbedasha
Baahida loo qabo waxbarashada gaarka
ah wey isbedbedili kartaa.Baahidu
wey kordhi kartaa haddii u habeynta
dugsigu ay ka daraan. Tusaale ahaan
haddii uu ardey heli waayo buugaagta
la dhegeysto, waxa dhici karta in
horumarka maado ee ardeygu hoos u
dhacdo – markaa hawlaha waxqabad ee
dugsiga iyo filashada ardeyguba hoos
ayey u dhacayaan.
UT
Dugsiyada bilaaba hawlo waxqab oo
cusub waxa dhici karta in baahida ey
ardeyda qaar u leeyihiin waxabarasho
Ardeydu waa iney fahmaan macnaha
waxbarasho gaar ah iyo sababta loogu
baahan yahey.
1 Opplæringsloven § 5 – 4, annet ledd
2 Udirs veileder for spesialundervisning s.49
Dugsi
Rettigheter i skolen
s. 12O
Ogolaansho waxbarasho loo habeeyey
Codso shirka kooxda masuulka oo
ey ka soo qeybgelaan maamulaha,
macallinka xidhiidhka fasalka, xubin
ka socota PPT iyo qof kale oo ka
socda spesped. Baadhistii ey soo
sameeyeen PPT iyo go’aanka marka ah
ayaa aasaas ahaan loo qaadanayaa.
Waxqabadyadii ey PPT ku soo jeedisey
baadhistooda waa iney noqdaan
caawimada uu dugsigu bixin karo iyo
waxa uu u habeyn karo ardeyga. Codso
in tixraaac (referat) laga qoro shirka.
KA
S
In lagu siiyo waxbarasho loo habeeyey
macnaheedu waxa weeye in dugsigu
kuugu habeynayo inta xadkiisa ah.
Noocyada laguugu habeynayaa waxey
ku xidhan tahey waxa PPT sheegeen:
Waa muhiim in in diirrada la saaro:
Maxaan sameeyaa si aan dugsiga
uga codsado si uu u bilaabo
waxqabad?
T
Dhammaan ardeydu waxey xaq u
leeyihiin waxbarasho loo habeeyey,
hawshana waa in hore1 loo fuliyo.
Waxey ku xidhan tahey caddeynta.
Ardeyda loo soo diido waxbarasho gaar
ah waxa la siinayaa waxbarasho loo
habeeyey.
(diidmo waxbarasho gaar ah)
• Hawlaha waqbad ee uu
dugsigu hirgeliyo si laguugu
habeeyo waxbarashada?
• Saameyn intee le’eg ayey
waxqabadadu leeyihiin?
UT
1 Opplæringsloven § 1 - 3
Ardeyda dugsigu u sameeyey
waxbarasho badan oo loo habeeyey
ee aan heysan go’aan ku saabsan
waxbarasho gaar ah, waa iney helaan
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Dugsi
qorshe shakhsiyan loo habeeyey.
Waxqabashooyin badani waxey u
baahan yihiin qorshe fiican. Fiiro
Gaar ah: Tani xuquuq ma aha.
Haddii aanaad ku qanacsaneyn
go’aanka iyo waxa baadhistu ka
koobantey, waxa aad codsan kartaa
baadhis cusub. Haddii tusaale ahaan
aaaney baadhistu waxba ka sheegeyn
waxa noqon kara waxbarasho fiican,
amaba bixineyn talooyon cadcad oo
ku saabsan waxabarasho gaar ah/
wabarasho loo habeeyey, waxa fiican
in ilmaha mar kale la baadho. Waxa
kale oo fiican in la codsado baadhis
kale haddii dugsi dhigashada ama
waxbarashada ardeygu helo wax iska
bedelaan.
KA
S
Ardeyda la siiyo waxbarasha loo
habeyey lagama dhaafi karo in lagu
qiimeeyo dhibco, xataa haddii ardeyga
la siiyo u habeyn gaar ah oo ku
saabsan maadada, marka laga reebo
maadada noorwiijiga ee sidemål (norsk
sidemål)3.
Codso baadhis cusub
T
Sida ku cad xadka u yaalla waxbarasha
loo habeyey lama ogola in ardeyga
debeda looga saaro kooxdiisa/fasalkiisa,
xataa haddii uu waalidku ogolaansho2
bixiyo.
Os. 13
UT
Iyada oo aan laheysan go’aan
waxbarsho gaar ah waxba lagama
bedeli karo waxey waxbarashadu ka
koobantey. Taa macnaheedu waxa
weeye tusaale ahaan inaan manhajka
waxba laga jari karin, xiisadaha lama
bedelikaro iwm.
Waa maxey fursada dacwo ee
aan leeyahey haddii aanaan
ku qanacsaneyn waxbarashada
ilmaheyga la siiyo?
Waxa jira habab badan oo aad mari
karto. Habka aad dooraneysaa wuxuu
ku xidhan yahey,waxa aanaad ku
qanacasaneyn.
2 Udirs veileder om spesialundervisning, s.24
3 Forskrift til opplæringen §3–20 og §3-22
Laga dacwoodo waxbarashada
Haddii aad leedahey dugsigu shaqo
fiican ma qabto si uu ugu habeeyo
waxbarshada, waad ka dacwoon kartaa
waxbarashada – ugu horeyn waxaad u
dacwooneysaa:
Maamulaha – xafiiska dugsiyada ee
degmada – gudoomiyaha gobolka –
waaxda waxbarashada.
Laga dacwoodo go’aanka
Haddii aanaad ku raacsaneyn go’aanka
la soo gaadhey, waad dacwoon kartaa
sida uu dhigayo sharciga maamulku4.
4 Forvaltningsloven Kapittel VI. Om klage og
omgjøring.
s. 14O
Rettigheter i skolen
La siiyey waxbarasho gaar ah
Go’aanka ku saabsan waxbarashado
gaar ah ma aha sida in ardeyga la
siiyo waxbarasho keligii ah oo fasalka
laga soo bixinayo. Waxbarasho gaar
ah qaabab badan ayaa loo bixin karaa:
Sida xiisado keli keli ah, xiisado koox
ah, sida caawimo dheeraad ah oo
fasalka lagu bixiyo iwm. Waa in la
sababeeyo sababta waxbarshada gaarka
ah sidaa loogu bixinayo. Sababeyntu
UT
KA
S
Go’aanka ku saabsan waxbarsho gaar
ah waa go’aan mar keliya ah. Go’aanku
wuxuu siinayaa xuquuq shakhsiyan ah
qofka go’aanku khuseeyo. Haddii Per la
siiyo shan saacadood oo waxbarasho
gaar ah, saacadahan waxa iska leh
Per. Dugsigu kama qaadi karo oo ma
siin karo ardey kale. Go’aan mar keliya
ahi wuxuu khuseeyaa ardey keli ah,
kheyraadka la socda go’aanka waxa
iska leh ardeyga. Haddii dugsigu wax
ka bedelo waxa PPT u qoondeysey
ardeyga, markaa waa inuu dugsigu
sababeeyo waxa uu damacsan yahey
si uu ardeyga u siiyo
IOP
waxbarsho fiican oo u
Qorshe
dhiganta taas oo aan ka
yareyn waxbarsho gaar ah. waxbarasho
shakhsiyan ah
Dugisgu wuxuu u
diyaarinayaa IOP ardeyda
la siiyey go’aan waxbarasho gaar ah1.
IOP waa dukumenti shaqo oo dugsigu
ku shaqeeyo waana mid sharci ah.
T
Hadii PPT ku taliso in loo bilaabo
waxbarsho gaar ah, waa in maamuluhu
isaga oo metelaya degmada uu
soo saaro go’aan mar keliya ah oo
ku saabsan waxabarasho gaar ah.
Go’aanka marleha ahi wuxuu wax ka
sheegayaa tirada saacadaha iyo in
waxbarashada keli loo bixiyo ama koox.
Go’aanka ku saabsan waxbarashada
gaarka ah waxbarashadu waxa ey ka
koobantey wax ayaa laga bedeli karaa.
1 Opplæringsloven § 5 – 5, første ledd
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
S P E S I A L U N D E R V I S N I N G
kale haddii dugsi dhigashada ama
waxbarashada ardeygu helo wax iska
bedelaan.
Laga dacwoodo waxbarashada
Haddii aad leedahey dugsigu shaqo
fiican ma qabto si uu u raaco go’aanka,
bixineyna waxbarsho fiican oo gaar ah,
waad ka dacwoon kartaa waxbarashada.
Sidoo kale waad ka dacwoon kartaa
waxbarashada haddii aanaad ku
qanacsaneyn waxa uu ka kooban yahey
qorshaha waxbarasho ee shakhsiyanka
ah amaba hadaf gaadhista.
KA
S
Ardeyda qaadata waxbarashada
gaarka ah wey dooran karaan in
lagu qiimeeyo dhibco (imtixaan) iyo
in kale maadooyinka ey ku qaataan
waxbarshada gaarka ah2. Markaa
waa muihiim in la dareensanaado
cawaaqibta ey taasi yeelan karto. War
dheeraad ahi wuxuu ku yaallaa bogga
23.
Dugsi
T
waa iney ka midtahey baadhista
ey soo sameysey PPT. Haddii
waxbarashada gaarka ahi ey ka
duwanaaneyso waxbarashada
caadiga ah sida tusaale ahaan
baaxadda manhajka iyo qeybinta
xiisadaha, markaa waa in waalidku
ogolaansho bixiyo.
Os. 15
Waa maxey fursada dacwo ee
aan leeyahey haddii aanaan
ku qanacsaneyn waxbarashada
ilmaheyga la siiyo?
Laga dacwoodo go’aanka
Codso baadhis cusub
Haddii aanaad ku raacsaneyn go’aanka
la soo gaadhey, waad ka dacwoon
kartaa sida uu dhigayo sharciga
maamulku. Haddii tusaale ahaan PPT
ku taliso saacado ka badan kuwa uu
maamuluhu go’aamiyey, waa sabab loo
dacwoon karo3.
2 Forskrift til Opplæringsloven § 3 - 20
3 Forvaltningsloven Kapittel VI. Om klage og
omgjøring.
UT
Waxa jira habab badan oo aad mari
karto. Habka aaa dooraneysaa wuxuu
ku xidhan yahey,waxa aanaad ku
qanacasaneyn.
Haddii aanaad ku qanacsaneyn
go’aanka iyo waxa baadhistu ka
koobantey, waxa aad codsan kartaa
baadhis cusub. Haddii tusaale ahaan
aaaney baadhistu waxba ka sheegeyn
waxa noqon kara waxbarasho fiican,
amaba bixineyn talooyon cadcad oo
ku saabsan waxabarasho gaar ah/
wabarasho loo habeeyey, waxa fiican
in ilmaha mar kale la baadho. Waxa
kale oo fiican in la codsado baadhis
Rettigheter i skolen
s. 16O
Loo
sallaxo
Imtixaan
12
Dugsi dhigasho fiican macanheedu waxa weeye in ardeydu
muujiso waxa ey ku fiican yihiin. In si fiican loo diyaariyo
imtixaan qaadista waxey ardeyda fursad u siineysaa si ey u
muujin karaan aqoontooda. Waa caadi in ardeyda qabta dysleksi
loo diyaariyo si ey u adeegsadaan kombuyuutar uu ku jiro
barmaamij kelmadosixid iyo waqtiga oo loo dheereeyo. Waxa
kale oo caadi ah in su’aalaha kor loogu akhriyo. Ardeyda aad
wax ugu adagyihiin waxa suurtagal ah in ardeyda imtixaanka ku
Waqtiga oo la
qaataan iskudhaf qoraal iyo afka (muntlig) ah. Mararka qaarkood
dheereeyaa waa nooc
waxa ardeyda loo ogolaadaa iney imtixaanka ku qaataan iyaga
ka mid ah qaababka uga
oo ey caawineyso xooghaye (sekretær). Dhammaan ardeyda badan ee imtixaanka
loogu habeeyo
kuwa heysta ogolaansho waxabarasho gaar ah iyo kuwa aan
heysanba – waa in imtixaanka loo diyaariyo.
Ardeyda u baahan in imtixaanka si gaar loogu diyaariyo,
waa in arrimahooda oo dhan si fiican loogu habeeyo si ey
u muujiyaan aqoontooda sida laga filayo aqoonta hadafka
maadada. Waxqabadadaas waa in ardeyda loogu habeeyo sida
Rektors
ugu macquulsan. Sida ardeyda wax loogu habeynayaa waa
inaaney noqon kuwa balaadhan oo aan ardeyda u saamaxeyn
kontor
iney tijaabiyaan hadafyada aqoontooda amaba noqonin kuwa
ardeyda kale looga eexanayo1.
FG: Meesha qoraal, af,ama gacan wax kaqabasho looga baahan
yaheyn hadafdaya aqoonta, la sameyn maayo siyaabo aaney
ardeydu ku muujin karin kartidooda – marka habka imtixaanka
Codsiga ku saabsan u
habeynta imtixaanka
maadada loo dejiyey uu yahey hab noocan ah.
9
3
UT
KA
ST
6
In ardey loo habeeyo imtixaan waxa go’aamin kara maamulaha.
Waxa fiican in bilowga sannadka maamulaha loo diro arji ku
saabsan in imtixaanka loo habeeyo. Waa in arjiga lagu muujiyo
nooca u habeynta ee ardeygu u baahan yahey, waana in lagu
lifaaqo baadhista PPT. Go’aanka maamulaha ee ku saabsan u
habeynta imtixaanka waa go’aan mar keliya ah.
waxa loo dirayaa
maamulaha dugsiga,
waana in wax kasta la
diro bilowga dugsiga.
Aalladaha caawimo ee imtixaanka la habeeyey
Waaxda waxbarashada ayaa goysa aalladaha caawimo ee la
ogolyahey in la adeegsado imtixaanada lagu qaato meelo dhexe
(senteralt), halka uu dugsigu goynayo imtixaanada lagu qaato
dugsiga. Caadiyan waa la ogolyahey kantaroolida higaada,
cod duubis, qaamuus elektaroonik ah meelaha la ogolyahey
isticmaalka qaamuuska caadi ah2.
1 Forskrift til Opplæringsloven § 3 - 32
2 Forskrift til Opplæringsloven § 3 - 31
Heshiiska ku
saabsan uhabeynta
tijaabooyinka/casharada
waa inuu ku qoranyahey
IOP/ITP.
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Os. 17
Tijaabo (prøver)
Ardeyda loo habeeyo imtixaanka ee uu la qabsiga dugsigu ku adagyahey waa in
iyagana loo habeeyo tijaabooyinka. Sida caadiga ah wey adagtahey in la kordhiyo
waqtiga tijaabooyinka caadiga ah. Waxyaabaha loo habeynayo tijaabada waxa kamid
ah tusaale ahaan in la isticmaali karo kombuyuutar, in jawaabaha tijaabada la
akhriyo (la fadhiisto qol gaar ah), ama kor loogu akhriyo su’aalaha iwm.
Casharka
UT
KA
ST
Ardeyda dugsigu siiyo u habeyno badan, waa in sidoo kale loo habeeyo casharka.
Waa in tusaale ahaan ardeygu ku duubi karo casharka cajalad halkii uu ka qori
lahaa, isticmaalo PowerPoint , buugaag cod ah iwm. Casharka loo habeeyey wuxuu
noqon karaa oo kale:
-
Macallinka oo casharka far waaweyn ku qora, waxa lagu taliyey in fartu noqoto xajmiga 14 ama kaweyn
-
Dugsiga/macallinku manhajka si kooban ugu diyaariyo ardeyga
-
Loo sameeyo qorshe gaar ah oo ku saabsan cashar akhriska
-
Macallinku u habeeyo casharka isaga oo eegaya habka waxabarasho ee ardeyga
Ardeyda ey waxqoridda iyo waxakhrisku ku adagyihiin waa in la siiyo casharo kala
duwan oo siinaya tababar si kartidoodu u korodho iyo maadada macluumaadka
(informasjonsfag). Tusaale ahaan: Ma aha in ardaygu ku celceliyo akhris marka uu
baranayo manhajka tijaabada cilmiga bulsho.
Guud ahaan
Waxa intaa kor loo qaadayaa habka wax loo qiimeeyo. Mappevurdering macnaheedu
waxa weeye in ardeyga la siiyo casharo badan inta sannadka lagu guda jiro kuwaas
oo ardey ku dhiirigelinaya madaxbannaani iyo in la horumariyo hawl waqtiga la
socota. Qiimeynta hababkan oo kale ah ayaa marar badan la isticmaalaa. Habka
ardeyga loo qiimeynayaa waa inuu la socdo qorshaha gaarka ah ee ardeygu
leeyahey. Bedelka shaqooyinkii qoraalka ee caadiga ahaa waxey noqon karaan in
logg la akhriyo ama mawduuc laga hadlo iyada oo la adeegsanayo PowerPoint ama
fiidyow. Tiknoolajiyada cusubi waxey siinayaan fursado badan oo cusub ardeyda ey
ku adagyihiin waxakhriska iyo qoraalka si ey u muujiyaan karaankooda.
Qiimeynta maadada
Dugsigu waa inuu u habeeyo waxbarashada iyo
imtixaanka. Hadafku waa inuu ardeygu helo fursad
dhab ah si uu aqoon u helo, una muujiso wuxuu
fahmey. Markaas marka ardeyga la qiimeynayo ee
dhibco la siinayo, markaa loo eegi maayo in ardeyga
wax ku adagyihiin. Qiimeynta waxa lagu saleynayaa
oo keliya in la gaadho hadafka aqoonta ee qorshaha
waxbarashada (læreplanverket)3.
3 Forskrift til Opplæringsloven § 4 - 3
Ogow in uhabeynta ah
in ilmaha fasal dib loo
celiyo ama manhajka
laga yareeyo ey
noqoneyso xalka ugu
dambeeya! Lama ogola
in taas la sameeyo
kahor inta aan la tijaabin
hawlaha waxqab oo kale
oo dhan!.
s. 18O
Rettigheter i skolen
Xaq loo yeesho aallad caawimo iyo aallad
waxbarasho
Ardeyda ey ku adagyihiin waxakhriska iyo waxqoridu waxey rugta aallada
caawimooyinka ka codsan karaan aallad caawimo kombuyuutar. Codsiga noocan
ah waa in dugsiga laga soo diro, iyada oo la adeegasanyo baadhista PPT.
Codsigu waa sababeynta sababta uu ardeygu ugu baahan yahey aallada caawimo
ee la codsanayo. Waa muhiin in la xusuusto in dugsigu saxeexo inuu masuul ka
yahey in ardyga la barayo isticmaalka aallada caawimada.
ST
Aallada caawimo ee ugu muhiimsan ee caadiga u ah ardeyda ey ku adagyihiin
waxakhriska iyo waxqoridu waa aallad caawimo kombuyuutar1.
Aallada caawimo kombuyuutar ee caadiyan la codsan karaa waa:
UT
KA
Higgaad kaantaroolid (Stavekontroll)
•
LingDys/LingRight
•
CD-ord
•
Textpilot
Ku dhawaaqida (Talesyntese)
•
Votix Budgie Pro
Skannerløsninger
•
C-pen
•
Superpenn
•
Optic Slim
War intaa kabadan oo ku saabsan
aalladaha caawimo ee kala duwan
waxaan ka heli kartaa cutubka Hjelpemiddeloversik. Dhammaan
aalladaha caawimo ee ardeyda la siiyaa waa shakhsiyan,
markaa ardeyda kale ma isticmaali karaan iyada oo aan
waalidku u ogolaan.
Talesyntese
Kombuyuutarka
ayuu qoraal ka
soo akhriyeyaa
Aaladaha caawimo waa qalab u fiican ardeyda ey waxqoridda
iyo waxakhrisku ku adagyihiin. Laakiin waa inaan la ilaawin in
la isticmaalo qalabka waxbarashada.
Waxa jira qalab waxbarasho oo badan oo fiican kuwaas oo isbedel weyn ku
sameyn kara horumarka maado ee ardeyga. Masuuliyadda dhaqaale ee qalabka
waxbarasho waxey saaran tahey dugsiga. Weydii dugsiga/PPT qalabka waxbarasho
ee u fiican inankaaga/inantaada (wiilkaaga/gabadhaada).
Dhammaan tixraaca manhaj (pensumlitteratur) waa in cajalad lagu duubo.
Masuuliyadu waxey saaran tahey Huseby Kompetansesenter, waana inuu dugsigu
meeshaa ka dalbado buugaagta codka ah. Buugaagta codka ahi waxey noqon
1 Folketrygdloven §10–5, §10–6 og §10-7
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Os. 19
karaan taageero aad u fiican ardeyda qabta dysleksi. Waa muhiim in ardeyga
loo habeeyo dhammaan maadadaha. Waa inaanuu ardeygu ka dhicin maadadaha
macluumaadka sababta oo ah u hebeyn la’aan.!
FG! Dugsigu ma leh fursad uu ku diidi karo waxqabad sida tusaale ahaan inuu soo
kireeyo buugaag cod ah sabab dhaqaale darteed.
ST
Waa maxey faraqa u dhexeeya aalladaha caawimo (hjelpemidler) iyo
aalladaha waxbarasho (læremidler)?
Aallad waxbarasho waa waxa aad u adeegsato si aad u dhisto kartidaada
asaasiga ah ee waxkhriska iyo waxqorida/ inaad
barato waxakhris iyo waxqorid.
Aallad caawimo waa waxa aad u adeegsato
inaad soo saarto ama fahanto qoraal/ kaa
caawinayaa in wax la akhriyo iyo in wax la
qoro.
UT
KA
Tusaale:
Borogaraam kombuyuutar oo aad u adeegsato
si aad u kordhiso xawaaraha waxakhris, ama
aad ku tababarato si aad u kala saarto
dhawaaqyada erayada taasi waa aallad
caawimo, waayo waxa loo adeegsadaa si loo
wanaajiyo kartida aasaasiga ah ee waxakhriska
iyo waxqorida. Borogaraamku wuxuu ku bari doonaa habka waxakhris iyo waxqorid.
Borogaraam kombuyuutar oo aad u adeegsato si aad u akhrido qoraal ama
aad u saxdo khalad aad qortey waa aallad caawimo. Borogaraamku wuxuu kaa
caawin doonaa habka waxakhris iyo waxqorid.
Waa muhiim in faraqa u dhexeeya la ogaado waayo masuuliyada dhaqaale wey
qeybsan tahey. Hjelpemiddelsentralen ayaa masuul ka ah aaladaha caawimo, halka uu
dugsigu masuul ka yahey aalladaha barbaarinta wabarasho.
Rettigheter i skolen
s. 20O
Muuqaalka aalladaha caawimo
Waxa jira qalab waxbarasho oo badan oo fiican
oo loogu talogaley ardeyda ey waxqoridda iyo
waxakhrisku ku adagyihiin. Shirkadaha qalabkan
keena badankoodu waxey boggooda internetka
soo geliyaan qeybo bandhig ah, si loo helo fursad
loogu tijaabiyo intaan la go’aansan kahor. Waa
kuwan aalladaha caawimo ee loogu isticmaalka
badan yahey Norway.
LingDys iyo LingRight
UT
KA
ST
Lingdys waa qalab waxakhris iyo waxqorid oo loogu talogaley dadka la liita
waxakhriska iyo waxqorida. Borogaraamku wuxuu si fiican u shaqeeyaa marka
la adeegsado Microsoft Word ama OpenOffice Writer. Waxa kale oo la isticmaali
karaa Interner Explorer, Powerpoint iwm. Lingdys wuxuu ka koobanyahey higaad
kantaroolid si gaar ah loo sameeyey, eray dhameystirid (ordprediksjon), qalab
aad ku raadin karto qaamuus elektaroonik ah kaas oo ku siinaya macnaha
erayada iyo tusaalooyin, cod aad u fuucan (cod nin iyo cod gabadh), iyo weilba
skjermleser oo erayo qoraal ah ka soo akhrinaya dhammaan Windowsprogrammer.
Higaad Kaantaroolku wuu tixgelineyaa khaladka ey sameeyaan dadka dysleksi-ga
qaba iyo higaada khaldanta lahjad darteed, si sax ah ayeyna u eegeysaa sida
ey erayadu isugu xidhanyihiin. Lingdys wuxuu ku shaqeeyaa bokmål iyo nynorsk
labadaba. LingRight wuxuu u shaqeeyaa sida Lingdys, marka laga reebo inuu
LingRight leeyahey qaamuus noorwiiji-ingiriisi ah iyo qaamuus ingiriisi-noorwiiji ah,
higaad Kaantarool loogu talogaley khaladka ey saameeyaan dadka noorwiijiga ah
ee leh dysleksi marka ey ingiriisada qorayaan, iyo weliba laba cod oo ingiriisi ah
(af-mareykan iyo ingiriisida ingiriiska)
Textpilot
Textpilot waa qalab dhan oo loogu
talogaley dadka ey waxakhriska iyo
waxqoridu ku adagyihiin oo ah noorwiiji iyo
ingiirisi lana socdaan higaada Kaantaroolid,
eray dhameystirid, qaamuusyo iyo hadal
(norwiiji iyo ingiriisi) kuwaas oo borogaraam
keliya ah. Textpilot wuxuu ku shaqeeyaa
inta badan Windows-program sida
tekstbehandlere, chat iyo internet. higaad
Kaantaroolku wuxuu sixi karaa khaladka
weyn ee la qoro wuuna calaamadinayaa
markiiba si dhakhso loogu arko oo loo
saxo khaladka. Qaamuusyada noorwiijiga
iyo ingiriisada ahi waxey sharaxayaan
erayada qalaad. Qalabka waxakhrisku
(opplesningsverktøy) wuxuu fursad kuu
siinayaa in hadal la dhegeysto oo loo
keydiyo cod ahaan.
CD-ord
CD-ORD waxuu kaa caawinayaa
inaad waxakhrido oo waxqorto.
Waxaad internetka ka akhriyi kartaa
qoraal bokmål, nynorsk ama ingiriisi
ah, mail amaba wax aad adigu
qorto. Markaad rabto inaad wax
qorto, waxa uu ku soo jeedinayaa
erayga ku haboonaan kara
macnaha, wuxuu kaa caawinayaa
qoritaanka erayada adadag.
Waxaad ku sameyn kartaa liisto
erayo maadadeed kuwaas oo kaa
caawinaya kuguna dhiirrigelinaya
qoraalo maadadeed gaarka ah.
CD-ORD waxaad ku sameyn kartaa
faylal cod ah, waxyaabo adigu
aad iska leedahey iyo isticmaalka
skannerverktøy-ga la socda.
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Xuquuqahani waxey khuseeyaan
dhammaan ardeyda, xataa kuwa
la siiyo waxbarasho gaar ah:
ST
Xuquuq waxbarasho bilaash ah1
Xuquuq luqad baris gaar ah dadka leh
luqadaha laga tirada badanyahey2.
UT
KA
Xuquuq talosiin – la siiyo talooyink dhinaca
bulsho barbaarinta iyo waxbarashada iyo
farsamada gacanta ah3.
Xuquuq aallado waxbarasho ee nooca afnoorwiijiga aad rabto, haddii aaladaha
waxbarasho qeyb fiican ka daboolayaan
waxbarashada oo badanaana la adeegsanayo4
Xuquuq in la helo bey’ad dugsi oo fiican
dhisme ahaan iyo nafisiyan iyo bulsho
ahaanba
(http://udir.no/Brosjyrer/Elevane-sitt-skulemiljo/)
1 Opplæringsloven § 2 - 15 og 3 - 1 niende ledd
2 Opplæringsloven § 2 - 8 og 3 - 12
3 Opplæringsloven § 9 - 2
4 Opplæringsloven § 9 - 4 og forskrift til opplæringsloven kap.17.
Os. 21
s. 22O
Rettigheter i skolen
Qaadasho gaar ah dugsiga sare
ST
Ardeyda wax khaas ahi ku adagyihiin ee loo ogolaadey waxbarasho gaar ah waxey
codsan karaan in si gaar loo qaato1 sida ey dhigayaan talooyinka ey soo jeediyeen
khoborada baadhista sameysey. Ardeyga lagu qaato shuruud gaar ah wuxuu xaq u
leeyahey in la siiyo doorashadiisa koowaad. Faa’iidada ey qaadashada noocan ahi
leedahey waxa weeye in dugsigu dareensanyahey iney imanayaan ardey u baahan in loo
habeeyo waxbarashada. Ardeyda kala dhantaalan (funksjonshemming), tusaale ahaaan
dysleksi waxey xaq u leeyihiin iney waxbarshada dugsiga sare ku isticmaalaan ilaa 5
sanno.
1 Forskrift til Opplæringsloven §6-20
Aqoonta shaqaalaha waxbarashada
UT
KA
Dhammaan waxbarashada waxa hogaaminaya qof buuxinaya shuruudaha aqooneed ee
looga baahanyahey. Shuruudahada waxbarasho waa aqoon dhinaca maadadeed iyo
barbaarin ah. Qofka masuulka guud saaranyahey iyo waxa kale oo la isticmaali karaa
kaaliyeyaal. Wax shuruud ah laguma xidho aqoonta kaaliyeyaasha, maadaama aaney
kaaliyeyaashu hogaamineyn waxbarashada. Kaaliyeyaashu waxey caawin iyo waxyaabaha
kale ee gacanta laga qabto oo keliya siin karaan waxbarashada. Sidaa darteed
kaaliyeyaashu masuul kama noqon karaan waxbarashada gaarka ah1.
1 Opplæringsloven §10-1 og kapittel 14 i forskriften
Caawimo lacageed
Xuquuqda caawimo
shirarka dugsiga
1 Folketrygdloven §6-4 og §6-5
1 Forvaltningsloven §12
Haddii waalidku heysto
carruur qabta dysleksi oo u
baahan caawimo cashar oo
ka badan ta caadiyan loogu
talogaley, waxey codsan karaan
caawimo lacageed1. Waa
inaa idinku si faahfaahsan u
sharaxdaan shaqada casharku u
baahanyahey. Codsiga waxa loo
dirayaa NAV.
ee
Idinku (waalidka) waxaa xaq u leedihiin inaad
cid soo kaxeysataan marka aad shir la leedihiin
dugsiga/xafiisyada dawlada1. Si fudud ayaa loo
dareemi karaa in la iska kaa indhotirey shirarka
kooxda masuulka (ansvarsgruppemøte). Marka
dad badan oo aqoon lehi dugsiga ka socdaan
waalidku wuxuu dareemi karaa keli iyo awood
la’aan. Waxa fiican in cid la soo kaxeysto si aad
u hesho caawimo haddii aad rabto inaad su’aalo
weydiiso ama warbixin wax ku ool ah aad dugsiga
siiso.
Dysleksi Norge hjelper deg å finne frem!
Os. 23
Doorashada dugsiga aasaasiga ah iyo raadka uu
ku yeelanayo shahaadada
UT
KA
ST
Waxyaabaha aad doorato dugsiga
aasaasiga ah waxey raad ku
yeelanayaan shahaadada –
waxbarshadaada dambe iyo
shaqada – iyo mushaharka. Waajib
ayaa dugsiga ka saaran inuu bixiyo
macluumad ku saabsan raadadka
ey yeelan karto, laakiin nasiibdarro
sidan inta badan lama sameeyo.
Tusaale ahaan wax lagaa dhaafey
ayaa keeni kara inaan lagu siin
shahaado xirfadeed, ama dhaafis
keeni karta in aanad jaamacad
gelin.
Ka cafin natiijo
Ardeyda la siiyey ogolaansho mar keliya ah
oo ku saabsan waxbarasho gaar ah1 haddii
waalidku u doorto waa laga dhaafi karaa in dhibco lagu qiimeeyo maadadaha
lagu siiyey waxbarasho gaar ah . Waxa markaa shahaadada loogu qorayaa ka
qeybqaatey“D” , markaa maadadan lagu dari maayo celceliska ardeyga. Maadada
lagaa dhaafey in dhibco lagugu qiimeeyo, imtixaan u geli meysid.
Dyleksi Norge waxey ardeyda waxakhriska iyo waxqoridu ku adagyihiin kula
talineysaa inaaney iska dhaafin in dhibco lagu qiimeeyo koorasyada aasaasiga ah
(grunnkurs) ee khasabka ah dugsiga sare, laga reebo haddii aaney AAD lagama
maarmaan u aheyn in la dhammeeyo: xisaabta, ingiriisida iyo noorwiijiga. Sidoo
kale maadadaha xirfada waxa looga baahanyahey shuruud maadadahan ah.
Ingiriisi
Dyleksi Norge waxey ku talineysaa in aaney ardeyda qabta dysleksi in alla
inta suurtagalka ah iska dhaafin in la qiimeeyo aqoontooda luqada ingiriisida.
Waxa dhici karta in xal loo arko laakiin saameyn weyn ayey ku yeelan kartaa
mustaqbalka. Tusaale ahaan haddii ardeyga laga dhaafo dhigashada ingiriisida ee
dugsiga aasaasiga ah marka dambe ayey saameyn ku yeelaneysaa. Ingiriisidu waa
khasab dhammaan koorasyada aasaasiga ah (grunnkurs) dugsiga sare. Ingiriisidu
sidoo kale waa luqad aad muhiim ugu ah bulshdada maanta.
1 Forskrift til Opplæringsloven § 3 - 20
Dysleksi Norge
Ma heshey?
Daabacaadda 1
Oktoobar 2010
Mashruuca waxa lacag dheeraad ah
ku caawiyey ExtraStiftelsen Helse og
Rehabilitering
DYSLEKSI
NORGE
Pb 8731 Youngstorget, 0028 OSLO
[email protected] / www.dysleksiforbundet.no
Tlf: 22 47 44 50
(FG! Telifoonkan waxa jooga dad ku hadlaya
noorwiiji iyo ingiriisi keliya)