ass

..~
~>'.h
sjef. Han innretta seg litt lettare enn Hasselknippe hadde
gjort. Men striden var langt
frå løyst før Jens Chr. Hauge
uaOCli'!OIll"lIlI.IlOeSOm leiar
..
Stiftelsen norsk Okkupasjonshistorie, 2014
ass
~~;~~
aret"
O
Planane for Elg-basen var laga
av offiserane i Forsvarets overkommando
i London. Elg, med sentrum i Vassfaret, skulle
vere ein av fem baseområde spreidd utover landet.
I desse basa ne skulle det samlast store styrkar, organisertesom ordinære militære avdelingar. Dette var ein
ann an strategi enn den som dei lokale Milorg-avdelingane
arbeidde etter. Der låg berre små grupper i permanent dekning,
medan fleirtalet av Milorg-jegrane til dagleg var opptekne med
sine sivile gjeremål. Elg skulle arbeide innanfor eit av dei best
organiserte Milorg-distrikta i landet og skulle rekruttere
mannskapa sine frå dei same områda. Det oppsto difor
fort eit konkurransetilhøve mellom Elg og dei lokale
Milorg-Ieiarane. Sjefen for Elg var major
Paul Strande. Han kom i fallskjerm over
Vassfaret den 26. november 1944.
Haglebuslaget kan reknast
veker.
Offiserane i Elg gjennom- . som klimaks i historia om
Elg-basen. Hendingane den
førte også ein militær disi26. april, to veker før freden,
plin som hittil var ukjent for
er grundig omtala i mange
dei frivillige og sivilkledde
samanhengar. Det harvore
Milorg-jegrane. Elg-Ieiarane
skrive mindre om det som
var heller ikkje særleg opphende i dei næraste dagane
tekne av kva følgjer dei ulike aksjonane kunne få for si- før slaget.
Petter F. Holst var nå sjef
vilbefolkninga. Major Stranfor BA IV.'Dei kursa som
de sende såleis i dei siste veopphavleg var tenkt haldne
kene av krigen ut ordrar til
på Rustandstølen i Nes, vart
Milorg-gruppene om å gå til
åtak på tyske vaktavdelingar
flytta over til Haglebu. Årsaka til dette var at områdesjeog dessutan likvidere norske
nazistar som gjorde våpente- fen i Hallingdal ikkj e ville
samarbeide om forsyningar
neste for okkupasjonsmakta.
til kursa. Ved å trekke over
Desse ordrane vart stansa av
til Eggedal-sida, håpa Holst
Jens Chr. Hauge som var
at forsyningane skulle ordsjef for Milorg i Norge.
nast lettare. I slutten av april .
var Holst i gang med det andre
kurset ved Haglebu. AkI konflikt med
tiviteten i området var nokså
Milorg-Ieiarane
omfattande i fleire veker.
Fleire uvedkommande
Då distriktsjefane oppdahadde alt observert at det
ga at Elg meinte å rive opp
den organisasjonen som var , gjekk føre seg uregelmessige ting ved Haglebu. Ein av
oppbygd gjennom mange år,
dei var NS-mannen, rikstreproptesterte dei iherdige både over for London og over
nar Erling Nielsen. Han fekk
for Sentralleiinga i Oslo. Os- organisert ei gruppe av hird
og politi som drog til Eggekar Hasselknippe i distrikt
14.2. låg nærast inn til Elgdal den 23. april. Den 24.
gjennomførte dei husunderbasen, og vart den som prosøkingar og fann våpen og
testerte mest iherdig.
Men heller ikkje Ahlert
anna utstyr som viste at dei
Horn, ditriktssjefen i Dramvar på sporet etter heimemen, ville finne seg i det
styrkar.
som heldt på å skje. Martin
Kurset ved Haglebu hadOlsen, som hadde vore sende omlag 80 mann, organisert som eit lite kompaani.
tral i planlegginga av basen,
Alt første kursdagen den 15.
trekte seg også ut, og slutta
april hadde Holst gjort det
seg i staden til den såkalla
Oslo-gjengen.
klartoverfor distriktssjef
Den 14. januar 1945 møtHorn at dette kurset kom til
test Paul Strande, Oskar
å få kamp.
Hasselknippe og Jens Chr.
Til mannskapa uttrykte
han seg slik: «Nå har vi trukHauge til eit forsoningsmøte
på Sokna. Dei vart tilsynelaket oss tilbake lenge nok, nå
tande enige om at planane
skal det slåes til».
for Billeting Areas spreidd
Den 24. april, då mannomkring i distrikta, skulle
skapa ved Haglebu fekk
leggast til side. Strande skul- høyre om rassiaen i Eggedal,
le derimot bli overordna sjef
gav han ordre til ~ rykke ut.
for alle dei tre distrikta, med
Det var meininga å få frigitt
Hasselknippe som nestsjef.
nokre av dei arresterte og få
Dette møtet fekk likevel ing- avliva ein del quislingar
en praktiske følger. Arbeidet
skreiv Holst i rapporten sin.
med å bygge opp basen heldt Då det gjekk rykte om at ei
større avdeling politisoldatar
fram som før. Etter det mislykka forsøket på Liaset, var
var på veg, trekte han likevel
ein ny BA IV under oppbygmannskapa sine attende.
ging på Rustandstølen. Hasselknippe vart då kalla til
London for å drøfte situasjoHaglebuslaget
nen.
Den 26. vart det alvor.
l hans stad fungerte EiHolst fekk vite at berre 120
vind Snersrud som distriktsmann var på veg, Det rekna
SN
Det kurset som Elg heitIt for MiIorg-btfal frd D 14.1 ved Haglebu,
enda med ei tragedie. Sju av deltakiuane miste livet i det såkolla Haglebuslaget. Det er ei van leg meilJing'aJ tragedien kunne ha vore
unngått dersom Petter F. Holst, Snill kiakurset, hadde halde seg til
dei ordrane han hadde fått. Det er ,.,ist ein minnestein på staden.
(Foto: Kåre Olav Sa/hjell).
Undervegs til sjukehuset i
deira. Leif Levorsen frå GeiDrammen vart Østenfor og
lo, som hadde vore i Sverige
heile følgjet hans arrestert
sidan hausten 1943; slutta
med det resultat at Gestapo
seg noko seinare til gruppa
fekk kjennskap til kva som
som kjentmann, og som
gjekk føre seg ved Liaset. I
kontaktperson mellom Elgden politiaksjonen som følg, basen og den lokale Milorgde, vart dommarfullmektig
organisasjonen i Hallingdal.
Levorsen var i Sverige gjort - Elling Agder og telegrafisten Kjell Andersen og Ame
til «Aeting Soldier» i komVibe skotne. Mannskapa frå
pani Linge.
, Nes flykta vestover mot
Golden Eagle tok imot 7
Tunhovd og berga seg unna
slepp, organiserte ei forsyetter ulike vegar. Elling loningsteneste og gjorde avtarentzen var ikkje til stades.
le med kring 50 mann som
Dette var den første ulykskulle trekkast inn i basen så ..
ka som ramma dei storstilte
snart plan ane vart sette ut i
baseplanane. Ei liknande
livet. I Hallingdal var Firehending fann stad i Ådalen
crest-mannen Erling Lorent'
ut på våren. Fire deltakarar
zen kopla inn i arbeidet. Han
på eit kurs i regi av Elg vart
fekk ansvaret for å bygge
overraska
av tysk politi. To
opp BA IV vest for Nesbyav dei fire vart skotne, og to
en. Nokre hytter vedØyvatkom til Grini. Denne hennet sør for Liaset vart valt
dinga i Ådalen er mindre
sOm opphaldsstad for det lakjent enn ulykka i Rukkedaget som skulle ta imot flylen.
slepp med utstyr til basen.
Den alvorlegaste henEagle
dinga, og den som førte til
rekognoseringsgruppe
oppløysing av BA IV for anVed 0yvatnet
personar med kodedre gong, er best kjent som
Ulykka ved øyvatnet sør
Golden Eagle vart
«Haglebu-slaget ••.
for Rukkedalen er tidlegare
førevegen. Dei to var
Den ordinære Milorg-akdetaljert omtala i fleire saOlsen og Oddvar
tiviteten
i dalen, sjølv om
manhengar. Under våpenDei landa den
han var svært omfattande i
1944. Folk frå Flå puss inne i hytta fekk Nub
den siste krigsvinteren, var
Østenfor eit skot i kneet.
og ~ok imot utstyret
Elg skulle ha skog- og
fjellomdda mellom Randsfjorden og Numedal som
operasjonsområde. Her var
det meininga å samle på om
lag 2000 mann. Hovudbasen
skulle vere i Vassfaret. Men
mannskapa skulle fordelast
, på fire underbasar, såkalla
«Billeting Areas» eller for-. legningsomrMe. BA IV
; skulle plasserast på vestsida
av Hallingdal, vest for Nesog sør for Tunhovd.
skulle det byggast opp
ei avdeling på fleire hundre
I mann. Alle dei tre Milorg'distrikta 14.1, 14.2 og 14.3
skulle avgi mannskap til ba,·sen. Plan ane minner mykje
, planane for ein perm amilitærleir, eller kanmeir om planane
reJ:leti~;jon.søv
vi
oL::'";
ikkje ramma av nokon politiaksjonar som kan samanliknast med dei aksjonane
som ramma Elg. Det kan såleis vere grunn til å spørje
om det var nokon feil ved
den måten Elg var organisert
og leia på.
Feil føresetnader
Planleggjarane av Elg-basen tok utgangspunkt i dei
tyske planane for tvangsutskriving av norsk ungdom til
arbeidsteneste. Desse plan ane fekk aldri slikt omfang
som ein frykta under planleggingsfasen. Det viste seg
også at dei som rømde unna
slik teneste, i liten grad
gjekk over til å bli heil tidssoldatar i dekning på skogen. Elg leid difor under eit
alvor leg rekrutteringsproblem.
Dci to første kursa, som
begge starta i januar, var
planlagt for rundt eit hundre
mann. Berre halvparten så
mange møtte fram. Etter ei
tid lykkast det å knyte til basen cin del mannskap frå
Valdres, Dcr hadde Strande
fått til eit n,ert samarbcid
med Bjarne lIolth-Larsen.
Det kan vere erfaringa frå
Valdres som fekk Strande til
l utnemne Erling Lorentzen
som områdesjef i Hallingdal.
På den måten kunne han
Mpe å trekke mannskap frå
Hallingdal inn i basen, for
med områdesjef Otto Pahle
Icom Strande ingen veg.
Oberst Wilson i England bad
straks Strande om å gjere om
Ublemninga. Den øvre delen
av Hallingdall;om difor til å
Blite å gjere med Elg-ba-
sen.
Eln annan Iciarstil
Mellom offiserane i Elg
rJdde ein annan leiarstil enn
del som var van leg i dei lokale Milorg-avdclingane.
Høgare offiserar er vane
med å arbeide med store avdelingar. I milorgdistriktet
som omfatta Sollihøgda,
Jevn.oker, Ringerike og Hallingdal, fanst det ingen stad
større soldatsamlingar enn
dei sum kunne få plass på ei
enkel skogshytte eller i ei se
Ictbu. Den instruksjonen
som Ajckk føre seg i regi av
MIlorg. galdt alltid små
gJUppcr. Ut på vinteren hen-
,
han som ein likeverdig stryke. Difor ville han ha kamp.
Ein av dei som var med, har
forklara seg slik: «Da tyskerne kom,
han holdt på
si_~
nok
kom, men
var bare
at tysI.<eme hentet forsterkninger. At vi kunne få has på
noen av dem først, spilte
ingen rolle mot det som
uunngåelig ville hende. For
det første ville hele leiren bli
oppdaget, og hele bygda ville få svi for å ha visst om og
støttet illegal virksomhet.
For det tredje kunne vi ha risikert at en hel del av distriktets lag- og troppsførere hadde blitt, om ikke drept, så
ihvertfall tatt til fange». Når
soldatene likevel gjekk til
kamp, må dei ha vist stort
mot og ein beundringsverdig
disiplin.
,_
Når det galdt å ta fanger,
hadde Holst gitt beskjed om
at hans soldater ikkje,skull~ .
ta fanger. Når det likevel
skjedde, fekk det til følge at ,
fangen vart «dømt til døden"
for å ha båret våpen mot sine
landsmenn og skutt på stedet», som det heiter i rapporten.
Det finst fleire versjonar
av det som hende rundt Haglebuvablet. Holst rekna seg
som sigerherre. «De fleste
tyskerne var øyensynlig blitt
drept eller hadde tatt fluk!».
Ved å ha halde fram kampen
ein halv time til «kunne vi
ha utryddet dem alle». Holst
har gitt opp 29 falne fiender.
Det er uklart kva han bygger
dette talet på, for det var tyskarane som kom til staden
og rekna dei døde, både dei
norske og dei tyske. Tyske
kjelder oppgir 5 døde nordmenn og 7 falne av eigne
styrkar. Det rette talet falne
nordmenn er 6. ein sjuande
døydde under transport ned
til bygda.
På ein måte var slaget ved
Haglebu også avslublinga
for Elg. Ti dagar etter at tyskarane gjennomsøkte omr~­
det, var krigen slutt. Få dagar seinare vart Strande fråbeordra stillinga som leiar
av Elg. Det som starta med
ei misforståing i London,
enda med ei katastrofe ved
Haglebu.
KÅRE OLAV SOLHJELL.
.....
_-...... . .
.",-_
~;