ass
..~ ~>'.h sjef. Han innretta seg litt lettare enn Hasselknippe hadde gjort. Men striden var langt frå løyst før Jens Chr. Hauge uaOCli'!OIll"lIlI.IlOeSOm leiar .. Stiftelsen norsk Okkupasjonshistorie, 2014 ass ~~;~~ aret" O Planane for Elg-basen var laga av offiserane i Forsvarets overkommando i London. Elg, med sentrum i Vassfaret, skulle vere ein av fem baseområde spreidd utover landet. I desse basa ne skulle det samlast store styrkar, organisertesom ordinære militære avdelingar. Dette var ein ann an strategi enn den som dei lokale Milorg-avdelingane arbeidde etter. Der låg berre små grupper i permanent dekning, medan fleirtalet av Milorg-jegrane til dagleg var opptekne med sine sivile gjeremål. Elg skulle arbeide innanfor eit av dei best organiserte Milorg-distrikta i landet og skulle rekruttere mannskapa sine frå dei same områda. Det oppsto difor fort eit konkurransetilhøve mellom Elg og dei lokale Milorg-Ieiarane. Sjefen for Elg var major Paul Strande. Han kom i fallskjerm over Vassfaret den 26. november 1944. Haglebuslaget kan reknast veker. Offiserane i Elg gjennom- . som klimaks i historia om Elg-basen. Hendingane den førte også ein militær disi26. april, to veker før freden, plin som hittil var ukjent for er grundig omtala i mange dei frivillige og sivilkledde samanhengar. Det harvore Milorg-jegrane. Elg-Ieiarane skrive mindre om det som var heller ikkje særleg opphende i dei næraste dagane tekne av kva følgjer dei ulike aksjonane kunne få for si- før slaget. Petter F. Holst var nå sjef vilbefolkninga. Major Stranfor BA IV.'Dei kursa som de sende såleis i dei siste veopphavleg var tenkt haldne kene av krigen ut ordrar til på Rustandstølen i Nes, vart Milorg-gruppene om å gå til åtak på tyske vaktavdelingar flytta over til Haglebu. Årsaka til dette var at områdesjeog dessutan likvidere norske nazistar som gjorde våpente- fen i Hallingdal ikkj e ville samarbeide om forsyningar neste for okkupasjonsmakta. til kursa. Ved å trekke over Desse ordrane vart stansa av til Eggedal-sida, håpa Holst Jens Chr. Hauge som var at forsyningane skulle ordsjef for Milorg i Norge. nast lettare. I slutten av april . var Holst i gang med det andre kurset ved Haglebu. AkI konflikt med tiviteten i området var nokså Milorg-Ieiarane omfattande i fleire veker. Fleire uvedkommande Då distriktsjefane oppdahadde alt observert at det ga at Elg meinte å rive opp den organisasjonen som var , gjekk føre seg uregelmessige ting ved Haglebu. Ein av oppbygd gjennom mange år, dei var NS-mannen, rikstreproptesterte dei iherdige både over for London og over nar Erling Nielsen. Han fekk for Sentralleiinga i Oslo. Os- organisert ei gruppe av hird og politi som drog til Eggekar Hasselknippe i distrikt 14.2. låg nærast inn til Elgdal den 23. april. Den 24. gjennomførte dei husunderbasen, og vart den som prosøkingar og fann våpen og testerte mest iherdig. Men heller ikkje Ahlert anna utstyr som viste at dei Horn, ditriktssjefen i Dramvar på sporet etter heimemen, ville finne seg i det styrkar. som heldt på å skje. Martin Kurset ved Haglebu hadOlsen, som hadde vore sende omlag 80 mann, organisert som eit lite kompaani. tral i planlegginga av basen, Alt første kursdagen den 15. trekte seg også ut, og slutta april hadde Holst gjort det seg i staden til den såkalla Oslo-gjengen. klartoverfor distriktssjef Den 14. januar 1945 møtHorn at dette kurset kom til test Paul Strande, Oskar å få kamp. Hasselknippe og Jens Chr. Til mannskapa uttrykte han seg slik: «Nå har vi trukHauge til eit forsoningsmøte på Sokna. Dei vart tilsynelaket oss tilbake lenge nok, nå tande enige om at planane skal det slåes til». for Billeting Areas spreidd Den 24. april, då mannomkring i distrikta, skulle skapa ved Haglebu fekk leggast til side. Strande skul- høyre om rassiaen i Eggedal, le derimot bli overordna sjef gav han ordre til ~ rykke ut. for alle dei tre distrikta, med Det var meininga å få frigitt Hasselknippe som nestsjef. nokre av dei arresterte og få Dette møtet fekk likevel ing- avliva ein del quislingar en praktiske følger. Arbeidet skreiv Holst i rapporten sin. med å bygge opp basen heldt Då det gjekk rykte om at ei større avdeling politisoldatar fram som før. Etter det mislykka forsøket på Liaset, var var på veg, trekte han likevel ein ny BA IV under oppbygmannskapa sine attende. ging på Rustandstølen. Hasselknippe vart då kalla til London for å drøfte situasjoHaglebuslaget nen. Den 26. vart det alvor. l hans stad fungerte EiHolst fekk vite at berre 120 vind Snersrud som distriktsmann var på veg, Det rekna SN Det kurset som Elg heitIt for MiIorg-btfal frd D 14.1 ved Haglebu, enda med ei tragedie. Sju av deltakiuane miste livet i det såkolla Haglebuslaget. Det er ei van leg meilJing'aJ tragedien kunne ha vore unngått dersom Petter F. Holst, Snill kiakurset, hadde halde seg til dei ordrane han hadde fått. Det er ,.,ist ein minnestein på staden. (Foto: Kåre Olav Sa/hjell). Undervegs til sjukehuset i deira. Leif Levorsen frå GeiDrammen vart Østenfor og lo, som hadde vore i Sverige heile følgjet hans arrestert sidan hausten 1943; slutta med det resultat at Gestapo seg noko seinare til gruppa fekk kjennskap til kva som som kjentmann, og som gjekk føre seg ved Liaset. I kontaktperson mellom Elgden politiaksjonen som følg, basen og den lokale Milorgde, vart dommarfullmektig organisasjonen i Hallingdal. Levorsen var i Sverige gjort - Elling Agder og telegrafisten Kjell Andersen og Ame til «Aeting Soldier» i komVibe skotne. Mannskapa frå pani Linge. , Nes flykta vestover mot Golden Eagle tok imot 7 Tunhovd og berga seg unna slepp, organiserte ei forsyetter ulike vegar. Elling loningsteneste og gjorde avtarentzen var ikkje til stades. le med kring 50 mann som Dette var den første ulykskulle trekkast inn i basen så .. ka som ramma dei storstilte snart plan ane vart sette ut i baseplanane. Ei liknande livet. I Hallingdal var Firehending fann stad i Ådalen crest-mannen Erling Lorent' ut på våren. Fire deltakarar zen kopla inn i arbeidet. Han på eit kurs i regi av Elg vart fekk ansvaret for å bygge overraska av tysk politi. To opp BA IV vest for Nesbyav dei fire vart skotne, og to en. Nokre hytter vedØyvatkom til Grini. Denne hennet sør for Liaset vart valt dinga i Ådalen er mindre sOm opphaldsstad for det lakjent enn ulykka i Rukkedaget som skulle ta imot flylen. slepp med utstyr til basen. Den alvorlegaste henEagle dinga, og den som førte til rekognoseringsgruppe oppløysing av BA IV for anVed 0yvatnet personar med kodedre gong, er best kjent som Ulykka ved øyvatnet sør Golden Eagle vart «Haglebu-slaget ••. for Rukkedalen er tidlegare førevegen. Dei to var Den ordinære Milorg-akdetaljert omtala i fleire saOlsen og Oddvar tiviteten i dalen, sjølv om manhengar. Under våpenDei landa den han var svært omfattande i 1944. Folk frå Flå puss inne i hytta fekk Nub den siste krigsvinteren, var Østenfor eit skot i kneet. og ~ok imot utstyret Elg skulle ha skog- og fjellomdda mellom Randsfjorden og Numedal som operasjonsområde. Her var det meininga å samle på om lag 2000 mann. Hovudbasen skulle vere i Vassfaret. Men mannskapa skulle fordelast , på fire underbasar, såkalla «Billeting Areas» eller for-. legningsomrMe. BA IV ; skulle plasserast på vestsida av Hallingdal, vest for Nesog sør for Tunhovd. skulle det byggast opp ei avdeling på fleire hundre I mann. Alle dei tre Milorg'distrikta 14.1, 14.2 og 14.3 skulle avgi mannskap til ba,·sen. Plan ane minner mykje , planane for ein perm amilitærleir, eller kanmeir om planane reJ:leti~;jon.søv vi oL::'"; ikkje ramma av nokon politiaksjonar som kan samanliknast med dei aksjonane som ramma Elg. Det kan såleis vere grunn til å spørje om det var nokon feil ved den måten Elg var organisert og leia på. Feil føresetnader Planleggjarane av Elg-basen tok utgangspunkt i dei tyske planane for tvangsutskriving av norsk ungdom til arbeidsteneste. Desse plan ane fekk aldri slikt omfang som ein frykta under planleggingsfasen. Det viste seg også at dei som rømde unna slik teneste, i liten grad gjekk over til å bli heil tidssoldatar i dekning på skogen. Elg leid difor under eit alvor leg rekrutteringsproblem. Dci to første kursa, som begge starta i januar, var planlagt for rundt eit hundre mann. Berre halvparten så mange møtte fram. Etter ei tid lykkast det å knyte til basen cin del mannskap frå Valdres, Dcr hadde Strande fått til eit n,ert samarbcid med Bjarne lIolth-Larsen. Det kan vere erfaringa frå Valdres som fekk Strande til l utnemne Erling Lorentzen som områdesjef i Hallingdal. På den måten kunne han Mpe å trekke mannskap frå Hallingdal inn i basen, for med områdesjef Otto Pahle Icom Strande ingen veg. Oberst Wilson i England bad straks Strande om å gjere om Ublemninga. Den øvre delen av Hallingdall;om difor til å Blite å gjere med Elg-ba- sen. Eln annan Iciarstil Mellom offiserane i Elg rJdde ein annan leiarstil enn del som var van leg i dei lokale Milorg-avdclingane. Høgare offiserar er vane med å arbeide med store avdelingar. I milorgdistriktet som omfatta Sollihøgda, Jevn.oker, Ringerike og Hallingdal, fanst det ingen stad større soldatsamlingar enn dei sum kunne få plass på ei enkel skogshytte eller i ei se Ictbu. Den instruksjonen som Ajckk føre seg i regi av MIlorg. galdt alltid små gJUppcr. Ut på vinteren hen- , han som ein likeverdig stryke. Difor ville han ha kamp. Ein av dei som var med, har forklara seg slik: «Da tyskerne kom, han holdt på si_~ nok kom, men var bare at tysI.<eme hentet forsterkninger. At vi kunne få has på noen av dem først, spilte ingen rolle mot det som uunngåelig ville hende. For det første ville hele leiren bli oppdaget, og hele bygda ville få svi for å ha visst om og støttet illegal virksomhet. For det tredje kunne vi ha risikert at en hel del av distriktets lag- og troppsførere hadde blitt, om ikke drept, så ihvertfall tatt til fange». Når soldatene likevel gjekk til kamp, må dei ha vist stort mot og ein beundringsverdig disiplin. ,_ Når det galdt å ta fanger, hadde Holst gitt beskjed om at hans soldater ikkje,skull~ . ta fanger. Når det likevel skjedde, fekk det til følge at , fangen vart «dømt til døden" for å ha båret våpen mot sine landsmenn og skutt på stedet», som det heiter i rapporten. Det finst fleire versjonar av det som hende rundt Haglebuvablet. Holst rekna seg som sigerherre. «De fleste tyskerne var øyensynlig blitt drept eller hadde tatt fluk!». Ved å ha halde fram kampen ein halv time til «kunne vi ha utryddet dem alle». Holst har gitt opp 29 falne fiender. Det er uklart kva han bygger dette talet på, for det var tyskarane som kom til staden og rekna dei døde, både dei norske og dei tyske. Tyske kjelder oppgir 5 døde nordmenn og 7 falne av eigne styrkar. Det rette talet falne nordmenn er 6. ein sjuande døydde under transport ned til bygda. På ein måte var slaget ved Haglebu også avslublinga for Elg. Ti dagar etter at tyskarane gjennomsøkte omr~ det, var krigen slutt. Få dagar seinare vart Strande fråbeordra stillinga som leiar av Elg. Det som starta med ei misforståing i London, enda med ei katastrofe ved Haglebu. KÅRE OLAV SOLHJELL. ..... _-...... . . .",-_ ~;
© Copyright 2024