1. No category

Venda
Rumu dza vhukonani dza mupondwa
Hedzi ndi rumu tshiṱitshini tsha mapholisa dzo itelwaho u shumiswa
nga vhapondwa.
Hetahi tshileludzi tsho itelwa
tshitatamennde tshidzumbeni
uri
mupondwa
a
Ndi nnyi ane nda nga mukwama?
ṋetshedze
Hetshi tshileludzi tshi dovha tsha shumiserlwa u dzhia zwitatamennde
kha vhana tshi nga katelwa na zwitambiswa, na zwitambiswa zwo
khetehaho zwine zwa shumiswa nga vhomakone ( Tshifhinga
tshinzhi hu vha hu na thuso ya vhakonanyi) u thusa kha u dzhia
zwitatamennde.
Fhethu he tshiwo tsha itea hone, mapholisa vha ḓo -
Kha vha kwame tshiṱitshi tsha
mapholisa tsha tsini
Lutingo lwa shishi lwa SAPS
10111
Luṱingo lwa u fhelisa vhutshinyi
lwa SAPS
08600 10111
Luṱingo lwa u fhelisa Khakhathi
dza zwa Mbeu
0800 150 150
Luṱingo lwa u tambudzwa ha
vhana
0800 055 555
Luṱingo lwa zwa AIDS
0800 012 322
012 393 2184
Ri ḓo vha ḓivhadza nga ha–
Yuniti ya Khakhathi dza zwa
Miṱani, Tsireledzo ya vhana na
Milandu ya zwa Vhudzekani,
Ofisini Khulwane,Pretoria
➘➘ tshumelo dza thikhedzo dzine dza wanala vhuponi ha havho, na fhethu
hune vha nga dzula hone, arali hu hone
➘➘ tshumelo dza ngeletshedzo, arali dzi tshi ṱoḓea
➘➘ thuso ya zwa dzilafho
➘➘ tshumelo dza mahala dzine dza vha hone
➘➘ zwifhinga zwine idzo tshumelo dza wanala ngazwo
Tshipholisa tshi vhonalaho:
Khakhathi dzo ḓisendekaho nga
zwa mbeu na u Maanḓafhadza
mupondwa
012 421 8000
➘➘ sedza mbilaelo vha dzhia maga o teaho u tsireledza muhweleli kha khombo
iṅwe na iṅwe
➘➘ sika vhupo hune ha vha na vhudavhidzani havhuḓi
➘➘ wana zwitatamennde kha muhweleli na ṱhanzi
➘➘ (arali hu na tshiitisi tshine tsha tendisea uri ho itwa zwiito zwa khakhathi)
fara muhwelelwa nga u ṱavhanya hu sina ḽiṅwalo ḽa u fara
➘➘ setsha zwigidi zwiṅwe na zwiṅwe na/ kana zwihali zwi re khombo zwa
muthu we a shushedza u vhulaha kana u huvhadza muṅwe muthu, zwine
a nga vha nazwo/zwe a zwi fara. Ri nga dovha ra ita izwi arali ri tshi fushea
nga ha uri muhumbulo wa muhwelelwa, ndi nzulele yawe ya u ta khakhathi
na / kana u ḓitika nga zwikambi kana zwidzidzivhadzi zwi nga ṱuṱuwedza
vhuḓifari hawe a shushedza muthu muṅwe na muṅwe.
Ndi dzifhio dziṅwe thuso dzine mapholisa a nga ṋetshedza?
Kha vha ambe
Nga ha
Khakhathi dza
zwa Miṱani!
Ri ḓo, arali zwi tshi nga konadzea, vha thusa u swikelela ➘➘ dzilafho
➘➘ vhudzulo
➘➘ ngeletshedzo ya mupondwa.
Ri ḓo ita khumbelo ya mushumeli wa mutakalo u kuvhanaganya na u rekhoda
vhuṱanzi ha dzilafho u tikedza mulandu wa vhutshinyi.
Arali vha na ndaela ya tsireledzo, ri ḓo vha fheletshedza hayani havho u dzhia
zwithu zwavho zwa vhuṋe.
Ndi zwifhio zwine nda nga ita arali muraḓo wa tshipholisa a
kundelwa u ita vhuḓikumedzili hawe?
Arali muofisiri wa tshipholisa a kundelwa u hwala vhuḓikumedzeli hawe,
vha nga vhiga mafhungo kha mukhomanda wa tshiṱitshi kha tshiṱitshi tsha
mapholisa tsho teaho.
Arali vha songo fushea nga nḓila ine mukhomanda wa tshiṱitshi a khou
shumana na mbilaelo yavho, vha nga vhiga mafhungo nga vhone vhaṋe kha
Khethekanyo ya Ṱhoḓisiso dza Mapholisa yo ḓiimisaho nga yoṱhe (IPID).
Tshipholisa tshapo tshi ḓo vha ṋetshedza zwidodombedzwa zwatsho zwa
vhukwamani.
www.saps.gov.za
www.saps.gov.za
Khakhathi dza zwa miṱani
Khakhathi dza zwa miṱani tshifhinga tshinzhi hu humbulwa uri dzi katela
fhedzi khakhathi dza u rwa, fhedzi vhuḓifari vhune ha bveledza khakhathi
dza zwa muṱani vhu fhambana nga kuitele na tshivhalo.
Ndi pfanelo dzifhio dzine nda nga ita arali ndi
mupondwa wa khakhathi dza zwa muṱani?
Vha na pfanelo dza u -
Mulayo wa Khakhathi dza zwa Muṱani, wa, 1998 u langula maitele ane a tea
u tevhedzwa kha milandu ya khakhathi dza zwa miṱani, na u ṋetshedza thuso
ya zwa mulayo kha mupondwa.
➘➘ hwelela mulandu wa vhutshinyi, arali vhuḓifari ha muhwelelwa ho
bveledza mulandu
➘➘ ita khumbelo ya ndaela ya tsireledzo kha khothe ya tsini ya Madzhisiṱiraṱa
➘➘ hwelela mulandu wa vhutshinyi na u ita khumbelo ya ndaela ya tsireledzo.
Khakhathi dza zwa miṱani dzi bvelela vhukati ha vhathu vha re kana vhe vha
vha vhe na vhushaka ha zwa miṱani.
Hwelela mulandu wa vhutshinyi a si ṱhoḓea ya u ita khumbelo ya ndaela ya
tsireledzo.
Vhuswaka ha zwa miṱani ndi mini?
Ndaela ya tsireledzo ndi mini?
Vhushaka ha zwa muṱani vhu livhiswa kha vhushaka vhukati ha
muhweleli (mupondwa) na muhwelelwa (mutshinyi wa khakhathi dza
zwa miṱani) –
Ndi ndaela i ne ya bviswa nga madzhisiṱiraṱa musi mupondwa o ita
khumbelo, ine ya–
➘➘ hune vha vha vho malana u ya nga mulayo , maitele kana vhurereli
vhuṅwe na vhuṅwe
➘➘ vha dzula vhoṱhe kha vhushaka ha u vha muuna na mufumakadzi (vha
nga vha vha vha mbeu nthihi kana dzo fhambanaho)
➘➘ ndi vhabebi vha ṅwana kana vha kovhana vhuḓifhinduleli ha u vha
mubebi wa ṅwana (hu ngavha kana hu si nga tshifhinga tshithihi)
➘➘ miraḓo ya muṱa ya vhushaka ha nzeo, malofha kana u ṅwanakisa
➘➘ vha kana vho vha tshi khou pfana nae, u ṱangana lwa lufuno kana
vhushaka ha tsini, hu tshi katelwa lufuno lwa vhukuma kana lwa u tou
kombetshedza, u vha tsinisa kana vhushaka ha zwa vhudzekani lwa
tshifhinga tshiṅwe na tshiṅwe
➘➘ u dzula fhethu huthihi zwazwino.
Khakhathi dza zwa miṱani ndi mini?
Khakhathi dza zwa miṱani dzi katela u ➘➘ tambudzwa lwa muvhili kana u huvhadza (sa tsumbo, u vhanda, u rwa,
u raha na u ni shushedza uri ndi ḓo ni huvhadza);
➘➘ tambudzwa muhumbuloni, nga maipfi (sa tsumbo, u seṅwa, u vhidzwa
nga madzina, u nyadziwa na u swikelela zwithu zwau zwa tshidzumbe)
➘➘ tambudzwa lwa vhudzekani (sa tsumbo, u kombedza muthu u ita zwa
vhudzekeni a sa ṱoḓi na u murwela zwa vhudzekani)
➘➘ u tambudzwa kha masheleni (sa tsumbo, arali muṅwe muthu a tshi
hana u ṋea mupondwa tshelede ine ya vha yawe lwa mulayo nga nḓila
isa pfesesei nga u hana u badela kana u kovhana rennde kana tshikolodo
tsha nnḓu ine vha dzula vhoṱhe kana u bvisa thundu (thundu dza muṱani)
dzine vha dzi takalela, hu sina thendelo yavho)
➘➘ ni sala murahu (sa tsumbo, u dzulela u sala mupondwa murahu kana u
ya khae wa kombetshedza u amba ane)
➘➘ tshinyadza ndaka (sa tsumbo, u phwasha fanitshara, na u xisa mathaela
a goloi ya mupondwa)
➘➘ u dzhena u sina thendelo hune mupondwa a dzula hone u songo wana
thendelo sa tsumbo u dzhena nḓuni ya musidzana we na vha ni tshi
anḓana nae ni songo wana thendelo)
➘➘ tshuwisa (u tshuwisa u vhulaha nga maipfi kana nga u tou ṅwala zwine
zwa bveledza nyofho)
➘➘ hambekanywa (sa tsumbo, u founela lunzhi zwi sa ṱoḓei mupondwa , u
sala murahu hoṱhe hune mupondwa aya tshifhinga tshoṱhe)
➘➘ maitele maṅwe na maṅwe a u langula vhuḓifari kha mupondwa zwine
zwa nga vhea khombono tsireledzo kana vhuvha ha mupondwa.
➘➘ KOMBETSHEDZA mutshinyi wa khakhathi dza zwa miṱani u ri a dzhie
zwithu nga iṅwe nḓila (sa tsumbo, u badela rennde; kana
➘➘ THIVHELA mutshinyi wa khakhathi dza zwa muṱani u ita zwiṅwe zwiito
(sa tsumbo, u sa rwa kana u kwama mupondwa).
I dovha ya thivhela mutshinyi kha u wana thuso u bva kha muṅwe muthu u
ita zwiito zwenezwo.
Ndaela ya tsireledzo yo livhiswa kha u thivhela u vha hone hafhu ha zwiwo
zwa khakhathi dza zwa miṱani, (sa tsumbo. U fhelisa u rwiwa kana u fhelisa u
hambekanywa nga muhwelelwa). Ndaela ya tsireledzo i ṱoḓa u khwaṱhisedza
tsireledzo ya muvhilaeli, u vhofholowa kha nyofho dza vhuṱungu na u
shoniswa hune ha nga vhangwa nga muhwelelwa kha muhweleli. Ndaela
ya tsireledzo i dovha hafhu ya bula vhuḓifari vhune muhwelelwa a sa fanele
u vhuita.
Tenda muhwelelwa a tevhedza ndaela ya tsireledzo, muhweleli u ḓo vha o
tsireledzea. Arali muhweleli, naho zwo ralo, a pfuka zwiṅwe zwo tiwaho zwa
ndaela ya tsireledzo, muhwelelwa a nga farwa.
Ndi nnyi ane a nga ita khumbelo ya ndaela ya tsireledzo?
➘➘ Mupondwa kana muṅwe muthu ane a vha na dzangalelo kha vhuvha ha
mupondwa (hezwi zwi katela: mueletshedzi, muṋetshedzi wa tshumelo
ya zwa mutakalo,muraḓo wa SAPS, mushumelavhapo kana mudededzi).
➘➘ Muthu ane a ita khumbelo nga fhasi ha mupondwa u fanela u vha ena
thendelo yo tou ṅwalwaho nga mupondwa, nga nnḓani ha musi muhweleli
-
➙➙ a muṱuku
➙➙ e mulwadze wa muhumbulo
➙➙ a sa koni u ita tshithu
➙➙ e muthu we khothe ya khwaṱhisedza uri a nga si kone u ṋetshedza
thendelo ine ya khou ṱoḓiwa.
Ndi zwifhio zwine nda fanela u ita arali mutambudzi
a sa tevhedzi ndaela ya tsireledzo?
➘➘ Kha vha founele mapholisa. Vha ḓo vha humbela uri vha ite afidaviti.
➘➘ Kha vha ṋetshedze mapholisa ḽiṅwalo ḽa u fariwa ḽine ḽa sumbedza uri ḽo
ṱanganedzwa na ndaela ya tsireledzo (arali vha si naḽo, kha vha ḓivhadze
mapholisa nga nḓila yo teaho.
➘➘ Arali vha khomboni ya u huvhadzwa nga tshenetsho tshifhinga zwo
bveledzwa nga u pfuka, mutambudzi wavho u ḓo farwa.
➘➘ Arali vhe si ho khomboni ine vha nga huvhadzwa nga tshenetsho
tshifhinga, mutambudzi a nga si farwe, fhedzi u ḓo ḓivhadzwa uri a
ḓivhonadze khothe nga ḓuvha ḽi tevhelaho ḽa khothe (nga Fomo 11).
Kha vha dzule vho lugise pulane ya shishi ya tsireledzo
➘➘ Kha vha topole fhethu hune vha nga swikelela luṱingo nga u ṱavhanya
nga nḓila i leluwaho.
➘➘ Tshifhinga tshoṱhe kha vha tshimbile na mutevhe wa nomboro dza shishi.
➘➘ Kha vha vhone uri vhathu vhane vha vha fulufhela, vha na khophi ya
ndaela ya tsireledzo kana ḽiṅwalo ḽa u fariwa.
➘➘ Kha vhee tshelede fhethu ho vhulungeaho uri vha kone u ṋamela thekhisi
kana basi nga tshifhinga tsha shishi.
➘➘ Kha vha vhe na dziṅwe khiyi dza nnḓu kana dza goloi.
➘➘ Arali zwi tshi konadzea, kha vha vhe na zwiambaro zwavho (na zwa
vhana vhavho) vha dzule vho zwipaka kha bege, vha zwi vhee fhethu ho
vhulungeaho sa tsumbo, kha nnḓu ya mudzulatsini).
➘➘ Arali vha tshi khou dzudzanya u ṱuwa, kha vha ṱuwe musi mutshinyi a
siho, vha ṱuwe na vhana vhavho.
➘➘ Kha vha vhone uri vha na maṅwalo a ndeme a ngaho sa basa, garaṱa
yavho ya dzilafho na garaṱa yavho ya u vhulunga na ya khiredithi.
U ḓiimisela ha Tshumelo ya Tshipholisa ya Afrika
Tshipembe kha vhapondwa zwa khakhathi dza zwa
miṱani
Ndi u ḓiimisea ha SAPS u fara vhapondwa vha khakhathi dza zwa miṱani
nga u londa.
Sa vhaofisiri vha mapholisa.➘➘ ri ḓo fara vhapondwa nga u vha ṱhonifha na u tstireledza tsirunzi tshavho.
➘➘ ri ḓo thetshelesa zwine vhapondwa vha amba
➘➘ a ri nga vha semi kana u vha vhea mulandu kana u ṋea muhuhumbulo wa
uri ndi mulandu wavho uri vha tambudzwe;
➘➘ ri ḓo thusa nga u vha ṱhogomela na u vha pfela vhuṱungu
➘➘ ri ḓo ḓivhadza vhapondwa nga ha pfanelo dzavho na zwine vha fanela
u ita.
U khwaṱhisedza uri zwithu izwi zwo itwa SAPS i ḓo.➘➘ humbela vhapondwa uri vha saine Bugu ya zwiwo tshiṱitshini tsha
mapholisa
➘➘ ṋetshedza vhapondwa nḓivhadzo,u ṱalutshedza izwi nga luambo lune
vha lu pfesesa, na u ṱalutshedza uri vha nga bvelisa hani phanḓa
➘➘ lusa nga nungo dzoṱhe u wana muthu ane a nga amba na mupondwa nga
luambo lune a lupfesesa
➘➘ dzhia tshitatamennde tsha mupondwa hu si na muthu vha songo tshi
dzhia phanḓa ha mutambudzi kana phanḓa ha vhathu
➘➘ dzhia tsheo zwo ḓi sendeka nga tshitatamennde tshavho, uri vha nga fara
kana u sa fara mutambudzi vha dzhia tshigidi tshawe, na u ta ṱhoḓea dza
mupondwa na uri vha nga muthusisa hani
➘➘ vha ṋetshedza ndaela dza tsireledzo kha muthu we a livhiswa khae, sa
ndaela ya khothe.
➘➘ vhulunga khophi ya ndaela ya tsireledzo na u rekhoda u farwa huṅwe na
huṅwe;na
➘➘ ṅwala mbilaelo dzavho kha Ridzhisiṱara ya Zwiwo tshiṱitshini sa vhuṱanzi
ha uri mupondwa o vhiga mafhungo
➘➘ u vhiga murahu nga ha ṱhoḓisiso.