1. No category

NASIONALE KURRIKULUM- EN
ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING
GRAAD 7 – 9
TALE
AFRIKAANS HUISTAAL
FINALE KONSEP
INHOUD
AFDELING 1: NASIONALE KURRIKULUM- EN
ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING
1.1
Agtergrond
1.2
Oorsig
1.3
Algemene doelwitte van die Suid-Afrikaanse Kurrikulum
1.4
Tydstoekenning
1.4.1
Grondslagfase
1.4.2
Intermediêre fase
1.4.3
Senior fase
1.4.4
Graad 10 – 12
AFDELING 2: INLEIDING TOT TALE
2.1
Tale in die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring
2.2
Spesifieke doelstellings vir die leer van Tale
2.3
Oorsig van die Taalkurrikulum
2.4
Rasionaal vir die onderrig van taalvaardighede
2.5
Benaderings tot taalonderrig
2.6
Tydstoekenning in die kurrikulum
2.7
Vereistes vir die aanbieding van Huistaal as vak
AFDELING 3: INHOUD EN ONDERRIGPLANNE VIR
TAALVAARDIGHEDE
3.1
Luister en praat
3.2
Lees en kyk
3.3
Skryf en aanbied
3.4
Taalstrukture en -konvensies (Verwysingstabel)
3.5
Onderrigplanne
2
3.5.1
Graad 7
3.5.2
Graad 8
3.5.3
Graad 9
AFDELING 4: ASSESSERING IN HUISTAAL
4.1
Inleiding
4.2
Informele of daaglikse assessering
4.3
Formele assessering
4.4
Assesseringsprogram
4.4.1
Oorsig van vereistes
4.4.2
Eksamen
4.5
Rekordhouding en rapportering
4.6
Moderering van assessering
4.7
4.6.1
Formele assessering (SGA)
4.6.2
Mondelinge assesseringstake
Algemeen
WOORDELYS
3
AFDELING 1
NASIONALE KURRIKULUM- EN ASSESSERINGSBELEIDSVERKLARING
1.1 Agtergrond
Die National Curriculum Statement Grades R – 12 (NCS) bepaal beleid oor kurrikulum en
assessering in die skoolsektor.
Ten einde die implementering van die Nasionale Kurrikulumverklaring te verbeter, is dit
aangepas en die aanpassings tree in Januarie 2012 in werking. 'n Enkele samevattende
Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring is vir elke vak ontwikkel om die ou
Vakverklarings, Leerprogramriglyne en Vakassesseringsriglyne in Graad R – 12 te vervang.
1.2
Oorsig
(a)
Die National Curriculum Statement Grades R – 12 (January 2012)
verteenwoordig 'n beleidsverklaring vir leer en onderrig in Suid-Afrikaanse
skole en bestaan uit die volgende:
(i)
die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklarings vir elke
goedgekeurde skoolvak;
(ii)
die beleidsdokument, National policy pertaining to the programme and
promotion requirements of the National Curriculum Statement Grades
R – 12; en
(iii) die beleidsdokument, National Protocol for Assessment Grades R – 12
(January 2012).
(b)
Die National Curriculum Statement Grades R – 12 (January 2012) vervang die
huidige twee Nasionale Kurrikulumverklarings, naamlik:
(i)
die Revised National Curriculum Statement Grades R – 9, Government
Gazette No. 23406 van 31 Mei 2002; en
(ii)
die National Curriculum Statement Grades 10 – 12 Government Gazettes,
No. 25545 van 6 Oktober 2003 en No. 27594 van 17 Mei 2005.
4
(c)
Die Nasionale Kurrikulumverklarings, soos vervat in subparagrawe (a) en (b),
bestaan uit die volgende beleidsdokumente wat toenemend die National
Curriculum Statement Grades R – 12 (January 2012), gedurende die periode
2012 – 2014, herroep en vervang die volgende:
(i)
Die
Leerarea-
/
Vakverklarings,
Leerprogramriglyne
en
Vakassesseringsriglyne vir Graad R – 9 en Graad 10 – 12.
(ii)
Die National Policy on assessment and qualifications for schools in the
General Education and Training Band, afgekondig in die Government
Notice No. 124 in die Government Gazette No. 29626 van 12 Februarie
2007.
(iii) Die National Senior Certificate: A qualification at Level 4 on the National
Qualifications Framework (NQF), afgekondig in Government Gazette No.
27819 van 20 Julie 2005.
(iv) Die beleid, An addendum to the policy document, the National Senior
Certificate: A qualification at Level 4 on the National Qualifications
Framework (NQF), regarding learners with special needs, gepubliseer in
die Government Gazette, No. 29466 van 11 Desember 2006, word
geïnkorporeer in die beleid, National policy pertaining to the programme
and promotion requirements of the National Curriculum Statement
Grades R – 12.
(v)
(d)
Die beleid, An addendum to the policy document, the National Senior
Certificate: A qualification at Level 4 on the National Qualifications
Framework (NQF), regarding the National Protocol for Assessment
(Grades R – 12), afgekondig in die Government Notice No. 1267 in die
Government Gazette No. 29467 van 11 Desember 2006.
Die beleidsdokument, National policy pertaining to the programme and
promotion requirements of the National Curriculum Statement Grades R – 12
en die afdelings oor die Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring soos wat
in Hoofstuk 2, 3 en 4 van hierdie dokument vervat word, bevat die norme en
standaarde van die National Curriculum Statement Grades R – 12. Dit sal in
terme van afdeling 6A van die South African Schools Act, 1996 (Act No. 84 of
1996), die grondslag vorm vir die Minister van Basiese Onderwys om die
minimum uitkomste en standaarde, sowel as die prosesse en prosedures vir die
assessering van leerderprestasie wat van toepassing sal wees op openbare en
onafhanklike skole, te bepaal.
5
1.3
Algemene doelwitte van die Suid-Afrikaanse Kurrikulum
(a) Die National Curriculum Statement Grades R – 12 vorm die grondslag van wat
beskou kan word as die kennis, vaardighede en waardes wat noodsaaklik is om te
leer. Dit sal verseker dat leerders kennis en vaardighede verwerf en toepas op
maniere wat betekenisvol is vir hulle lewens. Hiervolgens bevorder die kurrikulum
die idee van begronde kennis binne plaaslike, bekende kontekste en terselfdertyd
toon dit sensitiwiteit ten opsigte van globale vereistes.
(b) Die National Curriculum Statement Grades R – 12 het die volgende doelwitte:

om leerders, ongeag hul sosio-ekonomiese agtergrond, ras, geslag, fisiese of
intellektuele vermoë, toe te rus met die kennis, vaardighede en waardes wat
nodig is vir selfvervulling en betekenisvolle deelname in die samelewing as
burgers van 'n vrye land;

om toegang tot hoër onderwys te verskaf;

om die oorgang van leerders vanaf onderwysinstellings na die werkplek te
fasiliteer; en

om aan werkgewers 'n voldoende profiel van 'n leerder se vermoëns te verskaf.
(c) Die National Curriculum Statement Grades R – 12 is op die volgende beginsels
gebaseer:

Sosiale transformasie: Dit verseker dat onderwysongelykhede van die verlede
aangepak word en dat gelyke onderwysgeleenthede aan alle sektore van die
bevolking voorsien word;

Aktiewe en kritiese leer: Dit moedig 'n aktiewe en kritiese benadering tot leer
aan eerder as om te leer sonder om te begryp, en niekritiese leer van gegewe
waarhede;

Hoë kennis en hoë vaardighede: Dit is die minimum standaarde vir die kennis
en vaardighede wat in elke graad verwerf moet word, word gespesifiseer en
stel hoë, bereikbare standaarde in alle vakke;

Progressie: Die inhoud en konteks van elke graad toon progressie van die
eenvoudige tot die komplekse;

Menseregte, inklusiwiteit, omgewings- en sosiale geregtigheid: Die infasering
van die beginsels en praktyke van sosiale en omgewingsgeregtigheid en
menseregte soos dit in die Grondwet van die Republiek van Suid-Afrika
6
omskryf word. Die National Curriculum Statement Grades R – 12 is veral
sensitief vir kwessies wat diversiteit weerspieël soos armoede, ongelykheid,
ras, geslag, taal, ouderdom, gestremdhede en ander faktore;

Waardering vir inheemse kennissisteme: Om erkenning te gee aan die ryke
geskiedenis en erfenisse van hierdie land as bydraende faktore om die waardes
in die Grondwet te laat gedy; en

Geloofwaardigheid, kwaliteit en doeltreffendheid: Dit voorsien onderwys wat
vergelykbaar is met internasionale standaarde in terme van kwaliteit, omvang
en diepte.
(d) Die National Curriculum Statement Grades R – 12 stel in die vooruitsig dat
leerders die volgende kan doen:

identifiseer en los probleme op en neem besluite deur kritiese en kreatiewe
denke;

werk doeltreffend saam met ander as lede van ‟n span, groep, organisasie en
gemeenskap;

organiseer en bestuur hulself en hulle aktiwiteite verantwoordelik en
doeltreffend;

versamel, ontleed en organiseer inligting en evalueer dit krities;

kommunikeer doeltreffend deur middel van visuele, simboliese en / of
taalvaardighede in verskillende vorme;

gebruik
wetenskap
en
tegnologie
doeltreffend
en
krities
deur
verantwoordelikheid teenoor die omgewing en die gesondheid van ander te
toon; en

begryp die wêreld is ‟n stel verwante stelsels waarin probleme nie in isolasie
opgelos word nie.
(e)
Inklusiwiteit behoort 'n belangrike deel van organisering, beplanning en
onderrig by elke skool te vorm. Dit kan alleenlik gebeur indien alle
onderwysers deeglik begryp hoe om leerstruikelblokke te herken en aan te
pak, asook hoe om vir diversiteit te beplan.
Die sleutel tot die goeie bestuur van inklusiwiteit is die versekering dat
struikelblokke
geïdentifiseer
en
7
aangespreek
word
deur
al
die
ondersteuningsisteme binne die skoolgemeenskap, insluitend onderwysers,
distriksondersteuningspanne, institusionele ondersteuningspanne, ouers en
spesiale skole wat kan dien as hulpbronsentrums. Om die struikelblokke in die
klaskamer aan te spreek, behoort onderwysers verskeie kurrikulêre strategieë
vir differensiëring te gebruik soos uiteengesit in die Departement van Basiese
Onderwys se Guidelines for Inclusive Teaching and Learning (2010).
1.4 Tydstoekenning
1.4.1 Grondslagfase
(a)
Die onderrigtyd vir vakke in die Grondslagfase is soos in onderstaande tabel
aangedui:
Vak
Huistaal
Graad R
Graad 1-2
Graad 3
(uur)
(uur)
(uur)
10
7/8
7/8
2/3
3/4
Eerste Addisionele Taal
Wiskunde
7
7
7
Lewensvaardighede
6
6
7

Aanvangskennis
(1)
(1)
(2)

Skeppende Kunste
(2)
(2)
(2)

Liggaamsopvoeding
(2)
(2)
(2)

Persoonlike en Sosiale Welsyn
(1)
(1)
(1)
23
23
25
Totaal
(b) Onderrigtyd vir Graad R, 1 en 2 is 23 uur en Graad 3 is 25 uur.
(c) Onderrigtyd vir Tale in Graad R – 2 is 10 uur en vir Graad 3 is 11 uur. 'n
Maksimum tyd van 8 uur en ‟n minimum tyd van 7 uur word aan Huistaal
toegeken. Vir Addisionele Taal word ‟n minimum tyd van 2 uur en ‟n
maksimum tyd van 3 uur vir Graad R – 2 toegeken. In Graad 3 word ‟n
maksimum van 8 uur en ‟n minimum van 7 uur vir Huistaal toegeken. ‟n
Minimum van 3 uur en ‟n maksimum van 4 uur word in Graad 3 vir
Addisionele Taal toegelaat.
8
(d)
In Lewensvaardighede is die onderrigtyd vir Aanvangskennis in Graad R – 2 net
1 uur en in Graad 3 is dit 2 uur. (Die aantal ure word in die tabel tussen hakies
aangetoon.)
1.4.2 Intermediêre Fase
(a) Onderstaande tabel dui die vakke en onderrigtyd in die Intermediêre Fase aan:
Vak
Uur
6
Huistaal
Eerste Addisionele Taal
5
Wiskunde
6
Wetenskap en Tegnologie
3,5
Sosiale Wetenskappe
3
Lewensvaardighede
4

Skeppende Kunste
1,5

Liggaamsopvoeding
1

Persoonlike en Sosiale Welsyn
1,5
Totaal
27,5
1.4.3 Senior Fase
(a)
Onderrigtyd in die Senior Fase is soos volg:
Vak
Uur
5
Huistaal
Eerste Addisionele Taal
4
Wiskunde
4,5
Natuurwetenskappe
3
Sosiale Wetenskappe
3
Tegnologie
2
Ekonomiese en Bestuurswetenskappe
2
Lewensoriëntering
2
Kuns en Kultuur
2
Totaal
27,5
1.4.4 Graad 10 – 12
(a)
Onderrigtyd in Graad 10 – 12 is soos volg:
9
Tydstoekenning
Vak
per
week (uur)
4.5
Huistaal
Eerste Addisionele Taal
4.5
Wiskunde
4.5
Lewensoriëntering
2
Enige drie keusevakke uit Groep B (Annexure B, Tables
12 (3 x 4 uur)
B1-B8) van die beleidsdokument, National policy
pertaining
to
the
programme
and
promotion
requirements of the National Curriculum Statement
Grades R – 12, onderhewig aan die bepalings soos
uiteengesit
in
paragraaf
28
van
die
genoemde
beleidsdokument.
Totaal
27,5
Die tydstoekenning per week mag net vir die minimum vereiste vakke in die National
Curriculum Statement Grades R – 12 (NCS) soos hierbo uiteengesit, gebruik word.
Dit mag nie vir enige addisionele vakke wat tot die vakkeuselys gevoeg is, gebruik
word nie. As ‟n leerder enige addisionele vakke wil aanbied, moet ekstra tyd toegeken
word vir die onderrig van hierdie vakke.
10
AFDELING 2
INLEIDING TOT TALE
2.1 Tale in die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring
Taal is ‟n instrument vir denke en kommunikasie. Dit is ook 'n kulturele en estetiese middel
wat mense deel sodat hulle beter sin kan maak van die wêreld waarin hulle leef. Die
doeltreffende gebruik van taal stel leerders in staat om kennis te verwerf, hulle identiteit,
gevoelens en idees uit te druk, in interaksie te tree met ander en ook om hulle eie leefwêreld
te bestuur. Dit voorsien leerders van ‟n ryk, kragtige en diepgewortelde stel beelde en idees
wat hulle kan gebruik om hulle wêreld te verander en te verbeter. Deur taal word uitdrukking
gegee aan kulturele diversiteit en word sosiale verhoudings opgebou en aangeknoop. Juis
deur taal word hierdie verhoudings aangepas, verbreed en verfyn.
Taalonderrig in Graad 7 – 9 sluit al die amptelike tale in Suid-Afrika in, naamlik Afrikaans,
Engels, isiNdebele, isiXhosa, isiZulu, Sesotho, Sepedi (Sesotho sa Leboa), Setswana, siSwati,
Tshivenda en Xitsonga –asook nie-amptelike tale. Hierdie tale kan op verskillende vlakke
aangebied word.
Taalvlakke
Huistaal is die taal wat leerders eerste aanleer. Baie Suid-Afrikaanse skole bied twee tale op
huistaalvlak aan, maar soms is hierdie tale nie die huistaal van al die ingeskrewe leerders nie.
Dit beteken dat die name Huistaal, Eerste Addisionele Taal en Tweede Addisionele Taal na
die vaardigheidsvlak waarop die tale aangebied word, verwys en nie na die moedertaal (die
huistaal) of verworwe taal (soos in die addisionele tale) nie. Vir die doel van hierdie
beleidsdokument verwys Huistaal dus na die onderrigvlak waarop dit aangebied word en nie
na die taal op sigself nie. Dit is egter noodsaaklik dat leerders aan die einde van Graad 9
bevoeg is om sowel Huistaal as Eerste Addisionele Taal te gebruik.
Huistaalvlak maak voorsiening vir taalvaardighede wat
basiese
interpersoonlike
kommunikasievaardighede en kognitiewe akademiese vaardighede reflekteer. Basiese
interpersoonlike kommunikasievaardighede word benodig in sosiale situasies, en kognitiewe
akademiese vaardighede is nodig vir leer oor die kurrikulum heen. Klem word op die
onderrig van luister-, praat-, lees- en skryfvaardighede gelê. Hierdie vlak bevorder leerders se
11
literêre, estetiese en verbeeldingryke bevoegdhede sodat hulle oor die vermoëns sal beskik
om hulle leefwêreld te herskep, beter te begryp en hul verbeelding te gebruik. Vanaf Graad 7
word minder klem op die onderrig van luister- en praatvaardighede en meer klem op die
onderrig van lees- en skryfvaardighede geplaas.
Eerste Addisionele Taalvlak gaan van die standpunt uit dat leerders nie noodwendig enige
kennis van die taal het wanneer hulle begin skoolgaan nie. Die fokus tydens die eerste
skooljare is op die ontwikkeling van die leerders se vermoë om die taal te verstaan en te praat
– dus basiese interpersoonlike kommunikasievaardighede. In Graad 2 en Graad 3 begin
leerders om geletterdheid te ontwikkel op grond van hulle mondelinge taalverwerwing. Hulle
gebruik ook die geletterdheidsvaardighede wat hulle alreeds in Huistaal geleer het.
In die Intermediêre en Senior Fases word leerders se luister-, praat-, lees- en
skryfvaardighede verder ontwikkel. Tydens hierdie fases leer die meeste leerders aan die
hand van hul Eerste Addisionele Taal en moet derhalwe meer daaraan blootgestel word. Meer
klem word om hierdie rede geplaas op die gebruik van Eerste Addisionele Taal vir dink en
redeneer. Dit stel leerders in staat om kognitiewe akademiese vaardighede wat hulle nodig het
om 'n vak te bestudeer, te ontwikkel. Leerders raak gemoeid met literêre tekste en begin om
estetiese en verbeeldingsvaardighede in hul addisionele taal te ontwikkel.
Wanneer leerders Graad 10 bereik, behoort hulle redelik vaardig in hul Eerste Addisionele
Taal te wees wat betref interpersoonlike en kognitiewe akademiese vaardighede. Die realiteit
is egter dat leerders soms steeds nie in staat is om in hul addisionele taal te kommunikeer nie.
Die uitdagings in Graad 10 tot 12 is derhalwe om ondersteuning aan hierdie leerders te bied
en terselfdertyd 'n kurrikulum te voorsien wat hulle in staat sal stel om volgens die vereiste
standaarde in Graad 12 te kan presteer. Hierdie standaarde moet sodanig wees dat leerders
Eerste Addisionele Taal op 'n hoë vaardigheidsvlak kan gebruik om hulle vir hoër onderwys
of die werksplek voor te berei.
2.2 Spesifieke doelstellings vir die leer van tale
Die aanleer van 'n taal behoort leerders in staat te stel om die volgende te kan doen:

luister-, praat-, lees- en skryfvaardighede te ontwikkel;
12

hulle identiteit te ondersteun, te ontwikkel en te transformeer; familie en
gemeenskapsverhoudinge te onderhou; en persoonlike groei en genot te verseker;

hul wetenskaplike taal- en denkvaardighede te verbeter;

doeltreffend en effektief te kommunikeer binne 'n verskeidenheid sosiale kontekste;

instrumente te ontwikkel vir dink en redeneer, asook om toegang tot inligting te verkry;

mondelinge, visuele en geskrewe tekste op verbeeldingryke en genotvolle wyse te skep
en te interpreteer;

taal en kultuur, teen hul onderskeie agtergronde, te verstaan en te waardeer;

hulle doeltreffend uit te druk en ander te bevraagteken; ander te oortuig van 'n
spesifieke standpunt; hulle en ander te posisioneer; en om identiteit te ondersteun, te
ontwikkel en te transformeer; en

die dinamiese verhouding tussen taal, mag en identiteit te verstaan en om, indien nodig,
betrokkenes te konfronteer; om kultuurdinamiek te verstaan; en om oorreding en
posisionering, waar nodig, te weerstaan.
2.3 Oorsig van die Taalkurrikulum
Hierdie kurrikulum is volgens die volgende vaardighede, inhoud en strategieë georganiseer:
Luister
Lees en kyk
 Luisterproses

Leesproses
o
Pre-luister
o Pre-lees
o
Tydens luister
o Lees
o
Post-luister
o Post-lees
 Luister vir spesifieke inligting

 Luister vir kritiese ontleding en evaluering
 Luister vir waardering
Praat
Tegnieke
en
strategieë
gedurende
leesproses gebruik word

Woordeskatontwikkeling en taalgebruik

Sinstrukture en die organisering van tekste

Kenmerke van literêre tekste
 Die praatproses en -strategieë

wat
o
Beplanning, navorsing en organisering
Skryf en aanbied
o
Aanbieding
Prosesskryf
Kenmerke en konvensies van mondelinge

Beplan of pre-skryf
kommunikasietekste

Skryf ‟n konsep

Hersien

Redigeer

Proeflees
13
die

Aanbied

Gebruik van taalstrukture en -konvensies tydens
die skryfproses

Kenmerke van tekste wat geproduseer of geskryf
word
Taalstrukture en -konvensies
2.4 Rasionaal vir die onderrig van taalvaardighede
Die tabel hieronder beklemtoon die kernvaardighede in die taalkurrikulum.
1
Luister en praat
2
Lees en kyk
3
Skryf en aanbied
4
Taalstrukture en -konvensies
Luister en praat is sentraal in die leer van alle vakke. Wanneer leerders doeltreffende
luister- en praatstrategieë gebruik, kan hulle inligting insamel en sintetiseer, kennis
konstrueer, probleme oplos en idees en menings uitdruk. Kritiese luistervaardighede stel
leerders in staat om waardes en houdings wat onderliggend in tekste ingesluit is, te herken en
om
vooroordeel
en
manipulerende
taal
te
bevraagteken.
Al
die
mondelinge
kommunikasievaardighede word deur die gepaste gebruik van taalstrukture oorgedra. Die
aanleer van taalstrukture moet suksesvolle kommunikasie ondersteun en moet in samehang
met die funksionele gebruik van taal in verskillende sosiale situasies, soos die uitdrukking
van gedagtes en gevoelens, die voorstelling van mense, en die gee van aanwysings en
instruksies, plaasvind.
Lees- en kykvaardighede is belangrik vir suksesvolle leer oor die kurrikulum heen, en vir
volledige deelname aan die samelewing en in die werkplek. Leerders ontwikkel die
vaardigheid om inligting in te win deur na ‟n wye verskeidenheid literêre en nieliterêre tekste,
insluitend visuele tekste, te kyk en te lees. Hulle herken hoe genre en register die doel, die
teikengroep en konteks van tekste weerspieël. Die begrip en interpretasie van geskrewe en
visuele materiaal word bepaal deur leerders se kennis van taalstrukture en -konvensies, asook
hulle eie lewenservaring. Taalstrukture help leerders om die wyse waarop tekste saamgestel
word, te verstaan. Leerders moet pre-lees-, lees- en post-leesstrategieë kan toepas om hulle te
14
help om ‟n wye verskeidenheid tekste te begryp en te interpreteer, soos voorspelling,
verduideliking en evaluering. Leerders moet pre-leesstrategieë soos vluglees en soeklees
toepas om tekskenmerke, die samestelling van ‟n boek, paragraafstrukture of teksstrukture te
verstaan, en om te bepaal hoe dit die betekenis van die teks ondersteun. Die woordeskat van
leerders moet uitgebrei word deur hulle aan te moedig om ‟n wye verskeidenheid tekste te
lees. Teen die einde van ‟n leerder se skoolloopbaan moet hierdie aktiwiteite minder
individuele aandag geniet: dit was deel van die leerder se ontwikkeling deur al die
voorafgaande fases.
Skryf en aanbied maak dit vir leerders moontlik om hulle denke en idees samehangend saam
te stel en weer te gee. Gereelde skryfoefeninge oor ‟n verskeidenheid kontekste, take en
vakgebiede heen maak dit vir leerders moontlik om funksioneel en kreatief te kommunikeer.
Die doel is om veelsydige skrywers te ontwikkel wat hulle vaardighede kan gebruik om
gepaste geskrewe, visuele en multimediatekste vir ‟n wye verskeidenheid doeleindes te
ontwikkel en aan te bied. Kennis van taalstrukture en -konvensies sal die leerders in staat stel
om samehangende tekste te skryf. Taalstrukture moet onderrig word sodat tekste in konteks
saamgestel kan word. Die toepassing van taalstrukture moenie tot die ontleding van
geïsoleerde sinne beperk word nie. Dit moet die wyse verduidelik waarop sinne saamgestel
word in tekste soos verhale, opstelle, briewe en verslae, wat leerders tydens onderrig in die
klas moet lees en skryf.
Bogenoemde vaardighede moet geïntegreer word. Gedurende onderrig kan op een
vaardigheid gefokus word. Dit kan dan lei tot oefening in ‟n ander vaardigheid. Byvoorbeeld,
'n leerder wat deelneem aan ‟n debat kan verskeie argumenterende en beredeneerde opstelle
lees en dan sy of haar eie argumenterende of beredeneerde opstel skryf. Hierdie skryfproses
vind plaas deur taalstrukture soos sinonieme, antonieme, ontkenningsvorme en voegwoorde,
onder andere, te gebruik.
Taalstrukture en -konvensies speel 'n belangrike rol in die begrip en produsering van
mondelinge en geskrewe tekste en moet daarom met al die bogenoemde vaardighede
geïntegreer word.
15
2.5 Benaderings tot taalonderrig
Die benaderings tot taalonderrig in hierdie dokument is teksgebaseerd, kommunikatief,
geïntegreerd en prosesgeoriënteerd.
Die teksgebaseerde en kommunikatiewe benaderings is albei afhanklik van die
voortdurende gebruik en produsering van tekste.
‟n Teksgebaseerde benadering stel leerders in staat om vaardige, vrymoedige en kritiese
lesers, skrywers (en ontwerpers) van en kykers na tekste te word. Dit sluit die luister en kyk
na, en lees en ontleding van tekste in om te verstaan hoe dit saamgestel is en watter effek dit
het. Deur hierdie kritiese interaksie ontwikkel leerders die vermoë om tekste te evalueer. Die
hoofbron van inhoud en konteks vir die kommunikatiewe, geïntegreerde leer en onderrig van
taal is outentieke tekste. Die teksgebaseerde benadering sluit ook die produsering van
verskillende tekste vir spesifieke doelstellings en teikengroepe in. ‟n Begrip van die manier
waarop tekste saamgestel word, rugsteun hierdie benadering.
Die kommunikatiewe benadering beteken dat ‟n leerder baie en ryk blootstelling aan die
teikentaal moet kry. Om dit te bereik, moet leerders vele geleenthede gebied word om taal te
gebruik en te oefen. Leerders leer om te lees deur baie te lees, en om te skryf deur baie te
skryf.
Die prosesbenadering word gebruik wanneer leerders mondelinge en geskrewe tekste
produseer. Leerders is betrokke by die verskillende stadiums van die luister-, praat-, lees- en
skryfproses. Hulle moet gedurende hierdie prosesse aan die gehoor en die doelstellings dink.
Dit sal hulle daartoe in staat stel om op ‟n natuurlike wyse te kommunikeer en hulle denke
oor te dra. So, byvoorbeeld, fokus die onderrig van skryf nie net op die produk nie, maar ook
op die skryfproses. Gedurende die skryfproses word die leerders geleer om idees te
ontwikkel, om oor die teikengroep en doel te dink, om konsepte te skryf, hulle werk te
redigeer en om ‟n geskrewe produk wat hulle eie denke weergee, aan te bied.
Benaderings tot die onderrig van letterkunde
Die onderrig van letterkunde behoort te fokus op begripsonderrig asook die leesproses en
leesstrategieë.
16
Die belangrikste rede vir die lees van letterkunde in die klaskamer is om by leerders ‟n
sensitiwiteit te wek vir taal wat meer verfyn, letterkundig, figuurlik, simbolies en
betekenisvol gebruik word. Terwyl die meeste literêre tekste geskryf is vir genot, vermaak en
uitbeelding, skryf baie ander skrywers prosawerke, dramas en gedigte oor hul eie idees,
gedagtes, beginsels, ideologieë, geloofsoortuigings en kwessies wat hulle wil uitbeeld en
verwoord en wat hulle met voornemende lesers wil deel. Hulle verbeeldingryke taalgebruik is
waardetoevoeging tot hulle skeppende werk.
Die onderrig van letterkunde is nie altyd maklik nie, maar dit is onmoontlik sonder die
persoonlike en eerlike interpretasie en kommentaar van leerders. Indien ‟n leerder nie ‟n
literêre teks self verstaan nie, het hulle nie veel geleer nie. Onderwysers moet daarteen waak
om hulle eie interpretasies en idees oor literêre tekste aan leerders oor te dra. Hulle moet
eerder soveel as moontlik leerderdeelname in die klas toelaat. Interpretasie gaan nie oor wat
reg of verkeerd is nie, maar oor wat binne konteks van die literêre teks vir die leerder
betekenisvol is.
Die beste benaderings tot die onderrig van letterkunde sluit onder andere die volgende in:

Probeer om soveel as moontlik van die teks, sonder enige onderbreking van ander
aktiwiteite, in die klas te lees. Dit behoort nie meer as twee weke te neem nie. Dit is
belangrik dat die leerders die elementêre betekenisvlak van die teks moet verstaan. Indien
daar te veel tyd aan die lees van ‟n teks in die klas spandeer word, ondermyn dit ‟n
duidelike begrip van die storielyn en intrige. Sommige leerders kan ‟n teks sonder enige
ondersteuning lees – dit moet aangemoedig word. Poësie moet onderrig word, nie gedigte
nie. Lees soveel as moontlik gedigte in die klas. Maak seker leerders skryf ook self
gedigte in die klas.

Die doel van die onderrig van literêre tekste is om aan die leerders te wys hoe hulle
huistaal subtiel, intelligent, verbeeldingryk en vindingryk gebruik kan word. Dit beteken
dat die skepping, manipulering en herrangskikking van tekste om te verduidelik en te
beklemtoon, van nader ondersoek moet word. Só ‟n ondersoek beteken dat die funksie en
betekenis van beeldspraak en stylfigure, sinstrukture, paragraafstrukture, die innerlike en
uiterlike bou van ‟n gedig, woordkeuse, deurlopende motiewe, die gebruik van simboliek,
kleur en klank geëksamineer kan word. Die meeste van hierdie werk moet teksgebaseerd
wees.
17

Kreatiewe skryfwerk moet aansluit by die studie van enige literêre teks. Skryfaktiwiteite
wat ‟n deeglike begrip van die voorgeskrewe literêre tekste vereis, help leerders om
voorgeskrewe letterkunde beter te waardeer. Klasbesprekings is vrugbaar indien elke
leerder daaraan deelneem, maar klasbesprekings wat tot skryfaktiwiteite lei, is meer
waardevol, want dit bevorder die onderrig van die vaardighede lees, skryf en taalgebruik.

Dit is baie belangrik om te onthou dat die onderrig van letterkunde nie gaan oor die
onderrig van die regte antwoord nie. Nietemin, die idee dat ‟n gedig enigiets kan beteken
solank dit uit die teks “bewys” kan word, lei tot onnoukeurige denke oor letterkundige
werke. ‟n Teks moet in sy geheel bestudeer word en nie net dele daarvan nie. Deeglike
lees van ‟n teks behels interpretasie, kreatiewe en persoonlike belewing en die ondersoek
daarvan.
Benaderings tot die onderrig van taalgebruik
Die onderrig van taalstrukture fokus op die wyse waarop taal gebruik word en wat met taal
gedoen kan word, byvoorbeeld betekenisvorming, die aanspreek van probleme en
belangstellings, die beïnvloeding van vriende en kollegas, en hoe om 'n ryk sosiale lewe te
ontwikkel. Die onderrig van taalstrukture het ten doel om gebeure of aksies tot uitvoer te
bring en behoort teksgebaseerd, kommunikatief en geïntegreerd te wees.
Die onderstaande beginsels behoort tydens die onderrig van taalstrukture in berekening
gebring te word:

Taal moet onderrig word as 'n instrument wat gebruik kan word, eerder as 'n stel reëls oor
dit wat nie gedoen mag word nie.

Taal moet onderrig word vir die konstruering van tekste binne konteks, met ander woorde
dit konsentreer op werklike taalgebruik.

Taaltoepassing moet nie beperk word tot die ontleding van geïsoleerde sinne – buite
teksverband – nie. Dit moet die wyse waarop sinne ontwikkel is, naamlik om betekenis te
gee aan volledige tekste, soos stories, opstelle, briewe, verslae, wat leerders leer, lees en
skryf op skool, verduidelik.

Die gebruik van outentieke leerstof soos dialoë en onderhoude moet aangemoedig word.

Verbind taalstrukture met die funksionele gebruik van taal in sosiale kontekste soos die
uitdrukking van gedagtes of gevoelens; die voorstelling van mense; die gesels oor of
verslaglewering van dinge, aksies, gebeure, geleenthede of mense in die omgewing in die
18
verlede of die toekoms; die rig van versoeke; maak van voorstelle; die aanbieding van
eet- of drinkgoed en die aanvaarding of afwysing daarvan op 'n respekvolle wyse; die gee
van en reaksie op instruksies; en die vergelyking of kontrastering van dinge.

Skep klaskameraktiwiteite wat die verband tussen taalvorm en taalfunksie aantoon,
byvoorbeeld gebruik die verlede tyd vir 'n verhalende opstel of verslag.

Fokus op betekenisvolle aktiwiteite. Die aanleer van taalreëls is geen waarborg dat die
leerder taal op 'n betekenisvolle en samehangende wyse kan gebruik en toepas nie. Wat
van belang is, is die struktuur en funksie agter die sinsvlak, soos die manier waarop
mense gesproke of geskrewe taal op 'n samehangende en betekenisvolle manier gebruik.
2.6 Tydstoekenning in die kurrikulum
Die onderrigtyd vir Huistaal is 5 uur per week tydens ‟n akademiese jaar van 40 weke. Alle
taalinhoud word in ‟n tweeweeklikse siklus aangebied, dit wil sê 10 uur in ‟n tweeweeklikse
siklus. Onderwysers hoef nie hierdie siklus streng te volg nie, maar hulle moet seker maak
dat taalvaardighede, veral lees en skryf, dikwels geoefen word. Die tydstoekenning vir die
onderrig van die verskillende taalvaardighede in Graad 7 tot 9 is 36 weke. Vier weke is vir
eksamendoeleindes.
Die rooster moet voorsiening maak vir een dubbelperiode per week. In ‟n tweeweeklikse
siklus word die volgende tydsindeling vir die verskillende taalvaardighede voorgestel:
Grade
7 tot 9
Tydstoekenning
Tydstoekenning per tweeweeklikse siklus (uur) vir die vaardighede wat
per week (Uur)
aangespreek word
5
Luister en praat – 2 uur
Lees – 4 uur
Leesbegrip – 2 uur
Letterkunde – 2 uur
Skryf en aanbied – 4 uur
Die onderrig van taalstrukture en -konvensies vind geïntegreerd met die onderrig van die
ander vaardighede plaas.
2.7
Vereistes vir die aanbieding van Huistaal as vak
2.7.1 Leerders
19
LOOM
Grade 7 tot 9
Kernmateriaal
‟n Voorgeskrewe taalhandboek

Woordeboek

Literêre genre
Roman

Kortverhale

Filmstudie

Drama

Poësie

Media-materiaal
Koerante

Tydskrifte

Radiopraatjies of radiodramas

Televisievertonings, -dramas of

-dokumentêre
2.7.2 Die onderwyser
Die onderwyser behoort die volgende te hê:

‟n Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleidsverklaring;

die Language in Education Policy (LiEP);

'n voorgeskrewe taalhandboek wat deur die leerders gebruik word en ander
taalhandboeke vir navorsingsdoeleindes;

'n woordeboek (verklarende en tweetalige woordeboek, tesourus);

die goedgekeurde voorgeskrewe literêre genres;

'n verskeidenheid mediahulpbronne soos verskillende koerante, tydskrifte,
strooibiljette en brosjures; en

toegang tot oudio- en visuele bronne wat in die klaskamer gebruik moet word.
20
2.7.3 Bronne
Luister en praat

Aanbevole handboeke

Lees en kyk

Skryf en aanbied
Visuele, oudio en

Transaksionele tekste
Mondelinge, visuele, oudio-
multimediatekste soos films,

Kreatiewe tekste
visuele en multimediatekste
televisie, radiodrama,

Verwysings- en
soos tydskrifte, artikels,
tydskrifartikels, koerante,
koerante, strokiesverhale en
strokiesverhale, spotprente en
advertensies
advertensies.


Woordeboeke of tesourusse

Oudio-tekste (vir luisterbegrip)
ingesluit in die Nasionale

Telefoongidse of TV-gidse en
Letterkunde-katalogus:
-skedules

roman
Transaksionele en kreatiewe

kortverhale
tekste

filmstudie
Verwysings- en informatiewe

drama
tekste

poësie



Tekste vir verryking

Oudio-visuele tekste (soos

Aanbevole literêre tekste soos
Transaksionele en kreatiewe
tekste
films, televisieprogramme en
dokumentêre, skyfievertonings,
opnames, radioprogramme,
foto‟s en musiekvideo‟s)
21
informatiewe tekste

Mondelinge, visuele en
multimediatekste
AFDELING 3
VAARDIGHEDE, INHOUD, STRATEGIEË EN ONDERRIGPLANNE
Hierdie afdeling word in twee komponente verdeel: die inhoud vir die taalvaardighede en die
onderrigplanne.
3.1 Luister en praat
Die luisterproses
Die luisterproses sluit die volgende in:

Pre-luister – Om leerders voor te berei of te oriënteer ten opsigte van 'n teks (byvoorbeeld, bepaal die
konteks, wek belangstelling, aktiveer woordeskat, voorspel inhoud, aktiveer bestaande kennis, bou op
voorafkennis, hersien vereistes vir luister en bepaal die luisterdoel).

Tydens luister – Vra vrae, herkenning, vergelyking, afneem van notas, interpretering (byvoorbeeld,
ontleed die boodskap, identifiseer die spreker se bewyse, skep assosiasies, bepaal betekenis, vra vrae,
maak afleidings en bevestig voorspellings, besin en evalueer).

Post-luister – Vra vrae, bespreek die spreker se standpunt, som die aanbieding mondelings op, hersien
aantekeninge, ontleed en evalueer krities dit wat gehoor is, doen rolspel, gee personlike menings, bring
inhoud in verband met eie ervarings, en besin oor aanbieding.
Leerders moet die luisterproses verstaan en in staat wees om die volgende te doen:

Luister vir spesifieke inligting
Luister, eerder as om net te hoor, is die sleutel tot enige intelligente respons op die wêreld rondom ons. In
‟n wêreld waar tegnologie ‟n eindelose hoeveelheid klanke, stemme, musiek, en gesprekke skep, is die
vermoë om net te luister na dit wat betekenisvol of bruikbaar is, uiters belangrik. Die meeste van die
aktiwiteite wat hieronder gelys is, is bekend aan leerders in hierdie fase; onderwysers moet slegs die
aktiwiteite doen wat hulle as noodsaaklik vir hulle klasse beskou.

Aktiveer agtergrondkennis voor luister.

Maak seker van die spreker se doel.

Gee volledige aandag aan die luistertaak of -opdrag en toon belangstelling.

Soek na betekenis.

Kontroleer begrip van die boodskap deur verbande raak te sien, voorspellings te maak en te beaam,
afleidings te maak, te evalueer en daaroor na te dink.

Maak sinvolle notas deur skemas, kontrolelyste, beskrywing, kategorisering, opsomming,
parafrasering, oorvertelling en verduideliking.

Onderskei tussen boodskap en spreker.

Neem die konteks en nuanse van woorde in ag.
22

Identifiseer, interpreteer en evalueer boodskappe.

Toon 'n begrip van instruksies, aanwysings en prosedures.

Identifiseer hoof- en ondersteunende idees.

Prosesseer inligting deur te vergelyk, gapings in te vul, verskille te identifiseer, punte of items af te
merk, inligting oor te dra, inligting in die korrekte volgorde te plaas, soorte inligting te klassifiseer en
betekenis te vertolk.

Volg ‟n aanbieding op deur vrae te beantwoord, notas na te gaan, idees te kategoriseer, opsommings te
maak, te verduidelik, te besin, te praat of te skryf.

Luister vir kritiese ontleding en evaluering
Die meeste van die onderstaande aspekte van luisteraktiwiteite is nuttig vir die bestudering van literêre
tekste, advertensies en politieke dokumente. Na ‟n luisteraktiwiteit skep ‟n onderwyser gewoonlik
geleentheid vir ‟n bespreking, maar dit is ook goed om hierdie aktiwiteite in skryfaktiwiteite te omskep. ‟n
Uittreksel uit ‟n film kan, byvoorbeeld, gebruik word as ‟n prikkel vir ‟n verhalende opstel. (“Wat hoor jy?
Maak sin daarvan ...”) ‟n Keuse van woorde wat dui op emosie uit ‟n toespraak of ‟n gedig wat voorgelees
word, kan in ‟n ander gepaste skryfstuk gebruik word. Hierdie woorde kan ook in ‟n verklaring wat die
toespraak weerspreek, gebruik word. Die leerder kan ook die woorde in sy of haar eie gedig gebruik sodat
hy of sy kan bewys dat hy of sy die woorde verstaan. Die volgende aktiwiteite is belangrik:

Identifiseer en interpreteer oorredings-, gevoels- en manipulerende taal, partydigheid, vooroordeel en
stereotipering.


Onderskei tussen feite en menings.

Toon bewustheid van en interpreteer toon, tempo en taalgebruik.

Reageer op styl, toon en register en evalueer dit korrek.

Verstaan die logiese volgorde van inligting.

Oordeel en lewer bewyse.

Maak aannames en voorspel gevolge.

Reageer op taalgebruik, woordkeuse, formaat en uitspraak.
Luister vir waardering
Hierdie luisteraktiwiteite word die beste in debatte, klein groepbesprekings en gestruktureerde besprekings
geoefen. Uittreksels uit films kan ook nuttig gebruik word om onderstaande vaardighede in te oefen:

Reageer toepaslik in kommunikasiesituasies.

Gebruik beurtnemingskonvensies in gesprekke.

Stel vrae om kommunikasie vol te hou.

Reageer op taal, gebare, oogkontak en liggaamstaal.

Toon begrip vir die verhouding tussen taal en kultuur deur respek te toon vir kulturele konvensies.
Praat
Die onderrig van praat moet kennis van die proses en kommunikasiestrategieë (hersiening, herfrasering,
23
vervanging, demonstrasie, gebare, mimiek, klank en 'n beroep op ondersteuning) insluit. 'n Mate van
verdraagsaamheid moet getoon word aan leerders weens die eise wat mondelinge interaksie aan hulle stel.
Die praatproses en strategieë
Die praatproses bestaan uit die volgende stappe:

beplanning, navorsing en organisering; en

aanbieding.
Beplanning, navorsing en organisering
Leerders moet in staat wees om die vaardighede van beplanning, navorsing en organisering vir mondelinge
aanbiedings te kan demonstreer deur die volgende:

Gebruik gepaste register, styl en toon volgens gehoor, doel, konteks en tema.

Kies gepaste woorde:

gebruik werkwoorde, byvoeglike naamwoorde en bywoorde om 'n spesifieke indruk te skep,
besonderhede en 'n duidelike, helder beskrywing tydens 'n toespraak, storievertelling of debat;

gebruik kennis van sinonieme, antonieme, homofone, homonieme en een word vir 'n
omskrywing;


gebruik leen-, eie en nuwe woorde;
gebruik figuurlike taal (stylfigure, idiome, idiomatiese uitdrukkings, spreekwoorde of segswyses), toon,
stemming of humor;


gebruik afkortings, verkortings en akronieme;

gebruik stamme of basisvorme, premorfeme of voorvoegsels en postmorfeme of agtervoegsels;

gebruik geslag, meervoude en verkleiningsvorme; en

gebruik trappe van vergelyking by byvoeglike naamwoorde en bywoorde.
Toon kritiese taalbewustheid:

gee feite en menings;

herken denotatiewe en konnotatiewe betekenis en verduidelik geïmpliseerde betekenis; en
 gee uitdrukking aan waardes en houdings, toon bewustheid van partydigheid, stereotipering, gevoels-,
oorredende en manipulerende taal soos in 'n oorredende toespraak.

Gebruik bronne en verwysingsmateriaal soos woordeboeke en tesourusse om effektiewe en presiese
woordeskat te kies en aanbiedings te lewer deur gebruik te maak van notas en rekwisiete, oudio- en
visuele hulpmiddels en grafieke om die aanslag en akkuraatheid van aanbiedings te verhoog.
Voorbereiding en aanbieding
Leerders moet in staat wees om mondelinge aanbiedingsvaardighede te demonstreer deur die volgende te doen:

Praat direk met die gehoor.

Verwys na relevante bronne wat geraadpleeg is.

Sluit ‟n reeks feite en voorbeelde volgens die vereistes van die taak in.

Gebruik 'n effektiewe inleiding en slot (soos deur die gebruik van letterlike aanhalings, verwysings na
24
gesaghebbende bronne en anekdotes).

Ontwikkel idees en argumente – inhoud is oorspronklik, kreatief, koherent, toon 'n logiese ontwikkeling en
rangskikking van feite, voorbeelde en idees.

Gebruik kenmerke van praatformate (soos inleiding, eerste en tweede poging, liggaam en slot) tydens die
formulering van rasionele argumente en die toepassing van oorreding en debattering.

Gebruik organisatoriese strukture soos chronologie, onderwerp, oorsaak-gevolg, vergelyk-kontrasteer en
probleemoplossing om in te lig en te oorreed.

Gebruik korrekte intonasie en frasering.

Bied 'n duidelike, helder argument aan en kies gepaste bewyse (soos statistieke en spesifieke voorbeelde)
wat geloofwaardig, geldig en relevant is.

Gebruik gepaste aanspreekvorme en herhalings soos Dames en here; Ek wil beklemtoon dat ...

Gebruik gepaste taalstrukture en -konvensies (soos werkwoorde en hulpwerkwoorde om tyd en
stemming akkuraat uit te druk).

Gebruik retoriese vrae, pousering en herhaling.

Gebruik verbale en nieverbale tegnieke (soos toon, stemprojeksie of modulasie, volume, tempo, frasering,
oogkontak, gesigsuitdrukkings, gebare en liggaamstaal) tydens aanbiedings.
Kenmerke en konvensies van mondelinge kommunikasietekste
Voorbereide praat
Dit sluit die volgende in:

Kies 'n gepaste onderwerp vir navorsing.

Bewyse van navorsing moet duidelik wees.

Gebruik 'n gepaste formaat (inleiding, liggaam en slot).

Toon deurgaans duidelike, logiese verbande met die onderwerp.

Kommunikeer 'n argument of standpunt wat weldeurdagte response van andere aan die gang sit.

Kommunikeer duidelike idees wat 'n bewustheid van die gehoor en die doel toon.
Onvoorbereide praat
Dit sluit die volgende in:

Toon 'n bewustheid van struktuur.

Lewer ‟n praatjie wat gepas is vir die doel.

Gebruik register en stemming wat gepas is vir die gehoor.

Die praatjie moet kort, maar effektief wees.
Voorbereide lees (hardoplees)
Dit sluit die volgende in:

Toon begrip van die betekenis van die uittreksel.

Lees die uittreksel vlot.
25

Projekteer stem op 'n gepaste wyse.

Spreek woorde duidelik uit.

Gebruik goeie pousering.

Behou die betrokkenheid van die gehoor.

Kies 'n uittreksel volgens die teikengroep.

Kies 'n gepaste lengte van die uittreksel.
Onvoorbereide lees (hardoplees)
Dit sluit die volgende in:

Toon begrip van die uittreksel.

Lees die uittreksel vlot.

Projekteer stem.

Spreek woorde duidelik uit.

Toon goeie gebruik van pousering.

Behou betrokkenheid van gehoor.

Keuse van uittreksel is volgens die teikengroep.

Lengte van die uittreksel is gepas.
Dialoog
Dit sluit die volgende in:

Weerspieël 'n gesprek tussen twee of meer persone.

Inisieer en hou gesprekke vol.

Gebruik beurtnemingskonvensies en handhaaf gesprekvoering.

Verdedig 'n standpunt.

Luister na mekaar, onderhandel.

Vul gapings en moedig die spreker aan.

Belig kwessies.

Deel idees en ervarings en toon begrip van konsepte.
Onderhoude
Dit sluit die volgende in:

Gebruik vraagstelling, oorreding, die afneem van notas, opsomming, luistervaardighede en nieverbale
kommunikasie.

Beplan en berei voor: bepaal doel, verkry agtergrondinligting, byvoorbeeld oor die uitleg, vrae, tyd, plek,
volgorde en fisiese omgewing (verwys na kenmerke by skryf).

Gebruik onderhoudstegnieke in fases:

inleiding (stel self bekend, noem doel);

vertrouensverhouding;

vrae (stel algemene tot spesifieke, relevante vrae; gebruik volwasse, sensitiewe, respekvolle
26
oorredingstaal; luister aandagtig; evalueer response; reageer effektief om kennis te demonstreer);
 opsomming (teken response aan deur notas te neem; som op; rangskik response en belangrike
besonderhede in logiese volgorde); en

afsluiting (bedank die persoon met wie die onderhoud gevoer is; verskaf kontakbesonderhede).
Aanwysings
Gee van aanwysings sluit die volgende in:

Gebruik aanwysings, soos om aan iemand te verduidelik hoe om „n bestemming te bereik.

Gebruik meestal die gebiedende wyse.

Neem die volgende in ag wanneer aanwysings gegee word:

bondige en duidelike sinne;

chronologiese volgorde;

verwysing na 'n spesifieke rigting;

die benaderde afstand;

die benaderde getal strate wat oorgesteek moet word om die bestemming te bereik;

inligting rakende die bakens langs die pad;

woorde wat posisie aandui;

woorde wat rigting aandui;

woorde om rigting te vra; en

woorde wat waardering toon.
Instruksies
Dit sluit die volgende in:

Verduidelik die werking of gebruik van enige gebruiksartikel; voorbereiding van geregte, herstel enige
gebreke, ensovoorts.

Beplanning en voorbereiding (verwys na skryfkenmerke):
 verstaan die situasie(s) en wat die produk of die instruksies of demonstrasies behoort te wees of te doen;

verduidelik die werking of gebruik van 'n artikel;

toon 'n duidelike, korrekte en logiese volgorde van instruksies; en

gebruik handleidings, instruksies en werkwyses;

Neem woordeskat, grammatika, uitdrukkings, tegniese taal en frases wat gebruik mag word, in ag.

Aanbieding.
Mondelinge aanbiedings of verslaggewing
Dit sluit die volgende in:

Lewer 'n mondelinge aanbieding oor gebeure soos 'n radio- of televisie-uitsending of gee bevindinge van 'n
onderhoud.

Beplan en berei voor vir 'n formele aanbieding:

gee 'n inleiding oor die onderwerp van die mondelinge aanbieding;

voorspel watter woordeskat, taal en uitdrukkings gebruik mag word; en
27


doen navorsing om relevante inligting in te samel.
Lewer die aanbieding – let op die volgende:

lewer enkele bewyse van navorsing;

gebruik 'n gepaste formaat (inleiding, liggaam of slot);

gebruik duidelike, logiese skakels met die onderwerp en reflekteer korrekte feite in 'n logiese
volgorde;

toon 'n argument of standpunt wat die gedagtegang van ander aan die gang sit;
 toon idees wat dui op 'n bewustheid van gehoor en doel; gebruik formele, neutrale (informatiewe) styl
of register; en


gebruik gepaste liggaamshouding en gebare (vermy wilde gebarespel).
Organiseer 'n mondelinge aanbieding in drie dele:

Inleiding: Verkry die gehoor se belangstelling. Vra vrae: Wie? Wat? Waar? Wanneer?

Liggaam: Organiseer hoofgedagtes van die verslag in 'n logiese volgorde. Gebruik akkurate inligting;
ondersteun hoofgedagtes met inligting uit navorsing; gebruik besonderhede en beskrywende sinne om
die verslag meer interessant te maak.

Gevolgtrekking: Som op en gee die belangrikste inligting weer. Skryf 'n kort gevolgtrekking of
samevatting en herhaal die hoofgedagte. Gebruik die kerngedagtes om 'n persoonlike mening oor die
onderwerp te formuleer.

Gebruik visuele hulpmiddels, soos plakkate of transparante, en oefen die gebruik daarvan tydens
voorbereiding.

Gebruik notas funksioneel tydens aanbieding.
Forumbesprekings
Dit sluit in dat sprekers moet:

'n Reeks idees ondersoek.

Na mekaar luister.

Toegee wanneer nodig.

Nie ander sprekers onderbreek nie.

Logiese verbande tussen punte trek.

By die onderwerp hou.

Probeer om persone by die bespreking te betrek:

onderbreek bedagsaam; en

gee menings en ondersteunende redes;

Elke spreker praat oor 'n spesifieke aspek van die onderwerp en gebruik konvensionele frases.

Die pligte van die voorsitter is:

hou orde;

bestuur tyd;

hou by die agenda;

moedig deelname aan;
28

bly neutraal; en

vra vir voorstelle en om te stem.
Informele besprekings of gesprekke
Dit sluit in:

Inisieer en hou gesprekke vol.

Beurtnemingskonvensies

Verdedig 'n standpunt.

Onderhandel.

Vul gapings in en moedig die spreker aan.

Deel idees en ervarings en toon begrip van konsepte.
Debatte
Dit sluit die volgende in:

Resolusie: Die standpunt waaroor twee spanne redeneer, byvoorbeeld: wie regeer in 'n demokrasie?

Replieke: Verduidelik waarom een span van die ander verskil.

Die bevestigende sprekers: Stem saam met die resolusie of voorstel; die onus berus altyd by die
bevestigende span om hul standpunt te bewys; hulle begin die debat en sluit dit ook af.

Opponerende sprekers: Stem nie saam met die resolusie nie en bied 'n logiese teenargument aan wat die
resolusie weerlê.
Maak seker dat ...

emotiewe en oorredende taal gebruik word;

'n mening of standpunt kan geswaai word deur betroubare navorsingsmateriaal te gebruik; en

argumente gebalanseerd is omdat ooreenkomste en verskille uitgedruk word.
Debatsprosedures:

Die onderwerp en die eerste argument word deur die eerste bevestigende spreker gestel.

Die eerste argument word deur die eerste opponerende spreker gestel.

Die tweede bevestigende spreker stel sy span se argument.

Die tweede opponerende spreker stel sy span se argument.

Die bevestigende en opponerende spanne kry elk 'n pouse van 5 tot 10 minute om hul repliek voor te berei;
elke span is verplig om hul teenstanders se argumente te weerlê en om hul eie saak te bevestig en te
verdedig.

Die opponerende span lewer twee replieke op die bevestigende span se twee argumente en stel hul eie twee
redes.

Die bevestigende span lewer twee replieke op die opponerende span se twee argumente en stel hul eie twee
redes.
29
Verslag (formeel en informeel)
Dit sluit die volgende in:

Gee presiese terugvoering van 'n situasies, soos 'n ongeluk of bevindings.

Dink na oor 'n titel, 'n inleiding (agtergrond, doel, omvang), 'n liggaam (Wie? Waarom? Waar? Wanneer?
Wat? Hoe?), gevolgtrekkings, aanbevelings, verwysings en aanhangsels.

Maak 'n plan: versamel en organiseer inligting en gee feite.

Gebruik semi-formele en formele register en styl.

Gebruik die volgende:

teenwoordige tyd (behalwe geskiedkundige verslae);

selfstandige naamwoorde;

die derde persoon;

feitelike beskrywings;

tegniese woorde en frases; en

formele, onpersoonlike taal.
3.1.1 Lengte van tekste vir die gebruik van luisterbegrip
Tekste
Graad
Lengte

Mondelinge, visuele, oudiovisuele en multimediatekste soos
Graad 7
150 woorde
tydskrifartikels, koerante, spotprente en advertensies
Graad 8
200 woorde

Woordeboeke of tesourusse
Graad 9
250 woorde

Oudio-tekste (Graad 7 en 8: greep van een minuut lank; Graad
9: greep van twee minute lank)

Telefoongidse, TV-gidse en -skedules

Transaksionele en kreatiewe tekste

Verwysings- en informatiewe tekste

Tekste vir verryking

Oudiovisuele tekste (Films, televisieprogramme en
dokumentêre programme, skyfievertonings, opnames,
radioprogramme, foto‟s en musiekvideo‟s)
OF 'n 20 minute toets wat 'n 1-minuut oudiogreep (Graad 7 en 8) en 'n 2-minute oudiogreep (Graad
9) insluit om vrae te beantwoord.
30
3.1.2 Voorgestelde lengte van mondelinge kommunikasie
Tekste
Tydsduur (minute)
Graad 7 tot 9
Gesprekke, debatte, forum-, groep- of paneelbesprekings
10 – 15
Dialoë
4–6
Aanwysings en instruksies
2–3
Onderhoude
8 – 10
Voorbereide lees
2–3
Voorbereide toesprake, verslag en resensie
2–3
Storievertelling
5–7
Vergadering en vergaderingsprosedures
4–7
3.2 Lees en kyk
Daar is drie stappe om leesonderrig te bevorder en te verstaan. Elke stap van die proses sal nie altyd gebruik
word nie. Byvoorbeeld, wanneer leerders 'n onbekende teks lees, moet hulle 'n pre-leesaktiwiteit doen wat hul
aandag sal vestig op die opvallende kenmerke van die tekssoort. Dit sal hulle ook help om assosiasies met hul
eie ervarings te skep. Leesaktiwiteite sal leerders help om die struktuur en taalkenmerke van die teks in
besonderhede te ontleed. Tydens post-lees kan leerders probeer om die teks in hulle eie geskrewe tekste te
reproduseer.
Die leesproses
Die leesproses bestaan uit:

Pre-leesaktiwiteite

Leesaktiwiteite

Post-leesaktiwiteite
Tegnieke en strategieë wat gebruik word tydens die leesproses
Pre-leesaktiwiteite
Leerders kan op verskeie maniere vir die teks voorberei word, afhangende van die soort teks en hul leesvlak.
Pre-leesaktiwiteite sluit die volgende in:

Leerders word aangemoedig om sekere verwagtinge van die teks te skep aan die hand van visuele leidrade
soos prente, illustrasies, foto‟s, die uitleg, titelblad, inhoudsopgawe, hoofstukke, woordelys, indeks,
byvoegsels en voetnotas.

Vluglees en soeklees tekskenmerke: titels, opskrifte, subopskrifte, onderskrifte, visuele elemente en
grafiese inligting, byvoorbeeld, lettertipe en nommers, uitleg, ikone, illustrasies, grafieke, tabelle, kaarte,
diagramme, tuimelkieslyste en sleutelwoordsoektogte.

Vluglees en soeklees vir hoofgedagtes.
31

Gee eie idees in pre-leesbespreking.

Soeklees vir ondersteunende besonderhede.

Maak voorspellings.
Leesaktiwiteite
Leesaktiwiteite sluit die volgende in:

Maak afleidings om die betekenis van onbekende woorde en beelde te bepaal deur die gebruik van
woordaanpakvaardighede en kontekstuele leidrade.

Herlees of herkyk.

Visualiseer.

Lei betekenis af deur onder andere analogie, konteks, woordvorming.

Vra vrae.

Maak van notas (hoof- en ondersteunende gedagtes).

Som hoof- en ondersteunende gedagtes op (puntsgewys of in paragraafvorm volgens vereiste lengte).

Verduidelik kwessies.

Maak afleidings.

Verduidelik of evalueer die skrywer se afleidings en gevolgtrekkings.

Post-leesaktiwiteite
Post-leesaktiwiteite sluit die volgende in:

Maak gevolgtrekkings of gee eie mening.

Evalueer of bespreek verskillende interpretasies van 'n teks.

Vergelyk en kontrasteer.

Sintetiseer of skryf 'n opsomming.

Ontgin 'n teks vir grammatika en woordeskat (byvoorbeeld herskryf die sin in die verlede tyd).

Kritiese taalbewustheid:

feite en menings;

direkte en geïmpliseerde betekenis;

denotasie en konnotasie;

sosio-politieke en kulturele agtergrond van tekste en outeurs;

die invloed wat seleksie en weglating op betekenis het;

verhouding tussen taal en mag; en

gevoels- en manipulerende taal, partydigheid, vooroordeel, diskriminasie, stereotipering, taalvariëteite,
afleidings, aannames, argumente en die doel met die insluiting of uitsluiting van inligting.
Interpretasie van visuele tekste (reeks grafiese en visuele tekste)
Vir baie leerders is die skerm, en nie die gedrukte bladsy nie, die bron van die meeste inligting. Visuele
geletterdheid is 'n belangrike aspek en die rekenaarskerm is 'n ryk bron van inligting. Ondersoek hoe belangrik
uitleg in 'n gewilde webtuiste is, hoe adverteerders mense se aandag verkry, en die belangrike rol wat beweging
32
en kleur speel om die gebruiker te oorreed om ander webtuistes te gaan opsoek.
Die interpretasie van visuele tekste sluit die volgende in:

Oorredingstegnieke: oorredings-, gevoels- en manipulerende taal, en partydigheid.

Hoe taal en beelde waardes en houdings weerspieël en vorm; beelde en taal wat seksisties, rassisties en
diskriminerend teen ouderdom is of wat staatmaak op die versterking van stereotipes, veral in advertensies.

Die impak van die gebruik van lettertipe en -grootte, opskrifte en onderskrifte.

Ontleed, interpreteer, evalueer en reageer op 'n verskeidenheid spotprente of strokiesprente.
Woordeskatontwikkeling en taalgebruik
Kennis van woordeskat en taalgebruik moet slegs aan leerders bekendgestel word wanneer dit in werklike tekste
(drama, prosa, poësie, en niefiksie) voorkom. Byvoorbeeld: Wanneer stylfigure onderrig word, is dit belangriker
om te bespreek waarom die stylfigure gebruik word as om dit bloot te identifiseer. Dit is beter om te vra:
Waarom het die skrywer hier antiklimaks gebruik? as om te vra: Watter stylfiguur word hier gebruik?
Die fokus behoort op die volgende te wees:

Figuurlike taal en retoriese middels: idiome, idiomatiese uitdrukkings, spreekwoorde, beeldspraak
(vergelyking, metafoor, personifikasie), stylfigure (onomatopee, hiperbool, kontras, ironie, humor,
sarkasme, antiklimaks, klimaks, simboliek, oksimoron, woordspeling, eufemisme).

Onderskei tussen denotasie en konnotasie.

Gebruik woordeboeke, tesourusse en ander naslaanboeke om die betekenis, spelling, uitspraak,
lettergreepverdeling en woordsoortlikheid van onbekende en komplekse woorde te bepaal.

Identifiseer die betekenis van bekende voorvoegsels (soos be-, ge-, er-, her-, ver-, ont-, on-) en bekende
agtervoegsels (soos -loos).

Bepaal die betekenis van woorde en hul verbande met woordfamilies deur kennis van bekende stamme,
voorvoegsels en agtervoegsels te gebruik.

Gebruik die tekstuele konteks (bv. definisies in die sin), leidrade (bv. kommas, aanhalings) en grafiese
leidrade (vetdruk, skuinsdruk) om die betekenis van onbekende woorde te bepaal.

Toon begrip van algemene frases en spreekwoorde.

Evalueer die impak wat woorde uit verskillende kulture op 'n teks het (byvoorbeeld dialekte en etniese
uitdrukkings).

Onderskei tussen woorde wat algemeen verwar word: homofone, homonieme, sinonieme (bv. erken en
herken, bedank en afdank, verliefde en geliefde).

Skep lyste homonieme, sinonieme en antonieme.

Vertel 'n storie oor of gebruik 'n sin deur verskillende woorde te gebruik (sinonieme of antonieme).

Gebruik een woord vir 'n omskrywing.

Gebruik leen- en eie woorde, asook nuwe woorde.

Gebruik saamvoegings.
Sinskonstruksie en organisering van tekste
33
Die meeste items wat hier gelys word, is alreeds in die vorige fases onderrig. Die onderrig van hierdie strukture
werk dikwels beter in die skryfaktiwiteite wanneer leerders die geleentheid kry om dit te gebruik en om die
impak daarvan regstreeks in hulle eie werk te sien:

Identifiseer, verduidelik en ontleed die betekenis en funksie van die volgende taalstrukture en -konvensies
in tekste:


verbindingswoorde: eerstens …; enersyds …; omdat;

'n wye reeks afkortings en akronieme;

geslag, meervoude en verkleiningsvorme;

vergrotende en oortreffende trap van byvoeglike naamwoorde en bywoorde;

werkwoorde en bywoorde om tyd, vorm en wyse akkuraat uit te druk;

negatiewe vorme;

onderwerp, voorwerp en gesegde;

enkelvoudige, saamgestelde en veelvoudige sinne deur die gebruik van bepalings en bysinne;

passief / lydende vorm en aktief / bedrywende vorm;

direkte en indirekte rede; en

korrekte woordorde, byvoorbeeld lidwoorde, infinitief en voorsetsels, asook punktuasie en leestekens.
Ontleed die struktuur of organisasie van tekste en verbandhoudende verbindingswoorde wat oor die
kurrikulum heen gebruik word: chronologiese volgorde, verduideliking, oorsaak en gevolg, prosedure,
vergelyk of kontrasteer, orde van belangrikheid, ruimtelike oriëntering,
klassifikasieparagraaf,
keuseparagraaf, beskrywingsparagraaf, evalueringsparagraaf, definisieparagraaf, eksposisies, verslae en
slotparagraaf (verwys na die gedeelte oor paragraafskryf vir verbindingswoorde).
Kenmerke van letterkunde tekste
Skrywers het net teks om hul gedagtes oor te dra. Goeie skrywers is baie sensitief vir die subtiliteit en variëteit
van taal, selfs in sy eenvoudigste vorm. Alhoewel dit belangrik is dat literêre kenmerke en hul konstruksie en
impak bestudeer word, is dit selfs belangriker om te verstaan watter impak hierdie kenmerke het op die
boodskap wat die skrywer aan die leser wil oordra.
Poësie
Daar is twee kernvrae wat leerders oor 'n gedig moet vra: Wat word gesê? Hoe weet ek dit? Die tweede vraag
dien as motivering van die eerste; die eerste vraag bepaal wat deur die tweede vraag geopenbaar sal word. Alle
skrywers van letterkunde skryf omdat hulle iets het om te sê – iets wat hulle as interessant beskou en gewoonlik
van belang is vir die kultuurgroep vir wie hulle skryf. Ons bestudeer die teks om te ondersteun, te bevestig en te
verklaar wat die skrywer aan ons wil sê. Hierdie aktiwiteit behels onder andere dat die volgende ondersoek
word: figuurlike taalgebruik, hoe sinne en versreëls en die gedig as 'n eenheid aangebied word; die keuse van
beelde, ritme, tempo en klank; die emosies wat beelde opwek. Dit word alles gedoen om 'n tentatiewe afleiding
of gevolgtrekking te maak oor wat die digter wil hê ons moet ontdek as die betekenis van die teks. Daar is nie
altyd finaliteit met betrekking tot die interpretasie van 'n goeie gedig nie.
Die aspekte wat hieronder gelys is, ondersteun die boodskap of tema van 'n gedig:
34

letterlike betekenis;

figuurlike betekenis;

stemming;

tema en boodskap;

beeldspraak;

innerlike bou van 'n gedig: beeldspraak, stylfigure, woordkeuse (diksie), klankeffekte, punktuasie, refrein,
herhaling, toon, retoriese middels en emosionele reaksies; en

uiterlike bou van 'n gedig: versreëls, woorde, strofes, rym (alliterasie, assonansie), punktuasie, refrein,
enjambement en tipografie.
Drama
Drama handel nie net oor woorde en taal nie; dit het te doen met beweging, stem, lig en donker, interaksie,
handeling en opvoering. Hoe die drama beweeg (die tempo), is belangrik; die interaksie tussen karakters, wat
hulle doen wanneer hulle nie praat nie; hoe gesigsuitdrukkings die betekenis van 'n spreekbeurt kan verander –
dit kan alles verlore gaan indien die drama soos 'n roman gelees word. Dit is nie 'n goeie idee om 'n video of
DVD van die drama te vertoon voordat die leerders die drama klaar gelees, bespreek en “opgevoer” het nie.
Daarsonder word die video of DVD die waarheid omtrent die drama en dit is moeilik om die spesifieke
vertolking van die betrokke produksie ongedaan te maak.
Verbeelding is baie belangrik by die lees van 'n drama. Om 'n verhoog en hoe akteurs lyk te visualiseer, en om
vas te stel op hoeveel verskillende maniere 'n toespraak gesê kan word, is belangrike komponente wanneer
drama in die klaskamer onderrig word. Intrige en sub-intriges; die manier waarop die dramaturg die karakters
openbaar, en hoe hulle deur die drama ontwikkel; milieu en agtergrond (slegs waar dit noodsaaklik is vir die
verstaan van die drama); tempo, tyd, die gebruik van beelde en simbole; dramatiese tegnieke soos alleenspraak;
dramatiese ironie, toneelaanwysings, die skep van spanning, humor, tragedie of satire kan by die dramatiese lees
van die drama bestudeer word.
Die aspekte wat hieronder gelys is, sal begrip van die teks bevorder:

intrige en sub-intrige (eksposisie, motoriese moment, ontwikkeling of verwikkeling, krisis of klimaks,
afloop of ontknoping);

dialoog;

tyd (vooruitwysing en terugblik);

konflik en handeling;

karakterisering;

tema en boodskap;

agtergrond en milieu – verhouding met karakter en tema;

stemming en toon; en

ironie en satire.
35
Prosa (kort roman, jeugverhaal en kortverhale)
Romans en ander vorme van prosa, storievertelling of kortverhale moet gelees, bespreek en geniet word. Dit is
dikwels van groot waarde om die tekste hardop in die klas te lees, veral as die leerders nie ywerige lesers is nie,
of eenvoudig nie wil lees nie. Lees vinnig en hou die leerders se belangstelling deur die leestegnieke van
afwagting of voorspelling, evaluering en waardering te gebruik. Eenvoudige aktiwiteite soos 'n verbeeldingryke
opsomming (som die storie tot dusver in 'n beperkte getal woorde op vir 'n vriend; skep 'n visuele grafiek in die
klaskamer; maak dossiere van belangrike karakters oop; soek vir en maak notas oor die gebruiksfrekwensie van
woorde wat idees en temas in die roman beklemtoon) kan help om die leerders betrokke te hou by lees. Na die
eerste lees moet leerders bewus raak van die verskille tussen die narratief (wat gebeur volgende?) en die intrige
(waarom gebeur dit?); ondersoek moontlike betekenisse en vertolkings van die storie; ondersoek hoe die
skrywer taal gebruik om karakters te skep (beskrywing en direkte woorde); karakters se interaksie met mekaar;
milieu of ruimte (beskrywende taal en toevallige verwysings regdeur die roman); probeer om, waar nodig, die
onderliggende idees, gedagtes en ideologieë wat die gang van die roman bepaal, te ontrafel. Alle kulture en die
meeste mense se lewens bestaan uit stories. Hoe die onderwyser ook al die romans, kortverhale of vertellings in
die klaskamer aanbied, die genot om 'n goeie storie te lees, bly die belangrikste.
Die aspekte wat hieronder gelys is, sal begrip van die teks bevorder:

intrige en sub-intrige of spanningslyn;

karakterisering;

innerlike en uiterlike konflik;

rol van die verteller of vertellersperspektief;

temas en boodskappe;

agtergrond, milieu en hoe dit met karakter en tema verband hou;

stemming;

tydsverloop (chronologies, terugflitse en tydspronge); en

tema.
Filmstudie (vir verryking)
Filmstudie is glad nie dieselfde as om 'n roman te lees nie. Alhoewel die hantering van 'n film dieselfde
onderrigpatroon as dié van 'n drama of roman kan hê, verdien die begrip kinematografiese tegnieke spesiale
aandag. Om 'n film aandagtig en akkuraat te “lees”, hang grootliks af van die mate waartoe die kyker bewus is
van doelbewuste redigering, uitsny, kamerahoeke, kamerabeweging, montage, mis-en-scène, musiek, kostuums,
beligting en klank. Om 'n draaiboekteks te kan lees, verryk 'n mens se ervaring wanneer jy na films kyk: die
kyker beweeg vanaf die passiewe staar wat gewoonlik beteken dat jy slegs die storielyn volg, na 'n ingeligte kyk
wat meer diepte aan die kykervaring verleen. Op hierdie manier verkry ons 'n duideliker begrip van hoe die
regisseur dit waarna ons kyk, manipuleer sodat ons op sekere manier voel en reageer.
Die aspekte wat hieronder gelys is, sal begrip van die teks bevorder:

dialoog en handeling en die verhouding met karakter en tema;
36

intrige, sub-intrige, karakterbeelding, konflik, dramatiese doel en dramatiese struktuur, dramatiese ironie,
ironiese wending en afloop;

dramatiese struktuur en verhoogaanwysings;

boodskap en tema en hoe dit verweef is met die teks; en

kinematografiese tegnieke (visueel, oudio en oudiovisueel) soos die gebruik van kleur, onderskrifte,
komposisie, dialoog, musiek, klank, beligting, redigering, rame, kameraskote, kamerategnieke,
kamerabeweging, vooropplasing en agterplasing.
37
TEKSTE VIR GEBRUIK TYDENS DIE GEÏNTEGREERDE ONDERRIG VAN
TAALVAARDIGHEDE GRAAD 7 TOT 9
In aansluiting by die formele studie van literêre tekste, sluit genres in Graad 7 tot 9 ook die volgende in:
geskrewe, visuele en multimediatekste wat vir verskillende doeleindes bestudeer moet word. Sommige tekste sal
vir hulle estetiese waarde bestudeer word, terwyl ander as voorbeelde van verskillende genres en voorbeelde van
skryfstukke bestudeer word.
Literêre tekste
Geskrewe tekste vir inligting
Multimedia- / visuele tekste
Ensiklopedieë
Voorgestelde genres
vir inligting
Drie van die voorgestelde
Handboeke
Dataprojeksies
literêre genres soos in die
Skedules
Facebook en ander sosiale
Nasionale LetterkundeTelefoongidse
netwerke
katalogus vervat
Tesourusse
Grafieke, diagramme
TV-gidse
Kopkaarte
Tydroosters
Plakkate
Roman, jeugverhaal of
Woordeboeke
Strooibiljette, pamflette,
volksverhale
Graad 7 tot 6 volksverhale
brosjures
Graad 8 tot 6 volksverhale
Tabelle, kaarte
Geskrewe tekste in die media
Graad 9 tot 8 volksverhale
Advertensies
Tekens en simbole
Kennisgewings
Transparante
Kortverhale (Graad 7 tot 9)
Koerantberigte en -artikels
TV-dokumentêre
Graad 7 tot 5 kortverhale
Tydskrifartikels
Webblaaie, internet webtuistes,
Graad 8 tot 5 kortverhale
blogs
Graad 9 tot 6 kortverhale
Geskrewe formate van oudio-tekste
Dialoë
Multimedia- / visuele tekste
Grappe
Drama
vir estetiese doeleindes
Een drama of tweeLiedere
Films
eenbedrywe (Graad 7 en 8)
Toesprake
Foto‟s
Graad 9: 1 of 2 radiodramas
Illustrasies
Geskrewe interpersoonlike en
Poësie
transaksionele tekste
Multimedia- / visuele tekste
Graad 7 tot 8 gedigte
Briewe
vir genot en vermaak
Graad 8 tot 8 gedigte
Dagboekinskrywings
Films
Graad 9 tot 9 gedigte
E-posboodskappe
Graffiti
Notas
Grappies (geïllustreer)
Sms‟e, twitter
Musiekvideo‟s
Verryking:
Biografieë
Uitnodigings
Spotprente, karikature
Essays
Verslae
Strokiesprente
Filmstudie
TV-programme
Geselekteerde TV-reekse of
Geskrewe interpersoonlike tekste in die
-dokumentêre
sakewêreld
Oudio-tekste
Mites en legendes
Formele briewe
Radioprogramme
Outobiografieë
Voorlesing van dramas
Voorlesings van romans en
kortverhale
Toesprake (opgeneem)
Advertensies op radio, TV, en
in koerante en tydskrifte
3.2.1 Lengte van geskrewe tekste om te gebruik of te lees
38
Begrip
Opsomming
Graad
Lengte van die teks (woorde)
7
400-500
8
500-600
9
600-700
Graad
Lengte van die tekste)
Lengte van opsomming
(woorde)
(woorde)
7
200
50-60
8
275
60-70
9
320
70-80
3.3 Skryf en aanbied
Goeie skryfvaardighede moet daagliks ontwikkel en ondersteun word. Alhoewel lees ‟n belangrike bron van
kennis is, word skryfvaardighede net wanneer mens skryf, ontwikkel.
Die skryfproses bestaan uit die volgende:

Beplan of pre-skryf

Skryf 'n konsep

Hersien

Redigeer

Proeflees

Aanbied
Beplanning of pre-skryf
Gedurende die pre-skryfproses moet die leerders die volgende kan doen:

Besluit op die doel van die teks en die gehoor vir wie daar geskryf word.

Bepaal die formaat, styl en standpunt.

Hou 'n dinkskrum deur gebruik te maak van kopkaarte, spinnekopdiagramme, lyste of vloeidiagramme.

Raadpleeg relevante bronne; kies relevante idees.
Skryf 'n konsep
Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik hoof- en ondersteunende idees vir effektiewe beplanning.

Skryf ‟n eerste poging en hou doel, gehoor, onderwerp en genre in gedagte.

Lees eerste poging krities en kry terugvoer van ander (maats).

Kies gepaste beskrywende woorde, frases en uitdrukkings wat die regte stemming skep en die teks duidelik
en lewendig maak.

Kies ‟n eie identifiseerbare taal (persoonlike styl) en toon wat by die gehoor en doel van die teks te pas.

Toon eie standpunt deur waardes, oortuigings en ondervindings te verduidelik.

Sluit spesifieke besonderhede van die betrokke teks in (gebruik aanhalings, staaf en motiveer argumente).
39
Hersiening, redigering, proeflees en aanbieding
Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik voorafbepaalde kriteria vir evaluering en verbetering van eie en ander se werk.

Verfyn woordkeuse, sin- en paragraafstrukture (voeg addisionele inligting by en gebruik gepaste
verbindingswoorde).

Skakel dubbelsinnigheid, breedsprakigheid, woordoortolligheid, sleng en beledigende taal uit.

Evalueer inhoud, styl en register.

Gebruik leestekens, spelling en taalgebruik korrek en gepas.

Berei finale weergawe voor en bied die teks aan.
Taalstrukture en -konvensies om tydens die skryfproses te gebruik
Sinskonstruksie
Leerders moet die volgende kan doen:

Skryf ‟n verskeidenheid sinsoorte en sinne met verskillende lengtes.

Gebruik woordsoorte gepas.

Gebruik onderwerp, gesegde, voorwerp, tye, woorde wat stemming skep, woorde wat bevestig, woorde wat
ontken of / weerspreek, modale hulpwerkwoorde, lydende en bedrywende vorm, en direkte en indirekte
rede.

Gebruik verskillende soorte sinne (stel-, vraag-, bevel-, uitroepsin) en verskillende sinstrukture
(enkelvoudige, saamgestelde en veelvoudige sinne).

Gebruik voegwoorde, bywoorde en voornaamwoorde om samehangende sinne te skryf.

Gebruik verskillende soorte voornaamwoorde (byvoorbeeld vraende voornaamwoorde soos waarom,
wanneer, hoe, wat) om fokus te behou, om te beklemtoon, vir objektiwiteit en om breedsprakigheid of
omhaal van woorde te vermy.

Gebruik korrekte woordorde in sinne om belangstelling en klem of aksent te behou.
Skryf van ’n paragraaf
Leerders moet die volgende kan doen:

Skryf verskillende dele van ‟n paragraaf: kernsin, en hoof- en ondersteunende idees; ‟n gepaste inleidingsin,
liggaam en slotsin.

Skryf verskillende paragrawe deur die volgende verbindingswoorde en frases te gebruik om samehang
verseker:

woorde wat chronologiese verloop aandui: eerste, tweede, derde, voordat, nadat, wanneer, later,
totdat, ter afsluiting, volgende, tans,vorige, agterna;

woorde wat ‟n verduideliking of oorsaak en gevolg aandui: gevolglik, omdat, hieroor, sedert, as
gevolg van, toe te skryf aan, daarom, dus, dit wil sê, daaruit volg dat, as … dan;

woorde wat proses aandui: eerste, tweede en derde;

woorde wat vergelyk en teenstellings (kontras) aandui: dergelik (ooreenkomstig), verskillende,
40
kleiner as, groter as, nogtans en maar;

woorde wat orde van belangrikheid aandui: altyd en ter afsluiting;

woorde wat ruimte (ruimtelike oriëntering) aandui: bo, onder, links en regs;

woorde wat veralgemening aandui: algemeen, deur die bank, ter afsluiting en om saam te vat; en

paragrawe wat op eie standpunt of gevolgtrekking dui: volgens my; na my mening of opvatting,
begrip, ek dink dat, ek oorweeg om, ek glo dat, dit lyk vir my, ek verkies of hou / hou nie van nie,
ek hoop, en ek voel.
Woordkeuse
Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik 'n wye verskeidenheid werkwoorde, byvoeglike naamwoorde en bywoorde om spesifieke
interpretasies, besonderhede en ‟n lewendige beskrywing aan tekste soos verhalende en beskrywende
opstelle te gee.

Gebruik gepaste sinonieme, antonieme, homofone, homonieme, en een woord vir 'n frase om konsepte uit te
druk.

Gebruik formele en informele taal (sleng, spreektaaluitdrukkings en jargon) gepas.

Gebruik leengoed en erfgoed korrek.

Gee feite en lug eie mening.

Verwoord denotatiewe, konnotatiewe en geïmpliseerde of kontekstuele betekenis.

Posisioneer hulleself as skrywers deur implisiete en eksplisiete boodskappe te gee.

Gee eie mening oor waardes, houdings, vooroordeel, stereotipering, gevoels-, oorredings- en manipulerende
taal, soos in oorredingstekste, byvoorbeeld argumenterende opstelle en koerantberigte.

Toon respek deur gepaste woorde te gebruik wanner tekste soos dialoë en onderhoude geskryf word.

Gebruik bronne en navorsingsmateriaal soos woordeboeke en tesourusse om effektiewe en gepaste woorde
te kies.
Register, styl en toon
Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik die gepaste register: formeel of informeel, byvoorbeeld, gebruik informele of gesprekstyl en die
eerste persoon in ‟n vriendskaplike brief, en formele taal in ‟n formele brief.

Gebruik figuurlike taal (beeldspraak, idiome en spreekwoorde), toon, stemming of humor gepas.

Spreek die leser direk en individueel aan.

Toon passie ten opsigte van boodskap.

Gebruik verskillende standpunte of perspektiewe.
Taalkonvensies (spelling en punktuasie)
Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik hoofletters, kommas, aanhalingstekens, dubbelpunte, kommapunte, onderstreping van woorde,
skuinsdruk, afkappingstekens, ellips, aandagstrepe en koppeltekens gepas.
41

Gebruik kennis van spelpatrone en -reëls om woorde reg te spel:

kennis van woordpatrone en -families;

kennis van stamme en basisse, voorvoegsels en agtervoegsels; en

kennis van die vorming van klankgrepe en lettergrepe.

Gebruik woordeboeke en speltoetsers.

Gebruik afkortings en akronieme vir verskillende media en gehore.
Tekstipes of genres: strukture en taalkenmerke
Verhalende opstel
Die skryf van 'n verhalende opstel handel oor die aanbied van 'n reeks gebeure in 'n sinvolle volgorde. Die
volgende is moontlike kenmerke van 'n verhalende opstel:

Skryf ‟n oortuigende storie of gebeurtenis uit die verlede (fiksie).

Die storielyn moet oortuigend wees.

Gebruik gewoonlik die verlede tyd.

Gebruik 'n boeiende inleidingsparagraaf.

Slot moet ongewoon en interessant wees.

Verseker volgehoue belangstelling deur middel van styl, retoriese middele en gebeure.

Beklemtoon sintuiglike besonderhede.

Gebruik beskrywende woorde of frases waar nodig.
Vir verryking: Verklarende of feitelike opstel
Die leerder moet die volgende kan doen:

Kommunikeer idees of inligting op ‟n logiese wyse.

Verduidelik idees of gee feite op ‟n sistematiese wyse.

Doen navorsing oor idees en bewys dit met feite en syfers of statistieke .

Verduidelik onbekende konsepte.

Organiseer idees logies en neem die leser van die bekende na die onbekende.

Skryf gewoonlik in die teenwoordige tyd.
Beskrywende opstel
Beskrywing kan prakties of versierend wees. In albei gevalle vereis dit eenvoudige taal. Leerders moet waak
teen oordrewe beskrywing en die oormatige gebruik van byvoeglike naamwoorde. Goeie skrywers gebruik min
byvoeglike naamwoorde en tog is hul beskrywings uitstekend. Leerders kan sulke skryfwerk bestudeer.
Praktiese beskrywings beskryf eenvoudige dinge soos 'n krammasjien, 'n selfoon, persone op ‟n foto of prent.
Beskrywing word meestal gebruik om atmosfeer en stemming te skep. Films doen dit visueel en skrywers doen
dit met woorde. Dit word gedoen deur die konnotasie en nie die denotasie van woorde nie.
Leerders moet die volgende kan doen:

Beskryf iemand of 'n gebeurtenis sodat die leser dit as werklikheid ervaar.
42

Skep ‟n prent met woorde.

Kies woorde en uitdrukkings versigtig om die verlangde effek te verkry.

Gebruik beelde om sig, klank, gehoor, smaak en gevoel te beskryf.

Gebruik stylfigure gepas.
Argumenterende, beredeneerde of bespiegelende opstel
Argumenterende opstelle stel 'n argument vir of teen iets (“Waarom vroue beter bestuurders as mans is”);
beredeneerde opstelle gee argumente vir en teen iets weer en die skrywer se standpunt word gewoonlik in die
slot gestel (“Is vrouens beter bestuurders as mans? Ja en nee, maar my standpunt is ja”); bespiegelende opstelle
gee 'n reeks gedagtes en idees oor 'n onderwerp sonder argumente vir of teen enigiets (“My idees oor die
moderne vrou”).
Argumenterende opstelle bevat subjektiewe redenering; die verdediging of aanval van 'n saak word enduit
volgehou. Dit is eensydig en die slot stel die skrywer se standpunt duidelik.
Leerders moet die volgende kan doen:

Gee 'n spesifieke mening of standpunt en argumente om 'n posisie te verdedig of te motiveer.

Handhaaf 'n standpunt deurgaans.

Probeer om die leser na sy of haar standpunt te oorreed.

Begin met die skrywer se standpunt op 'n oorspronklike en interessante wyse.

Gee 'n verskeidenheid argumente om standpunte te ondersteun en te regverdig.

Fokus op argumente vir of teen die stelling.

Druk subjektiewe en sterk menings uit en gebruik gevoelstaal.

Gebruik 'n verskeidenheid retoriese middele en oorredingstegnieke.

Sluit met 'n sterk, duidelike en oortuigende stelling af.
Beredeneerde opstelle is meer gebalanseerd; hulle bevat beide kante van 'n argument. Hierdie opstelle se
struktuur word deeglik en versigtig beplan; dit is hoofsaaklik objektief, maar die skrywer kan ook persoonlik
raak; gevoelstaal kan gebruik word, maar goed gemotiveerde en ondersteunende stellings is oortuigend. Die slot
gee 'n sterk aanduiding van die skrywer se mening.
Leerders moet die volgende kan doen:

Probeer om 'n objektiewe en gebalanseerde uitkyk van beide kante van die argument te gee.

Oorweeg verskeie aspekte van die onderwerp.

Bied opponerende standpunte onpartydig aan.

Balanseer die argumente vir en teen die stelling.

Skryfwerk moet duidelik, rasioneel (deurdag) en objektief wees.

Maak weldeurdagte en ondersteunende stellings.

Gebruik 'n nie-emosionele en oortuigende toon, sonder om neerhalend te wees.

Sluit af met 'n aanduiding van 'n eie mening.
43
Bespiegelende opstelle gee die skrywer se siening, idees, gedagtes en gevoelens oor 'n bepaalde onderwerp
weer; dit is persoonlik, maar nie subjektief nie; daar moet 'n duidelike struktuur wees, maar 'n gevolgtrekking is
nie nodig nie; dit hoef ook nie 'n gebalanseerde bespreking te bied nie; dit kan humoristies of ernstig geskryf
word. Leerders moet die volgende kan doen:

Oorweeg 'n idee.

Gee emosionele reaksie en gevoelens weer.

Wees subjektief omdat gevoelens en emosies ‟n belangrike rol speel.

Dra die gevoelens van die skrywer aan die leser oor.

Druk idees, gedagtes en gevoelens uit wat opreg is en van persoonlike deelname getuig.
Opstel of paragrawe oor letterkunde
Die skrywer reageer vertolkend, evaluerend, nadenkend en selfs persoonlik op 'n literêre teks. Stellings word
gemaak en ondersteun of geïllustreer deur na die teks te verwys; die taal van die teks kan ondersoek word in
terme van spesifieke linguistiese of literêre kwaliteite. Die styl is formeel, maar nie oordrewe objektief nie.
Persoonlike respons kan soms gevra word.
Leerders moet die volgende kan doen:

Gee 'n vertolkende, evaluerende, analitiese of besinnende opinie.

Ondersteun idees en sienings met akkurate verwysings na die teks of ander werke van die skrywer.

Ontleed die skrywer se styl, en gebruik van stylfigure.

Bespreek kortliks die genre, agtergrond, karakterisering, stemming, die intrige (storielyn), die afloop van
die gebeure, en gee 'n mening daaroor.

Identifiseer en evalueer die impak van moontlike dubbelsinnighede, nuanses en kompleksiteite in die teks.

Voorspel en beantwoord vrae.
Amptelike of formele briewe
Alhoewel die skryf van formele en informele briewe grotendeels vervang is deur elektroniese media soos
e-posboodskappe, sms‟e en fakse, moet leerders geleer word hoe om briewe te skryf. Die omvang van informele
briewe sluit in gewone vriendskaplike briewe aan familie en vriende, asook informele briewe aan die pers. Hulle
moet formele briewe skryf wat werklike kwessies aanspreek en dit, waar moontlik, aanstuur en op reaksie wag.
Voorbeelde hiervan is briewe waarin inligting versoek word oor produkte, reis, verdere studies en beroepe. Ook
kan briewe aan die pers aan plaaslike koerante gestuur word, veral as die inhoud oor 'n plaaslike aangeleentheid
handel. Die waarde van formele briewe sal dan voor die hand liggend wees.
Leerders moet die volgende kan doen:

Oefen verskillende tipes formele briewe, soos aansoek, klagte, brief aan die redakteur van 'n koerant, ens.

Gee aandag aan die verskillende vereistes van verskillende formele briewe soos die formaat, styl, struktuur
en spesifieke doel.

Skryf in eenvoudige, direkte taal.

Onthou dat die voornemende gehoor die kommunikasieproses moet verstaan om ‟n positiewe reaksie
daarop te verseker.
44

Skryfstukke moet duidelik, op die man af en logies wees.

Gebruik ‟n inleiding, ‟n liggaam en ‟n slot.

Gee twee adresse, die van die skrywer en die ontvanger.

Plaas ‟n aanhef na die ontvanger se adres.

Plaas ‟n inhoudsopskrif na die aanhef.

Gebruik ‟n formele register.

Sluit die brief formeel af en gee die skrywer se titel, voorletters en van.
Vriendskaplike of informele briewe
Leerders moet die volgende kan doen:

Skryf aan bekende mense soos familie en vriende.

Druk hoofsaaklik emosie uit verwant aan gelukwensing, simpatie of advies.

Gebruik informele taal, register en styl.

Skryf in beskrywende, maar eenvoudige taal.

Skryf logies en volgens ‟n spesifieke doel.

Skryfstukke moet ‟n inleiding, liggaam of inhoud en slot hê.

Skryfstukke moet die skrywer se adres en die datum waarop die brief geskryf is, onder die adres insluit.

Na die skrywer se adres moet ‟n informele aanhef ingesluit word.

Sluit die brief informeel of semi-formeel af, en plaas dan die skrywer se naam.
Agenda van ’n vergadering
Die skryf van ‟n memorandum, agenda en notule is slegs sinvol as dit gebruik kan word. Die beste manier om
hierdie skryfaktiwiteit aan te bied, is om aan die leerders ‟n video oor ‟n vergadering te wys of om hulle ‟n
vergadering te laat bywoon. Daarna moet hulle die notule van die vergadering skryf en die agenda vanaf die
notule saamstel. Dit kan met die werklike agenda en notule vergelyk word. Leerders kan ook op ‟n kunsmatige
manier aan hierdie skryfstukke blootgestel word: Die onderwyser stel ‟n agenda saam en die leerders skryf ‟n
notule na aanleiding van die agenda.
Leerders moet die volgende kan doen:

Beskryf in hooftrekke wat tydens ‟n vergadering gaan gebeur.

Stuur dit vooraf aan mense, afgevaardigdes of lede wat die vergadering bywoon.

Rangskik, gewoonlik die voorsitter, die sake in orde van belangrikheid en gee aandag aan:


sake oorgedra van die notule van die vorige vergadering; en

'n lys van sake waaraan die vergadering aandag moet gee.
Bepaal hoeveel tyd aan elke saak bestee moet word.
Notule
'n Notule is 'n verslag van wat tydens 'n vergadering gebeur. Dit het die volgende eienskappe:

Die notule moet 'n getroue weergawe van ‟n vergadering wees, en dit moet die volgende inligting bevat:

die naam van die vereniging of organisasie;
45

die datum, plek en tyd van die vergadering; en

'n presensielys.

Besluite moet woord vir woord genotuleer word.

Voorstelle en besluite tydens die vergadering moet opgesom word.

Die notule word in die teenwoordige tyd geskryf.

Onbenullighede word uitgelaat.

Dit word bindend wanneer die voorsitter dit tydens die volgende vergadering teken en dateer.
Toespraak, dialoog of onderhoud
Die skryf van hierdie skryfstukke is verwant aan praat en dit mag nie net as ‟n skryfaktiwiteit onderrig word nie.
Toespraak
Leerders moet die volgende doen:

Besluit oor die styl wat gebruik gaan word: wanneer, waar, hoekom (doel) en wie (gehoor en wat).

Die inleiding moet die belangstelling van die hoorder wek.

Ontwikkel weldeurdagte idees en vermy clichés.

Besluit op pouses, waar om natuurlike gebare te gebruik en wat die doel daarvan is (oogkontak).

Gebruik kontrasterende tone, maar bly hoorbaar.

Gebruik kort sinne met eenvoudige idees en bekende voorbeelde.

Hanteer kritiek deur billike alternatiewe te gee.

Die slot moet die gehoor tot nadenke laat en is nie ‟n samevatting van die toespraak nie.

Gebruik hulpmiddels sonder om die gesproke woord te oorheers.

Gebruik notas slegs vir verwysing.

Gebruik taal wat op volwassenheid, waardes en agtergrond dui.
Dialoog
Twee of meer mense voer ‟n gesprek met mekaar. Spreekbeurte vind plaas in die orde waarin die gesprek
gevoer word en vanuit die spreker se perspektief. Elke nuwe spreekbeurt word in ‟n volgende reël geskryf.
Leerders moet die volgende doen:

Gebruik ‟n dubbelpunt na die naam van elke spreker.

Elke nuwe spreekbeurt word in 'n nuwe reël geskryf.

Gee ekstra inligting tussen hakies, voordat die spreker praat, byvoorbeeld: Anna (met dringendheid).

Skets ‟n scenario voordat die dialoog geskryf word.
Onderhoud
Leerders moet die volgende doen:

Beplan die onderhoud deur vrae te vra.

Lê klem op die sterk punte, talente en swak punte van die persoon met wie die onderhoud gevoer word.

Skryf die name van die sprekers aan die linkerkant van die bladsy.
46

Elke nuwe spreekbeurt word in 'n nuwe reël geskryf.
Verslag (formeel en informeel)
Verslae is formele dokumente en is slegs suksesvol indien hulle oor werklike situasies gaan waarin leerders
belangstel. Dit is moeilik vir 'n skrywer om 'n denkbeeldige verslag te skryf of verslae oor onderwerpe waarin
hy of sy nie belangstel nie. Leerders moet die volgende kan doen:

Gee presiese terugvoering oor gebeure, byvoorbeeld 'n ongeluk.

Dink na oor 'n titel, inleiding (agtergrond, doel en omvang), die inhoudsgedeelte (Wie? Hoekom? Waar?
Wanneer? Wat? Hoe?), samevatting of slot, aanbevelings, verwysings en aanhangsels.

Beplan, versamel en organiseer inligting; skryf oor feite.

Gebruik semi-formele of formele taal, register en styl.

Gebruik:

teenwoordige tyd (behalwe vir historiese verslae);

selfstandige naamwoorde;

die derdepersoon;

feitelike beskrywing;

tegniese woorde en frases; en

formele, onpersoonlike taal.
Resensie
Resensies word nie altyd volgens 'n vaste formaat geskryf nie. Dit is nie nodig om spesifieke aspekte van ‟n
boek, film of CD te bespreek nie. Oor die algemeen bepaal resensente wat hulle wil resenseer en wie daarby
betrokke is. ‟n Goeie resensent probeer om regverdig, maar eerlik te wees; 'n swak resensie is bloot persoonlike
dwepery of galbrakery. Humor kan in resensies gebruik word. Voorsien die leerders van verskillende
voorbeelde om bewus te raak van stylverskille. Leerders moet die volgende kan doen:

Gee 'n individuele respons op ‟n kunswerk, rolprent, boek of geleentheid.

Gee sy of haar mening oor ‟n werk.

Die leser van die resensie hoef nie met die resensent saam te stem nie.

Resensente is gewoonlik subjektief. Twee resensente mag oor ‟n teks verskil.

Gee toepaslike feite, byvoorbeeld, die naam van die skrywer, kunstenaar, regisseur of akteur; die titel van
die boek, werk of rolprent; die naam van die uitgewer of produksiemaatskappy; en die verkoopprys (waar
van toepassing).
Koerantberig
Leerders moet die volgende kan doen:

Gee feite kortliks en akkuraat.

Strewe om die belangrikste feite te gee sonder om die leser te verloor.

Som akkuraat op sonder om die waarheid te verdraai.

Gee 'n saaklike, bondige, maar treffende titel. Subtitels kan ook gegee word.
47

Vermeld die belangrikste feite alreeds in die eerste paragraaf: wie, wat, waar, wanneer, waarom, hoe en in
watter mate.
Tydskrifartikel
In tydskrifartikels kom die persoonlike voorkeure en afkeure, asook die spesifieke styl van die skrywer sterk na
vore. Leerders moet aangemoedig word om so te skryf. Hulle moet ernstige tydskrifartikels kan skryf oor enige
onderwerp wat vir hulle van belang is, asook komiese artikels waarin hulle oor enige geskikte onderwerp die
spot kan dryf of dit kan kritiseer. Lees ook artikels op die internet, veral dié wat in blogs voorkom. Leerders kan
ook hul eie blogs op papier skryf. Blogs bied 'n ryk skryfkonteks waarin leerders veral aandag moet gee aan
gehoor, die onmiddellikheid van die inhoud en 'n gepaste toon.
Leerders moet onthou om die volgende te doen:

Gebruik 'n aantreklike en interessante opskrif.

Gebruik 'n styl wat persoonlik is en direk tot die leser spreek. (Die styl kan beskrywend en figuurlik wees
en 'n beroep doen op lesers se verbeelding.)

Name, plekke, tye, gebeurlikhede, standpunte en enige ander besonderhede behoort ingesluit te word.

Die artikel moet belangstelling wek en die leser boei.

Paragrawe moet nie te lank wees nie.

Gebruik interessante lettertipes.

Soos resensies, is daar geen vaste formaat vir tydskrifartikels nie
Curriculum vitae (CV)
Aangesien die meeste mense deesdae 'n vasgestelde formaat vir 'n CV gebruik, is dit goed om dit aan te pas.
Leerders moet die volgende kan doen:

Stel jouself in ‟n dokument aan die wêreld voor.

Maak ‟n sterk eerste indruk.

Bied inligting duidelik, objektief en bondig aan.

Dink aan die posomskrywing en die teikenleser.

Verskaf:

persoonlike inligting;

formele kwalifikasies;

werksondervinding (indien van toepassing); en

referente.
Dagboekinskrywing
Dit verteenwoordig ‟n persoonlike weergawe van daaglikse gebeure. Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik die eerstepersoonsverteller.

Gebruik eenvoudige taal wat op die man af is.

Bepaal die toon na aanleiding van die aard van die skryfstuk.
48
Gee van aanwysings
Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik aanwysings om aan iemand rigting te verduidelik.

Gebruik die infinitiewe vorm.

Verwys altyd na die tweede persoon.

Oorweeg die volgende wanneer aanwysings gegee word:

wees bondig en duidelik;

gee aanwysings in chronologiese volgorde;

verwys altyd na ‟n spesifieke rigting;

dui afstand presies aan;

dui strate en straatname presies aan;

gee sover moontlik inligting oor bakens;

gebruik woorde wat posisie en rigting aandui;

gebruik woorde om rigting te vra; en

gebruik woorde om waardering uit te spreek.
Gee van instruksies
Leerders moet die volgende kan doen:

Gee instruksies oor hoe iets gedoen word.

Gebruik chronologiese volgorde.
Advertensie
Leerders moet die volgende kan doen:

Trek en behou die aandag van die leser – maak seker dat belangrike woorde aandag trek.

Skep ‟n behoefte om „n produk te besit of om 'n diens te gebruik.

Oorweeg die volgende tydens die ontwerp van die advertensie:

die teikenmark (vir wie die produk bedoel is);

publikasie (waar en wanneer die advertensie sal verskyn – in watter media, hoe laat en tydens watter
program of in watter tydskrif?);

uitleg en lettertipe en -grootte;

die verhouding tussen feite en menings;

die effektiwiteit van die gebruik van kleur en komposisie; en

die taalgebruik (byvoorbeeld, is dit ‟n cliché, herhaling, figuurlike taal of retoriese taal?)
Invul van vorms
Leerders moet die volgende kan doen:

Gebruik ‟n vorm vir verskeie doeleindes soos 'n werksaansoek of kompetisie-inskrywings.

Voorsien inligting soos wat vereis word.

Noem wat vereis word, gevolg deur 'n dubbelpunt (soos Van:).
49

Voltooi die vorms akkuraat.
3.3.1 Lengte van geskrewe tekste
Tekste
Graad
Poësie (woorde)
Prosa, drama of volksverhale (woorde)
Letterkunde
Graad 7
100 – 120
200 – 250
paragrawe of opstel
Graad 8
120 – 150
250 – 300
Graad 9
150 – 200
300 – 350
Opstel
Graad
Woorde
Verhalend / beskrywend / bespiegelend /
Graad 7
120 – 140
beredeneerd / verklarend (feitelik)
Graad 8
140 – 160
Graad 9
160 – 180
Lang transaksionele tekste
Graad 7
120 – 140 (slegs inhoud)
Curriculum vitae en dekbrief / geskrewe
Graad 8
140 – 160 (slegs inhoud)
vriendskaplike brief / formele en informele
Graad 9
160 – 180 (slegs inhoud)
Kort transaksionele tekste
Graad 7
50 tot 70 woorde
Advertensies, instruksies, aanwysings,
Graad 8
50 tot 70 woorde
dagboekinskrywings, invul van vorms,
Graad 9
50 tot 70 woorde
briewe aan die pers / formele briewe:
aansoek, versoek, klagte, simpatie,
uitnodiging, bedanking, gelukwensing en
sakebrief / tydskrifartikels / koerantberigte
en -rubrieke / agenda en notule (as ‟n
kombinasie gevra) / huldeblyk / verslae
(formeel en informeel) / resensie / geskrewe
formele en informele toesprake
kennisgewing , poskaarte, e-posboodskappe
50
3.4 Taalstrukture en -konvensies (Verwysingstabel)
Onderstaande tabel verwys na die taalstrukture en -konvensies wat die leerder gedurende die
luister-, praat-, lees- en skryfproses moet leer. Hierdie strukture moet in konteks en
geïntegreerd onderrig word deur verskillende mondelinge, visuele en geskrewe tekste te
gebruik. Dit moet binne die voorgestelde tydsaanduidings gebeur.
Taalstrukture en -konvensies (Verwysingstabel )
Taalstrukture
Tipes
Woordvorming
Voorvoegsels, stamme en agtervoegsels
Simplekse en komplekse
Kern en bepaler
Afleiding, samestelling en samestellende afleiding
Klinkerwisseling
Lidwoorde of
Bepaald
determineerders
Onbepaald
Selfstandige
Soortname (meervoude, verkleining of geslag)
naamwoorde
Eiename
Abstrakte name
Versamelname
Massaname
Maatname
Selfstandige naamwoorde wat afgelei word van ander woordsoorte
Selfstandige naamwoorde in vrye en vaste verbindings
Telwoorde
Hooftelwoorde
Rangtelwoorde
Voornaamwoorde
Persoonlike
Onpersoonlike
Besitlike
Betreklike
Vraende
Onbepaalde
Aanwysende
Werkwoorde
Tyd: teenwoordige, toekomende en verlede tyd
Hoofwerkwoord of selfstandige werkwoord: oorganklike, onoorganklike,
onpersoonlike of wederkerende
Hulpwerkwoorde: tyd, wyse, plek en vorm
Koppelwerkwoorde
Skeibare en onskeibare werkwoorde (deeltjiewerkwoorde)
51
Infinitief
Deelwoorde: teenwoordige (onvoltooide) deelwoorde; verlede (voltooide)
deelwoorde: swak en sterk verlede deelwoorde
Werkwoorde wat van ander woordsoorte afgelei is
Werkwoorde in vrye en vaste verbindings
Byvoeglike naamwoorde
Attributiewe en predikatiewe byvoeglike naamwoorde
Verbuiging van byvoeglike naamwoorde
Letterlike (denotatiewe) en figuurlike (konnotatiewe) gebruik van byvoeglike
naamwoorde
Trappe van vergelyking
Intensiewe vorme
Byvoeglike naamwoorde in vrye en vaste verbindings
Bywoorde
Tyd
Wyse
Plek
Modalitiet
Bywoorde wat van ander woordsoorte afgelei is
Bywoorde in vrye en vaste verbindings
Trappe van vergelyking
Voorsetsels
Voorsetsels van plek, rigting of tyd
Voorsetsels in vaste verbindings
Voegwoorde
Neweskikkende en onderskikkende voegwoorde
Sinne en sinsdele
Bou van ‟n enkelvoudige sin: onderwerp gesegde, voorwerp, byvoeglike en
bywoordelike bepalings
Woordorde in sinne: tyd, wyse, plek en infinitief
Sinsoorte: stel-, bevel-, vraag-, uitroepsinne en tussenwerpsels
Saamgestelde sinne: hoofsinne en bysinne (byvoeglike, bywoordelike – tyd, wyse,
plek of modaliteit)
Veelvoudige sinne (hoof- en neweskikkende sinne)
Direkte en indirekte rede
Lydende en bedrywende vorm (aktief en passief)
Ontkenning
Paragrawe (gebruik van
Woorde wat chronologiese verloop aandui: eerste of eerstens, tweede of tweedens,
verbindingswoorde)
voordat, nadat, wanneer, later, totdat, ter afsluiting, volgende, tans,voorheen,
agterna
Woorde wat ‟n verduideliking of oorsaak en gevolg aandui: daarom, gevolglik,
omdat, hieroor, aangesien, as gevolg van, toe te skryf aan, dus, dit wil sê, daaruit
volg dat
Woorde wat proses aandui: eerste of eerstens, tweede of tweedens, derde of
derdens
52
Woorde wat vergelyk en teenstellings (kontras) aandui: dergelik, ooreenkomstig,
verskillende, kleiner as, groter as, nogtans, maar
Woorde wat orde van belangrikheid aandui: altyd, ter afsluiting
Woorde wat ruimte oriëntering aandui: bo, onder, links of regs
Woorde wat veralgemening aandui: oor die algemeen, deur die bank, ter afsluiting,
om saam te vat
Woorde wat op eie standpunt dui: volgens my of na my mening, opvatting of
oortuiging, ek dink dat, ek oorweeg om, ek glo dat, dit lyk vir my, ek verkies, hou
of hou nie van nie, hoop of voel
Woorde wat op klassifikasie dui: is ‟n voorbeeld van, val onder, behoort aan, is
deel van, iets in – inpas met, word gegroepeer met, is verwant aan, word
geassosieer met
Woorde wat op beskrywing dui: bo, onder, naas, naby, noord, suid, oos of wes,
grootte, kleur, vorm, doel, lengte, breedte, massa of gewig, spoed, lyk na of aard
na
Woorde wat op evaluering dui: goed of sleg, reg of verkeerd, moreel of immoreel,
belangrik of onbeduidend, voorstel, aanbeveel, argumenteer
Woorde wat op definisie dui: word omskryf as, word gedefinieer as
Woorde wat op samevatting dui: om saam te vat, om op te som,
opsommenderwys, kortliks, soos u kan sien
Uitroepe
en
Byvoorbeeld: Sjoe! Eina!
en
Sinonieme
tussenwerpsels
Betekenisleer
figuurlike taal
Antonieme
Paronieme
Polisemie
Homonieme
Homofone
Doeblette
Een woord vir ‟n omskrywing
Beeldspraak (vergelyking, metafoor of personifikasie) en stylfigure (oksimoron,
klanknabootsing, hiperbool, kontras, ironie, satire, humor, sarkasme, antiklimaks,
klimaks, simboliek, eufemisme, litotes, paradoks, antitese, antonomasia, elisie en
woordspeling)
Idiomatiese uitdrukkings, idiome of spreekwoorde
Woordeskatuitbreiding
Kontaminasie
Toutologie
Analogie
Pleonasme
Erfgoed (volksetimologie)
53
Leengoed (leenwoorde)
Eiegoed (nuutskepping of neologisme)
Herkoms van woorde
Anglisisme
Lees- en skryftekens
Komma
Vraagteken
Dubbelpunt
Kommapunt
Aandagstreep
Uitroepteken
Beletselteken of ellips
Asterisk
Afkappingsteken
Koppelteken
Deelteken
Kappie
Klemtekens (akuut of gravis)
Hakie
Parentese
Klankleer en spelling
Klanke (konsonante, vokale, diftonge en klankverskynsels)
Spelpatrone en spelreëls
Klankgrepe en lettergrepe
Afkortings en verkortings
Akronieme
3.5 Voorgestelde onderrigplanne
Die volgende voorgestelde onderrigplanne dui die minimum hoeveelheid werk aan wat per
kwartaal gedoen moet word. Die inhoud is in tweeweeklikse siklusse van tien uur ingedeel.
Om die onderrigtyd tot die maksimum te benut behoort die leerders die volgende in elke
tweeweeksiklus te doen:

deelneem aan ‟n luister- en praataktiwiteit;

‟n begripsteks lees, vrae daaroor beantwoord en ‟n opsomming skryf;

voorgeskrewe letterkunde lees;

‟n opstel of 'n lang of kort transaksionele teks skryf; en

taalstrukture en -konvensies wat nodig is vir die kommunikasieproses (luister, praat, lees
en skryf) ontwikkel en gebruik.
54
Die onderwyser hoef nie al die mondelinge en skriftelike werk van die leerders te assesseer
nie. Die onderrigplan dui die aantal en soort formele assesseringstake aan wat deur die
onderwyser geassesseer moet word. Die ander take kan deur die leerders of hulle maats onder
leiding van die onderwyser nagesien word. Die onderwyser mag ook sekere leerders se
informele take assesseer om terugvoer aan die leerders te gee.
Die hoeveelheid en soort assesseringstake word aan die einde van elke kwartaal aangedui.
Meer take kan gedoen word, maar net die verpligte assesseringstake word deur die
onderwyser nagesien.
Die volgorde waarin die inhoud gelys is, is nie verpligtend of voorgeskryf nie en die tyd dui
aan hoe lank dit kan neem om die inhoud te onderrig. Onderwysers moet hulle
onderrigplanne / werkskedules so ontwerp (of dié van hulle handboeke gebruik of aanpas) dat
die voorgestelde inhoud per kwartaal in enige volgorde en teen enige tempo gedoen kan
word.
Omdat die lengte van kwartale van jaar tot jaar verskil, moet die onderrigplanne /
werkskedules elke jaar aangepas word. Die vaardighede, inhoud en strategieë wat hieronder
volg, is nie volledig nie. Onderwysers moet na die uitgebreide lys van vaardighede, inhoud en
strategieë (Afdeling 3.1 tot 3.4) verwys.
Die onderrig van taalstrukture is teksgebaseer en kommunikatief en dit mag nooit in isolasie
plaasvind nie. Die onderrigplan is so saamgestel dat die onderrig van taalstrukture ingesluit is
by en geïntegreer is met die onderrig van die ander vaardighede. Verwys in die verband na
Afdeling 3.4 rakende taalstrukture wat onderrig moet word.
Alhoewel die verskillende vaardighede in die onderrigplan afsonderlik aangebied word, moet
dit op ‟n geïntegreerde wyse, waar moontlik, onderrig word. Byvoorbeeld, tydens die
onderrig van ‟n mondelinge onderhoud kan die leerders ‟n geskrewe onderhoud ook lees en
daar kan van hulle verwag word om ook ‟n onderhoud te skryf. Die keuse van taalstrukture
wat in ‟n siklus onderrig word, moet die onderrig van die keuse van mondelinge en geskrewe
tekste vir die siklus ondersteun, byvoorbeeld byvoeglike naamwoorde, sinonieme, antonieme,
55
GRAAD 7 KWARTAAL 1
Inhoud en vaardighede
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Weke
Luister en praat
Taalstrukture en
-konvensies
bywoorde en verlede tyd om leerders voor te berei om ‟n verhalende of beskrywende opstel
te skryf.
Die mondelinge en skryfstrategieë wat in ‟n tweeweeklikse siklus onderrig word, word
bepaal deur die soort geskrewe teks wat onderrig moet word. Byvoorbeeld, wanneer ‟n
verhalende opstel behandel word, moet die leerders verbindingswoorde wat oorsaak en
gevolg of chronologiese volgorde aandui, gebruik.
3.5.1 Graad 7
56
Luister- en
Literêre tekste soos 'n
Skryf verhalende
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal of 'n
paragrawe (soos oor 'n

Luisterbegrip (luister
volksverhaal
storie oor persoonlike
na 'n teks soos 'n

Hoofkenmerke van
ervaringe)

Klankverskynsels
storie):
literêre teks, soos
Paragraafkonvensies

Klankgrepe en

Identifiseer hoof-
doel, trant, karakter

en
of karakterisering,
ondersteunende
intrige, konflik,
gedagtes
agtergrond, tyd,
ondersteunende
Maak notas
ruimte, verteller of
besonderhede
verkortings en
Deel idees en
tema
Verbindingswoorde
akronieme


begrip van
(stel teks bekend);
konsepte
Beantwoord vrae


Kerngedagtes en
vir samehang

lettergrepe
Afbreek van
woorde


Afkortings,
Basisvorm,
Verduidelik die
afleiding en
tydens lees (kenmerke
vereistes van die
samestelling
van teks); post-lees
opdrag, soos vertel
Werk met sinne
Mondelinge vorme
(beantwoord vrae,
van 'n gebeurtenis

van kommunikasie
vergelyk en kontrasteer)
soos
Pre-leesstrategieë
groepbespreking of


1 en 2
ervarings en toon
Leesproses: Pre-lees

spelpatrone
Inleidende sin van
paragraaf
Spelling en


Verken
Woordsoorte in
Gebruik gepaste
konteks:
woordkeuse en styl
selfstandige
Skryf in die verlede
naamwoord,
tyd
byvoeglike
onderhoud
tekskenmerke, soos

titels, opskrifte en
Fokus op prosesskryf
naamwoord,
illustrasies

Beplan
lidwoorde,
Verken dele van 'n

Skryf konsep
voornaamwoorde
boek, soos omslag,

Redigeer en proeflees

titelbladsy,

Herskryf
Woordeskat in
inhoudsopgawe,

Aanbied
konteks
Vra vrae
Tydsduur: 2 uur

hoofstukke,
woordelys en
Tydsduur: 4 uur
indeks
Leesbegrip en
leesstrategieë

Vluglees en
soeklees

Aandagtige lees

Visualisering

Maak afleidings en
gevolgtrekkings

Feite en menings

Woordbetekenis
Tydsduur 2 uur
57
Tydsvorme
Luister- en
Lees kortverhale of
Kreatiewe skryfwerk
Werk met woorde
praatstrategieë
gedigte
soos eie gedig of

boekomslag
spelpatrone

Klankverskynsels

Klankgrepe en
Luister en praat oor
Leesmetodes
'n gedig /

Begeleide lees
Paragraafkonvensies
boekomslag

Gedeelde lees


Deel idees en

Groeplees
ervarings en toon

Selfstandige lees
begrip van
Pre-leesstrategieë
ondersteunende
konsepte

besonderhede
verkortings en
Logiese volgorde van
akronieme

Verken
Beantwoord vrae
tekskenmerke soos

Verduidelik
titels, opskrifte en
waarom jy van
illustrasies

nie hou nie
Inleidende sin van
paragraaf

die gedig hou of
3 en 4
Spelling en

Verken dele van 'n
boek, soos omslag,


Kerngedagtes en
paragrawe

lettergrepe
Afbreek van
woorde


Afkortings,
Basisvorm,
Verbindingswoorde
afleiding en
vir samehang
samestelling
Gebruik 'n
Werk met sinne

Voorbereide
titelbladsy,
verskeidenheid
hardoplees
inhoudsopgawe,
sinsoorte, -lengtes en
konteks:

Toon,
hoofstukke,
-strukture
selfstandige
stemprojeksie,
woordelys en
uitspraak,
indeks
naamwoord
Fokus op prosesskryf
(geslag,
vlotheid, fiksasie,
Poësie

Beplan
meervoud en
frasering, tempo,

Kenmerke van

Skryf konsep
verkleining),
gedig

Redigeer en proeflees
byvoeglike
Innerlike bou:

Herskryf
naamwoord,
beeldspraak,

Aanbied
determineerders
stylfigure, rym en
Tydsduur: 4 uur
oogkontak

Woordsoorte in
Let op

punktuasie
Tydsduur: 2 uur
voornaamwoorde
ritme


en
Uiterlike bou: rym,
Kritiese
strofes, versreëls en
taalbewustheid
tipografie
Idiome en idiomatiese
Figuurlike
uitdrukkings
betekenis

Stemming
Woordeskat in

Tema en boodskap
konteks
Tydsduur: 4 uur
58
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Skryf 'n dialoog of
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal,
onderhoud

volksverhaal of drama

Luisterbegrip
5 en 6


Hoofkenmerke van
Identifiseer
literêre teks, soos
hoof- en
tema, karakter of
ondersteunende
karakterisering,
gedagtes
intrige, konflik,

Maak notas
agtergrond, tyd,

Beantwoord
ruimte en verteller

Vereistes van
Spelling en
spelpatrone
formaat en styl

Afbreek van woorde
Teikengroep,

Afkortings,
doel en konteks
verkortings en

Woordkeuse
akronieme

Gebruik gepaste

uitdrukkings
Basisvorme, voor- en
agtervoegsels,
Fokus op
simpleks en
vrae
Leesproses: Pre-lees (stel
prosesskryf
kompleks, kern en
Mondelinge
teks bekend); tydens lees

Beplan
bepaler
kommunikasie soos
(kenmerke van teks); post-

Skryf konsep
onderhoud, dialoog
lees (beantwoord vrae,

Redigeer en
of paneelbespreking
vergelyk en kontrasteer)

Neem deel aan
Poësie
informele

Kenmerke van gedig
gesprekke oor

Innerlike bou:

Sinonieme en
antonieme
proeflees
Werk met sinne

Herskryf


Aanbied
konteks:
Tydsduur: 4 uur
byvoeglike
Woordsoorte in
eenvoudige
beeldspraak,
naamwoorde,
onderwerpe
stylfigure, ritme
selfstandige
Uiterlike bou: strofes,
werkwoorde,


Korrekte register

Onderhou
versreëls, rym en
koppelwerkwoorde,
gesprekke
tipografie
hulpwerkwoorde,

Figuurlike betekenis
voegwoorde en

Stemming
deelwoorde

Tema en boodskap

Sinsoorte
Lees en kyk vir begrip

Tydsvorme
(strategieë)
Kritiese taalbewustheid

Vluglees en soeklees


Aandagtige lees
stereotipering en

Maak voorspellings en
geïmpliseerde
afleidings
betekenis
Tydsduur: 2 uur

Lei die betekenis van
onbekende woorde en
Idiomatiese
uitdrukkings
Woordeskat in konteks
beelde af deur die
gebruik van woordaanpakvaardighede


Partydigheid,
Kritiese
taalbewustheid
Tydsduur: 4 uur
59
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Langer
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal, 'n
transaksionele teks

volksverhaal of 'n drama
soos 'n informele

Hoofkenmerke van
brief of kort verslag

Afbreek van woorde
Identifiseer
literêre teks soos


Afkortings,
hoof- en
karakter of
ondersteunende
karakterisering,
gedagtes,
intrige, konflik,
byvoorbeeld
agtergrond, tyd,
maak notas
ruimte, verteller en
Deel idees en
tema
Luisterbegrip


7 en 8



Vereistes van

spelpatrone
formaat of styl
verkortings en
Teikengroep,
akronieme
doel en konteks

Spelling en

Basisvorme, voor- en
Paragraafskakeli
agtervoegsels,
ng
simpleks en
Woordkeuse
kompleks, kern en
ervarings en
Leesproses: Pre-lees
Fokus op
toon begrip van
(bekendstelling); tydens
prosesskryf
konsepte
lees (kenmerke van teks);

Beplan
Identifiseer
post-lees (beantwoord

Skryf konsep
Werk met sinne
oorredings- en
vrae, vergelyk en

Redigeer en

manipulerende
kontrasteer)
tegnieke, indien
OF
van toepassing
Poësie
Beantwoord

bepaler

antonieme
Kenmerke van gedig
Herskryf

Aanbied
Woordsoorte in
konteks:
proeflees

Sinonieme en

Byvoeglike
naamwoorde,
selfstandige
Tydsduur: 4 uur
(soos 'n ballade)
werkwoorde,
Innerlike bou:
koppelwerkwoorde,
paneelbespreking
beeldspraak, rym,
hulpwerkwoorde en
Kies 'n onderwerp
ritme en stylfigure
voegwoorde
vrae
Groepbespreking of
soos waarom daar


nie 'n enkele
Uiterlike bou: strofes,

Deelwoorde
versreëls en tipografie

Sinsoorte
Tydsvorme
betekenis in 'n gedig

Figuurlike betekenis

is nie en waarom

Stemming
Kritiese taalbewustheid
gedigte oop is vir

Tema en boodskap

interpretasie. Toon
Lees of kyk vir begrip
stereotipering en
verband met eie
(strategieë)
geïmpliseerde
ervaringe.

Vluglees en soeklees
betekenis

Aandagtige lees

Lei betekenis van
Tydsduur: 2 uur

Partydigheid,
Idiomatiese
uitdrukkings
onbekende woorde en
beelde af deur die
gebruik van woordaanpakvaardighede
Tydsduur: 4 uur
60
Woordeskat in konteks
Luister- en
Literêre teks:
Skryf 'n verhalende
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal of
of beskrywende

jeugverhaal
opstel
Luisterbegrip
Hoofkenmerke van literêre
Paragraafkonvensie

Afbreek van woorde

Verduidelik
teks soos karakter of
s

Afkortings,
luisterproses
karakterisering, intrige,


Maak notas
konflik, agtergrond, tyd,

Skryf antwoorde
ruimte, verteller en tema
spelpatrone
Inleidende sin
verkortings en
van paragraaf
akronieme
Kerngedagtes en

Afleiding,
Leesproses: Pre-lees (stel
ondersteunende
samestelling, kern en
Mondelinge
teks bekend); tydens lees
besonderhede
bepaler
aanbieding soos
(kenmerke van teks); post-
verduideliking of
lees (beantwoord vrae,
verwelkoming
vergelyk en kontrasteer)


9 en 10

Spelling en


Logiese volgorde

Sinonieme,
van paragrawe
antonieme,
Verbindings-
homonieme,
Organiseer
OF
woorde vir
homofone en
inligting
Poësie
samehang
paronieme
samehangend

Kenmerke van gedig
Identifiseer



Gebruik 'n
Werk met sinne
Innerlike bou:
verskeidenheid

korrekte
beeldspraak, stylfigure
sinsoorte, -
telwoorde,
woordeskat,
en ritme
lengtes en -
voorsetsels en
Uiterlike bou: strofes,
strukture
tussenwerpsels
taalstrukture



Bywoorde,
Berei effektiewe
versreëls, rym en
Fokus op

Sinsoorte
inleiding en slot
tipografie
prosesskryf

Tydsvorme
Gebruik visuele,

Figuurlike betekenis

Beplan

Idiome en
oudio- of

Stemming

Skryf konsep
idiomatiese
oudiovisuele

Tema en boodskap

Redigeer en
uitdrukkings
hulpmiddels
Lees en kyk vir begrip
(indien van
(strategieë)
toepassing)

Gebruik gepaste
proeflees


Herskryf
Woordeskat in konteks
Vluglees en soeklees

Aanbied

Aandagtige lees
Tydsduur: 4 uur
praatvaardighed

Maak afleidings
e

Feite en menings

Lei die betekenis van
Tydsduur: 2 uur
onbekende woorde en
beelde af deur
woordaanpakvaardighede

Skryf 'n opsomming
(puntsgewys of
paragraaf)
Tydsduur: 4 uur
61
Punktuasie
Formele assesseringstake vir Kwartaal 1
Taak 1: Mondeling
Taak 2: Skryf
Taak 3: Skryf
Taak 4: Toets 1
Voorbereide lees en
Transaksionele skryf:
Beskrywende paragraaf
Leesbegrip
gesprek
Informele brief / kort
Taalgebruik
verslag / dialoog
GRAAD 7 KWARTAAL 2
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstruktuur en
-konvensies
62
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Verhalende of
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal of
beskrywende opstel

Luisterbegrip
jeugverhaal
Paragraafkonvensies



Verduidelik
Inleidende sin van
spelpatrone

paragraaf
Afbreek van
luisterproses
van literêre teks,

Maak notas
soos karakter of

Skryf antwoorde
karakterisering,
ondersteunende
verkortings en
Mondelinge
intrige, konflik,
besonderhede
akronieme
kommunikasie soos
agtergrond, tyd,
vertel 'n storie of TV-
ruimte, verteller
aanbieding
en tema




Kerngedagtes en
Logiese volgorde van
woorde


Afkortings,
Afleiding,
paragrawe
samestelling,
Verbindingswoorde
simpleks en
vir samehang
kompleks
Gebruik gepaste
Leesproses: Pre-lees
praatvaardighede,
(stel teks bekend);
soos toon, volume,
tydens lees (kenmerke
verskeidenheid
antonieme,
tempo,
van teks); post-lees
sinsoorte, -lengtes en
homonieme,
stemprojeksie,
(beantwoord vrae,
-strukture
homofone en
uitspraak, vlotheid
vergelyk en
Fokus op prosesskryf
kontrasteer)

Beplan
Werk met sinne
Lees en kyk vir

Skryf konsep

begrip (gebruik

Redigeer en proeflees
telwoorde,
geskrewe en visuele

Herskryf
voorsetsels en
tekste soos

Aanbied
tussenwerpsels
Tydsduur: 2 uur
11 en 12
Hoofkenmerke
Spelling en
spotprente en

paronieme
Bywoorde,

Sinsoorte

Enkelvoudige
sin

Tydsvorme
Aandagtige lees /

Idiome en
idiomatiese
Maak afleidings
uitdrukkings
(karakters,
Woordeskat in
agtergrond,
konteks
Lei die betekenis
van onbekende
woorde en beelde
af

Sinonieme,
soeklees
ruimte, boodskap)


Vluglees en
kyk

Gebruik 'n
Tydsduur: 4 uur
strokiesprente)


Gevoelstaal
Tydsduur: 4 uur
63
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Korter transaksionele
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal of
tekste: advertensie /

jeugverhaal
plakkaat


Luisterbegrip
(geskrewe tekste / TV-
van literêre teks,
nuusaanbieding)
soos karakter of

Verduidelik
karakterisering,
luisterproses
intrige, konflik,

Maak notas
agtergrond, tyd,

Skryf antwoorde
ruimte, verteller,
Vereistes van formaat
spelpatrone

of styl

Doel, teikengroep en
Hoofletters en
skryftekens

Afkortings,
konteks
verkortings en

Paragraafskakeling
akronieme

Woordkeuse en

tema en slot
Debat

Afleiding,
sinskonstruksie
samestelling,
Visuele en
simpleks en
(debatsprosedures) /
Leesproses: Pre-lees
ontwerpselemente
kompleks
forumbespreking
(stel teks bekend);
(soos lettertipe en

Volg prosedures
tydens lees (kenmerke
-grootte,
antonieme,
Kies gepaste
van teks); post-lees
hoofopskrifte,
homonieme,
onderwerp
(beantwoord vrae,
simbole, kleur en
homofone en
Organiseer inligting
vergelyk en
plasing)
paronieme
samehangend
kontrasteer)
Identifiseer korrekte


13 en 14
Hoofkenmerke
Spelling en



Sinonieme,
Manipulerende of
Werk met sinne
Lees en kyk vir
oorredende

woordeskat en
begrip (gebruik
taalgebruik
taalstrukture
geskrewe, visuele of
Fokus op prosesskryf
voorsetsels en
grafiese tekste)

Beplan
tussenwerpsels

Vluglees en

Skryf konsep

Sinsoorte
soeklees

Redigeer en proeflees

Enkelvoudige
Aandagtige lees

Herskryf
sin
of kyk

Aanbied
(onderwerp,
Tydsduur: 4 uur
gesegde en
Tydsduur: 2 uur


Maak afleidings
telwoorde,
(karakters,
voorwerp)
agtergrond,

Bywoorde,

Idiome en
ruimte, boodskap)
idiomatiese
Lei die betekenis
uitdrukkings
van onbekende
Woordeskat in
woorde en beelde
konteks
af

Oorredende taal

Formele /
informele
taalgebruik
Tydsduur: 4 uur
64
15 en 16
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Korter transaksionele
Werk met woorde
praatstrategieë
jeugverhaal, 'n
tekste soos aanwysings /

kortverhaal of 'n
instruksies
Voorbereide of
drama

onvoorbereide

Hoofkenmerke
Vereistes van formaat
spelpatrone

en styl

Spelling en
Hoofletters en
skryftekens

hardoplees of praat
van literêre teks,

Gebruik gepaste
soos karakter of
praatvaardighede
handeling,
soos toon, volume,
karakterisering,
tempo,
intrige, konflik,
stemprojeksie,
agtergrond, tyd,
Fokus op prosesskryf
antonieme,
uitspraak en
ruimte, verteller

Beplan
homonieme,
vlotheid
en tema

Skryf konsep
homofone en
paronieme
Doel, teikengroep en
Afleiding,
konteks
samestelling en

Paragraafskakeling
samestellende

Woordkeuse en
afleiding
sinskonstruksie

Sinonieme,
Groepbespreking of
Leesproses: Pre-lees

Redigeer en proeflees
klasbesprekings
(stel teks bekend);

Herskryf

Kies 'n gepaste
tydens lees (kenmerke

Aanbied
onderwerp
van teks); post-lees

Deel idees
(beantwoord vrae,

Neem beurte en
vergelyk en
telwoorde,
luister aandagtig
kontrasteer)
voorsetsels en
Vul gapings
OF
tussenwerpsels

Tydsduur: 2 uur
Tydsduur: 4 uur

Een woord vir
'n omskrywing
Werk met sinne

Bywoorde,
Poësie

Sinsoorte


Enkelvoudige



Kenmerke van
gedig
sin
Innerlike bou:
(onderwerp,
beeldspraak,
gesegde,
stylfigure, rym en
voorwerp en
ritme
bepalings)
Uiterlike bou:

Letterlike en
strofes, versreëls
figuurlike
en tipografie
taalgebruik
Figuurlike
Woordeskat in
betekenis
konteks

Stemming

Tema en
boodskap
Tydsduur: 4 uur
65
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Skryf verhalende /
Werk met woorde
praatstrategieë
jeugverhaal, 'n
feitelike / beskrywende /

kortverhaal of 'n
beredeneerde paragrawe
Rolspel, onderhoud of
roman
Paragraafkonvensies
ondersoek




Hoofkenmerke
Stel vraelyste op vir
van literêre teks,
onderhoud of
soos karakter of
ondersoek
spelpatrone

Inleidende sin van
Hoofletters en
skryftekens

paragraaf

Spelling en
Afleiding,
Kerngedagtes en
samestelling en
handeling,
ondersteunende
samestellende
Teken bevindings
karakterisering,
besonderhede
afleiding
aan
intrige, konflik,
Tydsduur: 2 uur

agtergrond, tyd,
ruimte, verteller

17 en 18
en tema
Leesproses: Pre-lees

Logiese volgorde van

Sinonieme,
paragrawe
antonieme,
Verbindingswoorde
homonieme,
vir samehang
homofone en
Gebruik 'n
paronieme
(stel teks bekend);
verskeidenheid
Werk met sinne
tydens lees (kenmerke
sinsoorte, -lengtes en

van teks); post-lees
-strukture
Werkwoorde,
voornaamwoor
(beantwoord vrae,
Fokus op prosesskryf
de,
vergelyk en

Beplan
voegwoorde en
kontrasteer)

Skryf konsep
voorsetsels
Tydsduur: 4 uur

Redigeer en proeflees

Sinsoorte

Herskryf

Enkelvoudige

Aanbied
Tydsduur: 4 uur
sin

Letterlike en
figuurlike
taalgebruik
Woordeskat in
konteks
19 en 20
Formele assesseringstake vir Kwartaal 2
Taak 5: Mondeling
Taak 6: Toets 2
Taak 7: Skryf
Taak 8:
Halfjaareksamen
Luisterbegrip /
Letterkunde:
ondersoek / rolspel
kontekstuele vrae
Transaksionele teks:
Vraestel 1:
instruksies / plakkaat /
Leesbegrip,
advertensie
taalgebruik,
letterkunde
66
GRAAD 7 KWARTAAL 3
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstruktuur en
-konvensies
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Kort transaksionele
Werk met woorde
praatstrategieë
jeugverhaal, 'n kortverhaal
tekste, soos 'n vraelys,

of 'n roman
invul van 'n vorm of 'n

Hoofkenmerke van
kort verslag of 'n
Verduidelik
literêre teks, soos
poskaart
luisterproses
karakter of


Maak notas
karakterisering, intrige,
vereistes van die
samestelling en

Skryf
tyd, konflik, agtergrond,
opdrag
samestellende
antwoorde
ruimte, verteller en tema
Doel, teikengroep en
afleiding
Luisterbegrip
21 en 22


Verduidelik die
Spelling en
spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens


Afleiding,
Verskillende
Leesproses: Pre-lees (stel
vorme van
teks bekend); tydens lees
mondelinge
(kenmerke van teks); post-
kommunikasie:
lees (beantwoord vrae,
Fokus op prosesskryf
homofone en
dialoog / forums/
vergelyk en kontrasteer)

Beplan
paronieme
groepbesprekings
Lees en kyk vir begrip en

Skryf konsep
Werk met sinne

Kies gepaste
leesstrategieë:

Redigeer en proeflees

onderwerp

Vluglees

Herskryf
naamwoorde,
Organiseer

Soeklees

Aanbied
werkwoorde,
inligting

Opsomming
Tydsduur: 2 uur
samehangend

Visualisering
de, bywoorde,
Identifiseer

Maak afleidings en
voegwoorde en
gevolgtrekkings
voorsetsels


korrekte
woordeskat en

taalstrukture
Tydsduur: 2 uur
Woordbetekenis
formaat

Sinonieme,
Gebruik gepaste
antonieme,
woordkeuse en styl
homonieme,
Selfstandige
voornaamwoor

Sinsoorte

Enkelvoudige,
OF
saamgestelde
Voorbereide of
en veelvoudige
onvoorbereide
sinne

hardoplees / praat
Tydsduur: 2 uur
Idiome en
idiomatiese
uitdrukkings
Woordeskat in
konteks
67
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
praatstrategieë
jeugverhaal, 'n kortverhaal
tekste soos informele en

of 'n drama
formele briewe, dialoog

Hoofkenmerke van
en onderhoud
vorme van
literêre teks soos

mondelinge
karakter of
kommunikasie:
karakterisering, intrige,
dramatisering /
konflik, agtergrond,
dialoog / rolspel /
ruimte, verteller en tema
Verskillende


spelpatrone

Doel, teikengroep en
formaat
Spelling en
Hoofletters en
skryftekens

Afleiding,
Vereistes van formaat
samestelling en
en styl
samestellende
Teikengroep, doel en
afleiding

onderhoud
Leesproses: Pre-lees (stel

Bepaling van
teks bekend); tydens lees
Woordkeuse en
antonieme,
oorspronklike
(kenmerke van teks); post-
verskillende
homonieme,
dialoog
lees (beantwoord vrae,
sinstrukture
homofone en
Hou by die
vergelyk en kontrasteer)
Fokus op prosesskryf
gees en
Poësie

Beplan
Werk met sinne
bedoeling van

Kenmerke van gedig

Skryf konsep

die

Innerlike bou:

Redigeer en proeflees
naamwoorde,
oorspronklike
beeldspraak, stylfigure,

Herskryf
werkwoorde,
Duidelike
rym en ritme

Aanbied
voornaamwoor
Uiterlike bou: strofes,
Tydsduur: 4 uur
de, bywoorde,
23 en 24


karakterisering


konteks

Sinonieme,
paronieme
Selfstandige
Gebruik
rym, versreëls en
voegwoorde en
doeltreffende
tipografie
voorsetsels
rekwisiete of

Figuurlike betekenis

Sinsoorte
toerusting om

Stemming

Enkelvoudige,
agtergrond en

Tema en boodskap
stemming te
Tydsduur: 4 uur
saamgestelde
en veelvoudige
skep (indien
sinne

van
toepassing)
Idiome en
idiomatiese
Tydsduur: 2 uur
uitdrukkings
Woordeskat in
konteks
68
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
praatstrategieë
jeugverhaal, 'n kortverhaal
tekste soos kennisgewing,

of 'n roman
agenda en notule of

Hoofkenmerke van
formele verslag soos 'n
(geskrewe teks /
literêre teks, soos
ooggetuieverslag
TV-
karakter of

nuusaanbeding)
karakterisering, intrige,

Verduidelik
konflik, agtergrond,
luisterproses
ruimte, verteller en tema
25 en 26
Luisterbegrip

Maak notas
Leesproses: Pre-lees (stel

Skryf
teks bekend); tydens lees
antwoorde
(kenmerke van teks); post-



Doel, teikengroep en
Spelling en
spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens

Afleiding,
formaat
samestelling en
Vereistes van formaat
samestellende
en styl
afleiding
Teikengroep, doel en

Sinonieme,
konteks
antonieme,
Woordkeuse en
homonieme,
Verskillende
lees (beantwoord vrae,
verskillende
homofone en
vorme van
vergelyk en kontrasteer)
sinstrukture
paronieme
mondelinge
Lees en kyk vir begrip
Fokus op prosesskryf
Werk met sinne
kommunikasie:
(gebruik geskrewe, visuele

Beplan

storievertelling /
of grafiese tekste)

Skryf konsep
voornaamwoor
demonstrasie /

Vluglees en soeklees

Redigeer en proeflees
de, bywoorde,
debat /

Aandagtige lees of kyk

Herskryf
voegwoorde en
groepbespreking

Visualisering

Aanbied
voorsetsels


Maak afleidings en
Tydsduur: 4 uur
Kenmerke en
konvensies


gevolgtrekkings
Werkwoorde,

Sinsoorte

Enkelvoudige,
Beplanning,

Feite en menings
saamgestelde
navorsing,

Lei die betekenis van
en veelvoudige
organisering
onbekende woorde en
sinne
en aanbieding
beelde af deur die
Praatvaardighe
gebruik van woordaan-
bedrywende
de
pakvaardighede
vorm
Tydsduur: 2

uur


Lydende en
Formele of informele

Woordorde
taalgebruik

Letterlike en
Maak 'n opsomming
Tydsduur: 4 uur
figuurlike
taalgebruik
Woordeskat in
konteks
69
Luister- en
Lees of kyk vir inligting en
Lang of kort
Werk met woorde
praatstrategieë
begrip (gebruik tekste soos
transaksionele tekste

koerantberigte, artikels,
soos koerantberig,
Voorbereide
geskrewe toesprake)
uitnodiging,
toespraak of

Vluglees en soeklees
dagboekinskrywing, en
verslag oor

Aandagtige lees of kyk
invul van vorms in
Werk met sinne
navorsingswerk

Maak afleidings en
kombinasie met

Sinsoorte
gevolgtrekkings
aansoekbrief of

Enkelvoudige,
saamgestelde
Doel, teikengroep en
en veelvoudige
formaat
sinne

27 en 28



Doel,
teikengroep en

Feite en menings
strooibiljet
konteks

Skrywer se standpunt

Bewyse van

Lei die betekenis van
navorsing
onbekende woorde en
nleiding,
beelde af deur die
liggaam en slot
gebruik van woordaan-
Duidelike
pakvaardighede
logiese

verband met
die onderwerp

Logiese
argumente,
standpunte of

Formele of informele



Vereistes van formaat
Spelling en
spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens

Lydende en
en styl
bedrywende
Teikengroep, doel en
vorm
konteks

Woordorde
Woordkeuse en

Direkte en
taalgebruik
verskillende
Stylfigure
sinstrukture
indirekte rede

Letterlike en
Direkte of geïmpliseerde
Fokus op prosesskryf
figuurlike
betekenis

Beplan
taalgebruik
Tydsduur: 4 uur

Skryf konsep


Redigeer en proeflees
Woordeskat in

Herskryf
konteks

Aanbied

feite
Tydsduur: 2 uur
Tydsduur: 4 uur
70
Punktuasie
Luister- en
Literêre teks soos legende,
Lang of kort transak-
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal of volksverhaal
sionele tekste soos


Hoofkenmerke van literêre
koerantberig,
Luisterbegrip
teks, soos karakter,
instruksies, aanwysings,

Verduidelik
karakterisering, intrige,
onderhoud
luisterproses
konflik, agtergrond,


Maak notas
ruimte, verteller en tema

Skryf
Leesproses: Pre-lees (stel
antwoorde
teks bekend); tydens lees
Vorme van
(kenmerke van teks); post-
mondelinge
lees (beantwoord vrae,
kommunikasie
vergelyk en kontrasteer)
soos debat,
spelpatrone

skryftekens

formaat


Hoofletters en
Leenwoorde en
nuwe woorde
Vereistes van formaat
Werk met sinne
en styl

Sinsoorte
Teikengroep, doel en

Enkelvoudige,
konteks
saamgestelde
Woordkeuse en
en veelvoudige
OF
verskillende
sinne
groepbespreking,
Poësie
sinstrukture
paneelbespreking

Kenmerke van gedig
Fokus op prosesskryf
bedrywende
of onderhoud

Innerlike bou:

Beplan
vorm
OF
beeldspraak, stylfigure,

Skryf konsep

Woordorde
Individuele
rym en ritme

Redigeer en proeflees

Direkte en
Uiterlike bou: strofes,

Herskryf
(praat)
versreëls, rym en

Aanbied

tipografie
Tydsduur: 4 uur
aanbiedings
29 en 30
Doel, teikengroep en
Spelling en




Doel en


Lydende en
indirekte rede

Letterlike en
figuurlike
teikengroep

Figuurlike betekenis
Gevoels- en

Stemming

oorredende

Tema en boodskap
Woordeskat in
taalgebruik
Lees en kyk vir begrip
Praatkonvensie
(gebruik geskrewe en
s
visuele tekste)
Beplanning,

Vluglees en soeklees
navorsing,

Aandagtige lees en kyk
organisering

Maak afleidings en
en aanbieding
Tydsduur: 2 uur
gevolgtrekkings

Feite en menings

Skrywer se standpunt

Lei die betekenis van
onbekende woorde en
beelde af

Direkte of geïmpliseerde
betekenis
Tydsduur: 4 uur
71
taalgebruik
Punktuasie
konteks
Formele assesseringstake vir Kwartaal 3
Taak 9: Mondeling
Taak 10: Skryf
Taak 11: Toets 3
Luisterbegrip /
Transaksionele teks:
Leesbegrip en
Luisterbegrip /
voorbereide lees /
formele brief /
taalgebruik
voorbereide lees /
onvoorbereide lees /
kennisgewing / agenda
OF
onvoorbereide lees /
dialoog
en notule
Letterkunde
dialoog
Taak 12: Mondeling
GRAAD 7 KWARTAAL 4
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
-konvensies
72
Onvoorbereide
Literêre teks soos 'n
Skryf 'n bespiegelende of
Werk met woorde
toespraak, soos
jeugverhaal, 'n
beredeneerde opstel

bekendstelling van 'n
kortverhaal of 'n drama

spreker, bedanking,

Hoofkenmerke van
storievertelling
literêre teks, soos

Kenmerke en
karakter of
konvensies
karakterisering,

Praatttegnieke
intrige, konflik,

Kies gepaste
agtergrond, ruimte,
onderwerp, soos

31 en 32


Doel, teikengroep en
formaat


spelpatrone

Vereistes van formaat
en styl
Spelling en
Hoofletters en
skryftekens

Teikengroep, doel en
Leenwoorde en
nuwe woorde
konteks
Werk met sinne
Woordkeuse en

Sinsoorte
verteller en tema
verskillende

Enkelvoudige,
bekendstelling van
Leesproses: Pre-lees
sinstrukture
‟n spreker
(stel teks bekend); tydens
Fokus op prosesskryf
en veelvoudige
Organiseer
lees (kenmerke van teks);

Beplan
sinne
inligting
post-lees (beantwoord

Skryf konsep
samehangend
vrae, vergelyk en

Redigeer en proeflees
bedrywende
Identifiseer
kontrasteer)

Herskryf
vorm
korrekte
Lees en kyk vir begrip

Aanbied

Woordorde
woordeskat en
(gebruik geskrewe en
Tydsduur: 4 uur

Direkte en
taalstrukture
visuele tekste)
Berei effektiewe

Vluglees en soeklees
inleiding en slot

Aandagtige lees en
figuurlike
kyk
taalgebruik
voor
Tydsduur: 2 uur


saamgestelde

Lydende en
indirekte rede

Letterlike en
Maak afleidings en

gevolgtrekkings
Woordeskat in

Feite en menings
konteks

Skrywer se standpunt

Lei die betekenis van
onbekende woorde
en beelde af deur die
gebruik van
woordaanpakvaardighede

Direkte of
geïmpliseerde
betekenis
Tydsduur: 4 uur
73
Punktuasie
Luister- en
Literêre teks soos 'n
Lang / kort
Werk met woorde
praatstrategieë
kortverhaal, 'n drama
transaksionele tekste,

of 'n toneel
soos e-posboodskap,

Hoofkenmerke van
plakkaat, advertensie,
(geskrewe teks / TV-
literêre teks soos
dagboekinskrywing,
nuusaanbieding)
karakter,
pamflet, dialoog,

Verduidelik
karakterisering,

luisterproses
intrige, konflik,

Maak notas
agtergrond, ruimte,

Skryf antwoorde
verteller en tema
33 en 34
Luisterbegrip

spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens

Vereistes van formaat,
Woordeboekvaardighede
styl en standpunt
Werk met sinne
Doel, teikengroep en

konteks

Spelling en
Woordsoorte
(hersien)

Vorme van
Leesproses: Pre-lees
mondelinge
(stel teks bekend); tydens
kommunikasie, soos
lees (kenmerke van teks);
rolspel,
post-lees (beantwoord
groepbespreking en
vrae, vergelyk en
Fokus op prosesskryf
en veelvoudige
debat
kontrasteer)

Beplan
sinne (hersien)

Kenmerke en
Poësie

Skryf konsep
konvensies

Kenmerke van gedig

Redigeer en proeflees
bedrywende
Beplanning,

Innerlike bou:

Herskryf
vorm (hersien)
navorsing,
beeldspraak,

Aanbied
organisering en
stylfigure, ritme
Tydsduur: 4 uur

aanbieding

lewendige beskrywing

Sinstruktuur, lengtes
Sinsoorte
(hersien)

en tipes
Enkelvoudige,
saamgestelde


Lydende en
Direkte en
indirekte rede
Uiterlike bou: rym,
strofes, versreëls en
Tydsduur: 2 uur
Woordkeuse en
(hersien)

Letterlike en
tipografie
figuurlike

Figuurlike betekenis
taalgebruik

Stemming

Tema en boodskap

(hersien)

Tydsduur: 4 uur
Ontkenning
Punktuasie
(hersien)
Woordeskat in
konteks
74
Luister- en
Poësie (voorgeskrewe
Skryf 'n verhalende /
Werk met woorde
praatstrategieë
gedigte)
verklarende (feitelike)


Kenmerke van gedig
opstel

Innerlike bou:

Luisterbegrip

Verduidelik
beeldspraak,
luisterproses
stylfigure, ritme

Maak notas

Skryf antwoorde

spelpatrone

styl en standpunt


tipografie

Figuurlike betekenis

Stemming

Tema en boodskap
Doel, teikengroep en

35 en 36

Werk met sinne
lewendige beskrywing

Sinstruktuur, lengtes
Inleidende sin van


Woordsoorte
(hersien)

Sinsoorte
(hersien)

Enkelvoudige,
paragraaf
saamgestelde
Kerngedagtes en
en veelvoudige
ondersteunende
sinne (hersien)
besonderhede

Woordeboekvaardighede
Paragraafkonvensies


Lydende en
Logiese volgorde van
bedrywende
paragrawe
vorm (hersien)
Verbindingswoorde

Direkte en
vir samehang
indirekte rede
Gebruik 'n
(hersien)
verskeidenheid

Letterlike en
sinsoorte, -lengtes en
figuurlike
-strukture
taalgebruik
Fokus op prosesskryf

Ontkenning

Beplan

Skryf konsep

Redigeer en proeflees

Herskryf
Woordeskat in

Aanbied
konteks
Tydsduur: 4 uur
75

Woordkeuse en
en tipes
Tydsduur: 4 uur
Hoofletters en
skryftekens
konteks
Uiterlike bou: rym,
strofes, versreëls en
Tydsduur: 2 uur
Vereistes van formaat,
Spelling en
(hersien)

Punktuasie
(hersien)
Hersiening en
Hersiening en
voorbereiding vir
voorbereiding vir
voorbereiding vir
eksamen
eksamen
eksamen
Praat:
Lees:
Skryf:

Voorbereide

Voorbereide lees

Opstelle
toespraak, debat,

Leesbegrip

Lang transaksionele
onderhoud of

Opsomming
gesprek

Literatuur:
37 en 38
Hersiening en

Voorbereide lees

Onvoorbereide
lees


Taak 13: Mondeling
Kort transaksionele
tekste
Roman of kort

E-pos
Drama of filmstudie

Gedigte
Taak 14: Jaareindeksamen
40
39 en
Luisterbegrip

stories
Luister:

tekste
Debat / onderhoud /
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en letterkunde
voorbereide praat /
Vraestel 2: Skryf
onvoorbereide praat
76
3.5.2 Graad 8
GRAAD 8 KWARTAAL 1
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
-konvensies
77
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Paragraaf (verhalende
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal,
teks)

kortverhaal, drama of
Paragraafkonvensies
Groepbespreking –
radiodrama

(dinkskrum; kies

Inleidende sin van
Hoofkenmerke van

Spelling en
spelpatrone

Afkortings,
paragraaf
verkortings en
Kerngedagtes en
akronieme
relevante idees en
literêre teks, soos
rangskik
karakter of
ondersteunende
hoofgedagtes)
karakterisering,
besonderhede
lettergrepe en
Luisterbegrip
intrige, konflik,
Verbindingswoord
klankverskynsels

Identifiseer hoof-
agtergrond, tema,
en
ruimte, verteller


e vir samehang

Skryf 'n verhalende
Leesproses (pre-
teks
gedagtes,
leesstrategieë)
 Verduidelik die
byvoorbeeld

Klankgrepe,
Afbreek van
woorde

ondersteunende
Sinonieme en
antonieme
Tekskenmerke soos
kenmerke van
Werk met sinne
maak notas
titels, opskrifte en
verhalende teks

Deel idees en
illustrasies
ervarings en toon




 Identifiseer die
Dele van 'n boek
Woordsoorte in
konteks:
gehoor
selfstandige
 Besluit op die styl,
begrip van
soos omslag,
konsepte
titelbladsy,
Identifiseer
inhoudsopgawe,
oorredings- en
hoofstukke,
manipulerende
woordelys en
tegnieke indien
indeks
van toepassing
Lees en kyk na
Fokus op prosesskryf
komma,
Beantwoord vrae
geskrewe / visuele

Beplan
vraagteken,
tekste vir begrip

Skryf konsep
uitroepteken en

Redigeer en
ellips
Tydsduur: 2 uur

naamwoorde,
doel en formaat
byvoeglike
 Gebruik gepaste
naamwoorde en
voornaamwoorde
woordkeuse
 Ontwikkel verhaal
tot by klimaks
Vluglees en
soeklees
proeflees

Soorte sinne

Punktuasie: punt,

Letterlike en

Aandagtige lees

Herskryf
figuurlike

Afleidings en

Aanbied
betekenis
gevolgtrekkings

Betekenis van
Tydsduur: 4 uur
Woordeskat in
konteks
onbekende woorde
en beelde

Feite en menings

Geïmpliseerde taal
78

Verken die impak
op betekenis van
tegnieke soos die
1 en 2
gebruik van
lettertipe en
-grootte,
hoofopskrifte en
onderskrifte
Tydsduur: 4 uur
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Verhalende
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
paragrawe

kortverhaal, 'n drama
Paragraafkonvensies
Voorbereide
of 'n radiodrama

toespraak



3 en 4

Hoofkenmerke van

Inleidende sin van
spelpatrone

lettergrepe en
Kerngedagtes en
klankverskynsels
literêre teks soos
onderwerp
karakter,
ondersteunende
Organiseer
karakterisering,
besonderhede
inligting
intrige, konflik,
samehangend
agtergrond, ruimte,
Identifiseer
verteller en tema
Logiese volgorde

Afbreek van
woorde

van paragrawe

Klankgrepe,
paragraaf
Kies gepaste

Spelling en
Sinonieme en
antonieme
Verbindingswoord
Werk met sinne
e vir samehang

korrekte
Leesproses
woordeskat en
Pre-lees (stel teks
Gebruik ‟n
konteks:
taalstrukture
bekend); tydens lees
verskeidenheid
selfstandige
Berei effektiewe
(kenmerke van teks);
sinsoorte, -lengtes
naamwoorde,
inleiding en slot
post-lees (beantwoord
en -strukture
byvoeglike
voor
vrae, vergelyk en
Fokus op prosesskryf
naamwoorde,
Voorbereide
kontrasteer)

Beplan
voornaamwoorde
hardoplees
Leesstrategieë

Skryf ‟n konsep
en determineerders

Leesvaardighede:
Begeleide lees,

Redigeer en

Soorte sinne
toon,
groeplees en
proeflees

Punktuasie: punt,
stemprojeksie,
selfstandige lees

Herskryf
komma,
uitspraak,
Tydsduur: 4 uur

Aanbied
vraagteken,


vlotheid, tempo,
Woordsoorte in
uitroepteken en
Tydsduur: 4 uur
fiksering en
ellips

frasering
Tydsduur: 2 uur
Letterlike en
figuurlike
betekenis
Woordeskat in
konteks
79
Praat- en
Literêre teks: roman /
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal / drama /
teks, soos formele of

radiodrama
informele brief,
Groepbespreking
(filmstudie vir
dialoog,
oor visuele, oudio-
verryking)
dagboekinskrywing of
visuele en

Hoofkenmerke van
filmresensie
multimedia tekste
literêre teks, soos
Fokus op prosesskryf

Aktiveer
tema, karakter of

Beplan
agtergrondkennis
karakterisering,

Skryf ‟n konsep
voor- en
Bepaal doel van
intrige, sub-intrige,

Redigeer en
agtervoegsels
die teks
konflik, ruimte,
Soek na
agtergrond,

Herskryf
antonieme,
betekenis
verteller

Aanbied
paronieme,




5 en 6

proeflees
Spelling en
spelpatrone

Afbreek van
woorde

Woordeboekgebrui
k


Woordvorming:
Sinonieme,
Verstaan teks
Leesproses
deur verbande
Pre-lees (stel teks
raak te sien en
bekend); tydens lees
Werk met sinne
voorspellings te
(kenmerke van teks);

maak
post-lees (beantwoord
konteks:
Maak notas
vrae, vergelyk en
werkwoorde,
Verstaan
kontrasteer)
voegwoorde en
boodskap
OF
deelwoorde
homofone en
Tydsduur: 4 uur
homonieme
Woordsoorte in
Luisterbegrip
Poësie

Soorte sinne
(gebruik kreatiewe,


Punktuasie: punt,
gedig
komma,
Innerlike bou:
vraagteken,
Identifiseer hoof-
beeldspraak,
uitroepteken en
en
stylfigure, ritme
ellips
transaksionele en
oudiovisuele teks)

ondersteunende




Uiterlike bou: rym,

Letterlike en
gedagtes
strofes, versreëls en
figuurlike
Maak notas
tipografie
betekenis
Identifiseer

oorredings- en

Kenmerke van
Figuurlike
Woordeskat in
betekenis
konteks
manipulerende

Stemming
tegnieke, indien

Tema en boodskap
van toepassing
Lees en kyk vir begrip
Beantwoord vrae
(strategieë)
Tydsduur: 2 uur

Vluglees en
soeklees

Aandagtige lees

Maak afleidings en
gevolgtrekkings
80

Betekenis van
onbekende woorde
en beelde

Feite en menings
Tydsduur: 4 uur
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Skryf 'n verhalende of
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal / drama /
beskrywende opstel

radiodrama /
Paragraafkonvensies
Onvoorbereide
kortverhaal

toespraak oor


literêre teks soos
visuele of
karakter of
ondersteunende
multimediateks
karakterisering,
besonderhede

Organiseer
intrige, konflik,
inligting
agtergrond, ruimte,
samehangend
verteller en tema

spelpatrone

paragraaf
visuele, oudio-

7 en 8
Hoofkenmerke van
Inleidende sin van

Kerngedagtes en
Spelling en
Afbreek van
woorde

Woordeboekgebrui
k

Woordvorming:
Verbindingswoord
voor- en
e vir samehang
agtervoegsels
Fokus op prosesskryf

Sinonieme,
Identifiseer
Leesproses: Pre-lees

Beplan
antonieme,
korrekte
(stel teks bekend);

Skryf ‟n konsep
paronieme,
woordeskat en
tydens lees (kenmerke

Redigeer en
homofone en
taalstrukture
van teks); post-lees
proeflees
homonieme
Berei effektiewe
(beantwoord vrae,

Herskryf
Werk met sinne
inleiding en slot
vergelyk en kontrasteer)

Aanbied

voor
OF
Woordsoorte in
konteks:
Tydsduur: 4 uur
Forumbespreking of
Poësie
werkwoorde,
groepbespreking

Kenmerke van
voegwoorde en
gedig
deelwoorde
Tydsduur: 2 uur



Innerlike bou:

Soorte sinne
beeldspraak,

Punktuasie: punt,
stylfigure, ritme
komma,
Uiterlike bou:
vraagteken,
strofes, versreëls,
uitroepteken en
rym, tipografie
ellips

Figuurlike
Letterlike en
betekenis
figuurlike

Stemming
betekenis

Tema en boodskap
Tydsduur: 4 uur
Woordeskat in
konteks
81
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
teks soos ’n verslag

kortverhaal, 'n drama

Mondelinge
of radiodrama
aanbieding soos

en formaat
Hoofkenmerke van
verslag, debat of
literêre teks soos
groepbespreking
karakter of

Doen navorsing
karakterisering,
oor onderwerp
intrige, konflik,
Organiseer
agtergrond, ruimte,
inligting
verteller en tema

9 en 10


Doel, teikengroep




Hoofletters en
skryftekens

Logiese volgorde
van paragrawe

spelpatrone
Paragraafkonvensie
s
Spelling en
Woordeboekgebrui
k

Woordvorming:
Verbindingswoord
afleiding en
e vir samehang
samestelling
Gebruik ‟n

Sinonieme,
samehangend, en
Leesproses: Pre-lees
verskeidenheid
antonieme,
ondersteun met
(stel teks bekend);
sinsoorte,
paronieme,
voorbeelde
tydens lees (kenmerke
-lengtes en
homofone en
Identifiseer en
van teks); post-lees
-strukture
homonieme
kies gepaste
(beantwoord vrae,
woordeskat,
vergelyk en kontrasteer)
taalstrukture en
OF
-konvensies
Poësie
Berei effektiewe

inleiding en slot
voor




Werk met sinne

Woordsoorte in
Skryf 'n opsomming
konteks:

Identifiseer die
werkwoorde,
Kenmerke van
hoof- en
voegwoorde en
gedig
ondersteunende
deelwoorde
Innerlike bou:
gedagtes

Soorte sinne
Som puntsgewys

Enkelvoudige sin
beeldspraak,
Tydsduur: 2 uur
Formele styl

stylfigure, rym en
of in
(onderwerp,
ritme
paragraafvorm op
gesegde en
Uiterlike bou:
Fokus op prosesskryf
voorwerp)
strofes, versreëls en

Beplan
tipografie

Skryf ‟n konsep
figuurlike
Figuurlike

Redigeer en
betekenis
betekenis

Stemming

Tema en boodskap
Tydsduur: 4 uur
Letterlike en
proeflees
Woordeskat in

Herskryf
konteks

Aanbied
Tydsduur: 4 uur
82

Formele assesseringstake vir Kwartaal 1
Taak 1: Mondeling
Groepbespreking /
onvoorbereide praat /
forumbespreking
Taak 2: Skryf
Taak 3: Skryf
Verhalende /
beskrywende paragraaf
Taak 4:Toets 1
Transaksionele teks:
Leesbegrip, taalgebruik
dagboekinskrywing /
en letterkunde
dialoog / vriendskaplike
brief
GRAAD 8 KWARTAAL 2
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
-konvensies
83
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, ’n fabel, ’n
teks soos

mite of ’n legende:
koerantberig of ’n
Luisterbegrip
Hoofkenmerke van
tydskrifartikel

Luister na
literêre teks, soos

Korrekte formaat
instruksies,
karakter, handeling,

Organiseer
aanwysings of
intrige, konflik,
inhoud
praatjie
agtergrond, ruimte, tyd,
(kopkaarte)
Maak notas
verteller en tema
11 en 12


Spelling en
spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens

Woordeboekgebru
ik

Woordvorming:
Kerngedagtes en
afleiding en
Verskeie vorme van
Leesproses: Pre-lees (stel
ondersteunende
samestelling
mondelinge
teks bekend); tydens lees
besonderhede
Sinonieme,
kommunikasie,
(kenmerke van teks);
Paragraafkonvens
antonieme,
soos 'n
post-lees (beantwoord
ies
paronieme,
onvoorbereide
vrae, vergelyk en
Logiese volgorde
homofone,
nuusaanbieding of
kontrasteer)
van paragrawe
homonieme en
praatjie
OF
Verbindingswoor
woordspeling
Tydsduur: 2 uur
Poësie



de vir samehang
Werk met sinne
Taalkonvensies


Kenmerke van gedig


Innerlike bou:
Fokus op prosesskryf
konteks:
beeldspraak,

Beplan
werkwoorde en
stylfigure, ritme

Skryf ‟n konsep
voegwoorde
Uiterlike bou: strofes,

Redigeer en

Soorte sinne
proeflees

Enkelvoudige sin

versreëls, rym,
Woordsoorte in
tipografie

Herskryf
(onderwerp,

Figuurlike betekenis

Aanbied
gesegde en

Stemming
Tydsduur: 4 uur
voorwerp)

Tema en boodskap

Letterlike en
Lees en kyk na visuele
figuurlike
tekste (tabelle en
betekenis
grafika)
Woordeskat in

Soeklees
konteks

Aandagtige lees

Maak afleidings

Maak 'n opsomming
(gebruik kopkaarte)
Tydsduur: 4 uur
84
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Kort transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
drama of 'n toneelstuk
teks soos 'n


Hoofkenmerke van
advertensie, 'n
Verskeie vorme van
literêre teks soos
dagboekinskrywing
mondelinge
karakter, handeling,
of 'n paragraaf (vir
kommunikasie soos
dialoog of intrige,
opsomming)
groepbespreking of
konflik, agtergrond,
Paragraafkonvensies
forumbespreking
ruimte, verteller en

Formaat

Wys rolle aan
tema

Inleidingsin
afleiding,

Beurtnemingsko
Leesproses: Pre-lees (stel

Kerngedagte en
samestelling en
nvensies
teks bekend); tydens lees
besonderhede
samestellende
Verduidelik
(kenmerke van teks);
Volgorde en
afleiding
standpunte en
post-lees (beantwoord
bereik
vrae, vergelyk en
konsensus
kontrasteer)
Gebruik gepaste
OF
Fokus op prosesskryf
werkwoorde en
taal, styl en
Poësie

Beplan
voegwoorde
register

Kenmerke van gedig

Skryf ‟n konsep

Soorte sinne
Tydsduur: 2 uur

Innerlike bou:

Redigeer en

Enkelvoudige,
13 en 14





spelpatrone


Woordeboekgebru
ik

Woordvorming:
samehang
Werk met sinne
Woordkeuse en

Woordsoorte in
konteks:
proeflees
saamgestelde en
veelvoudige sinne
stylfigure, rym en

Herskryf
ritme

Aanbied
Uiterlike bou: strofes,
Tydsduur: 4 uur
versreëls en
Hoofletters en
skryftekens
punktuasie
beeldspraak,
Spelling en

Letterlike en
figuurlike
betekenis
tipografie
Woordeskat in

Figuurlike betekenis
konteks

Stemming

Tema en boodskap
85
Leesstrategieë (gebruik
woordeboeke,
telefoongidse of tekste in
handboek):

Vluglees en soeklees

Aandagtige lees

Visualisering

Maak afleidings

Woordbetekenisse

Feite en menings

Figuurlike taal
Tydsduur: 4 uur
86
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
kortverhaal / toneelstuk
teks soos geskrewe


Hoofkenmerke van
onderhoud, ’n
Luisterbegrip
literêre teks soos
dialoog of 'n formele

Luisterproses
karakter, handeling,
verslag

Skriftelike
intrige, konflik,
Fokus op prosesskryf
respons
agtergrond, ruimte,

Beplan
tyd, verteller en tema

Skryf ‟n konsep
mondelinge
Leesproses: Pre-lees (stel

Redigeer en
afleiding,
kommunikasie soos
teks bekend); tydens lees
proeflees
samestelling en
onderhoud, debat en
(kenmerke van teks);

Herskryf
samestellende
toespraak
post-lees (beantwoord

Aanbied
afleiding

Behandel
vrae, vergelyk en
Tydsduur: 4 uur
Werk met sinne
kenmerke en
kontrasteer)
konvensies
OF
konteks:
Doen
Poësie
selfstandige en
beplanning en

Kenmerke van gedig
byvoeglike
navorsing

Innerlike bou:
naamwoorde,
Kies styl,
beeldspraak, ritme,
voornaamwoorde,
register en
stylfigure
werkwoorde en
Uiterlike bou: strofes,
voegwoorde
Verskeie vorme van

15 en 16

woordeskat



Spelling en
spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens

Woordeboekgebru
ik


Woordvorming:
Woordsoorte in
Neem beurte
versreëls, rym,

Soorte sinne
Oorredings-
tipografie

Enkelvoudige,
tegnieke

Figuurlike betekenis
saamgestelde en
Tydsduur: 2 uur

Stemming
veelvoudige sinne

Tema en boodskap

Letterlike en
Leesbegrip (niefiksie:
figuurlike
koerantartikels /
betekenis
onderhoud)
Woordeskat in

Vluglees en soeklees
konteks

Aandagtige lees

Maak afleidings en
gevolgtrekkings

Betekenis van
onbekende woorde en
beelde

Feite en menings

Skrywer se standpunt

Verskuilde betekenis
Tydsduur: 4 uur
87
17 en 18
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Skryf 'n
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal of 'n
argumenterende,

Luisterbegrip
kortverhaal
beredeneerde of
(niefiksietekste soos

Hoofkenmerke
feitelike opstel
koerantartikels)
van literêre teks
Fokus op prosesskryf

Luisterproses
soos intrige,

Beplan

Skriftelike
karakter of

Skryf ‟n konsep
respons
karakterisering,

Redigeer en
Groepbesprekings
konflik,
en klasbesprekings
agtergrond,
Tydsduur: 2 uur
Spelling en spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens

Woordeboekgebrui
k

Woordvorming:
proeflees
afleiding,

Herskryf
samestelling en
ruimte, tyd,

Aanbied
samestellende
verteller en tema
Tydsduur: 4 uur
afleiding
Leesproses: Pre-lees
Werk met sinne
(stel teks bekend);

Woordsoorte in
tydens lees (kenmerke
konteks:
van teks); post-lees
voornaamwoorde en
(beantwoord vrae,
werkwoorde
vergelyk en

Enkelvoudige,
kontrasteer)
saamgestelde en
Leesstrategieë vir
veelvoudige sinne
begrip


Doel en
bedrywende vorm
teikengroep


Afleidings en
Letterlike en
figuurlike betekenis
gevolgtrekkings

Gee eie mening

Onderskei tussen
feite en menings

Lydende en
Direkte en
geïmpliseerde
betekenis
88
Woordeskat in konteks
Poësie

Kenmerke van
gedig

Innerlike bou:
beeldspraak,
stylfigure, ritme

Uiterlike bou:
strofes, versreëls,
rym, tipografie

Figuurlike
betekenis

Stemming

Tema en
boodskap
19 en 20
Tydsduur: 4 uur
Formele assesseringstake vir Kwartaal 2
Taak 5: Mondeling
Taak 6: Skryf
Taak 7: Toets 2
Taak 8:
Luisterbegrip /
Transaksionele tekste:
Letterkunde:
Halfjaareksamen
Vraestel 1:
instruksies /
advertensie /
kontekstuele vrae
Leesbegrip,
aanwysings /
dagboekinskrywing /
taalgebruik en
forumbespreking
resensie / formele
letterkunde
verslag
Vraestel 2: Skryf
89
GRAAD 8 KWARTAAL 3
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
-konvensies
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Langer
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, ’n
transaksionele teks

kortverhaal of ’n drama
soos 'n resensie of ’n

Hoofkenmerke van
dialoog
literêre teks, soos

Korrekte formaat
tema, karakter of

Doel en

Woordeboekgebruik
teikengroep

Woordvorming:
Luisterbegrip
(gebruik
informatiewe
karakterisering, intrige,
tekste)
konflik, agtergrond,
van mondelinge
kommunikasie
soos verslag,

ruimte en verteller
Verskeie vorme

Leesproses
Pre-leesstrategieë

Verken tekskenmerke

Spelling en
spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens
Logiese volgorde
afleiding,
van paragrawe
samestelling en
Verbindingswoor
samestellende
de vir samehang
afleiding
Gebruik ‟n
Werk met sinne

dialoog of
soos titels, opskrifte en
verskeidenheid
groepbespreking
illustrasies
sinsoorte, -lengtes
Verken dele van 'n
en -strukture
boek soos omslag,
Fokus op prosesskryf
saamgestelde en
titelbladsy,

Beplan
veelvoudige sinne
inhoudsopgawe,

Skryf ‟n konsep
hoofstukke, woordelys

Redigeer en

21 en 22
Taalstrukture en
Interaksiekonv

ensies

Neem beurte

Toon respek vir
ander
en indeks
Tydsduur: 2 uur
proeflees
OF

Herskryf
Poësie

Aanbied

Kenmerke van gedig
Tydsduur: 4 uur

Innerlike bou:
rym en ritme

konteks


Uiterlike bou: strofes,
versreëls en tipografie

Figuurlike betekenis

Stemming

Tema en boodskap
Tydsduur: 4 uur
90
Enkelvoudige,
Lydende en
bedrywende vorm

Direkte en indirekte
rede

Letterlike en
figuurlike betekenis

beeldspraak, stylfigure,
Woordsoorte in
Woordeskat in
konteks
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, kortverhaal,
teks: brief aan die

drama /eenbedryf (van
pers
Rolspel
handboek)
Paragraafkonven-


Hoofkenmerke van
sies
tussen
literêre teks, soos

Korrekte formaat

Woordeboekgebruik
verskillende
tema, stemming,

Doel

Woordvorming:
karakters
karakter,

Kerngedagtes en
afleiding,
Handeling
karakterisering,
ondersteunende
samestelling en
volgens
handeling, intrige,
besonderhede
samestellende
situasie
konflik, agtergrond,
Logiese volgorde
afleiding
Gepaste
tyd, ruimte, verteller


Onderskei
taalgebruik
Leesproses: Pre-lees (stel

spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens
van paragrawe

Spelling en

Sinonieme,
Verbindingswoor
antonieme,
de vir samehang
homonieme,
Gebruik ‟n
paronieme,
Voorbereide of
teks bekend); tydens lees
onvoorbereide lees
(kenmerke van teks); post-

Toepaslike
lees (beantwoord vrae,
verskeidenheid
homofone en
praatvaardighe
vergelyk en kontrasteer)
sinsoorte, -lengtes
polisemie
de
OF
en -strukture
Tydsduur: 2 uur

Werk met sinne
Poësie
Fokus op prosesskryf

Kenmerke van gedig

Beplan

Innerlike bou:

Skryf ‟n konsep
beeldspraak, stylfigure,

Redigeer en
saamgestelde en
proeflees
veelvoudige sinne
rym en ritme

Uiterlike bou: strofes,

Herskryf
versreëls en tipografie

Aanbied

Figuurlike betekenis
Tydsduur: 4 uur

Stemming

Tema en boodskap

Woordsoorte in
konteks


Enkelvoudige,
Lydende en
bedrywende vorm

Direkte en indirekte
rede
23 en 24
Tydsduur: 4 uur

Tydsvorme

Letterlike en
figuurlike betekenis
Woordeskat in konteks
91
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Transaksionele teks:
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
geskrewe toespraak

kortverhaal of 'n drama
en informele brief

Hoofkenmerke van

Korrekte formaat
toespraak
literêre teks soos

Doel

Openbare
karakter,

Kerngedagtes en

Woordeboekgebruik
gesprekvoering
karakterisering, intrige,
ondersteunende

Woordvorming:
strategieë
konflik, agtergrond,
besonderhede
afleiding,
Beplanning,
ruimte, verteller en
Logiese volgorde
samestelling en
navorsing en
tema
van paragrawe
samestellende
Verbindingswoor
afleiding
Voorbereide






Spelling en
spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens
organisering
Leesproses: Pre-lees (stel
Aanbieding:
teks bekend); tydens lees
toon,
(kenmerke van teks); post-
Gebruik ‟n
antonieme,
stemprojeksie,
lees (beantwoord vrae,
verskeidenheid
homonieme,
uitspraak,
vergelyk en kontrasteer)
sinsoorte, -lengtes
paronieme,
oogkontak,
OF
en -strukture
homofone en
liggaamshoudi
Poësie
Fokus op prosesskryf
ng en retoriese

Kenmerke van gedig

Beplan
Werk met sinne
hulpmiddels

Innerlike bou:

Skryf ‟n konsep

Taalgebruik en
beeldspraak, stylfigure,

Redigeer en
woordeskat
rym en ritme
Styl en register

de vir samehang

proeflees

Sinonieme,
polisemie
Woordsoorte in
konteks

Enkelvoudige,
Uiterlike bou: strofes,

Herskryf
saamgestelde en
versreëls en tipografie

Aanbied
veelvoudige sinne

Figuurlike betekenis
Tydsduur: 4 uur

Stemming

Tema en boodskap
Tydsduur: 2 uur

Lydende en
bedrywende vorm

Tydsduur: 4 uur
Direkte en indirekte
25 en 26
rede

Tydsvorme

Woordorde

Letterlike en
figuurlike betekenis
Woordeskat in konteks
92
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Transaksionele teks
Werk met woorde
luisterstrategieë
kortverhaal, 'n
soos 'n geskrewe

jeugverhaal of 'n roman
toespraak, formele

Hoofkenmerke van
brief, kort storie,
Kies 'n storie
literêre teks soos
resensie
en doen
karakter of

Doel en formaat

Woordeboekgebruik
beplanning en
karakterisering, intrige,

Hoof- en

Leenwoorde en
navorsing
konflik, agtergrond,
ondersteunende
Kies styl,
tyd, ruimte, verteller
gedagtes
register en
en tema
Vertel ’n storie


spelpatrone

Hoofletters en
skryftekens
nuutskeppinge

Sinonieme,
antonieme,
Leesproses: Pre-lees (stel
Fokus op prosesskryf
homonieme,
Voorbereide
teks bekend); tydens lees

Beplan
paronieme,
hardoplees
(kenmerke van teks); post-

Skryf ‟n konsep
homofone en

Gebruik
lees (beantwoord vrae,

Redigeer en
polisemie
gepaste
vergelyk en kontrasteer)
praatvaardig-
OF

Herskryf
verkortings en
hede soos toon,
Poësie

Aanbied
akronieme
volume, tempo,

Kenmerke van gedig
Tydsduur: 4 uur
stemprojeksie,

Innerlike bou:
woordeskat
27 en 28
Spelling en
beeldspraak, stylfigure,
vlotheid
rym en ritme


Afkortings,
Werk met sinne

uitspraak en
Tydsduur: 2 uur
proeflees
Woordsoorte in
konteks

Enkelvoudige,
Uiterlike bou: strofes,
saamgestelde en
versreëls en tipografie
veelvoudige sinne

Figuurlike betekenis

Stemming

Tema en boodskap

Lydende en
bedrywende vorm

Tydsduur: 4 uur
Direkte en indirekte
rede

Tydsvorme

Woordorde

Ontkenning

Letterlike en
figuurlike betekenis
Woordeskat in konteks
93
Leesbegrip (tekste van
handboek)

Vluglees, soeklees en
visualisering

Aandagtige lees

Maak afleidings

Woordbetekenisse

Skrywer se standpunt

Feite en menings

Geïmpliseerde taal
Tydsduur: 4 uur
94
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Skryf 'n verhalende,
Werk met woorde
luisterstrategieë
kortverhaal, 'n biografie
’n beskrywende of ’n

of 'n outobiografie
bespiegelende opstel
Verskeie vorme

spelpatrone

Hoofkenmerke van
Spelling en
Hoofletters en
van mondelinge
teks soos agtergrond,
Fokus op prosesskryf
kommunikasie:
tyd, ruimte en verteller

Beplan

Woordeboekgebruik

Leenwoorde en
skryftekens
informele debat,
Leesproses: Pre-lees (stel

Skryf ‟n konsep
groepgesprek of
teks bekend); tydens lees

Redigeer en
paneelbespreking
(kenmerke van teks); post-

Doen
lees (beantwoord vrae,

Herskryf
antonieme,
navorsing oor
vergelyk en kontrasteer)

Aanbied
homonieme,
onderwerp
OF
Tydsduur: 4 uur
paronieme,
Organiseer
Poësie
homofone en
inligting

Kenmerke van gedig
polisemie
samehangend

Innerlike bou:




Sinonieme,
Afkortings,
en ondersteun
beeldspraak, stylfigure,
verkortings en
met voorbeelde
rym en ritme
akronieme
Identifiseer en

kies gepaste

proeflees
nuutskeppinge
Uiterlike bou: strofes,
Werk met sinne
versreëls en tipografie

woordeskat,

Figuurlike betekenis
taal en

Stemming
konvensies

Tema en boodskap
Berei
Tydsduur: 4 uur
Woordsoorte in
konteks (hersien)

Enkelvoudige,
saamgestelde en
veelvoudige sinne
effektiewe

Sinsoorte (hersien)
inleiding en

Lydende en
slot voor
bedrywende vorm

Tydsduur: 2 uur
Direkte en indirekte
29 en 30
rede

Tydsvorme

Woordorde

Ontkenning

Letterlike en
figuurlike betekenis
Woordeskat in konteks
95
Formele assesseringstake vir Kwartaal 3
Taak 9: Mondeling
Taak 10: Skryf
Taak 11: Toets 3
Taak 12: mondeling
Luisterbegrip / rolspel
Beskrywende /
Leesbegrip en
Paneelbespreking /
/ voorbereide praat /
verhalende opstel /
taalgebruik
groepbespreking /
voorbereide lees
paragrawe
formele debat
OF
Letterkunde
96
GRAAD 8 KWARTAAL 4
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
-konvensies
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
tekste soos

kortverhaal of 'n drama
koerantberigte of
spelpatrone

tydskrifartikels
(hersiening)
Luisterbegrip (soos
Hoofkenmerke van

Spelling en
luister na skriftelike
literêre teks soos
of oudiovisuele
karakter,
tekste)
karakterisering, intrige,

Identifiseer
konflik, agtergrond,
Fokus op prosesskryf
hoof- en
ruimte, verteller en

Beplan
ondersteunende
tema

Skryf ‟n konsep

Redigeer en
nuutskeppinge,
proeflees
toutologie,



Skryf 'n opsomming
Hoofletters en
skryftekens
(hersiening)

Woordeboekg
ebruik

Leenwoorde,
gedagtes,
Leesproses: Pre-lees (stel
byvoorbeeld
teks bekend); tydens lees
maak notas
(kenmerke van teks); post-

Herskryf
analogie en
Deel idees en
lees (beantwoord vrae,

Aanbied
anglisismes
ervarings en
vergelyk en kontrasteer)
Tydsduur: 4 uur
toon begrip van
OF
konsepte
Poësie
Identifiseer

Kenmerke van gedig
verkortings en
oorredings- of

Innerlike bou:
akronieme
beeldspraak, stylfigure,
tegnieke, indien
rym, ritme
Beantwoord vrae
Tydsduur: 2 uur

Een woord vir
'n omskrywing
manipulerende
van toepassing
31 en 32
Lees en kyk

Afkortings,

Uiterlike bou: strofes,
Werk met sinne
versreëls, tipografie

Woordsoorte

Figuurlike betekenis
in konteks

Stemming
(hersien)

Tema en boodskap

Enkelvoudige,
Lees / Kyk vir begrip
saamgestelde
(geskrewe/ visuele /
en veelvoudige
multimediatekste):
sinne (hersien)


Aandagtige lees / kyk

Maak afleidings en
bedrywende
gevolgtrekkings
vorm (hersien)

Lydende en

Voorspelling

Visualisering
indirekte rede

Woordbetekenisse
(hersien)

Feite en menings

Skryf 'n opsomming

Tydsvorme
(hersien)

Tydsduur: 4 uur
Direkte en
Sinsoorte
(hersien)

Ontkenning
(hersien)
Idiome en
idiomatiese
taalgebruik
Woordeskat in
konteks
98
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Kreatiewe /
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n roman, 'n
beskrywende tekste

Groepbespreking of
kortverhaal of 'n drama
 Woordkeuse
spelpatrone

 Trant en
(hersiening)
Hoofkenmerke van
forumbespreking
literêre teks soos tema,
oor 'n TV-program,
karakter of
'n musiekvideo of 'n
karakterisering, intrige,
film
konflik, agtergrond,
persoonlike styl

 Duidelike
skryftekens
(hersiening)
beskrywing
 Hoof- en
Hoofletters en

Een woord vir

Deel idees

Vul gapings
Leesproses: Pre-lees (stel

Neem beurte en
teks bekend); tydens lees
luister aandagtig
(kenmerke van teks); post-
(kopkaarte) vir
na ander sonder
lees (beantwoord vrae,
samehang
om te
vergelyk en kontrasteer)
(Gebruik tekste, soos 'n
onderbreek
OF
geskrewe teks, 'n prent
in konteks
Fokus op die
Poësie
of video of musiek of
(hersien)
onderwerp

Kenmerke van gedig
selfs mondelinge

Innerlike bou:
interaksie as stimulus
saamgestelde
hardoplees
beeldspraak, stylfigure,
vir kreatiewe skryf)
en veelvoudige
Tydsduur: 2 uur
rym en ritme
Fokus op prosesskryf
sinne (hersien)
Uiterlike bou: strofes,

Beplan
versreëls en tipografie

Skryf ‟n konsep
bedrywende

Figuurlike betekenis

Redigeer en
vorm (hersien)

Stemming

Tema en boodskap

Voorbereide
33 en 34
Spelling en
ruimte en verteller

'n omskrywing
ondersteunende
gedagtes

 Organiseer idees
proeflees
Afkortings,
verkortings,
akronieme
Werk met sinne




Woordsoorte
Enkelvoudige,
Lydende en
Direkte en

Herskryf
indirekte rede
Lees of kyk vir begrip:

Aanbied
(hersien)
(tekste van handboeke)
Tydsduur: 4 uur

Vluglees, soeklees en
aandagtige lees

Visualisering

Voorspelling

Maak afleidings en
gevolgtrekkings


Tydsvorme
(hersien)

Sinsoorte
(hersien)

Ontkenning
(hersien)

Idiome en
Betekenis van
idiomatiese
onbekende woorde en
taalgebruik
beelde
Woordeskat in

Feite en menings
konteks

Geïmpliseerde taal
Tydsduur: 4 uur
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
teks soos 'n

kortverhaal of 'n drama
onderhoud of 'n
spelpatrone

dialoog
(hersiening)
Verskeie vorme van
Hoofkenmerke van
mondelinge
literêre teks, soos
kommunikasie:
tema, karakter,
Fokus op prosesskryf
skryftekens
informele gesprek,
karakterisering, intrige,

Beplan
(hersiening)
'n debat of ‘n
konflik, agtergrond,

Skryf ‟n konsep
onderhoud
ruimte en verteller

Redigeer en
verkortings en
proeflees
akronieme





Hoofletters en
Afkortings,
Behandel
Leesproses: Pre-lees (stel
kenmerke en
teks bekend); tydens lees

Herskryf
Werk met sinne
konvensies
(kenmerke van teks); post-

Aanbied

Kies styl,
lees (beantwoord vrae,
Tydsduur: 4 uur
register en
vergelyk en kontrasteer)
woordeskat
OF
Organiseer
Poësie
saamgestelde
inligting

Kenmerke van gedig
en veelvoudige
Praatvaardighed

Innerlike bou: ritme,
sinne (hersien)
Tydsduur: 2 uur

Woordsoorte
in konteks
(hersien)

beeldspraak, stylfigure,
e
35 en 36

Spelling en

Enkelvoudige,
Lydende en
Uiterlike bou: strofes,
bedrywende
versreëls en tipografie
vorm (hersien)

Figuurlike betekenis

Stemming
indirekte rede

Tema en boodskap
(hersien)


Leesbegrip (soos
toesprake of

Doel, teikengroep en

Tema of boodskap

Maak afleidings en
Sinsoorte
(hersien)

konteks

Tydsvorme
(hersien)
inligtingstekste)

Direkte en
Ontkenning
(hersien)

Idiome en
gevolgtrekkings
idiomatiese
Gee eie mening
taalgebruik
 Direkte en
Woordeskat in
geïmpliseerde
betekenis
 Sosio-politieke en
kulturele agtergrond
van tekste en outeur
Tydsduur: 4 uur
100
konteks
Voorbereiding vir
Voorbereiding vir
Voorbereiding vir
Werk met woorde
eksamen
eksamen (lees en kyk)
eksamen (skryf en

(mondeling)

Leesbegrip
aanbied)
Werk met sinne

Voorbereide

Opsomming
 Opstel

praat, debat,

Letterkunde:
 Lang transaksionele
Woordeskat in
37 en 38
onderhoud of



teks
Roman,
gesprekvoering
kortverhale of
Voorbereide
volksverhale
hardoplees

Drama
Onvoorbereide

Poësie
hardoplees
 Kort transaksionele
teks
Tydsduur: 4 uur
Tydsduur: 4 uur
Luister
 Luisterbegrip
Tydsduur: 2 uur
39 en 40
Formele assesseringstake vir Kwartaal 4
Taak 13:
Mondeling
Taak 14: Jaareindeksamen
Voorbereide en
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en letterkunde
onvoorbereide
Vraestel 2: Skryf
hardoplees ?
luisterbegrip /
dialoog / verslag
101
Hersiening
Hersiening
konteks
3.4.3 Graad 9
GRAAD 9 KWARTAAL 1
Inhoud en vaardighede
Luister en praat
Lees en kyk
Weke
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
-konvensies
102
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Korter
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
transaksionele

Luisterbegrip
kortverhaal of 'n drama
tekste soos kort


Hoofkenmerke van ‟n
verslag of
ondersteunende
literêre teks soos
instruksies
gedagtes
karakter,

Maak notas
karakterisering,
Paragraafkonvensie

Deel idees en
intrige, konflik,
s
ervarings en toon
agtergrond, ruimte,

begrip van konsepte
verteller en tema

Identifiseer hoof- en
spelpatrone


Klankverskynsel
s

Klankgrepe en
lettergrepe

Inleidende sin
van paragraaf
Spelling en
Afbreek van
woorde

Afkortings,
Identifiseer
Leesbegrip en
oorredings- of
leesstrategieë
ondersteunende
manipulerende

Vluglees en soeklees
besonderhede
Werk met sinne
tegnieke, indien van

Aandagtige lees
Verbindingswoor

toepassing

Opsomming
Beantwoord vrae

Visualisering
Skryf verhalende of
byvoeglike
Groepbespreking of

Afleidings en
beskrywende
naamwoord en
gevolgtrekkings
paragrawe
voornaamwoord
Woordbetekenis


-gesprek


informele gesprekke
verkortings en
akronieme
de vir samehang
Selfstandige
naamwoord,
Vereistes van die

Leesproses
opdrag,
Woordeskat in
oor eenvoudige
Pre-leesstrategieë
byvoorbeeld
konteks
onderwerpe

Verken tekskenmerke
vertel van 'n
Voorbereide toespraak
soos titels, opskrifte,
gebeurtenis of 'n

Kies gepaste
illustrasies, lettertipe
persoon
onderwerp:
en -groottes
1 en 2
Neem deel aan

Kerngedagtes en

Gebruik gepaste
Verken dele van 'n
woordkeuse en
spreker
boek soos omslag,
styl
Organiseer inligting
titelbladsy,
samehangend
inhoudsopgawe,
Korrekte styl,
hoofstukke,
register, woordeskat,
woordelys en indeks
verwelkom 'n



taalstrukture

teikengroep

Tydsduur: 4 uur
Doel en
Doen navorsing
(indien toepaslik)
Fokus op

Inleiding en slot
prosesskryf

Visuele, oudio- en

Beplan
oudiovisuele

Skryf ‟n konsep
hulpmiddels

Redigeer en
proeflees
Tydsduur: 2 uur

Herskryf

Aanbied
Tydsduur: 4 uur
103
Punktuasie
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Skryf 'n informele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
brief, byvoorbeeld

kortverhaal of 'n drama
vertel of beskryf wat

Hoofkenmerke van
gebeur ...
Gebruik gepaste
literêre teks soos
Paragraafkonvensie
praatvaardighede
karakter of
s
soos toon,
karakterisering,

stemprojeksie,
intrige, konflik,
uitspraak, vlotheid,
agtergrond, ruimte,
fiksering en
verteller en tema
Voorbereide hardoplees

3 en 4
frasering

Leesproses
Leerders kies 'n teks en
Pre-leesstrategieë
lees dit voor aan die

Voorspel gebeure
klas

Agtergrond of ruimte
Tydsduur: 2 uur

Maak 'n opsomming

Hou 'n dinkskrum oor



Spelling en
spelpatrone

Afbreek van
woorde

Afkortings,
Inleidende sin
verkortings en
van paragraaf
akronieme
Kerngedagtes en

Basisvorme,
ondersteunende
voor- en
besonderhede
agtervoegsels,
Logiese volgorde
simpleks en
van paragrawe
kompleks
Verbindingswoor
Werk met sinne
de vir samehang

Selfstandige
Gebruik 'n
naamwoord,
verskeidenheid
byvoeglike
Lees of kyk vir begrip
sinsoorte,
naamwoord en
(strategieë):
-lengtes en
voornaamwoord

Vluglees
-strukture

Soeklees


tema


Deelwoorde
Fokus op

Sinsoorte
Aandagtige lees
prosesskryf

Ontkenning
Bepaal doel en

Beplan

Punktuasie
teikengroep

Skryf ‟n konsep
Kritiese taalgebruik
Afleidings en

Redigeer en

gevolgtrekkings

proeflees
idiomatiese
uitdrukkings
Lei die betekenis van

Herskryf
onbekende woorde en

Aanbied
beelde af deur die
Tydsduur: 4 uur
gebruik van
woordaanpakvaardighede
Tydsduur: 4 uur
104
Idiome en
Woordeskat in
konteks
Praat- en
Literêre teks soos 'n
Kort transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
jeugverhaal, 'n
teks soos 'n verslag

kortverhaal of 'n drama
of 'n agenda en

notule
Rolspel of onderhoud


Hoofkenmerke van
Spelling en
spelpatrone

Afbreek van
Stel vraelyste op vir
literêre teks soos
onderhoud
karakter of
Curriculum vitae en
Teken bevindings
karakterisering,
die aansoekbrief
verkortings en
aan
intrige, konflik,

akronieme
(Onderwyser kies met
agtergrond, ruimte,
wie die onderhoud
verteller en tema
woorde
Vereistes van
formaat en styl



Afkortings,
Basisvorme,
Teikengroep,
voor- en
doel en konteks
agtervoegsels,
Woordkeuse
simpleks en
gevoer moet word)
Lees of kyk vir begrip
Hou 'n vergadering
(strategieë):



Vluglees en soeklees
Fokus op
kompleks, kern

Aandagtige lees
prosesskryf
en bepaler

Afleidings en

Beplan
gevolgtrekkings

Skryf ‟n konsep
Lei die betekenis van

Redigeer en
Werk met sinne
proeflees

Volg prosedures
Tydsduur: 2 uur
5 en 6

onbekende woorde en


Sinonieme en
antonieme
Bywoorde en
beelde af

Herskryf
Verduidelik

Aanbied

Deelwoorde
tekskenmerke soos
Tydsduur: 4 uur

Sinsoorte

Enkelvoudige
opskrifte, lettertipe en
voorsetsels
illustrasies
sin (onderwerp,
Poësie
gesegde en

Kenmerke van gedig
voorwerp)

Innerlike bou:

Tydsvorme
beeldspraak,

Punktuasie
stylfigure, ritme
Kritiese
Uiterlike bou: strofes,
taalbewustheid
versreëls, tipografie,


Idiome en
rym
idiomatiese

Figuurlike betekenis
uitdrukkings

Stemming
Woordeskat in

Tema en boodskap
konteks
Tydsduur: 4 uur
105
Praat- en
Lees of kyk na visuele
Transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
tekste soos film, TV-
tekste soos formele

program, strokiesprente
of informele briewe
Onvoorbereide
of grapprente vir
Skryfstrategieë
toespraak
inligting en begrip

Pas vaardighede toe
Lees of kyk vir begrip
teikengroep en

Kies gepaste
(strategieë)
formaat
verkortings en
onderwerp

Gepaste
akronieme




Identifiseer kenmerke

Spelling en
spelpatrone

Doel,
Afbreek van
woorde


Afkortings,
Organiseer inligting
van teks soos
inleidende
samehangend
byklanke, musiek,
paragraaf
samestelling,
Identifiseer korrekte
intrige, stemming,
Kerngedagtes en
kern en bepaler
woordeskat en
karakters, dialoog,
ondersteunende
taalstrukture
beligting,
besonderhede
antonieme,
Gepaste inleiding en
kamerabeweging in
Logiese volgorde
homonieme en
slot
film of handeling,
van paragrawe
homofone
Gebruik visuele,
dialoog, illustrasies
oudio- en of
en kleur in gedrukte
oudiovisuele
visuele tekste
hulpmiddels, indien




Bepaal betekenis van
Sinonieme,
Verbindingswoor
Werk met sinne
de vir samehang

Bywoorde,
Gepaste
voorsetsels en
woordkeuse
werkwoorde

Deelwoorde
Poësie
verskeidenheid

Sinsoorte

Kenmerke van gedig
sinsoorte,

Enkelvoudige

Innerlike bou:
-lengtes en
sin (onderwerp,
beeldspraak,
-strukture
gesegde,
onbekende woorde


Gebruik 'n
toepaslik
Tydsduur: 2 uur

Afleiding,
stylfigure, ritme
Fokus op
voorwerp en
Uiterlike bou: strofes,
prosesskryf
bepalings)
versreëls en

Beplan

Tydsvorme
tipografie

Skryf ‟n konsep

Punktuasie

Figuurlike betekenis

Redigeer en
Kritiese

Stemming
proeflees
taalbewustheid

Tema en boodskap

Herskryf


Aanbied
idiomatiese
Tydsduur: 4 uur
uitdrukkings

Tydsduur: 4 uur
Idiome en
7 en 8
Woordeskat in
konteks
106
Praat- en
Lees 'n literêre teks soos
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
'n radiodrama, 'n
teks soos 'n verslag,

kortverhaal of 'n
'n onderhoud en ‘n
Luister na 'n
volksverhaal
dialoog
karaktergedrewe
Leesstrategieë

dialoog, 'n drama of 'n

Aandagtige lees
verhaal as luisterteks

Kenmerke van teks

Afbreek van
woorde

Afkortings,
Formaat, styl en
verkortings en
standpunt
akronieme
Aandagtige luister
soos intrige, karakter,

Soort teks, konteks
ruimte, verteller,
en doel
stemming, tema,
teikengroep en
samestelling,
Kerngedagtes en
verteller en
konteks
kern en bepaler
besonderhede
vertellersperspektief

Woordkeuse
Aflei van betekenis





9 en 10

spelpatrone
Vereistes van die
taak en tekstipe
Spelling en
Spesifieke inligting


Doel,


Afleiding,
Sinonieme,
Sinstrukture,
antonieme,
Taalgebruik, register
van onbekende
-lengte en soorte
homonieme en
en styl
woorde deur
sinne
homofone
Retoriese kenmerke
woordaanpakvaardighede
Maak notas van die
waarnemings

Direkte en

Paragraafkonven
Werk met sinne
sies

voorsetsels en
Tydsduur: 4 uur
geïmpliseerde
Tydsduur: 2 uur
Bywoorde,
werkwoorde

Deelwoorde
Poësie (soos pryslied,

Sinsoorte
ballade of vrye vers)

Enkelvoudige
betekenis

Kenmerke van gedig

Innerlike bou:

Tydsvorme
beeldspraak,

Punktuasie
stylfigure, rym en
Kritiese
ritme
taalbewustheid
Uiterlike bou: strofes,

Figuurlike taal
versreëls en

Denotasie en

sin
tipografie
konnotasie

Figuurlike betekenis

Stemming

Tema en boodskap

Vooroordeel en
stereotipering
Tydsduur: 4 uur
107
Woordeskat in
konteks
Formele assesseringstake vir Kwartaal 1
Taak 1: Mondeling
Taak 2: Skryf
Taak 3: Skryf
Taak 4: Toets 1
Luisterbegrip /
Verhalende /
Informele brief / kort
Leesbegrip en
voorbereide rolspel /
beskrywende opstel
verslag / instruksies
taalgebruik
vergadering /
dramatisering
108
GRAAD 9: KWARTAAL 2
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
-konvensies
Praat- en
Lees 'n literêre teks soos
Lang transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
'n drama, 'n kortverhaal,
tekste soos informele

'n volksverhaal
brief of resensie (gebruik
Luister aandagtig vir
Leesstrategieë
verbeelding)
begrip soos na 'n TV-

Aandagtige lees
Skryf 'n beskrywende, ’n
program of 'n dialoog

Kenmerke van teks
verhalende of 'n
Verduidelik
soos intrige, karakter,
bespiegelende opstel
verkortings en
luisterproses
ruimte, verteller,

akronieme
Identifiseer kern-
stemming, tema,
en ondersteunende
verteller en

Paragraafkonvensies
samestelling en
gedagtes
vertellersperspektief

Gepaste inleiding en
samestellende
slot
afleiding


11 en 12

Beantwoord vrae

Aflei van betekenis
en spelpatrone

Woordeboekvaardighe
de

Doel, teikengroep en
formaat
Spelling (skryftekens)


Afkortings,
Afleiding,
Forumbespreking of
van onbekende woorde
Fokus op prosesskryf
groepbespreking
deur woordaanpak-

Beplan
homonieme, homofone
Tydsduur: 2 uur
vaardighede

Skryf ‟n konsep
en paronieme
Taalstrukture en styl

Redigeer en proeflees
Werk met sinne
Lees of kyk vir begrip na

Herskryf

visuele tekste soos foto’s,

Aanbied
illustrasies, spotprente of
Tydsduur:
werkwoorde en
strokiesprente
4 uur
voegwoorde

Sinonieme, antonieme,
Bywoorde,
voorsetsels,

Aandagtige lees of kyk

Deelwoorde

Doel en teikengroep

Enkelvoudige en

Gevoelstaal

Karakters of karikature

Tydsvorme

Agtergrond of ruimte,

Infinitief

Boodskap of tema

Punktuasie
saamgestelde sin
Tydsduur: 4 uur
Kritiese taalbewustheid

Figuurlike taal

Denotasie en
konnotasie

Geïmpliseerde
betekenis
Woordeskat in konteks
109
Praat- en
Lees of kyk na tekste,
Langer transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
soos advertensies,
tekste soos berig,

koerantberigte of
vertelling of gedig
Luister aandagtig na
tydskrifartikels vir
Fokus op prosesskryf
'n mondelinge teks
inligting en begrip

Beplan
soos 'n biografie of
Leesstrategieë

Skryf ‟n konsep
die opname van 'n
(begripstoets van

Redigeer en proeflees
verkortings en
toespraak of 'n
handboek)

Herskryf
akronieme
rolspel

Vluglees en soeklees

Aanbied

Verduidelik

Aandagtige lees
Skryf 'n opsomming
samestelling en
stappe van die

Doel en teikengroep

Hoofgedagtes en
samestellende
luisterproses

Maak afleidings en
besonderhede
afleiding

Beantwoord vrae
Volsinne, gebruik
spelpatrone

Woordeboekvaardighe
de



Afkortings,
Afleiding,
Sinonieme, antonieme,

Feite en menings
sinonieme en eie
homonieme, homofone
Onvoorbereide

Gee eie mening
woorde
en paronieme
toespraak of

Betekenis van
Tydsduur:
Werk met sinne
onbekende woorde
4 uur

skriftelik
13 en 14

gevolgtrekkings
Spelling en
hardoplees
Tydsduur: 2 uur

Bywoorde,
Identifiseer
voorsetsels,
manipulerende of
werkwoorde en
oorredende taalgebruik
voegwoorde
Poësie

Deelwoorde

Kenmerke van gedig

Enkelvoudige en

Innerlike bou: ritme,
saamgestelde sin
beeldspraak, stylfigure,

Tydsvorme
Uiterlike bou: strofes,

Infinitief
versreëls, rym en
Kritiese taalbewustheid
tipografie

Figuurlike taal

Figuurlike betekenis

Oorredende taal

Stemming
Woordeskat in konteks

Tema en boodskap

Tydsduur: 4 uur
110
Praat- en
Lees 'n literêre teks soos
Langer transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
'n drama, 'n kortverhaal
tekste soos verslag,

of 'n volksverhaal
resensie of brief

Spesifieke fokus op
Fokus op prosesskryf
'n mondelinge teks
kenmerke van die

Beplan
soos 'n onderhoud, 'n
literêre teks

Skryf ‟n konsep
Toon begrip vir die

Redigeer en proeflees
samestelling en
vertelling
ontwikkeling van

Herskryf
samestellende

Maak notas tydens
intrige en konflik,

Aanbied
afleiding
luisterproses
karakterisering,
Tydsduur: 4 uur
Luister krities na
wending, agtergrond of
homonieme, homofone
taalgebruik
ruimte, rol van die
en paronieme
Luister aandagtig na
toespraak of 'n
15 en 16

Groepbespreking of
forumbespreking

Spelling en
spelpatrone

Woordeboekvaardighe
de


Afleiding,
Sinonieme, antonieme,
verteller, tema, afloop
Werk met sinne
of slot

Tydsduur : 4 uur
Bywoorde,
voorsetsels,
Tydsduur: 2 uur
werkwoorde en
voegwoorde

Deelwoorde

Enkelvoudige en
saamgestelde sin

Tydsvorme

Direkte en indirekte
rede
Woordeskat in konteks
111
Praat- en
Lees of kyk na visuele
Korter transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
tekste soos advertensie,
tekste soos 'n advertensie

spotprent of grafika
of 'n boekresensie
Luister aandagtig na
Gebruik lees- of
Fokus op prosesskryf
tekste soos 'n dialoog,
kykstrategieë vir begrip

Beplan
'n geselsprogram of
en inligting

Skryf ‟n konsep
'n resensie

Vluglees en soeklees

Redigeer en proeflees
samestelling en


Aandagtige lees

Herskryf
samestellende

Doel en teikengroep

Aanbied
afleiding

Betekenis van
Tydsduur: 4 uur
Maak notas
Groepbespreking

Verduidelik
visuele teks in

spelpatrone

Woordeboekvaardighe
de


Afleiding,
Sinonieme, antonieme,
onbekende woorde
homonieme, homofone
Identifiseer
en paronieme
groepe soos
manipulerende,
Werk met sinne
advertensie,
oorredende of

spotprent,
gevoelstaal
voorsetsels,
Die invloed van keuses
werkwoorde en
en weglatings in tekste
voegwoorde
diagram, tabel of

illustrasie
Tydsduur: 2 uur



Deelwoorde
Bepaal hoe taal en

Enkelvoudige en
saamgestelde sin
houding reflekteer

Tydsvorme
Die impak van

Direkte en indirekte
lettertipes, -groottes,
opskrifte en byskrifte
op betekenis
rede

Kritiese bewustheid
van taalgebruik
Poësie
Woordeskat in konteks

Kenmerke van gedig

Innerlike bou: ritme,
beeldspraak, stylfigure

Bywoorde,
op betekenis
beelde waardes en
Uiterlike bou: strofes,
versreëls en tipografie
17 en 18
Spelling en

Figuurlike betekenis

Stemming

Tema en boodskap
Tydsduur: 4 uur
112
19 en 20
Formele assesseringstake vir Kwartaal 2
Taak 5: Mondeling
Taak 6: Skryf
Taak 7: Toets 2
Taak 8:
Halfjaareksamen
Luisterbegrip /
Informele brief / kort
Letterkunde:
Vraestel 1: Leesbegrip,
voorbereide rolspel /
verslag / instruksies /
kontekstuele vrae
opsomming en taalgebruik
vergadering /
koerantberig / resensie
Vraestel 2: Letterkunde
dramatisering /
/ formele brief
Vraestel 3: Skryf
groepbespreking
113
GRAAD 9 KWARTAAL 3
Inhoud en vaardighede
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
Weke
Luister en praat
-konvensies
Praat- en
Lees 'n literêre teks soos 'n
Langer transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
drama, ’n kortverhaal of
tekste soos formele

‘n volksverhaal
brief of koerantberig
Dialoog of
spelpatrone

Spesifieke fokus op
Woordeboekvaardig
onderhandelinge
kenmerke van die
Skryf 'n beredeneerde
Struktuur en
literêre teks
of argumenterende
Toon begrip vir die
opstel
samestelling en
idees, byvoorbeeld
ontwikkeling van

Ontwikkel en
samestellende
gebruik
intrige of subintrige,
organiseer idees of
afleiding
onderhandelings-
konflik, karakter,
standpunte
vaardighede om
karakterisering,
konsensus te bereik
wending, agtergrond of
Rolspeel die dialoog
ruimte, stemming, rol
of onderhandeling
van die verteller, tema
Tydsduur: 2 uur
en afloop of slot
ontwikkeling van
21 en 22

Spelling en




Begripslees en
leesstrategieë (geskrewe en

hede


Afleiding,
Sinonieme,
Geruik navorsings-
antonieme,
vaardighede
homonieme,
Vereistes van
homofone en
formaat, styl
paronieme
Teikengroep, doel
Werk met sinne
en konteks

Selfstandige
Woordkeuse,
naamwoorde,
visuele tekste)
sinstruktuur,
byvoeglike

Vluglees en soeklees
sinsoorte en
naamwoorde,
hoofgedagtes en
sinslengtes
werkwoorde,
ondersteunende
Fokus op prosesskryf
voegwoorde en
besonderhede

Beplan
telwoorde

Maak voorspellings

Skryf ‟n konsep

Lei die betekenis van

Redigeer en
saamgestelde sin

Tydsvorme

Herskryf

Direkte en indirekte
Bepaal die invloed van

Aanbied
seleksie en weglating
Tydsduur: 4 uur
beelde af
op betekenis

Enkelvoudige en
proeflees
onbekende woorde en


Figuurlike en retoriese
middele
Tydsduur: 4 uur
rede

Kritiese bewustheid
van taalgebruik
Woordeskat in konteks
Praat- en
Begripslees en
Kort transaksionele
Werk met woorde
luisterstrategieë
leesstrategieë (geskrewe en
tekste soos

Rolspel / onderhoud
visuele tekste)
strooibiljette of

Vluglees en soeklees
plakkate
Luister na
hoofgedagtes en

onderhoude
ondersteunende

besonderhede
Interpreteer en
verduidelik wat

Maak voorspellings
die vernaamste

Lei die betekenis van

Vereistes van
hede
formaat en styl

Woordvorming
Teikengroep, doel

Herkoms van
en konteks

Woordeboekvaardig
woorde
Woordkeuse,
Werk met sinne

onbekende woorde en
figuurlike taal,
daaropvolgende
beelde af
simbole, kleur en
naamwoorde,
Bepaal die invloed van
plasing
byvoeglike
Sinstruktuur,
naamwoorde,
-lengtes en -soorte
werkwoorde,
Keuse van visuele
voegwoorde,
en
telwoorde en
ontwerpselemente
voornaamwoorde

Oorsaak en
seleksie en weglating
gevolg
op betekenis
Debat
23 en 24
spelpatrone
idees en
argumente is


Spelling en

(debatsprosedure) /
Figuurlike en retoriese


middele
Selfstandige
paneelbespreking
Lees 'n literêre teks soos 'n
Tydsduur: 2 uur
roman, 'n jeugverhaal of
Fokus op prosesskryf
'n kortverhaal

Beplan

Spesifieke fokus op

Skryf ‟n konsep

Tydsvorme
kenmerke van die

Redigeer en

Direkte en indirekte
literêre teks


saamgestelde sin
proeflees
Toon begrip vir die

Herskryf
ontwikkeling van

Aanbied
intrige of subintrige,
Tydsduur: 4 uur
konflik, karakter,
Enkelvoudige en
rede

Lydende en
bedrywende vorm

Kritiese bewustheid
van taalgebruik
karakterisering,
Woordeskat in konteks
wending, agtergrond of/
ruimte, stemming, rol
van die verteller, tema,
afloop of slot
Tydsduur: 4 uur
115
Praat- en
Lees of kyk vir begrip
Skryf lang
Werk met woorde
luisterstrategieë
(Visuele en geskrewe tekste)
transaksionele tekste


Vluglees en soeklees,
soos curriculum vitae,
Rolspeel 'n
hoofgedagtes en
'n dekbrief of 'n
onderhoud
ondersteunende
aansoekbrief

besonderhede
Fokus op prosesskryf

Woordvorming


Herkoms van

Situasie word
Woordeboekvaardig
hede
Aandagtige lees
uitgebeeld

Maak voorspellings
idees; doel en
Karakters word

Lei die betekenis van
formaat)
Werk met sinne
Skryf ‟n konsep

onbekende woorde en
Taal is gepas om

die situasie uit te

Beplan (organiseer
woorde
Selfstandige
beelde af
(maak gebruik van
naamwoorde,
Bepaal die invloed van
kopkaarte)
byvoeglike
Redigeer en
naamwoorde,
proeflees
werkwoorde,
seleksie en weglating
beeld

op betekenis
Rolvertolking

Skrywer se standpunt

Herskryf
voegwoorde,
toon 'n moontlike

Afleiding en

Aanbied
telwoorde en
gevolgtrekking
Tydsduur: 4 uur
optrede in „n
bepaalde situasie

Gebruik die teks van
25 en 26


onderskei

spelpatrone
duidelik
duidelik

Spelling en
Figuurlike en retoriese
voornaamwoorde

Enkelvoudige en
saamgestelde sin
middele
'n verhaal of 'n gedig
Volksverhaal soos legende,

Tydsvorme
as stimulus vir die
mite en diereverhaal

Direkte en indirekte
rolvertolking

Tydsduur: 2 uur
rede
Literêre kenmerke of

strukture: karakter,
ruimte, intrige, konflik,
simboliek, beeldspraak,
klankrykheid,
bedrywende vorm

Kritiese bewustheid
van taalgebruik
vooruitskouing en
Woordeskat in konteks
terugflitse
OF
Poësie

Kenmerke van gedig

Innerlike bou:
beeldspraak, stylfigure,
rym en ritme

Lydende en
Uiterlike bou: strofes,
versreëls, tipografie

Figuurlike betekenis

Stemming, tema en
boodskap
Tydsduur: 4 uur
116
Praat- en luister-
Lees of kyk vir begrip:
Lang transaksionele
Werk met woorde
strategieë
(Visuele en geskrewe tekste)
teks soos 'n


Vluglees en soeklees
dagboekinskrywing
Voorbereide
hoofgedagtes en
en 'n kort
toespraak
ondersteunende
transaksionele teks
Leerders doen
besonderhede
soos 'n uitnodiging

Woordvorming


Herkoms van
spelpatrone

Woordeboekvaardig
hede
navorsing vir

Aandagtige lees
toespraak; kan van

Maak voorspellings
formaat, styl en
visuele hulpmiddels

Lei die betekenis van
standpunt
Werk met sinne
Teikengroep, doel

gebruik maak.
onbekende woorde en
Voorbereide
hardoplees


Vereistes van
Selfstandige
naamwoorde,
Woordkeuse,
byvoeglike
keuse en weglating op
duidelike of helder
naamwoorde,
betekenis
beskrywing
werkwoorde,
Sinstruktuur,
voegwoorde,
-lengtes en -soorte
telwoorde en
Beplanning,
voornaamwoorde
Bepaal die invloed van

Skrywer se standpunt

Afleiding en



gevolgtrekking

Gee eie mening
konsep, proeflees

Figuurlike en retoriese
of redigering en
middele
aanbieding

woorde
en konteks
beelde af
Tydsduur: 2 uur
27 en 28
Spelling en
Maak 'n opsomming
Tydsduur: 4 uur

Enkelvoudige en
saamgestelde sin

Tydsvorme

Direkte en indirekte
rede
Tydsduur: 4 uur

Lydende en
bedrywende vorm

Kritiese bewustheid
van taalgebruik
Woordeskat in konteks
117
Praat- en luister-
Lees en kyk vir begrip
Transaksionele
Werk met woorde
strategieë
(Gebruik 'n begripstoets van
skryfstukke, soos

die handboek en 'n literêre
agenda en notule
Storievertelling of
teks)
Fokus op prosesskryf
hardoplees

Vluglees en soeklees

Beplan
Let op
hoofgedagtes en

Skryf ‟n konsep

Woordvorming
praatvaardighede
ondersteunende

Redigeer en

Herkoms van
soos stemtoon,
besonderhede


Aandagtige lees

Herskryf
stemprojeksie,

Maak voorspellings

Aanbied
tempo, intonasie,


Lei die betekenis van
Tydsduur: 4 uur
Woordeboekvaardig
hede
woorde

Een woord vir 'n
omskrywing
Werk met sinne
oogkontak,
onbekende woorde en
liggaamshouding
beelde af
naamwoorde,

Selfstandige

Skrywer se standpunt
byvoeglike
Debat en

Gee eie mening
naamwoorde,
debatsprosedure

Figuurlike en retoriese
werkwoorde,
middele
voegwoorde,
en gebare
Tydsduur: 2 uur
29 en 30
spelpatrone
proeflees
uitspraak,
Spelling en
Roman of jeugverhaal
telwoord en

voornaamwoorde
Spesifieke fokus op

kenmerke van die
saamgestelde sin
literêre teks

Ontwikkeling van

Tydsvorme
intrige of subintrige,

Direkte en indirekte
konflik, karakter,
rede

karakterisering,
wending, agtergrond of
ruimte, stemming, rol
Lydende en
bedrywende vorm

Idiome en
van die verteller, tema,
idiomatiese
en slot
taalgebruik
Poësie
Woordeskat in konteks

Kenmerke van gedig

Innerlike bou: ritme,
beeldspraak, stylfigure

Enkelvoudige en
Uiterlike bou: strofes,
versreëls, rym en
tipografie

Figuurlike betekenis

Stemming

Tema en boodskap
Tydsduur: 4 uur
118
Formele assesseringstake vir Kwartaal 3
Taak 9: Mondeling
Taak 11: Toets 3
Taak 10: Skryf
Taak 12: Mondeling
Voorbereide praat /
Informele brief / kort
Leesbegrip, opsomming
Storievertelling /
paneelbespreking / debat
verslag / instruksies /
en taalgebruik
luisterbegrip /
/ onderhoud / rolspel /
koerantberig / formele
voorbereide rolspel /
dialoog
brief / strooibiljette /
vergadering /
plakkate / curriculum
dramatisering
vitae en dekbrief
GRAAD 9 KWARTAAL 4
Inhoud en vaardighede
Weke
Luister en praat
Lees en kyk
Skryf en aanbied
Taalstrukture en
-konvensies
Praat- en luisterstrategieë
Lees of kyk vir begrip
Langer transaksionele
Werk met woorde
(Gebruik 'n begripstoets van
tekste soos 'n brief

Luisterbegrip
die handboek en 'n literêre
aan die pers (formeel
 Toon luistervaardighede
teks)
of informeel) of 'n

Woordvorming
Maak 'n opsomming
ooggetuieverslag

Herkoms van
deur krities te reageer op
tekstipes
 Luister na spesifieke
inligting
 Luister vir genot na

Beplan
drama, 'n kortverhaal of

Skryf ‟n konsep
'n volksverhaal

Redigeer en
Werk met sinne
proeflees


Praat
31 en 32
woorde
Lees 'n literêre teks soos 'n
fabels en raaisels
 Fokus op interaksie
spelpatrone
Fokus op prosesskryf
verskeie mondelinge
Spelling en

Spesifieke fokus op
kenmerke van die

Herskryf
literêre teks

Aanbied
Toon begrip vir die
Tydsduur: 4 uur

Een woord vir 'n
omskrywing
Woordsoorte
(hersiening)

Sinsoorte en
sinskonstruksies
vaardighede deur deel te
ontwikkeling van

Tydsvorme
neem aan groep-
intrige of sub-intrige,

Direkte en
besprekings, forums,
konflik, karakter,
debatte, gesprekke,
karakterisering,
onderhoude, formele en
wending, agtergrond of
informele vergaderings.
ruimte, stemming, rol
Tydsduur: 2 uur
indirekte rede

van die verteller, tema,
en afloop of slot
Lydende en
bedrywende
vorme
Woordeskat in
konteks
Tydsduur: 4 uur
119
Praat- en luisterstrategieë
Lees en kyk vir begrip
Korter transaksionele
Werk met woorde
(Gebruik 'n begripstoets van
tekste soos instruksies

Forumbespreking,
die handboek en 'n literêre
of aanwysings
paneelbespreking of
teks)
Fokus op prosesskryf

Woordvorming
groepbespreking
Verskerp voorheen

Beplan

Herkoms van

Groepe praat oor 'n
aangeleerde konsepte met

Skryf ‟n konsep
aktuele onderwerp
die fokus op poësie

Redigeer en
33 en 34
Tydsduur: 2 uur

Kenmerke van gedig

Innerlike bou:

Spelling en
spelpatrone
woorde

Een woord vir 'n
proeflees
omskrywing

Herskryf
Werk met sinne
beeldspraak, stylfigure,

Aanbied

rym en ritme
Tydsduur: 4 uur
Uiterlike bou: strofes,
Woordsoorte
(hersiening)

Sinsoorte en
versreëls en tipografie
sinskonstruksies

Figuurlike betekenis
(hersiening)

Stemming

Tydsvorme

Tema en boodskap

Direkte en
Tydsduur: 4 uur
indirekte rede

Lydende en
bedrywende
vorme
Woordeskat in
konteks
120
Praat- en luisterstrategieë
Lees en kyk vir begrip
Korter transaksionele
Werk met woorde
(Visuele en geskrewe
tekste soos 'n e-

Rolspel 'n situasie
tekste):
posboodskap, 'n


Vluglees en soeklees
dagboekinskrywing of

Woordvorming
of onderwerp
hoofgedagtes en
'n joernaalinskrywing

Herkoms van
Karakters word
ondersteunende
Fokus op prosesskryf
duidelik onderskei
besonderhede

Beplan


35 en 36

Kies „n gepaste situasie
Spelling en
spelpatrone
woorde

Een woord vir 'n
Taal is gepas om die

Aandagtige lees

Skryf ‟n konsep
situasie uit te beeld

Maak voorspellings

Redigeer en
Werk met sinne
Rolvertolking toon 'n

Lei die betekenis van
proeflees

moontlike optrede in 'n
onbekende woorde en

Herskryf
bepaalde situasie
beelde af

Aanbied
Bepaal die invloed van
Tydsduur: 4 uur
Tydsduur: 2 uur

omskrywing
Woordsoorte
(hersiening)

Sinsoorte en
sinskonstruksies
seleksie en weglating

Tydsvorme
op betekenis

Direkte en

Skrywer se standpunt

Afleiding en
indirekte rede

Lydende en
gevolgtrekking
bedrywende

Gee eie mening
vorme

Figuurlike en retoriese
Woordeskat in
middele
konteks

Maak 'n opsomming
Tydsduur: 4 uur
121
Praat- en luisterstrategieë
Verskerp voorheen
Lang transaksionele
Werk met woorde
aangeleerde konsepte met
skryfstuk soos

Gesprekvoering
die fokus op poësie
formele briewe
spelpatrone

Besluit op gepaste

Kenmerke van gedig
(klagte, bedanking of
(hersiening)
situasie en onderwerp

Innerlike bou:
simpatie)
beeldspraak, stylfigure,
Fokus op prosesskryf
rym en ritme

Beplan
Uiterlike bou: strofes,

Skryf ‟n konsep
versreëls en tipografie

Redigeer en
Werk met sinne
proeflees


Gesprekskonvensies
Tydsduur: 2 uur


Figuurlike betekenis

Stemming

Herskryf

Tema en boodskap

Aanbied

Woordvorming
(hersiening)

Betekenisleer
(hersiening)
Woordsoorte
(hersiening)

Sinsoorte en
sinskonstruksies
Tydsduur: 4 uur
Tydsduur: 4 uur
Spelling en

Tydsvorme

Direkte en
indirekte rede

Lydende en
bedrywende
37 en 38
vorme
Woordeskat in
konteks
Formele assesseringstake vir Kwartaal 4
39 en 40
Taak 13: Mondeling
Taak 14: Einde van jaareindeksamen
Gesprek / forumbespreking / groepbespreking /
Vraestel 1: Taal in konteks
rolspel
Vraestel 2: Leesbegrip en opsomming
Vraestel 3: Skryf
Vraestel 4: Mondeling
122
AFDELING 4
ASSESSERING IN HUISTAAL
4.1
Inleiding
Assessering is 'n deurlopende, beplande proses om inligting oor leerderprestasie te
identifiseer, in te samel en te vertolk. Verskeie vorme van assessering word in hierdie proses
gebruik. Dit bestaan uit vier stappe: die ontwikkeling en insameling van bewyse van
prestasie; die evaluering van die bewyse; rekordhouding van die bevindinge en die gebruik
van hierdie inligting om die leerder se ontwikkeling te verstaan en te ondersteun. Sodoende
word die onderrig en leerproses bevorder.
Assessering behoort sowel informeel (assessering vir leer) as formeel (assessering van leer) te
wees. In albei gevalle moet leerders gereelde terugvoering ontvang om die leerervaring te
verbeter.
Die assessering van taalvaardighede moet geïntegreer word. Die assessering van leesbegrip
moet aan die assessering van taalgebruik gekoppel word. Die assessering van skryfwerk
behoort onderwerpe in te sluit wat oor werklike situasies handel.
4.2
Informele of daaglikse assessering
Die doel van assessering vir leer is om deurlopend inligting oor 'n leerder se prestasie in te
samel wat gebruik kan word om sy of haar leerproses te bevorder.
Informele assessering behels die daaglikse monitering van leerders se vordering. Dit word
gedoen deur waarnemings, besprekings, praktiese demonstrasies, leerder-onderwyserkonferensies, informele klaskamerinteraksie, onder andere. Informele assessering kan so
eenvoudig wees soos om leerders tydens 'n les waar te neem of om die vordering van die
leerproses met leerders te bespreek. Informele assessering moet gebruik word om
terugvoering aan leerders te verskaf en om vir onderrig te beplan. Dit hoef egter nie
opgeteken te word nie. Dit moet nie beskou word as losstaande van die leeraktiwiteite wat in
die klaskamer plaasvind nie. Hierdie assesseringstake kan deur leerders of onderwysers
nagesien word.
123
Selfassessering en portuurassessering betrek leerders direk by assessering. Dit is belangrik
omdat dit leerders toelaat om oor hul eie prestasie te leer en daaroor te besin. Die uitslae van
informele daaglikse assessering word nie formeel opgeteken nie, behalwe as die onderwyser
dit graag wil doen. Die uitslag van die daaglikse assesseringstake word ook nie in ag geneem
vir bevordering en sertifisering nie.
4.3 Formele assessering
Alle assesseringstake wat deel vorm van die formele assesseringsprogram vir die jaar word
beskou as formele assessering. Formele assesseringstake word nagesien en formeel deur die
onderwyser vir progressie en sertifisering opgeteken. Alle formele assesseringstake word
gemodereer om gehalte te verseker en om te verseker dat gepaste standaarde gehandhaaf
word.
Formele assessering voorsien aan onderwysers 'n sistematiese manier om te evalueer hoe
goed leerders in 'n graad en in 'n betrokke vak vorder. Voorbeelde van formele
assesseringstake sluit in toetse, eksamens, praktiese take, projekte, mondelinge aanbiedings,
demonstrasies en optredes. Formele assesseringstake vorm deel van 'n jaar se formele
assesseringsprogram vir elke graad en vak.
Die volgende tabelle voorsien die formele assesseringsvereistes vir Huistaal
4.3.1 Formele assessering vir Tale
124
4.3.1.1 Aantal formele assesseringstake per graad
4.3.1.2
Tabel 1: Graad 7 en 8
Formele assessering
Tydens die jaar
Jaareindeksamen
25%
75%
Skoolgebaseerde
assessering (SGA) –
25%
 3 toetse
 9 take
 1 eksamen
(Halfjaareksamen)
Eksamenvraestelle vir jaareinde
62,5%
Geskrewe eksamen
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en
12,5%
Mondelinge
assesseringstake:
Vraestel 3
Luister
Praat
Lees
letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Die mondelinge take wat
Vraestel 3: Mondeling
gedurende die jaar
geassesseer is, kan vir
die eksamenpunt gebruik
word.
Tabel 2: Graad 9
Formele assessering
Tydens die jaar
Jaareindeksamen
25%
75%
Skoolgebaseerde
assessering (SGA) –
25%
 3 toetse
 9 take
 1 eksamen (Junieeksamen)
Eksamenvraestelle vir jaareinde
62,5%
Geskrewe eksamen
Vraestel 1: Leesbegrip, opsomming en
taalgebruik
12,5%
Mondelinge
assesseringstake:
Vraestel 4
Luister
Praat
Lees
Vraestel 2: Letterkunde
Vraestel 3: Skryf
Die mondelinge take wat
gedurende die jaar
geassesseer is, kan vir
die eksamenpunt gebruik
125
word.
Die vorme van assessering behoort geskik te wees vir leerders se ouderdom en
ontwikkelingsvlak. Die take moet so ontwikkel word dat dit die vakinhoud dek en 'n
verskeienheid aktiwiteite insluit om die doelwitte van die vak aan te spreek.
Formele assesseringstake moet 'n reeks kognitiewe vlakke en vermoëns van leerders dek,
soos hieronder aangetoon:
Tabel 3
Kognitiewe
Aktiwiteit
Persentasie
vlakke
per taak
Letterlik
Vrae wat handel oor inligting wat direk of eksplisiet in die teks
(Vlak 1)
staan.

Noem die dinge, mense, plekke of elemente ...

Noem die feite, redes, aspekte of idees ...

Identifiseer die redes, persone of oorsake ...

Maak 'n lys van die aspekte, feite, name of redes ...

Beskryf die plek, persoon of karakter ...

Vertel van die insident, episode of ervaring ...
Vlakke 1 en 2:
40%
Herorganisasie
(Vlak 2)
Vrae wat analise, sintese of herorganisasie van inligting vereis
wat direk of eksplisiet in die teks staan.

Maak 'n opsomming van die kerngedagtes, voordele of
nadele ...

Groepeer bekende elemente of faktore

Gee die verskille of ooreenkomste ...

Gee 'n oorsig van ...
Afleiding
Vrae wat vereis dat leerders inligting interpreteer wat nie
(Vlak 3)
eksplisiet genoem word nie, in verband bring met inligting van
verskillende dele van 'n teks of dat leerders aspekte in die teks in
verband bring met hulle bestaande kennis of ervarings, en
gevolgtrekkings maak.

Verduidelik hoe 'n hoofgedagte verband hou met tema of
boodskap ...

Verduidelik idees, houdings of aksies ...
126
Vlak 3: 40%

Wat is die skrywer (of karakter) se bedoeling, houding,
motivering of rede ...

Verduidelik die oorsaak of gevolg van …

Wat openbaar 'n handeling,/ kommentaar of houding (onder
andere) van 'n verteller, skrywer of karakter ...

Hoe beïnvloed die metafoor , vergelyking of beeld jou
begrip van ...

Wat, dink jy, sal die uiteindelike gevolg of effek van 'n
handeling of situasie wees ...
Evaluering
Hierdie vrae handel oor die beoordeling van waardes, houdings
Vlak 4 en 5:
(Vlak 4)
en oortuigings. Dit sluit in beoordeling van die werklikheid,
20%
geloofwaardigheid, feite en menings, geldigheid, logika en
beredenering, asook kwessies soos die gewenstheid en morele
aanvaarbaarheid van besluite en optredes.

Dink jy wat hieruit voortvloei, geloofwaardig, realisties of
moontlik is?

Is die skrywer se argument geldig, logies of oortuigend?

Bespreek of lewer kritiese kommentaar oor die optrede,
bedoeling, houding of implikasie ...

Stem jy saam met die siening, standpunt, waarneming of
vertolking ...

Dink jy die skrywer, verteller of karakter is geregverdig as
hy of sy voorstel dat ... (Motiveer jou antwoord of gee redes
vir jou antwoord.)

Is die karakter se houding, gedrag of handeling na jou
mening regverdigbaar of aanvaarbaar? Gee 'n rede vir jou
antwoord.

Wat sê 'n karakter se optredes of houding(s) oor hom of haar
binne konteks van universele waardes?

Bespreek krities of lewer kommentaar oor die waardeoordele wat in die teks gemaak word.
Die doel van hierdie vrae is om die sielkundige en estetiese
Waardering
(Vlak 5)
impak van die teks op die leerder te assesseer. Die vrae fokus op
die leerder se emosionele response op die inhoud, identifisering
met karakters of gebeure, en reaksies op die skrywer se
taalgebruik (soos woordkeuse en beelde).

Bespreek jou reaksie op die teks, insident, situasie, konflik
of dilemma ...
127

Simpatiseer jy met die karakter? Wat sou jy doen of besluit
indien jy in dieselfde situasie was?

Bespreek of lewer kommentaar op die skrywer se
taalgebruik ...

Bespreek die doeltreffendheid van die skrywer se styl,
inleiding, gevolgtrekking, beeldspraak of gebruik van
poëtiese tegnieke of literêre stylfigure ...
4.4
Assesseringsprogram
Die assesseringsprogram is ontwikkel om formele assesseringstake in alle vakke in 'n skool oor 'n
kwartaal te versprei.
4.4.1 Die volgende tabelle gee 'n oorsig van die kwartaallikse assesseringsprogram vir
Huistaal:
Tabel 4.1: Graad 7 – 9
Assesseringsprogram
SGA per kwartaal
Graad 7
–9
Graad
7–8
Kwartaal 1:
1 geskrewe toets
+
3 take
Kwartaal 2:
Kwartaal 3:
Kwartaal 4:
1 geskrewe toets
1 geskrewe toets
1 taak
+
+
+
3 take
3 take
1 interne
+
jaareindeksamen
1 halfjaareksamen
Struktuur van die vraestelle
2 Vraestelle
3 Vraestelle
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en
letterkunde
letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Vraestel 2: Skryf
Vraestel 3: Mondeling
9
3 Vraestelle
4 Vraestelle
Vraestel 1: Leesbegrip, opsomming en
Vraestel 1: Leesbegrip, opsomming en
taalgebruik
taalgebruik
Vraestel 2: Letterkunde
Vraestel 2: Letterkunde
Vraestel 3: Skryf
Vraestel 3: Skryf
Vraestel 4: Mondeling
128
Tabel 4.2: Graad 7
Assesseringsprogram
Formele assesseringstake vir Kwartaal 1
Taak 1: Mondeling
Taak 2: Skryf
Taak 3: Skryf
Taak 4: Toets 1
Gesprek / voorbereide
Informele brief / kort
Beskrywende paragraaf
Leesbegrip en
lees
verslag / dialoog
taalgebruik
Formele assesseringstake vir Kwartaal 2
Taak 5: Mondeling
Taak 6: Toets 2
Taak 7: Skryf
Taak 8
Luisterbegrip /
Letterkunde:
Instruksies / plakkaat /
Halfjaareksamen:
ondersoek / rolspel
kontekstuele vrae
advertensie
Vraestel 1: Leesbegrip,
taalgebruik en
letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Formele assesseringstake vir Kwartaal 3
Taak 9: Mondeling
Taak 10: Skryf
Taak 11: Toets 3
Taak 12: Mondeling
Luisterbegrip /
Formele brief /
Leesbegrip en
Luisterbegrip /
voorbereide lees /
kennisgewing / agenda
taalgebruik
voorbereide lees /
onvoorbereide lees /
en notule
OF
onvoorbereide lees /
Letterkunde:
dialoog
gesprek
kontekstuele vrae
Formele assesseringstake vir Kwartaal 4
Taak 13: Mondeling: Praat
Taak 14:
Debat / onderhoud / voorbereide praat /
Jaareindeksamen:
onvoorbereide praat / gesprek
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Vraestel 3: Mondeling
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Vraestel 3: Mondeling
129
Tabel 4.3: Graad 8
Assesseringsprogram
Formele assesseringstake vir Kwartaal 1
Taak 1: Mondeling
Taak 2: Skryf
Taak 3: Skryf
Taak 4: Toets 1
Groepbespreking /
Verhalende /
Dagboekinskrywing /
Leesbegrip en
forumbespreking /
beskrywende paragraaf
dialoog /
taalgebruik
onvoorbereide praat
vriendskaplike brief
Formele assesseringstake vir Kwartaal 2
Taak 5: Mondeling
Taak 6: Skryf
Taak 7: Toets 2
Taak 8
Luisterbegrip /
Advertensie / resensie /
Letterkunde:
Halfjaareksamen:
instruksies /
formele verslag /
kontekstuele vrae
Vraestel 1: Leesbegrip,
forumbespreking /
dagboekinskrywing
taalgebruik en
aanwysings
letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Formele assesseringstake vir Kwartaal 3
Taak 9: Mondeling
Taak 10: Skryf
Taak 11: Toets 3
Taak 12: Mondeling
Luisterbegrip /
Verhalende /
Luisterbegrip en
Paneelbespreking /
voorbereide lees /
beskrywende paragraaf
taalgebruik
groepbespreking /
voorbereide praat /
OF
informele debat
rolspel
Letterkunde:
Praat
kontekstuele vrae
Formele assesseringstake vir Kwartaal 4
Taak 13: Mondeling: praat
Taak 14:
Voorbereide / onvoorbereide lees / dialoog /
Jaareindeksamen:
verslag / luisterbegrip
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Vraestel 3: Mondeling
Vraestel 1: Leesbegrip, taalgebruik en letterkunde
Vraestel 2: Skryf
Vraestel 3: Mondeling
130
Tabel 4.4: Graad 9
Assesseringsprogram
Formele assesseringstake vir Kwartaal 1
Taak 1: Mondeling
Taak 2: Skryf
Taak 3: Skryf
Taak 4: Toets 1
Luisterbegrip /
Verhalende /
Informele brief / kort
Leesbegrip en
dramatisering /
beskrywende opstel
verslag / instruksies
taalgebruik
vergadering / rolspel
Formele assesseringstake vir Kwartaal 2
Taak 5: Mondeling
Taak 6: Skryf
Taak 7: Toets 2
Taak 8
Luisterbegrip / rolspel /
Informele brief / formele
Letterkunde:
Halfjaareksamen:
vergadering /
brief / kort verslag /
kontekstuele vrae
Vraestel 1: Leesbegrip,
dramatisering /
instruksies / koerantberig
opsomming en
bespreking
/ resensie
taalstrukture
Vraestel 2: Letterkunde
Vraestel 3: Skryf
Formele assesseringstake vir Kwartaal 3
Taak 9: Mondeling
Taak 10: Skryf
Taak 11: Toets 3
Taak 12: Mondeling
Voorbereide toespraak /
Informele brief / verslag
Leesbegrip, opsomming
Storievertelling /
paneelbespreking /
/ instruksies /
en taalgebruik
luisterbegrip /
onderhoud / debat /
koerantberig / resensie /
OF
vergadering /
rolspel / dialoog
formele brief / plakkaat /
Letterkunde:
dramatisering
CV en dekbrief
kontekstuele vrae
Praat
Formele assesseringstake vir Kwartaal 4
Taak 13: Mondeling: praat
Taak 14:
Gesprek / forumbespreking / groepbespreking
Jaareindeksamen:
/ rolspel
Vraestel 1: Leesbegrip, opsomming en taalstrukture
Vraestel 2: Letterkunde
Vraestel 3: Skryf
Vraestel 4: Mondeling
Nota:
'n Toets in die assesseringsprogram mag nie uit verskeie klein toetse bestaan nie. Elke toets
moet oor meer as een aspek van die taalinhoud opgestel word en behoort 45 – 60 minute te
duur. Die kognitiewe vlakke soos vasgestel vir die eksamenvraestelle, is ook van toepassing
op toetse.
131
4.4.2 Eksamen
Formate van eksamenvraestelle
Graad 7 en 8: TWEE GESKREWE EKSAMENVRAESTELLE
1. Taal in konteks en letterkunde
VRAESTEL
AFDELING
PUNTE
A: Leesbegrip
(‟n Verskeidenheid tekste kan gebruik word, insluitend visuele en /
of grafiese tekste.)
(30)
B: Taalstrukture
 Taalstrukture (woorde en sinne) behoort in konteks van 'n
verskeidenheid tekste geassesseer te word
(30)

Kritiese taalbewustheid

Leerders behoort die impak van tegnieke soos die gebruik van
lettertipes en -groottes, hoofopskrifte en byskrifte te kan
identifiseer en verduidelik
100
TYD
Graad
7 en 8
2 uur
C. Letterkunde
Kontekstuele vrae van enige TWEE van die volgende genres:

Poësie (20)

Drama (20)

Roman / jeugverhaal (20)

Kortverhale (20)
(40)
(25)
Skryf A: Paragrawe / 1 opstel
Verhalend / beskrywend
100
Graad
7 en 8
Lengte:
Graad
7
Lengte van teks
140 – 160 woorde
8
160 – 180 woorde
2 uur
2. Skryf
Assesseer die volgende:
 Inhoud en beplanning (60%)
 Taal, styl en redigering (30%)
 Struktuur (10%)
B: Een teks – Lang transaksionele teks:
Vriendskaplike en formele briewe (versoek / klagte / aansoek /
sakebriewe / bedanking / gelukwensing / simpatie / sakebriewe) /
CV en begeleidende brief
Lengte van teks:
Graad
7–8
90 – 100 woorde (slegs inhoud)
132
40
Assesseer die volgende:
 Inhoud, beplanning en formaat
 Taal, styl en redigering
C: Een teks – Kort teks:
Transaksioneel / Verwysing / Informatief:
Dagboekinskrywings / poskaart / uitnodigingskaartjie / invul van
vorms / instruksies / aanwysings / strooibiljet / plakkaat
20
Lengte van teks:
Graad
Lengte van teks
7–8
30 – 50 woorde
Assesseer die volgende:
 Inhoud, beplanning en formaat
 Taal, styl en redigering
Graad 9: DRIE GESKREWE EKSAMENVRAESTELLE
1. Taal in konteks
VRAESTEL
AFDELING
A: Begrip
(‟n Verskeidenheid tekste kan gebruik word, insluitend visuele
en/of grafiese tekste.)
B: Opsomming
 Puntsgewys opsom
(30)
B: Taal
 Taalstrukture (woorde en sinne) behoort in konteks van 'n
verskeidenheid tekste geassesseer te word
(40)

Kritiese taalbewustheid

Leerders behoort die impak van tegnieke soos die gebruik
van lettertipes en -groottes, hoofopskrifte en byskrifte te kan
identifiseer en verduidelik

Leerders behoort die doel, struktuur en taalgebruik van
verslae, prosedures, verduidelikings, beskrywings,
uiteensettings, ensovoorts, oor die kurrikulum heen te kan
identifiseer en verduidelik.
2. Letterkunde
Letterkunde – kontekstuele vrae oor die volgende genres:




Poësie (35)
Drama (35)
Roman (35)
Kortverhale (35)
PUNTE
TYD
80
Graad 9
2 uur
(10)
70
Graad 9
2 uur
NOTA: Leerders beantwoord vrae oor TWEE van die genres.
133
B Jeugverhaal / Kortverhale
(25)
Assesseer die volgende in die jeugverhaal / kortverhale:


Inhoud, beplanning en formaat (60%)
Taal, styl en redigering (40%)
134
Skryf A: Opstel – Een opstel
(50)
100
Verhalend / beskrywend
Graad 9:
2½ uur
Lengte van opstel:
Graad
9
Lengte van teks
180 – 220 woorde
2. Skryf
Assesseer die volgende:
 Inhoud en beplanning (60%)
 Taal, styl en redigering (30%)
 Struktuur (10%)
B: Een teks – Lang transaksionele teks:
Vriendskaplike en formele briewe (aansoek / versoek / klagte /
sakebriewe / bedanking / uitnodiging / gelukwensing / simpatie) /
CV en begeleidende brief / agenda en notule / huldeblyk / resensie /
verslag (formeel en informeel) / geskrewe toespraak (formeel en
informeel) / dialoog / geskrewe onderhoud
Lengte van teks:
Graad
9
110 – 120 woorde (slegs inhoud)
40
Assesseer die volgende:
 Inhoud, beplanning en formaat (60%)
 Taal, styl en redigering (40%)
C: Een teks – Kort teks:
Transaksioneel / Verwysing / Informatief:
20
Advertensie / dagboekinskrywings / poskaart / uitnodigingskaartjie /
invul van vorms / instruksies / aanwysings / strooibiljet / plakkaat
Lengte van teks:
Graad
9
Lengte van teks
70 woorde
Assesseer die volgende:
 Inhoud, beplanning en formaat (60%)
 Taal, styl en redigering (40%)
Inhoud wat gedek moet word
Tydens assessering word aandag geskenk aan die inhoud soos in hierdie dokument vervat. As
gevolg van die konseptuele progressie van die inhoud oor die grade heen, sal inhoud en
vaardighede van Graad 7 – 9 in die eksterne vraestelle aan die einde van Graad 9 geassesseer
word.
Mondelinge assesseringtake: Vraestel 3 vir Graad 7 en 8; Vraestel 4 vir Graad 9
135
Die mondelinge assesseringstake wat deur die loop van die jaar gedoen word, vorm die
jaareind- eksterne assessering. Dit vorm 50 van die 300 punte in die jaareind- eksterne
assessering. Die besonderhede van die mondelinge take wat tydens die loop van die jaar
gedoen word, is soos volg:
VRAESTEL 3/4
INHOUD
PUNTE
Mondeling word intern opgestel, intern geassesseer en ekstern gemodereer.

Praat: Voorbereide en onvoorbereide praat (10 + 10)
Voorbereide praat:
50
Assesseer: Navorsingsvaardighede, beplanning en organisasie van
inhoud, toon, praat- en aanbiedingsvaardighede, kritiese
taalbewustheid, keuse, ontwerp en gebruik van oudio en oudiovisuele
hulpmiddels
Mondeling
Onvoorbereide praat:
Assesseer: Beplanning en organisering van inhoud, toon, praat- en
aanbiedingsvaardighede, kritiese taalbewustheid en taalgebruik

Lees: Voorbereide en onvoorbereide lees (10 + 10)
Assesseer: Begrip van teks, oordrag van betekenis, stemgebruik,
beheersing van leesstrategieë, gebare, liggaamshouding,
gesigsuitdrukking, reaksie op vrae, kritiese interpretasie van teks,
keuse van eie teks; vir voorbereide lees tel voorbereiding)

Luister (10)
Assesseer: Luister krities vir begrip, inligting en evaluering.
Die take wat vir formele assessering gebruik word, word opgeteken en gebruik om te bepaal
of 'n leerder na 'n volgende graad kan vorder. Die onderwyser behoort die jaarlikse, formele
assesseringsprogram te beplan om aan die skool se bestuurspan voor te lê voor die aanvang
van die nuwe skooljaar. Dit word gebruik om 'n assesseringsplan vir elke graad in die skool
saam te stel. Die skoolassesseringsplan behoort aan leerders en ouers tydens die eerste week
van die eerste kwartaal voorsien te word.
4.5
Rekordhouding en rapportering
Rekordhouding is 'n proses waartydens die onderwyser die vlak van 'n leerder se prestasie in
'n spesifieke assesseringstaak dokumenteer. Dit dui aan hoe 'n leerder vorder in die bereiking
van die kennis, soos voorgeskryf in die Nasionale Kurrikulum- en Assesseringsbeleids-
136
verklarings. Rekords van leerderprestasie behoort bewys te lewer van die leerder se
konseptuele groei in 'n graad en sy of haar gereedheid om na die volgende graad te vorder of
bevorder te word. Rekords van leerderprestasie behoort ook gebruik te word om te verifieer
watter vordering onderwysers en leerders in die onderrig en leerproses maak.
Rapportering is 'n proses waarvolgens leerderprestasie aan leerders, ouers, skole en ander
rolspelers gekommunikeer word. Daar kan op verskeie maniere oor leerderprestasie verslag
gelewer word. Dit sluit in rapporte (verslagkaarte), ouervergaderings, skoolbesoekdae, oueronderwyser-konferensies, telefoonoproepe, briewe en klas- of skoolnuusbriewe. Onderwysers
in alle grade lewer in persentasies verslag oor die vak. Die prestasievlakke met die
ooreenstemmende persentasies word in die onderstaande tabel aangedui.
Kodes en persentasies vir rekordhouding en rapportering
Prestasiekode
Beskrywing van vaardigheid
Persentasie
7
Uitmuntende prestasie
80 – 100
6
Verdienstelike prestasie
70 – 79
5
Beduidende prestasie
60 – 69
4
Voldoende prestasie
50 – 59
3
Matige prestasie
40 – 49
2
Basiese prestasie
30 – 39
1
Ontoereikende prestasie
0 – 29
Onderwysers sal werklike punte teenoor die taak aandui deur 'n rekordblad of verslagblad te
gebruik en die persentasie vir die vak op die leerder se rapport of verslagkaart aantoon.
4.6
Moderering van Assessering
Moderering verwys na die proses wat verseker dat die assesseringstake regverdig, geldig en
betroubaar is. Moderering behoort op skool-, distriks-, provinsiale en nasionale vlakke plaas
te vind. Deeglike en gepaste modereringspraktyke moet ingestel word vir die gehalteversekering van alle vakassesserings.
137
4.6.1 Formele assessering (SGA)

Die toetse en eksamen in Graad 7 en 8 word intern gemodereer. Die vakadviseur moet 'n
steekproef van hierdie take gedurende sy / haar skoolbesoeke modereer om die standaard
van die take en die interne moderering te verifieer.

Graad 9 se toetse en eksamen moet op distriks- en provinsiale vlak gemodereer word.
Hierdie proses sal deur die provinsiale onderwysdepartement bestuur word.

Vakadviseurs moet steekproewe van toetse en eksamenvraestelle modereer voordat
leerders dit aflê om die standaard te verifieer en aan onderwysers leiding te verskaf oor
die opstel van hierdie take.
4.6.2 Mondelinge assesseringstake

Graad 7 – 9 : Elke mondelinge taak wat as deel van die assesseringsprogram gebruik
word, moet by die vakhoof vir moderering ingedien word voordat leerders dit aanpak.
Onderwysers assesseer die mondelinge take.

'n Aantal leerders van elke skool moet deur die vakadviseur gemodereer word om die
standaard van die lewering en assessering van die mondelinge take te verifieer.

'n Moderator sal deur die Departement van Basies Onderrig aangestel word om 'n aantal
Graad 9-leerders vir mondelinge take te modereer.
4.7 Algemeen
Hierdie dokument moet in samehang met die volgende gelees word:
4.7.1 die National policy pertaining to the programme and promotion requirements of the
National Curriculum Statement, Grades R – 12; en
4.7.2 die beleidsdokument, National Protocol for Assessment Grades R – 12.
138
WOORDELYS
addisionele taal (verwys ook na huistaal) – ‟n taal wat bykomend tot die huistaal geleer
word
afgeleide betekenis – die skep van betekenis uit wat geïmpliseer word om ‟n nuwe begrip te
vorm; dit wat tussen die reëls staan
aflei – ‟n oordeel vorm uit wat vooraf gegee is of gebeur het; om die implikasies van wat
gesê of geskryf is te bepaal
afleiding – ‟n woord wat bestaan uit ‟n basisvorm (stam) en voor- en / of agtervoegsels
(hierdie proses vorm dikwels ‟n ander woordsoort), bv. ritus: rituele gebruike
akronieme (ook letterwoorde) – afkortings wat soos woorde optree; word uitgespreek as ‟n
woord, gevorm deur die eerste letters van ander woorde, bv. Soweto vir South Western
Townships of VIGS / vigs vir verworwe immuniteitsgebreksindroom
aktiewe luister – wanneer ‟n mens aandagtig luister na wat iemand sê en probeer om jouself
in die spreker se posisie te plaas
alliterasie – herhaling van dieselfde beginletters (medeklinkers / konsonante) in
beklemtoonde lettergrepe; ‟n algemene stylmiddel, bv. kind nog kraai
analogie – ooreenstemming in sommige aspekte tussen dinge wat andersins verskil; ‟n
manier waarop nuwe woorde gevorm kan word; woorde word dikwels na die voorbeeld van
ander verwante woorde gevorm, bv. na analogie van badkamer is slaapkamer, studeerkamer
en doodlekker na die voorbeeld van doodbang, ens. Gevorm
anekdote – ‟n kort, onderhoudende storie; klein voorvalle of gebeure wat vir ‟n spesifieke
doel vertel word, bv. inligting, vermaak, humor, venyn, of om karakter te openbaar
139
animasie – aanmekaarlas van stil prente of tekeninge om die illusie van lewe of beweging te
skep
antiklimaks – die omgekeerde van klimaks; onverwagte teleurstellende uiteinde, afloop;
ommeswaai van iets belangriks na iets nietigs, gewoonlik met ‟n komiese effek
antitese – teenstelling van gedagtes wat uitgedruk word deur parallelisme wat skerp teenoor
mekaar staan, bv. hoe meer haas hoe minder spoed
antoniem – woorde wat min of meer die teenoorgestelde betekenis van ander woorde
uitdruk, bv. kurkdroog en sopnat
assessering – ‟n deurlopende beplande proses van inligtingversameling op verskillende
maniere oor leerderprestasie
assonansie – herhaling van klinkers of vokale in beklemtoonde lettergrepe in twee of meer
woorde, bv. Oor die groen poel wat stil en dik / was van die bronslaai en die warm slik (N.P.
van Wyk Louw, Raka)
beeld – ‟n prent of visuele voorstelling
beelding – ook figuurlike taal; woorde wat beelde (in konteks / sinsverband) in die gedagtes
oproep; sluit implikasieverskynsels in
beeldspraak – taaluiting wat van figuurlike, oordragtelike taal gebruik maak, bv.
vergelykings, metafore,personifikasie, metonimia (oornoeming), sinekdogee (gedeeltelike
aanduiding), antonomasia (naamsverwisseling)
beklemtoning – die klem lê op, aksentueer, benadruk
beurtnemingskonvensies – die gebruike wat die vloei van gesprekke tussen mense reguleer
soos om ander toe te laat om ‟n opinie te lug, stiltes te hanteer, inligting te herhaal vir
duidelikheid, aan te moedig waar gepas, te vra vir duidelikheid, inligting te verskaf,
tussenbeide te tree om fokus te herstel
140
cliché – afgesaagde, verslete beeldspraak; holruggeryde uitdrukking of idee wat so dikwels
gebruik word dat dit uitdrukkingskrag verloor, bv. laaste, maar nie die minste nie
debat – debattering deur twee spanne oor 'n saak. Hulle probeer om die beoordelaar en die
gehoor van hul standpunt te oortuig
denotasie (teenoorgestelde van konnotasie) – dit wat die begripsinhoud weergee of saamvat,
die letterlike betekenis van ‟n woord of uitdrukking
determineerders – bepaler of aanwyser soos lidwoorde en aanwysende woorde
deurlopende assessering – dit is assesseringsaktiwiteite wat deur die loop van die jaar
plaasvind
dialek – 'n variëteit van 'n taal wat deur 'n sekere taalgemeenskap gepraat word
diskoers – spraak langer as een konvensionele sin en wat verbande trek; ‟n formele term vir
praat of ‟n gesprek
diskriminerende taalgebruik – taal wat kwessies met onderskeid behandel, bv. om manlike
terme vir alle persone te gebruik
doeblette – twee vorme van dieselfde woord wat mettertyd in betekenis begin verskil het, bv.
darem en daarom; teken en teiken; kwes die bok, maar kwets gevoelens
dramatiese doelstelling – om ‟n spesifieke reaksie by die toeskouer / leser te ontlok
dramatiese ironie – ‟n vorm van kontras; die karakter is onbewus van die ware toedrag van
sake, terwyl die leser / toeskouer / ander karakters weet wat werklik plaasvind. Dié ironie
verhoog (of ontlont) spanning, genot en gehoordeelname
dramatiese struktuur – die bou van die drama (eksposisie / aanloop, motoriese moment,
verwikkeling, ontwikkeling, klimaks / hoogtepunt, ontknoping / afloop)
141
dubbelsinnigheid – tweërlei betekenis geskep deur die manier waarop woorde of sinne
gebruik word; meer as een betekenis of vertolking hê. Wanneer dit onbewus gebruik word,
kan dubbelsinnigheid betekenis versluier
eksplisiet (in teenstelling met implisiet) – betekenis wat duidelik of direk gestel word
essay – korter prosageskrif waarin ‟n literêre, estetiese, politieke of sosiale probleem op
kernagtige wyse behandel of bespreek word; krities en bespiegelend van aard; kan ‟n
gesprektoon hê; taal en styl is helder,duidelik en logies, dikwels vol humor
esteties – betreffende die skoonheidsin; staan in verband met sensitiwiteit en waardering vir
die skone soos die skoonheid van taal of die blywende waarde van tekste
evalueer – om 'n opinie te vorm, 'n oordeel te vel oor 'n teks
eufemisme – versagtende uitdrukking of omskrywing; verbloeming; word gebruik om nie
gevoelens seer te maak nie, bv. lang vingers hê (steel)
figuurlike taal (teenoor letterlike taal) – sinnebeeldig, metafories, oordragtelik; woorde en
frases wat gebruik word om ‟n spesifieke effek te bereik soos vergelykings, personifikasie,
metafoor. Literêre tekste maak baie van figuurlike taal gebruik
formaat – die vorm van tekssoorte soos ‟n verslag, brief; ook grootte van iets
forumdebat – groepe leerders debatteer 'n onderwerp. Elke groep bestaan uit vier lede en
elke lid praat oor een en verskillende aspek van die onderwerp.
gebaar – die beweging van die gesig of liggaam wat betekenis kommunikeer soos om die
kop ter bevestiging te knik
gebalanseerde benadering tot geletterdheid – ‟n benadering wat leerders se vormende
geletterdheid ondersteun, hulle aanmoedig om tekste te geniet en om op betekenis te fokus,
142
en wat hulle ook help om tegnieke en strategieë te ontwikkel wat die kode van die geskrewe
woord ontsluit
geestigheid – oorspronklike, verrassende, lagwekkende, grappige uitdrukking
geïmpliseerde betekenis – betekenis wat gevolgtrekking inhou of toelaat; betekenis wat nie
eksplisiet in die teks uitgedruk word nie
geletterdhede – daar is verskillende soorte geletterdheid: lees / kyk en skryf / aanbied
(tradisionele basiese geletterdhede), kulturele geletterdheid (begrip van die kulturele, sosiale
en ideologiese waardes wat ons lees van tekste vorm), kritiese geletterdheid (die vermoë om
krities op die boodskap in tekste te reageer), visuele geletterdheid (die vermoë om beelde,
tekens, prente, visuele simbole, ens. te lees / teken / skryf), mediageletterdheid (die lees van
koerante, tydskrifte, TV en film as kulturele boodskappe), inligtingsgeletterdheid (die vermoë
om inligting te vind, ontsluit, evalueer, berg, gebruik, ens.) en rekenaargeletterdheid (die
vermoë om rekenaars en rekenaarprogramme – ook die internet – te gebruik)
geletterdheid – die vermoë om te lees en geskrewe inligting te gebruik en om vir
verskillende doeleindes te skryf. Dit is ‟n deel van ‟n algemene menslike vermoë om sin van
jou wêreld te maak
genre – ‟n soort letterkunde, bv. drama, kortverhale, gedigte, roman, volksverhale / folklore
gepastheid – taal moet gepas wees vir die konteks waarin dit gebruik word. Die groetwyse
“Goeiedag, mnr.Vosloo” is gepas in ‟n formele situasie, teenoor “Hallo, Vossie” vir ‟n
informele situasie.
gevoelstaal (ook emotiewe taal) – taal en styl wat persoonlik is; sterk gevoelens wek;
teenoorgestelde van nugtere, saaklike taal
gevolg (sien ook oorsaak) – die resultaat van handeling / gebeure of 'n aksie
grafiese voorstelling – produkte van die visuele en tegniese kunste soos teken, ontwerp;
lewendig beskrywende, skilderende voorstelling
143
groeptaal – variëteit van ‟n taal wat deur ‟n bepaalde groep mense soos boere, vissers,
fabriekswerkers, studente, tieners gepraat word, en dit van die algemene taal onderskei deur
onder andere uitdrukkings en betekenisverskille
herlees – 'n leesstrategie wat die leser nog 'n kans gee om 'n uitdagende teks te verstaan
herformuleer – 'n leesstrategie waarvolgens die leser die betekenis van 'n gelese gedeelte
mondelings of skriftelik oorvertel, verkort of opsom
hiperbool – ‟n stylfiguur waarin buitensporige, doelbewuste oordrywing gebruik word; om
iets groter as wat dit werklik is, voor te stel, bv. Hulle het ons ’n berg koek gegee om te eet
holistiese benadering – dit is ‟n benadering wat al die vaardighede en verskillende soorte
kennis in aktiwiteite integreer en nie op elkeen afsonderlik fokus nie
homofone – woorde wat dieselfde klankvorm as ‟n ander woord in ‟n taal het, maar in
betekenis en spelling verskil, bv. ‟n blyk van waardering; die wasgoed bleik in die son
homonieme – woorde met dieselfde klank- en spelvorm, maar wat verskil in betekenis, bv.
Sy het ‟n kuiltjie in haar ken; Hy ken al die name van die bome in die wildtuin
houdings – maniere van optrede of gedrag
huistaal (sien ook addisionele taal) – die taal wat kinders eerste aangeleer het deur by die
huis en / of in hul gemeenskap konstant daaraan blootgestel te wees; dit is die taal “waarin ‟n
mens dink”
idiomatiese uitdrukking – ‟n uitdrukking wat die idioom of taaleie betref, kenmerkend van
'n sekere taal; idiome sluit in spreekwoorde, segswyses, gesegdes en spreuke
implisiet (teenoor eksplisiet) – dit wat nie direk in ‟n teks gestel word nie, maar wel afgelei
kan word
144
inklusiwiteit – die beginsel om onderwys toeganklik vir alle leerders te maak, ten spyte van
hul leerstyl, agtergrond en vermoëns; neiging om in te sluit, te omvat, op te neem
inisieer – om te begin (bv. om 'n gesprek te inisieer)
innuendo – iets onaangenaams wat op „n bedekte wyse gestel word
intonasie – vloei van die stem by praat, stembuiging
intrige – verwikkelde situasie wat ‟n skrywer uitdink en waarop die verhaal gebaseer is
(verwikkeling)
ironie – woordgebruik waarmee ‟n mens die teenoorgestelde sê van wat jy bedoel;
omstandigheid of stand van sake wat die teenoorgestelde is van wat ‟n mens kon verwag het
jargon – taal van bepaalde groepe; vaktaal (bv. rekenaargebruikers verwys na “RAM”).
Jargon kan soms gebruik word om luisteraars / lesers uit te sluit.
karikatuur – ‟n oordrewe uitbeelding (geskrewe of visueel) van ‟n karakter en wat die spot
dryf met persoonlike karaktertrekke of voorkoms; spotprent, spotbeeld, spotfiguur
klankbewustheid (ook fonologiese bewustheid) – die vermoë om tussen die afsonderlike
klanke van ‟n taal te onderskei
klanknabootsing (ook onomatopee) – die gebruik van klanknabootsende woorde om dit wat
genoem word, te beskryf, bv. Toktokkie
klem (in 'n woord of 'n sin) – om 'n lettergreep in 'n woord of 'n woord in 'n sin te benadruk
klimaks (ook hoogtepunt) – die opwindendste, effektiefste of belangrikste deel van die storie.
Hierdie belangrike deel is nie noodwendig aan die einde van die verhaal nie.
koherensie – samehang in 'n paragraaf en die samehang binne die verskillende paragrawe
van 'n teks wat idees saambind
145
kohesie – samehang binne sinne
komposisie – samestelling van verskillende dele tot een geheel
konflik – stryd; botsing; worsteling; die stryd wat tussen karakters of individue of groepe en
hul omstandighede ontstaan; konflik in letterkunde kan ook as gevolg van strydende
begeertes of waardes tussen karakters ontstaan
konnotasie – wat gesuggereer word deur ‟n woord of ding, dieperliggend as die letterlike of
eksplisiete betekenis
kontaminasie (ook taalbesmetting) – saamvoeging of vermenging van woorde, woorddele of
uitdrukkings wat dieselfde of verwante funksies of betekenis het tot ‟n nuwe woord of
uitdrukking, bv. skokwekkend (skokkend + skrikwekkend); van voornemens (van plan +
voornemens)
konteks – die konteks waarbinne ‟n teks geskep en ontvang word, verwys na die breë en
onmiddellike situasie waarin dit bestaan en wat daarin oorgedra word
kontekstuele leidrade – ‟n leestegniek om alle aanduidings of leidrade in ‟n teks te gebruik
om betekenis te verklaar
kontras (ook antitese, teenstelling) – stylmiddel waarin twee uiterstes teenoor mekaar gestel
word
konvensies – aanvaarde gebruike of reëls in taalgebruik. Sommige konvensies help om
betekenis te skep (bv. taalreëls, punktuasie, hoofletters); sommige help met die aanbieding
van inhoud (bv. inhoudsopgawe, algemene uiteensetting, opskrifte, voetnotas, kaarte,
onderskrifte, lyste, prente, indeks) en ander weerspieël ‟n vaste taalpatroon, bv. groetvorme.
kopkaarte / breinkaarte – grafiese netwerkvoorstelling van idees of 'n onderwerp in die
vorm van sleutelwoorde en illustrasies
146
kreatiewe denke – die denkproses oor idees of situasies op skeppende en ongewone maniere,
met die doel om die situasie of idee beter te verstaan en op ‟n nuwe en konstruktiewe manier
daarop te reageer
kritiese taalbewustheid – die vermoë om die konstruksie van betekenis te ontleed deur
begrip van magsverhoudings binne en tussen tale. Dit bemagtig die leerder om manipulasie te
weerstaan en om taal sensitief te gebruik.
leenwoorde – woorde wat aan ‟n ander taal ontleen is, vreemde woorde wat nou deel van
Afrikaans is
letterlik (teenoor figuurlik) – die eenvoudigste, mees direkte betekenis van woorde
lettertipe – die soort letters wat gebruik word wanneer daar geskryf, getik of gedruk word
(bv. Times New Roman)
lettergrootte – die grootte van die letters wat gebruik word wanneer daar geskryf, getik of
gedruk word (bv. 12 pt Times New Roman)
literêre tegnieke – letterkundige begrippe wat in literêre tekste gebruik word
litotes – ‟n stylfiguur waarby iets verklein word om die betekenis of bedoeling beter te laat
uitkom, veral om iets te bevestig deur die teenoorgestelde te ontken (bv. dit gaan nie sleg nie
= goed)
magsverhoudings – verhoudings gemeet aan gesag en invloed
manipulerende taal – taal wat daarop gemik is om ‟n onregverdige voorsprong te kry of
ander te beïnvloed, meesal op ‟n onderduimse manier
metafoor – gebruik een ding om ‟n ander met soortgelyke eienskappe te beskryf
metataal – taalterminologie om oor taal te praat; dit sluit terminologie in soos teks, konteks,
teikengroep, genre en polisemie
147
mis en scène (ook plasing op die toneel) – ‟n uitdrukking wat gebruik word om
ontwerpaspekte van ‟n teater of ‟n filmproduksie te beskryf. By filmstudie verwys dit na alles
wat voor die kameras verskyn en gebeur. Dit sluit die akteurs se posisionering en beweging in
modus – ʼn wyse van kommunikasie soos die geskrewe modus, die gesproke of mondelinge
modus, die visuele modus wat grafiese vorms soos tabelle insluit. Die vermoë om inligting
van een modus na ‟n ander te verander soos om ‟n grafiek te gebruik om ‟n teks te skryf, of
om inligting uit ‟n mondelinge teks te gebruik om byskrifte by ‟n prent te skryf, is ‟n
belangrike deel van ‟n taalkurrikulum.
montage – ‟n tegniek van filmredigering waarvolgens ‟n reeks kort filmskote in volgorde
geplaas word om ruimte, tyd en inligting te bespaar. Dit word gewoonlik gebruik om
tydsverloop aan te dui
multimedia – ‟n geïntegreerde reeks modusse wat teks, visuele materiaal, klank, video, ens.
kan insluit
oksimoron – stylfiguur waarby twee teenoorgestelde begrippe met mekaar verbind word, bv.
ou nuus, gewoonlik vir beklemtoning
oorsaak (sien ook gevolg) – dit wat aanleiding gee tot 'n handeling / gebeure / aksie of 'n
toestand
onderbeklemtoning – die uitdruk van iets op ‟n terughoudende wyse, eerder as om die volle
feite of waarheid te ontbloot, gewoonlik vir beklemtoning
onderhoud – 'n proses of 'n gesprek om inligting in te samel om 'n spesifieke doel te bereik
onderskrif – ‟n titel of kommentaar saam met ‟n artikel, prent, foto, ens.
outentieke tekste – tekste wat buite die klaskamer (“in die regte lewe”) gebruik word soos
tydskrifartikels, koerantberigte, radio- of televisieopnames, advertensies, verpakkingsetikette,
brosjures, vorms, briewe
148
paneelbespreking – 'n groep wat byeenkom om 'n onderwerp te bespreek, vrae te
beantwoord en op kommentaar te reageer
paradoks – skynbare teenstrydigheid, bv. om die waarheid te sê, moet ek lieg
parafrase – die herbewoording van ‟n idee in jou eie woorde
paronieme – woorde van dieselfde wortel of stam afgelei, bv. drink, drank, dronk; besin,
versin; inwoner, bewoner
partydig – eensydig, vooringenome, wat by ‟n beoordeling die saak nie onbevange beskou
nie
personifikasie – beeldspraak waardeur menslike eienskappe en handelinge aan lewelose
dinge, diere of plante toegeken word, bv. As ek ’n huis kon hê / met sulke mure wat sing...
(Marlise Joubert, Domus)
perspektief – 'n karakter / verteller se standpunt / siening oor kwessies in 'n roman of drama
pleonasme (ook woordoortolligheid) – woorde waarvan die betekenisse nie sinoniem is nie,
maar die betekenis van die tweede woord is reeds in die eerste opgesluit, bv. Ek persoonlik
het dit self ervaar; ’n dooie lyk
polisemie
–
eienskap
van
‟n
woord
om
verskillende
betekenisse
te
hê;
betekenisonderskeidings van ‟n woord, bv. Die koppie val uit sy hand / Dit is uit tussen hulle
/ Hulle uit ‟n gil van blydskap
polisindeton – die herhaling van die woord “en”, bv. “en voet en romp en hoof ...” (Sheila
Cussons)
posisie – plasing, plek; posisionering van die onderwerp op vlak (fokus, in of naby die
voorkant van die raam)
149
postuur – die manier waarop ‟n mens staan of jouself oordra terwyl jy praat
rame – gewoonlik reghoekige omlyning van die onderwerp van visuele teks
redigering – die proses van proeflees en herskryf van ‟n teks, insluitend taalgebruik,
punktuasie en spelling en om samehang van idees en struktuur na te gaan; in die finale vorm
sit, vir publikasie inlewer, gereed maak
register – die woorde, styl en grammatika wat in verskillende kontekste of situasies deur
sprekers en skrywers gebruik word (amptelike dokumente word byvoorbeeld in ‟n formele
register geskryf, regsdokumente in ‟n regsregister)
retoriek – valse, oordrewe, verslete beeldspraak wat as oorversiering aangebied word;
uitgedien, afgesaag, geyk
retoriese middels – middels soos pouses en herhaling, deur ‟n spreker / skrywer / aanbieder
gebruik om doeltreffend te oortuig
retoriese vraag – ‟n vraag wat gevra word nie om iets uit te vind nie, maar vir beklemtoning,
ʼn mening uit te spreek of vir dramatiese effek (bv. Weet jy hoe gelukkig jy is?)
ritme – afgemete beweging; in poësie die natuurlike beweging veroorsaak deur die
reëlmatige opeenvolging van beklemtoonde en minder beklemtoonde lettergrepe
rym – ooreenstemming van klank in die laaste lettergreep of woorde in digreëls
samehang – onderlinge verband, deurlopendheid, aaneenskakeling
saamvoegings – dade of prosesse van saamvoeg, verbinding; samevoeging van aanklagte,
verskillende aanklagte saam as geheel beskou
sarkasme – bytende, bitter spot; minagting wat wil seermaak of skok op persoonlike vlak; dit
sê wat die spreker / skrywer bedoel
150
satire – iets wat hekelend spot met die lewe; dwaashede en wanpraktyke van die mens /
maatskappy word onthul of geopenbaar; ‟n satiriese literêre werk het gewoonlik ‟n
bewustelike sosiale inslag
simbool – ‟n teken / voorwerp wat ‟n ander saak verteenwoordig; ‟n tradisionele simbool
soos ‟n kruis is as beeldspraakvorm nie net ‟n afbeelding van die werklikheid nie, maar dit
kry ook ‟n dieper betekenis deurdat dit na iets anders verwys
sinoniem (teenoor antoniem) – ‟n woord wat min of meer dieselfde betekenis as ‟n ander het
sintetiseer – die saamvoeg van idees uit verskeie bronne; „n duidelike opsomming van
hierdie saamgevoegde idees
skote – neem van foto‟s uit verskillende hoeke
sleng (ook slang) – ‟n variëteit van Afrikaans wat dikwels by jongmense, bv. studente gehoor
word en nie noodwendig verkeerd is nie, bv. Hulle het my ’n kop aangesit / Jy kan kwai
bestuur
soeklees – om jou oë oor ‟n teks te laat beweeg om spesifieke inligting te vind, soos wanneer
jy ‟n naam of nommer in ‟n telefoongids soek of ‟n trein- of busrooster raadpleeg
stemprojeksie – luidheid, volume van stem
spelstrategieë – uitwerk van maniere om korrek te spel
standaardtaal – die standaardvariëteit van ‟n taal, die vorm wat meestal in koerante,
amptelike dokumente en taalboeke gebruik word. Dit is nie noodwendig die beste vorm van
die taal nie, maar dit is die vorm wat om historiese en / of politieke redes as die
standaardvariëteit aanvaar is.
stem – dit verwys ook na die skrywer se eie persona – wie die skrywer is. As ‟n mens lees of
kyk, kan jy ‟n indruk van die skrywer se bedoeling / voorneme kry.
151
stemming – atmosfeer of emosie in geskrewe tekste;
dit toon karakters se
gemoedsgesteldheid; dit verwys ook na die atmosfeer wat deur visuele-, oudio- en
oudiovisuele tekste geskep word.
stereotipe – vaste (en dikwels partydige) siening oor ‟n spesifieke soort persoon (bv. vrou,
immigrant, priester)
styl – trant of manier van skryf; die unieke manier waarop „n skrywer woorde en sinne
“rangskik” om „n bepaalde effek te verkry. Dit sluit woordkeuse, toon, asook sinslengte in.
stylfigure (ook stylleer) – uitdrukking wat ‟n styleffek teweegbring deur woorde nie in hulle
normale of letterlike betekenis en funksie aan te wend nie (afwyking in woordgebruik), maar
op ‟n besondere wyse groter krag of dramatiese beeld aan skryfwerk verleen, bv. oksimoron,
metonimia, klanknabootsing, hiperbool, kontras, ironie, satire, humor, sarkasme, antiklimaks,
klimaks, simboliek, eufemisme, litotes, paradoks, sinekdogee, sinestesie, antitese,
antonomasia, elisie, woordspeling
strategie – ‟n sekere prosedure gebruik om ‟n probleem te hanteer
subintrige – ondergeskikte verwikkelde situasie wat ‟n skrywer uitdink en waarop die
verhaal gebaseer is (knoop, verwikkeling)
taalflater (ook malapropisme) – die verkeerdelike of deurmekaar gebruik van lang woorde
om indruk te skep. Alhoewel hierdie woorde soms byna korrek klink, bly dit verkeerd en kan
humoristies wees
taalvariëteite (sien ook variëteit) – vorme van ‟n taal wat patroonmatig van mekaar verskil
teikengroep – die bedoelde lesers van, luisteraars na, toeskouers of waarnemers van ‟n
spesifieke teks of kopers van „n produk. Tydens beplanning van ‟n skryfstuk / aanbieding,
moet ‟n skrywer / spreker die doel en teikengroep in aanmerking neem deur ‟n gepaste
formaat te kies.
teks – dit is enige geskrewe, gesproke of visuele vorm van kommunikasie
152
tekstuur – rangskikking en samestelling van bestanddele, struktuur
tema – die sentrale idee of idees in ‟n literêre werk. ‟n Teks mag meer as een tema hê en dit
mag dalk nie eksplisiet / vanselfsprekend wees nie.
tempo – tydmaat, snelheid van byvoorbeeld praat
tesourus – ‟n woordeboek wat volgens saakverbande georden is, saakwoordeboek
toevoegende veeltaligheid – ‟n taalvermoë verwerf deur die aanleer van ‟n taal of tale
benewens jou huistaal. Dit vervang nie die huistaal nie, maar word daarmee saam geleer. In
‟n toevoegende, veeltalige program word die huistaal versterk en bevestig, terwyl enige
verdere taal aangeleer, waarde toevoeg
toneelaanwysings – inligting wat ‟n dramaturg oor agtergrond, plasing, tyd en karakters by
wyse van toneelaanwysings gee; karakters se emosies en hul uiterlike voorkoms word ook
beskryf; word gewoonlik in skuinsdruk aangedui of ná ‟n karakter se naam of aan die begin
van die drama
toon – klank van ‟n bepaalde hoogte, toonhoogte, stembuiging wat ‟n gevoelsboodskap van
‟n teks kan oordra. In ‟n geskrewe teks, word dit in woorde uitgedruk. In films kan toon ook
deur musiek of agtergrond geskep word.
toutologie (ook stapelvorme) – woorde wat dieselfde betekenis saam gebruik; onnodige
herhaling van wat reeds gesê is, bv. tortelduif (tortel+duif); verwys ook na pleonasme
transaksionele skryfwerk – funksionele skryfwerk (bv. briewe, notules, verslae, fakse)
transformasie – verandering van die vorm van sinne, bv. van bedrywende na lydende vorm
trappe van vergelyking – soos van toepassing op byvoeglike naamwoorde en bywoorde
soos mooi, mooier, mooiste en gou, gouer, gouste
153
vaktaal – taalgebruik by die beoefening van ‟n vak, beroep of enige spesifieke groep soos
rekenaartaal
verbindingswoord – ‟n woord soos ʼn voegwoord of ʼn betreklike voornaamwoord wat
gebruik word om sinne of sinsdele tot een sin te verbind
vergelyk (verwys ook na kontras) – om vas te stel op watter maniere dinge eenders of
verskillend is
vergelyking – naasmekaarstelling van dinge om die ooreenkoms of verskil te vergelyk;
stylfiguur. Woorde soos soos en net soos of nes word gebruik om aandag op die vergelyking
te vestig
verslag (formeel of informeel) – om presiese terugvoering oor 'n situasie / geleentheid te gee,
bv. 'n ongeluk
vertellersperspektief – verteller se standpunt vanuit ‟n spesifieke hoek gesien (alwetend,
alomteenwoordig, eerste- en derdepersoon)
visuele voorstellings – boodskappe wat deur middel van die sintuig van gesig oorgedra word
(bv. foto‟s, spotprente, modelle, tekeninge, skilderye, rekenaarbeelde)
vloeidiagramme – oorsigtelike, grafiese uiteensetting (voorstelling)
vluglees – om ‟n teks baie vinnig te lees ten einde ‟n oorsig te verkry, soos om die
koerantopskrifte vir hoofnuus te vluglees
voegwoord – 'n woord wat twee sinsnedes / frases of sinne verbind
volksetimologie – onverstaanbare woorde uit onkunde of grappenderwys omvorm tot ‟n
klank of woord wat verstaan word, bv. oliekolonie uit “eau de cologne”
vooroordeel – vooropgestelde idees oor ‟n individu, groep, idee of saak. Sodanige neiging
om een saak bo ‟n ander te bevoordeel, bring mee dat billike assessering baie moeilik word.
154
vooropplasing (in teenstelling met agterplasing) – letterlik gebruik, beteken dit om iets (‟n
objek) naby die voorkant van 'n raam te plaas; figuurlik gebruik beteken dit om een aspek
meer as ander te beklemtoon
weergawe – ontwerp, voorlopige plan, konsep
woordaanpakvaardighede – die strategieë wat gebruik word vir die lees van onbekende
woorde (bv. verdeling van woorde in lettergrepe om na die betekenis van die voor- en
agtervoegsels te kyk of om betekenis uit die konteks af te lei)
woordoortolligheid – plekke in tekste waar woorde voorkom wat weggelaat kan word
sonder om die betekenis te beïnvloed
woordspeling – die humoristiese gebruik van ‟n woord om ‟n ander betekenis uit te bring;
maak op geestige wyse gebruik van woorde wat verskillende betekenisse kan hê of woorde
wat eenders klink, bv. woordspeling by grappe
wyse (ook sinswyse) – die wyse waarop 'n skrywer / spreker sy bedoeling, gevoel en houding
teenoor ‟n betrokke saak openbaar; in die klassieke tale word wyse d.m.v. werkwoorde
uitgedruk, maar in Afrikaans word dit deur die sin uitgedruk, bv. onbepaald / infinitief,
aanwysend / indikatief, aanvoegend / konjunktief, vraend / interrogatief en gebiedend /
imperatief.
155