metalorganul naerTTa qimiis instituti avTandil qoriZe qimiis

tBu
P
2
H
Ir
metalorganul naerTTa qimiis instituti
H
P
Fe
tBu
2
avTandil qoriZe
qimiis mecnierebaTa doqtori, profesori
mimdinare mdgomareoba:
metalorganul naerTTa qimiis institutis direqtori - iv. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti (saqarTvelo);
metalorganul naerTTa klasterebis qimiis laboratoriis gamge - a.n. nesmeianovis saxelobis elementorganul naerTTa instituti, ruseTis mecnierebaTa akademia (moskovi).
ganaTleba:
i.m. gubkinis saxelobis moskovis navTobqimiis da gazis mrewvelobis institutis studenti (1957-1962).
i.m. gubkinis saxelobis moskovis navTobqimiis da gazis mrewvelobis institutis aspiranti (1965-1968).
samecniero xarisxi da wodeba:
1969 - qimiis mecnierebaTa kandidati (Temis dasaxeleba: “zogierTi azotSemcveli ferocen-nawarmebisa da maT safuZvelze polimerebis sinTezi”).
1988 - qimiis mecnierebaTa doqtori (Temis dasaxeleba: metalorganuli karbkaTionebis stabilizaciis sakiTxi da rkina-57 da osmium-187 magnituri
izotopebis gamoyeneba metalorganul qimiaSi”).
1991 - profesori.
kvlevis sagani:
metalorganuli sinTezi, gardamaval metalTa klasterebi, metalorganuli
karbkaTionebi, pinceruli kompleqsebi metalocenebis safuZvelze, mcire
molekulebis aqtivacia, alkanebis funqcionalizacia, homogenuri katalizi.
amJamad avTandil qoriZe saxavs wyalbadis warmoebisTvis efeqtur
katalizatorebis SemuSavebis gzebs.
miRwevebi samecniero dargSi:
SemuSavebulia osmiumis da ruTeniumis binarul sambirTvian karbonilur
klasterebSi CO-jgufebis Sidamolekuluri gadajgufebis
meTodi.
pirvelad iqna gamoyenebuli rkina-57 da osmium-187 birTvebis birTvulmagnituri rezonansis speqtroskopia rkinisa da osmiumis metalorganuli
kompleqsebis struqturisa da stereodinamikuri qcevis SeswavlisaTvis,
ferocenil karbkaTionebis da Sesabamisi kaTionuri kompleqsebis struqturis da stabilizaciis meqanizmis kvlevis CaTvliT.
klasterul kompleqsebSi aRmoCenilia xiduri acetiliduri ligandebis
fluqcionaloba (fluxionality).
triosmiumis klasterebTan magniumis, reniumis da rkinis acetiliduri
kompleqsebis reaqciebis Seswavlisas aRmoCenilia acetiliduri ligandis
gadatana klasterSi, naxSirbadi-naxSirbadi da naxSirbadi-heteroatomi
bmebis formirebis da gaxleCvis axali reaqciebi, romlebic mimdinareoben
metad rbil pirobebSi; miRebulia kompleqsebi vinilidenis da karbinis
xidur ligandebTan da naCvenebia maTi urTierTgardaqmnebi.
aRmoCenilia sililalkinebis axali Sida xazobrivi dimerizacia da maTi
Tanadimerizacia sxva alkinebTan triruTeniumis da triosmiumis klasterebze, rac moicavs alkin-vinilidenis SekavSirebas metalciklobuTenis kompleqsebis warmoqmnas da meTilis C-H bmebis ormag aqtivacias.
eninebis urTierTqmedebisas triruTeniumis karbonilfosfinebTan aRmoCenilia reniumis karbonilTan alkinebis anelaciis (annelation) axali reaqciebi da CO-s, alkinis da dehidrobenzolis Sewyvileba.
sinTezirebulia ferocenilacetilidis ligandTan dioqro-tetrareniumis,
tetraruTeniumis da ruTeniumtriosmiumis klasterebis axali tipebi.
pirvelad aris miRebuli metalocenebze dafuZnebuli platinis jgufis
metalebis pinceruli kompleqsebi, romlebic warmoadgenen perspeqtiul
katalizatorebs organuli substratebis gardaqmnisTvis. iridiumis hidriduli kompleqsebi bis(fosfin)pincerul ligandebTan ferocenis da ruTenocenis safuZvelze warmoadgenen cnobil homogenur katalizatorebs Soris
yvelaze aqtiur katalizatorebs alkanebis dehidrogenizaciis procesisaTvis.
ruTeniumis axali kaTionuri kompleqsebi (A-tipi) miRebulia
metalocenebze dafuZnebuli ruTeniumis qlor-karbonil pinceruli kompleqsebidan
qloris moxleCvis gziT wyalbadis areSi. naCvenebia, rom msgavsi kompleqsebi SeiZleba miRebul iqnas Sesabamisi ruTeniumis karbonil hidridebis
protonirebis gziT. es kaTionuri kompleqsebi ganixileba rogorc xelatirebuli ruTeniumis atomiT metalocenium-ionebis stabilizirebuli modelebi, metalocenebSi eleqtrofiluri Canacvlebis Znelad misaRebi Sualeduri produqti. CO-s mierTebis Semdeg es kompleqsebi ganicdian uprecedento gardaqmnebis mTel rigs (sam safexuramde!). am gadajgufebaTa Sedegad
miRebul iqna pirveli metalocenilidenuri (karbenuli) kompleqsebi (Btipi), rasac Tan axlavs wyalbadis gamoyofa.
+
A
+
B
SerCeuli publikaciebi:
A.A. Koridze, A.V. Polezhaev, S.V. Safronov, A.M. Sheloumov, F.M. Dolgushin, M.G.
Ezernitskaya, B.V. Lokshin, P.V. Petrovskii, A.S. Peregudov. Cationic ruthenium hydridocarbonyls derived from metallocene-based pincers: unusual rearrangements and H2
evolution with formation of cationic ruthenium metallocenylidenes. Organometallis, 2010,
DOI:1.0.1021/om100667p.
S.A. Kuklin, A.M. Sheloumov, F.M. Dolgushin, M.G. Ezernitskaya, A.S. Peregudov, P.V.
Petrovskii, A.A. Koridze. Highly active iridium catalysts for alkane dehydrogenation.
Synthesis and properties of iridium bis(phosphine) pincer complexes based on ferrocene
and ruthenocene. Organometallics, 2006, 25, 5466-5476.
A.A. Koridze, S.A. Kuklin, A.M. Sheloumov, F.M. Dolgushin, V.Yu. Lagunova, I.I.
Petukhova, M.G. Ezernitskaya, A.S. Peregudov, P.V. Petrovskii, E.V. Vorontsov, M.
Baya, R. Poli. Ferrocene - based pincer complexes of palladium: synthesis, structures,
and spectroscopic and electrochemical properties. Organometallics, 2004, 23, 4585-4593.
A.A. Koridze, O.A. Kizas, N.M. Astakhova, P.V. Petrovskii, Yu.K. Grishin. Internuclear
exchange of carbonyl groups in Os3(CO)12: coupling constants J(187Os-13C) in trinuclear
osmium carbonyls. J. Chem. Soc., Chem. Commun., 1981, 853-855.
A.A. Koridze, N.M. Astakhova, P.V. Petrovskii. 57Fe NMR chemical shifts and 57Fe, 13C
coupling constants in α-ferrocenyl carbocations. Direct metal participation in the
stabilization of metallocenyl carbocations. J. Organomet. Chem., 1983, 254, 345-360.
A.A. Koridze, A.I. Yanovsky, Yu.T. Struchkov. Reaction of Ru 3(CO)12 with ferrocenylacetylene. X-ray crystal structure of Ru2(CO)6[C4H2(C5H4FeC5H5)2]. J. Organomet. Chem.,
1992, 441, 277-284.
A.A. Koridze, N.M. Astakhova, F.M. Dolgushin, A.I. Yanovsky, Yu.T. Struchkov,
P.V. Petrovskii. Triosmium cluster with a novel mode of metallacyclopentadiene fragment
bonding.
X-ray
structure
and
reactivity
of
Оs3{3-η1:η1:η2:η2C(SiMe3)C(Me)C(H)C(Ph)}(CO)9. Organometallics, 1995, 14, 2167-2169.
A.A. Koridze, O.A. Kizas, P.V. Petrovskii, N.E. Kolobova, Yu.T. Struchkov, A.I. Yanovsky.
Intramolecular rearrangement of the bridging σ,π-acetylide ligand in the Os3H(CO)9(L)(η2-C≡CPh) (L=CO, PMe2Ph) clusters and crystal structure of Os3H(CO)9(PMe2Ph)(-η2C≡CPh). J. Organomet. Chem., 1988, 338, 81-87.
A.A. Koridze, V.I. Zdanovich, O.A. Kizas, A.I. Yanovsky, Yu.T. Struchkov. Coupling and
annelation of two acetylide groups and alkyne molecules in the reaction of (OC) 5ReC≡CPh
with
ferrocenylaсetylene.
Crystal
and
molecular
structure
of
Re2(CO)7{C8H2Ph2(C5H4FeC5H5)2}∙acetone. J. Organomet. Chem., 1994, 464, 197-201.
A.A. Koridze, O.A. Kizas, N.E. Kolobova, V.N. Vinogradova, N.A. Ustynyuk, P.V.
Petrovskii, A.I. Yanovsky, Yu.T. Struchkov. Cabon-cabon bond formation by alkyne--η2acetylide and alkyne-CO coupling in the reaction of (OC)5MC≡CPh (M=Mn, Re) with
HOs3(CO)10(-η2-C≡CPh). X-ray structure of HOs3Re(CO)14(C2Ph)2. J. Chem. Soc., Chem.
Commun., 1984, 1158-1159.
A.A. Koridze, N.M. Astakhova, P.V. Petrovskii, F.M. Dolgushin, A.I. Yanovsky, Yu.T.
Struchkov. Dimerization of trimethylsilylpropyne on a triosmium cluster. Formation, crystal
structure and rearrangement of Оs3H[3-C(SiMe3)C(Me)CC(SiMe3)CH2](CO)8
complex. J. Organomet. Chem., 1994, 481, 247-252.
A.A. Koridze, V.I. Zdanovich, A.M. Sheloumov, V.Yu. Lagunova, P.V. Petrovskii, A.S.
Peregudov, F.M. Dolgushin, A.I. Yanovsky. Synthesis of the tetranuclear clusters
RuM3H(C≡CFc)(CO)12 (M=Ru, Os; Fc=ferrocenyl), containing a fluxional 4-acetylide
ligand. Structure of a mixed crystal containing tetranuclear (Ru 4H(C≡CFc)(CO)12) and
trinuclear (Ru3H(C≡CFc)(CO)9) ruthenium complexes. Organometallics, 1996, 16, 22852290.
A.A. Koridze, V.I. Zdanovich, A.S. Batsanov, Yu.T. Struchkov. Annelation of
phenylacetylide groups by thermolysis of (OC)5ReC≡CPh. X-ray crystal structure of
Re2(CO)7(C2Ph)4. Mendeleev Commun., 1991, 126-127.
A.M. Sheloumov, P. Tundo, F.M. Dolgushin, A.A. Koridze. Suzuki aryl coupling catalysed
by palladium bis(phosphane) pincer complexes based on ferrocene: X-ray structure
determination of {PdCl[{2,5-(tBu2PCH2)2C5H2}Fe(C5H5)]}OTf. Eur. J. Inorg. Chem., 2008,
572-576.
A.A. Koridze, A.M. Sheloumov, F.M. Dolgushin, M.G. Ezernitskaya, E. Rosenberg, A.
Sharmin, M. Ravera. Bis(ferrocenylethynyl)-substituted digold-tetrarhenium cluster:
unusual structure and electronic communication between ferrocenyl groups.
Organometallics, 2008, 27, 6163-6169.
A.A. Koridze. Ferrocenyl carbonium ions and related cationic complexes. Structure and
stabilization mechanism. Russ. Chem. Rev., 1986, 55, 113-126.
A.A. Koridze. Reactions of ruthenium and osmium cluster carbonyls with heteroatom –
substituted and functionalized alkynes. Russ Chem. Bull., Int. Ed., 2000, 49, 1-18.
A.A. Koridze, A.M. Sheloumov, S.A. Kuklin, V.Yu. Lagunova, I.I. Petukhova, F.M.
Dolgushin, M.G. Ezernitskaya, P.V. Petrovskii, A.A. Macharashvili, R.V. Chedia. PCP
pincer ligands based on metallocenes. Crystal structure of the rhodium complex cisRhCl2(CO)[{2,5-(Pri2PCH2)2C5H2}Fe(C5H5)]. Russ. Chem. Bull., Int. Ed., 2002, 51, 10771078.
A.M. Sheloumov, F.M. Dolgushin, M.V. Kondrashov, P.V. Petrovskii, Kh.A. Barbakadze,
O.I. Lekashvili, A.A. Koridze. Ruthenium complexes containing P,C,P pincer ligand based
on ferrocene. Russ. Chem. Bull., Int. Ed., 2007, 56, 1757-1764.
A.V. Polezhaev, S.A. Kuklin, D.M. Ivanov, P.V. Petrovskii, F.M. Dolgushin, M.G.
Ezernitskaya, A.A. Koridze. Activation of small molecules with bis(phosphinite) pincer
rhodium complex. Russ. Chem. Bull., Int. Ed., 2009, 58, № 9.
damatebiTi informacia
amerikuli qimiuri sazogadoebis wevri, araorganuli qimiis ganyofileba,
metalorganul naerTTa qveganyofileba.
ofisi (TbilisSi): saqarTvelo, 0128
telefoni: (995 32) 25-37-53, oTaxi 021.
ofisi (moskovi): ruseTis federacia,
telefoni: (499) 783-32-74, oTaxi 268.
eleqtronuli fosta: [email protected]
Tbilisi,
11991
WavWavaZis
moskovi,
gamziri
vavilovis
q.
3.
28.