1. No category

Revista da Sociedade cultural, recreativa e deportiva Fillos de Ois
www.fillosdeois.org
As 4 aldeas
Maio 2015
Número 64
www.fillosdeois.org
Día das Letras Galegas
XOSÉ FILGUEIRA VALVERDE
Letras Galegas 2015
Excursión ao Bierzo e Astorga
Sardiñada
Comisión de Festas
De gallego a criollo I
Xosé Filgueira Valverde, autor
homenaxeado no Día das letras Galegas
Ois como punto estratéxico militar
Lembranzas das catro aldeas
Integrantes da Comisión de Festas do ano 2015
Unha curiosa colección
Día: Sábado 16 de maio
LETRAS GALEGAS 2015
Hora: 18,30 h.
Lugar: Biblioteca
As 4 aldeas é a revista da
Sociedade cultural, recreativa e
deportiva Fillos de Ois. Con esta
cabeceira naceu en setembro de
1923 en Bos Aires, retomándose
a súa edición en 1999.
Edita:
S.C.R.D. Fillos de Ois
Santa María de Ois
Coirós 15316 A Coruña
Correo electrónico:
[email protected]
Os actos renderán homenaxe a Xosé
Filgueira Valverde, a quen este ano está
dedicado o Dia das Letras Galegas.
Programa de actos:
-18,30 h: Aproximación ao autor
homenaxeado.
-19,30 h: Servirase un aperitivo na sala
de usos múltiples (baixo social).
EXCURSIÓN AO BIERZO E ASTROGA
Día: Sábado 27 de xuño de 2015
Programa.
Páxina web:
www.fillosdeois.org
Hora de saída: 8,00 horas
Imprime:
Vazmar - Betanzos.
Tlfno. 981 773 492
O prezo, que inclúe a viaxe en
autobús, as visitas e o xantar, é de
30 euros para os socios e
beneficiarios e 35 euros para os
non socios.
Visitaremos a comarca do Bierzo,
Ponferrada e Astorga. Poderemos
pasear por mercados, ver lugares de
interese e monumentos desta
comarca da provincia de León.
Depósito Legal: C2562-2012
A S.C.R.D. Fillos de Ois non se
identifica necesariamente co
contido dos artigos nin coas
opinións dos seus autores.
Os tiques poderán retirarse os
domingos 14 e 21 de xuño en
horario de 12,30 h. a 13,30 h., nas
oficinas sociais.
Actividade organizada pola
“Asociación de Veciños de Santiago
de Ois” e a “SCRD Fillos de Ois”.
Permítese a reproducción dos
contidos publicados sempre que
se cite a súa procedencia.
FILLOS de OIS
SARDIÑADA
Día: Sábado 4 de xullo de 2014
Hora: 14,30 h.
Lugar: Instalacións sociais
Tiques: Socios: 8,00 euros. Non
Socios: 12,00 euros. Para os
Beneficiarios menores de 7 anos a
actividade é gratuita pero deberán
retirar tique.
COMISIÓN DE FESTAS
A Comisión de Festas para o ano
2015 inicia a súa andaina. Ramiro
Romeu, José Manuel Pérez,
Alberto Naveira e José Roca son
os catro veciños que este ano se
encargarán de organizar as festas
patronais de Santa María de Ois.
Piden a colaboración de todos para
poder levar a cabo as festas que a
parroquia se merece e así poder
disfrutar duns merecidos días de
lecer no mes de agosto tanto
veciños, como veraneantes e
convidados.
Animámolos e expresámoslles a
nosa gratitude, seguros de que
teremos unhas animadas e
concorridas festas.
Retirada de Tiques: Domingos días
14, 21 e 28 de xuño, en horario de
12,30 h. a 13,30 h., nas oficinas
sociais.
NOTA: Lémbrase aos Socios para
poder asistir a esta actividade é preciso
ter abonada a cota social do ano 2015.
2
Maio 2015
XOSÉ FILGUEIRA VALVERDE
Foi membro da Real Academia Galega desde 1941 e vogal do padroado do
Instituto da Lingua Galega a partir de 1972, Filgueira Valverde foi, así mesmo, o
primeiro conselleiro de Cultura da Xunta de Galicia entre 1982 e 1983 e o segundo
presidente do Consello da Cultura Galega, de 1991 a 1996.
Miguel Gayoso Barreiro
Xosé Filgueira Valverde naceu en
Pontevedra o 28 de outubro de 1906
e finou na mesma cidade o 13 de
setembro de 1996. Despois de
rematar o bacharelato cursou
estudos de Dereito na Universidade
de Santiago de Compostela, onde
comezou tamén a carreira de
Filosofía e Letras, que rematou en
Zaragoza.
En 1935 inicia o seu labor na
ensinanza como catedrático de
Lingua e Literatura do Instituto
Balmes de Barcelona, desde o que se
traslada ese mesmo ano a Lugo. En
1940, acada praza no Instituto
Masculino de Ensino Medio de
Pontevedra, do que será director
entre 1946 e 1976, data da súa
xubilación.
Desde moi novo mantivo un firme
compromiso coa cultura galega. A
súa produción intelectual é
extensísima. Máis de catro mil
cincocentas referencias
bibliográficas entre libros, folletos,
artigos publicados na prensa e en
medios especializados, cursos e
conferencias. A temática relacionada,
na súa meirande parte, coa
investigación da historia e a cultura
de Galicia.
Filgueira Valverde participou, así
mesmo, na creación e impulso
dalgunhas das empresas culturais
máis relevantes da Galicia do seu
tempo. En 1923, cando tiña 17 anos
de idade, impulsou a fundación do
Seminario de Estudos Galegos con
Armando Cotarelo Valedor, Castelao,
Lois Tobío, Cabeza de León, Gómez
Román, Bouza-Brey e outros. O
Seminario foi unha institución clave
na modernización dos métodos de
investigación da realidade social e
cultural galega. Despois do peche do
Seminario, decretado polo réxime
1983 e o segundo presidente do
franquista, Filgueira Valverde foi un
Consello da Cultura Galega, de 1991
dos promotores da entidade que o
a 1996, entre outros moitos cargos de
sucedeu, o Instituto de Estudios
carácter político-cultural.
Gallegos "Padre Sarmiento",
Participou na fundación do Partido
fundado en 1943 como unha sección
Galeguista en Pontevedra. As súas
integrada no Centro Superior de
conviccións lévano a abandonar este
Investigaciones Científicas (CSIC),
partido e a fundar a organización
que Filgueira Valverde dirixirá entre
Dereita Galeguista en 1935 . Foi
1971 e 1981, período no que rexe
Acalde de Pontevedra de 1959 a
tamén a súa publicación periódica,
1968.
Cuadernos de Estudios Gallegos.
Entre a súa obra destaca Vocabulario
O proxecto no que Filgueira
popular galego-castelán (1926Valverde investiu os seus maiores
1928), o Programa de un curso de
esforzos cfoi o Museo Provincial de
Literatura Gallega (1933), o estudo
Pontevedra. Concibido orixinalmente La Cantiga CIII. Noción del tiempo y
como unha institución continuadora
gozo eterno en la narrativa medieval
da Sociedad Arqueológica de
(1936), o Cancioneiro Musical de
Pontevedra, o Museo de Pontevedra
Galicia (1942), o Archivo de
é fundado en 1927 e que será o seu
Mareantes (1946) a Guía breve del
director entre 1940 e 1986.
Museo de Pontevedra (1969), os
O Museo de Pontevedra foi
artigos recollidos nos volumes Sobre
aumentando progresivamente as súas lírica medieval gallega y sus
instalacións e un catálogo formado
perduraciones (1977) e Estudios
por mostras de carácter arqueolóxico, sobre lírica medieval (1992), e as
histórico, artístico e etnográfico, ata
coleccións de artigos xornalísticos
completar unha colección de pezas
publicados no Faro de Vigo reunidos
que achegan unha visión panorámica en nove volumes baixo o título de
da evolución das artes galegas desde
Adral.
a súa orixe ata a Idade
Fonte documental Real Academia
Contemporánea. Dentro dos seus
fondos atópase o legado de Castelao, Galega:
http://realacademiagalega.org/
gracias as xestións do propio
Filgueira.
Foi membro da Real
Academia Galega
desde 1941 e vogal
do padroado do
Instituto da Lingua
Galega a partir de
1972, Filgueira
Valverde foi, así
mesmo, o primeiro
conselleiro de
Cultura da Xunta de
Museo Provincial de Pontevedra. Visita que fixo a Sociedade
Galicia entre 1982 e
Fillos de Ois nunha excursión que tivo lugar en agosto de 2013
3
Maio 2015
DE GALLEGO A CRIOLLO (I parte)
Con sólo 17 años abandonó su aldea, su familia, sus sueños . . . Agustín e Isabel
tuvieron que tomar una determinación: o dejaban a su hijo mayor alistarse al
Servicio Militar y servir de carne de cañón en la guerra con Marruecos o salía al
mundo a buscar otros parajes y destinos. Preservar la vida era decisivo y así fue.
Ana Milagro Martínez
Transcribimos nestas páxinas
un artigo de Ana Milagro
Martínez, cubana de
nacemento, aínda que con
raíces nesta terra de Coirós.
O traballo foi publicado no
número 114 de “Cova
céltiga”, boletín da
comunidade galega de Cuba.
Ana Milagro Martínez relata,
de xeito apaixoado a historia
de seu pai, Pablo Martínez, o
maior dos trece fillos que
tiveron Agustín Martínez e
Isabel Souto, veciños da
parroquia de Santiago de
Ois, coñecidos como “os de
Souto”, emigrado a Cuba,
coma outros moitos galegos,
na primeira metade do
século XX.
A historia de “Pablo de
Souto” é representativa
dunha xeración que deixou a
súa terra nai empurrados
pola necesidade vital de
atopar unha vida mellor.
Como tódolos emigrantes
galegos, Pablo xamais
esquecería ás súas raíces.
Dada a súa extensión,
publicaremos a segunda
parte desta historia no
próximo número de “As 4
aldeas”
Estaba naciendo la primavera de
1907, cuando un día grisoso y
airado vió nacer en aquella aldeita
de La Coruña, Galicia, en la
parroquia de Santiago de Ois, del
Distrito de Coirós, a uno de los 13
hermanos Martínez Souto: Pablo,
que sería el mayor de los hermanos
de esta larga, numerosa y peculiar
familia. Su padre, Agustín,
jornalero y labrador, tenía entonces
23 años; no tenía cédula personal
por no saber leer ni escribir y por
ser pobre, y su madre Isabel Souto
Seoane, de 19 años, jornalera
también; ambos provenían de
familias trabajadoras y honradas. Su
casa lo más humilde, ni siquiera
tenía número, pero era confortable,
preparada para la llegada de tantos
miembros, hecha por las manos
callosas, duras y firmes de Agustín,
pedrero de la zona, a quien acudían
los aldeanos necesitados para
construir sus casas, a la usanza de las
necesidades de los campesinos, sin
descuidar sótanos para los animales,
secadero, saladero, almacén de trigo,
cebada y patatas, cocina espaciosa y
preparada para dar a la familia calor,
estancia y comida.
En esa cocina vio Pablito a su madre
Isabel, pequeña pero incansable
mujer, una y otra vez cocinar pan y
tortilla, las filloas que no faltaban,
elaboradas en aquella cocina de
piedra de 4 platos, que al calentarse
eran suficientes para hacer decenas,
que se devoraban una y otra vez. El
puchero, el cocido de garbanzos, el
queso, las patatas, no podían faltar
en la humilde morada, después de
una larga jornada en el campo junto
al padre y otros parientes que
eventualmente moraban la casa.
4
Pablo Martínez Souto
Una mañana de 1914 el tío, que
también vivía en la casa, faltaba por
más tiempo del normal, era
costumbre sentarse todos a la mesa,
"a comer y a misa, una sola vez se
avisa", como Pablito solía decir, una
y otra vez hasta los últimos días.
Pues fue mandado el pequeño Pablo
a averiguar y traer el tío, y cual no
sería su sorpresa al llegar al campo y
verlo bocabajo, tirado, sin aliento,
exhausto de apilar yerbas. En una
sóla carrera llegó a casa, aún cuando
tenía que hacer un largo trecho. Esa
memoria la guardó siempre y cuánto
no habrá sufrido aquel niño de 7
años al ver a un ser querido sin alma
ya.
Fueron naciendo de a poco otros
hermanos: Manuela, José, Rosa,
Francisca, María, Isolina y Antonia;
otros vendrán después..., pero mi
padre Pablo ya no los conocería, ni
vería nunca más a varios. De manera
que los abuelos Isabel y Agustín
crearon una familia de 13 hijos e
hijas.
Fue en aquella época que Pablo
comenzó a sentir que la luz se le iba,
se alargaba y sus ojos no le
Maio 2015
respondían, aguardaba impaciente
la oscuridad del cuarto que
compartía con sus hermanos, se
adaptaba fácil a ella, sus ojos
enfermaban . . . La abuela se
desesperaba haciendo remedios
caseros sin ver mejoría, ¿qué
será?. Entonces le aconsejaron
llevarlo al mar, darse baños de
agua salada y abrir los ojos, ver el
fondo. Ese recuerdo lo acompañó
siempre, de ahí el infinito amor al
mar, azul como sus ojos, amor a
abrir los ojos, disfrutar de la
tibieza de las playas, de la calidez de
sus aguas mansas. Su amor al agua
de mar lo curó entonces y le dejó una
huella marinera para toda la vida,
quizás por eso también tanto gusto
por el pescado y el bacalao, añoranza
de su infancia y juventud aldeana.
Su aldea lo envolvió en las
costumbres dulces del campo, que
siempre lo acompañó, a través de sus
recuerdos claros, como el amor a la
tierra, al cultivo, crear y crecer, a ver
el verde incansable e infinito que da
vida y paz. Su refugio fue la tierra,
tras ella siempre fue, aún cuando
otras ocupaciones lo devoraban en su
duro bregar.
De su aldea recordaba los domingos
en la iglesia, la escuela humilde a la
que casi no pudo asistir, por el duro
trabajo de la tierra, las fiestas de la
uva dónde las muchachas más
bonitas eran escogidas para al son de
la pandereta y con sus pies tiernos y
descalzos, bailar sobre las uvas que,
cubo tras cubo, eran vaciadas en
grandes tinas de madera, haciendo
que su jugo suave se deslizara para
crear los vitales vinos dulces,
imprescindibles en la mesa gallega.
En aquellos días festivos y de asueto,
la familia en carreta se movía hacia
la ternura infinita con que abrazó a
cada uno de sus hijos e hijas, a sus
nietos y bisnietos que tanto amó.
Con sólo 17 años abandonó su
aldea, su familia, sus sueños . . .
Agustín e Isabel tuvieron que tomar
una determinación: o dejaban a su
hijo mayor alistarse al Servicio
Militar y servir de carne de cañón
en la guerra con Marruecos o salía
al mundo a buscar otros parajes y
destinos. Preservar la vida era
decisivo y así fue.
Agustín Martínez e Isabel Souto
(foto cedida por Enrique Martínez López)
el centro de la aldea, con cestas de
pan, quesos, filloas, jamón y vino,
para hacer la merienda y cantar bajo
los árboles amorosos que acogían en
su seno, anchos y frondosos, a los
vecinos del lugar. En estos
momentos se vestía mejor la familia,
se estrenaban vestidos, alpargatas y
camisas, pues una vez al año el papá
Agustín traía telas del pueblo y la
madre Isabel le cosía a la prole una
muda de ropa de andar y otra de
salir; era así, no había otras
posibilidades.
Pablito, a pesar de la limitaciones de
educación, adquirió una habilidad
inmensa para los números, ejercitó
una memoria prodigiosa para contar,
que lo acompañó siempre y le fueron
de mucha utilidad en sus futuras
ocupaciones, y para memorizar
nombres de lugares, de ríos,
montañas de su querida patria . . ., y
su letra tan bella, pura y firme
parecía de maestro. Con orgullo
decía después que era "Tenedor de
Libros", tanta contabilidad pasó por
sus manos, honradas y puras.
El campo siempre lo acompañó, aún
cuando cruzó mares para
establecerse finalmente; de su
infancia guardó el amor al trabajo y
Era el año 1924, tiempos difíciles
para las familias labriega, pobres,
numerosas de las aldeas españolas.
El abuelo Agustín embargado de
dolor embarcó a su hijo mayor en un
barco llamado “Ahorita”, sin saber
siquiera si lo volvería a ver algún
día, hacia una isla del Caribe, donde
se sabía ya vivían muchos gallegos;
al menos se libraría de la posibilidad
real de morir. Pablo nunca más vió a
sus padres, ni a muchos de sus
hermanos que nacerían después.
¡Debe ser triste tener hermanos,
sangre de tu sangre, que no conoces!
Y así fué. Nacerían después de su
partida: Pura, Carmen, Jesús y
Enrique. De a poco se recibirían,
años después, cartas con noticias de
la muerte de hermanos y hermanas, y
lo más duro, la de sus padres.
Pablo traía la ilusión de hacer dinero
y poder ayudar a sus padres,
contribuir a la economía doméstica
de una familia que crecia y con la
responsabilidad de ser el hermano
mayor. Esa aspiración y deseo nunca
se harían realidad, quedaron en la
quimera de sus sueños.
Continuará . . .
Este vaise i aquel vaise,
e todos, todos se van,
Galicia, sen homes quedas
que te poidan traballar.
Tés, en cambio, orfos e orfas
e campos de soledad,
e nais que non teñen fillos
e fillos que non tén pais.
E tés corazóns que sufren
longas ausencias mortás,
viudas de vivos e mortos
que ninguén consolará.
Rosalía de Castro
5
Maio 2015
Historias de Coirós
OIS COMO PUNTO ESTRATÉXICO MILITAR
[...] podrá ponerse en un estado respetable si se construyen algunas obras de
campaña en la lomas que se elevan al lado de los lugares de Loureyro y Chora
que se hallan sobre el río cuya distancia será de 180 toesas aproximadamente, y
podrían unirse estas dos obras con una trinchera. El fuego de las dos obras enfila
las vueltas del camino en la bajada de la Cuesta de la Sal.
Manuel Fiaño Sánchez
A partir de outubro de 1807
España sufriu a invasión do
exército francés e o país foi
ocupado polas forzas de Napoleón.
En vista da situación, o 2 de maio
de 1808 xurde en Madrid un
levantamento popular contra as
tropas invasoras, movemento que
axiña se estenderá por todo o país,
iniciándose deste xeito a «Guerra
da Independencia» que vai durar
ata 1814.
Nesta guerra vai participar tamén o
exército inglés, gran enemigo dos
franceses, destacando as figuras do
xeneral escocés Sir John Moore.
Moore chegou a Salamanca co seu
exército o 13 de novembro de 1808
e será perseguido cara a Coruña
polas tropas francesas ao mando do
mariscal Soult. Os dous exércitos
van percorrer o Camiño Real que,
entre outras poboacións, pasa por
Ois, entre o día 8 de xaneiro de
1809, en que saen os ingleses de
Lugo, e o día 11 en que os
franceses do mariscal Soult
atravesaron as vinte leguas que
separaban Lugo de Betanzos.
Os ingleses chegaron a Betanzos
na noite do día 9 de xaneiro, co fin
de embarcar no porto da Coruña o
antes posible e salvarse da
persecución francesa.
Os pasos sobre os ríos nos tramos
de percorrido obrigatorio dos
exércitos polo chamado «camiño
real» tiveron especial relevancia.
Así, tal como relata Alfredo Erias
no seu traballo «A invasión
francesa de 1809 vista desde
Betanzos (I)», publicado no
Anuario Brigantino nº 30: «Ata a
Coruña, os ingleses non deixarán
unha ponte enteira e, tanto eles
como os franceses, sementarán as
poboacións do camiño real de
destrución vandálica [...] Por iso,
e en contra da opinión do concello
voaron a medieval ponte das
Cascas, primeiro, e, despois, parte
da ponte Nova [...] Na ponte do
Burgo os franceses atoparon que
os ingleses voaran un arco enteiro,
estando moi danados os piares
próximos».
En marzo de 1811, aínda coa
Guerra da Independencia en pleno
apoxeo, os estamentos militares
españois elaboran unha «Memoria
descriptiva de las posiciones
militares que se hallan desde la
ciudad de Betanzos a Villafranca»,
que se conserva no Archivo
Cartográfico y de Estudios
Geográficos do exército de terra.
Dentro dese traballo de campo,
aparece un apartado relativo a Ois,
titulado «Memoria acerca de la
posición de Ois», realizado por D.
Joaquín Escario, 2º axudante do
Estado Maior, no que se describe a
situación concreta da ponte de Ois,
coñecida na actualidade como a
ponte da Falcona, sobre o río
Fervenzas na estrada N-VI.
«A la legua y media de Betanzos
en la carretera de Lugo se halla el
Puente de Ois que toma su nombre
de la parroquia de Santa María de
Ois situada en la proximidad del
camino y puente sobre la
izquierda. El río sobre que está
situado el puente conocido
6
igualmente por el Río Ois es el que
se va a unir con el Mandeo a la
media legua del puente, aún
cuando el caudal de este río es
corto y más bien debía dársele el
nombre de riachuelo, corre por
entre los montes del Gato y
Salgueiro, que se elevan
considerablemente al frente del
puente formando un barranco, en
lo general inaccesible por su
derecha, este disminuye
insensiblemente sobre la izquierda
siendo la una y la otra ribera del
Ois por una parte hasta el Mandeo
bastante accesible. El Monte del
Gato se empieza a elevar con
rapidez desde la misma carretera
en las proximidades del Puente y
su elevación ya de bastante
consideración continúa por más de
media legua, no habiendo camino
por el sino sendas que sirven para
ir a buscar leña los naturales de
los Pueblos de la parroquia de
Ois. Sus faldas a la espalda del
Río Ois son bien pendientes y van
a terminar sobre el río Mendo que
se une en Betanzos con el Mandeo.
El Monte Salgueiro se empieza a
elevar desde la confluencia del Ois
con el Mandeo, siguiendo sobre la
derecha en dirección de las aguas
del primero al frente del Puente y
su altura es de cerca de media
legua. El camino carretero lo va
faldeando con continuadas vueltas
dándole a esta subida el nombre de
Cuesta de la Sal. No se halla
camino que baje al estrecho del
valle que forma este Monte y el del
Gato, sino senderos de gente de a
pie».
Maio 2015
E seguidamente o informe sinala a
posición vantaxosa que representa
o punto constituído pola ponte
sobre o camiño real para a defensa
militar, así como as obras que
serían necesarias para asegurar a
súa defensa. Propónse realizar
unha especie de fortes en Loureiros
e Xora, unindo ambos a través
dunha trincheira, dada a súa
situación estratéxica respecto á
baixada da Costa do Sal.
«Por la anterior descripción se
viene en conocimiento que esta
posición es ventajosa para cubrir
la avenida del Camino Real,
primero porque toda la extensión
de ella debe considerarse solo el
terreno intermedio el Puente y el
Río Mandeo, que aún cuando este
no es escarpado y si bastante
accesible, podrá ponerse en un
estado respetable si se construyen
algunas obras de campaña en las
lomas que se elevan al lado de los
lugares de Loureyro y Chora que
se hallan sobre el río cuya
distancia será de 180 toesas
aproximadamente, y podrían
unirse estas dos obras con una
trinchera. El fuego de las dos
obras enfila las vueltas del camino
en la bajada de la Cuesta de la
Sal. Segundo, el Río Mandeo
fuerte, desde la confluencia de los
ríos a Betanzos por la naturaleza
de sus orillas más bien que por las
aguas a seguir la izquierda;
tercero por el barranco y alturas
inaccesibles del Monte del Gato,
queda asegurada la derecha, solo
con la colocación de un pequeño
Cuerpo que se sitúe sobre sus
alturas. A pesar de las ventajas de
esta posición para la defensa del
Camino Real se halla la contra de
que desde el Mesón llamado de
Monte Salgueiro que dista legua y
media, parte un camino que se
dirige por la cima del monte al
lugar de San Salvador,
descubriendo de este punto el
barranco por donde se pasa el Río
Ois y atravesando este por el
puente de piedra llamado del Asno
y sigue el camino a la orilla del río
hasta el Puente de Ois. Por el
concurso de este camino el
Barranco es de ninguna
consideración, pero no son los que
del Monte Salgueiro se dirigen
sobre el Río Mendo, que aunque de
mala calidad, son transitables y
tienen su salida a Betanzos.
Considerando que el Cuerpo que
ocupe la posición del Ois sea el
mismo que habiendo seguido la
marcha por la carretera haiga
hecho la defensa del Puente
Castellana este deberá dejar
fuertes partidas sobre las alturas
de Monte Salgueiro que indicarán
los movimientos del enemigo sin
que deba abandonarse la posición
por recelo de que pueda ser
envuelta o priven su marcha a La
7
Coruña, primero por la razón de
que su marcha es por un terreno
desigual y la diferencia de
distancia puede conceptuarse en
una legua, mientras que la retirada
se hará por el camino carretero y
siempre a la vista de lo que
avancen los enemigos; segundo,
cuando por un accidente
inesperado hubiesen ganado ya
demasiado tiempo sobre el flanco y
no fuese posible el arriesgar la
marcha por la carretera podrá
verificarse el paso a la provincia
de Mondoñedo lo que se
practicará con solo habilitar un
puente sobre el Río Mandeo bajo
el lugar de Espenuca, obra que en
pocas horas se verificará por lo
muy estrecho del río y las peñas
que hay en el sirven en el día de
paso».
A importancia estratéxica de Ois
como paso obrigado cara a
Betanzos e ao porto da Coruña
queda demostrada nos informes
dos que aquí se da conta, ao
expresar que:
«Desde el momento que los
enemigos se hayan apoderado de
esta posición amenazan al flanco
derecho de la de Betanzos pues
que es preciso que así suceda,
estando casi unidas y
perpendicular aproximadamente la
una a la otra»
Maio 2015
LEMBRANZAS DAS CATRO ALDEAS
O idioma é o amor, o latexo, a verdade, a fonte da que agroma, a máis forte
irmandade (Manuel María).
Neste 17 de maio, Día das Letras Galegas, espallemos a nosa querida lingua por
todo o mundo. Que todos saiban que no Fogar de Breogán, hai un pobo e unha
lingua inmortais. E como dí o anuncio publicitario “Vivamos como galegos”.
Henrique do Zoqueiro
No ventoso mes de marzo, baixo
o signo do zodíaco de “Piscis”
naceu un neno nun pequeno pobo
galego. Un val verde e fermoso, á
carón do Monte do Gato e da
Costa do Sal, cun pequeno río con
muiños para moer o gran, unha
igrexa románica e moitas árbores
frutais. E todo ao seu arredor,
bosques de piñeiros, castiñeiros e
carballos. Un verdadeiro mosaico
de beleza.
Ao pouco tempo douse conta da
sorte que tiña, pois todo era
fermosura. O verde da paisaxe, o
voar e o canto dos paxaros, e a lúa
brilando na noite estrelada.
Aprendeu a dicir: Nai, pai, avós.
O nome das cousas: Coitelo, eira,
noite, estrelas. O nome dos
animais: Ovella, porco-teixo, can,
esquío, volvoreta, vagalume. O
nome dos paxaros: Peizoca,
carrizo, merlo, corvo, pega,
curuxa, moucho. O nome das
árbores: Castineiro, carballo,
pexegueiro, cerdeira, abruñeiro…
Ata que foi á escola todo era
harmonía na súa vida. Alí
atopouse cunha barreira, xa que o
mestre dicíalle que o “pai” era
padre, a “nai” madre, e os “avós”
abuelos. O “coitelo” cuchillo, a
“eira” era, a “noite” noche, as
“estrelas” estrellas, a “lúa” luna, e
así cambiando todos os nomes.
Non entendía nada, pois os nomes
das cousas ensináronllos seus
pais e seus avós, e así falaba
tamén cos seus amigos. O mestre
tiña que estar equivocado.
Cando volveu á súa casa pola
noite, asomouse pola fiestra da
súa
habitación,
mirou cara
ao ceo e
caladiñamen
te para que
non o
escoitaran
dixo: “O
mestre non
ten razón,
agora é de
noite, e o
que eu vexo
é o ceo, as estrelas e a lúa”.
Ao día seguinte o mestre díxolle
que tiña que aprender os novos
nomes, nunha lingua allea, o
castelán. Mais logo que tarde
douse conta de que na escola
pasábao ben cos compañeiros e
gustáballe aprender cousas novas,
anque foran en castelán. Así
podería chamalas das dúas
maneiras. Ao fin e ao cabo non
estaba tan mal. Moito lle gustaba
ler e escribir, xogar cos
compañeiros e facer novas
amizades.
Tivo tres mestres, D.Miguel,
D.Eduardo e D. Manolo. Dos tres
aprendeu cousas, pero foi D.
Manolo, o que lle deu un pulo na
ensinanza e do que ten recordos
imborrables, pola súa maneira de
ensinar e de empatizar cos
alumnos. Mentres quel estivo de
mestre, ir á escola era un
auténtico pracer. Sempre lle estará
agradecido. Tamén ten unha
lembranza moi especial de todos
os compañeiros que ían con él á
escola.
8
Deste xeito, na escola tiña que
falar en castelán, e fóra déla
falaba en galego, pero vivía e
sentía en galego. Tampouco foi
ningún trauma, senón mais ben
unha aprendizaxe mais como
persoa.
Nese tempo, a natureza ensinoulle
o esforzo e a constancia, vendo as
formigas traballar no formigueiro
e os paxaros facendo os niños e
levándolle a bicada para os
paxariños. Tamén aprendeu que
mentres que as formigas
traballaban, a cigarra-carricanta
non facía mais que canturrear. Así
no inverno morría de fame e de
frío. Esta foi unha metáfora para
toda a súa vida.
Disfrutou dos sons dos cantos
dos paxaros na mañanciña. Os
cantos dos merlos pola mañán
eran unha sinfonía harmónica
para os oídos. O agromar das
árbores e a froita madura. As
noites estreladas. O amañecer e o
solpor. A explosión das cores da
natureza na primavera. No
outono, as follas dos carballos e
Maio 2015
dos castiñeiros caendo e bicando
o chan das fragas e das ribeiras,
e a cor ocre e verde das árbores,
pura poesía.
Rematou a escola, e aos 15 anos
foise a traballar para a cidade.
Foron días duros, pois tivo que
deixar a súa casa e a súa familia.
Alí na cidade, tomou unha
decisión que marcaría para
sempre a súa vida, e foi facerse
socio do “Círculo de Lectores”.
A partires dese momento
comezou a súa pasión pola
lectura en galego e en castelán, e
abríuse unha xanela pola que
soñar e sentirse protagonista de
historias e de aventuras.
Espertou nel ao mesmo tempo a
imaxinación, a sensibilidade, a
creatividade e un desexo por
saber, entender e cuestionar. A
partires dese momento, todos os
camiños do saber, tíñaos nos
seus mellores amigos: Os libros.
Ao longo da súa vida, nunca,
nunca o defraudaron. Sempre lle
foron fieis, pois estaban a súa
disposición cando os necesitaba.
Nos anos 70, nunha ocasión nesa
cidade debruzado nunha rocha
preto do mar, a carón da Torre de
Hércules, vendo as ondas do mar
batir contra os cantís, mirou cara
ao ceo e deixando voar a súa
imaxinación veu tres pombas
brancas voando e deixando
mensaxes de Liberdade, Xustiza
e Igualdade. Detrás delas,
perseguíanas tres corvos
grallando: Ditadura, Represión e
Inxustiza.
Ao pouco tempo, como case
todos os galegos tivo que
emigrar da súa terra. Na súa
equipaxe, ademais de ilusións,
entre outras cousas levaba tres
libros: Sempre en Galiza de
Castelao, Follas Novas de
Rosalía e Longa Noite de Pedra
de Celso Emilio Ferreiro.
Durante moito tempo foron o
faro que o iluminaron.
Nova xente, novas costumes e
novas culturas. Adatouse ben,
ainda que sempre, sempre levou
a súa terra e a súa lingua no
corazón.
unha herdanza dos nosos
devanceiros, pero non pechemos
as portas ás outras linguas.
Dicía un galego ilustre que “En
Galicia “chove”, e no resto de
España “llueve”. Chover, llover,
rain, pluie, regnen, yû, etc. En
todas esas linguas é caer auga
das nubes, xa sexa en Galicia, no
resto de España, no Reino
Unido, en Francia, en Alemaña
ou en China.
Nunca olvidará unha actuación
do grupo galego “Fuxan os
Ventos” nun teatro dun pobo
lonxano e alleo a Galicia. As
letras en galego das cancións e
os sons da gaita. É case
imposible de explicar as
emocións e as sensacións que
nese momento sentiu. Era como
voar por enriba da nosa terra,
vendo o mar, os ríos, a natureza
e a maxia dunha terra meiga.
Nese intre lembrou ao seu pobo
“Santa María de Ois”, ese
recuncho no que naceu. Foi un
día inesquecible.
Ademais das nosas linguas,
ogallá tiveramos unha lingua
común para poder entendernos
mellor. Xa se intentou co
“esperanto”, pero hai moitos
intereses creados, e non foi para
adiante. Unha verdadeira pena.
O protagonista desta historia, xa
de volta na súa terra, onde están
as súa raíces, coa mochila chea
de experiencias, ainda que
aprendendo todos os días cousas
novas, volveu de novo á misma
rocha preto do mar, e ao mirar
cara ao ceo, imaxinouse outras
tres pombas brancas, coas
mensaxes de “Traballo,
Honestidade e Solidariedade”, e
detrás délas, tres corvos
grallando “ Paro, Corrupción e
Recortes”.
A morriña e a saudade levámola
sempre dentro de nós. Eso non é
óbice para loitar e buscar o
futuro onde sexa, pero eso sí, o
que poida traballar e vivir en
Galicia que o faga. É un luxo, só
nos damos conta e botámola de
menos, cando estamos lonxe
déla. Vivir en Galicia é calidade
de vida.
Din despectivamente que os
galegos estamos na escaleira, e
que non se sabe se subimos ou
baixamos. Pois ben, hai que
reivindicar o dereito a estar na
escaleira. Así temos dúas
posibilidades para elixir. Ao
mellor esta filosofía é a
axeitada, e non o estereotipo da
indecisión.
Dende a primera vez, pasaron
case que 30 anos, e os corvos
seguen a perseguir as pombas.
Os corvos sempre estarán
agochados e axexando para
derrubar as pombas.
Outro día do mes de maio, subiu
ao Pico da Felga, e alí sentado
sobre un penedo, deixando voar
a imaxinación, mirando cara ao
seu pobo, volvéronlle os
recordos da súa infancia: O
tempo da sementeira, da sega,
das mallas, da esfolla do mainzo
(aqueles contos dos trasgos e das
meigas), dos xogos de neno no
Campo Novo e no Campo Vello.
Nese intre unha vágoa esvaroulle
polas meixelas, e o son do móbil
rachou ese momento máxico.
A lingua galega e o acento ao
falala, son fermosos. Falala con
orgullo e coa limpa fronte
erguida sen complexos, é un
sinal de identidade que nos
identifica como pobo, dentro do
mosaico das demais linguas:
Castelán, inglés, francés,
alemán, chinés, etc. Agora ben,
as linguas teñen que ser un elo
na cadea cultural do mundo.
Defendamos a nosa lingua. É
9
Maio 2015
Comezou a orballar e ao mirar
de novo cara ao seu pobo, veu
brilar as cores do arco da vella
que o abrazaba todo.
Verdadeiramente o seu pobo era
prodixioso.
O son do móbil volveuno á
realidade dende a súa infancia.
Dende que xogaba cos escopetós
de bieiteiro, co aro e coa villa e
co palán, ata a tecnoloxía actual,
hai un fío condutor, que é a
evolución da persoa e da
sociedade. Aínda así, sempre
voltamos ás nosas raíces. O que
non ten raíces ou renega délas,
pásalle como á árbore que non as
ten ben fondas. Cando fai vento
forte, a árbore dobra.
Pensou na sua infancia: humilde
pero chea de amor e felicidade.
Na adolescencia e na xuventude:
Ilusións, soños, inconformismo e
gañas de cambiar as cousas, e na
idade adulta: plenitude como
persoa, o cumio vital, que non é
outro que o de acadar un certo
estatus social, unha parella coa
que convivir, disfrutar dos fillos,
e por enriba de todo, ser feliz e
facer felices aos demais,
especialmente aos que de
verdade queres e aos que te
queren. Sempre houbo unha
frase que o guiou: “Cada novo
día é unha oportunidade para ser
feliz”.
Baixando do cumio do Pico da
Felga, polo Camiño de
Fontechás, das Cordas e das
Pedreiras, deixou de orballar e
fuxiu chorando o vento. Unha
suave e apacible placidez
envolveuno todo, e a natureza
mostrouse con todo o seu
esplendor: Un pito carpinteiro
saíndo do niño no oco dun
carballo, un esquío comendo
landras, unha pega no seu niño
na galladura dun piñeiro, un
gabián voando á procura de
comida, as abellas libando nas
flores das carqueixas e o trilo
dos paxaros voando ao seu
arredor. Chousas con piñeiros,
carballos, castaños, freixos,
bidueiros, salgueiros, ameneiros,
toxos, xestas e fieitos, todos eles
cun arrecendo embriagador.
Coma se todo o que o rodeaba se
mexese nun berce, e que as
árbores e os animais falaran na
nosa doce lingua, tal era o feitizo
que sentía.
madre-mother, coitelo-cuchilloknife, noite-noche-night,
estrelas-estrellas-stars, ou
volvoreta-mariposa-buterflay,
non son mais que distintas
maneiras de chamar as mesmas
cousas. O importante son as
persoas, os cidadáns, sexan de
onde sexan, sempre que todos
respecten as distintas formas
culturais dos demais.
As nosas Catro Aldeas, Galicia,
España, Europa e os demais
continentes forman unha
pequena aldea global no infinito
do universo, no que habitamos
persoas de moi diversas culturas.
Canto mais se viaxa, mais nos
damos conta do pequeno que é o
mundo, e de que todo é relativo
segundo onde esteamos.
Nese intre, un lóstrego rachou a
tranquilidade e amosouse
amodiño unha néboa calada que
o foi cubrindo todo. A vida
parouse, e nesa soidade
semellaba que os encantos e os
trasgos eran os donos dese lugar
marabilloso, e que tanto os
animais coma as árbores,
tíñanlles que render pleitesía.
Cantos desexos de ficar
durmindo no cólo dese cadro
máxico.
Nesta sociedade tecnolóxica da
información e das
comunicacións (TIC) en tempo
real, onde a incorporación da
muller ao traballo e a igualdade
home-muller, e un feito que a
todos nos enriquece; coido que
estamos a facer unha sociedade
mais plural e mellor, mais libre,
mais responsable e mais
secularizada, respectando eso sí
todas as formas de pensar, agás
aquelas totalitarias.
Entre lusco e fusco, chegando xa
ao seu pobo, sentíuse feliz, cun
equilibrio emocional gañado cos
anos, e dábase conta do
importante que é ser e sentirse
galego, o poder volver á súa
terra de novo, despois de anos
fóra déla. Que ledicia contida
sentía no mais fondo do seu ser.
Dende a atalaia dos anos vividos,
só unha pequena reflexión:
Non podemos deixarnos levar
pola rutina, polo aburrimento e
pola apatía, a vida e fermosísima
e hai que vivila con intensidade
segundo a etapa da vida que nos
vai tocando vivir. Nestes tempos
tan materialistas e hedonistas,
semella que temos que agochar
os nosos sentimentos. O amor, a
amizade e as emocións non
teñen idade. ¿Qué persoa non é
capaz de emocionarse co sorriso
dun neno, pasear coa parella,
escoitar unha boa cantiga, ou ler
un libro?. Tantas e tantas cousas
que semellan ser sinxelas, pero
que son o motor da nosa vida.
Que mellor homenaxe a nosa
lingua neste 17 de maio, que
ademais de falala con agarimo,
sintámonos parte do noso
querido Fogar de Breogán.
Hoxe, lembra aos primeiros
nomes que aprendeu, primeiro
en galego, logo en castelán e xa
na madurez en inglés, e na
sociedade actual globalizada e
multicultural, chega a conclusión
de que: Pai-padre-father, Nai-
Todas as persoas, ao longo da
súa vida tiveron un momento no
que entraron no túnel oscuro da
vida (enfermidades, desgrazas,
desamores, etc.). Sempre hai que
loitar por saír del, ao final está a
luz, e a esperanza.
Nesta data tan importante para
os galegofalantes, compre traer a
colación tres asuntos
socialmente preocupantes, como
son o paro, a corrupción e a
10
Maio 2015
violencia de xénero. O paro,
porque hipoteca as vidas de
moitas persoas. A corrupción,
porque é o cancro da sociedade,
e a violencia de xénero, porque é
unha violencia física e psíquica
que como manifestación da
discriminación, da situación de
desigualdade e das relacións de
poder dos homes sobre as
mulleres, exércese sobre elas por
parte dos homes.
E que dicir dos desafiuzamentos,
especialmente de persoas
maiores, ou de parellas con
nenos pequenos. Non hai dereito.
Ben é certo que non todos os
casos son iguais, e non se pode
criminalizar aos propietarios de
mais dunha vivenda. En todo
caso, os bancos si teñen moita
responsabilidade. A solución
pasa por mais vivendas de
aluguer a prezos mais
asequibles.
Unha noite tiven un soño: Que
desaparecera o paro, que xa non
había mais corrupción , que as
mulleres e os homes vivían
nunha sociedade igualitaria e
xusta, sen malos tratos e que
todo o mundo tiña unha vivenda
digna na que poder vivir. Pola
mañá espertei e deime conta de
que fora un soño. Pois ben, os
soños son posibles, e temos que
loitar por eles. Malia á
dificultade, ogallá sexamos
capaces de alcanzalos. Asemade,
que o vindeiro 17 de maio do
2016, sexa o da recuperación
definitiva da nosa lingua galega.
Para rematar, só unha pequena
homenaxe a todos os escritores
(homes e mulleres) que cos
seus libros, conseguiron que
disfrutaramos e nos fixeramos
mais libres e autocríticos, nas
distintas linguas. Só unha
pequena mostra: En lingua
galega: Castelao, Rosalía, Celso
Emilio Ferreiro e Manuel Rivas.
En lingua castelán: Cervantes,
Concepción Arenal, Cela, García
Márquez e Vargas Llosa, e
noutras linguas: Goethe, Víctor
Hugo, Shakespeare, Dante, Allan
Poe, Camoéns, Tolstoi,
Dostoyevski, Rousseau,
Nietzsche, Kafka, Kant….
DESAFIO, enfréntao.
A VIDA É UN DEBER,
cúmpleo. A VIDA É UN XOGO,
xógao.
A VIDA É UN TESOURO,
cuídao. A VIDA É UNHA
RIQUEZA, consérvaa.
A VIDA É AMOR, gózao. A
VIDA É UN MISTERIO,
descúbreo.
A VIDA É UNHA PROMESA
realízaa. A VIDA É TRISTEZA,
supéraa.
A VIDA É UN HIMNO, cántao.
A VIDA É UNHA LOITA,
acéptaa.
A VIDA É UNHA AVENTURA,
arríscate. A VIDA É
FELICIDADE, merécea.
A VIDA É VIDA, deféndea. A
VIDA SEMPRE MERECE A
PENA VIVILA, vívea
E tamén un recoñecemento moi
especial para aqueles que coa
súa música nos fixeron e nos fan
soñar e disfrutar en todas as
linguas: Fuxan os Ventos; Luar
na Lubre; Milladoiro; Carlos
Núñez; Santana; Pink Floyd;
Génesis; Nirvana; Bob Dylan;
John Lennon; The Who, U2;
Roxette; Abba; The Mamas &
The Papas…
Neste 17 de maio, Día das
Letras Galegas, espallemos a
nosa querida lingua por todo o
mundo. Que todos saiban que no
Fogar de Breogán, hai un pobo e
unha lingua inmortais. E como dí
o anuncio publicitario “Vivamos
como galegos”.
A literatura e a música non teñen
fronteiras, lese, escoítase,
disfrútase e nada mais.
Este sinxelo artigo, pode ser a
historia de calquera neno ou
nena da nosa xeneración das
Catro Aldeas (Loureiros, Xora,
Recebés e Castrillón). Naquel
xantar en Betanzos co mestre
D.Manolo, todos falando na nosa
querida lingua galega, coido que
dalgún xeito fomos capaces de
espertar, lembrar e sentir
sensacións da nosa infancia e da
adolescencia que nalgúns de nós,
semellaban estar durmidas.
Como colofón a todo o antedito,
neste intre de crise e de
desacougo, un recoñocemento á
vida en calquera parte do mundo,
sen distincións de linguas nin
culturas, en palabras dunha
muller boa e xenerosa: A Madre
Teresa de Calcuta.
A VIDA É UNHA
OPORTUNIDADE, aproveítaa.
A VIDA É BELEZA, admíraa.
A VIDA É UN SOÑO, faino
realidade. A VIDA É UN
UNHA CURIOSA COLECCIÓN
Unha curiosa colección,
composta por un número
considerable de exemplares
de coches en miniatura é a
que reuniu ao longo do
tempo o veciño de Coirós,
Alfonso Lugilde.
Este aficionado ao mundo
do motor conta con un bo
número de modelos antigos
a escala, entre os que se
poden ver un Ford Capri 28
GL, Lamborghini de 1988 ou un Mini Cooper. Nas
imaxes só se reproduce unha pequena mostra da
variedade coa que conta este coleccionista.
Alfonso, que comezou desde moi pequeno esta
curiosa colección, segue día a día incrementándoa,
sempre atento aos modelos que saen ao mercado.
11
Maio 2015
Socios protectores
Espenuca, 3 - Coirós
Tfnos: 981796327 / 689535786
www.restaurantelapaz.com
La Paz
Banquetes Bautizos Comuniones
Comidas de empresa
Restaurante
Actividades infantiles
Paseo en poni, hinchables, cañón de espuma
Certificado de Eficiencia Energética
Necesario para vender y alquilar inmuebles
Visita www.ingenieru.com
ESTACIÓN DE SERVICIO COIRÓS
981 796 645
628 800 786
Queirís, 63. 15136 COIRÓS (A Coruña)
Destinatario
[email protected]
Remite
S.C.R.D. FILLOS DE OIS
Santa María de Ois
FILLOS de OIS
Coirós 15316 A Coruña
Sociedade cultural, recreativa e deportiva Fillos de Ois. Santa María de Ois. Coirós. 15316 A Coruña. [email protected]