Hva skjer med gammelskog som
overholdes 50 til 200 år over
hogstmodenhetsalder?
Harald H Kvaalen
Norsk inst. for Skog og landskap
Kvifor overhalde skog?
• Utsetje hogst i påvente av høgare prisar
– Føreset lågare avkastingskrav
• Auke karbonlagringa på landskapsnivå
• Ha grov skog å gå i når ein vert gamal
Det er ein balansegang
• Utviklinga i eit bestand er styrt av
balansen mellom tilvekst og avgang
• Må forstå kva som påverkar desse to
faktorane over tid
• Tilvekst og avgang samverkar
Kva styrer avgangen?
• Konkurranse om lys
• Konkurranse om vatn og næring
• Andre fysiske årsaker
– Vind, brann, frost, tørke, drukning
• Biotiske årsaker
– Åtak frå sopp og insekt
• Desse samverkar
Avgangsårsaker i gran og furu på
forsøksflatene. Etter Øyen 2000.
Avgangsklasse
Tørre tre
Stammebrekk
Toppbrekk
Råte
Rotvelt
Snøbrekk, bøygde
Tyritopp
Svake og døyande
Treslag
Gran
Furu
38.4
58.4
34.1
18.4
7.1
4.6
2.3
10.8
7
6.2
7.4
4
1.2
0.4
Mest rote på høg bonitet og i
gamal skog
Volumandel råteskadde trær
20
15
10
5
Oppland
Buskerud
Vestfold
0
20
40
60
80
100
Alder
120
140
160
Tre viktige poeng
• Dei trea som er minst effektive til å nytte
lyset tapar høgdetilvekst
• Avgang = konk om lys + anna avgang
• Anna avgang spelar størst rolle for det
meste av skogen fordi det berre er lite
skog som er så tett at konkurransen om
lyset driv sjølvtynninga!
Alder i høve til bonitet
Alder fordelt på bonitet alle flater
250
Total alder (år)
200
150
100
50
0
5
8
11
14
17
20
Potensiell bonitet H40
23
26
Ei viktig årsak til at der er få flater med
gamal skog ser me her:
Skogen i Buskerud anno 1926
Tilstand
Underavvirket
Almindelig avv.
Overavvirket
Rovhugget
Sum
Areal
(ha)
Volum gran
Prosent av
og furu
arealet
per daa
7227
1.4
14.0
440985
86.4
5.7
57824
11.3
2.8
4108
0.8
1.3
510144
Barskogens tilstand og bestokning fra Tabell 41 og Tab 42
Volum i høve til alder
Volum i høve til alder (alle flater)
Ståande volum (m3 ha-1)
800
600
400
200
0
0
50
100
150
Total alder (År)
Størst volum i yngre del av Hkl. V
200
250
Same tilhøvet om me ser innan
bonitetsklasser
Alle flater middels bonitet (H40=14)
Ståande volum (m3 ha-1)
700
600
500
400
300
200
100
0
0
50
100
Total alder (År)
150
200
Kor finn me store volum?
Volum i høve til tettleiken i bestandet
Ståande volum (m3 ha-1)
800
600
400
200
0
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 00 10 20 30 40 50
1 1 1 1 1 1
S% (100xAvstand/Overhøgde)
Det er i den tette skogen; høge tre med liten avstand mellom.
Modellere utviklinga
• Seiste ti året har det kome fleire nye
modellar for tilvekst og avgang som er
basert på landsskogdata:
– Andreassen, Eid og Tomter 2008 for tilvekst
– Eid og Øyen 2003 for avgang
• Er basert på representativt utval av norsk
skog, men berre få tilvekstperiodar
Eid og Øyens modell for avgang
• Trinn 1: Kor sannsynleg er det at trea overlever
frå ein periode til neste?
– Tretal, bonitet, alder og prosentdel bartre
• Trinn 2: Kor mange tre døyr når der er avgang?
– Tretal og bonitet
• Trinn 3: Kor store er dei trea som døyr?
– Denne delen fann dei berre svake samanhengar med
bestandsvariablar, men D2/D1 høgare i tynna enn i
utynna skog
Framskriving av typisk HK IV,G14
Telemark:
3
Ståande volum (m ha-1)
400
300
200
100
Konstant D2/D1
Variabel D2/D1
0
60
80 100 120 140 160 180 200 220
Utgangspunkt er data frå tabell 70 i Ressursoversikten for Telemark
Frå fylkestaksten 2000-2004. Små symbol: Ikkje dekning i data.
350
2.0
300
1.5
250
1.0
0.5
200
0.0
150
-0.5
100
-1.0
50
-1.5
0
100
120
140
160
180
200
Volumtilvekstprosent
Ståande volum (m3 ha-1)
Framskriving av typisk HKL V, G14
Telemark:
-2.0
220
Total alder (år)
Merk at nedgangen i ståande volum startar mellom ved ca 150 år,
Netto tilvekstprosent er 0 ved om lag 150 år
600
5
500
4
400
3
300
2
200
1
100
0
0
20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
Total alder (år)
Hkl III potensial for store volum, men det kva med verditilveksten?
Volumtilvekstprosent
3
Ståande volum (m ha-1)
Framskriving av typisk HKL III,
G14 i Telemark:
Framskriving av typisk HKL V,
G20 Telemark
Ståande volum (m3 ha-1)
500
400
300
200
100
0
80
100
120
140
160
Total alder (år)
180
200
Framskriving av typisk HKL III,
G20 Telemark
Ståande volum (m3 ha-1)
800
600
400
200
0
20
40
60
80 100 120 140 160 180
Total alder (år)
Det er ungskogen som har potensial for
å bygge opp store volum
3
Ståande volum (m ha-1)
600
500
400
300
200
Hkl III
HKl IV
Hkl V
100
0
2020
2040
2060
Årstal
2080
2100
2120
Simuleringane tyder på:
• Moderat auke i volum ved å overhalde Hkl V
• Volumet tek til å gå ned rundt 150 år på G14
• Nedgangen kjem tidlegare på høg bonitet og
seinare på låg
• Tilhøvet mellom diameteren på tre som døyr og
dei som overlever har mykje å sei for utviklinga
• Hugse på at datagrunnlaget er tynt over 150 år
Utvikling i einsaldra sjølvtynna
bestand
Ståande volum (m3 ha-1)
900
800
700
600
500
400
80
90
100
110
120
130
140
150
Total alder (år)
Ølken skog i Oppland, gamalt såforsøk, ca 700 moh. i Oppland
Løpande tilvekst (m3 ha-1 år-1)
Høg, men svingande tilvekst
16
15
14
13
12
11
10
9
8
90
100
110
120
130
Total alder (år)
140
150
Utvikling i tretal (N ha -1)
Høgt tretal, men avgangen aukar
på
3600
3400
3200
3000
2800
2600
2400
2200
2000
1800
1600
80
90
100
110
120
Total alder (år)
130
140
150
Prosentisk avgang av volum aukar
med alderen
Årleg avgang av volum (%)
1.2
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
90
100
110
120
130
Total alder (år)
140
150
Gamle forsøk i Tyskland
Pretzsch 2005:Stand density and growth of Norway spruce (Picea
abies (L.) Karst.) and European beech (Fagus sylvatica L.): evidence
from long-term experimental plots
Kva fortel den freda skogen?
Gamalt bestand i Mørkvassjuvet i Telemark
Takstdata frå granneskogen, med
om lag same soge
•
•
•
•
Bestand ca 130 år i brysthøgde
Overhøgde >29 meter
Bonitet G17
Ståande volum 210 kubikkmeter per
hektar
• God bonitet med ikkje svært høge volum,
trass fråver av hogst
The study
demonstrates that the
loss of living trees
was not regulated by
competitive
interactions between
trees, but by
disturbances caused
by climatic events….
Thus, the
forest is turned over
once every 160–180 yr
by disturbances.
Gjennomsnittleg alder
”Central Forest Reserve” Russland
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
1972
1988
1
2
3
4
5
6
Bestand nr
VYGODSKAYA et al. 2002. Climatic control of stand thinning in unmanaged spruce
forests of the southern taiga in European Russia. Tellus. 443-461.
”Central Forest Reserve” Russland
600
1972
1988
Ståande volum
500
400
300
200
100
0
1
2
3
4
5
6
Bestand nr
VYGODSKAYA et al. 2002. Climatic control of stand thinning in unmanaged spruce
forests of the southern taiga in European Russia. Tellus. 443-461.
Freda bestand i Hurdal,
forynging på gang
Frå Ivar Samset si bok: 150 år i forsøksskogen
Tal frå dei freda bestanda
• Oppkomen rundt 1860, truleg etter
vindfelling
• Bonitet G14-G17
• Eldste tre 155 og 185 år
• Starta å bryte saman rundt 1970
• Ved 110-120 års alder var der like mange
døde som levande tre
• Etter kvart kom der ungskog
Gjennomsnittleg alder tre >20 cm
Oppkuven Nordmarka
250
418
200
450
150
355
261
11
14
100
50
0
6
8
Bonitet H40
Data frå Rune Groven 2006: Stand structure and dynamics of old growth
Picea abies forest in southeastern Norway
Ståande volum >10 cm (m3 ha-1)
Oppkuven Nordmarka
300
250
200
150
100
50
0
6
8
11
14
Bonitet H40
Data frå Rune Groven 2006: Stand structure and dynamics of old growth
Picea abies forest in southeastern Norway
Nokre generelle trekk?
• ”Forfallet” startar mellom 100 og vel 200 år
avhengig av bonitet
• Gjennomsnittleg alder om lag som for CFR
og Oppkuven (høgare i kjølig klima)
• Ein del tre kan verta svært gamle om
skogen får stå
• Volumet stabilt eller svingande (CFR)
avhengig av forynging og avgang
Konklusjon
• Modellane tyder ikkje på at den gamle skogen
har stort potensial for å bygge opp mykje meir
volum
• Yngre, tette bestand i Hkl III og IV og dels i V er
truleg eit betre utgangspunkt om ein vil
overhalde for å bygge opp volum
• Truleg stor variasjon i utviklinga
• PS! Det bør leggast ut eit godt nett av takstflater
i dei verna skogane for å skaffe god kunnskap
Takk til
• Trond Håkon Eid og Bernt Håvard Øyen
for tilrettelagde data og innspel
• Bjørn Tveite og Jørunn Rolstad for
diskusjon