Fjelletcowboys
FERIE RIKSMEKLAREN DANSAREN BERGAR LIV SØTE BÆR BUBILDRAUMEN Fjellet Cowboys 2014 13 FJELLET COWBOYS PÅ DRIFT LANGS SLEPA Ein kan framleis følge spora til dei gamle fehandlarane som skapte drifteslepene frå aust til vest. Også her i Hallingdal. Tekst og foto: Line Sandvik PÅ SEINHAUSTEN eller rett etter jul gjekk I lag med ein yngre hestekar, Knut Halvor fehandlarane i Hallingdal på ski over til Krusedokken, har Rustand sett fokus på Vestlandet for å kjøpe krøtter. Kanskje brukshest. I august planlegg dei kløvtur med hest langs delar av den gamle drifhadde dei også med seg varer i skreppene teslepa knytt til Hallingdal. som dei selde på andre sida av fjellet. Smør, fine tørkle eller glas og porselen dei hadde kjøpt i Drammen. DEI GAMLE RUTENE ligg framleis som djupe På Vestlandet var dei innom garsøkk i terrenget. Men mange stader er dei nok grodd att av vier og dane og betalte førehandspengar på kvart einaste dyr dei kratt. Ein kan berre ane korLANGE VEGAR: Drifteslepa frå vest leis det var då hallingane kjøpte. Austlandet hadde til aust var mange og lange for forbi med store krøtstrenge vintrar og vandagar. Ingen lett jobb for fehandlaskar med å skaffe nok terflokkar og flotte hestar rane. Harald Rustand og Knut Halvor mat til feet sitt. På Vestdei skulle selja. I tillegg Krusedokken tek gjerne turen til fjells landet hadde dei milde til kløvhestar. Kanskje med kløvhest langs gamle drifteslepu. også ein hingst eller to, vintrar og nok med mat Her har dei unghingsten Linus og dei to til å ale opp dyr for sal. som dei fekk selt i Halkøyre- og kløvhestane Skogblåen og Løysinga vart fehandlalingdal. Skinn frå fangstMenka med seg. 3. august arranrar som ferda imellom. menn dei møtte på fjellet gerer heste-karane fjelltur med kløvhest langs delar av den Attende frå Vestlandet lasta dei oppå kløvhesten. gamle drifteslepa hadde dei gjerne med seg Turen tok nok fleire veker i Nes. salt, talg til smøring og lys, og gjekk sakte. Dyra beita seg frametter. Frå fjellet og ned til Ål. samt tørrfisk som dei selde. Mellom anna i Hallingdal. Tørrfisken vart Her måtte dei betale bompengar over privat bruer. Fem øre kyra og ni øre per hest. lutefisk til juleftan. Då var det greitt å ha småpengar. Så gjekk – Dei reiste over og handla inn kyr og ferda til Tunhovd, Rukkedalen, Hallingnathestar. La nokre kroner innpå til kvart dyr. ten, Flatvollen, Gråfjell og Norefjell. Det døgSå henta dei dyra til St. Hans, fortel Harald Rustand. Bromma-bonden gjekk sjølv glipp net driftekarane var i Jordeslie, kom det både av fedrifta på gamlemåten, men hestekar kjøparar og seljarar frå Hallingdal. Slik vart har han vore all sin dag. hallingfeet innblanda vestlandsfe. HALLINGDØLEN FERIEMAGASINET 2014 Om sommaren vart følgjet liggjande innpå fjella for å feite opp dyra før dei skulle seljast utpå hausten nede i Kongsberg, på Branes (Drammen) eller via Lierdalen over Krokskogen til hovudstaden og gardane i Lommedalen, Sørkedalen og Maridalen. Nokre fehandlarar kom seg heilt til Nittedal før dei vart kvitt dei siste kyrne. Også bønder i jordbruksbygdene i Krødsherad, Modum og Sigdal kjøpte dyr vestfrå. Drifteslepene gav namn til bekkar og vatn, fjellknausar og vollar. Slepene gjekk gjerne langs bekkar der grasveksten var god. Då vart det mat til dyra på vegen. Å VERE FEHANDLAR var eit tøft yrke. Sjølv om kløvhestane bar mykje av lasset, vart det lange dagar i fjellet. Det kunne vera lite mat og dårlege klede. Og ikkje hadde dei telt, men kanskje var dei så heldige å ha ein bit av ein seglduk å krype innunder når det storma som verst. Eller kanskje lykka stod dei bi og dei nådde fram til ei steinhelle dei visste om. Då kunne dei krype inn og ha det tørt og saktens fyre bål og få varme i kaffikjelen med. Kjeft kunne dei også få. Fleire grunneigarar såg seg lei på fehandlarane og dyra deira som tok seg til rette i fjellet sommarstid. Det var nok ein av grunnane til at fehandlarane flytta buskapen frå stad til stad. FERIEMAGASINET 2014 HALLINGDØLEN 15 ked a Ruk Jordeslie Flåm Myrdal 2 Ål Myking Nesbyen Rukkedalen Reinsjøen Haglebu Norefjell Noresund 1,7 km Veme Driftevasshøgda, 1025 m.o.h. Hønefoss Kongsberg Driftevasstjern Nittedal 3 3 km Kvilingsfurua Oslo 4 km Drammen Kvilingsberget p sle .no 5,2 km a Harald Rustand om fehandlarane Lærdal fte Dei måtte vere pene i tøyet og gode til å juge. VIDEO PÅ 1 Sogndal Dri I DAG ER DET OM LAG 100 år sidan fehandlarane drifta langs slepa. Men nokre hesteentusiastar vil halde tradisjonen ved like med kløvhest og arrangerer 100-års markering 3. august med kløvtur til Dyna i Ål. På Nes har dei eit aktivt miljø med fokus på brukshest. I vinter har dei hatt kurs i tømmerkøyring med hest, samt kløvkurs. Og til vinteren planlegg dei køyrekurs. Kanskje blir det pløyekurs med hest til hausten. Gamle teknikkar ein treng gamle hestekarar for å syne fram. Karar som ikkje har antydning til sveitte i luebremmen der dei balanserer mange hundre kilo med hest gjennom taumane i tømmerskogen. – Me vil gjerne få opp hesteinteressa og syne fram hestar i bruk. Mykje er gamle tradisjonar me gjerne vil ta vare på og formidle vidare, seier Krusedokken. Han kjøpte sin første hest for konfirmasjonspengane. I dag køyrer han tospann med dølahestane sine. Det same gjorde Rustand. Han køyrde mellom anna brudeparet Mikkelsplass då dei gifta seg. Sjølv voks han opp med hest på garden. – Det var før traktoren kom, det. For ein småfant var det ingen hokuspokus å køyre mjølk med hest. Me hadde ein gamal og stødig hest. Hesten hadde meir vet enn køyraren, veit du, ler Rustand og stryk unghingsten på nakken. – Så lenge ikkje hesten er «kvemen» går alt greitt. Hest. Det er terapi det, seier han og blunkar. Rettar litt på vesten med skalleknappar i ekte 1700-talsmynt. Den yngre generasjonen nikkar samd. No håpar dei fleire får hesten ut av hamna og blir med. a EI HISTORIE HANDLAR om eit driftefølge på starten av 1900-talet som kom ut for eit forferdeleg uvêr på fjellet. Dei drifta dyr til Oslo og hadde med seg ungdom til hjelp. Desse skulle til byen for å arbeide. Ved Reinsjøen, mellom Myking og Haglebu, kom dei opp i ein forrykande snøstorm. Då følgjet endeleg klarte kome seg ned frå fjellet, oppdaga dei at det mangla folk. Ein av ungdommane vart borte på vegen. Vêret var så dårleg at det ikkje var noko alternativ å snu og gå opp att. Resultatet vart at den omkomne ungdommen vart liggjande i fjellet over vinteren. Resten av følgjet måtte reise vidare med dyra mot flatbygdene. – Det var nok tøffe tankar for dei som drog vidare. På den staden ungdommen vart funnen oppe i fjellet året etter, voks det ikkje gras på 30 år. Det var heilt svart, fortel Harald Rustand. Her vart det også sett opp eit steinkors – som no mest sannsynleg er grodd att. I Kongsberg trong dei mykje fe. Her var det folksamt med sølvsmier, sagbruk og våpenfabrikk. Der var det fleire som kjøpte mjølkekyr. Dei mjølka kua til den vart turr utpå vinteren. Då vart kua slakta, og noko av kjøtet selt. Det andre åt dei sjølve. Så kjøpte dei ny ku att utpå hausten. Historia fortel at hallingane var store på fedrift. I Øvre Hallingdal var det faktisk ein fehandlar per 99 innbyggjar. Det seiest at fleire hallingar la seg opp store pengar og faktisk kjøpte seg storgardar kring Drammen etter dei la opp som driftekarar. Drifteslep Pene i tøyet måtte dei også vere, når dei skulle innom gardar å handle. Då var det beint ut viktig å vere frampå med bordbøna fyrst. Ein ville jo stå fram som ein heiderleg kar. – Dei måtte vere pene i tøyet og gode til å juge, ler Rustand og held eit godt tak i unghingsten til Knut Halvor Krusedokken. Den får bli med på ferda oppover skogen. Bak kjem dei to dølahestane til Krusedokken med fullasta kløv. – Når kløvhestar blir eldre, lærer dei seg å luske framover. Då ligg kløven beint, fortel Rustand og syner med gyngande bein korleis gangen blir. len 14 1 I bygdene på Vestlandet var det eit overskot av ungfe. Hit kom handelskarar frå Hallingdal og kjøpte dyr. 2 Fjella i Hallingdal var gode beiteområde. Her feita dyra seg opp i løpet av sommaren. 3 FAKTA Driftekarane drog til sentrale delar på Austlandet for å selja dyra der. Det skjedde på hausten. DRIFTESLEPA I NESNINGSFJELLA Del av den gamle drifteslepa frå Aurland og Lærdal i Sogn til Drammen, Kongsbergområdet og heilt til Oslo. Nes Historielag rydda denne delen av slepa, kalla Driftevassvegen, frå 2001 til 2003. Slepa kryssa opphavleg Hallingdal ved Sundre i Ål og gjekk gjennom Nes forbi Skålsrudstølen, til Rukke og opp til Jordeslia. Så gjekk den vidare langs Driftevassbekken og til Kvilingsberget. Her er det flott utsikt mot Hemsedalsfjella og mot Reineskarvet. Hallingskarvet kan ein også sjå litt av. Den rydda slepevegen startar ved Jordeslia og endar der den møter stigen som går til Åkrefjell. Men slepa gjekk vidare innover fjellet forbi Brynhildstjern, Hallingnatten, Reinsjøen og vidare til Norefjell og helt til Branes/Drammen og Kongsbergområdet. Korleis kome seg dit: Frå Nesbyen: køyr i retning Tunhovd, ta av til Jordesli etter ca. 15 kilometer. Slepa startar litt ovanfor Jordeslia. Turen tek om lag ein time og er 5,3 kilometer lang. Det er fire infoskilt langs vegen. Ein kan kvile ved Kvilingsfuro, ei diger, gamal furu som er over 500 år gamal, eller ved Kvilingsberget. Turkart kan kjøpast på turistkontoret, bokhandelen, turistbedrifter og bensinstasjonar Turen har lett stigning i 900–1000 moh og er godt merkt. Noko myrete etter fire kilometer. COWBOYLIV: Fehandlarane var på eit vis norske cowboyar. Her er Knut Halvor Krusedokken på veg heim med reinslakt. (FOTO: PRIVAT) HALLINGDØLEN FERIEMAGASINET 2014 FERIEMAGASINET 2014 HALLINGDØLEN
© Copyright 2024