Lagersjukdomar i eple
og pære
Arne Stensvand og Jorunn Børve
Bioforsk Plantehelse
Epleskurv (Venturia inaequalis)
Skurvflekkar på blad og frukter
Greinskurv
Skurvflekkar på blad –
viktig smitte for frukter
i vekstsesongen og for
overvintring
Lagerskurv – infeksjonar i
felt, ikkje spreiing på lager
Livssyklus
Venturia inaequalis
Overvintrar i all hovedsak i
gamle blad på bakken
Spreiing av askosporar frå
knoppsprett til 2-3 veker
etter blomstring
Ofte mange syklusar av
sekundær konidieinfeksjon
Greinskurv – spreiing av
konidiar
Pæreskurv
Venturia pirina
Tiltak mot eple- og pæreskurv
Sterke sortar
Luftig planting
Unngå for kraftig vegetativ vekst
Fjerna gamle blad på bakken
Skjera vekk skot med greinskurv
System for varsling av skurv (www.vips-landbruk.no)
Forebyggjande/kurative fungicid  Nordox (kopar), Delan,
Thiovit (svovel), Topas, Scala
Reduksjon av smittepress
Fjerna eller mala opp bladverk om
hausten eller tidleg om våren
Urea før bladfall aukar nedbrytinga
av bladverket
95% reduksjon i tal blad på bakken =
95% reduksjon i tal askosporar
Foto: W.E. MacHardy
«Gloesporium»-ròte
Phlyctaena vagabunda
Tidleg symptomutvikling av
kjølelagersopp eller svart
frukttrekreft
Cryptosporiopsis curvispora
Kjølelagersopp/Svart frukttrekreft («Gloeosporium»)
Angrip eple, meir sjeldan pære
Utsette sortar: ’Aroma’, ’Filippa’, ’Ingrid Marie’
Runde, brune og nedsokne flekkar
Overvintrar i fruktved
Infeksjon frå blomstring til hausting
Inn gjennom lenticeller, sjukdomen latent til fram mot hausting
Fuktig sommar/haust gunstig for soppen
Tiltak:
• Moderat N og K gjødsling, tilførsel av Ca
• Fjerna gamle fruktgreiner
• Vanleg med kjemisk handsaming 3-4 veker før hausting
• Auka angrep ved utsett hausting
• Rask nedkjøling etter hausting
• Varmt vatn rett etter hausting
Sprøyting med kalsiumklorid mot kjølelagersopp i ’Aroma’ (Anne
Skaug, 2000)
1
2
3
4
spr. =
spr. =
spr. =
spr. =
10.09.
25.08. og 10.09.
10.08., 25.08. og 10.09.
25.07., 10.08, 25.08. og 10.09.
Effekt av varm vassdamp (15 minutt ved 45, 50 eller 55 °C) mot
kjølelagersopp i ’Aroma’ (Anne Skaug, 2000)
Bitterròte på eple
Bitterròte
«Summer disease» i
North Carolina, USA
Lagersjukdom i Noreg
Vertplanter for Colletotrichum
acutatum i Noreg:
Frukt:
•Eple
•Pære
•Plomme
•Søtkirsebær
•Surkirsebær
Bær:
•Jordbær
•Bringebær
•Solbær
•Hageblåbær
•Bjørnebær
Treaktige prydplanter:
•Cotoneaster (2 artar)
•Ilex
•Aesculus
•Magnolia
•Forsythia
•Sorbus
•Populus
•Juglans
•Laurocerasus
•Rhododendron
•Tilia
•Alnus
Urter/ugras:
•Urtica dioica
•Rumex sp.
•Taraxacum sp.
•Geum rivale
Foto: V. Talgø
Angrep av bitterròte på rogn
«Usynlege» smittekjelder
for Colletotrichum
acutatum i eple
Bitterròte
Runde, brune og innsokne flekkar, med oransje
sporemassar
Overvintrar i gamle frukter, fruktstilkar og skot
Vegetative plantedelar kan vera ”asymptomatiske”
smittekjelder
Infeksjon frå blomstring til hausting
Varmt, fuktig vêr er gunstig for infeksjon
Symptoma kjem ofte fram etter hausting
Tiltak:
•
Godt skjeringsarbeid
•
Fjerna infisert plantemateriale
•
Kjemisk - Delan
Bitterròte og haustetid
Total fruktròte, bitterròte og “gloeosporiumròte” på økologisk dyrka eple
av ‘Aroma’ hausta 1 eller to veker før normal haustetid, ved normal
haustetid (“harvest”), eller 1 eller 2 veker etter. Resultat etter lagring.
Gjennomsnitt for 3 år.
Gul monilia
Gul monilia (Monilinia fructigena )
Brun, tørr ròte, sporulering i bleikgule puter av mycel og
sporar
Svarte eple ved lagring, spreiing på lager
Kan angripa skot/greiner dersom infiserte frukter heng
inntil
Svak parasitt, dvs. at soppen angrip gjennom sår etter
insekt, hagl, etc.
Tiltak:
•
Fjerna, gamle mumifiserte frukter – kan vera
smittekjelde over lang tid (minst eit år)
•
Kjemisk handsaming ved insekt- og haglskade 
Scala, Switch, Teldor
•
Forsiktig varehandtering, rask nedkjøling
Gråskimmel
Gråskimmel
Angrip alle frukt- og bærartar
Vanleg på daudt og døyande plantemateriale
Infeksjon i blomane gir ofte latente infeksjonar i fruktene,
tidleg modning («tvangsmodning»)
Kan spreia seg til friske frukter under lagring
‘Gravenstein’ og ‘Aroma’ utsette
Tiltak:
•
Soppen overvintrar i gamle planterestar
•
•
Kjemiske middel  Scala, Switch, Teldor
Biologisk kontroll?
•
Unngå skada og overmodne frukter
•
Rask nedkjøling
Storknolla ròtesopp
Sclerotinia sclerotiorum
Storknolla ròtesopp
Kan av og til opptre som lagersjukdom i
eple og pære
Overvintrar i kvileknollar (sklerotiar) på
bakken
Spreiing av askosporar i fuktig vêr
Infeksjon gjennom blomsten –
sjukdomsutvikling som for gråskimmel
Tett, kvitt mycel med store, svarte
sklerotiar
Tiltak:
•
•
Sjeldan nødvendig med direkte tiltak,
men fleire kjemiske middel har
verknad – same som gråskimmel
Forsiktig varehandtering
Storknolla ròtesopp
spreier seg lett på lager;
kvite ”reir” i kassane
Frukttrekreft
Frukttrekreft
Neonectria ditissima
Askosporar og konidiar frå
treet er smittekjelde
Infeksjon i blomsten
Problematisk i fuktige
område
Skilnad i motakkelegheit
mellom sortar
Tiltak mot kreft på trea
(redusera smittepresset) vil
hjelpa mot fruktinfeksjonar
Meir og meir vanleg å sjå som
lagersjukdom i Noreg
Fusarium avenaceum på ’Aroma’
Fusarium kan gi ”innrote” i eple
– infeksjon på kartstadiet
Kan opptre på lager – som regel
på skadd frukt
Grønmugg
Penicillium spp.
Viktig lagersjukdom i mange land, særleg
i Citrus og pære
Blaut ròte, blågrøne sporemassar
Fins overalt på daudt organisk materiale,
inkludert treverk
Spreiing under sortering og pakking
Tiltak:
• Reingjering og desinfeksjon av lager
• Forsiktig varehandtering
• Kjemiske middel ikkje aktuelt
Skjeggmugg
Mucor piriformis
Angrip alle frukt- og bærartar
Først og fremst ein postharvest-sjukdom
Lyst, tjukt mycel, lange hyfespissar med
svarte sporangium i enden
Spreiing frå daudt organisk materiale
Skada eller overmodne frukter vert først
angrepne
Tiltak:
•
Ikkje lagra overmodne frukter
•
Forsiktig varehandtering
•
Rask nedkjøling – Mucor veks ned mot
0 grader
•
Ikkje vanleg med kjemisk handsaming
Bleikròte (Phytophthora cactorum)
• Kan opptre på lager
• Smitte frå jorda
• Unngå å lagra frukter som heng langt nede på trea
Sotflekk og flugeflekk
• Vanleg i Noreg
• Lite problem
• Problem i fuktig, varmt
klima
Prikksjuke i eple
Små, mørke og nedsokne flekkar
på fruktoverflata
Brune flekkar i fruktkjøtet like
under overflata
Mest på store eple, på tre i
kraftig vekst og gjerne i tørre
somrar
Årsaka av fysiologisk
kalsiummangel
’Gravenstein’ og ’Aroma’ er døme
på utsette sortar
Vanleg å sprøyta med kalsiumsalt
Blaut kuldeskade (“soft cald”)
Mørke, sterkt avgrensa felt i
fruktskalet, skaden går litt inn i
frukta. Flekkane vert ofte koloniserte
av sekundære soppar som
Cladosporium og Alternaria
Årsak: Fruktene litt for modne ved
hausting, lagra for lenge ved for høg
temperatur (fremjar modninga) i
byrjinga av lagringsperioden og så
lagring ved for låg temperatur
Møsk – kuldeskade («internal
breakdown»)
Mørk farge på frukta, mjølen og
brun inni
Sein hausting, lite avling/store
frukter, forseinka nedkjøling
Tiltak mot lagersjukdomar
Kulturtiltak og kjemiske tiltak i felt
• Ròtning vs. bruk av kjemiske middel
• Fjerna smitte
• Varsling av angrepsfare
• Biologisk bekjemping
• etc.
Unngå mekaniske skadar
Fjerna skadde frukter
Vasking/desinfisering
Rask nedkjøling
Lagringstemp.
Unngå fritt vatn
MA/CA
Gammastråling, dypping i soppmiddel?
Epleskurv skurvvarsling
Snitt gjennom blad med sporehus
Askosporar
0.1 til 0.2 mm regn nødvendig for sporekasting
Få sporar kasta om natta og ved låg temperatur
Spreiing av askosporar
frå rundt knoppsprett
til 1-2 veker etter
kronbladfall
Døgngrademodellen
Skildrar sesongforløpet av sporemodninga
Viss regn ved jamne mellomrom, så er sporekastinga over ved om lag
500 døgngrader (basistemp. = 0ºC)
Lange tørre periodar krev justering, det er lagt inn i varslinga
Minimum tal timar med
fuktig bladverk for å få
infeksjon
6ºC – 18 t
10ºC – 11 t
17-23ºC – 6 t
Di lengre det er fuktig,
di fleire sporar kan
infisera
RIMpro – simuleringsprogram for epleskurv
Utvikla av Marc Trapman i Nederland
Web-basert eller for enkeltbrukarar
VIPS (http://www.vips-landbruk.no/information/)
Relativ risiko for infeksjon (RIM-verdi)
Tal kasta sporar og lengda på den fuktige perioden
påverkar RIM-verdien, høge RIM-verdiar (over 300)
førekjem 2-4 gonger pr. sesong
Nedbør, temperatur og tilvekst påverkar nedbrytinga
av fungicida
Værdata må vera tilgjengelege på internet
Betalar pr. lokalitet
Historiske og førebyggjande varsel
Ny grafikk i 2014
«Cloud service»
Kan tilpassast lokale/nasjonale varslingssystem
RIM-verdiar
Simulert
sporekasting
Mørk raudt  umodne sporar
Lys raudt  modne sporar
Mørk blått  timar m/regn
Lyst blått  timar m/bladfukt
Infeksjonsrisiko basert på smittepress og sort
Smittepress
Mottakelegheit for epleskurv
Vurdering
hausten før
av tal
langskot
med skurv
Lite
mottakeleg
Aroma,
Delcorf, Eir,
Discovery,
Elstar, Prins,
Idunn, Karin
Quinte, Siv
Schneider,
Katinka, Katja,
Nanna
Carroll, Geneva,
Early,
Gravenstein,
Julyred,
Summerred,
Sunrise, Vista
Bella, Åkerø
<10%
Låg
Låg
Middels
10-30%
Låg
Middels
Høg
>30%
Middels
Høg
Veldig høg
Middels
mottakeleg
Svært
mottakeleg
Sprøytestrategiar
Infeksjonsrisiko
Sprøytetrategi
Låg
Berre førebyggjande eller kurativ ved RIM-verdiar
over 250-300
Middels
Førebyggjande eller kurativt ved RIM-verdiar over
150
Dersom førebyggjande sprøyting er utført, kurativ
sprøyting ved RIM-verdiar over 250 – 300
Høg
Tiltak for å redusera smittepresset
Førebyggjande sprøyting framfor moglege
infeksjonsperiodar
Sprøyt med kurativt middel ved RIM-verdiar over
150
Konklusjonar skurv:
Sprøyt med urea om hausten
Mekanisk fjerning av blad?
Bruk RIMpro aktivt
Vurder sortar og smittepress
Ha best mogleg førebyggjande dekking i perioden
musøyre - kronbladfall
Set inn kurative middel når RIM-verdien er høg
Vurder sprøyting i «infeksjonsvindauga» i periodar
med høg sporekasting og vanskelege værtilhøve
Seinare sprøytingar – vurder tilvekst og avrenning
Resistens mot soppmiddel?
Sprøyteteknikk?
Takk for meg