Planteliv langs Jærstrendene

Plantelivet langs Jærstrendene
Harald Vik-Mo
Geografi
Klima
Naturen langs strendene
Plantene
Utfordringar
Jærstrendene
Tungenes
«Jærstrendene landskapsvernområde»
Vern etter Naturvernlova 1977/2003
Forvaltningsansvar: Jæren friluftsråd
70 km strandlinje
Berggrunn i nord og sør
Sandstrand
Rullesteinstrand
Morenekyst
Stavanger
Sola
Bore
Orre
Ingen skjergard
Nordsjøen
Sandnes
Bryne
Nærbø
Obrestad
Brusand
Ogna
Sirevåg
Fylitt og glimmergneis i nord
Tungenes
25 km sandstrand med sanddyner
Mellom Orresanden og Reve
Anortositt i sør
Ogna
Rullesteinstrand og morenekyst
Obrestad fyr
Jærstrendene tilrettelagt for:
Jordbruk og friluftsliv
Klima
Temperatur
Mild vinter og
relativ kjøleg sommar
Temperatur
Nedbør
Stor og nokså jamn
nedbør – ca 140 cm/år
Vind
Mykje og sterk vind
Saltdriv langt innover
land
Nedbør
Frå Yr.no
Fylittberg i mai
Tungenes i Randaberg
Havstrand på Reve
Åkerdylle
Strandkveke
Sølvmelde
Strandarve
Strandreddik
Sølvmelde
Atriplex laciniata
LC
Artsdatabanken
Reve i Klepp kommune
Sodaurt Salsola kali
Sterkt trua» EN
Frå utløpet av Orreelva
Sandstrand og sanddyner
Marehalm
Strandkveke
Strandrug
Borestranda
Sandnattlys Oenothera ammophila
Boresanden
Sandnattlys
Oenothera ammophila
«Nær trua» NT 2010
«Sårbar» VU 2006
Frå Artsdatabanken
Veks i nokså ustabile sanddyner i lag
med strandrug og marehalm
Bufast på Jæren frå 1961
Skarasanden (Sola), Boresanden (Klepp)
Ognasanden (Hå) (ny 2014)
Mest sannsynleg spontan spreiing frå
Danmark.
Strandskolm
Strandskolm – sørleg type
Lathyrus japonicus ssp. maritimus
Livskraftig LC
Jærlupin Lupinus perennis
«Svært høg risiko»
Open og sandrik jord – sanddyner og strender.
Planta for å stabilisera jarnbaneskråningar på
Ogna i 1912.
Kjølen utan hår
Jærlupin Lupinus perennis
Bybergsanden i Sola kommune
Rynkerose Rosa rugosa
Bybergsanden i Sola kommune
Grasdekte sanddyner
Stortviblad
Islandsgrønkurle
Jærflangre
Sandvier
Orresanden
Islandsgrønkurle
Coeloglossum viride ssp islandicum
«Kritisk trua» CR
Underart av grønkurle C. viride
Store, breie og utbøygde blad
Tett, breidt aks
Grasdekte sanddyner
Orresanden
Tidlegare funn;
Brusand - siste funn 2006
Karmøy - kryssliste 1954
(Finn Wischmann)
Island og Dei britiske øyane
Frå Orresanden
Islandsgrønkurle Coeloglossum viride ssp islandicum på Oresanden
Jærflangre
Epipactis helleborine ssp. neerlandica
«Sterkt trua» EN
Underart av breiflangre Epipactis helleborine.
Habitat:
Grasdekte sanddyner på Jæren
Orre (Klepp), Kvalbeinsand, Brusand og
Ogna (Hå).
Storbritannia, Danmark og Nederland.
Innsamla på Jæren som «breiflangre» frå 1953,
men bestemt som ssp. neerlandica i 1990-åra.
Skilje jærflangre ssp. neerlandica og skogbreiflangre ssp. helleborine
Jærflangre har:
• Kraftigare stengel
•
Tettare blomestand
•
Blada går lengre omkring
stengelen
• Blomsterdekkblad lyst grøne vs
brungrøne
Jærflangre
Skogbreiflangre
Tørkeskade på jærflangre i sanddynene om våren
Orresanden
Strandtorn
Eryngium maritimum
«Sterkt trua» EN
Freda
Sandgrunn i etablerte sanddyner
og på sandstrand.
Jærsøte
Gentianella amarella ssp. septentrionalis
«Sterkt trua» EN
Underart av bittersøte Gentianella amarella.
Sesongfuktige dynetrau og tidlegare slåttemark
Bore og Orre (Klepp) og Ogna (Hå)
Island og Skottland
Borestranda i Klepp kommune
Skilje mellom jærsøte ssp. septentrionalis og engbittersøte ssp. amarella
Jærsøte har:
• Oftast greina frå grunnen
vs oftast utan greiner
• Veks på ulikt habitat
Dynetrau vs tørrbakke
• Opprette kronflikar
vs utbøygde
• Krone bleikfiolett
vs raudfiolett
• 3-7 ledd vs 5 eller fleire
Jærsøte frå Borestranda
Engbittersøte frå
Malvikodden
Morenekyst
Ved Obrestad fyr
Vestlandsvikke
Vicia orobus
«Nær trua» NT
Veks spesielt i morenebakkar i godt lys
Trussel: Gjødsling
Ved Obrestad hamn i Hå kommune
Nikkesmelle
Silene nutans
«Nær trua» NT
Varmekjær, sør-austleg plante
Kalkrike, tørre bakkar
Frå Obrestad hamn i Hå kommune
Solblom Arnica montana
«Sårbar» VU
Duskstarr
Carex disticha
LC
Sør-Reime i Hå kommune
Engmarihand
Dactylorhiza incarnata
LC 2010
(NT 2006)
Underartar av engmarihand på Jæren:
• Dactylorhiza incarnata ssp. incarnata
Vanleg engmarihand*
Grasmarihand**
•
Dactylorhiza incarnata ssp lobelii
D. incarnata «låglandstype***
Jærmarihand***
Dynemarihand
Lys dynemarihand
• Dactylorhiza incarnata ssp coccinea
Kysttype coccinea ***
Dynemarihand ****
Nordsjømarihand
*
Elven i Lid og Lid 2005
** Artsdatabanken 2012
*** http://nhm2.uio.no/botanisk/nbf/plantenavn/
Dactylorhiza incarnata ssp. incarnata
Sør-Reime 2013
Dactylorhiza incarnata ssp. lobelii
Låg og robust plante
- 10-25 cm høg
Lange blad
Breiast ved basis
Leppa er lengre enn brei
Lyst raud
Blømer 1-2 veker seinare
enn ssp incarnata.
Vintervåte dynetrau og
rikmyr
Obrestad, Orre og Ogna
Nord-Jylland, Nederland, Dei
britiske øyane
Dactylorhiza incarnata ssp. lobelii
Orresanden
Lokalitet for Dactylorhiza incarnata ssp. lobelii ved påskestider
Dynetrau Orresanden
Dactylorhiza incarnata ssp. coccinea
Skilje frå ssp. lobelii:
• Karminraude blomar
• Stilken brunraud øvst
(anthocyanin)
• Meir oppreist plante
Vinterblaute dynetrau og
rikmyr nær stranda
I Noreg berre på Jæren.
Langs kysten av Irland, Skottland
og Hebridene.
Obrestad i Hå kommune
Purpurmarihand
Dactylorhiza purpurella
«Sterkt trua» EN
Freda
Myr, skjellsand og våte dynetrau
Veks frå Lista til Ørlandet
- mest rikeleg langs Jærstrendene
Irland, Storbritannia, Jylland, Færøyane
Skilje frå engmarihand ssp incarnata
• Seinare bløming
• Kraftigare plante
• Sideleppene oppbøygde
• To runde, lysare auger øvst på kronblada
• Breie blad med hetteforma spiss
• Mørke flekker mot spissen av blada
Rullesteinstrand
Ytre Raunen
Strandrug
Strandsmelle
Engstorkenebb
Kattehale Lythrum salicaria
Frå Hårr i Hå kommune
Strandvortemjølk
Euphorbia palustris
LC
Frå Årsland i Hå kommune
Knortestarr Carex otrubae
LC
Lyst grøn plante med breie blad
Grove, kvasse strå
Piggete grønbrune frukter
Kystplante
Veks i tuer nær stranda
Strandkål Crambe maritima
LC
Frå Ytre Bø i Randaberg kommune
Elveosane
Kalmusrot
Sjøsivaks
Utløpet av Håelva
Vassveronika
Veronica anagallis-aquatica
«Nær trua» NT
Varmekjær plante
Kraftig, snau stengel. Smale blad – svakt tanna
Bleiblå blomar i lang blomeklase
Næringsrik grunn i sump, grøfter, og langs vasskantar.
Reve, Orre, Håelva.
Kalmusrot Acorus calamus
LC (NT i 2006)
Gamal medisinplante
Berre hoplanter i Norden
Veks i vatn og sump
Bladkant med rukker
Sterkt aromatisk
Kjevleforma blomestand
Rullesteinstrand og beitemark
Hårr i Hå kommune
Frøvårkål
Ficaria verna ssp. fertilis
LC 2010
(NT 2006)
Veks i våt, solrik mark
Rogaland
Skottland og på Nord-Jylland
Frøvårkål
Ulik knoppvårkål Ficaria verna ssp. verna
• 2n=16 vs 2n=32 hos knoppvårkål
• Blomane er større
• Kronblada er lengre og breiare,
med overlapping til halve lengda
• Formeiring med frø, ingen yngleknoppar
Knoppvårkål (ssp. verna)
Klokkesøte
Gentiana pneumonanthe
«Sårbar» VU
Blå klokke med fem store flikar
- opnar seg berre i sol
Tynn stengel og smale blad
Fuktig mager jord, gjerne kalkfattig
- fuktig kysthei og ved innsjøar.
Trussel: Grøfting og oppdyrkning
Brusand, Ogna, Sirevåg i Hå kommune
Jærsiv
Juncus foliosus
«Nær trua» NT
Snogerup 2006
Eittårig, lyst grøn plante
Blomeblad med brun stripe innanfor hinnekanten
Frø med striper
Fuktig jord langs strender, vasskanter og i kutråkk
Første funn i Noreg i 1985 av Jon Inge Johnsen
Skandinavia: Sør-Sverige og Rogaland
Det vestlege Middelhavet til Vest-Skottland
Jærtistel
Serratula tinctoria
«Sterkt trua» EN og freda
Purpurraude korger
Korgdekkblad med rutemønster
Veks i sand- og leirjord
- i skogkantar, på berg og beitemark
Trussel: Hytte- og vegbygging. Beiting
Ogna og Sirevåg
Danmark (aust) og Sør-Sverige
Sandvintergrøn
Pyrola rotundifolia ssp. maritima
Ognasanden
Sandvintergrøn
Pyrola rotundifolia ssp. maritima
«Sterkt trua» EN
Underart av storvintergrøn
Pyrola rotundifolia
Kalkrike sanddyner /dynetrau
Ognasanden, Brusand og Orre
Sverige, Dannmark, Dei britiske øyane
Ulik legevintergrøn (ssp. rotundifolia):
Veks i tørr sandrik jord
Kortare bladskaft
2-5 skjelblad på stengelen
Kystsandarve
Arenaria serpyllifolia ssp. iloydii
«Nær trua» NT
Underart av sandarve Arenaria serpyllifolia
Veks i tørre, stabiliserte sanddyner
Kalkrik sandjord med skjelsand.
Skilje frå bakkesandarve ssp. serpyllifolia:
Tettare blomestand
Blomeskaft kortare enn begerblada
Kapselen er ikkje oppsvulma ved grunnen
Myrflangre
Epipactis palustris
Ognasanden, Hå kommune
Myrflangre
Epipactis palustris
«Sterkt trua» EN
Freda
Kalkrik myr og dynetrau
på Ognasanden
Trussel: Grøfting av myr
Jæren Forlag as, Bryne
www.jarenforlag.no
Lokale bokhandlar på Jæren
Nettbokhandlar
Kr 375,-