Planteliv langs Jærstrendene
Plantelivet langs Jærstrendene Harald Vik-Mo Geografi Klima Naturen langs strendene Plantene Utfordringar Jærstrendene Tungenes «Jærstrendene landskapsvernområde» Vern etter Naturvernlova 1977/2003 Forvaltningsansvar: Jæren friluftsråd 70 km strandlinje Berggrunn i nord og sør Sandstrand Rullesteinstrand Morenekyst Stavanger Sola Bore Orre Ingen skjergard Nordsjøen Sandnes Bryne Nærbø Obrestad Brusand Ogna Sirevåg Fylitt og glimmergneis i nord Tungenes 25 km sandstrand med sanddyner Mellom Orresanden og Reve Anortositt i sør Ogna Rullesteinstrand og morenekyst Obrestad fyr Jærstrendene tilrettelagt for: Jordbruk og friluftsliv Klima Temperatur Mild vinter og relativ kjøleg sommar Temperatur Nedbør Stor og nokså jamn nedbør – ca 140 cm/år Vind Mykje og sterk vind Saltdriv langt innover land Nedbør Frå Yr.no Fylittberg i mai Tungenes i Randaberg Havstrand på Reve Åkerdylle Strandkveke Sølvmelde Strandarve Strandreddik Sølvmelde Atriplex laciniata LC Artsdatabanken Reve i Klepp kommune Sodaurt Salsola kali Sterkt trua» EN Frå utløpet av Orreelva Sandstrand og sanddyner Marehalm Strandkveke Strandrug Borestranda Sandnattlys Oenothera ammophila Boresanden Sandnattlys Oenothera ammophila «Nær trua» NT 2010 «Sårbar» VU 2006 Frå Artsdatabanken Veks i nokså ustabile sanddyner i lag med strandrug og marehalm Bufast på Jæren frå 1961 Skarasanden (Sola), Boresanden (Klepp) Ognasanden (Hå) (ny 2014) Mest sannsynleg spontan spreiing frå Danmark. Strandskolm Strandskolm – sørleg type Lathyrus japonicus ssp. maritimus Livskraftig LC Jærlupin Lupinus perennis «Svært høg risiko» Open og sandrik jord – sanddyner og strender. Planta for å stabilisera jarnbaneskråningar på Ogna i 1912. Kjølen utan hår Jærlupin Lupinus perennis Bybergsanden i Sola kommune Rynkerose Rosa rugosa Bybergsanden i Sola kommune Grasdekte sanddyner Stortviblad Islandsgrønkurle Jærflangre Sandvier Orresanden Islandsgrønkurle Coeloglossum viride ssp islandicum «Kritisk trua» CR Underart av grønkurle C. viride Store, breie og utbøygde blad Tett, breidt aks Grasdekte sanddyner Orresanden Tidlegare funn; Brusand - siste funn 2006 Karmøy - kryssliste 1954 (Finn Wischmann) Island og Dei britiske øyane Frå Orresanden Islandsgrønkurle Coeloglossum viride ssp islandicum på Oresanden Jærflangre Epipactis helleborine ssp. neerlandica «Sterkt trua» EN Underart av breiflangre Epipactis helleborine. Habitat: Grasdekte sanddyner på Jæren Orre (Klepp), Kvalbeinsand, Brusand og Ogna (Hå). Storbritannia, Danmark og Nederland. Innsamla på Jæren som «breiflangre» frå 1953, men bestemt som ssp. neerlandica i 1990-åra. Skilje jærflangre ssp. neerlandica og skogbreiflangre ssp. helleborine Jærflangre har: • Kraftigare stengel • Tettare blomestand • Blada går lengre omkring stengelen • Blomsterdekkblad lyst grøne vs brungrøne Jærflangre Skogbreiflangre Tørkeskade på jærflangre i sanddynene om våren Orresanden Strandtorn Eryngium maritimum «Sterkt trua» EN Freda Sandgrunn i etablerte sanddyner og på sandstrand. Jærsøte Gentianella amarella ssp. septentrionalis «Sterkt trua» EN Underart av bittersøte Gentianella amarella. Sesongfuktige dynetrau og tidlegare slåttemark Bore og Orre (Klepp) og Ogna (Hå) Island og Skottland Borestranda i Klepp kommune Skilje mellom jærsøte ssp. septentrionalis og engbittersøte ssp. amarella Jærsøte har: • Oftast greina frå grunnen vs oftast utan greiner • Veks på ulikt habitat Dynetrau vs tørrbakke • Opprette kronflikar vs utbøygde • Krone bleikfiolett vs raudfiolett • 3-7 ledd vs 5 eller fleire Jærsøte frå Borestranda Engbittersøte frå Malvikodden Morenekyst Ved Obrestad fyr Vestlandsvikke Vicia orobus «Nær trua» NT Veks spesielt i morenebakkar i godt lys Trussel: Gjødsling Ved Obrestad hamn i Hå kommune Nikkesmelle Silene nutans «Nær trua» NT Varmekjær, sør-austleg plante Kalkrike, tørre bakkar Frå Obrestad hamn i Hå kommune Solblom Arnica montana «Sårbar» VU Duskstarr Carex disticha LC Sør-Reime i Hå kommune Engmarihand Dactylorhiza incarnata LC 2010 (NT 2006) Underartar av engmarihand på Jæren: • Dactylorhiza incarnata ssp. incarnata Vanleg engmarihand* Grasmarihand** • Dactylorhiza incarnata ssp lobelii D. incarnata «låglandstype*** Jærmarihand*** Dynemarihand Lys dynemarihand • Dactylorhiza incarnata ssp coccinea Kysttype coccinea *** Dynemarihand **** Nordsjømarihand * Elven i Lid og Lid 2005 ** Artsdatabanken 2012 *** http://nhm2.uio.no/botanisk/nbf/plantenavn/ Dactylorhiza incarnata ssp. incarnata Sør-Reime 2013 Dactylorhiza incarnata ssp. lobelii Låg og robust plante - 10-25 cm høg Lange blad Breiast ved basis Leppa er lengre enn brei Lyst raud Blømer 1-2 veker seinare enn ssp incarnata. Vintervåte dynetrau og rikmyr Obrestad, Orre og Ogna Nord-Jylland, Nederland, Dei britiske øyane Dactylorhiza incarnata ssp. lobelii Orresanden Lokalitet for Dactylorhiza incarnata ssp. lobelii ved påskestider Dynetrau Orresanden Dactylorhiza incarnata ssp. coccinea Skilje frå ssp. lobelii: • Karminraude blomar • Stilken brunraud øvst (anthocyanin) • Meir oppreist plante Vinterblaute dynetrau og rikmyr nær stranda I Noreg berre på Jæren. Langs kysten av Irland, Skottland og Hebridene. Obrestad i Hå kommune Purpurmarihand Dactylorhiza purpurella «Sterkt trua» EN Freda Myr, skjellsand og våte dynetrau Veks frå Lista til Ørlandet - mest rikeleg langs Jærstrendene Irland, Storbritannia, Jylland, Færøyane Skilje frå engmarihand ssp incarnata • Seinare bløming • Kraftigare plante • Sideleppene oppbøygde • To runde, lysare auger øvst på kronblada • Breie blad med hetteforma spiss • Mørke flekker mot spissen av blada Rullesteinstrand Ytre Raunen Strandrug Strandsmelle Engstorkenebb Kattehale Lythrum salicaria Frå Hårr i Hå kommune Strandvortemjølk Euphorbia palustris LC Frå Årsland i Hå kommune Knortestarr Carex otrubae LC Lyst grøn plante med breie blad Grove, kvasse strå Piggete grønbrune frukter Kystplante Veks i tuer nær stranda Strandkål Crambe maritima LC Frå Ytre Bø i Randaberg kommune Elveosane Kalmusrot Sjøsivaks Utløpet av Håelva Vassveronika Veronica anagallis-aquatica «Nær trua» NT Varmekjær plante Kraftig, snau stengel. Smale blad – svakt tanna Bleiblå blomar i lang blomeklase Næringsrik grunn i sump, grøfter, og langs vasskantar. Reve, Orre, Håelva. Kalmusrot Acorus calamus LC (NT i 2006) Gamal medisinplante Berre hoplanter i Norden Veks i vatn og sump Bladkant med rukker Sterkt aromatisk Kjevleforma blomestand Rullesteinstrand og beitemark Hårr i Hå kommune Frøvårkål Ficaria verna ssp. fertilis LC 2010 (NT 2006) Veks i våt, solrik mark Rogaland Skottland og på Nord-Jylland Frøvårkål Ulik knoppvårkål Ficaria verna ssp. verna • 2n=16 vs 2n=32 hos knoppvårkål • Blomane er større • Kronblada er lengre og breiare, med overlapping til halve lengda • Formeiring med frø, ingen yngleknoppar Knoppvårkål (ssp. verna) Klokkesøte Gentiana pneumonanthe «Sårbar» VU Blå klokke med fem store flikar - opnar seg berre i sol Tynn stengel og smale blad Fuktig mager jord, gjerne kalkfattig - fuktig kysthei og ved innsjøar. Trussel: Grøfting og oppdyrkning Brusand, Ogna, Sirevåg i Hå kommune Jærsiv Juncus foliosus «Nær trua» NT Snogerup 2006 Eittårig, lyst grøn plante Blomeblad med brun stripe innanfor hinnekanten Frø med striper Fuktig jord langs strender, vasskanter og i kutråkk Første funn i Noreg i 1985 av Jon Inge Johnsen Skandinavia: Sør-Sverige og Rogaland Det vestlege Middelhavet til Vest-Skottland Jærtistel Serratula tinctoria «Sterkt trua» EN og freda Purpurraude korger Korgdekkblad med rutemønster Veks i sand- og leirjord - i skogkantar, på berg og beitemark Trussel: Hytte- og vegbygging. Beiting Ogna og Sirevåg Danmark (aust) og Sør-Sverige Sandvintergrøn Pyrola rotundifolia ssp. maritima Ognasanden Sandvintergrøn Pyrola rotundifolia ssp. maritima «Sterkt trua» EN Underart av storvintergrøn Pyrola rotundifolia Kalkrike sanddyner /dynetrau Ognasanden, Brusand og Orre Sverige, Dannmark, Dei britiske øyane Ulik legevintergrøn (ssp. rotundifolia): Veks i tørr sandrik jord Kortare bladskaft 2-5 skjelblad på stengelen Kystsandarve Arenaria serpyllifolia ssp. iloydii «Nær trua» NT Underart av sandarve Arenaria serpyllifolia Veks i tørre, stabiliserte sanddyner Kalkrik sandjord med skjelsand. Skilje frå bakkesandarve ssp. serpyllifolia: Tettare blomestand Blomeskaft kortare enn begerblada Kapselen er ikkje oppsvulma ved grunnen Myrflangre Epipactis palustris Ognasanden, Hå kommune Myrflangre Epipactis palustris «Sterkt trua» EN Freda Kalkrik myr og dynetrau på Ognasanden Trussel: Grøfting av myr Jæren Forlag as, Bryne www.jarenforlag.no Lokale bokhandlar på Jæren Nettbokhandlar Kr 375,-
© Copyright 2024