STIG- OG LØYPEPLAN
STIG- OG LØYPEPLAN KOMMUNAL TEMAPLAN 2015-2018 FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST - DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 INNHALD 1 RAMMER FOR PLANEN ................................................................................... 4 2 STATUS ................................................................................................................. 6 2.1 HISTORIKK.............................................................................................................................................................. 6 2.2 VISJONAR OG MÅL ............................................................................................................................................... 6 2.3 RETTAR OG PLIKTER ........................................................................................................................................... 7 2.4 TILHØVET TIL ANNA PLANVERK ...................................................................................................................... 9 3 MERKING OG SKILTING ............................................................................... 10 4 ROLLER, ANSVAR OG SAMARBEID........................................................... 11 4.1 GRUNNEIGARAR ................................................................................................................................................. 11 4.2 HEMSEDAL UTMARKSSERVICE (HUS) .......................................................................................................... 12 4.3 ANDRE SAMARBEIDSPARTNARAR ................................................................................................................. 12 5 DRIFT OG VEDLIKEHALD ............................................................................ 14 5.1 VEDLIKEHALDSSTATUS .................................................................................................................................... 14 5.2 DRIFTSBUDSJETT ............................................................................................................................................... 15 5.3 INNTEKTER........................................................................................................................................................... 15 5.4 ANDRE FINANSIERINGS MIDLAR................................................................................................................... 16 6 5.4.1 SPELEMIDLAR ............................................................................................................................................................... 16 5.4.2 TILSKOT TIL SPESIELLE MILJØTILTAK I LANDBRUKET (SMIL) ...................................................................... 16 STIG- OG LØYPENETT .................................................................................... 18 6.1 TURSTIGAR ........................................................................................................................................................... 18 6.1.1 TOPP 20 ............................................................................................................................................................................ 19 6.1.2 NATUR- og KULTURSTIGAR........................................................................................................................................ 19 6.1.3 FOLK i FORM .................................................................................................................................................................. 19 6.1.4 TURSTIGAR/VEGAR...................................................................................................................................................... 20 6.1.5 GRØNTKORRIDORAR ................................................................................................................................................... 20 6.1.6 DNT ................................................................................................................................................................................... 20 6.1.7 UMERKTE TURSTIGAR ................................................................................................................................................ 20 6.2 SYKKELLØYPER ................................................................................................................................................... 23 6.2.1 6.3 7 SYKKELRUTER ............................................................................................................................................................... 23 SKILØYPER ............................................................................................................................................................ 24 6.3.1 DALLØYPER .................................................................................................................................................................... 25 6.3.2 HØGFJELLSLØYPER ..................................................................................................................................................... 25 6.3.3 GRAVSETLØYPER .......................................................................................................................................................... 25 6.3.4 LØYPER UTAN PREPARERING ................................................................................................................................... 25 BEHOVSVURDERING OG TILTAK .............................................................. 27 7.1 STIG- OG LØYPENETT ........................................................................................................................................ 28 7.1.1 TURSTIGAR ..................................................................................................................................................................... 29 7.1.2 SYKKELLØYPER ............................................................................................................................................................. 33 2 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 7.1.3 7.2 SKILØYPER...................................................................................................................................................................... 34 ANDRE TILRETTELEGGINGSTILTAK ............................................................................................................. 35 7.2.1 Konkurranseløyper - Langrenn ...................................................................................................................................... 35 7.2.2 Skileikområde .................................................................................................................................................................. 35 7.2.3 Universell utforming ....................................................................................................................................................... 35 7.2.4 Hundekøyring .................................................................................................................................................................. 36 7.2.5 Hestekøyring/riding ........................................................................................................................................................ 36 7.2.6 Skilting/merking.............................................................................................................................................................. 36 7.2.7 Parkering og trafikkmessige tilhøve .............................................................................................................................. 38 7.2.8 Turmål............................................................................................................................................................................... 39 7.3 MILJØSERTIFISERING ....................................................................................................................................... 40 7.4 INNTEKTER/FINANSIERING............................................................................................................................ 40 7.4.1 Næringsverksemder ........................................................................................................................................................ 41 7.4.2 Idrettsarrangement ......................................................................................................................................................... 41 7.4.3 Utbyggjarar....................................................................................................................................................................... 41 7.5 INTERKOMMUNALT SAMARBEID .................................................................................................................. 42 7.6 OPPSUMMERING................................................................................................................................................. 42 8 HANDLINGSPROGRAM 2015-2018 ............................................................ 44 9 VEDLEGG ........................................................................................................... 49 STANDARD GRUNNEIGARAVTALE ........................................................................................................................... 49 INTENSJONSAVTALE OM KOMMERSIELLE AKTIVITETAR I UTMARK ......................................................................... 52 AVTALE OM TILRETTELEGGING FOR FERDSEL MED HEST .............................................................................. 55 AVTALE OM TILRETTELEGGING AV AKTIVITETSPLASSAR I UTMARK ........................................................... 59 STIGVETTREGLANE ...................................................................................................................................................... 61 10 KARTVEDLEGG ................................................................................................ 62 3 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 1 RAMMER FOR PLANEN Stig- og løypeplanen, vidare i dokumentet kalla SLP, skal vere ein temaplan for kommunen. Planen er meint å vere retningsgivande for kommunens arbeid med stigar og løyper, men vert ikkje juridisk bindande. Hemsedal kommune skal leggje til rette for eit stig- og løypenett, til beste for fastbuande og tilreisande. Tilrettelegging av stigar og løyper vil også vere eit viktig verktøy for å fremje folkehelsa samt auke busettinga, trivselen og livskvaliteten i bygda. SLP skal leggjast til grunn for all planlegging, og stigar og løyper skal sikrast med eigen arealkategori i alle arealplanar og forvaltningsoppgåver. Planen skal innehalde ein statusdel med skildring av stig- og løypekategoriar, mål, tiltak og handlingsprogram samt ein kartdel der alle stigar og løyper vert innteikna. Som vedlegg til planen følgjer dokument og skjema som er hjelpemiddel for kommuneadministrasjonen og Hemsedal Utmarksservice i det daglege arbeidet på fagområdet. Planen er ikkje meint som eit kommersielt hjelpemiddel for innbyggarar og turistar. SLP vil vere kommunens viktigaste reiskap når det gjeld drift og vedlikehald av stigar og løyper. Planen skal rullerast kvart fjerde år. Handlingsprogrammet med tiltak vert revidert årleg. Administrasjonen ved teknisk etat har utarbeidd stig- og løypeplanen i nært samarbeid med Hemsedal Utmarksservice. Planen vart lagt ut på høyring av Hovudutval Plan og Ressurs i møte 19.12.2013 og vedteken av kommunestyret den 09.10.2014 sak 64/14. Føresetnadene for utforming av temaplan for stigar og løyper kan me summere opp på følgjande måte: SLP skal inkludere tilretteleggingstiltak for friluftslivet, og vere utgangspunkt for prioritering av nye tiltak. Planen skal syne drifts- og vedlikehaldskostnader, informasjonstiltak, skilting og merking, forslag til reglar for ferdsel, samt at planen skal utvikle prinsipp for berekraftig bruk og for eit miljøvenleg friluftsmønster. Planen skal innehalde oversikt over eksisterande stig- og løypenett, og gjennom handlingsplan skal det gjerast ei vurdering av om nokon skal takast ut eller kva for nye som skal lagast, samt at planen skal skildre standarden på eksisterande stigar og løyper. Med bakgrunn i analysane har me gått gjennom område som treng særleg oppfølging for å utløyse moglegheiter og avgrense motsetnader. Planen skal avklare arbeidsdeling mellom kommunen, frivillige organisasjonar, grunneigarane og Hemsedal Utmarksservice når det gjeld tiltak, drift og vedlikehald. 4 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Etablering av nye stigar og løyper samt opprusting av dei eksisterande skal skje i nært og regulert samarbeid med grunneigarane og Hemsedal Utmarksservice. Planlegginga skal vurderast etter plan- og bygningslova. 5 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 2 STATUS 2.1 HISTORIKK I 1986 søkte Hemsedal Bondelag om tilskot til etablering av utmarksoppsyn. Søknaden vart handsama i kommunestyret (i sak 11/1986) og ei ordning med utmarksoppsyn vart vedtatt. Hemsedal kommunestyret vedtok i 1988 å opprette eit Turvegprosjekt med praktisk oppstarting i 1989. Kommunen ved kulturkontoret leidde prosjektet. I prosjektperioden vart 100 km turstigar merkte og skilta. Hengjebruer og klopper vart sette i stand og Hemsedal fekk nytt Tur- og Turistkart gjeve ut av Hemsedal idrettslag. Som ein del av prosjektet vart det sett ned ei prioriteringsgruppe med folk frå helseetaten, kulturetaten og idrettslaget v/trimgruppa og alpingruppa for å lage FOLK I FORM- turstigane som ei satsing på folkehelse i samband med OL på Lillehammer. Turvegprosjektet vart avslutta i 1992. I 1988 vart det også sett saman ei nemnd som skulle lage ein plan for skiløyper i Hemsedal, og løypesjef vart tilsett vinteren 1988/89. Nemnda har vore i arbeid fram til 1993. Sidan 1996 har Hemsedal Utmarksservice (tidlegare Nemnda for utmarksbruk) hatt ansvar for utmarksoppsyn etter miljøregelverket i tillegg til ansvaret med skiløyper og turstigar. Hemsedal kommune disponerer følgjande planar innanfor tema stigar og løyper: Plan for Skiløyper i Hemsedal (1993) og TurVeg prosjektet (1992). 2.2 VISJONAR OG MÅL Me har fått vite at det er behov for eit differensiert nett av stigar, løyper og turvegar for å kunne leggje til rette for friluftsliv, bidra til å kanalisere ferdsel og for å ivareta omsynet til naturen. Det er eit ønske om å ta vare på og utvikle stig- og løypenettet gjennom langsiktige planar. Det skal satsast på å forbetre dei stigane og løypene vi har med enda betre grunnarbeid. Stigar og løyper burde, der det let seg gjere, hengje saman for å opne for rundturar. I all framtidig utvikling skal ein søkje løysingar som gjer det lettare for folk å kome inn på stig- og løypenettet med samtidig fokus på universell utforming. Det er viktig at stigog løypenettet vert utvikla vidare på ein måte som tek vare på interessene til grunneigarane og tek naudsynt omsyn til opplevingsverdiar, folkehelse, kulturmiljø, biologisk mangfald, og samstundes bidreg til bu- og reiselivsutvikling. Omsynet til andre brukarar av naturressursane er også viktig. Vi har alle eit ansvar for å skape gode haldningar kring friluftslivet, og å gjere folk merksame på alt Hemsedal byr på av natur- og kulturverdiar, samt skape haldningar som fører til audmjuk og respektfull framferd. Naturmangfaldlova frå 2009 har som formål å ta vare på mangfaldet i naturen gjennom berekraftig bruk og vern. Slik kan han verte grunnlag for menneske si verksemd, kultur, helse og trivsel, no og i framtida. Dei miljørettslege prinsippa i § 8-12 skal leggjast til grunn som retningsliner ved utøving av offentleg mynde når natur vert påverka. I stig - og løypeplanarbeidet vert dette spesielt viktig i høve til villrein, men også i høve til andre sårbare artar og naturtypar. 6 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Utbyggingspress og aukande krav til opparbeidde trasear fører til at stigar og løyper må få eit sterkare vern gjennom føresegnene i arealplanar. Tilrettelegginga må tilpassast natur og terrengformer. Gamle stigar og vegar bør stå fram som vakre minne om tidlegare tiders bruk. Stig- og løypeplanen skal innehalde retningsliner for opparbeiding, vedlikehald og drift av stigar, løyper og turvegar. I tillegg bør det utarbeidast ein plan for skilting og merking av stigar/løyper/turvegar som sikrar at dei ansvarlege for dette tek naudsynte omsyn. Det er i kommunens interesse at heilskapen kring stig- og løypenettet fungerer best mogeleg. Fyrst og fremst gjeld dette overordna rammer og kommunens innbyggjarar. Dernest kjem ansvaret for gode rammevilkår for næringslivet i kommunen. Visjon: FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! Mål: varierte stigar og løyper med ulik lengde og tilretteleggingsgrad for å fremje interesse for friluftsliv i ulike alders- og brukargrupper fokus på universell utforming tilrettelegging som utviklar opplevingsverdiar og tek vare på biologisk mangfald, kulturmiljø, fremjar lokal folketru, forteljartradisjon og kulturarv folkehelseperspektivet må også takst omsyn til miljøvennleg aktivitet og ferdsel i utmark som ikkje fører til vesentlege ulemper for grunneigarane eller kan vere til skade for plante- og dyreliv tilrettelegging for verksemder som byggjer opp under friluftsliv- og miljøverdiar 2.3 RETTAR OG PLIKTER Retten til fri ferdsel og opphald i naturen, allemannsretten, er ein historisk rett som er heimla i friluftslova (Lov av 28.06.1957 om friluftslivet med tilføying). Retten er knytt til typen område og ikkje til eigedoms- eller planmessig status. Rundskriv T-6/97 om Lov om friluftslivet frå Miljøverndepartementet inneheld forklaringar og utdjupingar av lova. Det vert ikkje vist til einskilde paragrafar i lova i dette kapittelet. Lovteksten finn du i lovdata.no. Sjølv om lova gjev alle rett til å ferdast i utmark heile året, anten det skjer til fots, på sykkel eller på hesteryggen, så seier formålsparagrafen blant anna at aktiviteten skal vere miljøvennleg. Bruken skal skje «hensynsfullt og med tilbørlig varsomhet». Spor blir det etter all aktivitet, men dersom det vert naudsynt å gjere fysiske tiltak for å reparere skade, har ein 7 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 allereie gått over grensa for kva friluftslova tillet av slitasje. Allemannsretten gjeld som nemnt utmark. Blant anna vert den private sona kring hus og hytter, dyrka mark og beite rekna som innmark, men det er lov å gå over dyrka mark når bakken er frosen eller dekt av snø. Berekraftig bruk av utmarksareala i Hemsedal har som vilkår at bruken samsvarer med den toleevna terrenget/vegetasjonen har. Spesielt er fjellområda og våtmarksområda sårbare for slitasje ved for høg og gjentatt bruk. Allemannsretten gjeld også for dei som arrangerer turar for grupper i naturen, men det vert ekstra viktig å vise særskilt omsyn når det vert mange deltakarar og hyppige aktivitetar. Friluftslova krev god ferdselskultur og arrangørar har eit ekstra ansvar for å følgje opp dette. Det er også viktig at ferdsel, opphald eller hausting ikkje går ut over grunneigar. Arrangørar av organisert friluftsliv må sjølve ha god kunnskap om allemannsretten og friluftslova og leggje opp aktiviteten sin slik at slitasjeskadar og konfliktar vert unngått. Der naturen er spesielt utsett for slitasje, skal det ikkje organiserast aktivitetar. Det gjeld for eksempel riding og sykling i våt mark og på erosjonsutsette stader. Nokre område er meir sårbare for slitasje i einskilde periodar av året og krev ekstra omsyn. Ved all organisert aktivitet i utmark er det konfliktførebyggjande å ta kontakt med grunneigar(ar) før ein tek områda i bruk. Då kan opplysningar om spesielle omsyn verte ein del av planlegginga av aktiviteten. Det er også viktig at operatørar gjer naudsynte førebuingar opp mot kommunen, miljødirektoratet eller andre forvaltningsmynde som er relevante. Mykje avheng av kor aktiviteten skal skje. Tilrettelegging som leier til fysiske inngrep, krev alltid godkjenning frå grunneigar, sjølv om tiltaket vert gjort for å hindre slitasje. Det er også slik at tilrettelegging ut over vanleg bruk som t.d. opparbeiding av nye stigar og løyper, vesentleg utviding eller endring av eksisterande stigar og løyper eller vinterpreparering, krev avtale med grunneigar eller rett sikra på annan måte. Friluftslova gjev heimel til å halde i hevd gamle stigar og ferdselsårer for ålmenta sin ferdsel til fots, på ski osv. Dei som bruker ferdselsåra, t.d. turfolk, organisasjonar eller kommune, kan bidra til å vidareføre bruken. Dette inneber t.d. at kommunen kan utarbeide turkart der gamle stigar er teikna inn utan at det må liggje føre avtale med grunneigar om dette. Føremålet med friluftslova er blant anna å avklare tilhøvet mellom friluftsbruk og grunneigars disposisjonsrett over eigen grunn, og den skal ta omsyn til båe sider. I kvart einskilt tilfelle må det også vurderast om den faktiske bruken er i tråd med friluftslova. Kommunen kan, med samtykke frå eigar eller brukar, fastsetje åtferdsreglar som einkvar som ferdast på område med stor utfart, pliktar å følgje. Kommunens vedtak må stadfestast av fylkesmannen. Eit klart utgangspunkt for friluftslova er at dei rettane lova nemner er gratis. Ingen kan ta betaling for retten til ferdsel, opphald og til å hauste bær og sopp. Dersom ein går ut over allemannsretten, må dette avklarast med grunneigar. 8 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 2.4 TILHØVET TIL ANNA PLANVERK Dei overordna rammene skal vedtakast i det kommunale planverket. Kommuneplanen sin visjon er: «Ta vare på Hemsedal - vekst og utvikling bygd på natur, kultur og livskvalitet.» Ut ifrå dagens situasjon er det gjennom samfunnsdelen til kommuneplanen under kapitlet Kultur peika på skiløypene ved Gravset og vidareutvikling av skianlegget der, utan at dette er meir konkretisert. I kapitlet Utbyggingsstrategi står følgjande tekst: «I størst mogleg grad ta omsyn til etablerte stigar og turvegar.» Under kapittel Helse vert det peika på kor viktig det er for folkehelsa å leggje til rette med gode førebyggjande tiltak for å påverke heile livsløpet. Dette kjem også fram i vedtatt planstrategi for perioden 2012-2015. I dagens arealdel til kommuneplanen er arealformål for stig- og løypenett ikkje juridisk bindande element i planen ut over dei juridisk bindande føresegnene som sikrar at: «omsynet til friluftsliv, med krav om at bygging ikkje skal hindre bruk av etablerte rekreasjonsområde, skiløyper og turvegar». I planskildringa til arealdelen under kapitlet Friluftsliv står følgjande retningsliner: «Ved planlegging av utbyggingsområde skal omsynet til friluftsliv vektleggjast ved å halde på stigar og ferdselskorridorar. Skiløyper er eit viktig element å oppretthalde og skal ikkje byggjast ned. Dersom skiløyper og stigar vert truga av nedbygging, skal det gjennom planarbeidet utgreiast alternativ». Gjeldande Kommunedelplan for Markegardslie-Lykkja syner viktige skiløyper og turløyper sommartid som juridiske linjer. Kommunedelplanen for idrett og fysisk aktivitet handlar om stig- og løypenett under kapittel Friluftsliv. Kommunedelplanen for idrett og fysisk aktivitet er mynta på å ha ein plan for idrettsanlegg som søknadsgrunnlag for spelemidlar. Ein slik plan vert mest nytta for dette formålet. Stig– og løypeplan i høve til kommunal planlegging elles vil vere eit godt hjelpemiddel både i høve til overordna planlegging og reguleringsplanar. Gjennom framtidig planlegging bør ein slik plan vere grunnlag for å sikre grøntkorridorar i nærområda og for å vidareutvikle stig– og løypenettet i kommunen, men også for å gjennomføre og bruke nettet utan at det ligg som eigne føremål eller juridiske bindingar i arealplanar (kommuneplanen sin arealdel og reguleringsplan). Gjeldande felles kommunedelplan for villreinen i Nordfjella og Fjellheimen er frå 1998, og ny regional plan vert vedteken i fylkestinga 11./12. juni 2014. Gjeldande plan tilrår at stig og løypeplanar skal utarbeidast, og at dette arbeidet skjer i samråd med villreinforvaltninga og vert avgrensa til dei minst sårbare områda. Nokre få av dei eksisterande stigane og løypene går inn i villreinområdet, og har gjort det over lang tid. Det vert viktig å vere restriktiv i høve til nye stigar og løyper, dei må ikkje avskjere trekkrutene til villreinen. Den nye regionale planen kjem med tilrådingar spesielt i høve til stigar og løyper i villreinområdet. 9 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 3 MERKING OG SKILTING God skilting og merking saman med enkle kartoppslag bidreg til trygg ferdsel i naturen. Skilta skal hjelpe turgåarar inn i, på tvers av, og ut av stig- og løypenettet. Merkinga vert ofte plassert i viktige kryss samt i start- og sluttpunkt. Skilt- og informasjonstavler med kartoppslag skal gje brukarane informasjon om kor stigane og løypene i området går, og dei bør også vise om det gjeld ferdsel på ski, sykkel eller til fots på barmark. I Hemsedal kommune hadde ei tidlegare skiltnemnd skipa av Hemsedal Turisttrafikklag, Hemsedal kommune og Hemsedal Bondelag (grunneigarane) vurdert forskjellige skilt- og merkingssystem. Dei vart samde om å følgje systemet til Innovativ Fjellturisme, og om at det i heile kommunen skal nyttast same type skilt. Merkehåndboka - Håndbok for tilrettelegging og merking av turruter i fjellet, skogen og langs kysten skal vere retningsgjevande for skilting og merking. Figur 1. Eksempel på skilt brukt i Hemsedal. Merking langs stigar og løyper skal hjelpe brukarane av turområda med å vite kor stigen eller løypa går. I Hemsedal er turstigar merkte med blått, undervegspælar og somme stader med vardar. Sykkelløyper er derimot merkte med lilla. Berre om vinteren er høgfjellsskiløyper merka med kvistar. DNT-stigar er merka med raud «T». Figur 2. Eksempel på merking brukt i Hemsedal. I samband med Folk i form til OL- prosjektet vart det i åra 1991-1992 sett til saman 30 skilt ved starten av alle turstigane og i alle stigkryss. Skilta har teksten «FOLK I FORM» og namnet på staden dei peikar mot. Figur 3. Eksempel på FOLK I FORM-skilta. 10 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 4 ROLLER, ANSVAR OG SAMARBEID Kommunen har det overordna forvaltingsansvaret for stig- og løypenettet i høve til ulike lover som for eksempel friluftslova og plan- og bygningslova, og samarbeider med andre aktørar om felles interesser innan etablering, tilrettelegging og vedlikehald av stig- og løypenettet. Det offentlege er pålagt ansvaret for at det skal vere mogleg for alle å drive friluftsliv. Det er ikkje ei lovpålagt oppgåve for kommunen å syte for drift av stig- og løypenettet. Men, både historikk og planverket syner at dette er eit forventa ansvar kommunen bør ta. Inngåing av avtalar med grunneigar(ar) må sjåast på som ei sikring for at ålmenta skal kunne drive eit tilrettelagt friluftsliv. Figur 4. Samarbeidsmodell. 4.1 GRUNNEIGARAR Grunneigarar har full disposisjonsrett over eigen grunn og er ein sentral medspelar i arbeidet med eit godt og velfungerande stig- og løypenett. Det er difor viktig med eit godt og formalisert samarbeid mellom kommunen og involverte grunneigarar, som vederlagsfritt tillèt at deira grunn vert brukt til turstigar og sykkel- og skiløyper, jamfør avtale med kommunen. Hemsedal kommune inngjekk avtale med dei fleste grunneigarane i 1990/91. Det vart brukt standardavtaler utarbeidde av Norges Skogeigarforbund. Avtalene gjeld for 10 år og vert automatisk fornya for 10 år om gongen dersom ingen av partane har sagt den opp eitt år før avtaletida gjekk ut. Ifølgje friluftslova kan den som legg til rette for ein stig eller ei løype, rydde og kviste med løyve frå grunneigar, utan å betale anten for tapt virke eller ulempe. I praksis gjeld dette for smale stigar opptil 2 meter, og løyper opptil 4 meter ryddebreidd, utan barmarksplanering. I 11 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Hemsedal er terrenget slik at det ofte ikkje er mogeleg å preparere med scooter eller maskin utan barmarksarbeid på førehand, og det er naudsynt med breie, planerte stigar og løyper. Hemsedal kommune ynskjer at ferdsel skal skje i tråd med allemannsretten og friluftslova. Det er ei målsetjing at det ligg føre avtale mellom grunneigarar og tilretteleggjar for heile stig- og løypenettet. Det vert lagt til grunn at avtaler skal inngåast i full semje frå båe partar. Vedlegg 1 syner grunneigaravtaleskjema. Interessene til grunneigarane er ivaretatt gjennom Hemsedal Utmarksservice. 4.2 HEMSEDAL UTMARKSSERVICE (HUS) Hemsedal Utmarkservice (HUS) er ei nemnd og sjølvkostbasert organisasjon med faste tilsette, eige styre og med representant frå kommunen, grunneigarane og turistnæringa. Teknisk etat har sekretærfunksjon. Innafor sitt budsjett er HUS kommunens utøvande organ ved etablering av stigar og løyper, jamfør mandat frå kommunen. Utmarksservice bør også i så stor grad som mogeleg vere involvert i dei ulike prosjekta, og kan etter avtale skaffe materiell og utstyr til t.d. bygging av mindre bruer over bekker, eller klopper til sykkelstigar over myr. HUS skal halde tett dialog med kommunen når det gjeld val av nye trasear og ved opparbeiding av eksisterande stigar og løyper i høve til blant anna naturregistreringar, inngrepsfrie område, jordbruksareal eller arealplanar. Hemsedal Utmarkservice er samansett av: Kommunen Hemsedal Turisttrafikklag (HTTL) Skistar AS Hemsedal Bondelag Hemsedal Skogutval Hemsedal Elveeigarlag Hemsedal Idrettslag (HIL) v/langrennsgruppa 4.3 ANDRE SAMARBEIDSPARTNARAR Det er fleire lag, vel og foreiningar som har felles formål og interesser innan etablering av nye og vedlikehald av eksisterande turstigar, sykkel- og skiløyper. Aktuelle samarbeidspartnarar kan vere: Hemsedal Skiforening (HSF) Hemsedal Idrettslag 12 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Hemsedal Helselag Hemsedal Historielag Hemsedal Turlag (HTL) – lokallag til Den Norske Turistforening (DNT) Hemsedal hytteforening/Hyttevel Foreiningar 13 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 5 DRIFT OG VEDLIKEHALD For det meste er det Hemsedal Utmarksservice og Hemsedal Turisttrafikklag som held ved like det offentlege stig- og løypenettet samt parkeringsplassane knytte til det. 5.1 VEDLIKEHALDSSTATUS HUS har vedlikehaldsansvar for skiløyper. Dei legg til rette ved å lage klopper og bruer samt å grøfte og utvide løypetrasear m.m. i barmarksesongen. I tillegg har HUS ansvar for utvalde turstigar. HUS kan også ta på seg oppdrag frå andre organisasjonar som t.d. Hemsedal Turisttrafikklag for vedlikehald og merking av turstigar, sykkel- og skiløyper. HTTL har ansvaret for vedlikehald av Topp 20-stigar og sykkelløyper som er med i sykkelbrosjyrar. I tillegg har HTTL ansvar for utvalde turstigar. Grunneigarane har sjølve ansvar for vedlikehald av turstigar i 10 år dersom det er gjeve SMIL-midlar til desse. Det er fleire turstigar som vart etablert gjennom SMIL-midlar kor HTTL og HUS seinare har bidrege med vedlikehaldsansvaret, t.d. Hemsilstigen, Fiskumstigen og Grønåsstigen, eller tatt over vedlikehaldsansvaret. Her kan Den gamle kongevegen nemnast. Tabell 1. Vedlikehaldsansvar - aktørar med vedlikehaldsansvar. Aktør HUS (Hemsedal Utmarksservice AS) Vedlikehaldsansvar Turstigar: Den gamle kongevegen Dyrja (Omfarhaugen-Feten-Totten) Fjellstølatn-Hølstein-Hulbak Gravsetåsen rundt Lio(vest)-Øvre Halso Lio(øst)-Holdeskaret/Røggjin Lio(øst)-Øvre Halso Solaust(Trøim sør-Totten) Trøim-Fekjastølatn Trøim-Trøimsbøtn Skiløyper (Hemsedal Idrettslag v/Langrennsgruppa driftar anlegget på Gravset) HTTL (Hemsedal Turisttrafikklag) Turstigar: Naturstig (på toppen av Hemsedal skisenter) Topp 20-stigar Ura (Grøteure) Sykkelløyper (som er med i brosjyre) Hemsedal Skogutval Finnstigen turstig 14 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Hemsedal Bondelag Hemsedal Helselag FOLK i FORM-turstigar og benkar Hemsedal Historielag Turstigar: Grunneigarane Brekkeføssmølla turstig Hølleskaret-Buaklanten Pilgrimsvegen Skiferbrot ved Skogshødn Skiferbrot ved Trøimsbøtn Heimfjellet Sameiget (fram til 30.12.2017/ 01.02.2021) Synarsvaet turstigar Unni og Odd Mythe (fram til 06.11.2017) Trefta-Hydnestrønde/Notødden turstigar Lio Grendautvalg Venås-Lio turstigar Magnhild og Ola Hustad Hustadbekken turstig Kjell Snerte (fram til 10.11.2019) Turstigar: Anne Ulsaker Bækken og Gunnar Bækken Føssebal turstig Hemsedal kommune Fiskumstigen Grønåsstigen Hemsilstigen Turstigar: Klokkarsteinen Rjukandefossen turstig DNT DNT turstigar Golsfjellet Utmarkslag Blomeslettatn-Vihøvd turstig 5.2 DRIFTSBUDSJETT HUS har per i dag (2013) eit budsjett på 1,8 millionar kroner. Det er ikkje eit klart skilje mellom drift og vedlikehald, men ca. 2/3 av budsjettet går til drift av skiløyper. I budsjettet til HUS ligg det også utmarksoppsyn og vedlikehald av utvalde turstigar. HTTL har per i dag (2013) eit budsjett på ca. kr 150 000,- til drift og vedlikehald av turstigar og sykkelløyper. Midlar til drift og vedlikehald av turstigar kor HUS/HTTL ikkje har vedlikehaldsansvar, vert dekt av dei respektive vedlikehaldsansvarlege jf. tabell 1 - Vedlikehaldsansvar. 5.3 INNTEKTER Både kommunen, næringsbedrifter, organisasjonar og privatpersonar er bidragsytarar for at kommunen skal ha eit godt stig- og løypenett. 15 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 HUS har inntekt frå parkeringsavgifta på Gravset og utleige av arbeidskraft i stille periodar av året. Elles kjem resten av inntekter som tilskot. I Hemsedal er det ikkje øyremerkte tilskot til sommar/vintervedlikehald, og alt tilskotet frå kommunen er samla i ein sum. Hemsedal kommune og HTTL gjev per i dag (2013) eit tilskot på høvesvis 375 000 og 350 000 kroner per år. Tilskot kjem også frå Skistar AS, Hemsedal Fiskeforening, Hemsedal Skiforening og frå parkeringsavgiftene på Gravset. 5.4 ANDRE FINANSIERINGS MIDLAR 5.4.1 SPELEMIDLAR I Hemsedal kommune er det kultur- og oppvekstetaten som forvaltar spelemiddelordninga. Stigar og løyper vert i denne samanhengen rekna som nærmiljøanlegg, medan stigar og løyper med lys vert rekna som idrettsanlegg. Søkjarar kan vere kommunar, fylkeskommunar, idrettslag, andelslag eller andre samanslutningar som ikkje har kommersielt føremål. For å få spelemidlar vert det sett som vilkår at det er inngått skriftleg avtale med grunneigarane som varer minimum 30 år. For mindre kostnadskrevjande anlegg kan avtaler på minimum 10 år verte godkjende. For å kunne søkje må anlegget vere med i Kommunedelplan for idrett og fysisk aktivitet. Det vert ytt støtte til nye anlegg, til rehabilitering av eksisterande anlegg eller til handikapvennlege anlegg. Det vert også gjeve tilskot til spesielle tiltak. Meir info finst på Regjeringa sine nettsider: www.idrettsanlegg.no 5.4.2 TILSKOT TIL SPESIELLE MILJØTILTAK I LANDBRUKET (SMIL) Det kan i visse tilfelle vere mogeleg å få tilskot til tilrettelegging av ferdsel som til dømes rydding og merking av stigar i jordbrukets kulturlandskap. Føremålet med Smil-tilskota er å fremje natur- og kulturminneverdiane i jordbrukets kulturlandskap, og redusere forureininga frå jordbruket ut over det ein kan forvente gjennom vanleg jordbruksdrift. Tilskotet kan òg gjevast til planleggings- og tilretteleggingsprosjekt som leier fram til konkrete miljøtiltak i landbruket. Tilskotet kan gjevast til grunneigarar som driv eller eig landbrukseigedom, eller til alle som er registrerte i einingsregisteret eller som får løyve av eigar av landbrukseigedom til å gjennomføre tiltak. Dei to tilskotsordningane som kan vere aktuelle i stig - og løypesamanheng er: Tilskot til tilgjenge og opplevingskvalitet er tiltak som legg til rette for å ferdast til fots og oppleve landbruket sitt kulturlandskap gjennom friluftsliv og rekreasjon. For større tiltak må minimum 30 % av kostnadsoverslag finansierast frå kjelder utanom 16 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 søkjar (delfinansiering). Tilskot kan løyvast med inntil 50% av kostnadsoverslaget (vanlegvis ca. 30 %) Tilskot til å ta vare på kulturminne og kulturmiljø er tiltak for bevaring og skjøtsel på og omkring kulturminne og kulturmiljø. For større tiltak må minimum 30% av kostnads-overslag finansierast frå kjelder utanom søkjar (delfinansiering). Meir info fins på Statens landbruksforvaltning sine nettsider: www.slf.dep.no 17 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 6 STIG- OG LØYPENETT Stig- og løypenettet i Hemsedal omfattar eit nett med større og mindre turstigar, sykkel- og skiløyper, turvegar og andre ferdselsårer. Det er viktig å utvikle og oppretthalde eit samanhengande, variert og gradert nett som dekkjer behovet til ulike brukargrupper, gjev høve til rundturar, og som er bindeledd mellom turområda. Hovudklassifiseringa av stig- og løypenettet tek utgangspunkt i inndelinga i turstigar, sykkelog skiløyper. Desse er vidare delt i underkategoriar (ruter) når det gjeld blant anna vedlikehaldsansvar og tilrettelegging. Ei rute, jf. Merkehåndboka, er ei fellesnemning for merka turstig, løype, turveg og lei for m.a. vandring, sykling, skigåing og padling/roing. Kartlegging av det eksisterande nettet vert grunnlaget for å utarbeide kartvedlegg som syner situasjonen per 1. mai 2014. Det er viktig å peike på at kartbasen er i stadig endring; den vert fortløpande oppdatert i høve til endringar i stig- og løypenettet. Stig- og løypenett 187 km 202 km Turstigar* Sykkelløyper 155 km Skiløyper *turstigar bortsett frå Folk i Form, Grøntkorridorar og Umerkte turstigar, av di dei ikkje er kartlagde Figur 5. Tal på kilometer - stig- og løypenett. 6.1 TURSTIGAR Det totale turstignettet i heile kommunen er på 187 km. Av desse kjem det turstigar på totalt 38 km som vert forvalta av Den Norske Turistforening (DNT). Tabell 2. Turstigar. Kategori TURSTIGAR Lengd (km) Merking på kart Stig- og løypenett 187 Raudt 18 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Turstignettet er sett saman av stigar tilrettelagde for ferdsel til fots og vert opparbeidd og tilrettelagt i avgrensa grad. Turstigane kan opparbeidast med 0,5-2 meters bruksbreidd. Innanfor bruksbreidda er krattknusing og fjerning av stubbar/steinar tillate. Klopper og mindre bruer kan lagast der det trengst. Enkelte turmål kan ha felles turstig eit stykke, for så å dele seg i to ruter opp mot to toppar. Eit døme på dette er Veslehødn og Storehødn. Ved standard skilting er skilta ved utgangspunktet for turen merkt med eit turgåarsymbol, differensiert med farge som syner vanskegrad, jf. Merkehåndboka. I dei påfølgjande underkapitla er underkategoriar skildra. Turruter TOPP 20 46 km NATUR- og KULTURSTIGAR 66 km FOLK i FORM* 84 km TURSTIGAR/VEGAR 21 km GRØNTKORRIDORAR* DNT UMERKTE TURSTIGAR* Figur 6. Tall kilometer – Turruter. *turruter: Folk i Form, Grøntkorridorar og Umerka turstigar er ikkje kartlagt 6.1.1 TOPP 20 Topp 20 er eit system av turstigar til 20 ulike fjelltoppar i Hemsedal. Det går ei turrute til kvar av de 20 toppane. Ruta til Høgeloft går utanom Hemsedal kommune sine grenser. Alle rutene er skilta, merkte og graderte. 6.1.2 NATUR- og KULTURSTIGAR Natur- og kulturstigar er turstigar kor det er lagt til rette for natur- og kulturoppleving(ar). Det er sett opp infotavler langs stigane som er skilta, merkte og graderte. 6.1.3 FOLK i FORM FOLK i FORM-stigane går gjennom ein del innmark og beite, og er meint som eit tilbod i nærmiljøet for dei fastbuande. Stigane skal gjere folk merksame på den verdien det har å ferdast i naturen. Stigane har eigne typar skilt. 19 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 6.1.4 TURSTIGAR/VEGAR Turstigar/vegar er ei felles nemning for dei stigane og turvegane som følgjer gamle ferdselsårer. Desse ligg som oftast naturleg i terrenget langs støls- og driftsvegar og gamle stigar. Turstigar/vegar er skilta, merkte og graderte. 6.1.5 GRØNTKORRIDORAR Grøntkorridorar er stigar i regulerte bustadområde som knyter desse saman med resten av stig- og løypenettet, i tillegg til å vere korridorar frå bustadområda til skog og fjell. Grøntkorridorar er pr. i dag ikkje merkte. 6.1.6 DNT DNT-stigane går mellom turisthyttene, og i tillegg sørgjer dei for å kanalisere ferdsel, slik at både vegetasjon og dyreliv kan leve uforstyrra utanfor dei traseane som fotturistane nyttar. 6.1.7 UMERKTE TURSTIGAR Umerkte turstigar er turstigar og gamle ferdselsårer som har spelt ei viktig rolle og difor ofte har ein historisk verdi for samfunnet. Stigane er per i dag, i motsetnad til turstigar/vegar under pkt. 6.1.4, ikkje merkte, men i somme tilfelle kan dei vere skilta. Tabell 3. Turruter. Underkategori TOPP 20 Merking/skilting i terrenget Skilting: standard skilting Merking: standard merking Turruter Bjøbergnøse Buaknuppen Geiteberget Harahødn Høllekølten Karisetberget Kvitingatn Kyrkjebønnøse Ranastøngji Raudberg Røggjin Skogshødn Steget Storehødn Storhøvda Svarthetta Totten Venåshøvda Veslehødn Vedlikehaldsansvarleg HTTL 20 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 NATUR- og KULTURSTIGAR Skilting: standard skilting Brekkeføssmølla Hemsedal Bondelag Finnstigen Hemsedal Skogutval Skiferbrot ved Skogshødn Hemsedal Historielag Hustadbekken Magnhild og Ola Hustad Den gamle kongevegen HUS Klokkarsteinen Hemsedal kommune Naturstig (på toppen av Hemsedal skisenter) HTTL Rjukandefossen Hemsedal kommune Skiferbrot ved Trøimsbøtn Hemsedal Historielag Synarsvaet Heimfjellet Sameiget (fram til30.12.2017/ 01.02.2021) Ura (Grøteure) HTTL Ikkje fullstendig kartlagt Hemsedal Helselag Skilting: standard skilting Blomeslettatn-Vihøvd Golsfjellet Utmarkslag Merking: standard merking Den gamle kongevegen HUS Dyrja(OmfarhaugenFeten-Totten) HUS Fiskumstigen Kjell Snerte (fram til 10.11.2019) Fjellstølatn-HølsteinHulbak HUS Føssebal Anne Ulsaker Bækken og Gunnar Bækken Gravsetåsen rundt HUS Grønåsstigen Kjell Snerte (fram til 10.11.2019) Hemsilstigen Kjell Snerte (fram til 10.11.2019) Merking: standard merking Anna: Infotavler langs stigane FOLK i FORM Skilting: «Folk i Form»-skilt Merking: ikkje merkt TURSTIGAR/ VEGAR 21 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Hølleskaret-Buaklanten Hemsedal Historielag Lio(vest)-Øvre Halso HUS Lio(øst)Holdeskaret/Røggjin HUS Lio(øst)-Øvre Halso HUS Solaust(Trøim sørTotten) HUS Trefta-Hydnestrønde/ Notødden Unni og Odd Mythe (fram til 06.11.2017) Trøim-Fekjastølatn HUS Trøim-Trøimsbøttn HUS GRØNTKORRIDORAR Skilting og Merking: Vellet for det bustadområdet grøntkorridoren ligg i avgjer om desse skal skiltast og merkast Ikkje kartlagt, men ligg i gjeldande reguleringsplan for området Vellet for det bustadområdet grøntkorridoren ligg i DNT Skilting: eiga skilting DNT Merking: merka med rødt «T» UMERKTE TURSTIGAR Ikkje fullstendig kartlagt Skilting: eiga skilting Bjøberg-Bjordalsbu Bjøberg-Kljåen (via Bulii) Bjøberg-Ijungsdalen Kljåen-Bøastølane/ Skakadalen Kljåen-Sulebu Venås-Lio turstigar Lio Grendautval Hemsedal Historielag Merking: ikkje merkt Skilting: ikkje skilta Merking: ikkje merkt Pilgrimsvegen Bispevegen Anna - 22 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 6.2 SYKKELLØYPER Det totale sykkelløypenettet i kommunen er på 155 km. Tabell 4. Sykkelløyper. Kategori SYKKELLØYPER Lengd (km) Merking på kart Stig- og løypenett 155 Lilla Sykkelløypenettet er eit system av løyper tilrettelagt for sykling. I motsetnad til turstignettet, der turstigane i hovudsak følgjer ein stig, finst det ikkje sykkelstigar som eigne objekttypar. Sykkelløyper følgjer derimot anten stig, traktorveg eller ein vanleg veg. Sykkelløypenettet er sett saman av sykkelruter kor fleire av desse rutene kan følgje same løypa (trasé). Også her gjeld skilting og gradering av dei bestemte rutene, og ved standard skilting har skilta eit tureller terrengsyklist-symbol ved utgangspunktet for ruta, differensiert med farge som syner vanskegrad, jf. Merkehåndboka. 6.2.1 SYKKELRUTER Hemsedal har fleire merkte og skilta sykkelruter (207 km). Alle dei merkte sykkelrutene er også graderte. Tabell 5. Sykkelruter. Underkategori SYKKELRUTER Merking/skilting i terrenget Skilting: standard skilting Merking: merkt med lilla på undervegsskilt Sykkelruter Bulin Dalløypa Fanitullvegen Golfalpin-Huso Grøndalsløypa Helsingvatnet rundt Hemsedal-GolHemsedal Hemsedal-Ulsåk Hemsila HestanåneHelsinglia Hydalen Karisetrunden Kljåen Den gamle kongevegen Vedlikehaldsansvarleg HTTL 23 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Storevatnet rundt Trøim-UlsåkVannen Tuv-Venåsen Ulsåkstølen Vannen rundt 6.3 SKILØYPER Eit nett av større og mindre skiløypetrasear utgjer det totale skiløypenettet i kommunen på 202 km. Tabell 6. Skiløyper. Kategori Lengd (km) Merking på kart Stig- og løypenett SKILØYPER 202 Blått Skiløypenettet er sett saman av trasear med skispor tilrettelagt for langrenn vinterstid. Traseane vert opparbeidde med ei bruksbreidd som er presisert i kvar enkelt avtale med grunneigar. Forskjellige langrennsruter kan nytte same trasé på nokon strekningar. Eit eksempel er rundløypene på Gravset der fleire skiløyper delvis følgjer same skitrasé, men samtidig utgjer forskjellige langrennsruter. Det er brukt standard skilting. Skilta er plasserte ved utgangspunktet for rutene og har langrennsløpar-symbol, differensiert med farge som syner vanskegrad, jf. Merkehåndboka. Skiløypenettet er differensiert i ulike underkategoriar skildra i dei følgjande underkapitla. Langrennsruter 12 km DALLØYPER 87 km 88 km HØGFJELLSLØYPER 53 km GRAVSETLØYPER LØYPER UTAN PREPARERING* Figur 7. Tall kilometer – Langrennsruter. 24 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 6.3.1 DALLØYPER Dalløyper er vinterruter i dalen og elles i områda under skoggrensa tilrettelagde for langrenn, og desse vert køyrt opp så ofte som vêr- og snøforholda gjer det mogleg. 6.3.2 HØGFJELLSLØYPER Høgfjellsløyper er vinterruter for langrenn som går frå øvre skoggrense og inn i snaufjellet. Desse vert preparerte med løypemaskin frå veke 7 til slutten av april ved stabilt vêr. Desse er også stikka/merkte med kvist. 6.3.3 GRAVSETLØYPER Gravsetløyper omfattar vinterruter på Gravset skianlegg og i Lykkjaområdet tilrettelagde for langrenn. Det er stort sett løyper i skogsterreng og dei vert preparerte så ofte som vêr- og snøforholda gjer det naudsynt. Det er etablert snøkanonanlegg i rundløypene på 750 m, 1 km og 2 km. Følgjande rundløyper er lysløyper: 750 m, 1 km, 2 km, 3 km og 5km. 6.3.4 LØYPER UTAN PREPARERING Løyper utan preparering er stikka/merkte med kvist. Tabell 7. Langrennsruter. Underkategori DALLØYPER Merking/skilting i terrenget GRAVSETLØYPER Vedlikehaldsansvarleg Bulin Helgeset-Feten Knutteløypa Lio-Bjøberg-Bulin Lioløypa Solløypa Torsetløypa Tottenskogen Tuv-Helgeset Ulsåk-Båstø-Gravset Ulsåk-Tuv HUS Beihovdløypa Harahorn Lykkja-Kjølen-Lægret Skiløype til Ål Systerskaret HUS Merking: merkt med kvistar i perioden dei er tilrettelagde Skilting: standard skilting 750 m 1 km rundløype Skilting: standard skilting Merking: ikkje merkt HØGFJELLSLØYPER Langrennsruter Skilting: standard skilting Lysløyper med snøkanon- HUS 25 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Merking: ikkje merkt Skilting: standard skilting Merking: ikkje merkt Skilting: standard skilting Merking: ikkje merkt LØYPER UTAN PREPARERING Skilting: standard skilting 2 km rundløype anlegg 3 km rundløype 5 km rundløype Lysløype HUS 8 km rundløype 8 km rundløype - kupert Blomeslettane - 20 km Flat utgang Heggerusten Helsinglia rundt Husoløypa Lykkja - 30 km HUS Ershovdtjedne Harahorn rundt HUS Ingridløypa HUS Merking: merkt med kvistar Skilting: standard skilting Merking: ikkje merkt 26 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 7 BEHOVSVURDERING OG TILTAK Hemsedal er ein vekstkommune. Frå 1980 til 2013 har folketalet auka betydeleg. Ifølgje Kommunal planstrategi Hemsedal kommune 2012–2015 har folketilveksten vore på 186 personar i løpet av 10 år (2000-2010). Framskrivinga av folketalet i SSB sine prognosar syner at det også er forventa monaleg auke i folketalet i åra som kjem. 2237 innbyggjarar - 1.juli 2013 Figur 8. Folketalsutvikling frå 1980 og fram til i dag, samt prognosert utvikling til 2025. (Kjelde: Kommunal planstrategi Hemsedal kommune 2012 – 2015). Hemsedal er ein vekstkommune også når det gjeld turisme. I periodar av året bur det meir enn 20 000 personar i kommunen. Per 1. januar 2013 er det registrert 2600 hytter i Hemsedal og av dei er 429 utleigehytter. Mange av hytteeigarane i Hemsedal reknar også dalen og områda rundt som sin andre heim, og dei er veldig interesserte i mykje av det som skjer i kommunen. Som ein naturleg konsekvens av Hemsedal sin status som vekstkommune og reiselivsdestinasjon, nyttar dei aller fleste av dei fastbuande og besøkande seg av dei tilboda som kommunen har av anlegg og område for idrett og friluftsliv. Tilrettelegging av turstigar, sykkel- og skiløyper vil føre til kanalisering av ferdsel, og dermed leie til høg og gjentatt trafikk. På mange stader vil turtrafikken vere langt større enn det som i friluftslova vert kalla fri ferdsel. Tilrettelegging av kanalisert ferdsel vil krevje større grad av sikring mot slitasje på dei stigane og løypene som vert mest brukt. Tilrettelegging og marknadsføring av både turar og forskjellige aktivitetar, med ønske om større mengder besøkjande, forpliktar difor til tiltak som gjer det mogeleg med berekraftig bruk av utmarksareala. Det er svært viktig at me er medvitne om at naturen og terrenget har si toleevne, og difor arbeider førebyggjande slik at fysiske tiltak for å reparere skader ikkje vert regelen, men unntaket. Når det skal vedlikehaldast, utbetrast og/eller byggjast nytt, skal det gjerast heilskapleg, framtidsretta og med høg kvalitet. Planlegging og utvikling av reiselivet 27 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 må gjerast slik at næringa set seg langsiktige mål for bruken av Hemsedal sin natur og dei kulturelle verdiane i den. Berekraftig bruk av norsk natur og kultur vil på lang sikt vere eit viktig premiss for sikring av reiselivsnæringa. Det er krevjande, både økonomisk og tidsmessig, å rehabilitere eit utslite nærmiljø/turmål med tanke på ny bruk. Tilretteleggingstiltaka omfattar i tillegg til stigar og løyper også parkeringsplassar. Me drøftar også tilrettelegging for sykling, hesteriding, universell utforming, hunde- og hestekøyring samt turmål. 7.1 STIG- OG LØYPENETT Nyanlegg og oppgradering av stigar og løyper er i prinsippet kvalifisert til støtte av spelemidlane. Ved planlegging, og før gjennomføring av endringar, utbetringar og vedlikehald av stig- og løypenettet, skal behovet og omfanget avklarast med dagleg leiar i HUS. Kommunen ønskjer å halde fram med praksisen med å inngå avtalar mellom grunneigarane og tilretteleggje for allmenn ferdsel. Ei slik avtale skal også innehalde eit kartvedlegg med innteikna trasear av dei tilrettelagde stigane og løypene. Eit eksemplar av avtalen skal Ieverast til kommunen. Det er samstundes viktig å peike på at før tilrettelegginga tar til, må heile ruta være avklart med grunneigarane. Tilrettelegginga kan heller ikkje starte før alle naudsynte løyve ligg føre. Ved planlegging av nye stigar og løyper skal det også takast omsyn til dei føringane kulturminnelova legg opp til. Ifølgje Merkehåndboka skal også alle rutene testast ut til rett årstid med riktig utstyr for den aktiviteten dei er meint for, og sjekkast i forhold til m.a. vegetasjon, svingar, stigningar og evt. utforkøyringar. Alle endringar i stig- og løypenettet skal dokumenterast, og informasjon om desse i form av kartvedlegg eller GPSlogg skal leverast til kommunen. Det vert dessutan vist til Merkehåndboka som skildrar ulike fasar i arbeidet med tilrettelegging for ferdsel. I situasjonar der grunneigarane sjølve har ansvar for vedlikehald av turstigar over 10 år (SMIL-tiltak) skal det før ansvarsperioden er omme avklarast om stigen skal leggjast ned (merking og skilting fjernast) eller om andre tek over ansvaret. Ved etablering av nye stigar/løyper som kjem tett innpå eksisterande stig- og løypenett, skal nedlegging/utfasing av eksisterande stigar/løyper vurderast. Det skal samtidig sytast for sambruk av stigar/løyper slik at turstigar, sykkel- og skiløyper så langt som mogeleg har same trasé for å redusere naturinngrepa. I slike tilfelle er det viktig å leggje dei på fast mark, elles kan konsekvensen i verste fall verte stor og skjemmande slitasje og gjørmete tilhøve langs stigane sommarstid. Ifølgje friluftslova gjeld allemannsretten også for organisert ferdsel og for aktørar som arrangerer ulike aktivitetar i naturen. Der det går føre seg kommersiell bruk av naturen, oppmodar difor kommunen til at grunneigarar og kommersielle aktørar gjer avtaler til beste for involverte partar. På denne måten kan me også i stor grad unngå slitasje og øydelegging 28 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 av sårbar natur. Vedlegg 2 viser avtaleskjema som kan nyttast til dette formålet. Det skal også jobbast med å utarbeide retningsliner og rutinar som skal nyttast ved arrangement og kurs som går føre seg i stig- og løypenettet. Tiltak: Løpande gjennomgang av gjeldande grunneigaravtaler og utarbeiding av oppdatert kartvedlegg Alle endringar i stig- og løypenettet skal dokumenterast og rapporterast til kommunen som forvaltningsmyndigheit Næringsaktørane skal inngå avtaler med grunneigarane ved kommersell bruk av stig- og løypenettet Utarbeiding av retningsliner for arrangement og kurs som sikrar fellesgodefinansiering og kan vera med på å fremje berekraftig utvikling og bevisstgjering 7.1.1 TURSTIGAR Turstignettet er vist på kartvedlegg 1 - Turstigar. Tilrettelegging av stignettet for turgåarar vert per dags dato rekna for å vere svært bra, og det er eit avgrensa behov for etablering av nye stigar. På einskilde stader med stor ferdsel kan det vise seg å vere naudsynt å endre trasear slik at det biologiske mangfaldet kan verte betre sikra, og slitasje kan unngåast. Slitasjeproblematikk gjeld særskilt i område der nedbør og snøsmelting lett kan føre til auka erosjon. Det er heller ikkje ønskjeleg at stigane vert rydda for mykje, særleg i skrånande lende. Stein og røter held på sand og jord slik at det ikkje vert så mykje erosjon på grunn av rennande vatn. 7.1.1.1 TOPP 20 Somme av topp 20-rutene, t.d. Skogshødn, var veldig populære før opplegget vart innført. Mange av desse rutene var ikkje kjende tidlegare. Lanseringa av desse med eigen brosjyre førte til at dei har vorte stadig meir populære. Det er veldig bra at folk går turar, men diverre fører kanalisering av ferdsel til auka slitasje på dei mest sårbare turstigane. Noverande situasjonen for stigen opp til Skogshødn er ikkje haldbar. I det nedste partiet før Kjølen er erosjonen stor, og hastetiltak må til for å snu utviklinga. Stigen til Geiteberget er i ein liknande situasjon på grunn av erosjon. Figur 9. Slitasje på stigen til Skogshødn. 29 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Det er fleire populære turmål i Norge der restaurering av stigar skjer gjennom etablering av steintrapper/steinsetjing og avleiings-/dreneringsgrøfter for å leie vatnet vekk frå stigen. Ei slik løysing bør vurderast også i Hemsedal. Figur 10. Vatn renn på stigen til Skogshødn (til venstre), steintrapp på stigen til Besseggen (til høgre). Med tanke på trafikken og slitasjen som oppstår på Topp 20-turstigar, er det naudsynt å utarbeide ein vedlikehaldsplan, som bør vere ein del av stig- og løypeplanen. HTTL har innført ei fadderordning, kor private personar har ansvar for oppsyn med dei ulike toppane som inngår i Topp 20. På nokon av toppane bør det også setjast opp infokart som syner kvar ein ser. Figur 11. Eksempel på infokart som syner kvar ein ser (Tatrafjella). Tiltak: Vedlikehaldsplan for Topp 20 utarbeidd av HTTL skal vere ein del av SLP Prosjekt - restaurering av stigen til Skogshødn og Geiteberget (Vurdering, prosjektering, framdriftsplan) 30 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 7.1.1.2 NATUR- og KULTURSTIGAR Natur- og kulturstigar er eit fint tilbod til dei som ynskjer meir informasjon om det ein kan sjå langs stigane, for eksempel unikt plante- og dyreliv eller natur- og kulturminne. Stigane gjer det også mogleg å sjå korleis utmarka vart nytta på ymse måtar frå gammalt av (Finnstigen), eller korleis livet kunne vera langs dei gamle vegane (Den gamle kongevegen). Dei fleste natur- og kulturstigane er godt vedlikehaldne, og det har vore brukt ein del ressursar for å lage informasjonsoppslag langs dei. Det er likevel registrert at Finnstigen gror att, og det bør setjast i verk tiltak for å ta vare på den. Les elles Fylkeskommunen sin Plan for skilting og skjøtsel av kulturminner i Buskerud 20122022, kor både Den gamle kongevegen og Klokkarsteinen er nemnde. Denne legg til rette for å søkje om ein del midlar for betre skilting (informasjonsskilt). Tiltak: Finnstigen må ryddast for attgroing og skiltast og merkast betre Innhenting av midlar til informasjonsskilt langs Den gamle kongevegen og ved Klokkarsteinen 7.1.1.3 FOLK i FORM Med tanke på fastbuande bør FOLK i FORM-stigane framleis eksistere og haldast ved like. Fleire er truga av attgroing. I samband med prosjektet: «Hemsedal - Norges sprekaste bygd» vert det utvikla eit partnarskap for å fremje folkehelsa lokalt. Sidan FOLK i FORM- stigane vart skipa som eit helsefremjande og sjukdomsførebyggjande tiltak, har det eit felles interesseområde saman med «Hemsedal – Norges sprekaste bygd»-prosjektet. Eit samarbeid bør difor kome på plass. Det er også behov for vidare kartlegging av desse stigane og vedlikehald av benkar. Tiltak: Kartlegging , stigrydding og vedlikehald av benkar og skilt 7.1.1.4 TURSTIGAR/VEGAR Fleire turstigar/vegar har fått SMIL-tilskot. Det viser seg å vere viktig å følgje dette opp og ha oversikt over når ansvarsperiode (10 år) sluttar og kva som skal skje med stigen etter denne perioden. Solaust-turstigen (Trøim sør-Totten) er øydelagd av ny trase for nedfart frå Hemsedal skisenter. Tiltak må setjast i verk for å reparere den. Det same gjeld for delar av turstigen Trøim-Fekjastølatn. Her må anten omlegging eller betre sikring vurderast på grunn av vått underlag og ras. 31 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Bruken av Hulbakkleiva har auka dei siste åra og i kombinasjon med smeltevatn og overflatevatn har det ført til erosjon på delar av turstigen Fjellstølatn-Hølstein-Hulbak. Dette må utbetrast for å unngå større skadar. Tiltak: Ivaretaking og tilrettelegging av Solaust turstig, jf. ny nedfart Trøim-Fekjastølatn turstig vert sikra/ lagt om Reparasjon av turstigen Fjellstølatn-Hølstein-Hulbak ved Hulbakkleiva 7.1.1.5 GRØNTKORRIDORAR Grøntkorridorar er turstigar i område som er regulert til for eksempel friområde eller grøntanlegg i reguleringsplanar. Desse skal sikre fastbuande tilgang til skog og fjell like frå bustadområda og der folk bur. I praksis er ofte grøntkorridorane utan funksjon, av di dei anten er attgrodde eller tatt i bruk som byggjeområde. Opne grøntkorridorar er dermed eit tiltak som skal sikre tilgangen til stig- og løypenettet i regulerte bustadområde. Dette krev først og fremst kartlegging og deretter betre skilting (tilvisningsskilt). Vellet i dei respektive bustadområda bør sørgje for vedlikehald og evt. merking. Tiltak: Kartlegging og skilting 7.1.1.6 DNT DNT bør ha tett dialog med HUS ved etablering av nye og ved eventuell omlegging av DNT- turstigane. Av desse vart turstig Bjøberg – Kljåen øydelagt ved fossen i Bubøttåne etter juklefør i 2010. Den må anten sikrast betre eller leggjast om. Det trengst også samarbeid med DNT for å kople DNT-turstigane saman med heile stigog løypenettet. Tiltak: Figur 12. DNT-tursti ved Bubøttåne øydelagt av juklefør. Turstig Bjøberg - Kljåen ved fossen i Bubøttåne (Bulin) må sikrast eller leggjast om Samarbeid om å kople DNT-stigane med stig- og løypenettet 7.1.1.7 UMERKTE TURSTIGAR Umerkte turstigar er turstigar og gamle ferdselsårer som utgjer eit tilbod til dei som ønskjer å gå på tur utan å treffe på merke og infotavler. Desse er per i dag ikkje fullstendig kartlagde. Dei komande åra skal det jobbast med å finne fleire attgrodde, gløymde turstigar og gamle 32 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 ferdselsårer, som det er viktig å ta vare på som ein del av kulturarven til bygda. Eit eksempel her kunne vera Bispevegen og Pilgrimsvegen som har ein historisk verdi. Det kan også hende at det finst nokon turstigar som i dag fell inn under denne underkategorien, men seinare kan høyre til i ein av de andre. Tiltak: Kartlegging (GPS-logging) 7.1.2 SYKKELLØYPER Sykkelløypenettet er vist på kartvedlegg 2 - Sykkelløyper. Sykling er ein fin og etter kvart svært utbreidd aktivitet. Det finst eit mangfald av opplevingar innan tursykling, terrengsykling og utforsykling, både lokalt og regionalt. Ved å ruste opp gamle kjerrevegar og knytte dei saman med eksisterande stølsvegar, samt ha god skilting, kart og turforslag, kan Hemsedal med relativt beskjedne investeringar verte ein viktig sykkeldestinasjon i Noreg. Friluftslova gjev rett til å sykle på stigar og vegar dersom dette skjer med varsemd og naudsynt omsyn til grunneigarane sine innretningar. Sykling utanfor stigar og vegar i utmark er berre tillate på fjellet. For å unngå eventuelle farefulle situasjonar i møte med turgåarar eller situasjonar som fører til skader på turstignettet, vil det være formålstenleg å tilrå sykling der syklistane nyttar løyper tilrettelagde for sykling. Ein viser også til stigvettreglane utarbeidde av NOTS (Norsk organisasjon for terrengsykling) for korleis ein kan opptre omsynsfullt under sykling – sjå vedlegg 5. Ved merking av meir sårbare strekningar trengst det tiltak som gjer at ein unngår slitasje. Eit eksempel på oppstått slitasje kan vere sykkelrute-Dalløypa som er nytta av både turistar og fastbuande og er merkt som både turstig og sykkelløype. Strekninga langs elva til Tuv frå skisenteret er utsett for stor slitasje på grunn av blautt underlag, særleg i vårløysinga, og intensiv sykling i denne perioden valdar større slitasje. Tiltak på Dalløypa og oppgradering av denne ruta er lagt inn på prioriteringslista i Kommunedelplan for idrett og fysisk aktivitet. Med tanke på slitasjen som kan oppstå på sykkelløyper er det naudsynt at vedlikehaldsplanen utarbeidd av HTTL blir ein del av SLP. Det bør samstundes opplysast om at sykkelløyper er tilrettelagde for ferdsel utan motorkraft, om ikkje anna er spesifisert, og at kvart einskilt inngrep i naturen som legg til rette for sykling, skal avklarast med HUS. HTTL og Sykkelgruppa ved Hemsedal Idrettslag må halde tett dialog med HUS om dette. SLP omfattar ikkje terrengsyklinga i skianlegga, ei heller grunneigaravtaler og informasjon knytt til sykling i kommersiell samanheng. Me oppmodar til at næringsaktørane i samarbeid 33 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 med aktuelle grunneigar(ar) arbeider med organisering innan dette området. Vedlegg 2 viser avtaleskjema som kan nyttas til dette formålet. Tiltak: Sikring av Dalløypa mot slitasje Vedlikehaldsplan for sykkelløyper utarbeidd av HTTL skal vere ein del av SLP 7.1.3 SKILØYPER Skiløypenettet er vist på kartvedlegg 3 - Skiløyper. Det har vore eit mål å oppretthalde eit variert skiløypenett når det gjeld prepareringsstandard, løypebreidd og vanskegrad, slik at det dekkjer behovet brukarane har for både korte og lange turar. Det er stadig større ønske om at traseane vert breiare slik at dei også kan nyttast til skøyting (fristil). Likevel er det viktig å peike på at breidding føreset særskilte avtaler. Eit eksempel her er skiløypa Helsinglia der det er hogge breiare trasé oppover lia mot Løkjestølan. Liknande tiltak vert planlagde i skiløypa frå Holdebakken til Tuv. Her er det også forsøkt å leggje om løypa ved skisenteret slik at tilgangen til skiløypenettet vert tryggare og ikkje ligg i området med intensiv trafikk og store mengder av turistar. Omlegginga må vere i tråd med reguleringsplanen for Holdebakken og med gjeldande områdeplan. Prinsipielt skal det på grunn av tryggleiksomsyn ikkje køyrast løypeprepareringsmaskin over store vatn. Traseane for vinterløypene er somme stader lagde til støls- og hyttevegar. Dette har tidlegare vore sett på som positivt då det her kan preparerast og leggjast spor sjølv om det er lite snø, samtidig som det er praktisk og rimeleg. På grunn av aukande tal på hytter og ønske frå hytteeigarar, har det dei seinare åra vore ein aukande tendens til at slike vegar vert brøyta. Ein slik situasjon vil oppstå på strekninga Bubakken-Nøreli, der vegen skal brøytast frå vinteren 2014. Ved etablering av nye skiløyper skal det vurderast å lage dei i full breidd og med god planering som gjer det mogleg å sykle. Dette må sjåast i forhold til underlagstype og storleiken på naudsynte naturinngrep. Prioriteringsliste for preparering av skiløyper vert utarbeidd av HUS før kvar sesong tek til. Mindre tilretteleggingstiltak går inn i den totale ramma til HUS. Det vert planlagt ei utviding av snøkanonanlegget på 3 km rundløype i perioden 2015-2016. Lysløypene på Gravset skianlegg er eit fint tilbod til folk som vil kome seg ut på skitur ettermiddagar og kveld. Skiløyper med lys vert rekna som idrettsanlegg og eventuell finansiering av tiltak skal handsamast gjennom Kommunedelplan for idrett og fysisk aktivitet. 34 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Tiltak: Breidding av skiløype frå Holdebakken til Tuv og omlegging på strekninga ved skisenteret Omlegging av skiløype på strekninga Lykkja- Nøreli 7.2 ANDRE TILRETTELEGGINGSTILTAK 7.2.1 Konkurranseløyper - Langrenn Langrenn i denne samanhengen handlar berre om konkurranseanlegg for ski som kan brukast i friluftslivssamanheng, det vil seie langrennsanlegg. Langrennsskianlegg i Hemsedal ligg på Gravset. Området vert i hovudsak brukt som familieturområde. Nokre av løypene har standard til konkurranseløyper og vert difor brukte til konkurransar og trening. Det er Hemsedal Idrettslag v/Langrennsgruppa som har stått for opparbeiding av skianlegget på Gravset, og dei driftar det også. Hemsedal Utmarksservice har ansvar for oppkøyring og vedlikehald av løypene. Sjå Kommunedelplan for idrett og fysisk aktivitet. 7.2.2 Skileikområde Skileikområde er område der barn kan leike på ski og utvikle sine evner. I Hemsedal er eit slikt område etablert på Gravset i tilknyting til skianlegget med lys og mogleg kunstsnø. Varmestugu er også planlagd. Terrenget legg føringar for utviklinga av skileikområdet i tillegg til ressursar som er tilgjengelege for preparering av området. Som nemnt tidlegare, er det Hemsedal Idrettslag v/Langrennsgruppa som har stått for opparbeiding av skianlegget på Gravset, og dei driftar det også. Hemsedal Utmarksservice har ansvar for oppkøyring og vedlikehald av løypene. I samband med planlegginga av skileikområde er det også ønskjeleg med planlegging av små hoppbakkar. Sjå elles Kommunedelplan for idrett og fysisk aktivitet. 7.2.3 Universell utforming Universell utforming vert definert som utforming av produkt og omgjevnader på ein slik måte at dei kan brukast av alle menneske i så stor utstrekning som mogeleg. Dette skal vere eit grunnleggjande prinsipp ved all tilrettelegging. Når det gjeld friluftstiltak som stigar og løyper, må likevel tilretteleggingsgrad vurderast opp mot graden av inngrep i naturen. Tilbodet om tilrettelagt friluftsliv for personar med rørslehemming er per i dag beskjedent. Hovudårsaka til dette er at terrenget vårt ofte er bratt og ulendt med vanskelege stigningsforhold. Men generelt vil alle turvegar vere tilgjengelige for rullestolbrukarar der stigningsforholda er tilfredsstillande. I samband med pågåande prosess rundt etablering av friluftsområdet Brunøyne rundt sentrum vil me her fokusere på universell utforming. 35 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Det bør etablerast ein dialog med handikaporganisasjonane om utarbeiding av turstigar og løyper tilrettelagde for personar med rørslehemming. Der det er terrengmessig mogeleg, vil kommunen prøve å gjere einskilde turar meir universellutforma enn i dag. 7.2.4 Hundekøyring I denne samanhengen er hundekøyring definert som køyring på snøføre med pulk eller slede. Hemsedal har per i dag ingen offisielle hundekøyringsløyper. Kommunen oppmodar difor til samarbeid mellom hundekøyrarar og grunneigarar. SLP omfattar ikkje grunneigaravtaler, tilrettelegging og informasjon knytt til bruk av hund. Det vert likevel oppmoda om at både noverande og eventuelle framtidige næringsaktørar som driv med hundekøyring, skal inngå avtale med aktuelle grunneigarar dersom aktiviteten ikkje ligg på eigen grunn. Vedlegg 2 viser avtaleskjema som kan nyttast til dette formålet. Annan bruk av hund er tillaten og hundehaldarar pliktar å følgje hundelova og kommunale føresegner for hundehald, særleg avgjerdene om bandtvang. I tillegg er det viktig å peike på at det ikkje er ønskjeleg å ha hund med i kunstsnøløypene på Gravset før den naturlege snøen kjem. 7.2.5 Hestekøyring/riding Friluftslova heimlar riding etter stigar og vegar i utmark, mens det på fjellet er tillate å ri over alt. Køyring med hest skal skje etter vegar der grunneigarar har gjeve løyve. Riding er eit viktig tilbod i ein fjelldestinasjon. I tillegg til dei private som har hest, er det nokre aktørar som tilbyr rideturar i Hemsedal. Dei organiserte rideturane i Hemsedal skaper spesielt stor slitasje på naturen utsette stader og er ein aktivitet som kan kome i konflikt med andre brukargrupper. Riding bør difor kanaliserast til eigne trasear, der ein kan unngå konfliktar og terrengslitasje i størst mogeleg grad. SLP omfattar ikkje grunneigaravtaler, tilrettelegging og informasjon knytt til bruk av hest. Det vert likevel oppfordra til at næringsaktørane i samarbeid med aktuelle grunneigarar arbeider med organisering innan dette området. Vedlegg 3 viser avtaleskjema som kan nyttast uavhengig av om ferdselen er kommersiell, ideell eller privat. Tiltak: Kommunen skal i samråd med grunneigarane vurdere ferdselsreglane for stigar skildra i pkt. 7.1.1 og på Nørelivegen 7.2.6 Skilting/merking Det er semje om å følgje systemet til Innovativ Fjellturisme og DNTs merkehandbok, og om at det i heile kommunen skal brukast same type skilt. Det er likevel ikkje alle som gjer det. Det vert difor oppfordra til å ta kontakt med HUS eller HTTL ved skilting og merking av stigar 36 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 og løyper. Skilta i Hemsedal følgjer per i dag ikkje kravet om ikkje å bruke kursiv skrift. Dette er særleg viktig for personar med nedsett syn og er ei av tilrådingane frå Norges Blindeforbund. Difor bør det brukast vanleg skrift ved utbytting av noverande skilt og ved eventuell etablering av nye. Figur 13. Skilt brukt i Hemsedal med kursiv skrift. På nyetablerte stigar skal det ikkje merkast på tre og fast fjell. Ein trasé må elles merkast i heile lengda, og skal kunne følgjast i båe retningar. Det er viktig å understreke at ein bør vera sparsam med merkinga så lenge stigen er tydeleg og attkjennande i terrenget, medan det langs uoversiktlege strekningar bør merkast tettare. Merkinga skal samstundes kunne fjernast dersom ruta vert lagd om eller ned. Over tregrensa er det ønskjeleg med vardar som merking av turstigar, og bjørkekvistar langs høgfjellsløyper. Kartoppslag ved kryssingspunkt samt infotavler ved blant anna natur- og kulturminne er viktige informasjonselement og bidreg til større natur- og kulturopplevingar. Desse kan samstundes brukast til å minne turistane på at dei er gjester i naturen og difor bør ta omsyn til plante- og dyreliv ved varsam ferdsel, og dei kan også bidra til mindre forsøpling langs stig- og løypenettet. Det er difor ønskjelig å føre følgjande tekst på nye infotavler med kartoppslag: FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! Somme av infotavlene er i dårlig stand med falma informasjon og kart. Nokon lyt sjå over dei og setje i gang tiltak der det er naudsynt. Det bør òg setjast opp skilt ved kommunegrenseovergangar slik at ein lettare kan finne fram til stigar og løyper som er kopla saman med nettet i andre kommunar. I nokre tilfelle og i område som for eksempel Rjukandefossen friluftsliv- og naturvernområde eller Hydalen landskapsvernområde er det spesielle krav til utforming av infoskilt, og reglane omfatta av Skilt- og reklamevedtekter skal difor alltid følgjast. Det er sett i gang eit turskiltprosjekt med hovudfokus på å gjere merksam på opplevingar i Hemsedal, og då spesielt frå sentrumsnære område (Ulsåk, Trøim, Tuv) som utgangspunkt for turar. Prosjektet er basert på samarbeid mellom fleire aktørar. Tiltak: Nye infotavler med kartoppslag skal ha følgjande tekst: FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! Nye skilt skal ha vanleg skrift (ikkje kursiv) 37 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Oppsetjing av skilt i kommunegrenseovergangar Jamleg gjennomgang av tilstanden til infotavler og vedlikehald av dei som er i dårlig stand 7.2.7 Parkering og trafikkmessige tilhøve Den store bruken av stig- og løypenettet i Hemsedal skaper utfordringar for trafikktryggleiken knytt til parkering, tilkomst frå veg til parkeringsareal og føremålstenleg lokalisering av kryssingspunkta mellom løypetrasear og vegar. Parkeringsplassane er viktige for bruk av marka både sommar og vinter, og det er eit ønske om fleire parkeringsplassar for å unngå «uheldig» og i somme tilfelle farleg parkering langs vegar og på privat eigedom. Slike situasjonar bør me unngå ved å leggje til rette for parkering med tilstrekkeleg informasjon. Eit døme kan vere turstigen til Svarthetta, ein av Topp 20-turane, kor bilane parkerte anten langs vegen der turen byrja eller på ein av dei næraste stølane. Med god dialog og samarbeid mellom grunneigarane, vegstyret og HTTL vart det sommaren 2014 etablert parkeringsplass og tilvisingsskilt. Figur 14. Tilvisingsskilt for parkeringsplassen ved turstigen til Svarthetta. I delar av vintersesongen er det heller ikkje tilstrekkeleg parkeringsareal ved utfartsstadene. Langrennsgruppa har i samarbeid med Hemsedal Utmarksservice opparbeidd parkeringsplass med automatbom på Gravset skianlegg. I samband med oppføringa av varmestugu på Gravset er også utviding av parkeringsplassen planlagd. Parkeringsplassen ligg inntil fylkesvegen mot Lykkja. Det er også etablert parkeringsplass på Hestanåni og på Trefta, båe langs fylkesvegen. Elles er det ingen parkeringsplassar etter skiløypesystemet som Hemsedal Utmarksservice/kommunen driftar. Skiløypene har i hovudsak tilkomst etter hovudvegane. Det er viktig med føremålstenleg lokalisering av kryssingspunkta mellom løypetrasear og vegar, med tilstrekkeleg skilting (fare/varselskilt) for både bilistar og ski/sykkelfarande. Det er ikkje til å unngå at løypene kryssar veg. Figur 15. Fareskilt - eksempel 38 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Problem med kryssing går særleg på tryggleik, men ved kryssing av skiløyper er strøsand, is og harde brøytekantar òg eit problem. Det skal setjast opp fleire slike skilt på vegar der dei kryssar skiløyper. I område med stor ride- og hestekøyringsaktivitet bør det også skiltast sidan dette går føre seg på trafikkert veg, samt ved kryssingspunkta. Lykkja peikar seg ut som området med stor rideaktivitet, og forslag om å setje opp fareskilt der er kome inn til Trafikktryggleiksplanen for Hemsedal kommune. Tiltak: Parkeringsplassar og info om kvar dei finst Fare-/varselskilt ved kryss veg-ski-/sykkelløype Fareskilt i område med stor ride- og hestekøyringsaktivitet Utviding av parkeringsplassen på Gravset Stig- og løypeplanen som temaplan har elles ikkje naudsynte juridiske verkemiddel for å løyse desse utfordringane. Konsekvensane for trafikktryggleiken må greiast ut og naudsynte tiltak på det offentlege vegnettet og stig-/løypenettet må ein ta med i arealdelen av kommuneplanen og i reguleringsplanar. Naudsynte tiltak både på stig- og løypenettet og veg skal sikrast gjennom juridisk bindande rekkjefølgjevedtak i arealplanane. Spelemidlar kan ikkje gå til bygging av parkeringsplassar. 7.2.8 Turmål Dei forskjellige turmåla som leir-, bade- og bålplassar, er viktige tilbod. Ved tilrettelegging er det likevel viktig å følgje opp med tiltak for søppelhandtering, eingongsgrillar, bålplassar, permanente toalett (m/tank eller avløp) og liknande. Dei som legg til rette for slike plassar, har ansvar for dei i etterkant. Det skal difor, der det vert laga leir- og badeplassar og andre turmåltiltak, opprettast avtaler om vedlikehald, søppelplukking og bruk av grunn, private vegar og parkering. Vedlegg 4 viser avtaleskjema som kan nyttast til dette formålet. Tiltak: Avtaler om vedlikehald og drift ved etablering av turmålstader (t.d. leir-, bade- og bålplassar, kulturminne, toppar, og utsiktspunkt). 39 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 7.3 MILJØSERTIFISERING Miljøfyrtårn er Noregs mest brukte sertifikat for verksemder som vil dokumentere sin miljøinnsats og vise samfunnsansvar. Å vere Miljøfyrtårn inneber systematisk arbeid med miljøtiltak i kvardagen. Verksemdene oppfyller krav og gjennomfører tiltak for ei meir miljøvennleg drift og godt arbeidsmiljø. Bedriftene som driv med organisert ferdsel, og aktørar som arrangerer ulike aktivitetar i naturen, bør vere miljøsertifiserte. Figur 16. Mijøsertifiseringsmerke. 7.4 INNTEKTER/FINANSIERING Stigar og løyper er i stor grad avhengige av frivillige og avtalebaserte inntekter. Ordninga bør førast vidare for å skape interesse for bidrag til stig- og løypenettet. Kvart år vert også private personar oppmoda om å betale frivillig tilskot til langrennsløyper. Talet på hytteeigarar har auka kraftig dei seinare åra, og det skal arbeidast for at denne gruppa aukar sitt bidrag monaleg. I denne samanhengen er informasjon om stig- og løypearbeidet eit viktig tiltak. Me skal også prøve å innføre ei SMS-løysing for stigar og løyper slik at alle brukarar på ein enkel måte kan vere med på å bidra til finansiering av stig- og løypenettet. Tiltak: Forbetra informasjon om stig- og løypearbeidet Innføring av SMS-løysing for stigar og løyper Figur 17. Eksempel på skilt med sms-løysing som kan plasserast langs stigar og løyper Det skal også arbeidast med å organisere avtalebaserte bidrag frå næringsverksemder, idrettsarrangørar og utbyggjarar. 40 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 7.4.1 Næringsverksemder Næringsverksemder har nytte av eit velfungerande stig- og løypenett som dreg folk til bygda og som eit verkemiddel i drifta. Det vil difor vere naturleg at dei også bidreg med tilskot til drift og vedlikehald. Alle bedrifter som har nytte av eller nyttar stig- og løypenettet, vert difor oppmoda om støtte til drift og vedlikehald av stig- og løypenettet gjennom tilskot til HUS. Tiltak: Avtaler om tilskot til HUS 7.4.2 Idrettsarrangement Hemsedal er ein attraktiv aktivitetsdestinasjon, og ulike idrettsarrangement som nyttar stigog løypenettet, vert stadig meir populære. Denne typen aktivitet er veldig positivt for bygda, men kan overbelaste stig- og løypenettet gjennom auka slitasje. Arrangørar bør difor bidra med tilskot til vedlikehald av nettet. Ei løysing kan vere at ein del av påmeldingsavgifta til eit arrangement skal gå til naudsynt vedlikehald i etterkant. Det er også viktig å nemne at for å kunne leggje til rette på Gravset skianlegg slik at det vert plass til alle, er det ønskjeleg at kommersielle aktørar og treningsgrupper som nyttar seg av anlegget tek kontakt med langrennsgruppa. Dette er spesielt viktig i periodar der me berre har kunstsnø. Viser også til tiltak under punkt 7.1 STIG- OG LØYPENETT: «Utarbeiding av retningsliner for arrangement og kurs.» Tiltak: Avtaler om tilskot til HUS 7.4.3 Utbyggjarar Gjennom reguleringsplanarbeidet kan ein inngå utbyggingsavtale om finansiering av naudsynt infrastruktur på stig- og løypenettet i utbyggingsområdet som ei direkte følgje av utbygginga. Utbyggingsavtaler er aktuelt der det vert stilt krav til gjennomføring av tiltak som direkte eller indirekte vert løyst ut av den einskilde utbygginga. Grad av økonomisk yting vert avtala med desse. Utbyggjaravtaler er derimot frivillige avtaler der utbyggjar går med på å bidra med 1% av oppnådd pris ved sal av bustadeininga (tomt, hytte, leilegheit og liknande). Avtala skal sikre at dei som i framtida vil ha nytte av fellesgode, også bidreg til finansieringa av desse. Omfanget av utbyggjaravtaler vil gje variable eingongsbidrag. Desse bidraga skal nyttast til opprusting, vedlikehald og etablering av nye stigar og løyper. Midlane kan disponerast i det området avtala vert inngått for. Avtalene vert inngått mellom utbyggjar og kommune. Eit anna langsiktig alternativ er at det i utbyggjaravtaler kan tinglysast klausul om at kjøpar av bustadeininga skal betale årlege bidrag til fellesfinansiering. 41 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Tiltak: Inngåing av utbyggingsavtaler Inngåing av utbyggjaravtaler Tinglysing av heftelsar 7.5 INTERKOMMUNALT SAMARBEID Hemsedal kommune har god tilgang til turområde i eigen kommune, men samarbeid med nabokommunar er aktuelt i tilfelle der stigar og løyper kryssar kommunegrensene. Eit driftog vedlikehaldssamarbeid vert då naturleg. Eit døme er Gol kommune som har turstigar og ski- og sykkelløyper kopla på nettet i Hemsedal kommune. Det er også fleire skiløyper som går over til Vestre Slidre og Ål kommune. Eit anna eksempel er Høgeloft, ei av Topp 20-rutene. Der har HTTL vedlikehaldsansvar sjølv om sjølve ruta ligg i Lærdal kommune. Det er berre topp-punktet som ligg i Hemsedal. Av andre er det viktig å nemne turstigsystemet til Den Norske Turistforening og Kongevegen som går gjennom fleire kommunar. Fordelane av samarbeid mellom kommunane er openberr, og det skal jobbast for å samarbeide endå betre i framtida. Ein bra stig- og løypeplan vil vere eit godt grunnlag for å forbetre dette arbeidet. 7.6 OPPSUMMERING Berekraftig bruk av naturen er eit viktig prinsipp. Me skal kunne vere ute i naturen og bruke naturen, men samstundes ikkje øydeleggje den. Tilrettelegging for opplevingar i naturen med turstigar, sykkelløyper, skiløyper og ridestigar utløyser ansvar for vedlikehald og fornuftig bruk. SLP har som visjon: Friluftsliv til glede og livslyst – Du er ein gjest i naturen! og skal utvikle prinsipp for berekraftig bruk og for eit miljøvennleg friluftsmønster. Godt planlagt tilrettelegging er langt betre enn kostbar oppattretting. Høyringsperioden har synt at arbeidet med å lage stig- og løypeplan vekkjer eit stort engasjement, både blant hemsedølar og tilreisande. Det er veldig positivt at kommunen får innspel, sidan dette er med på å styrkje kvaliteten på planen, samt at mistydingar og feiltolkingar kan oppklarast. Elles har planen som mål å syne ansvaret til alle aktørane, både økonomisk og praktisk. I handlingsdelen vart ulike tiltak på stigar og løyper adresserte til ansvarlege aktørar. Dei ansvarlege vart med dette oppmoda om å kome med forslag til når dei tiltaka skal gjennomførast og kva kostnaden med dette vert. Ingen innspel inneheldt forslag til dette. Det viser seg å vere vanskeleg å vere konkret, men utan å vere konkret vert det også vanskeleg å setje i verk tiltak eller førebyggje. Dette syner at kommunen må ta standpunkt til fleire sentrale og overordna prinsipp som: 42 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 • Kven gjeld SLP for, og kven er målgruppa for SLP? • Kven har utøvande ansvar/roller og kva styrer deira prioriteringar vedkomande SLP? • I kva grad prioriterer/ ivaretek aktørane samfunnet sine behov, jf. pkt. 2, i høve SLP sine mål ? • Korleis organisere arbeid med SLP for å gje størst kostnads- og nytteeffekt i høve til SLP sine mål? Arbeidet med SLP viser at det eit stort behov for ein ressurs knytta til oppfølging, utvikling og samordning av oppgåver rundt heile stig- og løypenettet i Hemsedal kommune. Det bør difor etablerast ein kommunal ressurs for å halde kontinuiteten i det som nå blir påbegynt av både tiltak, strategi og vidare løysingar. Dette vil gagne kommunen og stig- og løypenettet i det heile. Ein kommunal stig- og løyperessurs skal ha overordna ansvar for dei avklara kommunale oppgåvene knytte til produktet, men det vil i tillegg vere heilt naudsynt å bruke kompetanse og ressursar frå andre etatar på konkrete oppgåver. Tett samarbeid med HUS som kommunens utøvande organ i arbeid med stig- og løypenettet er openbert. Det ville også gi størst nytteeffekt å ha ei nemnd som koordinerer det praktiske arbeidet på heile stigog løypenettet i samsvar med det vedtekne handlingsprogrammet til ei kvar tid og med dei økonomiske vilkåra. HUS er det organet i kommunen som har størst føresetnad for å lukkast med dette. Per i dag får HUS årleg tilskot frå blant anna kommunen, og dette bidraget disponerer HUS i hovudsak til preparering og tilrettelegging av skiløyper. HUS sitt ansvarsområde bør derfor utvidast til å omfatte heile stig- og løypenettet. Det føreset at HUS sin organisasjon og ressursar vert tilpassa dette. Med HUS som «hovudentreprenør» vil ein sikre ei meir effektiv gjennomføring av dei ulike tiltaka, og det vil bidra til ei klarare rollefordeling mellom alle aktørar og vedlikehaldsansvarlege. Eit hovudtiltaka i SLP må difor vere å avklare korleis arbeid med stig- og løypenettet skal organiserast og finansierast for å sikre størst grad av måloppnåing. Tiltak: Avklaring av korleis arbeid med stig- og løypenettet skal organiserast og finansierast 43 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 8 HANDLINGSPROGRAM 2015-2018 Handlingsprogrammet er bygd opp etter kapittelinndeling og dei ulike tiltaka er beskrive meir detaljert i dei respektive kapitla. Kolonnen «Kap.» (kapittel) inneheld tilvisingar og lenkjer til desse. Handlingsprogrammet skal reviderast årleg av kommunen i samarbeid med HUS. Tabell 8. Tiltak - Stig- og løypenett. STIG- OG LØYPENETTTT Kat. Tiltak Kap. År Økonomi Ansvarleg Avklaring av korleis arbeid med stig- og løypenettet skal organiserast og finansierast 7.6 2015 Hemsedal kommune/ HUS /HTTL Løpande gjennomgang av gjeldande grunneigaravtaler og utarbeiding av oppdatert kartvedlegg 7.1 20152018 Hemsedal kommune Alle endringar i stig- og løypenettet skal dokumenterast og rapporterast til kommunen som forvaltningsmyndigheit 7.1 20152018 Tilretteleggjar Næringsaktørane skal inngå avtaler med grunneigarane ved kommersiell bruk av stig- og løypenettet 7.1 20152018 Næringsaktørane Utarbeiding av retningsliner for arrangement og kurs som sikrar fellesgodefinansiering og førebyggjer berekraftig utvikling og bevisstgjering 7.1 20152018 Hemsedal kommune Kap. År 7.1.1.1 20152018 Tabell 9. Tiltak - Turstigar. TOPP 20 Kat. Tiltak Vedlikehaldsplan for Topp 20 utarbeidd av HTTL skal vere ein del av SLP Økonomi Ansvarleg HTTL 44 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Prosjekt - restaurering av stigen til Skogshødn og Geiteberget 2015 HTTL 20152018 Hemsedal Skogutval NATUR- og KULTURSTIGAR (Vurdering, prosjektering, framdriftsplan) Finnstigen må verte rydda for attgroing, samt skilta og merkt betre 7.1.1.2 Innhenting av midlar til informasjonsskilt langs Den gamle kongevegen og ved Klokkarsteinen 20152018 7.1.1.3 FOLK i FORM Kartlegging , stigrydding og vedlikehald av benkar og skilt TURSTIGAR/ VEGAR GRØNTKORRIDORAR Hemsedal kommune 20152018 Hemsedal kommune/ Hemsedal Helselag Benkar Hemsedal Helselag 20152018 DNT Midlar frå Plan for skilting og skjøtsel av kulturminner 2012-2022 (Fylkeskommune) Ivaretaking og tilrettelegging av Solaust 7.1.1.4 turstig jf. ny nedfart 2015 Skistar /HUS Trøim-Fekjastølatn turstig vert sikra/ lagt om 2015 HUS Reparasjon av turstig FjellstølatnHølstein-Hulbak ved Hulbakkleiva 20152016 Heimfjellet Sameiget/ HUS Kartlegging og skilting 7.1.1.5 20152018 Vell og foreiningar i bustadfelt Turstig Bjøberg - Kljåen ved fossen i Bubøttåne (Bulin) må verte sikra eller lagt om 7.1.1.6 2015 DNT 20152018 DNT/ vedlikehaldsansvarlege Samarbeid om å kople DNT-stigane med stig- og løypenettet 45 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE UMERKTE TURSTIGAR Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Kartlegging (GPS-logging) 7.1.1.7 20152018 Felles ansvar (grunneigarane, HUS, HTTL, Hemsedal kommune) Tabell 10. Tiltak - Sykkelløyper Kat. Tiltak SYKKELLØYPER Sikring av Dalløypa mot slitasje Kap. År 7.1.2 20152018 Vedlikehaldsplan for sykkelløyper utarbeidd av HTTL skal vere ein del av SLP Økonomi Kommunedelplan for idrett og fysisk aktivitet Ansvarleg HTTL 20152018 Tabell 11. Tiltak - Skiløyper SKILØYPER Kat. Tiltak Kap. Breidding av skiløype frå Holdebakken til Tuv og omlegging på strekninga ved skisenteret 7.1.3 Omlegging av skiløype på strekninga Lykkja- Nøreli År 20152016 Økonomi Ansvarlig HUS 2015 46 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Tabell 12. Andre tiltak SKILTING/ MERKING HESTEKØRING/ RIDING Art Tiltak Kap. År Økonomi Ansvarleg Kommunen skal i samråd med grunneigarane vurdere ferdselsreglane for stigar skildra i pkt. 7.1.1 og på Nørelivegen 7.2.5 2015 Hemsedal kommune/ grunneigarane Nye infotavler med kartoppslag skal ha følgjande tekst: FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! 7.2.6 20152018 Vedlikehaldsansvarlege jf. tabell 1. Vedlikehaldsansvar Nye skilt skal ha vanleg skrift (ikkje kursiv) 20152018 Oppsetjing av skilt i kommunegrenseovergangar 20152018 Løpande gjennomgang av tilstanden til infotavler og vedlikehald av dei som er i dårlig stand 20152018 Betre skilting av tilgangen til sentrumsnære stigar og løyper 20142015 7.2.7 PARKERING OG TRAFIKKMESSIGE FORHOLD Parkeringsplassar og info om kvar dei finst Fare-/varselskilt ved kryss vegski/sykkelløype 994.000,- HTTL/ Hemsedal Pågåande Turskiltprosjek Turlag/ Hemsedal t: Hemsedal skiforening/ kommune Hemsedal med fleire aktørar kommune 20152018 HTTL/ HUS 20152018 SVV/ Hemsedal kommune 47 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE TURMÅL Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Trafikktrygleiksplan Hemsedal kommune Fareskilt i område med stor ride- og hestekøyringsaktivitet 20152018 Utviding av Gravset 20142015 HIL v/Langrennsgruppa/ HUS 20152018 Tilretteleggjar parkeringsplassen på Avtaler om vedlikehald og drift ved 7.2.8 etablering av turmål (t.d. leir-, badeog bålplassar, kulturminne, toppar og utsiktspunkt) Tabell 13. Tiltak - Inntekter/Finansiering Kat. Tiltak Kap. Forbetra informasjon om stig- og løypearbeidet 7.4 INNTEKTER Innføring av SMS-løysing for stigar og løyper NÆRINGSVERKSEMDER OG IDRETTSARRANGEMENT: 7.4.1 7.4.2 År Økonomi Ansvarleg 20152018 Hemsedal kommune 2015 HUS 20152018 Hemsedal kommune Avtaler om tilskot til HUS UTBYGGJARAR: - 7.4.3 Inngåing av utbyggingsavtaler Inngåing av utbyggjaravtaler (frivillig) Tinglysing av heftelsar 20152018 48 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 VEDLEGG 1. 9 VEDLEGG STANDARD GRUNNEIGARAVTALE AVTALE OM TILRETTELEGGING OG MERKING AV STIGAR OG LØYPER I HEMSEDAL KOMMUNE 1. AVTALEPARTAR: A. GRUNNEIGAR: ____________________________________________________________________________ Gnr. ____________________ Bnr. ______________________________ Kommune: Hemsedal B. TILRETTELEGGJAR _________________________________________________________________________ 2. AVTALEOMRÅDE (sjå vedlagt kart) Områdenamn: _______________________________________________________________________________ Avtalen gjeld følgjande strekning(ar):___________________________________________________________ Stig- og løypekategori (set kryss i aktuell rute): TURSTIG SYKKELLØYPE SKILØYPE 3. INTENSJON OG FORMÅL MED AVTALEN: Avtalen endrar ikkje det lovfesta og hevdvunne prinsippet om fri ferdsel, men skal brukast i samband med tilrettelegging av trasear for stigar og løyper. Avtalen tek sikte på å leggje til rette eit godt stig- og løypetilbod for ulike former for fysisk aktivitet året rundt. Tilrettelegginga skal skje på ein måte som er tilpassa behova til allmenta, samtidig som ho fører til minst mogleg ulempe for grunneigaren si næringsmessige utnytting av eigedommen. 4. OMFANGET AV AVTALEN Primært er det tenkt at avtalen skal brukast mellom grunneigarar og frivillige organisasjonar, friluftsråd og kommunar ved tilrettelegging og merking av stigar og løyper til friluftsbruk i utmark. Dersom: turstig eller sykkelløype gjeld innmark, skal dette avtalast i pkt. 14. skiløype gjeld innmark, kan det fastsetjast særskilde avgrensingar for tyngre løypepreparering pga. fare for isbrann. Dette blir eventuelt avtala i pkt. 14. Avtalen gir tilretteleggjaren rett til å lage og vedlikehalde turstigar, sykkel- og skiløyper på eigen kostnad etter trasear som er innteikna på det vedlagde kartet. Traseane kan ikkje leggjast om eller forandrast utan samtykke frå grunneigaren. 5. DEFINISJONAR Turstigar er ruter for ferdsel til fots, ruter som er merkte og rydda for vegetasjon, men utan, eller med liten grad av opparbeiding av grunnen. Turstigar skal ryddast i inntil 2 m breidd mellom trestammene. Sykkelløyper er ruter for ferdsel med sykkel, ruter som er rydda, merkte og tilrettelagde for tur- eller terrengsykling. Sykkelløyper skal leggjast til heilårsturveg, fleirbrukstrasear og eksisterande grusvegsystem. Ved tilrettelegging av stigar skal dei ryddast i inntil 2 m breidd mellom trestammene. For utforsykling og faste installasjonar er føresetnaden at det er inngått særskild avtale. 49 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Skiløyper er ruter for turgåarar på ski, ruter som er rydda, merkte og gjorde framkomelege for skiløparar. Skiløyper skal opparbeidast med ryddebreidd mellom trestammene på maksimum 4 meter. For lysløyper, turrennløyper og andre breiare skiløyper er føresetnaden at det er inngått særskild avtale. 6. RYDDING, MERKING OG SKILTING Tilretteleggjaren får rett til og har ansvar for rydding, merking og skilting av ruter slik det går fram av det vedlagde kartet (jf. pkt. 2), og for vedlikehald av rutene (jf. pkt. 7). Dette skal skje på ein slik måte at det ikkje fører til skade på skog, og omfattar normalt: Rydding av vegetasjon i traseen, jf. breidda under pkt. 5. Felling av tre krev særskilt samtykke frå grunneigaren. Mindre tiltak i grunnen (fjerning av stein og stubbar, enkle tiltak for å leie vassig), og utlegging av bru/klopp eller kavlelegging. Merking som kan bestå av måling på varde eller stake/påle som er sett ned i bakken. Det skal ikkje merkjast på fjell og jordfaste steinar. Skilting og oppsett av informasjonstavler som kan setjast opp der det er behov for slike. Plassering av tavler skal godkjennast av grunneigaren, og mogleg fellesbruk skal vurderast. Rydding, merking og skilting skal skje i samsvar med Merkehandboka som til kvar tid gjeld, og som blir utgitt av Den Norske Turistforening, Friluftsrådenes Landsforbund og Innovasjon Norge. Der trasear kryssar gjerde som er nødvendige for dyrehald, skal tilretteleggjaren sørgje for at det blir etablert grind eller gjerdeklyvar. Drenering og planering av skiløyper kan gjerast etter særskild avtale. Kommunen skal kontaktast viss terrengarbeida er av eit omfang som kan utløyse søknadskrav etter plan- og bygningslova. Maskinell preparering av skiløyper kan skje på grunnlag av avtala/føreliggjande løypekart. Eventuelle avvik må klarerast med grunneigaren før iverksetjing. Det skal visast særleg omsyn til plantefelt og ungskog. Elles gjeld lov om motorferdsel. 7. VEDLIKEHALD Tilretteleggjaren får rett til og har ansvar for å vedlikehalde merkinga, traseen og dei innretningane som er laga som ledd i traseen. Tilretteleggjaren skal då følgje same reglar som i pkt. 6. Tilretteleggjaren har ansvar for å rydde søppel. Tilretteleggjaren tek på seg ansvaret for eit visst oppsyn med meir besøkte rasteplassar, særleg med omsyn til trefellingar, kvistbryting, bålbrenning, forsøpling o.l. som kan skade grunneigarens interesser eller naturgrunnlaget. Eventuelt grovt skadeverk skal meldast til grunneigaren straks for vidare oppfølging. Grinder, klopper og gjerde som må fjernast før vinteren, skal setjast opp igjen etter avslutta skisesong. 8. SKOGSDRIFT OG ANNA NÆRINGSUTØVING Grunneigarens næringsutøving blir ikkje avgrensa av avtalen. Tilrettelegging skal utførast på ein måte som gir minst mogleg skade på tre eller redusert skogproduksjon. Nyttbart virke skal fellast, kvistast, kappast og behandlast etter rettleiing frå grunneigaren. Før ein set i gang arbeid som gjer det vanskeleg å bruke trasear, skal grunneigaren varsle tilretteleggjaren, som om nødvendig sørgjer for informasjon til brukarane. Om nødvendig blir partane einige om ei mellombels omlegging av traseen. Sjå elles skogbrukslova og eventuell skogsertifisering for eigedommen. 9. OMLEGGING AV STIGAR OG LØYPER I AVTALEPERIODEN I avtaleperioden kan både grunneigaren og tilretteleggjaren krevje at traseen blir omlagd når det er nødvendig av omsyn til grunneigaren eller friluftsbrukarane. Slik omlegging krev semje mellom partane, men samtykke skal ikkje kunne nektast utan sakleg grunn. 10. ERSTATNING Bruk og/eller merking av trasear i samsvar med føresegnene i friluftslova gir ikkje grunnlag for vederlag. Det blir ikkje gitt erstatning til grunneigaren for dei tiltaka avtalen omfattar. Der merking og tilrettelegging medfører dokumentert økonomisk tap for grunneigaren, kan det ytast erstatning etter særskild avtale, som skal gå fram av punkt 14. 50 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 11. VARIGHEIT Denne avtalen gjeld i ti år og blir fornya automatisk for ti år om gongen dersom ingen av partane har sagt han opp eitt år før avtaletida går ut. 12. OPPHØYR Når avtalen blir avslutta, pliktar tilretteleggjaren å fjerne anlegg, skilt og andre innretningar, dersom ikkje anna er avtala. Samtidig forpliktar tilretteleggjaren seg til å avlyse eventuell tinglysing. 13. TVISTAR Eventuelle tvistar om forståinga av denne avtalen skal avgjerast i samsvar med lov om tvistemål. 14. SPESIELLE FORHOLD ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ 15.VEDLEGG Vedlegg 1: Kart over avtaleområde med innteikna trasear som er omfatta av denne avtalen ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ Stad: ____________________________, den _____._____. ________. _____________________________ _____________________________ Grunneigar Tilretteleggjar Tinglysing Dersom partane finn det formålstenleg, kan denne avtalen tinglysast som hefte på eigedommen gnr.______, bnr. ______ på tilretteleggjaren sin kostnad. Stad: ____________________________, den _____._____. ________. _____________________________ _____________________________ Grunneigar Tilretteleggjar Kontaktinformasjon grunneigar (namn, adresse, tlf., e-post): _________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ Kontaktinformasjon tilretteleggjar (namn, adresse, tlf., e-post): _______________________________________ ___________________________________________________________________________________________ Eitt eksemplar av denne avtalen skal leverast til: Hemsedal kommune, 3560 Hemsedal, [email protected] Denne avtalen er basert på avtalar tilrådde av Den Norske Turistforening, Friluftsrådenes Landsforbund, Friluftslivets fellesorganisasjon, Norges Fjellstyresamband, Norges Bondelag, Norges Skogeierforbund, Norskog, Norsk Bonde- og Småbrukarlag, Statskog og Norsk Allmenningsforbund, mai 2003, oppdatert mai 2013 og tilpassa lokale forhold i Hemsedal mai 2014. 51 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 VEDLEGG 2. INTENSJONSAVTALE OM KOMMERSIELLE AKTIVITETAR I UTMARK AVTALEPARTAR Eigar/forvaltar: ________________________ og Brukar: ____________________________ v/leiar: _____________________________ v/leiar: ____________________________ Adresse: ____________________________ Adresse: ___________________________ Postnr. /-stad: ________________________ Postnr./-stad: ________________________ Tlf.nr. arb.: __________ privat: __________ Tlf.nr. arb.: ________ privat: ___________ Partane i avtalen er eigar(ar) av utmarksareala og brukar(ar) av dei til organisert utmarksbasert verksemd. Partane er i avtalen kalla eigar og brukar. NAMN PÅ EIGEDOM: _________________________________________________________________________ GNR. OG BNR.: ______________________________________________________________________________ BRUKSOMRÅDE: Avtalen gjeld bruk av den delen av eigedommen/eigedommane ________________________ ___________________________________________________________________________________________ i _____________________ kommune som er innteikna på det vedlagde kartet, vedlegg A. Området omfattar eit areal på ca. _____________ daa. BRUK/VERKSEMDSART/FORRETNINGSIDÉ: Eigaren gir på dei vilkåra som er oppgitt i denne avtalen, brukaren rett til å nytte området på følgjande måte og til følgjande formål og verksemdsidé: ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ Eigaren skal så langt det er mogleg, sørgje for at annan organisert utmarksbasert reiselivsaktivitet i liten grad øydelegg for brukarens opplegg. Eigaren må derfor koordinere og tilpasse framtidig bruk av området der naturslitasje og fare for konfliktar blir viktige element ved val av løysingar. Avtalen utgjer inga hindring for eigaren i å utnytte området. Eigaren skal likevel ta omsyn til brukaren si verksemd så sant det ikkje påverkar næringsverksemda (skogbruk, jakt, fiske, etc.) og forvaltningsoppgåvene til eigaren i negativ retning. På spørsmål frå brukaren skal eigaren informere om sine planar når det gjeld skogbruk eller annan relevant aktivitet som kan påverke reiselivsverksemda til brukaren. Dersom ikkje anna er oppgitt ovanfor eller eigaren 52 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 har gitt skriftleg løyve til det, gir ikkje avtalen rett til oppsetjing av hus, skilt eller andre tekniske anlegg. Avtalen gir heller ikkje brukaren rett til jakt og fiske eller til å ta skogsprodukt av noko slag. Brukaren kan ikkje drive verksemda si utanfor det definerte området (sjå vedlegg A). Brukaren skal jamleg informere eigaren om aktiviteten sin. Eventuell skade på areal, tekniske anlegg eller skade som er gjord mot tredje person, og som kan førast tilbake til forhold som kjem av brukaren eller hans/hennar aktivitet, har brukaren ansvaret for. Dette gjeld ikkje skade på marka som kjem av normal slitasje. Dette ansvaret gjeld også etter at avtalen er avslutta. Brukaren skal informere kundane sine om lovfesta åtferd i skog og mark. Informasjonen skal gi kundane kunnskap og haldningar som motiverer til forsvarleg ferdsel i utmarka. SKJØTSEL AV OMRÅDET: Brukaren skal halde området i ordentleg stand og sørgje for at det beskrivne arealet alltid er ryddig og reint for søppel. Brukaren får ikkje bruke området slik at fare for miljøskadar oppstår. AVTALETID: Alternativ 1: Avtalen gjeld til og med den ______________ og går ut utan at noka form for oppseiing er nødvendig. Alternativ 2: Avtalen gjeld for ______________ år rekna frå avtalen blir inngått. Avtalen skal seiast opp seinast ______________ månader før avtaletida går ut. Viss slik oppseiing ikkje ligg føre, blir avtalen forlengd ytterlegare éin avtaleperiode. Avtalen skal seiast opp skriftleg, og det skal skje gjennom rekommandert brev. Viss brukaren er fleire personar, er ei oppseiing bindande dersom éin person skriv under. For klubbar, organisasjonar, foreiningar osv. blir ei oppseiing gjord gjeldande ved underskrift av den/dei som gjennom vedtekter eller prokura har rett til å teikne samanslutninga. GODTGJERING: Grunna det omsynet eigaren tek til brukarens aktivitet, den koordineringsoppgåva eigaren har påteke seg, terrengslitasje og eventuell bruk av tilretteleggingselement kosta av eigaren, skal brukaren betale ei årleg godtgjering. Alternativ 1: Godtgjeringa er kr ______________ pr. avtaleår. Alternativ 2: Godtgjeringa for det første avtaleåret er kr ______________. Godtgjeringa skal frå og med det andre avtaleåret justerast i samsvar med konsumprisindeksen. Justeringa skjer på grunnlag av forandringa mellom indekstalet i oktober månad året før avtaleinngåinga og indekstalet i oktober månad det første driftsåret. Godtgjeringa skal betalast forskotsvis og seinast den første dagen i avtaleåret. Alternativ 3: Godtgjeringa blir sett til ______________% av den årlege bruttoomsetninga til brukaren og skal betalast innan utgangen av kvart driftsår. Godtgjeringa skal tilleggjast meirverdiavgift i samsvar med norsk lovgiving. Ved for sein betaling blir det lagt på morarente på ............ % og ei erstatning for betalingspåminning tilsvarande det som er vanleg ved inkassosaker. VEGAR: Brukaren kan bruke følgjande vegar som tilkomst for aktiviteten sin: ____________________________ ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ Brukaren pliktar likevel å rette seg etter føresegner for vegbruk bestemte av eigaren eller vegforeininga. 53 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 OFFENTLEGE LOVER OG FORSKRIFTER: Avtalen skal til kvar tid tilpassast offentlege lover, påbod og forskrifter som påverkar brukarens aktivitet og forholdet mellom eigar og brukar. Offentlege påbod som kan førast tilbake til forhold som kjem av brukaren eller hans/hennar aktivitet, er brukarens ansvar (sanitære forhold, renovasjon etc.), og eventuelle offentleg pålagde avgifter i denne samanhengen skal fullt ut berast av brukaren. ANSVAR: Brukaren pliktar å ha ei forsikring som dekkjer eventuelt ansvar for skadar som kan førast tilbake til brukaren og hans/hennar aktivitet. AVTALEOVERDRAGING: Brukaren kan ikkje overdra avtalen til andre personar, organisasjonar, bedrifter, institusjonar osv. utan at dette er godkjent av eigaren. OPPHØYR: Når avtalen går ut, skal brukaren rydde og setje i stand arealet etter seg. Mislegheld brukaren dette kravet, kan rydding og istandsetjing skje på brukaren sin kostnad. TVISTAR: Dersom eventuelle tvistar ikkje kan løysast gjennom avtale, skal dei løysast ved skilsdom i samsvar med føresegnene i tvistemålslova. FØRESEGNENE I FRILUFTSLOVA: Begge partar kjenner føresegnene i friluftslova og teiknar denne avtalen på grunnlag av innhaldet i lova. SÆRSKILDE FØRESEGNER: ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ Denne avtalen er skriven ut i to likelydande eksemplar der eigaren og brukaren har kvart sitt. Stad: ____________________________, den _____._____. ________. __________________________________ (Eigars signatur) _________________________________ (Brukars signatur) Intensjonsavtalen er utarbeidd i samband med SkanLand ekonomiska förenings prosjekt som omfattar kommunane Trysil og Engerdal i Noreg og Älvdalen, Malung og Torsby i Sverige. SkanLand er eit Interreg-prosjekt som har til formål å utvikle sommarturisme i desse kommunane. Avtalen skal brukast for å stille utmarksareal (grunn og vatn) til disposisjon for organiserte friluftsaktivitetar. 54 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 VEDLEGG 3. AVTALE OM TILRETTELEGGING FOR FERDSEL MED HEST 1. FORMÅL OG PRESISERINGAR Formålet med denne avtalen er å regulere ferdsel med hest på Eigedommen, jf. punkt 2. Siktemålet er å førebyggje konfliktar mellom grunneigaren og dei som nyttar eigedommen til riding/køyring. Aktsam ferdsel innanfor grensene for friluftslova er tillate utan avtale. Ferdsel og tiltak ut over grensene for friluftslova krev avtale. Ved hesterelatert ferdsel av eit visst omfang blir det anbefalt avtale som konfliktførebyggjande tiltak, sjølv om ferdselen samla sett, eller for enkelte brukarar, kan liggje innanfor grensene for friluftslova. Kommunen, hestesportsforeiningar eller andre større brukarar bør inngå ein slik avtale. Dette gjeld uavhengig av om ferdselen er kommersiell, ideell eller privat. Grensene for friluftslova er nærmare beskrivne i brosjyre om bruk av hest i utmark, utarbeidd i fellesskap av Norsk Hestesenter, Bondelagets Servicekontor AS, Norges Skogeierforbund, Det Norske Travselskap og Norges Rytterforbund. 2. EIGEDOMMEN Avtalen gjeld gnr. _____ bnr. _____ ofl. i __________________ kommune (Eigedommen). Når det blir inngått avtale om ferdsel over fleire driftseiningar, jf. jordlova § 12 fjerde avsnitt, må ein inngå eigen avtale med eigaren av kvar driftseining. Dette gjeld likevel ikkje når Grunneigarane er organiserte i veglag eller grunneigarsamarbeid med eige organisasjonsnummer og styre. 3. AVTALEPARTANE Avtalen er inngått mellom følgjande partar: Grunneigar: _________________________________________ Org.nr.: ________________ Adresse: __________________________________________________________________ Postnr./-stad: ________________________________________ Telefon: ________________ Leigetakar: _________________________________________ Org.nr.: ________________ Adresse: _________________________________________________________________________ Postnr./-stad: ________________________________________ Telefon: ________________ Talet på leigetakarar (må fyllast ut – set kryss): Avtalen er inngått med éin leigetakar Avtalen er inngått med fleire leigetakarar. Den leigetakaren som er kontaktperson, går fram ovanfor. Namna og adressene til dei andre går fram av Bilag A til denne avtalen. 4. LEIGETAKARENS RETTAR Når ikkje anna er avtala, har Leigetakaren rett til vederlagsfri bruk innanfor grensene for friluftslova. Eigedommen kan likevel ikkje nyttast til konkurranse utan særskild avtale. Leigetakaren har rett til ferdsel med hest langs dei traseane som er avmerkte på det vedlagde kartet merkt Bilag B. Avtalen omfattar også alle andre som fører hest i regi av Leigetakaren. 55 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 I samanheng med aktivitet som nemnt i første avsnitt er følgjande avtala og avmerkt i Bilag B: Tilgang til å merkje trasear i samsvar med punkt 5. Tilgang til å etablere eller bruke rasteplass og leirplass i samsvar med punkt 5. Tilgang til å etablere eller bruke innhegning o.l. for hest i samsvar med punkt 5. Tilgang til å bruke særskild strekning til trav- og galopptrening i samsvar med punkt 5. Tilgang til å bruke innmark og vegar over innmark utanfor dyrkingsperioden, i samsvar med punkt 5. Tilgang til å bruke eksisterande hytte, stølshus, koie o.l. i samsvar med punkt 6. Anna: ___________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ 5. TILTAK I SAMSVAR MED FERDSELEN Tiltak som er nemnde i punkt 4 tredje og fjerde avsnitt, kan ikkje startast eller gjennomførast før det ligg føre ein detaljert skriftleg plan som er førehandsgodkjend av Grunneigaren. Ein slik plan skal leggjast ved denne avtalen som Bilag C. Vidare må det liggje føre nødvendig samtykke frå det offentlege på den måten som er føreskriven i lov eller forskrift. Utover det som er bestemt i første avsnitt, kan Leigetakaren ikkje utføre tiltak av nokon art, til dømes etablere, utvide, endre eller tilpasse gjerde, vegar, stigar, ridetrasear eller andre anlegg. 6. BRUK AV HYTTE, STØLSHUS, KOIE O.L. I tidsrommet frå ____.____. til ____.____. skal Leigetakaren kvart år mens avtalen gjeld, disponere ___ stk. hytte, stølshus, koie o.l. Desse er avmerkte i kart vedlagt som Bilag B. Ordensreglar ved bruk av hytte o.l. som nemnt i første avsnitt er lagt ved som Bilag D til denne avtalen. 7. LEIGEPERIODE Avtalen gjeld i _____ år frå ____.____. til ____.____., og deretter gjeld han for nye _____ år om gongen, inntil ein av partane seier han opp i samsvar med reglane i punkt 10 eller 11. 8-1. VEDERLAG Ved ordinær bruk innanfor grensene for friluftslova blir vederlaget i andre avsnitt som regel sett til kr 0,-. Det kan likevel avtalast eit fast årleg beløp etter punkt 12 første avsnitt siste setning. Årleg fast vederlag etter denne avtalen er kr __________. Av dette går kr __________ til å dekkje skade eller meirkostnad som nemnt i punkt 12 første avsnitt. I tillegg til vederlaget etter første og andre setning kjem eventuell meirverdiavgift. Vederlag etter andre avsnitt skal betalast inn til kontonr. ______________, og forfell forskotsvis og uoppfordra fire veker før den datoen som er fastsett i punkt 7. Ved forseinka betaling blir det berekna forseinkingsrente i samsvar med lov om forseinka betaling. Når avtalen varer i fleire år, skal vederlaget regulerast årleg på følgjande måte (set kryss): Etter konsumprisindeksen Anna: ______________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ 8-2. TILLEGG FOR SÆRSKILDE VEDERLAG I tillegg til vederlag etter punkt 8-1 kjem følgjande variable postar (set kryss): 56 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Kr ________ per hest dei dagane Leigetakaren har meir enn ____ hestar på Eigedommen. Kr ________ per døgn ved overnatting i samsvar med punkt 6. Kr ________ per månad ved trening av trav- og galopphest. Punkt 8.1 andre avsnitt tredje setning, og tredje og fjerde avsnitt gjeld tilsvarande, men likevel slik at vederlag etter dette avtalepunktet forfell etterskotsvis ved utgangen av kvar månad. 9. SYNFARING O.L. Det skal gjennomførast felles synfaring både når denne avtalen blir inngått og når han blir avslutta, og elles etter krav med rimeleg varsel frå ein av partane. Formålet med synfaringa er å opplyse kva slags tilstand det er på areal, vegar, gjerde o.l. som denne avtalen vedkjem. Det skal kvar gong utarbeidast ein synfaringsrapport som blir underteikna av begge partar. Kvar av partane kan krevje at synfaringar blir leidde av ein kommunal landbrukskunnig eller ein annan uavhengig landbrukskunnig som partane peikar ut i fellesskap. Synfaringsrapport når avtalen blir inngått, blir lagd ved som Bilag E til avtalen. 10. OPPHØYR Etter avtala minstetid, jf. punkt 7, kan kvar av partane avslutte denne avtalen ved skriftleg oppseiing. Avtalen kan avsluttast før dette tidspunktet ved skriftleg samtykke frå begge partar. Frist for oppseiing etter første ledd er _____ månader før den datoen som er fastsett i punkt 7. Er det gått over fristen, gjeld avtalen i ytterlegare eitt år frå den datoen som er fastsett i punkt 7. 11. MISLEGHALD Kvar av partane kan seie opp denne avtalen med verknad straks når føresegner som er fastsette i eller i samsvar med avtalen, er vesentleg misleghaldne. Det same gjeld brot på føresegner som er fastsette i eller i samsvar med lov eller vilkår sette av offentleg myndigheit. Før det kan konstaterast vesentleg misleghald etter første avsnitt, skal den andre parten – avhengig av kor alvorleg og viktig forholdet er – som hovudregel få ein rimeleg frist for å rette forholdet. Varsel om frist for retting skal vere skriftleg. 12. SKADEERSTATNING Leigetakaren er erstatningsansvarleg for skadar eller meirkostnader som bruk eller verksemd i samsvar med denne avtalen har påført Grunneigaren, ut over det Grunneigaren må tole etter friluftslova §§ 2-6 og 9. Som skade eller meirkostnad reknar ein mellom anna slitasje på veg eller gjerde som har direkte samanheng med Leigetakarens verksemd. Skade eller meirkostnad etter denne føresegna kan i staden inngå i årleg vederlag etter punkt 8-1 første avsnitt andre setning. Leigetakaren kan krevje sjølv å få stå for utbetring av skadar o.l. som nemnt i første og andre avsnitt. Grunneigaren kan i så fall setje ein rimeleg frist for oppstart og gjennomføring av arbeidet. Dersom fristen ikkje blir halden, kan Grunneigaren i staden krevje erstatning. Grunneigaren er utan noko ansvar som måtte oppstå som følgje av Leigetakarens verksemd på Eigedommen, mellom anna alle skadar av eller på hest eller ryttar som ferdast i samsvar med avtalen. Ut over dette gjeld dei vanlege erstatningsrettslege reglane og prinsippa. 13. ETTEROPPGJER Dersom det blir gjennomført tiltak som nemnt i punkt 5, skal anlegget vederlagsfritt tilfalle Grunneigaren når avtalen er avslutta (fråvikinga). Dette gjeld likevel ikkje når Leigetakaren har sagt opp avtalen på grunn av vesentleg misleghald frå Grunneigaren, jf. punkt 11. 57 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 Partane kan fråvike første ledd ved særskild avtale vedlagt som Bilag F til denne avtalen. 14. SÆRLEGE PLIKTER, OFFENTLEGE REGULERINGAR O.L. Avtale som omfattar bruk av jordbruksareal eller tiltak som er nemnde i punkt 4 andre avsnitt, må sendast over til kommunen for godkjenning. I andre tilfelle må avtalen sendast over til kommunen når han er inngått for minst 10 år, eller når Leigetakaren har ein vilkårslaus rett til å krevje forlenging slik at samla leigetid blir minst 10 år. Dersom det er motstrid mellom denne avtalen og ufråvikeleg regel i eller i samsvar med lov, går sistnemnde framfor føresegnene i avtalen utan ansvar for Grunneigaren. Det same gjeld dersom avtalen ikkje kan effektuerast utan offentleg løyve, og slikt løyve ikkje blir gitt. Alle som byggjer rett på denne avtalen, har plikt til å opptre omsynsfullt, etterleve avtalevilkåra, og følgje lov og anna regelverk gitt av det offentlege. Leigetakaren skal opplyse alle i si teneste om dette, og alle som elles nyt godt av Leigetakarens tilbod eller rettar etter denne avtalen. 15. GRUNNEIGARENS VERKSEMD Avtalen er ikkje til hinder for ordinær verksemd på Eigedommen, mellom anna jakt og bruk av maskinar. Når det blir ytt vederlag etter punkt 8-1 andre avsnitt første setning (ut over det som går fram av andre setning), skal Leigetakaren få førehandsvarsel i rimeleg tid før Grunneigaren set i gang verksemd som må reknast å ha innverknad for Leigetakarens verksemd. Dette gjeld likevel ikkje når innverknaden må reknast for ubetydeleg. 16. TVIST Eventuell tvist skal partane prøve å løyse på minneleg vis. Kvar av partane kan krevje at det blir gjennomført forhandlingar før saka kjem inn for forliksrådet eller domstolane. I samband med det kan partane i fellesskap engasjere ein advokat som skal mekle mellom dei. 17. BILAG Følgjande bilag gjeld som ein del av denne avtalen (set kryss): Bilag A – Utvida leigetakarliste Bilag B – Kart Bilag C – Tiltaksplan Bilag D – Ordensreglar Bilag E – Synfaringsrapport (start) Bilag F – Avtale om etteroppgjer ved fråviking Bilag G – Anna: ______________________________________________________ Bilag H – Anna: ______________________________________________________ 18. SIGNATURAR Stad: ____________________________, den _____._____.________ _____________________________ (Grunneigarens signatur) _____________________________ (Leigetakarens signatur) Denne avtalen er eit samarbeid mellom Norges Bondelag, Norsk Hestesenter, Norges Skogeierforbund, Norges Rytterforbund og Det Norske Travselskap. Utgivaren er utan ansvar som følgje av feil ved avtalen eller endringar i teksten. Utgitt den 1.11.2010. 58 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 VEDLEGG 4. AVTALE OM TILRETTELEGGING AV AKTIVITETSPLASSAR I UTMARK 1. AVTALEPARTAR Eigar/forvaltar: ________________________ og Brukar: ____________________________ v/leiar: _____________________________ v/leiar: ____________________________ Adresse: ____________________________ Adresse: ___________________________ Postnr. /-stad:________________________ Postnr./-stad: ________________________ Tlf.nr. arb.:_________ privat:____________ Tlf.nr. arb.:_______ privat:____________ har inngått følgjande avtale for ________________ gnr. ______ bnr. ______ i _________________kommune. 2. BESKRIVING AV AREALET Det leigde arealet er ca._______ daa Plassering:________________________________________________________________________________ Karakter: ___________________________________________________________________________________ Eventuelt andre avgrensingar av området: ________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________ 3. BRUK / TYPE VERKSEMD Arealet skal brukast til ________________________________________________________________________ 4. TIDSAVGRENSINGAR Tidsrom for bruk (dagar pluss tidsrom): __________________________________________________________ Eventuelle endringar i bruken (aktivitetar, omfang og tidsrom) kan ikkje skje utan løyve frå eigaren, og vil bli rekna som eit vesentleg brot på avtalen. 5. HOGST OG TERRENGINNGREP Eventuell hogst eller terrenginngrep kan berre skje etter samtykke frå grunneigaren. 6. TILKOMST Som tilkomst til arealet kan ein bruke den eksisterande vegen. Vegen blir vedlikehalden av leigetakaren. Annan tilkomst til arealet er ikkje tillaten. 7. BEITEFORHOLD Leigeavtalen endrar ikkje beiteretten i området. Grunneigaren er ikkje ansvarleg for skade som blir valda av dyr på beite. Eventuelle skadar på beitedyr som kan førast tilbake til forhold som har samanheng med leigaren eller hans verksemd, har leigaren ansvaret for. 8. PLIKTENE TIL LEIGAREN Leigaren pliktar å halde området ryddig og reint for søppel. 59 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 9. ANSVARET TIL LEIGAREN Leigaren er fullt ansvarleg for eventuelle skadar som oppstår på det leigde arealet, og skadar på tilliggjande areal dersom dette kjem av leigaren si verksemd. 10. FORSIKRING Leigaren pliktar å ha ei forsikring som dekkjer eit eventuelt ansvar for slike skadar. 11. EIGARS BRUK AV AREALET Eigaren skal ha rett til å utøve den bruken av arealet som er nødvendig for landbruks-/skogbruksdrifta hans, men skal ta rimeleg omsyn til leigaren si verksemd. 12. FRAMLEIGE Framleige er ikkje tillate utan samtykke frå grunneigaren. 13. VARIGHEIT PÅ AVTALEN Avtalen gjeld frå____________________ til ____________________. 14. OPPSEIING Avtalen kan seiast opp av begge partar med to månaders varsel. Ved vesentleg misleghald frå leigaren, jf. pkt.4, har eigaren rett til å heve avtalen med verknad straks. 14. LEIGE Leiga er sett til__________________. Leiga blir justert årleg i samsvar med konsumprisindeksen. Betalinga skjer forskotsvis pr. den første i kvar månad til bank-/postkontonr. _________________. I depositum skal det betalast inn kr __________________ som blir sett på sperra konto _________________. 15. OPPHØYR Når avtalen er over, pliktar leigaren å rydde og setje i stand arealet. Dersom leigaren mislegheld dette krav, kan leigaren måtte koste rydding og istandsetjing. 18. SIGNATURAR Stad: ____________________________, den _____._____.________ _____________________________ _____________________________ (Grunneigars signatur) (Leigetakars signatur) Eksempelet er utarbeidd av Norges Bondelag som avtale om kommersielle aktivitetar i utmark. Hugs at slike avtalar må tilpassast kvart enkelt prosjekt, og at denne typen avtale ikkje kan avgrense ferdselsrett som allmenta har etter friluftslova eller anna rettsgrunnlag. 60 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 VEDLEGG 5. STIGVETTREGLANE 1. Ver omtenksam og hyggeleg i møte med turgåarar. 2. Du har alltid vikeplikt for fotgjengarar. 3. Begrens farten slik at du ikkje er til fare eller ulempe for andre, særleg langs veger og stigar som innbyr til stor fart, eller i uoversiktlege parti. 4. Brems ned til gangfart i god tid før du passerer andre på ein smal stig. 5. Ikkje lag nye spor. Dersom du ikkje er sikker på at du kan forsere ei hindring, gå av sykkelen. 6. Unngå å sykle på spesielt sårbare stigar like etter periodar med mykje nedbør. 7. Ikkje lag stigen breiare ved å sykle utanom vassdammar eller hindringar. 8. Ber sykkelen gjennom myrområde slik at det ikkje blir laga djupe spor. 9. Ikkje lås bakhjulet i bratte nedoverbakkar. 10. Dersom to syklistar møtest i ein bakke, har den som syklar oppover forkøyrsrett. Stigvettreglane er utarbeidd av NOTS - Norsk organisasjon for terrengsykling. 61 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE Stig- og løypeplan 2015 – 2018 10 KARTVEDLEGG Stig- og løypenett: 1. Turstigar 2. Sykkelløyper 3. Skiløyper 62 (62) FRILUFTSLIV TIL GLEDE OG LIVSLYST – DU ER EIN GJEST I NATUREN! HEMSEDAL KOMMUNE
© Copyright 2025