Jørn Øyrehagen Sunde
Høgsterett ,del 1
 Etablert som Noreg sin øvste domstol, og dermed den
fremste representant for den tredje statsmakta, med
Grunnlova av 1814
 Sett rett i Høgsterett fyrste gong 30 juni 1815
 Christian Magnus Falsen:
 Høgsterett utan vilje og kraft
 Bredo Munthe von Morgenstierne:
 Høgsterett som lova sin spegel
 Høgsterett som eit norsk var på Cour de cassation frå 1791
Høgsterett, del 2
 Høgsterett og lovbøkene det ikkje vart noko av
 Den ufullstendige kriminallovboka av 1842
 Utkastet til sivillovbok av 1845
 Høgsterett sin prøvingsrett
 Rett til å prøva forvaltningsvedtak 1818
 Rett til å prøva lov 1822
 Høgsterett og offentleg votering frå 1864
 Høgsterett og bortfallet av prøvevoteringsordninga i 1885
 Den store konsesjonssaka i 1918
 Høgsterett og Kløfta-dommen frå 1976
Det norske samfunnet i endring
1965-2015, del I
Bod Dyland, The times they are a-changin', frå 1964:
Come gather 'round people
Wherever you roam
And admit that the waters
Around you have grown
And accept it that soon
You'll be drenched to the bone.
If your time to you
Is worth savin'
Then you better start swimmin'
Or you'll sink like a stone
For the times they are a-changin'.
Det norske samfunnet i endring
1965-2015, del II
 Folketal
 1965: 3,7 mill
 2014: 5,1 mill
 Heimeverande kvinner
 1965: 333 000
 2014: 40 000
 Studentar
 1965: 20 000
 2014: 230 000
 Utanriks flyreiser
 1965: 700 000
 2014: 18 000 000
Frisleppet av individet, del 1
 Frisleppet av individet er ei utviklinga som kan førast
tilbake til opplysningstida, som akselrerte i tempo
etter Venstre si maktovertaking i 1884, som auka enno
meir under Arbeidarpartiet sitt politiske heggemoni
etter andre verdskrigen, som vart ein del av alle
samfunnssfærar etter 1968-revolusjonen, og som etter
Berlin-muren sitt fall i 1989 har vorte eit globalt
fenomen
Frisleppet av individet, del 1
 Frisleppet av individet:
 Større økonomisk handlekraft
 Fleire rettar
 Større sjølvmedvit
 Færre moralske bindingar
 Større mobiliet - internasjonalisering
Høgsterett i endring 1965-2015,
del III
 Høgsterett i 1965:





18 dommarar
2 avdelingar
1 juridisk sekretær (utgreiar)
317 avgjerder
Ein domstol med ein prejudikatsfunksjon og ein
uutnytta lovprøvingsrett, slik som mellom 1918 og
1976
Høgsterett i endring 1965-2015,
del IV
 Høgsterett i 2014:





20 dommarar
2 avdelingar
20 utgreiar
104 avgjerder
Ein prejudikatsdomstol med ein nytta
prøvingsrett, slik som på 1800-talet
Endringar i det norske
rettssystemet 1965-2015, del I
 Auka lovgjevingsaktivitet:
 Gjennomsnittleg årlege lovvedtak





1960-talet
1970-talet
1980-talet
1990-talt
2000-talet
81 lovvedtak
92 lovvedtak
95 lovvedtak
103 lovvedtak
123 lovvedtak
 Auke i forarbeidsmaterialet





1965
1975
1985
1995
2005
samla ca. 3 700 sider
samla ca. 3 150 sider
samla ca. 6 500 sider
samla ca. 6 000 sider
samla ca 17 000 sider
Endringar i det norske
rettssystemet 1965-2015, del II
 Professorar i rettsvitskap
 1968
9 professorar
 2014
ca. 100 professorar
 Studentar i juss
 1965
90 studentar uteksaminert
 2014
ca. 900 studentar uteksaminert
 Advokatar
 1965: 1 388
 2015: ca. 8 150
 Dommarar
 1965: 220
 2013: 651 (inkludert jordskriftedommarar)
Endringar i det norske
rettssystemet 1965-2015, del III
 Talet på avsagde avgjerder totalt i det norske
domstolshierarkiet
 Sivile saker


1965
2013
8 000
18 000
 Straffesaker


1965
2013
3 000
66 000
Endringar i det norske
rettssystemet 1965-2015, del IV
 Førespurnadar ( 44 500) og saker (47 000) handsama av ombud,
nemnder, råd og kontor:










Forbrukarrådet (1953) ca. 40 000 førespurnadar i året
Sivilombodsmannen (1962) ca. 3 000 saker i året
Finansklagenemnda (1972/1988/2010) ca. 4 000 saker i året
Likestillingsombodet (1978/2006) ca. 1 500 førespurnadar og tett på 200
klagesaker i året
Barneombodet (1981) ca. 3 000 førespurnadar i året
Norsk pasientskadeerstatning (1988) ca. 5 000 saker i året
Fylkesnemndene for barnevern og sosiale saker (1993) ca. 5 000 saker i
året
Utlendingsnemnda (2001) ca. 23 000 saker i året
Pasientskadenemnda (2003) ca. 1 000 saker i året
Kontor for valdsoffererstatning (2003) ca. 6 000 saker i året
 NB. Samla sett handsamar desse omboda, råda, nemndene og kontora
over 91 500 saker og førespurnadar i året.
Endringar i Høgsterett 1965-2015,
del I
 Talet på høgsterettsavgjerder
 1965-1974
339 avgjerder i snitt i året
 1975-1984
364 avgjerder i snitt i året
 1985-1994
339 avgjerder i snitt i året
 1995-2004
184 avgjerder i snitt i året
 2005-2013
146 avgjerder i snitt i året
 Høgsterett sin del av dei totale avgjerdene i
domstolshierarkiet
 1965: 1:35
 2014: 1:817 (85 000 : 104)
Endringar i Høgsterett 1965-2015,
del II
 Lengda på dommar
 1970
2,9 sider
 1980
3,3 sider
 1990
3,5 sider
 2000
4,7 sider
 2010
5,4 sider
 NB. Det store endringa kom i 1996 og 1997.
Endringar i Høgsterett 1965-2015,
del III
 Endring av Høgsterett si samfunnsoppgåve:
 - 1979: (rettferd og) rettseinskap
 1979: «å vareta rettsenheten og å lede rettsutviklingen på
områder hvor lovgivningen ikke strekker til»
 1994: «Høyesteretts hovedmål er å arbeide for
rettsenhet, rettsavklaring og rettsutvikling»
Endringar i Høgsterett 19652015, del IV
 Silingsreglar – reglar for kva ankesaker som skal
fremmast og som skal nektast fremma
 Endringar av silingsreglane for anke til Høgsterett – frå
nektings- til samtykkegrunn:
 To-instansreforma, vedtatt 1992, i kraft frå 1994
 Ny tvistelov av 2005, i kraft frå 2008, men silingspraksis
for sivile saker vart endra samstundes med endering av
silingspraksis i straffesaker
 Høgsterett rår sjølv om kva saker domstolen skal
handsama, og handsamar bare dei med eit
prejudikatspotensiale
Endringar i Høgsterett 1965-2015,
del V
 Endringar i talet på utgreiarar i Høgsterett:
 1965: 1
 1977: 2
 1984: 3
 1987:
 1989: 6
 1992: 8
 1994: 12
 1996: 13
 1998: 14
 2000: 15
 2002: 16
 2005: 17
 2013: 18
 2014: 20
 2015: 23
Endringar i Høgsterett 1965-2015,
del VI
 Det vi veit:
 Ca. 2-3% av alle årlege høgsterettsdommar sidan 2000
inneheld referansar til EØS/EU-rett
 Ca. 15% av alle årlege høgsterettsdommar sidan 2000 inneheld
referansar til Dei europeiske menneskerettane
 Talet på referansar til EØS/EU-retten og Dei europeiske
menneskerettane er sterkt aukande
 Det eg trur:
 Eit edrueleg estimat er at 20% av alle gjeldande norsk rett er
produsert med utgangspunkt i rettslege normer laga utanfor
norske jurisdiksjonsgrenser
 Høgsterett prøver lov ikkje bare mot Grunnlov, men mot
Dei europeiske menneskerettane og EØS/EU-retten
Endringar i Høgsterett 1965-2015,
del VII
 Høgsterett har gått frå å ha ein prejudikatsfunksjon til
å verta ein prejudikatsdomstol gjennom ei endring av
samfunnsoppgåva, av silingsreglane og av
utgreiarkorpset (og på grunn av auken i transnasjonal
rett gjeldande i Noreg) for å stetta eit behov i
rettssystemet for rettsleg rettleiing og utvikling
 Tilsvarande utvikling i
 England 1966
 Sverige 1971
 Finland 1979
 Danmark 1995