Sigurd Einbu sin innsats for
Norsk Institutt for Kosmisk
geofysikk (NIKF)
Sigurd Einbu/Enebo (1866- 1946)
Astronom Sigurd Einbu
•
•
•
•
•
•
•
•
Født 5. november 1866 på Lesjaskog
Hamar lærarseminarium 1886
Lærar i Øyer og på Vågå 1886-1895
Middelskulen 1893
Lærar på Dombås 1896-1910
Statsstipendiat 1910-1946
Oppdaga Supernova 13. mars 1912
Døydde på Dombås 10 mai1946
Utmerkigar
• 1906 Lindemanns pris frå Astronomische Gesellschaft
• 1908 Societe Astronomoique de France
• 1912 Antenogenes Silvasmedaljen frå Sociedad
Astronomica de Mexico
• 1914 Medlem av Vitenskabsselskapet i Kristiania
• 1926 Fridtjof Nansens belønning frå Nansenfondet
• 1933 Medlem i den internasjonale astronomiske union
• 1934 Gunnerusmedaljen frå Det kongelige Norske
Videnskabers Selskb
• 1938 Æresmedlem i det Franske astronomiske selskap
Brennøygarden på Dombås
Astronomen Sigurd Einbu på Ringebu under
solmørkinga i 1927
Haldde observatoriet etter utbygginga i 1910. Slik det stod da
familiane til Ole Andreas Krogness (1886-1934) og Olav Devik
(1886-1987) budde der i 6 – 7 år. Dette er verkeleg ein pionér
innsats som ofte vert gløymt i vår polar- og helte- historie.
Ole Andreas Krogness (1886-1934) på Haldde.
Han var gift med Dagny Guldberg frå Dombås
Forskere på Haldde i 1919
Som styrar av observatoriet på Haldde, hadde Krogness vide
planar om å utvide nettverket av magnetiske stasjonar i Noreg.
I ”Beretning om Haldde Observatoriets drift 1913-15” som han
sendte til ”Kirke- og Undervisningsdepartementet”
23 . september 1915 tok han til orde for ein ny stasjon på
Dovre.
Slik grunngav han kvifor Sigurd Enebo ville vera rette person for
å styre eit slikt observatorium:
”Der er imidlertid, som nevnt vægtige grunde til at søke at faa
en saadan station etablert i de centrale dele av vort land, og det
faldt mig ind, at man i hr. Sigurd Enebo paa Dovre vistnok
havde en mand, der baade vilde ha interesse av at sysle med
saadanne observationer, som jo tangerer saa nært ind paa
hans egen videnskap, astronomien, og som paa grund av den
usedvanlige dyktighet som observatør han jo har lagt for dagen
skulde ansees saaledes godt skikket for dette arbeide.”
• Så drøfta han kostnaden knytta til tiltaket: ”De aarlige utgifter til
disse registrerings utførelse beløper sig til ca 200 kr. Til fotografiske
saker plus gratiale til observatøren. I betraktning av den person, det
her gjelder, hvis ganske usedvanlige fortjenstfulde arbeide
Stortinget har vildet at pensjonere ved at bevilge ham et stipendium
paa aarlig 2000 kr…. Jeg har tenkt mig, at 1000 kr pr. aar i tillæg til
det overnevnte stipendium maatte kunde gjøre regning paa
tilslutning fra de bevilgende myndigheters side. Selv har han
erklæret at han ogsaa vilde være fornøiet med et betydelig lavere
beløp. Jeg finder dog at burde foreslaa Kr. 1000,- som gratiale til
Enebo, Kr 200,- til fotografiske saker og Kr. 500,-til tilegsutgifter,det maa graves et lidet registreringshus ut i jorden, hvor apparatene
kan opstilles.”
• Krogness søkte støtte hos fagfeller for denne planen og skreiv: ”Jeg
har tilskrevet professor Birkeland angaaende dette forslag, og han
skriver i den anledning.
• ”Det vilde være fortrinnelig? at faa en magnetisk station paa Dovre;
der vilde Enebo kunne gjøre videnskaben en stor tjeneste.”
Skisse av et klassisk magnetometer (variometer)
Sigurd Einbu med den magnetiske teodolitten
Dette er den lengste samanhangande mæleserien
over den magnetiske misvisinga på ein stad i Noreg.
Carl Fredrik Mülertz Störmer (1874-1957)
Professor Carl Størmer (1874-1957) mælte høgda av 20 000 nordlys
ved hjelp av paralakse mælingar og stjernekart.
Krogness kamera
Anna Mølmen (1896-1979) vart tilsett av Sigurd Einbu for å ta del i
nordlysfotografering 1920-21. Eige telefonline #92 vart oppretta mellom
Dombås og Mølmen på Lesjaskog.
Einbu hadde problem med å nytte kamera på grunn av giktsmerter i hendene og
valde difor å teikne nordlysa mot stjernebileta med stor noggrannheit.
Teikningane sende han til Størmer som nytta dei saman med eigne fotografi frå
Bygdøy eller Grimstad i trianguleringsarbeidet.
Gordon Miller Bourne Dobson (1889-1976)
Ozonmælingar
Engelskmannen Dr. Gordon Dobson (18891976) var den internasjonale pioneren i
ozonforsking. Han tok kontakt med
Nordlysobservatoriet i 1934 for å få
plassert eit av sine spesiallaga instrument
der. Seinare fekk Nordlysobservatoriet eit
instrument til (#8) som Sigurd Einbu i 1940
tok på seg ansvaret for å gjera
ozonmælingar med på Brennøygarden.
Professor Leiv Harang (1902-1970) bestyrer av
Nordlysobservatoriet fra 1928 til 1946.
Einar Tønsberg (1900- 1969) med ozonmeteret
Sigurd Einbu ved Dobsonspectrofotometeret #8
som han hadde ansvaret for frå 1940-46. Eg
nytta same instrumentet i Ny-Ålesund vinteren
1966-67.
Sønene; Erling, Knut og Per
Avduking av monumentet av Sigurd Einbu 19. september 2009
ved Lesjaskog kyrkje.
Finansiert av Institutt for Teoretisk Astrofysikk, Tromsø Geofysiske Observatorium, Det
Norske Vitenskapsakademi, Norsk Romsenter, Lesja Kommune og Dovre Kommune