Hovudfunn frå AREALKLIM-prosjektet Innleiing på årssamling i AREALKLIM prosjektet 2013 Nordfjordeid hotell 18-19.11.2013 Nordfjordeid Carlo Aall Forskingsleiar Vestlandsforsking Kva har skjedd sidan førre årssamling i AREALKLIM? AP1: Velge ut case Historiske naturskadecase Casekommuner med pågående arealplanprosesser AP2: Analyse av naturskadehendelser AP3a: Formidle lærdommer og prøve ut nye tilnærminger og arbeidsformer AP3b: Evaluere intervensjonen fra AP3a AP4: Utvikle nytt innhold i eksisterende undervisningsopplegg AP5: Populær formidling og vitenskapelig publisering 01.01.2012 31.12.2014 AP1: Velge ut case Historiske naturskadecase Casekommuner med pågående arealplanprosesser AP2: Analyse av naturskadehendelser AP3a: Formidle lærdommer og prøve ut nye tilnærminger og arbeidsformer AP3b: Evaluere intervensjonen fra AP3a AP4: Utvikle nytt innhold i eksisterende undervisningsopplegg AP5: Populær formidling og vitenskapelig publisering 01.01.2012 31.12.2014 AP1: Velge ut case Historiske naturskadecase Casekommuner med pågående arealplanprosesser AP2: Analyse av naturskadehendelser AP3a: Formidle lærdommer og prøve ut nye tilnærminger og arbeidsformer AP3b: Evaluere intervensjonen fra AP3a AP4: Utvikle nytt innhold i eksisterende undervisningsopplegg AP5: Populær formidling og vitenskapelig publisering 01.01.2012 31.12.2014 …..og kva har skjedd i omverda?  Storflaum på Austlandet våren 2013  Stortingsmelding om klimatilpassing forsommaren 2013  Ny delrapport frå FNs klimapanel (The Physical Science Basis)  Nytt Storting og regjeringsskifte  SISTE: Ekstremveret «Hilde» Storflaumen på Austlandet våren 2013   Skadeomfang Nord-Gudbrandsdalen  620 naturskadetakster i Midt-Gudbrandsdalen  Over ½ milliard NOK i forsikringsutbetaling  27 kommunale vegar skada  30 innmelde sikringsbehov til NVE  1 hus innløyst av NVE  1 eigedom innløyst av Jernbaneverket Utfordringar slik kommunane ser det  Ansvarsavklaring mellom statlege styresmakter  Arealbruk  Opprydding og reinsking av elver, bekker, stikkrenner, overvassanlegg, flaumverk  Masseuttak  Skogsdrift, nydyrking  Vegbygging  Sikring av flaumutsett infrastruktur Kjelde: http://www.forsikringsforeningen.no/wp-content/uploads/2013/10/Odlo-Ringebu-kommune.pdf Randkleiv i Ringebu: Snauhogst aukar faren for flaumskred Kjelde: Ringebu kommune Hogst i bratt terreng: også eit problem på Vestlandet? Skredstranda mellom Stryn og Eid (foto NRK) Trong for:  Kartlegging av naturskaderisiko knytt til flatehogst og skogsvegbygging?  Innføre meldeplikt for hogst i risikoområde?  Vurdere innføring av verneskog for å førebyggje naturskade i særleg utsette område? NGI: «det finnes i dag ikke retningslinjer for hvordan skogen skal tas med i vurderingen av skredfare» Kjelde: NGI (2013) «Forslag til kriterier for vernskog mot skred – DEL 1» Likevel meiner fortsatt mange at vi kan «stå han av»…. Ca 20% Kjelde: http://www.nrk.no/nyheter/norge/1.11060798 …og sentrale politikarar (?)  NOU (2010) om klimatilpassing  «Utvalet vil òg tilrå at kommunane blir tilførte øyremerkte midlar for å styrkje plankapasitet og plankompetanse, slik at klimatilpassing kan integrerast i arealplanlegginga».  Dåverande Miljøvernminister Solhjell om Stortingsmeldinga om klimatilpassing  «Kommunane må planleggje for klimaendringar som ein del av det alminnelege arbeidet sitt» Kjelde: http://www.cicero.uio.no/webnews/index.aspx?id=11912  «..det vil [difor] vere heilt feil å øyremerke pengar til klimatilpassing» Kjelde: http://www.nrk.no/sognogfjordane/tynn-klimarapport_-seier-aall-1.11024245 Hovudbodskap i den siste rapporten frå FN sitt klimapanel  Frå 90% (i 2007) til 95% sikkert at klimaendringar er menneskeskapte  Verda er på veg mot + 4, ikkje + 2 grader global oppvarming  For å nå + 2 gradersmålet må 80 % av kjende reserver med fossil energi bli verande i bakken  Sjølv om vi når + 2 gradersmålet vil samfunnet måtte tilpasse seg store og delvis ukjente konsekvensar Studerte naturskadehendingar Fylke Kommune Omtale av naturskadehending Type hending Bergen Tidspunkt for hending 14.09.2005 Hordaland Hatlestad, tap av menneskeliv Hordaland Sund 12.01.2005 Øydelagt naust o.a. Vassmetta jordras Vind, stormflo Hordaland Voss 15.11.2005 Møre og Romsdal Rogaland Midsund 05.03.2012 Sokndal Evakuering av bustader på Brekkereino Nye boligfelt utsatt for steinsprang etc. Utvasking av veg Deler av kommunen overflømmes Sogn og Fjordane Luster Sogn og Fjordane Sogn og Fjordane Sogn og Fjordane Sogn og Stryn 5.-6 ,10.2010 Fleire gonger, 1990 talet 14.11.2005 Balestrand 21.03.2011 Nordfjordei d Vik 25.12.2011 25.12.2012 Jord/flomskred Jordskred, stormflo Flaum i elv Type vær (namn på ekstremvær) "Kristin", ekstremnedbør «Inga», litensterk strom "Loke", ekstremnedbør Ekstremnedbør Ekstremnedbør Steinsprang i bustadområdet «Røslebakkane» Steinsprang Fryse/tine episodar Skader ved flaumskred Flaumskred "Loke", ekstremnedbør Tuftadalen, hus tatt av sørpeskred, 2 omkom Stormflo over delar av Eid sentrum Tenål, bolighus bygd rett ved elv Sørpeskred Stormflo Flaumskred Orkanen «Dagmar» Ekstremnedbør Kva har vi prøvd å finne ut?  Tre overordna spørsmål 1. Korleis handterer kommunane dagens klima i arbeidet med å førebyggje naturskadehendingar? 2. Kvifor gjekk det som det gjekk? 3. Kva kan vi lære når det gjeld førebygging av naturskade i eit endra klima?  Eit sett leiande spørsmål nytta innafor kvart case Planinnhald Plangjennomføringa Lokal risikoforståing • Har naturfare blitt tematisert i planar og byggesakspapir, og i så fall på kva måte? • I kva grad har intensjonen i vedteke planar blitt følgt opp i praksis? • Var vedteke planar i samsvar med regelverket på den tida planane vart laga? • Har vedlikehald av fysisk infrastruktur påverka sårbarheita? • Er planlegging og oppføring av bygg og annan infrastruktur uttrykk for ein kalkulert og akseptert risiko? • Er vedteke planar i samsvar med dagens regelverk? • Har sårbarheita blitt auka vesentleg av risikoprega åtferd? • Eller er naturfaren i det aktuelle området noko ein vanskeleg har kunne verne seg mot, og som har oppstått som ein uventa risiko? 1) Korleis handterer kommunane dagens klima i arbeidet med å førebyggje naturskadehendingar? Utbyggingsinteresser Lovverk Datagrunnlag Risikovurdering Innleigd konsulent Offentleg rådgiving Planlegging Motsegn / kontroll Iverksetting (plan og/eller sikring) 2) Kvifor gjekk det som det gjekk? Utbyggingsinteresser Datagrunnlag ? ? Lovverk OK Risikovurdering Innleigd konsulent Offentleg rådgiving ? Planlegging Motsegn / kontroll ? Iverksetting (plan og/eller sikring) Naturskadehending ? Kvalitet på planane 7 Har naturfare blitt tematisert i planar og byggesakspapir? 2 1 Nei 4 Har utbygginga skjedd med forankring i ein reguleringsplan Delvis 2 4 Ja 3 Var vedteke planar i samsvar med regelverket på den tida planane vart laga? 1 6 0 2 4 Tal naturskadecase (N=10) 6 8 Type risiko involvert Uventa Morgondagens klima (?) Delvis uventa Kalkulert Dagens klima (?) 0 1 2 3 4 5 Tal naturskadecase (N=10) 6 7 2) Kvifor gjekk det som det gjekk?  Gårsdagens vær har skulda     Få (kanskje eitt) eksempel på naturskade der vêrhendinga var innafor naturleg variasjon med dagens klima og alt var gjort «etter boka» Arbeidet ofte ikkje gjort «etter boka»  Tiltak blir gjort utan plan og/eller vurdering av risiko for naturskade  Det til ei kvar tid gjeldande lovverk blir ikkje følgt fult ut (raus tolking eller neglisjering av kravet om sikker byggegrunn)  Vurderinga «vi står han av» får gjennomslag i planfasen Føresetnadane for å gjøre arbeidet «etter boka» ikkje gode  For dårleg lovverk (gjeld tidlegare versjon enn dagens – om dagens lovverk hadde vore følgt ville dei fleste studerte hendingane truleg vore unngått)  Kunnskapsunderskot (vanskeleg tilgjengeleg kunnskap om klimarelaterte risikofaktorar kunnskap om «nye» risikoar manglar) Klimaendringar har skulda?  Nye klimahendingar som ikkje var rimeleg at blei spådd då tiltaket blei planlagt og gjort? 3) Kva kan vi lære når det gjeld førebygging av naturskade i eit endra klima?     Rammevilkår  Dagens lovverk er «ganske» godt i høve dagens klima - men framleis svak i høve framtidas klima?  Viktig å få avklart statleg ansvar for m.a. handtering av overvatn og havnivåstigning Kommunal praksis  Planleggingsunderskot – særleg krevjande for småkommunar  Ver meir tydeleg i lokal prioritering av utviklingsomsyn opp mot naturskaderisiko Kunnskapsgrunnlag  Trong for auka kunnskap om korleis førebyggje opp mot «nye risikoar» (t.d. sørpeskred, vassmetta jordskred, flaumskred, havnivåstigning og stormflo)  Trong for meir metodekunnskap for vurdering av naturskaderisiko under eit endra klima (klima ROS, bruk av lokal kunnskap, kommunal eigeninnsats i risikovurdering) Overordna/regionale styresmakter  Styrke den tradisjonelle rolla (rettleiing og tilsyn)  Utvikle nye roller (styrke regionalt samarbeid opp mot kommunane, evt overta delar av den operative rollene å vurdere naturskaderisiko i særleg utsette kommunar) Oppsummering Risikoar knytt til klima Kjende Risikoar knytt til samfunnsforhold Godt handterbart Kvantitative endringar (t.d. justering av eksisterande data for returperiodar ) Nye Kvalitative endringar (t.d. vinternedbør som regn i område der dette ikkje har skjedd før) Delvis handterbart  Vedlikehald av eksisterande fysisk Kjende infrastruktur utan å byggje nytt Endring av eksisterande fysisk infrastruktur (t.d. utviding av bustadfelt) Nye samfunnsforhold (t.d. den komande Nye hogsten av grana på Vestlandet) Framskriving av historiske klimadata  Truleg ikkje handterbart gitt dagens kunnskapsgrunnlag, lovverk og kapasitet i kommunane Takk for merksemda! Carlo Aall, [email protected], 991 27 222, www.vestforsk.no © Carlo Aall