Oppgåvehefte i marinbiologi VEKENR: DATO: SKULE: KLASSE: LÆRAR: ANTAL ELEVAR I GRUPPA: GRUPPEFISK: m u gs n GRUPPELEIAR: e Po SKRIVAR: Arbeidsheftet. TEIKNAR: Det er viktig at gruppeleiar tek godt vare på arbeidsheftet slik UTSTYRSJEF: at det kan nyttast i samband med etterarbeid når klassen UTSTYRSJEF 2: kjem attende til skulen. VIKTIG - VIKTIG!!!!! ! (dersom 5 på gruppa) 1. Alle skal følgje gruppa si, og alle skal delta i arbeidet. 2. Gruppa skal vere på posten sin til tida er ute, eller gruppeleiar kan gå til leirskulelærar og spørje om å få gå vidare til neste post. 3. Gruppeleiar har ansvaret for å samle gruppa. Passe på at alle fangstane vert notert på fangstskjema ( også fritid ) 4. Skrivar har ansvaret for at han/ho ALLTID har med arbeidsheftet og skrivesaker. Pass på at heftet ikkje vert vått!! 5 Teiknar har ansvaret for teikningar og fargelegging 6. Utstyrsjef passar på at utstyr vert lagt på plass og at båtane er godt fortøydde. Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 1 MILJØFAKTORANE POST 1 Korleis er det i sjøen i dag? Set dykk ved eit av dei runde borda på moloen og les dette : Ta med to små bøtter av ulik farge. Temperatur Di kaldare vatnet er, di tyngre er det. Om vinteren søkk difor kaldt vatn ned på botnen, og varmare vatn vert pressa opp. Om sommaren legg varmt vatn seg som eit lokk over kaldt botnvatn. Ved enden av flytekaien ligg det to raude båtar. De skal bruke den med vasshentar. Dra dykk ut etter tauet til den raude blåsa. Ta vassprøva på botnen slik det vart vist på lysbileta Legg vasshentar på plass. Ta vassprøve av overflata. Ta med bøttene tilbake til dette bordet. Skriv inn gruppa sine tal frå vassprøvene. Saltinnhald Salt vatn er tyngre enn ferskvatn. I Sognefjorden med mange elvar fører dette til ei lagdeling i sjøen. Øverst ligg eit lag brakkvatn og på botnen finn ein salt, tungt botnvatn. Leirskulelærar hjelper gruppa med salt- og temperatur målinga, dersom det trengst. Legg no gruppe - mappa att på dette bordet og hent vassprøvene. Temperatur Saltinnhald I overflata På botnen Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 2 MILJØFAKTORANE Midt på kaien er det sett opp ein stokk med cm - merke. Der skal gruppa refistrere overflatenivået på sjøen. POST 2 Dato: HAVNIVÅET ER: Kl. cm Korleis kan ein sjå på stokken (eller andre stader), om det flør eller fjørar? Flo og fjøre. Normal skilnad mellom flo og fjøre i Sognefjorden er 120cm. Månefasen, lufttrykket og vinden er tilhøve som påverkar vasstanden. Ved springflo kan sjøen gå over kaien du står på. Kva er grunnen til at det er flo og fjøre? Straumar. Fjordane på Vestlandet er ofte grunnare ved utløpet enn elles( terskelfjordar). I djupet bak terskelen ligg tungt, salt botnvatn. Fordi fjordane vert tilført mykje ferskvatn vil ikkje vintersirkulasjonen nå heilt til botnen. Det som kan få det næringsrike botnvatnet opp til overflata er sterk, vedvarande pålandsvind som gir straum inn fjorden i overflata og straum ut fjorden på botnen. Ytterst på moloen (framom båthuset) ligg det ei kastebøye. Kast den på sjøen og sjå om straumen går inn eller ut fjorden. STRAUMEN GÅR: set kryss INN FJORDEN UT FJORDEN Lat kastebøya drive i 10 sekundar. Vurder kor mange cm kastebøya driv. FARTEN PÅ STRAUMEN BØLGEHØGD: set kryss cm/10 s Flat sjø Småkrusa sjø Småbølgjer Svak sjø Noko sjø Høg sjø Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD 0m 0-0,1m 0,1-0,5m 0,5-1,5m 1,5-2,5m 2,5-4m AKVARIUM 3 MILJØFAKTORANE POST 3 Ved enden av flytebrygga ligg det to raude båtar. På denne posten skal de velje den med siktskive i. Dra dykk ut etter tauet til blåsa. Senk siktskiva. Kor mange meter er det ned dit ho forsvinn? Legg siktskiva på plass i båten. SIKTDJUP METER Fargen på sjøen. Fordi blått lys trengjer lengst ned i havet, er det også det blå lyset som vert spreidd mest attende. Difor verkar reint sjøvatn blått. Planktonalger absorberer blått og raudt lys. Dermed vert det mest grønt lys tilbake. Om våren, sommaren og hausten er det mykje alger i sjøen. Og i den tida verkar fjorden grønleg. Av og til kan det vere så mykje plankton i sjøen at ein ser pignmentet i algene med det blotte auga, og fjorden får den fargen som planktonet har. Det er dei store fureflagellata som fargar fjorden gulaktig. Grøn-kvit farge får fjorden av kalkalger. Trekk siktskiva litt opp i sjøen. Sjå mot den og vurder fargen på vatnet. blåleg grønleg raudleg gulaktig brunleg gråleg FARGEN PÅ SJØEN set kryss Gå til fjøredammen på kaien. Bruk sjøkikkert og plansje til å bestemme artane. Noter dei artane de ser (eit poeng for kvart namn). ME SER: Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 4 FAKTA OM GRUPPEFISKEN Gå inn i akvariet og set dykk rundt eit bord. POST 4 Skriv til overskrift namnet på gruppefisken. Teikn gruppefisken og skriv litt fakta om den. Hugs å få med alle finnane og andre kjenneteikn. Fargelegg!!! Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 5 POST 5 På denne posten skal gruppa jobbe inne i akvariet. Les over dei dei ulike akvaria og i oppslagsverket som heng på veggen. Eit poeng for rett svar. 5 poeng for god forklaring. Sjå akvarium 4 Kva heiter denne fisken: Kvar lever denne fisken: Forbrukarar. I sjøen er det berre nokre få organismer som lever direkte av planteplanktonet (groen). I dei fleste tilfelle må groen passere fleire Nemn to farar den er utsett for: Sjå akvarium 2 og 5 Kva er namnet på denne fisken? Kor djupt lever den? ledd før den kan tene som føde for fisk, kval og andre sjødyr. Det første leddet er dyreplanktonet eller åta. Det viktigaste åtedyret er raudåta som er eit lite krepsdyr. Yngelen frå nesten all fisk lever av åtedyr etter den har brukt opp plommesekken. Større fiskar lever av yngel Kvifor stig den til overflata som ein ballong når du fiskar den? Sjå akvarium 5 Kva heiter denne fisken? Sjå godt på ei flyndre som ligg i ro. Forklar korleis ho pustar. Kryss av: Rett Galt Hantorsken har skjegg, ikkje hotorsken Fisk tek opp CO2 (kolsyre) gjennom gjellene Fisk har ikkje luktesans Det veks tang og tare på botnen av Sognefjorden (1000m) Blåstål kan vere både far og mor for ungane sine. Hysa har ein svart flekk på kvar side. Det finst hai i Sognefjorden. Utan algevekst i sjøen ville alt liv dø ut Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 6 Gå opp på båthuset. POST 6 Her ligg eit kompass til å bestemme vindretning og bølgeretning. Les av nivået på vassmålaren. NB!!!! Ikkje tøm den!!!!! På vindmålaren er det ein raud knapp. Når den vert halden inne stoppar ein avlesinga. BØLGJERETNING - VINDRETNING kryss av. nord nordaust aust sør-aust sør sørvest Nedbør . Nedbørsmengdene ved Sognefjorden varierer svært mykje. Mest nedbør har ytre Sogn med 3500 mm for året. Balestrand som ligg midtvegs i Sognefjorden har 1200mm, medan Lærdal i indre Sogn har berre 490 mm for året. vest nord-vest Bølgje Vind VINDHASTIGHEIT Stille Flau vind Svak vind Lett bris Laber bris Frisk bris Liten kuling kryss av: 0,0 - 0,2 m/s 0,3 - 1,5 m/s 1,6 - 3,3 m/s 3,4 - 5,4 m/s 5,5 - 7,9 m/s 8,0 - 10,7 m/s 10,8 - 13,8 m/s Stiv kuling Sterk kuling Liten storm Full storm Sterk storm Orkan 13,9 - 17,1 m/s 17,2 - 20,7 m/s 20,8 - 24,4m/s 24,5 - 28,4 m/s 28,5 - 32,6 m/s > 32,6 m/s mm/ veke NEDBØR Gå så opp til den halve båten ved akvariet. Øv på å knyte knutar! Vi konsentrer oss om 3 viktige knutar. Dobbelt halvstikk - Vert nytta til å fortøye båten. Båtnammsknop - Vert nytta til å skøyte to tau. Pålestikk - Svært nyttig knute som er enkel å få opp sjølv etter kraftig stramming. Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 7 Finnane til fisken Nedanfor finn du bilete av brosme, rognkall og knurr. Finn alle finnane på kvar av fiskane. Noter på bileta kva finnane heiter. Forma på fisken Fisk kan sjå svært ulike ut ( tenk på rødspette, ål og steinbit). Det er derimot nokre ting som er felles for dei alle. Dei har: ryggfinnar, halefinne, gattfinne, brystfinnar og bukfinnar. Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 8 Dei indre organa til fisken Nyrene: dannar blodceller opprettheld vatn-og saltbalansen Skriv namna på dei indre organa til denne torskefisken. Blodet transporterer: Næring frå fordøyinga. avfallsprodukt oksygen og karbondioksyd varme hormonar Andedrettet: tilfører blodet oksygen. regulerer salt- og vatnbalansen i kroppen ( saman med nyrene). Levra: avgiftningssentral produserer galle( som vert lagra i galleblæra) produserer blodsukker skil ut avfallsstoff gjnnom urinen lagar blodceller lagar glykogen og feitt Ein kan sjå på levra korleis fisken har det. Levra er oppsvulma ved normalt næringsopptak. Ei lita og innskrumpa lever tyder på sjukdom, lite næring eller gytevandring. Saltbalansen i fisken. Sjøvatnet har høgre konsentrasjon av salt enn blodet og kroppsveskene til fisken. Vatnet vil difor sive ut av fisken, fisken vil dø av tørst. For å motverke dette må fisken heile tida drikke sjøvatn. På gunn av alt saltet fisken får i seg ved å drikke sjøvatn, må fisken kvitte seg av med dette saltet. Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 9 9 Sansane til fisken Lukt Forsøk tyder på at fisk har svært god luktesans, men den reagerer seint p.g.a. sein overføring av luktsignal til hjernen. Høyrsel Nokre fiskar har svært god høyrsel. Dette gjeld mellom anna pelagiske fiskar. Dei kan høyre både retningen og avstanden til lydkjelda. Øyra er også balanseorganet til fisken. Smak Mange botnfiskar er utstyrt med ytre smaksceller t.d. skjeggtråden på torskefiskar og bukfinnar på knurren. Syn Pelagiske fiskar ser oftast godt, medan djupvassfiskar har dårleg syn. Sidelinjeorganet Dette organet kan registrere trykkforandringar i vatnet. Det gir fisken eit bilete av omgivelsane sjølv om den ikkje ser. Kva sansar har denne torsken. Vis med piler kvar dei ulike sansane finst. Legg merke til fiskane når dei vert mata. Desse tre fiskane nyttar ofte ulike sansar på jakt etter mat. Kva sansar trur du det er? Pigghå (haifisk): Hyse ( botnfisk): Sei (pelagisk fisk) : Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 10 10 Samanlikn teikningane på plansjane med biletet på TV. Teikn kiselalger - flagellat og dyreplankton. Skriv det latinske namnet. Plankton. Berre ein liten del av planteproduksjonen i sjøen er synleg( t.d. tang og tare). Det er litt rart å tenkje på at midt utpå sjøen veks det like mykje planter som på land. Men desse plantene er så små at vi må ha mikroskop for å sjå dei. Når fjorden om våren, sommaren og hausten får ein skitten farge og det legg seg skum og planterestar på overflata - er dette ikkje forureining , men ALGEOPPBLOMSTRING SOM ER GRUNNLAGET FOR ALT LIVET I SJØEN. KISELALGER: FLAGELLAT: SPØRSMÅL: Kva skilnad er det på planteplankton og dyreplankton? DYREPLANKTON: Kvifor er ikkje alle plantene i havet grøne? Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 11 11 Noter kva ulike artar av planter, dyr og fisk du finn i akvaria. De får eit poeng for kvar art. Akvarium 1 Akvarium 2 Akvarium 3 Akvarium 4 Akvarium 5 Akvarium 7 Akvarium 8 12 12 Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM Noter kva ulike artar av planter, dyr og fisk du finn i akvaria. De får eit poeng for kvar art. Akvarium 9 Akvarium 10 Akvarium 11 Akvarium 12 Akvarium 13 Dei tre fiskekummane ute på brygga: 13 13 Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM NB! START OG SLUTT ved det store grantreet. Post 1 A Rotsystemet: Eit av desse rotsystema er feil: A = Pelerot, B = Storrot, C = Fastrot B C Post 2 Ekornet bygger bol i: A = Trea, B = I busker, C = Under steinar Post 3 Kva er rett? A = Haren går i hi om vinteren, B = Haren reiser sydover om vinteren, C = Haren lever ute om vinteren. Post 4 Lerk eignar seg ikkje til å lage: A = papir av, B = bryggje av, C = panel av Post 5 Samspelet i naturen. Les gjennom. A = alle, B = Ingen, C = Gruppesjefen Post 6 Reven høyrer til A = Revefamilien, B = Ulvefamilien, C = Hundefamilien Post 7 Ei av desse meisene finst ikkje i skogen: A = Toppmeis, B = Granmeis, C = Furumeis Post 9 Kva vert hassel ikkje nytta til: A = Tønneband, B = Korgfletting, C = Båtbygging Post 10 Grana kan bli A = 30 m høg, B = 50 m høg, C = 70 m høg Post 11 Kva reiskap i båten er ofte laga av ask? A = Spant, B = Årar, C = Mast Post 12 Kvifor lagar det seg årringar i stamma på treet? A = Fordi treet veks ulikt om vinteren og om sommaren, B = Fordi litt av borken vert verande att når treet veks, C = Kulden om vinteren fargar veden mørk Post 13 Kva er det treet produserar som vi treng når vi pustar? A = koldioksyd, B = oksygen, C = luft Post 14 Har ein lovfesta rett til ferdsel i utmark? A = Ja, B = Nei, C = Berre om vinteren. Post 15 Kva trur du dei første båtane i Norge var laga av? A = Tre, B = Stål, C = Siv Post 16 Kva bjørkeart finn ein i høgfjellet? A = Hengebjørk, B = Dunbjørk, C = Dvergbjørk Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 14 Post 17 A Svartor veks: A = Seint, B = Fort, C = Middels fort B C Post 18 Rogn kan vekse opp til: A = 1000 m.o.h., B = 1500 m.o.h., C = 2000 m.o.h. Post 19 Kva organisme lever ikkje av konglefrø? A = Flaggspett, B = Korsnebb, C = Skogsnipe. Post 20 Kva farge har blada til Gråoren når dei fell om hausten: A = raude, B = gule, C = grøne Post 21 Korleis er dyrelivet i barskogen samanlikna med edellauvskogen? A = Rikare, B = Fattigare, C = Likt Post 22 Korleis tilpassar dyra seg vinteren? Kva er feil?: A = Dei hanstrar mat, B = Skifter til varmare pels, C = Dei har ingen problem om vinteren Post 23 Kor stor del av fuglane legg reira sine i hole tre?. A = 33%, B = 25%, C = 40% Post 24 Kva del på grantreet angrip rotkjuka?: A = Rotsystemet, B = Trestamma, C = Greinene Post 25 Eika er eit : A = mjukt treslag som held seg godt, B = Hardt treslag som eignar seg til spant, C = Eit bøyeleg treslag som eignar seg til papirmasse Post 26 Ein av desse blomstrane finst ikkje i blåbærskogen? A = Hestehov, B = Maiblom, C = Hårfrytte Post 27 Kva høyrer ikkje med i livspyramiden A = Sola, B = Elden, C = Vatnet Post 28 Einer kan bli: A = 100 år, B = 500 år, C = 2000 år Post 29 Kva rotsystem har furua? A = Pælerot, B = Fastrot, C = Flatrot. Post 8 Hinderløype 2 ganger. A = alle fekk det til, B = halvparten fekk det til, C = ingen fekk det til Post 30 Hanhjorten vert kalla: A = Bukk, B = Okse, C = Kronhjort Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 15 15 Kulturvandring. 8 Tenningåsen Når vart Tenningåsen fråflytta? 8 7 6 5 7 Kva var Lars L. Ese mest kjend for, og kor mange gonger fekk han denne tittelen? 6 Kor mange innbyggjarar er det i Balestrand Kommune, og kva er dei viktigaste næringsvegane? 1 4 2 Gå til venstre for post 7, rett fram og nedover mellom husa til småbåthamna. Borte ved det brune toalettet i parken finn de siste posten. 3 Gå nedover Vegen mot sjøen. I krysset etter barnehagen, ta til venstre og gå opp til gravhaugane. 5 Kor tid vart St.Olavs kyrkje bygd, og kva slag kyrkjebygg minner ho om? 4 Gravhaugar Kven fann dei gravlagd i haugen? 3 Kven var Kong Bele og kven reiste statue av han? Kva har Kong Bele i handa? 1 Fossil Kan ein finne fossil i fjella i Balestrand? 2 Grana Når vert grana hogstmden? Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 16 Tangkutling Fiskar som finst i SOGNEFJORDEN set kryss for dei de har fått i løpet av leirskuleopphaldet Sild Lange Panserulke Brisling Sandkutling Stingsild Sjøaure Svartkutling Tangsprell Kviting Hyse Laks Hårvar Tangstikling Taggmakrell Lomre Lyr Tangbrosme Makrell Skrubbe Sei Fløyfisk Horngjel Tungevar Havabbor Ringbuk Sypike Sandflyndre Hornkvabbe Kantnål Rognkall Glasvar Brosme Rognkjeks Torsk Små ulke Vanleg ulke Raudspette Steinbit Paddetorsk Vassild Berggylt Blålange Piggvar Svarthå Skjellbrosme Bergnebb Grasgylt Kveite Havmus Lysing Hågjel Grøngylt Blåstål Raudnebb Lusuer Ål Pigghå Piggskate Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD Breiflabb Knurr AKVARIUM 17 Planter og sjødyr som finst i SOGNEFJORDEN set kryss for dei de har fått i løpet av leirskuleopphaldet Blekksprut Rur Albogesnigel Tarmgrønske Eremittkreps Sypute Blåskjel Hummar Kuskjel Krosstroll Solstjerne Sjøkreps Trollkreps O-skjel Pyntekrabbe Kamskjel Trollkrabbe Knivskjel Slangestjerne Piggstjerne Kråkebolle Sandskjel Hjarteskjel Sjøsalat Ålegras Blæretang Grisetang Taskekrabbe Raudpølse Sagtang Strandkrabbe Kongsnigel Skolmetang Symjekrabbe Pelikanfor- Tangloppe Sukkertare Tårnsnigel Tanglus Fingertare Strandsnigel Trekantmakk Strandreke Rekeklo Sandreke Hestereke PosthornMartaum Djupvassreke Fjøremakk Kringsjå Leirskule 18 SOGNEFJORD AKVARIUM 18 Gruppe ID: STREK UNDER Fangst reiskap Bambustroe Djupvassline Fiskeglip Fjøra - tråle,plukke Hekle Ruser Sildegarn Sluk frå båt/ land Trollgarn Fiskeplass TROLL- FISK, SJØDYR, PLANTE ANTAL LENGD Akvariet Askelunds grunnen Bakkaviki Balaviki Bondevik Dampskipskaien Esebotn Eseelvi Evastein Ferjekaien Fjordspennet Fyret Gjerde Hamn Hamrane Hella Kjenes Kvammen Kvernhusviki Lundsviki Reset Sæterhytta Sandsskreda Sandsviki Skåsheimelvi Staken i Esefj Storasva Støvelskoviki Sundet i Esefj Tenningane Thue Tjugum Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 19 Gruppe ID: STREK UNDER Fangst reiskap Bambustroe Djupvassline Fiskeglip Fjøra - tråle,plukke Hekle Ruser Sildegarn Sluk frå båt/ land Trollgarn Fiskeplass RUSE FISK, SJØDYR, PLANTE ANTAL LENGD Akvariet Askelunds grunnen Bakkaviki Balaviki Bondevik Dampskipskaien Esebotn Eseelvi Evastein Ferjekaien Fjordspennet Fyret Gjerde Hamn Hamrane Hella Kjenes Kvammen Kvernhusviki Lundsviki Reset Sæterhytta Sandsskreda Sandsviki Skåsheimelvi Staken i Esefj Storasva Støvelskoviki Sundet i Esefj Tenningane Thue Tjugum Kringsjå Leirskule Kringsjå Leirskule SOGNEF- 20 AKVARIUM SOGNEFJORD AKVARIUM JORD 20 Gruppe ID: STREK UNDER Fangst reiskap Bambustroe Djupvassline Fiskeglip Fjøra - tråle,plukke Hekle Ruser Sildegarn Sluk frå båt/ land Trollgarn Fiskeplass FJØRA FISK, SJØDYR, PLANTE ANTAL LENGD Akvariet Askelunds grunnen Bakkaviki Balaviki Bondevik Dampskipskaien Esebotn Eseelvi Evastein Ferjekaien Fjordspennet Fyret Gjerde Hamn Hamrane Hella Kjenes Kvammen Kvernhusviki Lundsviki Reset Sæterhytta Sandsskreda Sandsviki Skåsheimelvi Staken i Esefj Storasva Støvelskoviki Sundet i Esefj Tenningane Thue Tjugum Kringsjå Leirskule Kringsjå Leirskule SOGNEF- 21 AKVARIUM SOGNEFJORD AKVARIUM JORD 21 Gruppe ID: STREK UNDER Fangst reiskap Bambustroe Djupvassline Fiskeglip Fjøra - tråle,plukke Hekle Ruser Sildegarn Sluk frå båt/ land Trollgarn Fiskeplass DJUPVASSLINE FISK, SJØDYR, PLANTE ANTAL LENGD Akvariet Askelunds grunnen Bakkaviki Balaviki Bondevik Dampskipskaien Esebotn Eseelvi Evastein Ferjekaien Fjordspennet Fyret Gjerde Hamn Hamrane Hella Kjenes Kvammen Kvernhusviki Lundsviki Reset Sæterhytta Sandsskreda Sandsviki Skåsheimelvi Staken i Esefj Storasva Støvelskoviki Sundet i Esefj Tenningane Thue Tjugum Kringsjå Leirskule Kringsjå Leirskule SOGNEF- 22 AKVARIUM SOGNEFJORD AKVARIUM JORD 22 Gruppe ID: før over frå side 2 Temperatur overflate: Temperatur botn: før over frå side 2 Satltinnhald overflate Saltinnhald botn: før over frå side 4 Siktdjup: PLANKTONALGER OG PLANKTONDYR Namn Kringsjå Leirskule Kringsjå Leirskule SOGNEF- 23 AKVARIUM AKVARIUM JORD SOGNEFJORD 23 Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 24 Kringsjå Leirskule SOGNEFJORD AKVARIUM 25
© Copyright 2024