1. No category

STEINALDEREN VED LANGEVÅGEN
FREDA KULTURMINNE / PRESERVED CULTURAL HERITAGE / GESCHÜTZTE KULTURELLE ERBSCHAFT
N
GB
D
Før 1900 var det lite fokus på steinalderen innan norsk arkeologi, og det
var lite som var fagleg utgravd. Mot
slutten av 1800-talet blei den såkalla
Nøstvetkulturen oppdaga i Oslofjordområdet, men elles var steinalderen i
Noreg eit nokså uskreve kappitel. På
byrjnga av 1900-talet blei så lokalitetane
på Bømlo oppdaga og vart ein arkeologisk sensasjon. Lokalitetane her viste
at Norge og hadde ein svært gamal og
rik steinalderkultur, heilt på høgde
med resten av Sørskandinavia.
Until 1900 there was no real focus on
the Stone Age within Norwegian archaeology, and no major archaeological excavations were done to find Stone
age sites either. At the end of the 19th
century the so-called Nøstvet culture
was discovered in the Oslofjord area,
but for the rest of Norway not much
were known of the period. T h e
sites here at Bømlo were discovered
around 1900 and were immediately
an archaeological sensation. The finds
from Bømlo showed for the first time
that Norway also had a very old and
rich stone Age culture, just as the rest
of Southern Scandinavia.
Vor 1900 gab es wenig Fokus auf die
Steinzeit innerhalb der norwegischen
Archäologie, und wenig war auch
fachkundig ausgegraben. Gegen Ende
des 19ten Jahrhunderts wurde die
sogenannte Nøstvedtkultur im Oslofjordgebiet entdecckt, aber sonst war
die Steinzeit in Norwegen ein ziemlich unbeschriebenes Kapitel. Die
Funde von Bømlo zeigten zum erstenmal, dass Norwegen auch eine sehr
alte und reiche Steinzeitkultur hatte,
genau wie der Rest des Südskandinaviens.
Håkon Shetelig,
fødd 25. juni 1877,
død 22. juli 1955.
Tidlege
Steinalderforskinga
k r i n g 1900
i
N o re g
Før 1900 hadde ikkje steinalderen vore noko viktig
satsingsområde i norsk arkeologi, og det litle ein hadde
av funn var framkome ved tilfeldig jordarbeid og overflateoppsamlingar snarare enn faglege utgravingar.
Materialet virka fattigsleg samenlikna med Danmark og
Sør-Skandinavia elles, der det var gjort rike funn både
frå eldre og yngre steinalder.
Fordi dei same gjenstandstypane blei funne over det meste
av Skandinavia, tenkte ein seg at det eksisterte ein meir
eller mindre eins nordisk steinalderkultur med sentrum
i det flintrike Sør-Skandinavia. Ein såg for seg at Noreg
blei busett svært seint i forhistoria. Den leiande personen
i norsk arkeologi på denne tida, professor Oluf Rygh,
Johan Vespestad og Håkon Shetelig graver i Sokkamyro.
VIS OMSYN TIL NATUR, DYR OG KULTUR!
HORDALAND FYLKESKOMMUNE
hadde ettertrykkeleg slått fast at det ikkje fanst spor etter
eldre steinalder i Noreg(!).
Let alltid at grinda!
Hund skal haldes i band.
Trakk ikkje på dyrka mark.
Far varsamt i høve kulturminnet
Takk for at du tek med deg alt boss.
U ra t a n g e n o g
B e rg e n s l e i t o
Det var ikkje berre i Sokkamyro at det blei gjort steinalderfunn. Det skulle vise
seg å vere tett i tett med
lokalitetar spreidde over
eit stort område (sjå kart).
funn
Frå slutten av 1800-talet blei det i Oslofjordsområdet
samla inn eit stort antall øksar av ein finkorna, vulkansk
bergart, kjende som Nøstvetøksar. Øksane hadde slipt
egg og ein trudde fyrst at dei var frå yngre steinalder. Ved
hjelp av strandlinjedatering kunne ein likevel slå fast at
denne såkalla Nøstvetkulturen skreiv seg frå eldre stein- I 1922, etter rettleiing frå
alder.
JohanVespestad og hans like
arkeologi-interesserte son
Lars, gravde Shetelig ut buplassen Uratangen I i Hovlandshagen. Denne lokaliteten låg vesentleg høgare,
ca. 14 m over dagens havNøstvetøks
nivå, og funnmaterialet
som kom for dagen hadde
U t g rav i n g a n e i L a n g e vå g e n
I januar 1901 byrja 24 år gamle Haakon Shetelig i stil- ein heilt annan karakter.
linga som konservator for mynt- og oldsaksamlinga ved Med si grove tilhogging og
lange, slanke øksekropp,
Bergens Museum. Han skulle etterkvart bli ein av dei
hadde g r ø n s t e i n viktigaste norske arkeologene. I tillegg til arbeidsøksane meir til felles
oppgåvene ved museet, tok han over ansvaret for
med Nøstvetkulturens
eit museumsdistrikt som femna om heile Vestøksar enn dei ein kjende
landet. I mai 1901 reiste han sørover til Bømlo for
frå Sokkamyro, og
å fylgje opp eit funn frå garden Vespestad ved
Shetelig tenkte seg
Langevåg. Under nydyrking av Sokkamyra i 1897at funnet høyrde Funn av steinalderlokalitetar på Sør-Bømlo. Kjelde E.Warren Hfk
98 hadde grunneigaren, Johan Larsen Vespestad,
til ein lokal variant
funne store mengder stein som måtte vere
av Nøstvetkulturen. Øksetypen, som kallast ei bergartøksane ikkje var halvdårlege kopiar av sørtilhogd av menneske.
spissnakka trinnøks, har i ettertid vist seg å høyre skandinaviske øksar men lokale nyvinningar.
til ein eldre bolk av steinalderen.
Saman tok Shetelig og Vespestad eit prøvestikk i
myra, og under torva kom det til syne eit kolBåde her og på den nærliggjande lokaliteten
haldig jordlag med store mengder avslag frå tilBergensleito blei det i tillegg til grønstein også
hogging av grønsteinsøksar. Her fanst og øksefunne store mengder flint, deriblant også flere
emne og rullestein med knusespor i endane, såskiveøksar, ein øksetype som var vanleg i Dankalla knakkestein/hammerstein. Shetelig skjønte
mark mot slutten av eldre steinalder – samtidig
straks at han stod ovanfor ein arkeologisk sensasjon
med Nøstvetkulturen – og i eldste steinalder i
– ein enorm verkstadslokalitet frå steinalderen.
Noreg – det som etter kvart blei kalla Fosnakulturen.
Mengda med funn tyda på at det hadde vore produsert
I begge tilfelle dreier det seg om blanda buplassar
langt fleire øksar enn dei som blei brukte på staden.
med funn frå fleire periodar av eldre steinalder, heilt
attende til like etter siste istid.
Han dro attende seinare på sumaren for å grave meir,
Spissnakka
og i åra som følgde blei det mange turar til Langetrinnøks
vågen. I Sokkamyro åleine blei det grave 75 m2. I
Lokale Nyvinningar
1917 blei det, under eit funntomt leirlag djupt nedi
I sin forsking var Haakon Shetelig oppteken av
myra, påvist reiskapar frå eldre steinalder. Den kjende dei lange linjene og store samanhengane, og han underbotanikaren Knut Fægri fann ved pollenanalyse at desse streka i kor stor grad den norske forhistoria var forma
grønsteinsreiskapane hadde lege her i 8000 år. Kjente av den spesielle geografien og dei barske naturtilhøva.
forskarar som arkeologane Anton Brøgger og Johs. Bøe Ved hjelp av funna frå Langevågen viste han med klarleik
tok og del i desse gravingane på Bømlo.
at steinalderen i Norge ikkje lenger var å rekna som eit
vedheng til dansk eller sørskandinavisk steinalder, og at Grønsteinsflate i steinbrotet på Hespriholmen. Foto Bergen Museum
Tekst og kart: Arkikon
Foto Spissnakket trinnøks, Kjersti Jakobsen
Foto Nøstvetøks, KHM
Redaksjon: Arkikon og Hordaland fylkeskommune
Grafisk formgjeving: Arkikon / Geir Goosen