TONJE GLIMMERDAL studiemateriell
TONJE GLIMMERDAL STUDIEMATERIELL 1 INNLEIING TIL STUDIEMATERIELLET Boka Tonje Glimmerdal kom på Samlaget i 2009. VISSTE DU? På Det Norske Teatret snakkar skodespelarane nynorsk med eigen klangbotn. Dette betyr at dei ofte kan bruke si eiga dialekt, eller tonefallet frå eiga dialekt. I Tonje Glimmerdal snakkar skodespelarane sunnmørsdialekt, slik som forfattar Maria Parr gjer. 2 Boka Tonje Glimmerdal av Maria Parr kom ut på Samlaget i 2009. Den blei heidra med både Brageprisen, Teskjekjerring-prisen og kritikarprisen for beste barnebok. I 2013 hadde framsyninga Tonje Glimmerdal urpremiere på Det Norske Teatret, dramatisert av Ivar Tindberg, som òg hadde regien. Hausten 2015 er jenta med «fart og sjølvtillit» tilbake på Hovudscenen. Det pedagogiske materiellet i dette heftet er meint som inspirasjon til arbeid med tema og innhald i fleire perspektiv, fag og emne. Det kan brukast til både for- og etterarbeid. Her finn du eit innleiande essay med handlingsresymé, tenkt som bakgrunnsinformasjon til læraren. Du finn også eit oversyn over karakterar og skodespelarar, samt resten av det kunstnarlege laget på framsyninga, og informasjon og bilde av scenografi. I del to finn du munnlege og skriftlege oppgåver i faga norsk, samfunnsfag og kristendom, religion, livssyn og etikk. Frå kvart fag er det henta relevante punkt frå læreplanane, med oppgåver som opnar for samtale om tematikk og sjanger, og som vil aktualisere framsyninga for elevane. Til slutt i heftet finn du to utdrag frå manus som kan brukast i arbeidet med Tonje Glimmerdal. Vi håpar du finn spanande og interessante inngangar til framsyninga, anten innanfor eige fagfelt, eller sett i eit tverrfagleg perspektiv. Saman med teaterframsyninga kan dette forhåpentlegvis gjere besøket på Det Norske Teatret til ei flott oppleving for deg og elevane dine. Vi høyrer gjerne frå brukarar av det pedagogiske materiellet og tek med glede i mot kommentarar, innspel og eventuelle ønske for seinare opplegg knytt til andre framsyningar. Beste helsing Erlend Tårnesvik Dreiås, Formidlingsansvarleg ved Det Norske Teatret MEDVERKANDE I FRAMSYNINGA Kjersti Dalseide Tonje Glimmerdal Bernhad Ramstad Gunnvald Nina Woxholtt Heidi Geir Kvarme Klaus Hagen Gard Skagestad Pappa, Sigurd Hilde Olausson Sally (alt.) Grethe Ryen Sally (alt.) Niklas Gundersen Post-Finn (alt.) Espen Reboli Bjerke Post-Finn (alt.) Gjertrud Jynge Lise Paul Åge Johannessen Nils (alt.) Sigve Bøe Nils (alt.) Ola G. Furuseth Theo frisør (alt.) Eivin Nilsen Salthe Theo frisør (alt.) Aksel Melkersen Ole (alt.) Ole Jansen Ulfsby Ole (alt.) Markus Hjorth-Johansen Magnus Bjerke Hofgaard Bror (alt.) Bror (alt.) Ei bikkje: Conan og Perro Språk: Nynorsk med eigen klangbotn Regissør: Ivar Tindberg Scenograf og kostymedesignar: Unni Walstad Komponist: Ragnhild Furebotten og Tore Bruvoll Lysdesignar: Torkel Skjærven Lyddesignar: Morten A. Jorsett Dramaturg: Mari Moen Dialektkonsulent: Maria Parr Inspisient: Erlend Stamnes Sufflør: Sissel Lillo-Stenberg Musikalsk innstudering: Espen Leite Parykkmakar og maskør: Katja Langer Rekvisitør: Finn Kirkeby Kostymekoordinator: Torhild Jensen Scenemeister: Daniel Rønning Lysmeister: Rune Aspeggen 3 MARIA PARR: forfattar av boka Tonje Glimmerdal KJERSTI DALSEIDE: spelar rolla som Tonje Glimmerdal «Eg er eldst av fire søsken, og det hende at eg i barndommen av og til tenkte at det måtte vere fantastisk deilig å ha alle dei vaksne heilt for seg sjølv. Så då eg skreiv om Tonje, så levde eg vel ut den draumen ei kort stund. Men når eg fortalde om det til ungar eg prata med, så gjorde dei meg fort merksam på noko slikt i grunnen er ein forferdeleg lagnad. Noko eg jo var heilt dundrande einig i, når eg fekk tenkt meg om. Takk og lov for mine tre søsken! Og takk og lov for Ole og Bror, som etterkvart kom inn frå sida som nokre reddande englar i skriveprosessen for både meg og Tonje.» «Eg kjenner meg igjen i Glimmerdalen og Tonje. Eg vaks opp med berre to venninner i same grenda. Skulle du finne på noko, måtte du gjere det i naturen, ta med bror din i skogen eller gå julebukk til naboen på 70. Eg kjenner igjen det vesle lokalmiljøet der du veit kven alle er. Og den strenge campingplasseigaren finst mange stader rundt om i landet, også i Hallingdal. Tonje er fri, ho går inn for fullt i det ho trur på og vik ikkje for noko. Ho seier ting akkurat slik dei er.» • FØDT 1981 • FRÅ VANYLVEN PÅ SUNNMØRE • HAR SKRIVE BØKENE VAFFELHJARTE (2005) OG TONJE GLIMMERDAL (2009) • VAFFELHJARTE ER DRAMATISERT AV NRK (2010) OG HAR BLITT TEATER PÅ DNS. • BRAGEPRISEN I KATEGORIEN BESTE BARNE- OG UNGDOMSBØKER I 2009 • TESKJEKJERRINGPRISEN I 2009 • KRITIKARPRISEN FOR BESTE BARNEBOK I 2010 • PARR HAR VUNNE EI REKKJE LITTERATUR- OG KULTURPRISAR • BØKENE ER SELDE TIL EI REKKJE LAND 4 EIN INTRODUKSJON TIL FRAMSYNINGA Tonje er det einaste barnet i Glimmerdalen. Ho er 9 år, nesten 10, og den beste vennen hennar er Gunnvald på 74 år. Gunnvald er naboen og gudfaren hennar. Han lagar rattkjelkar som Tonje testar ut i dei brattaste bakkene. «Fart og sjølvtillit!» er mottoet Tonje lever etter når ho suser nedover dei snødekte fjellsidene. Tonje er eit typisk naturbarn. Faren hennar seier at han slepp henne ut om morgonen og håpar ho kjem tilbake på kvelden. Dette er miljøet forfattar Maria Parr skildrar i barneboka Tonje Glimmerdal, og som blir iscenesatt i framsyninga med same namn. Ei lita, idyllisk fjordbygd, omkransa av fjell. Forteljinga om Tonje tematiserer sorg, sakn og tilgjeving. Det er ei forteljing om vaksne som ikkje evnar å prate saman, og om barn som tek ansvar. Men vi finn også tema som vennskap, kjærleik og heltemot. Og det er altså ei jente KJELKETESTAR Tonje er ni år, nesten ti, og lever etter mottoet «Fart og sjølvtillit!» på nesten ti år som er i sentrum for det heile. Ein dag kjem det eit brev. Det er til Gunnvald, og der står det at ungdomskjærasten, Anna Zimmermann, er død. Når gamle Gunnvald så brekk lårhalsen, hamnar på sjukehus og trur han òg skal døy, skriv han eit brev til dottera som han og Anna hadde saman. Ho heiter Heidi, og Gunnvald har ikkje snakka med ho – eller om ho – på tretti år. I brevet skriv Gunnvald at Heidi kan overta garden og gjere kva ho vil med den. Tonje har aldri høyrt snakk om denne dottera, noko Tonje synast er merkeleg sidan ho er besteven med Gunnvald. Heidi har stort svart hår og svarte auge. «Ho er som ei diger Ronja Røvardattar,» seier Tonje. Dessutan har Heidi ein stor, svart hund, og Tonje er redd for store hundar. Heidi kjem 5 til Glimmerdalen, og bestemmer seg for å selje garden til Klaus Hagen. Han er styrar på Helsecampingen i Glimmerdalen og så sur at «ein burde tømme han ut i vasken.» Han hatar ståk, bråk, ungar generelt og Tonje spesielt. No skal han lage hyttetomter av garden til Gunnvald for å tene fleire pengar. For Tonje er dette ei stor krise! STORT OG SVART Heidi har stort svart hår og svarte auge. Dessutan har ho ein stor svart hund. Brevet rykker altså ved livet i idylliske Glimmerdalen. Først og fremst for Gunnvald, men indirekte også for Tonje. Når vi gradvis får avslørt innhaldet i brevet, og dei vidare konsekvensane, reiser det seg nokre spørsmål. Kvifor har ikkje Gunnvald snakka med dottera si på 30 år? Kvifor veit ikkje Tonje at hennar beste venn har ei dotter? Kvifor er Heidi så sur og bitter når ho kjem tilbake til staden ho vaks opp? Tonje ser Heidi som ein vond person som vil øydelegge det fine Tonje og Gunnvald har saman. Ho må klekke ut ein plan for å hindre at Klaus Hagen får kjøpe garden til Gunnvald. Saman med to bygutar (Bror og Ole), bestemmer ho seg for å kidnappe hunden til Heidi og presse ho til å forlate Glimmerdalen for godt. 6 At barn må ta ansvar når dei vaksne sviktar i sine tradisjonelle vaksenroller, er eit kjent motiv i forteljingar for barn. Vaksen/barn-forholdet blir sett opp som eit kultur/natur-forhold, der barn er naturlege og spring ut frå det opphavlege, og altså ikkje er kultiverte og prega av samfunnet som dei vaksne. I kulturmøter mellom barn og vaksen – og behandling av dette temaet – er bodskapen anten at barn skal lære å bli vaksne, eller at både barn og vaksne kan lære av kvarandre. Forteljinga om Tonje Glimmerdal er eit godt døme på denne tematikken, og dei ulike formane den kan ta. Dramaturgisk følgjer historia om Tonje Glimmerdal ei klassisk utviklingsreise eller danningsreise. I løpet av framsyninga må Tonje forkaste oppfatninga av korleis verda ser ut, og hente ny innsikt. Tonje er hovudpersonen i framsyninga, men problema som kjem i kjølvatnet av brevet, er ikkje først og fremst hennar. Hovudkonflikten er mellom Gunnvald og Heidi, og katalysatoren for at konflikten flamma opp var brevet Gunnvald fekk. Men Tonje ser det som si plikt å rydde opp i situasjonen vennen hennar har hamna i. Når ho så gjer dette, viser det seg at historia ikkje er slik ho har trudd, og ei ny konflikt oppstår mellom Tonje og Gunnvald. I løpet av historia blir både Heidi og Gunnvald inspirert av Tonje, og hennar direkte og iherdige forsøk på å ordne opp i situasjonen. FAR, TONJE OG HEIDI Heidi har flytta inn i huset til Gunnvald. Den store planen til Tonje er altså å kidnappe hunden til Heidi. Planen slår feil når Tonje blir bitt, og Heidi deretter bestemmer seg for å avlive hunden. Tonje får dårleg samvit; ho ville jo ikkje at hunden skulle døy. Med ein kvalp ho får av frisøren i bygda (Theo), sett Tonje seg til på trappa til Heidi. Ho gir seg ikkje før Heidi kjem ut slik at ho kan gi henne kvalpen og be om orsaking. Sakte men sikkert får Tonje meir informasjon om konflikten mellom far og dotter: Frå ho er fire til ho er tolv år bur Heidi aleine med Gunnvald. Da kjem mora, Anna Zimmermann, og oppdagar at Heidi er eit talent på fiolin. Anna tek da med seg dottera til Tyskland for at ho skal få fiolintimar der. Heilt sidan den gong, for tretti år sidan, har Gunnvald vore bitter fordi Heidi blei med mora. Han har nekta å møte og snakke med dottera si. Tonje får gradvis meir innsikt i konflikten, men det viktigaste erkjenninga kjem ho ho ikkje fram til aleine. Det er den lokale fylliken (Nils) som kjem med den sentrale bodskapen i framsyninga; ei innsikt som rokkar ved lojaliteten Tonje har til Gunnvald. Han fortel om den dagen Heidi blei henta av mora si, «som om ho var ein pakke.» NILS: Voksne gjer mykje domt, Tonje, det skolle jammen ej vete, her ej sitte og e folle en tirsdag formiddag. Med de e en vikti ting: Det e aldri barna sin feil. Det – e – aldri – barna – sin – feil. TONJE: Ka det e som aldri e barna sin feil? NILS: Alt. Alt det galne voksne gjer. Og det he an Gunnvald aldri fått inn i det tjukke haudet sitt. 7 ALDRI BARNA SIN FEIL Nils er den lokale fylliken, og det har han som kjem med sanninga om Heidi. Gunnvald har straffa dottera si ved å nekte å ha noko med henne å gjere, når det eigentleg var mora si skuld at Heidi flytta frå han. Den nye informasjonen gjer at Tonje må revurdere situasjonen. Det er ikkje Heidi som har gjort noko feil i denne situasjonen. Det er Gunnvald. Tonje tek no Heidi si side i saken. Når ho besøker Gunnvald på sjukehuset seier ho: «Viss ein e pappa, så e ein pappa heile tida. Det går’kje an å slutte me det sjølv om det skjer domme ting.» Dermed må Tonje gå mot bestevennen sin. Men viktigare er det at ho innser at verda ikkje er svart/kvit, og at sorg og sakn gjer at til og med vaksne kan gjere dumme ting. Ho kan tilgje den angrande Gunnvald og gyve laus på sin eigentlege oppgåve: å forsøke å bringe Gunnvald og Heidi saman igjen, og unngå at Klaus Hagen kjøper garden for å lage hyttetomter. Når Gunnvald kjem tilbake frå sjukehuset har Heidi reist frå Glimmerdalen. Dei har enda ikkje prata saman. Tonje tvinger Gunnvald til å ringe dottera, men han får seg ikkje til å seie noko. På Tonje si oppmoding tek han opp fela og spelar gjennom telefonrøyret. Musikken er hans måte å be om orsaking. Tonje har fått Gunnvald til å ta det første vesle steget mot forsoning. Men tilsynelatande er situasjonen like innvikla som tidlegare. Heidi har reist, og den sure campingplasseigaren Klaus Hagen skal framleis kjøpe garden til Gunnvald. Det skal imidlertid vise seg at Gunnvalds vesle gest over telefonen var det som skulle til for å løyse heile floka. 8 Det skal vere påskekonsert i Glimmerdalen, og Glimmerdalkoret syng «Påskemorgen slukker sorgen». Referansen til det kristne påskebodskapen om forsoning og tilgjeving er tydeleg. Gunnvald spelar fele. Plutseleg stemmer Heidi i med fela si. Ho har komme tilbake til Glimmerdalen. Dei to felene som kling saman blir eit symbol på at gjenforening mellom far og dotter er muleg. Som om ikkje det var nok, fortell Heidi at ho ikkje skal selje garden til Gunnvald, men tvert imot har kjøpt campingplassen til Klaus Hagen. Den skal ho drive sjølv, og no blir det lov til å både ståke og bråke for ungar generelt, og Tonje spesielt. FORSONING Gunnvald og Heidi finn saman igjen til slutt. Sjølv om verda kanskje var meir kompleks enn det Tonje trudde til å begynne med, var det hennar iherdige forsøk på å få far og dotter saman igjen som skulle føre til ein lykkeleg slutt. Og den siste replikken i framsyninga er Tonje som spør: «Ka dei skolle gjort utan mej?» 9 SCENOGRAFIEN SCENOGRAFI Det er Unni Walstad som er scenograf for framsyninga. VISSTE DU? Ordet «Scenografi» kjem frå gresk. Skene var bygninga bak orchestron, speleplassen. Grafi er kunsten å framstille og å beskrive. Scenografi var opphaveleg dekorasjon av scenebygninga for å forklagre handlingas tid og stad. 10 Historia om Tonje Glimmerdal går føre seg både ute i naturen, i byen, på ferja, på sjukehus og heime til folk. Scenografien i framsyninga er sentrert rundt ein miniatyr av Glimmerdalen, med alle husa plassert på ei snødekt fjellside. Dette står på ei dreieskive, og på baksida av fjellet kjem vi inn i kjøkkenet til Gunnvald og stova til Tonje og faren hennar. Desse to romma har naturleg storleik. Når eit helikopter kjem for å hente Gunnvald til sjukehuset, er dette eit lite fjernstyrt helikopter. Ferga som tek bygdefolket inn til byen, er også i miniatyr. Vi møter folka som bor i Glimmerdalen. Dei sit i senografien, ved sida av miniatyrhusa der dei bur. Bygdefolket fyller mellom anna rolla som eit talekor. Dei kommenterer hendingar og utvikling i historia. Klaus Hagen er ikkje ein del av dette talekoret, og konflikten mellom han og Tonje er sentral i historia. Klaus Hagen representerer eit klassisk hinder for ein lykkeleg slutt. VISSTE DU? Alt på scenen er laga på verkstada på Det Norske Teatret. Vi har både smie, snikkerverkstad og målarsal på huset. Kjelken til Tonje, til dømes, er laga på smia. BILETA FRÅ ØVST TIL VENSTRE MOT HØGRE 1. Ein miniatyrmodell av Glimmerdalen. 2. Kjøkkenet til Gunnvald under kontruksjon. 3. Mange små hus, mellom anna kyrkja. 4. Bilde av scenen utan fjellet. Stjerner og hus heng frå taket. 5. Kjelken Tonje køyrer. 11 OPPGÅVER OG UTDRAG FRÅ LÆREPLANAR NORSK Utdrag frå læreplan i norsk, etter 4. og 7. trinn. Munnleg kommunikasjon: Hovudområdet handlar om å lytte og tale i forskjellige samanhengar. Eleven skal utvikle evna til å kommunisere med andre og uttrykke kunnskap, tankar og idear med et variert ordforråd i ulike sjangrar. Skriftleg kommunikasjon: Hovudområdet handlar om å lese og skrive norsk. Eleven skal lese ulike tekstar, både for å lære og for å oppleve. Skriving inneberer å uttrykke, bearbeide og kommunisere tankar og meingar i ulike typar tekstar og sjangrar. Språk, litteratur og kultur: Hovudområdet handlar om norsk språk- og tekstkultur. Elevane skal utvikle ein sjølvstendig forståing av norsk språk og litteratur. Mål for opplæringa i norsk er at eleven skal kunne: • skrive enkle forteljande, beskrivande og argumenterande tekstar (4. Trinn) • gje uttrykk for eigne tankar og opplevingar om barnelitteratur, teater, film, dataspill og TV-program (4. trinn) • uttrykke og grunngje eigne standpunkter og vise respekt for andres (7. trinn) • eksperimentere med skriving av enkle tekstar på sidemål (7. Trinn) • presentere eigne tolkingar av personar, handling og tema i eit variert utval av barne- og ungdomslitteratur på bokmål og nynorsk. (7. Trinn) • vurdere tekstar med utgangspunkt i eigne opplevingar og med forståing for språk og innhald (7. Trinn) ≥ OPPGÅVER I NORSK, SKRIFTLEG ELLER MUNTLEG: Ein hovudperson er den personen handlinga dreiar seg om. Ofte møter hovudpersonen hindringar på vegen mot eit mål. Dette kan både vere indre hindre (t.d. at ein er redd) eller ytre hindringar (andre personar eller fysiske hinder). Dette skaper handling, spenning og utvikling. Det er også ofte noko eller nokken som hjelper hovudpersonen til å nå målet, og overstige hindringane. I Tonje Glimmerdal er det Tonje som er hovudperson. • • • • • • • • 12 Kva er problemet Tonje må løyse i framsyninga? Kven/kva står i vegen for at Tonje skal nå målet? Kven/kva hjelper Tonje til å nå målet? Kva vil det seie er vere ein helt? Synes du Tonje er ein helt? Kan du namnet på andre heltar frå tv, film, bøker, teater? Kva vil det seie å vere modig? Kan du hugse ein gong du var modig? Tonje Glimmerdal var først ei bok, som no har blitt til ei teaterframsyning. Når ein tekst blir tilpassa eit nytt medium, seier vi at teksten blir adaptert. Sjølv om historia er den same, er det store skilnadar på å fortelje ei historie i skrift, og vise ei historie på ei scene. Ein seier gjerne at når vi les ei bok, så lagar vi bilda sjølv i hovudet. Men når vi ser ei historie på teater, tv eller film, så har nokon laga bilda for oss, med ekte menneske, scenografi, kostyme, rekvisittar, lyd og lys. Dessutan treng ein replikkar på scenen, medan det i bok ofte er indirekte tale. • • • • Kva er skilnaden på å «fortelje ei historie» og «vise ei historie»? Veit du eksempel på andre bøker som har blitt til teater eller film? Teater og bok er to ulike typar medium. Kan du komme på andre typar medium ein kan fortelje ei historie i? Ta ei historie du kan (t.d. ein vits eller eit eventyr) og adapter ho til ein teikneserie. Ein analyse er ei undersøking der ein plukkar noko frå kvarandre og ser på ein og ein ting. Ein analyse av ei framsyning kan vere utgangspunktet for ein teaterkritikk. Analyser framsyninga Tonje Glimmerdal i fellesskap, eller skriv ein kort analyse/teaterkritikk. Ta utgangspunkt i desse elementa og vurder om du synest det var bra eller dårleg. Grunngje svara: • • • • • • • • • • • • • • • • • • • Rommet Beskriv scenografi, rekvisittar, lys. Kva for ulike rom fungerte scenen som? Lyd og musikk Kva for rolle speler musikk i framsyninga? Skodespelerane Er det nokre roller i framsyninga du hugsar godt? Kostyme: Kva for kostyme hadde dei ulike rollene? Historia Kan du gjenfortelle historia i Tonje Glimmerdal? Kan du gjenfortelle historia på berre tre setningar? Kva vil du seie at bodskapen i framsyninga er? Publikum Kven var publikum? (unge, gamle, gutar, jenter) Korleis oppførte dei seg? (latter, gråt, alvorleg, applaus) Oppsummering Var Tonje Glimmerdal ei bra framsyning? Kven vil du eventuelt anbefale den for? Gi terningkast. 13 SAMFUNNSFAG Utdrag frå læreplan i samfunnsfag, etter 4. og 7. trinn. ≥ Utforskaren: Hovudområdet handlar om korleis ein byggjer opp samfunnsfagleg forståing gjennom nysgjerrigheit, undring og skapande aktivitetar. Utforskaren omfattar òg formidling, diskusjon og utvikling av samfunnsfagleg kunnskap og kompetanse. Samfunnskunnskap: Hovudområdet handlar om samkjensle og motsetnader mellom menneske i eit samtidsperspektiv. Samspelet mellom kulturelle normer og samfunnsstyring på den eine sida og individuelle handlingar og val på den andre er sentralt i hovudområdet. Mål for opplæringa er at eleven skal kunne: • skape og illustrere forteljingar om menneske som lever under ulike vilkår, og samanlikne levekår (4. Trinn) • gje døme på korleis menneske meiner ulikt, at møte mellom ulike menneske kan vere både gjevande og konfliktfylte, og samtale om empati og menneskeverd (4. Trinn) • samtale om variasjonar i familieformer og om relasjonar og oppgåver i familien. (4. Trinn) • gje døme på rettar barn har, og ulike forventningar jenter og gutar møter i kvardagen, og samtale om korleis forventningane kan opplevast. (4. trinn) • gje døme på ulike kulturelle symbol og gjere greie for kva vi meiner med omgrepa identitet og kultur (7. Trinn) OPPGÅVER I SAMFUNNSFAG Tonje veks opp som einaste barnet i Glimmerdalen, ho bur med far sin, og bestevenen hennar er Gunnvald på 74 år. Men det er mykje Gunnvald ikkje har fortalt til Tonje, mellom anna at han har ei vaksen dotter. Når Heidi kjem til bygda, er det for å selje garden til Gunnvald. Ho har ikkje snakka med far sin på 30 år. Tonje oppfattar Heidi som ein vond person som vil øydelegge det fine Tonje og Gunnvald har saman. • • • • • • Kva trur du er skilnaden på å vekse opp i byen og på landsbygda? Kva kan vere grunnen til at ein har hemmelegheiter for sin beste ven? Kvifor har ikkje Gunnvald fortalt Tonje at han har ei dotter? Kvifor trur du Heidi vil selje garden til Gunnvald? Meiner du at Heidi er ein vond person, eller er det ein annan grunn til at ho oppfører seg som ho gjer? Kva kan ein gjere når det er to personer som ikkje snakkar saman? Det er ei jente som spelar hovudrolla i Tonje Glimmerdal. Forfattar Maria Parr har fortalt at Tonje heitte Tore i starten. Men så kom ho over ein masteroppgåve som tok for seg mangelen på arvtakarar etter figurar som Nancy Drew og Pippi Langstrømpe. Frå da av var det eit bevisst val at Tonje Glimmerdal blei ei jente. • 14 • Trur du historia om ville vore annleis om det handla om Tore Glimmerdal? Kva ord vil du bruke for å beskrive • • Tonje Glimmerdal? Er det ulike forventningar til gutar og jenter, eller kan alle gjere som dei sjølv vil? Tenk på ei historie (frå tv, film, bok). Om hovudpersonen var eit anna kjøn, korleis ville det prega historia? VANSKELEG SAMTALE Gunnvald ringer til dotter si, men får ikkje til å seie noko. Filosofi og etikk: Hovudområdet omfattar filosofisk tenkemåte og etisk refleksjon. Området omfattar også haldningar og aktuelle etiske problemstillingar i barn- og unges liv, i lokalsamfunnet og i den globale verda. Mål for opplæring er at eleven skal kunne: • uttrykke tankar om livet, tap og sorg, godt og vondt og gi respons på andres tankar (4. Trinn) • føre ein enkel dialog om samvit, etiske levereglar og verdiar (4. Trinn) • samtale om filosofi, religion og livssyn som grunnlag for etisk tenking og kunne drøfte nokre moralske førebilde frå fortid og notid (7. Trinn) ARBEIDSOPPGÅVER I RELIGION, LIVSSYN OG ETIKK RELIGION, LIVSSYN OG ETIKK Utdrag frå læreplan i religion, livssyn og etikk, etter 4. og 7. trinn. ≤ Les utdrag 1 frå manus. Gunnvald ligg på sjukehuset, og Tonje seier til han: «Gråt er ikkje farleg, sa mamma ein gong. Når folk græt, renn litt av det vonde ut, så det blir mindre vondt.» • • • Kva trur du Gunnvald er lei seg for her? Er du einig i påstanden om at det kan vere godt å gråte? Kva kan vi gjere for folk som gret? 15 Tonje er lenge sur på Heidi, fordi ho kjem for å selje garden til Gunnvald. Men så snakkar Tonje med Nils, og han seier til ho at det som skjer aldri er barna sin skyld. • Kva betyr det at det aldri er barna si skyld? Les utdrag 2 frå manus. Der seier Tonje til Gunnvald: «Viss ein e pappa, så e ein pappa heile tida! Det går’kje an å slutte med det sjøl om det skjer domme ting.» • • • Kvifor trur du Gunnvald har prøvd å gløyme Heidi? Kva meiner Tonje med at ein ikkje kan slutte med å vere pappa? Trur du det kan vere vanskeleg å vere vaksen av og til? I slutten av framsyninga har Glimmerdalkoret påskekonsert i kyrkja. Der syng dei den kjente salmen «Påskemorgen slukker sorgen». Denne salmen tek for seg det kristne påskebodskapen. Syng gjerne songen i klassen (sjå vedlegg 3) og snakk om innhaldet i salmen. • • • • • • 16 Kva handlar påskebodskapen om? Kva betyr ord som «forsoning» og «tilgjeving»? Kva for relevans har tema som sorg og forsoning med historia om Tonje Glimmerdal? Kven er det som skal tilgje i historia om Tonje Glimmerdal? Er det vanskeleg å tilgje nokon når dei har gjort noko feil mot deg? Har du nokon gong måtte be om tilgjeving frå nokon? UTDRAG FRÅ MANUS SCENE 1. PÅ SKJUKEHUSET HOS GUNNVALD (TONJE masjerer inn på rommet til GUNNVALD som ligg i sjukesenga) TONJE: Jasså, du e i live? Du he ei datter, du. Og hinne he du gitt garden din til. Og den he ho tenkt å selle te na Klaus Hagen. Og o he en hond som ete slike so mej te frokost, os… GUNNVALD He o… TONJE Hæ? GUNNVALD (kviskrar) He o komt? TONJE Ja. (GUNNVALD gjømmer ansiktet i nevane og græt. TONJE veit ikkje kva ho skal gjere. Ho stryk han over håret) TONJE Gråt er ikkje farleg, sa mamma ein gong. Når folk græt, renn litt av det vonde ut, så det blir mindre vondt. Vil du at ej ska ta ne med mej hit? GUNNVALD Nei! TONJE Du er faren na. GUNNVALD Faren na? Når det passa sej, ja. O Heidi reiste sin vei, Tonje! Den einaste grunnen til at o he komt ’igjen no, e at ej skreiv at ej skolle døy, så ho kan få garden. Og selle den. (Pause) Selle garden. (GUNNVALD knip att auga) TONJE (roper) Koffor du måtte sende brev til dinna dritdøtra di! Vi hadde det fint i Glimmderdalen, vi, Gunnvald. Du konne sagt til mej at o fanst i det minste! 17 GUNNVALD Tonje? TONJE Ja. GUNNVALD Korleis ser ho ut? TONJE Ken da, ho Heidi? Ho ser ikkje ut i måneskin. Ho liknar deg på ein prikk. SJUKEBESØK Tonje besøker Gunnvald på sjukehuset. SCENE 2. PÅ SJUKEHUSET HOS GUNNVALD GUNNVALD Jaudå, so det går no beire. PAPPA Ogso kor fine og nyklipte då, gitt. GUNNVALD Ja, fysj og fy. GUNNVALD Tonje? (TONJE ser i golvet) 18 GUNNVALD Tonje, ka ej ska gje uten dej? (TONJE kaster seg rundt halsen på GUNNVALD) TONJE (hulkar) Du e den største tosken ej kjenne! PAPPA No går ej og kjøpe wienerbrød. (PAPPA går ut. TONJE set seg på ein stol ved siden av GUNNVALD) TONJE Koffor ikkje du ringde te ne Heidi? GUNNVALD Ho reiste frå mej, Tonje! TONJE O Heidi he lengta heim’gjen heile livet, ho. Det va du som ikkje ville ha ne tebake. GUNNVALD Jau, de ville ej! TONJE (ropar) Koffor ikkje du ringde og sa det då? GUNNVALD Du veit’kje koss det va, du Tonje. Ej he brokt alle disse åra på å prøve å gløyme at o fanst, for det va for vondt å tenkje på henne. TONJE De e’kje lov å tenke slik! Viss ein e pappa, så e ein pappa heile tida! Det går’kje an å slutte med det sjøl om det skjer domme ting. (GUNNVALD ser ein annan veg. Då han snur seg mot TONJE igjen, har han tårer i auga.) TONJE (stryk GUNNVALD over kinnet) Dei barbera dej bra fint her. Du ser nesten normal ut. GUNNVALD Åh, himmelen! Den so va i Glimmerdalen og slapp å barbere seg, 19 TONJE Lat igjen auene. (GUNNVALD let att auga) TONJE I Glimmerdalen he det komt farge på knoppane, og granene laga godlokt. Den beste lokta. Og fjella, dei kler ta sej litt snøv kvar dag. O Sally snakka om krokusane sine, så en kan verte tollete i haude. Og seintrappa di må du kome heim’gjen og sitte på snart. Ho e sopass solvarme midt på dagen at ein kan sitte der uten verte kalde i baken. Ja, og veiane e heilt snøfrie. Og elva… Elva buldra. Du veit, sant? GUNNVALD (sukkar med attlatne auge) Tonje, kan du ta med dej felå mi, neste gong du kjeme? Viss et ikkje verte for lenge til, då. TONJE (gir han handa) Det vert ikkje lenge til. (GUNNVALD knip handa hennar. Det noko han skal spørje om. TONJE ventar. Ingenting kjem) TONJE Ka det e, din gnaur? GUNNVALD E det sant at o Heidi he lengta heim’gjen? TONJE Ja. Ho he lengta kvar dag, Gunnvald. Så o he hatt vondt i magen. 20 PÅSKEMORGEN SLUKKER SORGEN KORSANG Glimmerdalkoret syng salmen ”Påskemorgen slukker sorgen. Påskemorgen slukker sorgen, slukker sorgen til evig tid; den har oss givet lyset og livet, lyset og livet i dagning blid. Påskemorgen slukker sorgen, slukker sorgen til evig tid. Redningsmannen er oppstanden, er oppstanden i morgengry! Helvede greder, himlen seg gleder, himlen seg gleder med lovsang ny. Redningsmannen er oppstanden, er oppstanden i morgengry! VISSTE DU? Teksten til salmen Påskemorgen slukker sorgen blei skriven av Nikolai Frederik Severing Grundtvig i 1843. Han var ein dansk prest. Melodien kom i 1864, og blei laga av nordmannen Ludvig Mathias Lindeman. Tekst: N.F.S Grundtvig Melodi: Ludvig M. Lindeman 21 FOTO Bilda frå framsyninga Tonje Glimmerdal er frå 2013, og det ikkje dei same skodespelerane som spelar. Eit oversyn over skodespelarar i framsyninga i 2015 finn du på side 3. Alle bilda frå framsyninga er teken av Erik Aavatsmark Bildet av Maria Parr (side 4) er teken av Siri Juell Rasmussen Bildet av Kjersti Dalseide (side 4) er teken av Siren Høyland Sæter TA KONTAKT Har du spørsmål, innspel eller tankar om studiemateriellet, eller ønskjer for framtidige skoleopplegg? Ta gjerne kontakt! Erlend Tårnesvik Dreiås [email protected] telefon: 22473872 Les meir om repertoaret: www.detnorsketeatret.no Les meir om skoletilbodet: www.detnorsketeatret.no/skoleaktivitetar 22
© Copyright 2024