1. No category

Universitetet i Bergen Institutt for lingvistiske, litterære og estetiske studier NOLISP350 Mastergradsoppgåve i nordisk språk og litteratur Vårsemesteret 2015 Klarspråk i bruk – ei samanlikning av parallelle bokmåls-­ og nynorsktekstar Brita Øvregård Korrigert utgåve Føreord
Temaet for oppgåva vart slik det vart fordi klarspråk, då i tydinga klart, godt og korrekt
språk, er noko eg er opptatt av og kan tenkja meg å jobba med når eg skal ut i
arbeidslivet. Om det no ikkje blir innan klarspråksprosjektet i staten, så har eg lyst å
arbeida med å betra språket i tekst. Då kanskje særleg på nynorsksida, ettersom eg sjølv
er ihuga nynorskbrukar, samstundes som eg har høyrt rykte om at nynorskkompetanse
er noko det er spesielt bruk for i dagens Noreg. Problemstillinga eg har valt har òg noko
å gjera med at Språkrådet og Klart språk i staten etterlyste denne slags undersøkingar.
Om dei i Språkrådet tykkjer at oppgåva mi til slutt lever opp forventingane, gjenstår å
sjå. Uansett skal dei ha ein stor takk for at dei har hatt trua på meg og gjeve meg stipend
for å skriva denne oppgåva.
Det er òg fleire som skal takkast:
Til rettleiaren min, Ivar Utne: Tusen takk for all rådgjeving og hjelp – frå start til slutt, i
feriar og helger og til alle døgnets tider. Utan deg hadde det ikkje blitt noka oppgåve.
Til dei som stilte opp som testpersonar i samband med brukartestane mine: Takk skal
de ha!
Til dei kjekke sambuarane mine i Skottegaten 24, Kjersti, Ragnhild og Bodil: Takk for
støtte og oppmuntrande ord når eg sjølv i periodar har mista trua. Og for at de ikkje ein
einaste gong har kommentert på alt papirrotet mitt.
Til Bill, Joe og systrene mine Gunhild og Gina: Takk for hjelpa no på tampen!
Bergen, mai 2015
Brita Øvregård
Dette er ein korrigert versjon. Eg har retta opp noko etter tilbakemeldingar frå sensuren
og elles nokre småfeil.
Bergen, juni 2015, Brita Øvregård
i
ii
Samandrag
Brita Øvregård:
Klarspråk i bruk
–
ei samanlikning av parallelle bokmåls- og nynorsktekstar
I denne oppgåva undersøkjer eg parallelle bokmåls- og nynorsktekstar levert av staten,
sett i høve til klarspråksrådgjevinga. Den overordna problemstillinga mi er:
I ei samanlikning av parallelle bokmåls- og nynorsktekstar, er tekstane meir eller
mindre forståelege på den eine målforma, sett ut ifrå klarspråksrådgjevinga?
I samband med denne set eg fram tre hypotesar:
1. Bokmålstekstane er meir tynga av nokre utvalde språktrekk som er rekna å vera
dårlege, enn nynorsktekstane, som er rekna å vera meir munnlege og rett fram.
2. Nynorsktekstane er meir prega av formelle feil.
3. Det er forskjellar i språket mellom tekstar som er retta mot store publikum
samanlikna med tekstar som er retta mot mindre publikum.
Analysematerialet mitt består av fem tekstpar frå ulike statlege institusjonar. Desse er
Statens vegvesen, Statens innkrevingssentral (her ifrå har eg henta to tekstpar), Statens
lånekasse for utdanning og Helsedirektoratet. Eg undersøkjer så tekstane i høve til eit
utval trekk. Eg tel opp førekomstane av desse og reknar ut tettleiken av dei ulike i kvar
tekst, bokmåls- og nynorskutgåve. Trekka eg tel opp kan sorterast i fire kategoriar:
Strukturelle trekk: mellomtitlar, punktoppstilling, nummerering, feit skrift,
kursivert skrift, understreking og fargar.
Språktrekk: lange setningar, passivkonstruksjonar, nominaliseringar, kanselliord
og fagord / vanskelege ord.
Stiltrekk: personlege og ubestemte pronomen, possessiv etter og før substantiv
og dobbel og enkel bestemming.
Formelle feil: rettskivings- og teiknsetjingsfeil.
iii
Eg set som føresetnad at førekomstane av desse verkar inn på kor forståelege tekstane
er, jamfør klarspråksrådgjevinga. Rådgjevinga eg viser til byggjer hovudsakleg på Erik
Wellander (1973) Riktig svenska, Finn-Erik Vinje (1986) Norsk i embets medfør og Jan
Olav Fretland mfl. (1986) På godt norsk. Ei handbok i nynorsk målbruk. Eg viser òg mykje
til Språkrådet (2010) Klarspråk i praksis. Håndbok i godt forvaltningsspråk.
Etter å ha talt opp dei utvalde språktrekka, samanliknar eg bokmåls- og
nynorskutgåvene for kvart tekstpar, deretter bokmålsutgåvene og nynorskutgåvene
samla, då i høve til den overordna problemstillinga og hypotese 1 og 2. Til slutt
samanliknar eg alle tekstpara, i høve til hypotese 3.
Ut ifrå resultata konkluderer eg med at nynorskutgåvene er meir forståelege enn
bokmålsutgåvene. Bokmålsutgåvene er meir tynga av dei trekka som er rekna for å vera
dårlege, enn nynorskutgåvene, som er meir munnlege og rett fram. Likevel er
nynorskutgåvene meir prega av formelle feil. Elles ser det ut til at den språklege
kvaliteten i tekstane søkk med talet på mottakarar.
iv
Summary
Brita Øvregård:
Klarspråk i bruk
–
ei samanlikning av parallelle bokmåls- og nynorsktekstar
Use of plain language
–
comparing parallel texts in Dano-Norwegian and New Norwegian
This thesis is an examination of parallel texts published in both of the two official
variants of Norwegian, with regard to the guidelines of plain language. These texts are
composed by Norwegian public bodies and provide information within various fields.
The approach to the problem is:
When comparing parallel texts in both Dano-Norwegian and New Norwegian, are
the texts more or less understandable in one of the language variants, considering
the guidelines of plain language?
In connection to this, the following three hypotheses are proposed:
1. The texts in Dano-Norwegian are more characterised by language features that
are said to be negative, than the texts in New Norwegian, which are more
colloquial and straightforward.
2. The texts in New Norwegian are more characterised by writing errors (spelling
and punctuation).
3. The quality of the language (words and grammar) varies in accordance with size
of the recipient groups.
The data for this examination consists of five paired texts (of both of the official
languages variants) from different public bodies. These are Statens vegvesen (The
Norwegian Public Roads Administration), Statens innkrevingssentral (The Norwegian
National Collection Agency, from which I have two text pairs), Statens lånekasse for
utdanning (Norwegian State Educational Loan Fund) and Helsedirektoratet (The
v
Norwegian Directorate of Health). The examination of these texts considers a selection
of features, counts them and calculates the density of each text – given that these have
an impact on how understandable the texts are. These features can be organised into
four categories:
Structure: subtitles, use of lists, boldface, italics, underlining and use of colours.
Language: long sentences, passive verb forms, nominalisation, and use of
departemental words and technical/difficult words.
Mode: personal pronouns, indefinite pronouns, possessives after and before
nouns, and double and single use of definite articles.
Writing errors: spelling and punctuation.
The features are defined in accordance with the definition found in the guidelines
associated with plain language. This thesis primarily refers to Erik Wellander (1973)
Riktig svenska, Finn-Erik Vinje (1986) Norsk i embets medfør, Jan Olav Fretland et al
(1986) På godt norsk. Ei handbok i nynorsk målbruk and also Språkrådet (The Language
Council of Norway) (2010) Klarspråk i praksis. Håndbok i godt forvaltningsspråk.
After counting and calculating the density of each of these selected features, the
texts are compared to each other. First the two editions of each text are compared,
secondly the texts in Dano-Norwegian as a whole are compared to the texts in New
Norwegian as a whole – in line with the approach to the problem, hypothesis 1 and
hypothesis 2. Finally the five text pairs are compared to each other, considering
hypothesis 3.
Based on the results, this thesis concludes that the texts written in New
Norwegian are more understandable than the parallel texts written in Dano-Norwegian.
The texts in Dano-Norwegian are more characterised by the features, which are
regarded as negative, than the texts in New Norwegian, which are more colloquial and
straightforward. Still, the latter contain more writing errors. It is also found that the
quality of the language drops as the size of the recipient groups decreases.
vi
vii
viii
Innhald
1 Innleiing
1
1.1 Motivering for oppgåva og problemstilling
1
1.2 Problemet med offentleg språk
2
1.3 Bokmål versus nynorsk
3
1.4 Klarspråksarbeidet
4
1.5 Statleg språkpolitikk
6
1.5.1 Ein heilskapeleg statleg språkpolitikk
6
1.5.2 Satens kommunikasjonspolitikk
8
1.6 Gangen vidare i oppgåva
9
2 Teorigrunnlag
10
2.1 Utgangspunkt for undersøkinga
10
2.1.1 Framgangsmåte
10
2.1.2 Litteratur
11
2.2 Føremål
12
2.3 Struktur
12
2.4 Språk
13
2.4.1 Setningslengd og -oppbygging
13
2.4.2 Passiv
16
2.4.3 Nominalisering
20
2.4.4 Ordval
24
2.5 Stil
26
2.5.1 Personlege og ubestemte pronomen
26
2.5.2 Enkel og dobbel bestemming
28
2.5.3 Possessiv før og etter substantiv
29
2.6 Formelle feil
30
3 Metode
33
3.1 Analyse av tekstmateriale
33
3.1.1 Føremål
33
3.1.2 Struktur
33
3.1.3 Språk
34
ix
3.1.4 Stil
35
3.1.5 Formelle feil
35
3.2 Resultat
35
3.3 Brukartest
36
3.4 Samanlikning, diskusjon og konklusjon
36
4 Analysemateriale
38
4.1 Kriterium
38
4.2 Statens vegvesen
38
4.3 Statens innkrevingssentral
38
4.4 Statens lånekasse for utdanning
39
4.5 Helsedirektoratet
39
5 Analyse
40
5.1 Statens vegvesen
40
5.1.1 Struktur
40
5.1.2 Språk
42
5.1.3 Stil
44
5.1.4 Formelle feil
45
5.1.5 Merknader
46
5.2 Statens innkrevingssentral: rettleiing
47
5.2.1 Struktur
47
5.2.2 Språk
49
5.2.3 Stil
50
5.2.4 Formelle feil
51
5.2.5 Merknader
52
5.3 Statens innkrevingssentral: søknadsskjema
53
5.3.1 Struktur
53
5.3.2 Språk
56
5.3.3 Stil
58
5.3.4 Formelle feil
59
5.3.5 Merknader
61
x
5.4 Statens lånekasse for utdanning
62
5.4.1 Struktur
62
5.4.2 Språk
64
5.4.3 Stil
66
5.4.4 Formelle feil
68
5.4.5 Merknader
69
5.5 Helsedirektoratet
70
5.5.1 Struktur
70
5.5.2 Språk
73
5.5.3 Stil
78
5.5.4 Formelle feil
79
5.5.5 Merknader
80
6 Resultat
81
6.1 Statens vegvesen
81
6.2 Statens innkrevingssentral: rettleiing
83
6.3 Statens innkrevingssentral: søknadsskjema
85
6.4 Statens lånekasse for utdanning
87
6.5 Helsedirektoratet
89
7 Brukartest
91
7.1 Statens vegvesen
91
7.1.1 DEL 1
91
7.1.2 DEL 2
93
7.2 Helsedirektoratet
96
7.2.1 DEL 1
96
7.2.2 DEL 2
97
7.3 Samanfatning
100
7.3.1 Statens vegvesen
100
7.3.2 Helsedirektoratet
101
xi
8 Samanlikning, diskusjon og konklusjon
102
8.1 Samanlikning av parallelle bokmåls- og nynorskutgåver
103
8.1.1 Statens vegvesen
103
8.1.2 Statens innkrevingssentral
104
8.1.3 Statens lånekasse for utdanning
106
8.1.4 Helsedirektoratet
106
8.2 Samanlikning av bokmåls- og nynorsktekstar samla
107
8.3 Samanlikning av tekstpar
109
8.4 Diskusjon og konklusjon
113
8.4.1 Samanfattande diskusjon
113
8.4.2 Konklusjon
115
9 Avsluttande merknader
117
Referanseliste
I
Vedlegg
V
Vedlegg 1: Kommareglar
V
Vedlegg 2: Statens vegvesen: bokmålsutgåve
VI
Vedlegg 3: Statens vegvesen: nynorskutgåve
VII
Vedlegg 4: Statens innkrevingssentral: rettleiing: bokmålsutgåve
VIII
Vedlegg 5: Statens innkrevingssentral: rettleiing: nynorskutgåve
X
Vedlegg 6: Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: bokmålsutgåve
XII
Vedlegg 7: Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: nynorskutgåve
XVII
Vedlegg 8: Statens lånekasse for utdanning: bokmålsutgåve
XX
Vedlegg 9: Statens lånekasse for utdanning: nynorskutgåve
XXIII
Vedlegg 10: Helsedirektoratet: bokmålsutgåve
XXVI
Vedlegg 11: Helsedirektoratet: nynorskutgåve
XXXI
xii
xiii
xiv
1 Innleiing
1.1 Motivering for oppgåva og problemstilling
Kva er godt språk? Ein tekst kan ha korrekt språk, men likevel vera vanskeleg å forstå,
samstundes som ein lett skjøneleg tekst kan innehalda feil. Dette er noko ein stadig
støyter på. Skrivefeil i tekstar skrivne av såkalla profesjonelle skribentar, som i aviser
eller teksting på tv, gjev eit dårleg inntrykk, men det er rett fram fortvilande å skulla
halda seg til uklare og vanskelege tekstar i kommunikasjonen med statlege institusjonar,
slik som til dømes Skatteetaten og Lånekassen. Heldigvis er særleg sistnemnde problem
noko det er teke tak i dei seinare åra, og kommunikasjonen har i mange tilfelle vorte
mykje lettare.
I masteroppgåva mi ynskjer eg å sjå på språkbruk i det offentlege, då ved å
granska korleis klarspråk vert gjennomført i praksis. Med omgrepet klarspråk (lånt frå
Sverige) meiner ein språk som er korrekt, klart og tilpassa brukaren, i tekstar frå det
offentlege (Språkrådet & Difi, 2010: 8). Dette er som sagt eit særs aktuelt tema om
dagen, og klart språk vert (eller skal i alle fall vera) tungt vektlagt innanfor statlege
verksemder, i deira kommunikasjon med publikum. Prosjektet Klart språk i staten vart
starta opp i 2008 med nettopp dette for auga, og skal bidra til å fremja demokratiet,
auka tilliten til forvaltinga og redusera det ekstraarbeidet som uklart og dårleg språk
kan føra til (s.v.: 23). Trass fokuseringa på dette dei siste åra, er det eit arbeid som er
langt ifrå ferdig, og eit tema som tillèt vidare undersøking.
Hovudmålsetjinga innanfor klarspråksarbeidet er at informasjonen som vert
gjeven frå staten, skal vera klar og lett å forstå. I arbeidet med denne oppgåva er det
nettopp dette eg vil undersøkja, då det er noko eg synest er viktig. Ikkje berre er det
viktig at tekstane er lette å forstå, men òg at dei er skrivne på god, korrekt norsk.
Spesielt vil eg sjå nærmare på forskjellar mellom bokmåls- og nynorsktekstar. Korleis er
”klarspråket” her? Er tekstane like klare og gode på begge målformer? Ut ifrå dette har
eg formulert følgjande problemstilling:
I ei samanlikning av parallelle bokmåls- og nynorsktekstar, er tekstane meir eller
mindre forståelege på den eine målforma, sett ut ifrå klarspråksrådgjevinga?
1
For å få undersøkt dette, skal eg i oppgåva mi ta føre meg eit utval tekstar henta frå ulike
statlege institusjonar. Tekstane må då finnast på begge målformer, slik at eg via ein
språkleg analyse av desse kan finna fram til om dei scorar ulikt i høve til
klarspråksrådgjevinga. Eg skal gjennomføra ein brei analyse av eit relativt lite materiale,
for slik å få undersøkt fleire sider ved tekstane. Eg skal då telja opp førekomstane av
og/eller kommentera ei rekkje utvalde trekk. Ein del av desse trekka er tradisjonelle
bidragsytarar til tungt språk som ofte går att i tekstar frå det offentlege. Korleis tekstane
kjem ut etter ei slik oppteljing, vil ved ei samanlikning av målformene gje meg ein
peikepinn på om dei er like forståelege eller ikkje. For å ha noko anna enn berre meg
sjølv og teorien å støtta meg til, skal eg gjennomføra brukartestar på delar av materialet
mitt.
Eg set fram tre hypotesar eg skal undersøkja nærmare:
1. Bokmålstekstane er meir tynga av nokre utvalde språktrekk som er rekna å vera
dårlege, enn nynorsktekstane, som er rekna å vera meir munnlege og rett fram.
(Jamfør omtalane seinare.)
2. Nynorsktekstane er meir prega av formelle feil.
3. Det er forskjellar i språket mellom tekstar som er retta mot store publikum
samanlikna med tekstar som er retta mot mindre publikum.
1.2 Problemet med offentleg språk
Det offentlege språket, eller forvaltingsspråket, verkar ofte stivt og tungt i forma, og er
veldig ”skriftleg”. Dette kjem av at det byggjer på ein lang tradisjon med arv frå latin,
tysk og dansk, og framleis har spor etter desse gamle formuleringane. Typisk for
forvaltingsspråket er at det skil seg frå det daglegdagse språket, for slik å vera likt for
alle. Dette gjer at språket vanlegvis er upersonleg, nøytralt og sakleg (Assum & Figved,
1987: 225).
Forvaltingsspråket og daglegspråket har tradisjonelt lege langt frå kvarandre –
difor er det ein tung og tidkrevjande prosess når me no prøver å minska denne
avstanden. Tidlegare var det eit poeng å skapa avstand mellom styresmaktene og folket,
og å understreka denne ved å nytta eit språk som vanlege folk ikkje skjøna seg på (s.v.:
230). Språk er makt – dei som beherskar eit språk, har makt over dei som ikkje gjer det
(s.v.: 234). Slik har dei styrande i tidlegare tider aktivt brukt språket til å markera si
2
særstilling ovanfor dei styrte (sst.). Men når me framleis slit med desse tunge og
uskjønelege formuleringane i dag, har det nok litt å gjera med ”latskap” (s.v.: 226), då
det har vore lettare å halda på det gamle enn å ta seg tida og bryet med å ”omsetja” (s.v.:
226). ”Arven fra arkivet har stor tyngde! På den måten er tung og uhensiktsmessig
språkføring blitt bevart og ført videre til vår tid”(sst.).
I samanheng med ”arven frå arkivet” kjem òg problemet med fagspråk, som
byggjer på mykje dei same tradisjonane. Mange offentlege tekstar er skrivne av fagfolk,
spesialistar innanfor eit fagfelt. Desse nyttar sitt eige språk med avansert fagterminologi
og eigne formuleringar, slik dei er lært opp til under utdanninga og i yrket, og som er
fullt forståeleg for dei – men gjerne ikkje like lettfatteleg for folk flest. Sjølv om slike
offentlege tekstar er skrivne på godt og korrekt fagspråk, hjelper det lite når
mottakarane er vanlege folk utan spesialkompetanse på feltet. Utfordringa for
skrivarane av desse tekstane er då å gjera informasjonen i tekstane lettare å forstå ved å
nytta eit klarare og meir allment språk, samstundes som dei held seg faglege – noko som
kan vera vanskeleg å få til.
Ein popularisert skrivestil er gjerne vanskeleg å kombinera med ein fagleg
diskurs, då ein risikerer å uttrykkja seg upresist ved å nytta daglegdags språk. Men som
filosof Arne Næss (1975: 32) seier: ”Det hjelper lite med en formulering som blant
sakkyndige er et meget nøyaktig uttrykk for en påstand, hvis det publikum den er
henvendt til, ikke forbinder noen mening med den.” Dessverre er det òg ofte slik, seier
han vidare (sst.), at jo meir ein presiserer, jo lenger og meir kompliserte blir
formuleringane – noko som igjen krev meir av lesaren. Dette gjer det å skriva presist og
samstundes lettfatteleg til ei vanskeleg oppgåve å løysa. Endå vanskelegare blir det å
hanskast med problemet då dei færraste av desse fagekspertane har trening eller
opplæring i slik popularisert formidling.
1.3 Bokmål versus nynorsk
Sidan jamstillingsvedtaket i 1885 har nynorsk og bokmål ifølgje lova vore jamstilte
(Torp og Vikør, 2003: 170–171). I dag vil dette i praksis fyrst og fremst seia at
privatpersonar har krav på å få svar på den målforma dei sjølv nyttar når dei vender seg
til offentlege kontor, at alle offentlege skjema skal finnast på begge målformer, og at all
annan trykt informasjon frå det offentlege skal finnast i rimeleg fordeling på bokmål og
nynorsk (Assum & Figved, 1987: 245).
3
Likevel, veit me, er det ikkje alltid slik, og det er stort sett den nynorske målforma
og nynorskbrukarane som vert undertrykte (Kultur- og kyrkjedepartementet, 2008:
191). I tillegg er det ofte slik at det materialet som vert skrive på nynorsk, er meir eller
mindre direkte omsett frå bokmål (jamfør 1.5.1.1), noko som gjerne fører til dårleg
nynorsk.
I arbeidet med klart språk ville det gjerne vore betre om ein snudde om på dette.
Nynorsk er eit meir lesarvennleg språk; aktivt, med kortare setningar og meir konkret
innhald, medan det offentlege bokmålet framleis slit med den tysk-danske arven og
høgtideleg stil (s.v.: 247). Til dette reknast mellom anna språktrekk som passiv,
nominalisering, enkel bestemming og possessiv før substantiv (sjå omtale i kapittel 2).
Der ein har problem med byråkratisk språk, ville det vore lettare om grunntekstane var
skrivne på nynorsk, og deretter omsett til bokmål (Assum & Figved, 1987, Språkrådet &
Difi, 2010). Fordi nynorsk har ei anna setningsoppbygging, må ein skriva desse
vanskelege formuleringane heilt om. Resultatet vert eit språk som er meir ”rett fram”,
altså lettare å forstå. I tillegg er ikkje nynorsk like høgtideleg som det offentlege
bokmålet framleis er, men meir folkeleg, og difor betre eigna som forvaltingsspråk
(Assum & Figved, 1987: 247).
Språkrådet si språkteneste for statsorgan trur elles at ei forenkling av språket i
bokmålstekstane kan hjelpa på kvaliteten på nynorsktekstane (Kultur- og
kyrkjedepartementet, 2008: 191). På den andre sida kan det å arbeida med ein betre
nynorsk vera til hjelp i arbeidet med eit betre bokmål (sst.). Slik sett er det ein gjensidig
samanheng mellom det å arbeida med tekstar på bokmål og tekstar på nynorsk, står det
i st.meld. nr. 35 (2007/2008) Mål og meining – ein heilskapeleg statleg språkpolitikk
(sst.). (Statleg språkpolitikk vert meir omtalt i 1.5.)
1.4 Klarspråksarbeidet
Arbeidet med eit betre og klarare språk i det offentlege har vore svært aktuelt dei siste
åra, men er ikkje noko nytt som kom med Klart språk i staten, heller ikkje typisk norsk.
Mellom anna i Sverige, Danmark og England har dei òg jobba med dette.
Ein føregangsmann innanfor klarspråksarbeidet i Noreg var juristen Nikolai
Gjelsvik, som allereie i mellomkrigstida omsette lover til nynorsk, og slik skapte eit
mønster for eit meir moderne lovspråk, både for nynorsk og bokmål (Kultur- og
kyrkjedepartementet, 2008: 189).
4
På midten av 1950-talet såg dei norske styresmaktene effektiviseringspotensialet
i eit betre offentleg språk, og byrja aktivt å gjera noko med det – då ved norskkurs for
statstilsette og utgjevinga av Einar Lundeby (1958) sitt rettleiingshefte Søkelyset mot
språkreformen (Kultur- og kyrkjedepartementet, 2008: 189, Assum & Figved, 1987:
227). Då det på 60-talet vart lagt fram ein ny informasjonspolitikk, var godt språk i
informasjonen frå offentlege myndigheiter stilt opp som eit av grunnkrava (sst.). I tillegg
vart det gjennomført konkrete tiltak som at offentlege dokument vart skrivne om av
språkspesialistar, og at saksbehandlarar vart lærte opp til sjølve å skriva godt norsk
(Assum og Figved, 1987: 228).
På 70-talet vart det i statleg regi sett i gang ulike tiltak, som mellom anna gjaldt
språket, for å betra kommunikasjonen mellom forvaltinga og publikum – og for å hindra
at forvaltinga sto fram som ”eit upersonleg vesen som ein kvidde seg for å ta kontakt
med” (Kultur- og kyrkjedepartementet, 2008: 190). Det vart understreka at språket
måtte vera klart og lettfatteleg, utan ord og vendingar som var ukjende for folk flest, og
at tonen i brev og meldingar måtte vera meir personleg, slik at folk kunne merka at det
var menneske dei hadde med å gjera (sst.). I samband med dette vart det gjeve ut to
sentrale handbøker til hjelp for forvaltinga, Norsk i embets medfør og På godt norsk. Ei
handbok i nynorsk målbruk (sst.) (omtalt seinare).
På 1980-talet vart det så sett i verk ein storstilt kampanje for å leggja til rette for
ei meir publikumsvenleg forvalting, og arbeidet for eit betre forvaltingsspråk var her eit
viktig element (sst.). Sist på 90-talet vart det lansert eit eige prosjekt for eit enklare
språk i statlege dokument, og Statskonsult (i dag Difi) og Språkrådet laga i denne
samanheng hjelpemiddelet Språksjekken – en hjelp til bedre språk i staten (Norsk
språkråd og Statens informasjonsteneste, 2000, Kultur- og kyrkjedepartementet, 2008:
190, Språkrådet & Difi, 2010: 23). Det vart i perioden òg halde fleire skrivekurs for
forvaltinga (Språkrådet & Difi, 2010: 23).
I 2005 vart det i Språkrådet oppretta ei eiga språkteneste for statsorgan, og i
2008 vart som sagt prosjektet Klart språk i staten starta opp, etter oppdrag frå
regjeringa og det dåverande Fornyings- og administrasjonsdepartementet (sst.). Bak
dette står Språkrådet og Direktoratet for forvalting og IKT (Difi), som saman jobbar for
”å få flere statlige virksomheter til å skrive enkelt og klart når de kommuniserer med
publikum” (sst.). Slik skal prosjektet ”bidra til å fremme demokratiet, øke tilliten til
forvaltningen og redusere det ekstraarbeidet som uklart og dårlig språk kan føre til”
5
(sst.). Ikkje minst sparer staten pengar ved å redusera dette ekstraarbeidet, som må til
når ein må forklara publikum kva informasjonen dei sender ut, eigentleg tyder.
”For innbyggjaren skal offentleg sektor vere enkel og grei å ha med å gjere. Alle
skal kunne forstå sine rettar, plikter og moglegheiter. Eit demokrati kan ikkje fungere
om folk ikkje skjønnar kva det offentlege skriv”, sa tidlegare fornyingsminister Heidi
Grande Røys då ho lanserte prosjektplanane (sst.).
1.5 Statleg språkpolitikk
I det følgjande tek eg føre meg to dokument, st.meld. nr. 35 (2007/2008) Mål og meining
– ein heilskapeleg statleg språkpolitikk og Statens kommunikasjonspolitikk av 2009.
Fyrstnemnde er det viktigaste og mest omfattande dokumentet som omhandlar statens
ståstad innan språkpolitikk av nyare dato, og eg held meg hovudsakleg til dette.
1.5.1 Ein heilskapeleg statleg språkpolitikk
I stortingsmelding nr. 35 frå 2007/2008: Mål og meining – ein heilskapeleg statleg
språkpolitikk (Kultur- og kyrkjedepartementet, 2008) deler dei utfordringane for
forvaltingsspråket i to hovuddelar: ”Det eine er å syta for at språket er korrekt og
ordentleg, det andre å leggja til rette for at det også er forståeleg slik at det
kommuniserer på ein formålstenleg måte med dei aktuelle målgruppene” (s.v.: 186).
1.5.1.1 Språkstoda i det offentlege
På dette tidspunktet står det slett ikkje dårleg til med språket i det offentlege, står det
(s.v.: 187). Det blir gjort mykje godt språkarbeid, og jamt over vert det nytta eit meir
personleg, naturleg og munnleg prega språk i dag enn tidlegare (sst). Trass
forbetringane er det likevel mykje som kan og må bli betre (sst.).
Særleg på nynorsksida er det mykje ukorrekt og usikker språkbruk å sjå, og det
må difor setjast inn ein særleg innsats på dette feltet, står det vidare (s.v.: 188). Sjølv om
det er tydeleg at mange offentleg tilsette finn det vanskelegare å skriva nynorsk enn
bokmål, er det ikkje ei akseptabel innstilling at korrekt og god nynorsk er mindre viktig
enn korrekt og god bokmål (sst.). Her trengst det ei haldningsendring (sst.).
Språktenesta for statsorgan, som er ein del av Språkrådet, har som oppgåve å
hjelpa med eit betre og klarare språk i staten, samt å arbeida for ei jamnare fordeling
mellom målformene i statlege tekstar (Språkrådet, 2012). Det vil i praksis seia at dei
6
arbeider for eit betre nynorsk forvaltingsspråk og for at statsorgana skal oppfylla kravet
om minimum 25 % nynorsk i alle skriftlege publikasjonar frå staten (sst.). (Den siste
statistikken (Kulturdepartementet, 2014) viser at den samla nynorskprosenten i
utoverretta informasjonsmateriale frå 2013 er 20,7 %.)
I den førebelse rapporten frå språktenesta (frå lanseringa og fram til 1. juli 2007),
basert på dei oppdraga dei har hatt, er inntrykket deira at bokmålstekstane er av svært
varierande kvalitet, medan mange av nynorsktekstane dei har vurdert, ”rett og slett
ikkje held mål” (Kultur- og kyrkjedepartementet, 2008: 191). Desse er ofte ord-for-ordomsetjingar av tunge og innfløkte bokmålstekstar (sst.).
For ein stor del er språkleg kvalitet i det offentlege eit spørsmål om
språkmeistring blant dei offentleg tilsette (s.v.: 187). Dette har igjen samanheng med
språkopplæringa i skule og utdanning, og kor tungt språkkompetanse blir vektlagd ved
rekruttering til og i jobben (sst.). Ein avgjerande føresetnad for framsteg i det språklege
kvalitetsarbeidet, står det, er å vedgå at det å skriva klart er slitsamt og tidkrevjande for
dei aller fleste, og at det krev pågangsmot, vilje og konsentrasjon for å få til (sst.).
1.5.1.2 Mål og tiltak
Den offentlege forvaltinga er ein viktig arena i arbeidet for å styrkja nasjonalspråket
vårt, både norsk generelt og nynorsk skriftkultur spesielt, då ho har eit særleg ansvar for
å stå fram som eit godt førebilete (s.v.: 186). ”Arbeidet for eit korrekt og velfungerande
språk i offentleg forvalting må såleis stå sentralt i den språkpolitiske offensiven i åra
framover” (s.v.: 186–187).
I arbeidet med dette må det fyrst og fremst etablerast ein standard for språkleg
kvalitet i det offentlege (s.v.: 192). Formuleringar om at det skal leggjast vekt på godt og
korrekt språk, skal heretter takast inn i alle mål- og tiltaksdokument av typen
serviceerklæringar, verksemdsplanar og liknande, står det (sst.). Òg i den nye statlege
kommunikasjonspolitikken (sjå 1.5.2) ”vil det bli innarbeidt ein ambisjon om at det
offentlege skal leggja vinn på å nytta eit enkelt og forståeleg språk, og at språket skal
vera i samsvar med gjeldande rettskivings- og måljamstillingsreglar”, står det vidare
(sst.).
For å følgja opp det overordna standardkravet, vil føresetnadane så vera at alle
statlege organ skal kontrollera den språklege standarden minst éin gong i året (sst.).
7
Spesielt viktig vil det vera å få luka ut systematiske feil og manglar i dokument som er
tilgjengelege og i bruk over lang tid, då særleg på statlege nettsider (sst.).
Føresetnaden er at språktenesta skal vera ein sentral aktør i dette språklege
kvalitetsarbeidet (sst.). Eit viktig tiltak vil vera å få på plass eit nettverk av
språkkontaktar, éin eller fleire for kvart statsorgan (s.v.: 192–193). I tillegg må ein i
større grad ty til eksterne ressursar, det vil seia språkkonsulentar som språktenesta kan
stå inne for og tilrå brukt til språkfagleg hjelp (s.v.: 193).
Det vil òg bli lagt opp til meir systematisk arbeid med språket i lover og
forskrifter, og særleg utforming av slike på nynorsk vil bli lagt vekt på (sst.). (Ei
oppteljing på 90-talet viste at berre 5 % (rekna i sidetal) av lovene som er vedtekne
etter 1975 er skrivne på nynorsk (sst.).) Målet er at minst 25 % av lovverket etter kvart
skal vera på nynorsk (sst.).
1.5.2 Statens kommunikasjonspolitikk
Statens kommunikasjonspolitikk har eit todelt føremål: 1) å få bodskapen fram til dei
som treng han, og 2) skape ein dialog mellom innbyggjarane og staten (Fornyings- og
administrasjonsdepartementet, 2009: 5). I kommunikasjonspolitikken av 2009 vert
mellom anna ”åpenhet” og ”nå alle” lagt fram som prinsipp for god kommunikasjon (s.v.:
8). Desse prinsippa inneber at staten skal vera open, tydeleg og tilgjengeleg i
kommunikasjonen med innbyggjarane, og at staten skal syta for at relevant informasjon
når fram til alle den gjeld for (sst.). Vidare er eitt av måla at innbyggjarane skal få
korrekt og klar informasjon om rettane, pliktene og moglegheitene sine (sst.).
Føresetnaden for å nå dette målet er at staten må bruka eit klart og godt språk som alle
kan forstå (sst.).
8
1.6 Gangen vidare i oppgåva
I neste kapittel, kapittel 2, gjer eg greie for det teoretiske grunnlaget for denne oppgåva:
grammatiske skildringar, forsking og rådgjeving i samband med dei trekka eg skal
undersøkja. Kapittel 3 er metodekapittel, der eg forklarer korleis eg går fram i arbeidet
med tekstane. I kapittel 4 presenterer eg analysematerialet og kriteria for valet av dette.
Deretter kjem analysen, i kapittel 5. Her tel eg opp kvart trekk. I kapittel 6 samanfattar
eg resultata frå analysen. I kapittel 7 går eg gjennom brukartestane, før eg så i kapittel 8
samanliknar resultata frå analysen og brukartestane, diskuterer rundt desse og
konkluderer. Til slutt kjem avsluttande merknader og vurdering av eige arbeid i kapittel
9.
9
2 Teorigrunnlag
I dette kapittelet gjer eg greie for teorien som ligg til grunn for undersøkinga mi.
Vinklinga mi er slik at eg tek føre meg dei språktrekka og sidene ved ein tekst som har
vore mest vektlagde innan klarspråksarbeidet, for deretter å undersøkja
analysetekstane mine med utgangspunkt i desse.
2.1 Utgangspunkt for undersøkinga
2.1.1 Framgangsmåte
Utgangspunktet for undersøkinga mi byggjer i stor grad på eit oppsett eg har lånt frå
Språkrådet (2010: 13):
1. Føremål: Kjem bodskapen klart fram gjennom teksten?
2. Struktur: Er stoffet logisk disponert og informative overskrifter på plass?
3. Språk: Er språket klart?
På setningsplan: for lange og kompliserte setningar, for korte og komprimerte,
bruk av passiv, nominaliseringar?
På ordplan: bruk av faguttrykk, vanskelege eller upresise ord, kanselliord?
4. Stil: Er teksten personleg og uformell i stilen? Er forholdet mellom partane i
kommunikasjonen tydeleg?
5. Formelle feil: Er rettskrivinga og teiknsetjinga korrekt?
Dette er sider ved ein tekst som alle verkar inn på kor lett eller vanskeleg han er å lesa
og å forstå, og som er sentrale innanfor klarspråksarbeidet. Språktrekka som er nemnde
i punkt 3 har vore særleg vektlagde, då desse vert sett på som typiske årsaker til tungt
og uklart språk. Eg er i denne oppgåva innom alle punkta i arbeidet med
analysetekstane, men eg legg særleg vekt på punkt 3, 4 og 5 (kapittel 2.4–2.6).
Før eg no går nærmare inn på desse språklege sidene ved ein tekst som typisk
verkar inn på lesbarheita, må det seiast at sjølve innhaldet, stoffet, i teksten òg spelar ei
rolle for kor lett eller vanskeleg han er å lesa. Den svenske lesbarheitsforskaren C.H.
Björnsson definerer lesbarheit slik: ”Läsbarheten är summan av sådana språkliga
egenskaper hos en text, vilka gör den mer eller mindre svårtilgänglig för läsaren”
(1968a: 13, i Platzack, 1974: 9). I tillegg er sjølvsagt lesaren sine forkunnskapar om
emnet, samt leseerfaring, motivasjon og interesse relevante faktorar for om ein tekst
10
vert oppfatta som tung eller lett (Platzack, 1974: 18, Maagerø og Skjelbred, 2010: 131).
Her har gjerne alder, utdanning og yrke noko å seia.
2.1.2 Litteratur
I det følgjande kapittelet nyttar eg meg av mykje den same litteraturen. I samband med
dei grammatiske skildringane held eg meg (stort sett) til Faarlund, Lie og Vannebo
(1997) Norsk referansegrammatikk og/eller Lars Anders Kulbrandstad (2005) Språkets
mønstre – grammatiske begreper og metoder. Under rådgjeving/forsking viser eg i fyrste
omgang til Erik Wellander (1973) Riktig svenska, Finn-Erik Vinje (1986) Norsk i embets
medfør og Jan Olav Fretland mfl. (1986) På godt norsk. Ei handbok i nynorsk målbruk. Eg
ser på desse som svært sentrale innanfor rådgjevinga (meir om dei nedanfor). Deretter
viser eg til anna rådgjeving og forsking på feltet. Dette for å få eit større bilete av kva
forskinga og rådgjevinga seier, då det i somme tilfelle rår usemje kring kor uheldige dei
aktuelle trekka eigentleg er. Eg har i denne framstillinga ikkje skilt mellom rådgjeving og
forsking. Grunnen til dette er at dei heng så nært i hop at det er vanskeleg å skilja dei
klart frå kvarandre.
2.1.2.1 Norsk referansegrammatikk og Språkets mønstre
Norsk referansegrammatikk er skriven av Jan Terje Faarlund, Svein Lie og Kjell Ivar
Vannebo og er ein standardgrammatikk over det moderne norske språket, bokmål og
nynorsk (Universitetsforlaget, u.å.). Som noregshistorias største og mest omfattande
grammatikk (sst.) og det mest sentrale referanseverket, er det ei svært påliteleg og grei
kjelde.
Språkets mønstre av Lars Anders Kulbrandstad er den mest brukte grammatikken
på nordiskstudiet i allmennlærarutdanninga og vert òg mykje brukt i grunnutdanninga i
nordisk ved universitet og høgskular (Universitetsforlaget, u.å.). Eg brukar helst denne i
tilfelle der Norsk referansegrammatikk ikkje seier noko om det eg er ute etter, eller i
tilfelle der Kulbrandstad har ein annan tilnærmingsmåte på det aktuelle temaet.
2.1.2.2 Wellander, Vinje og Fretland mfl.
Svenske Erik Wellander var den fyrste til å ta eit oppgjer med kansellistilen og den
abstrakte uttrykksmåten som følgjer med. I arbeidet med eit betre, skriftleg svensk,
hadde han det svenske talemålet og fire krav som utgangspunkt: ”Skriv klart”, ”Skriv
11
enkelt”, ”Skriv kort” og ”Skriv svenska” (Wellander, 1973). Riktig svenska kom fyrst ut i
1939, og seinare i fleire utgåver.
Wellander sine tankar om eit betre og klarare språk har i stor grad smitta over på
språkarbeidet i Noreg, og særleg Finn-Erik Vinje har vidareført desse i si rådgjeving om
korleis å skriva klar og god offentleg norsk. Vinje har vore spesielt viktig innanfor dette
arbeidet i Noreg, men òg Jan Olav Fretland har vore viktig på området, då på
nynorsksida. På nynorsksida har òg Magne Rommetveit, Arnulv Sudmann og Lars S.
Vikør delteke. Bøkene Norsk i embets medfør (som fyrst kom ut i 1977) og På godt norsk.
Ei handbok i nynorsk målbruk (1980) er begge resultat av eit statleg prosjekt med mål
om å betra forståinga mellom publikum og forvaltinga, og er slik sentrale innanfor
arbeidet med eit betre offentleg språk i Noreg – no altså klarspråksarbeidet.
2.2 Føremål
Spørsmålet knytt til føremål med teksten er: Er bodskapen klar? Lukkast teksten i å
formidla det han skal på ein god måte? Her spelar trekka eg tek opp nedanfor i 2.3 og så
vidare inn, då dei kan vera med på å hindra (eller hjelpa) at bodskapen i teksten kjem
klart fram.
2.3 Struktur
Struktureringa av ein tekst kan ha mykje å seia for kor oversikteleg og lettlest han er.
Ei logisk disponering av teksten, naturleg inndeling i avsnitt og bruk av punktoppstilling
eller nummerering ved viktig informasjon – dersom det er gjort rett – er med på å gjera
ein tekst lettare å lesa. Òg typografiske grep som feit eller kursivert skrift, understreking
og fargar er med på å tydeleggjera bodskapen i teksten. Det same gjeld for informative
overskrifter og mellomtitlar. Ei god overskrift er viktig, og mellomtitlar kan vera svært
nyttige både ved at dei deler opp teksten og gjev ei betre oversikt over kva han tek opp.
Tekstbinding er òg relevant i denne samanhengen, men eg går ikkje nærmare inn på
dette her, då det er nødvendig å avgrensa.
12
2.4 Språk
Dette kapittelet (og 2.5) er bygd opp på følgjande vis: Fyrst definerer og kategoriserer eg
dei ulike trekka, då ved hjelp av Norsk referansegrammatikk (1997) og Språkets mønstre
(2005), deretter kjem ein presentasjon av noko av rådgjevinga og forskinga knytt til
kvar av dei (i den grad litteraturen min dekkjer alt dette). Her viser eg særleg til
Wellander (1973), Vinje (1986) og Fretland mfl. (1986), men òg andre, mellom anna
Språkrådet (2010).
2.4.1 Setningslengd og -oppbygging
2.4.1.1 Definisjon og kategorisering
Ei setning kan definerast som eit subjekt + eit verb i finitt form (presens, preteritum,
imperativ), men når verbet står i imperativ, treng ikkje setninga ha noko subjekt i seg
(Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 39, Kulbrandstad, 2005: 180–181). Når eg i det
følgjande snakkar om setningar, er det det same som periodar – alt som står mellom to
store skiljeteikn (punktum, utropsteikn og spørsmålsteikn). Hovudsetningar kan stå
åleine, medan leddsetningar ikkje kan det, då dei er del av andre leddsetningar og/eller
hovudsetningar (Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 41). Eg går ikkje nærmare inn på
setningsoppbygging her, då eg ikkje gjer det i analysen. Dette er for å avgrensa
undersøkinga. Litt meir inngåande om setningsoppbygging vert det likevel nedanfor.
2.4.1.2 Rådgjeving og forsking
Generelt om setningsstruktur seier Wellander (1973: 229):
I varje framställning med allvarligt syfte gäller det att skilja mellan huvudsak och
bisak, att framhäva det väsentliga, jämställa det likvärdiga och, inte minst, hålla
tillbaka eller helst undertrycka det oväsentliga. Tankegångens olika leder skall
ordnas på det sätt som bäst låter deras inbördes sammanhang framträda.
Ein tekst vert som oftast klarast dersom hendingane han skildrar følgjer kvarandre i tid,
seier han (sst.). I høve forholdet mellom hovudsetning og leddsetning, gjeld stort sett
den gamle regelen om hovudsak i hovudsetning og bisak i bisetning (underordna
setning, leddsetning), sjølv om det finst unntak der meiningsinnhaldet i leddsetninga er
like viktig som i hovudsetninga, eller endå viktigare (s.v.: 230–231). Innskotne
13
leddsetningar må ikkje avbryta logikken i setninga og hindra forståinga, seier han, og
leddsetningar bør heller ikkje setjast inni leddsetningar, som kinesiske øskjer (s.v.).
Om setningslengd kan ein ikkje seia noko bestemt, meiner han, men ei setning
skal utgjera ei samanhengande meiningseining, og kan difor ikkje ”belastast” med
uavgrensa stoffmengder (s.v.: 233). Vidare seier han at om det i det heile finst ein regel
ein alltid bør ta omsyn til, så er det at ein skal variera: ”Korta meningar bör växla med
längre, enkla med sammansatta, samordning med underordning” (sst.).
Som svar på det at lange setningar vert sagt å vera tunge, og korte setningar lette,
viser Finn-Erik Vinje (1986) hjå seg til ulike forskingsresultat. I ei undersøking frå 1962
vart det konstatert at ein tekstversjon med gjennomsnittleg setningslengd på 15 ord, var
om lag 6 % meir forståeleg enn ein tilsvarande tekstversjon med gjennomsnittleg 39 ord
per setning. I ei anna undersøking derimot, frå 1968, vart det ikkje funne prov for at
setningslengda i seg sjølv spelar noka rolle for forståinga av teksten. Indirekte spelar det
likevel ei rolle, seier Vinje (s.v.: 29), då me i lange setningar gjerne endar opp med å
bruka meir innvikla konstruksjonar. Ved å skriva kort, minskar me risikoen for at
setningsoppbygginga vert for komplisert.
Likevel er det ikkje slik at jo kortare setningar, jo betre. Ei undersøking frå 1973
viste at tekstar med svært korte setningar, om lag 9 ord per setning, gjev dårlegare
leseforståing enn tekstar med gjennomsnittleg litt lengre setningar, på om lag 13 ord
(sst.). Dette skuldast det at teksten vert oppstykka i alt for mange små bitar. (Vinje
oppgjev ikkje vidare referansar for verken denne eller dei førre undersøkingane.)
Noko idealtal på kor lang ei setning bør vera, kan han ikkje gje, men rådar som
Wellander til å variera (sst.).
I ei lærebok i norsk stil skriv S Juell Tønnesen (1890, fritt attgjeve i Vinje, 1986:
28) følgjande om setningslengd:
Perioden bør ikke være længere, end at man kan danne den fuldt færdig i
hovudet, før man sætter den på papiret. Man bør endog gjentage den flere gange
for sig selv, indtil man gjennem øret er bleven sikker paa, at den er velklingende.
Sjølv om det generelt sett er eit godt råd å fatta seg kort, er det slett ikkje slik at den
kortaste av to tekstversjonar alltid er den lettaste. Komprimerte tekstar med tettpakka
informasjon gjer gjerne at lesaren ikkje greier å henga med, spesielt om stoffet er
14
vanskeleg eller nytt for lesaren. Ein bør då skru ned tempoet, tynna ut teksten og ta éin
ting om gongen (Vinje, 1986: 34).
Ei anna kjelde til tungt språk er venstretunge setningar, der ”løysinga” eller
”poenget” ikkje kjem før til slutt i setninga. Ein god regel er då å plassera verbalet, det
viktigaste leddet i setninga, så langt til venstre som mogleg, og dei tunge ledda så langt
til høgre som mogleg, seier han (s.v.: 78–79). Då det ofte er nødvendig å knyta fleire
leddsetningar til same overordna setning eller til kvarandre, er det viktig å ordna dei
logisk, då dei elles kan føra til at teksten vert tung og vanskeleg å forstå (s.v.: 65).
Tidsbestemmingar, vilkår, årsaker og følgjer vert gjerne uttrykte i innfletta
leddsetningar. Dersom desse vert arrangert formålstenleg i ordna rekkjefølgje, treng det
ikkje by på problem, hevdar Vinje (sst.).
Kort oppsummert seier Fretland og Vikør (Fretland mfl., 1986: 130) at:
Somme trur at god nynorsk setningsbygnad går ut på å lage setningane kortast
mogleg og bruke punktum så mykje som råd. Dette er ei mistyding. Det viktigaste
kravet er at ein ordlegg seg klårt, byggjer opp setningane på ein logisk og fast
måte, og organiserer dei slik at det er lett å få oversikt og halda tråden.
Innanfor rådgjevinga er det på dette punktet stor einigheit:
Ifølgje Språkrådet (2010: 75) er lange setningar med mykje informasjon og/eller mange
innskot ei vanleg årsak til tungt språk. For å vera på den sikre sida, bør ein skriva
fullstendige setningar med subjekt og verbal og unngå overpresisering og gjentakingar
(sst.). Ei god setning bør helst ikkje vera meir enn 25 ord lang, meiner dei (sst.).
I samband med ei undersøking av lesbarheit, utvikla C.H. Björnsson ein metode
for å måla kor tilgjengeleg ein tekst er, såkalla lix-måling (lix står for ”läsbarhetsindex”).
Bakgrunnen for denne målinga er granskingar han gjorde av kva komponentar i språket
som gjer ein tekst meir eller mindre lesbar (Fretland, 2000: 37). Ut av ei rangering av 16
komponentar, fann han at setningskonstruksjon og setningslengd er dei mest
avgjerande (sst.).
Nok ein gong må det understrekast at desse to komponentane,
setningskonstruksjon og setningslengd, heng saman. Schlesinger (1968, i Platzack, 1974:
14) har undersøkt forholdet mellom setningslengd og lesbarheit, og fann ikkje noko
prov for at setningslengda i seg sjølv spelar noka rolle for kor lettlest ein tekst er.
15
”Det förefaller således troligt, menar Schlesinger, att det är det faktum att vi i längre
meningar vanligen använder syntaktisk mer invecklade konstruktioner som är orsak till
att meningslängden er en bra läsbarheitsfaktor”, skriv Platzack (1974: 14).
Som nemnt over er det likevel ikkje dermed gjeve at korte setningar alltid er meir
lettlesne. Eit minus med korte setningar er at dei gjerne manglar bindeord som forklarer
samanhengen mellom setningane, og slik bind teksten saman, seier Maagerø og
Skjelbred (2010: 136). Lesaren må då sjølv trekkja desse slutningane som ikkje vert
eksplisitt uttrykt (s.v.: 137). Dette gjer ikkje nødvendigvis teksten uskjøneleg, men han
vert gjerne mindre lettlesen. Det beste er nok ein variasjon av lange og korte setningar,
då dette skaper god rytme i teksten, noko som i neste omgang gjer at han er lettare å
lesa (Lundberg og Reichenberg, 2008, i Maagerø og Skjelbred, 2010: 138).
Typisk innanfor offentleg formidling, seier Fretland (2000), er lange rekkjer av
preposisjonsuttrykk, unødvendig lausprat og gjentakingar. Han gjev følgjande råd for ei
poengtert framstilling: Gå rett på sak, gjer deg ferdig med éin ting om gongen, og sei
ikkje meir enn det du skal (s.v.: 34–35).
For å oppsummera, er det altså lurt å passa på at setningane ikkje vert for lange.
Problemet er likevel ikkje nødvendigvis lengda i seg sjølv, men korleis setningane er
oppbygde. Er informasjonen i setninga relevant, rett på sak og logisk og godt strukturert,
treng ikkje sjølve lengda vera eit problem. Det beste er å variera mellom korte og lange
setningar.
2.4.2 Passiv
2.4.2.1 Definisjon og kategorisering
Alle norske verb som uttrykkjer handling, har to sett verbformer, aktive og passive. Når
subjektet i setninga uttrykkjer agens, er verbformene aktive, medan passive verbformer
vert brukte når agens ikkje vert uttrykt via subjektet (Kulbrandstad, 2005: 126). Felles
for alle passivsetningar er to ting: 1) at verbalet står i passiv form og 2) at det som ville
vore subjekt i den tilsvarande aktive setninga, ikkje er subjekt i den passive. Subjektet
(og agensleddet) frå aktivsetninga er anten uttrykt i ein preposisjonsfrase med av eller
heilt utelate (Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 838).
I norsk har me to typar passiv: s-passiv og omskriven passiv. S-passiv består
vanlegvis av eit modalt hjelpeverb og s-form av verbet i infinitiv. På bokmål er òg spassiv utan hjelpeverb vanleg, medan det på nynorsk vert rekna som feil. S-formene av
16
verba skal på nynorsk dessutan skrivast med st-ending. Omskriven passiv består av
hjelpeverb pluss perfektum partisipp av hovudverbet. Hjelpeverba bli (på nynorsk òg
verte) og være/vera vert brukte til å danna samansette former i passiv, og me snakkar
gjerne om ”bli-passiv” og ”være-passiv” (s.v.: 523).
Døme på s-passiv og omskriven passiv:
bm: s-passiv: Oppgaven (skal) leveres til jul
nn: st-passiv: Oppgåva skal leverast til jul
bm: omskriven passiv (hjelpeverb bli): Oppgaven ble gitt i fjor
nn: omskriven passiv (hjelpeverb vere): Oppgåva er skriven av meg
2.4.2.2 Rådgjeving og forsking
Om passiv seier Erik Wellander fyrst og fremst at: ”Den passiva formen av ett verb bör
inte tillgripas utan särskilda skäl” (1973: 146). Den passive konstruksjonen har ei evne
til å frårøva teksten liv og klarleik, seier han, medan den aktive forma jamt over er
enklare, klarare og meir naturleg. Den aktive forma gjev òg eit meir umiddelbart bilete
av handlinga som vert skildra. Difor bør passiv berre brukast når det er bestemte
syntaktiske eller stilistiske grunnar for det (sst.).
Dette seier Finn-Erik Vinje seg einig i: ”Når det ikke er spesielle grunner som taler
for passiv form, bør du bruke aktiv. … Spesielt er det grunn til å være varsom med
passivsetninger med uttrykt handlende subjekt (i form av preposisjonsuttrykk med av)”
(Vinje, 1986: 158). Slik unngår ein å gjera språket unødvendig abstrakt.
Trass i at passiv kan vera både nyttig og nødvendig, vert det brukt alt for mykje –
spesielt innanfor sjangrar med krav om formelt og nøytralt språk, seier Fretland og
Vikør (Fretland mfl., 1986: 101). Gjer ein passiv til ein lettvint utveg og ein vane, endar
ein fort opp med eit språk som blir så stivt og upersonleg at det skaper avstand mellom
avsendar og mottakar (sst.). Eit anna stekt argument mot å bruka passiv er det at
talemålet for det meste nyttar aktiv seiemåte, – og ein bør følgja talemålet så langt det
lèt seg gjera (sst.).
Det må understrekast at alle desse likevel er samde i at det finst fleire gode
grunnar til å nytta passiv frå tid til annan, til dømes om det handlande subjektet er
17
ukjent eller ikkje interessant i samanhengen, eller i tilfelle der passiv bind saman ytringa
på ein betre måte enn aktiv.
Problemet med passiv er altså ikkje nødvendigvis forma i seg sjølv, men det at ho vert
brukt for mykje – òg når kven som gjer kva er kjend og bør vera med. Overdriven bruk
av passiv har vore spesielt utbreidd innanfor det offentlege, og fører ofte til at språket
vert meir uklart. Klassiske døme på unødvendig og ugjennomtenkt passivbruk finn me
gjerne i brev frå staten:
Det vises til Deres brev …
Det forutsettes at …
Det bes om at det redegjøres for …
(Språkrådet, 2010: 88-89)
Kven som viser, føreset, ber og skal gjera greie er her uklart, og burde ikkje vera det.
Språkrådet (2010: 87-88) rådar ikkje til å unngå passiv i alle høve, og understrekar at i
somme tilfelle er passiv det beste – men dersom ein veit kven som gjer kva, og ikkje har
nokon grunn for å leggja skjul på det, bør den aktive forma nyttast.
Løj og Wille (1985) er kritiske til mykje av rådgjevinga knytt til passiv. ”Når man
læser vejledninger i skriftlig fremstilling får man let det indtryk, at passive sætninger
skal man undgå for enhver pris, og at der altid findes en akceptabel løsning uden passiv”,
hevdar dei (s.v.: 5). Dei meiner at det dårlege ryktet til passivforma er ufortent, og
understrekar at passiv er ei forsvarleg og nyttig form som ved mange
framstillingsmessige problem er einaste tilfredsstillande løysing (s.v.: 6).
Grunnane som vert gjevne for at ein bør avløysa passiv er fleire, men synet på
passiv er mykje det same, seier dei: ”Passiv er i bund og grund en overflødig form, som
kun frister forfatterne til at skrive tekster der er ufordøjelige, upersonlige, uspændende,
ufolkelige eller umoralske” (s.v.: 5). Det generelle rådet er altså å unngå passiv (s.v.: 12).
Dei er samde i at det finst ein kjerne av fornuft i denne rådgjevinga, men meiner at
problemet er sterkt overdrive, og at det vitskapelege grunnlaget for slik negativ omtale
er for tynt (s.v.: 6). I gjennomgangen deira av passiv som grammatisk fenomen og
undersøkingar knytt til forståinga av passiv samanlikna med aktiv, finn dei lite som
støttar opp om den denne rådgjevinga:
18
De generelle råd har ingen forankring i den grammatiske behandling af passiv, og
de empiriske undersøgelser af forståelse og hukommelse underbygger den heller
ikke. Rådgivningen giver seg ud for at være videnskapeligt underbygget, men
viser sig at være moralsk og æstetisk.
(s.v.: 12)
Eit velkjent argument mot å bruka passiv, er det at passivkonstruksjonar er
vanskelegare å lesa enn dei aktive. Dette stemmer ofte, men ikkje alltid. Christer
Platzack har studert lesbarheit, og har i den samanheng testa ut ulike språklege faktorar
for å finna ut kva som gjer ein tekst lett eller vanskeleg å lesa. Han viser mellom anna til
undersøkingar av forholdet mellom aktiv og passiv, og finn resultat som stadfestar
forventingane om at aktiv er meir lettlest. Andre undersøkingar han viser til gjev likevel
eit meir nyansert resultat:
Meningar i passiv form är emellertid inte alltid svårare än meningar i aktiv.
Slobin (1966) har funnit att passiv är svårare bara när den semantiska relationen
mellan subjektet och objektet är oklar, dvs när man inte direkt inser vem/vad
som är subjekt respektive objekt.
(Platzack, 1974: 15)
Løj og Wille (1985: 11) viser òg til liknande forskingsresultat (til dømes Olson og Filby,
1972), og hevdar at det ikkje finst eintydig prov for at aktiv er meir lettlest enn passiv:
”Alt efter konteksten er de aktive og passive sætninger sværere eller lettere at læse end
den modsvarende form, men nogen absolut dom kan man ikke fælde” (s.v.: 8). Det finst
sjølvsagt tekstar der passiv, ilag med andre språktrekk som lange og kompliserte
setningar, verbalsubstantiv og vanskelege ord, bidreg til å gjera tekstane uklare, seier
dei, men det er ikkje grunnlag for å hevda at passiv i seg sjølv gjer ein tekst mindre
forståeleg (s.v.: 29).
Kritikken av passiv går ut på at passivforma fremmer ein upersonleg og
distansert stil – noko som i og for seg er rett, innrømmer dei (s.v.: 31). Svikten i kritikken
er det at den personlege og levande framstillingsmåten vert gjort til ideal for alle tekstar.
Dette idealet, hevdar dei, passar ikkje inn med til dømes tekstar med institusjonell
19
forankring (sst.). Tekstar med offentleg eller institusjonell karakter krev ein upersonleg
stil, då forfattaren som person skal vera usynleg (s.v.: 32). Passiv er då veleigna (sst.).
Vidare seier dei at det finst tilfelle der ein bør vera merksam på passivformene.
Det gjeld særleg der ei upersonleg skriftform er blitt overført til tekstar som har eit heilt
anna preg (s.v.: 41). Døme på dette er når ein prøver å popularisera lovtekstar eller
vitskapeleg stoff i ei levande og tydeleg form, og den opphavlege språkforma smittar av.
Men òg her er det andre ting det er viktigare å halda auge med enn passivformene,
hevdar dei (sst.). Dei konkluderer med at: ”Den egentlige synd er altså ikke at bruge
passiv i ”overdrevent” mål, men at skrive generelt, upersonlig, stilistisk stereotypt,
kompliceret og omstændeligt, i hvert fald når der ikke er særlige forhold der gør sig
gældende” (sst.). For å avslutta Løj og Wille, meiner dei at det finst både ynskjelege og
ikkje-ynskjelege bruksmåtar av passiv, og at det bør vera den språklege rådgjevinga si
oppgåve å identifisera desse, heller enn å råda til å unngå passiv heilt (s.v.: 7).
Samla sett er det einigheit rundt det at passivforma i somme tilfelle er å
føretrekkja. Kor mange tilfelle dette gjeld, er det derimot ulike meiningar om.
Samanlikna med argumenta til dei ovanfor, skil Løj og Wille seg tydeleg frå resten ved at
dei held på den upersonlege stilen som ideal for offentlege og institusjonelle tekstar.
Dette synet deler ikkje alle, og det ser elles ut til at den personlege stilen med åra er blitt
den føretrekte innanfor stadig fleire sjangrar.
2.4.3 Nominalisering
2.4.3.1 Definisjon og kategorisering
Nominalisering er ein avleiingsprosess der eit verb eller adjektiv vert gjort om til
substantiv ved at det blir lagt til eit suffiks. Avleidde substantiv av verb er det
vanlegaste, og vert kalla verbalsubstantiv. Nominaliseringar i form av verbalsubstantiv
uttrykkjer sjølve verbalhandlinga. Dei viktigaste suffiksa her er -(n)ing og -else
(Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 97). Dei førekjem på begge målformer, men -ning og
-else vert sjeldan brukte på nynorsk. Verbalsubstantiv på -ing er mest utbreidd på begge
målformer, då suffikset kan leggjast til dei fleste verbstammer (sst.). Nominalisering av
verb ved hjelp av suffiks som -sjon og -nad (på nynorsk, svarar til -ning på bokmål)
førekjem òg, men er ikkje særleg produktive. Ved nominalisering av adjektiv vert
suffiksa -het/-heit, -itet, -skap, -dom og -leik (nn) vanlegvis nytta (s.v.: 106–108).
20
(Nominalisering av adjektiv er ikkje like vanleg, og heller ikkje like diskutert, som
bruken av verbalsubstantiv, og får difor ikkje så stor plass her.)
Suffiksa -sjon og -itet finst berre i lånord med romansk (latinsk og fransk) opphav
(s.v.: 102, 108). Substantiva er altså lånt ”ferdige”, og er ikkje avleidde som norske ord.
Difor er desse ofte meir etablerte i språket vårt enn dei norske avleiingane.
Nominaliseringane har ofte abstrakt tyding (s.v.), og fungerer slik berre som ein
annan måte å uttrykkja verbet eller adjektivet på. Somme nominaliseringar har med tida
stivna – dei er blitt leksikaliserte – og ein kan ikkje på same måte skifta mellom til
dømes nominal og verbal uttrykksmåte. Dette gjeld òg ein del lånord, som dei eg
nemnde ovanfor. Desse nominaliseringane er ofte ikkje lenger abstrakte i tydinga, men
konkrete. Nokre nominaliseringar kan ha både ei abstrakt og ei konkret tyding, avhengig
av konteksten. I denne oppgåva tek eg hovudsakleg føre meg dei abstrakte, ikkjeleksikaliserte/etablerte nominaliseringane.
Døme, substantiv av verb:
bm+nn: gjennomføre – gjennomføring
bm: tolke – tolkning
nn: verke – verknad
bm: utsette – utsettelse
bm+nn: isolere – isolasjon
Døme, substantiv av adjektiv:
bm: klar – klarhet
nn: sikker – sikkerheit
bm+nn: stabil – stabilitet
bm+nn: klok – klokskap
bm+nn: vis – visdom
nn: trygg – tryggleik
Det finst òg nominaliseringar utan ending, slik som til dømes substantiva vedtak og
klage av verba vedta og klaga. Desse nominaliseringane oppfører seg ofte på ein litt
annan måte, og eg ser på dei som meir naturlege å bruka. Eg inkluderer difor ikkje desse
når eg i denne oppgåva snakkar om nominaliseringar.
21
2.4.3.2 Rådgjeving og forsking
Om nominalisering av verb seier Erik Wellander (1973: 135):
Den första och viktigaste regeln för verbet är helt enkel, att det skall användas.
Verbets farligaste fiende är den s.k. substantivsjukan, som från kanslispråket
och det lärda språket sprider sig till andra stilarter och allvarligt hotar
smidigheten och rörligheten hos vårt språk.
Dette inneber at ein byter ut verbet, som gjev liv og fart, med motsvarande substantiv.
Innhaldstomme verb må så ofte leggjast til og tena som syntaktisk bindemiddel (sst.).
Slik omskriving fører oftast til meir abstrakt og tunglest språk. Likevel finst det
naturlegvis visse tilfelle der omskriving med verbalsubstantiv er forsvarleg (s.v.). Men,
seier han: ”Det olyckliga är, att dylika omskrivningar används även där inget annat och
inget mera skal uttryckas än vad det vanliga enkla verbet uttrycker och där inga
stilistiske hänsyn talar emot detta verb” (s.v.: 137).
Wellander er fyrst ut til å omtala fenomenet som ei sjuke (Siljan, 2011: 31) – eit
omgrep Finn-Erik Vinje (og fleire andre) seinare òg nyttar: ”En slik undertrykking av
setningens opphavlige verbkjerne er et typisk skriftspråklig trekk, og dersom vi er svake
for slike substantiviske blokker og ofte tyr til dem, får stilen et abstrakt og papirraslende
preg. Da er vi smittet av substantivsjuken” (Vinje, 1986: 120).
Typisk ved nominalisering av verb er som sagt at ein må utstyra setninga med eit
nytt verb, og då ofte av den innhaldstomme sorten. Eit døme på dette er den
substantiviske omskrivinga av setninga Formannen undersøkte spørsmålet til Formannen
iverksatte/foretok/gjennomførte/foranstaltet undersøkelse av spørsmålet (sst.). Slike
omskrivingar vert kalla for substantivske blokker. Vinje seier vidare (som Wellander) at
me ikkje skal sjå bort frå at slike formuleringar i enkelte tilfelle kan ha ein funksjon som
ikkje det enkelte verbet kan fylla, men at det i regelen er slik at substantivuttrykket og
det enkle verbet tyder det same, og at det enkle verbet uttrykkjer tanken meir direkte og
mindre omstendeleg (s.v.: 124–125).
Fretland og Vikør (Fretland mfl., 1986: 85) åtvarar òg mot substantivsjuka, men
seier det er rett å ta visse atterhald, slik at ein ikkje endar i substantivskrekk: ”Vi kan
ikkje greie oss utan verbalsubstantiv og andre abstrakte substantiv heller; det vil vi
oppdage fort om vi prøver” (sst.).
22
Nominalisering, då spesielt av verb, har altså rykte på seg for å vera eit unødvendig
”abstraksjonsknep” (Vinje, 1986: 120). Det vert gjeve inntrykk av at nominalisering (ved
hjelp av substantivske blokker) ikkje går ut på anna enn at ein seier det same, berre med
fleire ord. Dette har Siljan (2011: 39–40) tre innvendingar mot, som eg her skal gjenta
kort:
Fyrst: Om ein ser på teksten i heilskap, og ikkje berre på nominaliseringane på
setningsnivå, kan substantivske blokker vera med på å skapa språkleg variasjon og flyt,
samt fungera oppsummerande når meininga er realisert verbalt tidlegare i teksten.
For det andre kan substantivske blokker òg ha positive effektar utover tekstflyt:
Ein studie av Christer Platzack viser at tekstar med mange nominale realiseringar kjem
betre ut av det når det kjem til lesehastigheit og minne, samanlikna med tilsvarande
tekstar med verbale realiseringar. Dette vert forklart med at dei substantivske blokkene
inneheld meir redundans, og difor er meir lettleste og lettare å hugsa enn dei verbale
uttrykksmåtane.
For det tredje kan ein nominalisera på andre måtar enn ved å nytta substantivske
blokker. Ofte kan det innhaldstomme verbet (jamfør iverksette/foreta/gjennomføre/
foranstalte i dømet ovanfor) strykast. Prosessar som til dømes ’det å parkera’ kan då
nominaliserast som parkering. Slike nominale uttrykksmåtar er økonomiske og tek
mindre plass, samstundes som dei generaliserer prosessen ved at uviktige deltakarar
vert utelatne.
Maagerø og Skjelbred (2010: 91) poengterer at nominalisering er ein nødvendig
grammatisk ressurs for å kunna snakka om fenomen, og er dermed særleg nyttig
innanfor fagterminologi. Dei er likevel samde i at hyppig bruk av nominaliseringar gjev
tekstar med høgt abstraksjonsnivå, som ofte vert opplevd som vanskelege og tunge å
lesa. Når me skriv tekstar, er det porsjoneringa som er viktig, seier dei (sst.).
Det same seier Språkrådet (2010: 90): Nominaliseringar kan i mange
samanhengar vera praktiske, men om ein nyttar dei i utrengsmål eller for ofte, kan
setningane lett bli tunge og ”substantivsjuke”.
Synet på nominaliseringar er altså ikkje likt over heile linja. Somme meiner at
verbet i dei aller fleste høve er å føretrekkja framfor det tilsvarande substantivet, medan
andre meinar at nominaliseringar er både praktiske og somme tider heilt nødvendige.
23
Det kan visa seg at nominalisering har fått eit ufortent dårleg rykte, men det er likevel
einigheit rundt det at overdriven bruk – substantivsjuke – ikkje er bra.
2.4.4 Ordval
2.4.4.1 Definisjon og kategorisering
Når eg her skal sjå nærmare på ordval, er det dei leksikalske orda som er relevante, ikkje
dei grammatiske orda og pro-orda. Leksikalske ord er ord som viser til noko i verda, slik
som til dømes verb og substantiv. Grammatiske ord angjev relasjonar innanfor språket
sjølv, medan såkalla pro-ord hentar tydinga si frå konteksten eller situasjonen
(Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 21). Desse utgjer lukka klassar, og er overkomelege å
telja opp og å få oversikt over. Dei leksikalske orda derimot utgjer som oftast opne
klassar, og det er umogleg å telja dei opp eller å setja ei grense for kor mange dei kan
vera i språket (sst.). Ettersom dei leksikalske orda er uendeleg mange, er det opplagt at
ikkje alle brukarar av språket har dei same leksikalske orda i ordforråda sine. Difor er
desse orda ofte meir problematiske.
Vanskelege ord er eit vanleg hinder i lesinga av offentlege tekstar, og i denne
samanhengen er det særleg kanselliord og fagord som skaper problem. Kanselliorda er
nedarva frå ei anna tid og har spor av latin, tysk og dansk. Dei er ofte stive i forma og
utdaterte, men likevel framleis i bruk. Fagorda på si side stammar frå bestemte
fagterminologiar. Dei er ofte viktige for presisjonen, og kan difor ikkje alltid unnverast.
2.4.4.2 Rådgjeving og forsking
Om ordval seier Wellander (1973: 69) at det skriftlege språket skil seg frå det munnlege
ved at det ofte nyttar mange fleire ord enn det som er nødvendig for å uttrykkja
innhaldet. I tillegg har skriftspråket ein forkjærleik for lange ord og omstendelege
vendingar (sst.).
Om val av ord i skrivne tekstar seier Vinje (1986: 187) følgjande:
Når vi skal meddele oss til andre, må vi i regelen ty til ord, og ord er ofte brysomme.
Hvis du vil unngå å bli misforstått, lønner det seg å stille strenge krav til dem:
24
1. Den som skriver, og den som leser, skal tolke ordet omtrent på samme
måten.
2. Ordet skal være slik at det ikke blir forvekslet med andre ord.
3. Ordet skal være høvelig for leseren, ikke bare for skriveren. …
Den som skriv på vegner av ei offentleg myndigheit, er ofte fagmann på eit eller anna
område. Skrivaren meistrar då ein fagterminologi som er meir eller mindre ukjent for
lesarar utanfor fagområdet (s.v.: 188). Dette kan fort by på problem. Språket har mista
funksjonen sin som kommunikasjonsmiddel dersom det er slik at dei sentrale orda i ei
framstilling ikkje blir forstått (sst.). Det er viktig, seier han, at alle som skriv i embets
medfør dannar seg eit realistisk bilete av mottakarane sine ordkunnskapar. ”Det gjelder
å velge sine ord med tanke på det publikum en vender seg til” (s.v.: 89).
”Sand i maskineriet” i samband med ei bodskapsoverføring kan skuldast følgjande
årsaker, seier Rommetveit (Fretland mfl., 1986: 37):
a) Sendaren har ikkje greidd å frigjera seg frå tilslørande og omtrentlege
uttrykksmiddel (unødvendig abstrakte substantiv, klisjear, frasar, innfløkt
setningsbygnad).
b) Sendaren er fagekspert og har vanskar med å kopla over frå det innlærte
fagspråket til uttrykksmiddel i allmennspråket.
c) Sendaren vil imponera mottakaren med å bruka framandord og abstrakte ord
og vendingar. Mottakaren får då ei kjensle av at ho/han ikkje strekk til.
Språkrådet (2010) er meir spesifikke i rådgjevinga si, og tek særleg føre seg problemet
med kanselliord og fagterminologi. Kanselliorda er vanskelege å forstå og skaper ofte
unødvendig avstand mellom avsendar og mottakar, seier dei (s.v.: 66). Når det gjeld
tekstar som er meinte for eit større publikum, bør kanselliorda bytast ut med meir
allment skjønelege ord. Kanselliorda er ikkje på nokon måte nødvendige for presisjonen,
men står i staden ofte i vegen for innhaldet (sst.).
I motsetnad til kanselliorda, er fagterminologien viktig for eit godt og presist
språk, seier Språkrådet (s.v.: 60). Dei meiner det er viktig å ta omsyn til kven
mottakarane av ein tekst er, og utifrå dét prøva å gjera teksten så tilgjengeleg som
mogleg for dei (sst.). Samstundes understrekar dei at klarspråksarbeid ikkje er det same
25
som å kjempa imot faguttrykk (sst.). Éi løysing kan då vera å forklara faguttrykka, anten
i teksten eller i ei vedlagd ordliste (sst.). At forklaringane er gode, er då svært viktig:
”Hvis terminologi ikke forklares, holdes uerfarne lesere utenfor. Terminologisk tetthet
uten definisjoner og gode forklaringer skaper tunge og vanskelige tekster”, seier
Maagerø og Skjelbred (2010: 133).
For å oppsummera, er kanselliord stort sett unødvendige og bør bytast ut, medan
fagord i stor grad er viktige for presisjonen og bør forklarast snarare enn å fjernast.
2.5 Stil
Her skil eg mellom personleg/uformell og upersonleg/formell stil, altså trekk som gjer
ein tekst personleg, uformell og ledig versus trekk som gjer ein tekst upersonleg, formell
og høgtideleg. Eg skal her sjå nærmare på tre språktrekk som kan gje stilistiske
skilnader i eine eller andre leia: personleg pronomen versus ubestemt pronomen, enkel
og dobbel bestemming og plassering av eigedomspronomen før eller etter substantivet.
2.5.1 Personlege og ubestemte pronomen
2.5.1.1 Definisjon og kategorisering
Dei personlege pronomena er delte i fyrste, andre og tredje person, og har eigne former
for eintal og fleirtal, samt for ulike syntaktiske funksjonar (Kulbrandstad, 2005: 158).
Personlege pronomen er den einaste ordgruppa i norsk som framleis har kasusbøying,
og me opererer her med nominativ, som er subjektsform, og akkusativ, som er
objektsform (Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 316). 1. person er pronomen som
refererer til sendaren (eintal: eg, meg, fleirtal: vi/me, oss), 2. person er pronomen som
viser til den eller dei sendaren vender seg til (eintal: du, deg fleirtal: de) og 3. person er
pronomen som refererer til den, det eller dei sendaren snakkar om (eintal: han, ho, det
fleirtal: dei) (Kulbrandstad, 2005: 158). Her, i denne oppgåva, bryr eg meg ikkje med 3.
person. Dei personlege pronomena som er relevante her, er:
Nominativ (subjektsform)
Akkusativ (objektsform)
bm/nn
bm/nn
1. person
jeg/eg
meg
2. person
du
deg
Eintal
26
Fleirtal
1. person
vi/me/vi
oss
2. person
dere/de
dere/dykk
(Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 317, Kulbrandstad, 2005: 159)
Ubestemte pronomen skil seg frå dei personlege pronomena ved at dei ikkje har nokon
spesifikk referanse. Dei har i staden ein allmenn uspesifisert referanse (Faarlund,
Vannebo og Lie, 1997: 344). Til desse reknar me orda man og en/ein (i Norsk
referansegrammatikk reknar dei berre med man).
2.5.1.2 Rådgjeving og forsking
”Det i vissa stilarter förekommande bruket att av blygsamhet utelämna jag och vi är ur
språklig synpunkt stötande och gör i vissa fall meningen otydlig”, seier Wellander (1973:
116). Om dei ubestemte pronomena man og ein seier han ikkje så mykje, anna at dei er
stutte og praktiske ord som i mange tilfelle er nødvendige (s.v.: 132). Pronomen er
erstatningsord for andre ord, og det er svært viktig at det er klart kva eller kven
pronomenet viser til, seier han (s.v.: 114). Dei ubestemte pronomena viser ikkje tilbake
på, eller erstattar, andre ord (vanlegvis substantiv) på same måte som dei personlege
pronomena, men det er likevel viktig at ein skjønar kven dei refererer til.
Det abstrakte språket er eit upersonleg språk, seier Vinje (1986: 147). Personleg
stil er i dei fleste tilfelle å føretrekkja, seier han, då tonen blir venlegare og det blir
lettare å forstå at ein har med menneske å gjera (s.v.: 148).
Bruk gjerne ein, seier Fretland og Vikør (Fretland mfl., 1986: 117), når det du
skriv om kan gjelda kven som helst, då ”kven som helst” er den eigentlege tydinga av
ordet. Problemet er bruken slik me ofte ser i det offentlege språket, der ordet har vorte
”… eit offer for trongen til allmenne og upersonlege uttrykksmåtar: Det har såleis
trengt til sides somme av dei personlege pronomena og dei meir konkrete substantiva”
(s.v.: 116). Slik bruk av ubestemte pronomen rår dei sterkt ifrå, då det stort sett skaper
forvirring, avstand og avmakt – og unødvendig irritasjon (s.v.: 116–117).
27
Om det same seier Språkrådet (2010: 87) at det somme gonger er eit poeng å skriva
upersonleg, då til dømes for å ikkje gjera forskjell på nokon eller utelukka nokon. Det er
viktig å kunna generalisera, men det er ikkje nødvendig å uttrykkja seg upersonleg i alle
samanhengar (sst.). Dersom subjektet er ukjent eller uinteressant, er det både nyttig og
praktisk å nytta ubestemte pronomen som man og en/ein, seier dei, men me må passa
oss for å bruka dei som kamuflasjeord (sst.).
Fretland (2000: 24) seier det enkelt og greitt:
Bruk ein dersom det er tale om kven som helst, eller om det er usikkert kven du
vender deg til. Bruk elles personlege pronomen så ofte du kan, det skaper eit
nærmare og betre forhold mellom skrivar og lesar og gjer ofte innhaldet lettare å
forstå.
Rådgjevinga her er jamt over den same. Dei ubestemte pronomena bør berre nyttast når
referansen ikkje er spesifisert. Elles bør ein bruka dei personlege pronomena, for slik å
tydeleggjera kven som er kven og at det er snakk om kontakt mellom menneske, noko
som igjen betrar kommunikasjonen og forholdet mellom mottakar og avsendar.
2.5.2 Enkel og dobbel bestemming
2.5.2.1 Definisjon og kategorisering
Eit substantiv har dobbel bestemming når det står i bunden form (altså med ”etterhengt
bestemt artikkel” (Kulbrandstad, 2005: 143, Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 296)) og i
tillegg har eit determinativ knytt til seg. Determinativa er gjerne påpeikande pronomen
(demonstrativ), som den, denne eller dette. Enkel bestemming er når substantivet står i
ubunden form etter eit slikt demonstrativ (Kulbrandstad, 2005: 143). Døme: dobbel
bestemming: dette brevet / enkel bestemming: dette brev. Dobbel bestemming er jamt
over det vanlegaste i munnleg språk, medan det i skrift er meir dominerande i nynorsk
enn i bokmål. Det finst likevel unntak (på begge målformer) – til dømes namn og faste
uttrykk – der enkel bestemming er det vanlegaste, eller det einaste rette, då enkel og
dobbel bestemming kan gje tydingsforskjellar (s.v.: 144). Døme på dette er: Det hvite
hus, den norske stat, det gode selskap, den hvite mann.
28
2.5.2.2 Rådgjeving og forsking
Wellander seier ikkje noko om dette i Riktig svenska, og heller ikkje Vinje i Norsk i
embets medfør. I Moderne norsk (2002: 205) derimot seier Vinje litt om dette: ”Valget
mellom enkelt- og dobbeltbestemmelse er fortrinnsvis et spørsmål om stilnivå. Den som
vil skrive i en dagligspråklig tone, velger dobbelt bestemmelse i flere tilfeller enn den
skribent som foretrekker en mer høytidelig eller formell stil.”
Fretland og Vikør (Fretland mfl., 1986: 94) er kort innom enkel og dobbel
bestemming, som hjå dei gjeld tre typar konstruksjonar: peikande pronomen +
substantiv (denne sak – denne saka), føresett bestemt artikkel + adjektiv + substantiv
(den viktige sak – den viktige saka) og substantiv med eigedomspronomen (våre
ressursar – ressursane våre). Dei rådar til å halda seg til dobbel bestemt form, men
understrekar at det finst unntak der enkel bestemt form må nyttast (s.v.: 96).
2.5.3 Possessiv før og etter substantiv
2.5.3.1 Definisjon og kategorisering
Eigedomspronomen, eller possessiv, som står til eit substantiv, kan anten plasserast før
eller etter substantivet. Dersom possessivet kjem etter, har substantivet (som oftast)
bunden form. Dersom possessivet kjem fyrst, har substantivet ubunden form
(Kulbrandstad, 2005: 167, Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 263–264). Døme: søknaden
min / min søknad. Medan det fyrste er det vanlegaste på begge målformer, er det siste
likevel meir utbreidd i bokmål enn i nynorsk, og førekjem helst i meir formelt språk
(Kulbrandstad, 2005: 167). Eit unntak er når possessivet uttrykkjer ein motsetnad, då
står possessivet før substantivet og vert uttala med trykk (sst.), til dømes: Eg likar mine
ting, du likar dine. Possessiv før substantivet førekjem òg i ein del faste vendingar.
Eg handterer plassering av possessiv separat frå enkel og dobbel bestemming,
sjølv om alt er variantar av bestemming. Demonstrativ, som ved enkel og dobbel
bestemming, og possessiv høyrer begge til determinativ. Felles for determinativa er at
dei står til eit (adjektiv+) substantiv, og har som funksjon å bestemma eller spesifisera
referansen til substantivet (Faarlund, Lie og Vannebo, 1997: 202). Medan demonstrativa
viser til ein bestemt person eller ting som er omtalt i teksten, angjev possessiv eigedom
eller tilhøyrsle (s.v.: 203–208).
29
2.5.3.2 Rådgjeving og forsking
Possessiv etter substantiv er ikkje vanleg i svensk og vert difor ikkje omtalt i Wellanders
Riktig svenska. For Vinje viser eg igjen til Moderne norsk (2002): Plasseringa av
eigedomspronomenet er til dels eit spørsmål om stilforskjell, seier han (s.v.: 206). ”I
muntlig preget framstilling står pronomenet i regelen etter substantivet. Foranstilling av
pronomenet er vanligere i formell, høytidelig eller poetisk stil” (sst.).
Fretland mfl. (1986) omtalar det berre kort under enkel og dobbel bestemming
(sjå 2.5.2.2).
Mykje rådgjeving kring dette er det altså ikkje å finna hjå kjeldene mine, men eg
reknar med at det dei elles seier om personleg og upersonleg stil i samband med
pronomenbruk, gjeld her òg. Dersom ein ynskjer å vera personleg og avslappa, for slik å
skapa eit nærare forhold mellom avsendar og mottakar, bør ein nytta personlege
pronomen, dobbel bestemming og possessiv etter substantiv. Ubestemte pronomen,
enkel bestemming og possessiv før substantiv bidreg alle til ein stivare og meir formell
stil på teksten.
2.6 Formelle feil
2.6.1 Definisjon og kategorisering
I Noreg har me offisiell språknormering – det vil seia at staten (i form av Språkrådet)
avgjer reglane for korleis orda i språket vårt skal stavast og bøyast (Kulbrandstad, 2005:
62–63). All offentleg informasjon skal følgja den offisielle rettskrivinga (s.v.: 63).
Ettersom me har to offisielle skriftspråk, bokmål og nynorsk, har me òg to offisielle
rettskrivingar. Til formelle feil reknar me òg med teiknsetjingsfeil.
2.6.2 Rådgjeving
Når det kjem til rettskriving, er det vanskeleg å finna forklaringar på kvifor me bør
skriva rett – det vert stort sett teke for gitt at det skal me. Heller ikkje Wellander eller
Vinje seier stort om dette, men Fretland og Vikør (Fretland mfl., 1986: 22) viser hjå seg
til dei ulike krava til skrift og tale: Når me snakkar, kan me visa kva me meiner med
ansiktsuttrykk og fakter, retta opp feil undervegs, laga pausar, bryta språkreglar,
uttrykkja usagde ting ved hjelp av tonefall og så vidare. Den me snakkar til har òg
moglegheita til å bryta inn og spørja dersom noko er uklart. I skrift derimot, har den som
30
les berre den skrivne teksten å halda seg til. ”Denne teksta må derfor vere både logisk og
korrekt, det vil seie at ho må følgje dei grammatiske reglane som styrer både talen og
skrifta, men som vi kan tole fleire brott på i talen” (sst.).
Dette tenkjer eg òg gjeld formelle feil, særleg teiknsetjingsfeil. Pausar og
oppdeling av setningar og moment som høyrer saman, er lettare å formidla munnleg, då
det då kjem naturleg. I skrift derimot er dette avhengig av teiknsetjinga åleine for å få
fram.
Det seier seg sjølv at formelle feil ikkje er positivt, men kor skadeleg er det eigentleg? Er
ikkje det viktigaste at bodskapen er klar og at teksten er tilpassa lesaren? Kva er
problemet med formelle feil?
Rettskrivings- og teiknsetjingsfeil kan fyrst og fremst skapa mistydingar. I tillegg
tek slike feil òg merksemda vekk frå innhaldet og lagar ”støy på linja”, samstundes som
det skaper eit uheldig inntrykk av skrivaren (Språkrådet, 2010: 13). Skrivaren, og den
bodskapen han skal formidla, vert gjerne oppfatta som useriøs om teksten inneheld feil.
I boka Skriv rett spør Anders J. Gåserud (2001: 69): ”Hvorfor skal vi bry oss om
riktig og galt?” Det er det fleire grunnar til, seier han (sst.). Mange lesarar irriterer seg
over formelle feil, noko som skadar kommunikasjonen. I tillegg vert tilliten til
dokumentet som heilskap svekka dersom det er feil i teksten. Dessutan, seier han, ville
det gått heilt gale om ingen brydde seg om reglane: Språket ville flyta ut og bli upresist.
Dei som skriv på vegner av offentleg forvalting, har eit særleg ansvar for å halda seg til
normeringa og ta vare på språket (sst.).
Korrekt språk og målretta kommunikasjon er ein viktig føresetnad for å gje
språket status og prestisje, står det i st.meld. nr. 35 (2007/2008) (Kultur- og
kyrkjedepartementet, 2008: 186). Staten og det offentlege Noreg må her stå fram som
eit godt førebilete. Dersom dei stadig viser fram ein uklar, uryddig og ukorrekt
språkbruk som ikkje følgjer deira eigne normer, sender det eit tydeleg signal til andre
språkbrukarar om at det ikkje er så nøye korleis me har det med morsmålet vårt og
skriftkulturen vår (s.v.: 187). ”Dersom Noreg skal vera ein framståande kulturnasjon og
eit høgt utvikla kunnskaps- og velferdssamfunn, må vi kosta på oss å stilla krav til
kvalitet og funksjonalitet i det offentlege språket” (sst.).
31
Oppsummert: At skriftspråket er korrekt er altså ikkje berre viktig for at tydinga skal
koma tydeleg fram, men òg med tanke på tillit – då særleg i det offentlege sin
kommunikasjon med publikum – samt prestisje og status knytt til vårt eige språk.
32
3 Metode
I dette kapittelet gjer eg fyrst greie for korleis trekka eg har teke opp i kapittel 2 vert
handterte i den komande analysen. Deretter forklarer eg brukartestane, før eg til slutt
gjer greie for korleis eg handterer resultata frå undersøkinga mi (analyse og brukartest).
3.1 Analyse av tekstmateriale
Metoden i denne oppgåva går ut på at eg undersøkjer tekstane for ulike trekk, som eg
allereie har sett på korleis – ifølgje rådgjevinga – verkar på lesinga og forståinga. Trekka
vert talde opp i kvar tekst og sorterte i tabellar. Dette gjeld: strukturelle trekk, lange
setningar, passivkonstruksjonar, nominaliseringar, problematiske ord,
personlege/uformelle versus upersonlege/formelle stiltrekk og formelle feil. Forskjellar
mellom utgåvene som eg tykkjer er verdt å kommentera, vert teke opp til slutt for kvart
tekstpar.
Nedanfor avgrensar eg og forklarer kort korleis eg skal handtera dei ulike trekka.
3.1.1 Føremål
Føremålet, altså bodskapsformidlinga, og kor vidt ho er vellukka, tek eg ikkje opp i sjølve
analysen, slik som eg gjer med trekka nedanfor. I staden kjem dette inn i samanlikninga
mellom målformene i kapittel 8. Eg vurderer då ikkje kva tekstane dreier seg om, og om
dette kjem klart og tydeleg fram, og slik sett heller ikkje om bodskapsformidlinga er
vellukka, men i staden om ho kan seiast å vera betre på den eine målforma enn på den
andre. Korleis tekstane er strukturerte, kor utbreidde dei ulike språk- og stiltrekka eg
undersøkjer er, og kor mange formelle feil det er i tekstane, vert teke opp att her. Då
undersøkinga mi berre dekkjer eit utval trekk, har eg ikkje tilstrekkeleg grunnlag for å
slå fast kor forståelege tekstane er i heilskap, men ut ifrå resultata frå undersøkinga kan
eg seia noko om korleis desse trekka – ifølgje teorien – verkar på forståinga, og slik om
tekstane på den eine målforma er meir eller mindre forståelege enn på den andre.
3.1.2 Struktur
Når eg ser på struktur, ser eg på overskrifter, ingressar, mellomtitlar, strukturerande
trekk som punktoppstilling og nummerering, og typografiske trekk som feit og kursivert
skrift samt bruk av understreking og fargar. Desse (bortsett frå overskrifter og
33
ingressar) vert talde opp. Eg vurderer ikkje i kva grad noko av det nemnte er
informativt, passande eller klargjerande. Eg tel heller ikkje avsnitt, då det er vanskeleg å
telja nøyaktig.
3.1.3 Språk
3.1.3.1 Setningslengd og -oppbygging
I arbeidet med tekstane tel eg her berre opp lange setningar. Eg held meg til Språkrådet
(2010) sin definisjon, det vil seia setningar som er meir enn 25 ord lange.
Setningsoppbygging ser eg ikkje nærmare på, då det er nødvendig å avgrensa
undersøkinga.
3.1.3.2 Passiv
Her tel eg opp all bruk av passiv og sorterer dei etter s-passiv og omskriven passiv. Ved
s-passiv skil eg i bokmålstekstane mellom s-passiv med og utan modalt hjelpeverb,
medan eg i nynorsktekstane berre har éi sortering – st-passiv med modalt hjelpeverb –
då det er dét som er rekna for korrekt nynorsk.
3.1.3.3 Nominalisering
Nominaliseringane sorterer eg etter om dei er avleiingar av verb eller adjektiv, og om
dei førekjem som sjølvstendige ord eller er ledd i samansetningar. Eg tel berre opp
nominalseringar der avleiinga av verbet eller adjektivet er lett synleg og det er naturleg
å veksla mellom dei. Eg ser som sagt berre på nominaliseringar med ending, altså av
typen -ing eller -else. Etablerte nominaliseringar vert ikkje talde opp, men somme
gonger kommenterte – då i tilfelle der det er mange av dei eller det er kontekstavhengig.
3.1.3.4 Ordval
Når eg i analysen tel opp mogleg problematiske ord, skil eg mellom ”kanselliord” og
”fagord og vanskelege ord”. Ved kanselliord tek eg utgangspunkt i Språkrådet si
Kansellisten (2009). Fagord og vanskelege ord har eg slått saman til éin kategori, då
desse ofte er vanskelege å skilja frå kvarandre, med tanke på kontekst og så vidare.
Andre problematiske ord som ikkje fell inn under desse kategoriane, kommenterer eg
utanom.
34
3.1.4 Stil
Når eg i analysen undersøkjer trekk som gjev stilistiske forskjellar, tel eg opp
førekomstane av dei personlege pronomena jeg/eg, du, deg, vi, oss, dere/de/dykk og dei
ubestemte pronomena man og en/ein, possessiv før og etter substantiv og enkel og
dobbel bestemming (her tel eg både peikande pronomen + substantiv og føresett
bestemt artikkel + adjektiv + substantiv). Personlege pronomen, dobbel bestemming og
possessiv bakom substantiv gjev utslag på personleg og uformell stil, medan ubestemte
pronomen, enkel bestemming og possessiv føre substantiv gjev utslag på upersonleg og
formell stil. Ved oppteljinga av personlege og ubestemte pronomen, fører eg berre opp
dei eg finn i kvar tekst i tabellane.
3.1.5 Formelle feil
Når det kjem til formelle feil, sorterer eg dei ulikt for bokmål og nynorsk:
Bokmål:
Rettskrivingsfeil
Skrivefeil
Teiknsetjingsfeil

-type feil-
Nynorsk:
Rettskrivingsfeil
Skrivefeil / Bokmålsformer
Teiknsetjingsfeil

-type feil-
Ved ”skrivefeil” og ”bokmålsformer” rettar eg og kjem med forslag til omskrivingar,
medan eg under teiknsetjingsfeil viser til feilen og markerer kva type feil det er. Eg viser
då til lista over kommareglar (vedlegg 1) ved hjelp av nummer. Nokre stader
kommenterer eg òg ting som gjerne ikkje er direkte feil, men som til dømes ikkje er gjort
konsekvent gjennom heile teksten.
3.2 Resultat
Her samanfattar eg resultata frå struktur- og språkanalysen. Eg reknar ut tettleiken av
trekka og set opp ei oversikt over scoren for kvar tekst. Dette gjer eg med tanke på
samanlikninga i kapittel 8.
35
3.3 Brukartest
For å få eit betre bilete av korleis analysetekstane mine er å lesa og å forstå,
gjennomfører eg brukartest på to av dei. Tekstpara eg testar er Statens vegvesen sine
tekstar om tap av førarkort og delar av Helsedirektoratet sine tekstar om rettsvern ved
tvang (til og med linje 21 i bokmålsutgåva / linje 20 i nynorskutgåva). Bokmålsteksten
og nynorskteksten frå Statens vegvesen er ulike både i form og innhald, medan tekstane
frå Helsedirektoratet har så å seia same ordlyd i begge utgåvene.
Eg har 5 testpersonar per test. Testpersonane er mellom 22 og 62 år gamle, og
har ulik bakgrunn med tanke på utdanning/yrke. 1–2 av dei er bokmålsbrukarar, resten
nynorskbrukarar. (Eg lèt fleirtalet vera nynorskbrukarar, då dei er betre vande med å
lesa bokmålstekstar.)
Brukartestane er svært enkelt oppbygde, og består av to delar. Fyrste del går ut
på at testpersonane les tekstane og, via intervju, svarer på kva for tekstutgåve dei
føretrekk/synest er lettast å lesa og eventuelt kvifor. I andre del får dei utlevert eit ark
med korte utdrag henta frå tekstane og alternative formuleringar til desse, og svarer så
på kva for tekstalternativ dei synest er best og eventuelt kvifor. Eg har valt ut to–tre
utdrag frå kvar tekstutgåve og laga éin til to alternative formuleringar, der språktrekk
som passiv, nominaliseringar, mogleg vanskelege ord og så vidare er bytt ut. Nokre av
tekstutdraga har i den alternative formuleringa fått ei heilt ny oppbygging, medan andre
berre har gjennomgått små endringar. Dette er til dømes skifte frå passive til aktive
verbformer, verbale uttrykksmåtar i staden for nominale eller utskifting av enkeltord.
Ved tekstutdrag der eg har laga to alternative formuleringar, er det fordi det er mange
tilfelle av språktrekk som bryt med klarspråksrådgjevinga. Eg har då prøvd å byta ut
ulike trekk i dei to alternativa. Med desse endringane prøver eg å få ein peikepinn på kor
problematiske desse språktrekka faktisk er.
3.4 Samanlikning, diskusjon og konklusjon
Her samanliknar eg bokmålsutgåva og nynorskutgåva: måler resultata opp mot
kvarandre og drøftar – ut ifrå desse – om ei av utgåvene ser ut til å vera meir eller
mindre forståeleg enn den andre, jamfør problemstillinga. Her ser eg òg på korleis
resultata frå brukartestane passar inn med det eg har funne fram til i min analyse.
Deretter ser eg på bokmålsutgåvene og nynorskutgåvene samla og samanliknar dei. Finn
eg noko grunnlag for å seia at hypotese 1 stemmer? Hypotese 1 går ut på at
36
bokmålstekstane er tyngre belasta med tunge formuleringar (passivkonstruksjonar,
nominaliseringar, kanselliord og fagord/vanskelege ord), og at nynorsktekstane er meir
munnlege og rett fram. Er nynorsktekstane meir prega av formelle feil, jamfør hypotese
2? Til slutt samanliknar eg tekstpara frå kvar avsendar for å finna ut kven som kjem best
ut. Finn eg forskjellar i språket i tekstane som kan seiast å ha samanheng med storleiken
på publikum, jamfør hypotese 3?
37
4 Analysemateriale
Her presenterer eg analysematerialet og kriteria for valet av dette.
4.1 Kriterium
Tekstutvalet mitt byggjer på følgjande kriterium:
-
Alle tekstane finst på både bokmål og nynorsk.
-
Alle tekstane er levert av staten.
-
Alle tekstane er tilgjengelege via internett.
-
Alle tekstane er meint for ”vanlege folk”.
Alle avsendarane er store statlege institusjonar som når ut til eit stort publikum, men
temaa tekstane tek opp, gjer at mottakargruppene varierer, både i storleik og ”innhald”.
Seinare vil det bli interessant å sjå om talet på mottakarar ha nokon slags samanheng
med språkkvaliteten i tekstane. Nedanfor kjem ein kort presentasjon av avsendarane og
tekstpara eg skal undersøkja.
4.2 Statens vegvesen
Statens vegvesen er ein statleg etat underlagt Samferdselsdepartementet, med ansvar
for vegar, køyretøy og trafikantar. Tekstane eg har henta her ifrå, har titlane ”Har du
mistet eller blitt frastjålet førerkortet ditt?” på bokmål og ”Tap av førarkort” på nynorsk.
Mottakargruppa her er stor og variert, då informasjonen er relevant for alle som har
sertifikat.
4.3 Statens innkrevingssentral
Statens innkrevingssentral er underlagt Finansdepartementet og syter for innkrevjing
av ulike statlege krav. Eg har her valt ut to tekstar: søknadsskjema for utanrettsleg
gjeldsordning og tilhøyrande rettleiing. Rettleiinga har overskrifta ”Gjeldsordning”, og
ein finn link til søknadsskjemaet under denne. Skjemaet har på bokmål overskrifta
”Søknad om utenrettslig gjeldsordning”, medan det på nynorskutgåva står
”Opplysningsskjema utanrettsleg gjeldsordning”. Desse tekstane har òg ei vid og variert
mottakargruppe, men har truleg færre mottakarar enn tekstane frå Statens vegvesen og
Statens lånekasse for utdanning.
38
4.4 Statens lånekasse for utdanning
Statens lånekasse for utdanning er eit forvaltingsorgan under Kunnskapsdepartementet
som tilbyr støtteordningar for studentar på vidaregåande og høgare utdanning.
Tekstane eg har henta her gjeld ”Omgjøring av lån til stipend” (bm) / ”Omgjering av lån
til stipend” (nn), og tek opp korleis omgjeringa går føre seg og kva som må vera på plass
for å få lånet omgjort. Mottakargruppa her er stor, men gjeld utelukkande studentar, det
vil seia hovudsakleg personar mellom 19–24 år. Talet på aktive brukarar av desse
tekstane er truleg det største i denne oppgåva.
4.5 Helsedirektoratet
Helsedirektoratet er eit fagdirektorat og myndigheitsorgan under Helse- og
omsorgsdepartementet. Ei av dei viktigaste oppgåvene deira er å tilby informasjon om
helsespørsmål og helse- og omsorgstenestene. Helsedirektoratet er som avsendar truleg
den største denne samanhengen, men teksten eg har valt går ut til eit snevert publikum.
”Rettssikkerhet ved tvang” (bm) / ”Rettsvern ved tvang” (nn) er ein brosjyre som
informerer om kontrollkommisjonane sine oppgåver og pasientane sine rettar i det
psykiske helsevernet. Mottakargruppa (pasientar og pårørande) er truleg svært variert,
men nokså lita samanlikna med dei andre.
39
5 Analyse
I analysen tek eg føre meg éin og éin avsendar og tel opp førekomstane av kvart trekk.
Under ”struktur” og ”stil” vert alle trekk talde opp fyrst for bokmålsutgåva og deretter
nynorskutgåva. Eg tel ikkje trekk som førekjem ved lenkjer. Under ”språk” tek eg føre
meg eitt og eitt trekk og tel opp for både bokmåls- og nynorskutgåva. Desse språktrekka
har eigne underkapittel. Eg tykkjer dette vert mest oversikteleg her, ettersom dei utgjer
størstedelen av analysen.
Tala i parentes er linjenummer i tekstane.
5.1 Statens vegvesen
5.1.1 Struktur
BOKMÅL:
Overskrift
(0) ”Har du mistet eller blitt frastjålet førerkortet ditt?”
Mellomtitlar
Sum: 0
Ingress: Nei
Punktoppstilling
Sum: 0
Nummerering
(1–3) ”1. Oppsøk politiet eller nærmeste trafikkstasjon…”
(4–8) ”2. Etter at du har hatt det midlertidige kjøretillatelsen…”
Sum: 1
40
Feit skrift
(1–2) ”Denne kjøretillatelsen skal ikke ha lengre gyldighet enn 3 måneder.”
(4) ”Etter at du har hatt den midlertidige kjøretillatelsen i en måned …”
(11) ”Midlertidig kjøretillatelse eller kjørebevis må medbringes under kjøring”
(12) ”Tillatelsen gjelder for kjøring i Norge, Sverige, Danmark og Finland.”
Sum: 4
Merknader:
(11) Feit og forstørra skrift (kan sjå ut som mellomtittel).
Kursivert skrift
Ingen tilfelle
Understreking
Ingen tilfelle
Fargar
Ingen tilfelle
NYNORSK:
Overskrift
(0) ”Tap av førarkort”
Mellomtitlar
Sum: 0
Ingress: Ja (linje 1–3)
Punktoppstilling og nummerering
Ingen tilfelle
Feit skrift
Ingen tilfelle
*I ingress
Kursivert skrift
Ingen tilfelle
Understreking
Ingen tilfelle
Fargar
Ingen tilfelle
41
5.1.2 Språk
5.1.2.1 Lange setningar
BOKMÅL:
Linjenummer
4–5
17–18
Tal på ord
28
26
Sum: 2
NYNORSK:
Linjenummer
6–7
7–8
13–14
Tal på ord
29
32
27
Sum: 3
5.1.2.2 Passiv
BOKMÅL:
S-passiv
Omskriven passiv
Med modalt hjelpeverb Utan modalt hjelpeverb
(2) kan forlenges
(6) utstedes
(11) må medbringes
(13) – ” –
(13) må suppleres
(15) skal innhentes
(16) kan utstedes
(17) må dokumenteres
Sum: 7
Sum: 1
(0) har blitt frastjålet
(4) blir gjenfunnet
(5) er tapt
(18) er blitt skadet
(18) blitt uegnet
Sum: 5
Totalt: 13
NYNORSK:
St-passiv med modalt hjelpeverb
(8) kan utferdast
(12) – ” –
(12) må dokumenterast
(13) – ” –
Omskriven passiv
(1) er blitt stole
(6) er funne
(7) er tapt
(13) var utferda
(14) er blitt skadd
(14) blitt ueigna
Sum: 4
Sum: 6
Totalt: 10
42
5.1.2.3 Nominaliseringar
BOKMÅL:
Nominaliseringar
Samansetjingar med nominalisering
Av verb
Av adjektiv
Av verb
(11) kjøring
(2) gyldighet
(9) førerkortutstedelse
(12) – ” –
(13) – ” –
Sum: 3
Sum: 1
Sum: 1
Av adjektiv
Sum: 0
Totalt: 5
NYNORSK:
Nominaliseringar
Samansetjingar med nominalisering
Av verb
Av adjektiv
(9) køyring
(4) gyldigheit
Sum: 1
Sum: 1
Av verb
Av adjektiv
(4) gyldigheitsperioden
Sum: 0
Sum: 1
Totalt: 3
5.1.2.4 Ordval: mogleg problematiske ord
BOKMÅL:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(3) foreligge
(2, 5, 6, 16, 17) utstede
(10, 16) innehaver
(5, 6) duplikat
(13) supplere
Sum: 1
Sum: 10
Sum: 11
Merknader:
Kjøretillatelse/førerbevis/kjørebevis – brukt om einannan. Verkar forvirrande, då det
ikkje kjem tydeleg nok fram om det er snakk om ulike ting eller det same.
43
NYNORSK:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(5, 6, 8, 12, 13) utferde
(8) duplikat
(9) supplere
Sum: 0
Sum: 7
Sum: 7
5.1.3 Stil
BOKMÅL:
Personleg pronomen
du
(0, 3, 4, 4, 5, 6, 7, 7, 9, 10, 12)
Sum: 11
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
(0) førerkortet ditt
Sum: 1
Dobbel bestemming
(1) denne kjøretillatelsen
(2-3) den opprinnelige tillatelsen
(4) den midlertidige kjøretillatelsen
(15) det tapte førerkortet
(15) – ” –
(17) det utenlandske førerkortet
Sum: 6
Sum: 0
Enkel bestemming
Sum: 0
44
NYNORSK:
Personlege pronomen
Du
(1, 2, 2, 6, 6, 7, 9, 9, 11, 11)
Sum: 10
Ubestemt pronomen
deg
(9)
ein
(8)
Sum: 1
Totalt: 11
Sum: 1
Totalt: 1
Merknader:
(8) ein har her ikkje nokon spesifikk referanse: ”I tilfelle der det er openbert at
førarkortet er tapt for alltid, eller det er nødvendig å køyre i utlandet, kan duplikat
utferdast straks utan at ein går vegen om mellombels køyreløyve.” Altså er bruken rett.
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
(1) førarkortet ditt
Sum: 1
Dobbel bestemming
Sum: 0
Enkel bestemming
(4) dette løyvet
(5) det opphavlege løyvet
(6) det mellombelse køyreløyvet
(11) det tapte førarkortet
(11) – ” –
(13) det utanlandske førarkortet
Sum: 6
Sum: 0
5.1.4 Formelle feil
BOKMÅL:
Teiknsetjingsfeil
(2) + komma etter ”myndigheter” (regel nr 5)
(18) + komma etter ”Norge” (regel nr 1)
Sum: 2
Ingen rettskrivingsfeil
Totalt 2 formelle feil
45
NYNORSK:
Teiknsetjingsfeil
(8) + komma etter ”straks” (regel nr 5)
Sum: 1
Ingen rettskrivingsfeil
Totalt 1 formell feil
5.1.5 Merknader
Samanlikna med nynorskutgåva inneheld bokmålsutgåva meir informasjon. Det er
tilsynelatande snakk om ulike mellombelse tillatelser og bevis og kva for reglar som gjeld
for desse. Dette vert ikkje nemnt i nynorskutgåva, der det berre er snakk om eitt
mellombels køyreløyve og eitt sett med reglar. Elles står det i bokmålsutgåva førerrett
(16) medan det i nynorskutgåva står førerett (12). Overskriftene er òg ulike i utgåvene:
”Har du mistet eller blitt frastjålet førerkortet ditt?” (bokmål) og ”Tap av førarkort”
(nynorsk). Eg tykkjer overskrifta i nynorskutgåva er meir dekkjande, samstundes som
ho er kort og enkel.
46
5.2 Statens innkrevingssentral: rettleiing
5.2.1 Struktur
BOKMÅL:
Overskrift
”Gjeldsordning”
Mellomtitlar
(11) ”Gjeldsordning med oss?”
(19–20) ”Ble det ikke enighet om betalingsordningen mellom deg og alle kreditorene?”
(28) ”Ble det ikke enighet om forslaget til rettslig gjeldsordning?”
Sum: 3
Ingress: Nei (I staden er det ein tabell med oversikt over kva ein skal gjera og aktuelle
skjema.)
Punktoppstilling
(2–4) 3 nummererte punkt (i tabell)
(13–18) 5 nummererte punkt
(24–27) 2 punkt
Sum: 3
Nummerering
Sum: 0
Merknader:
Punkta (linje 13–18) skal ikkje stor forbokstav og punktum, då dei er direkte framhald
av setninga over punktlista. Innleiingssetninga (linje 12) skal heller ikkje ha kolon.
Feit skrift
(2) ”1. Fyll ut skjema.”
(3) ”2. Legg ved dokumentasjon … ”
(4) ”3. Send skjema og dokumentasjon … ”
(23) ”…rettslig gjeldsordning…”
(29) ”…tvunget gjeldsordning…”
Sum: 5
47
Kursivert skrift
Ingen tilfelle
Understreking
Ingen tilfelle
*Ved lenkje
Fargar
Ingen tilfelle
NYNORSK:
Overskrift
”Gjeldsordning”
Mellomtitlar
(11) ”Gjeldsordning med oss?”
(19–20) ”Vart det ikkje einigheit om betalingsordninga mellom deg og alle
kreditorane?”
(28) ”Vart det ikkje einigheit om forslaget til ei rettsleg gjeldsordning?”
Sum: 3
Ingress: Nei (I staden er det ein tabell med oversikt over kva ein skal gjera og aktuelle
skjema.)
Punktoppstilling
(2–4) 3 nummererte punkt (i tabell)
(13–18) 5 nummererte punkt
(24–27) 2 punkt
Sum: 3
Nummerering
Sum: 0
Merknader:
Punkta (linje 13–18) skal ikkje stor forbokstav og punktum, då dei er direkte framhald
av setninga over punktlista. Innleiingssetninga (linje 12) skal heller ikkje ha kolon.
48
Feit skrift
(2) ”1. Fyll ut skjema.”
(3) ”2. Legg ved dokumentasjon …”
(4) ”3. Send skjema og dokumentasjon …”
(23) ”…rettsleg gjeldsordning…”
(29) ”…tvungen gjeldsordning…”
Sum: 5
Kursivert skrift
Ingen tilfelle
Understreking
Ingen tilfelle
*Ved lenkje
Fargar
Ingen tilfelle
5.2.2 Språk
5.2.2.1 Lange setningar
BOKMÅL/NYNORSK:
Linjenummer
7–9
Tal på ord
34
Sum: 1
5.2.2.2 Passiv
BOKMÅL:
S-passiv
Med modalt hjelpeverb
(9–10) kan oppnås
Sum: 1
Omskriven passiv
Utan modalt hjelpeverb
Sum: 0
Sum: 0
Totalt: 1
NYNORSK:
St-passiv med modalt hjelpeverb
Omskriven passiv
(9–10) kan oppnåast
Sum: 1
Sum: 0
Totalt: 1
49
5.2.2.3 Nominaliseringar
BOKMÅL:
Nominaliseringar
Samansetjingar med nominalisering
Av verb
(21) åpning
Av adjektiv
Av verb
(5) mulighet
(29) forhandlingsperioden
(19) enighet
(28) – ” –
Sum: 1
Sum: 3
Sum: 1
Av adjektiv
Sum: 0
Totalt: 5
NYNORSK:
Nominaliseringar
Samansetjingar med nominalisering
Av verb
(21) opning
Av adjektiv
Av verb
(5) muligheit
(29) forhandlingsperioden
(19) einigheit
(28) – ” –
Sum: 1
Sum: 3
Sum: 1
Av adjektiv
Sum: 0
Totalt: 5
5.2.2.4 Ordval: mogleg problematiske ord
BOKMÅL/NYNORSK:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(15) stipulert
Sum: 0
Sum: 1
Totalt: 1
5.2.3 Stil
BOKMÅL:
Personlege pronomen
Du
(1, 7, 12, 12, 13, 15,
21, 24, 29)
Sum: 9
Deg
(7, 19)
vi
(21, 23, 23)
Sum: 2
Sum: 3
oss
(4, 11, 18)
Sum: 3
Totalt: 17
50
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
(8) gjelden din
(12) kreditorene dine
(26) forslaget ditt
(6) sin økonomi
(7) dine kreditorer
(14) dine inntekter og utgifter
Sum: 3
Sum: 3
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
(24) det økonomiske problemet
Sum: 1
Sum: 0
NYNORSK:
Personlege pronomen
du
(1, 7, 12, 12, 13, 15,
21, 24, 29)
Sum: 9
deg
(7, 19)
vi
(21, 23, 23)
Sum: 2
Possessiv etter substantiv
oss
(4, 11, 18)
Sum: 3
Sum: 3
Totalt: 17
Possessiv før substantiv
(8) gjelda di
(12) kreditorane dine
(26) forslaget ditt
(6) sin økonomi
(7) dine kreditorar
(14) dine inntekter og utgifter
Sum: 3
Dobbel bestemming
Sum: 3
Enkel bestemming
(24) det økonomiske problemet
Sum: 1
Sum: 0
5.2.4 Formelle feil
BOKMÅL:
Ingen formelle feil
51
NYNORSK:
Rettskrivingsfeil
Skrivefeil
(5) muligheit
(23) vurderar
Bokmålsformer
(8) mulig
(15) hvor
(25) mulig
(30) løper ut
Retting
moglegheit
vurderer
Retting: nynorsk
mogleg
kor
mogleg
Forslag: går ut
Sum: 6
Ingen teiknsetjingsfeil
Totalt 6 formelle feil
5.2.5 Merknader
Ingen merknader.
52
5.3 Statens innkrevingssentral: søknadsskjema
5.3.1 Struktur
BOKMÅL:
Overskrift
”Søknad om utenrettslig gjeldsordning”
Mellomtitlar
(46) ”Økonomiske opplysninger”
(49) ”Opplysninger om husstanden”
(59) ”Husstandens månedlige inntekter”
(75) ”Husstandens månedlige utgifter”
(96) ”Oversikt over utleggstrekk”
(105) ”Husstandens formue og eiendeler”
Sum: 6
Ingress: Nei
Punktoppstilling
(2–4) 3 punkt
(9–12) 4 punkt
(17–28) 8 punkt (av dei 2 underordna)
(32–39) 6 punkt (av dei 3 underordna)
(61–62) 2 punkt
(64) 1 punkt
(66) 1 punkt
(77–79) 3 punkt
(81) 1 punkt
(84) 1 punkt
(107–109) 3 punkt
Sum: 11
Nummerering
Sum: 0
Merknader:
Innleiingssetningane (1, 16, 60, 76, 106) skal ikkje ha kolon etter seg.
(66) Manglar punktum til slutt i punktet.
(77–79) Punkta skal ikkje ha stor forbokstav.
53
Feit skrift
(1) ”Bruk skjemaet til opplysninger om:”
(7) ”Legg ved dokumentasjon på opplysningene du skriver i skjemaet.”
(8) ”Eksempel:”
(29) ”Trenger du hjelp… ”
(31) ”Raskere og bedre saksbehandling?”
(36) ”Vi returnerer ikke orginalene til deg.”
(40) ”Hvordan vurderer vi din økonomiske situasjon?”
(43–44) ”Du trenger derfor ikke å dokumentere disse utgiftene.”
(45) ”Om du av en eller annen grunn har spesielt høye utgifter…”
(58) ”Hva søknaden gjelder”
Sum: 10
Merknader:
Nokre av desse kan sjå ut som mellomtitlar, men dei fungerer ikkje konsekvent som det.
Dei har likevel ein strukturerande funksjon, og kan slik seiast å vera variantar av
mellomtitlar.
Kursivert skrift
Ingen tilfelle
Understreking
Ingen tilfelle
Fargar
Ingen tilfelle
NYNORSK:
Overskrift
”Opplysningsskjema utanrettsleg gjeldsordning”
Mellomtitlar
(38) ”Skjema for økonomiske opplysninger”
(39) ”Opplysninger om husstanden”
(51) ”Husstanden sine månadlege inntekter”
(61) ”Husstanden sine månadlege utgifter”
(74) ”Husstandens gjeld”
(78) ”Husstanden si formue og eigendelar”
Sum: 6
Ingress: Nei
54
Punktoppstilling
(2–5) 4 punkt
(7–9) 3 punkt
(12–14) 3 punkt
Sum: 3
Nummerering
Sum: 0
Feit skrift
(1) ”Bruk skjemaet til å føre opp opplysningar om”
(11) ”Du dokumenterer opplysningane du skriv i skjemaet, ved å legge ved kopier
av”
(15) ”Legg ved ein kort omtale av livssituasjonen din...”
(17) ”Lag ein betalingsplan…”
(20) ”Lag ei oversikt…”
(23) ”Treng du hjelp…”
(28–29) ”Vi tar utgangspunkt i ein lovsopphaldssats når vi vurderer den
økonomiske situasjonen din”
(48–49) ”Du må dokumentere alle opplysningane du fører opp nedafor, ved å
legge ved kopier av til dømes lønnsslippar, rekningar og kontraktar. NB! Statens
innkrevjingssentral tar ikkje omsyn til opplysningar som ikkje er dokumentert.”
(50) ”Kva gjeld søknaden din? Skriv her, eller bruk ei eige ark som du legg ved.”
(76–77) ”Her skal du føre opp opplysningar om formuesgode som eigendom (for
eksempel hus og hytte) og kjøretøy (til dømes bil, båt eller campingvogn).
Dokumenter verdien ved å legge ved takst, prisantydning, kjøpskvittering eller
liknande:”
Sum: 10
Merknader:
Nokre av desse kan sjå ut som mellomtitlar, men dei fungerer ikkje konsekvent som det.
Dei har likevel ein strukturerande funksjon, og kan slik seiast å vera variantar av
mellomtitlar.
Kursivert skrift
(76–77) ”Her skal du føre opp opplysningar om formuesgode som eigendom (for
eksempel hus og hytte) og kjøretøy (til dømes bil, båt eller campingvogn).
Dokumenter verdien ved å legge ved takst, prisantydning, kjøpskvittering eller
liknande:”
Sum: 1
55
Understreking
Ingen tilfelle
Fargar
Ingen tilfelle
5.3.2 Språk
5.3.2.1 Lange setningar
BOKMÅL:
Linjenummer
13–15
26–28
Tal på ord
26
32
Sum: 2
NYNORSK:
Linjenummer
17–18
Tal på ord
26
Sum: 1
5.3.2.2 Passiv
BOKMÅL:
S-passiv
Omskriven passiv
Med modalt hjelpeverb Utan modalt hjelpeverb
(23) skal betales
(36) blir skannet
(64) må dokumenteres
(36) blir makulert
Sum: 2
Sum: 0
Sum: 2
Totalt: 4
NYNORSK:
St-passiv med modalt hjelpeverb
(23) skal betales
Omskriven passiv
(36) blir skannet
(36) blir makulert
Sum: 1
Sum: 2
Totalt: 3
56
5.3.2.3 Nominaliseringar
BOKMÅL:
Nominaliseringar
Av verb
Av adjektiv
(18) ettergivelse
(66) bekreftelse
Sum: 2
Sum: 0
Totalt: 2
Etablerte nominaliseringar som til dømes gjeldsordning, legeerklæring, verdivurdering,
forsikring, betingelse, beskrivelse, heftelser og opplysninger vert ikkje talde opp. For ein
del av desse er det kontekstavhengig.
NYNORSK:
Ingen nominaliseringar
Etablerte nominaliseringar som til dømes gjeldsordning, legeerklæring, verdivurdering,
forsikring, føresetnad og opplysningar vert ikkje talde opp. For ein del av desse er det
kontekstavhengig.
5.3.2.4 Ordval: mogleg problematiske ord
BOKMÅL:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(41, 41, 46) livsoppholdssats
(96, 97) utleggstrekk
(106) formuesgoder
(113) heftelser
Sum: 7
*(56) særkullsbarn – blir forklart
NYNORSK:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(28, 30, 35) livsopphaldssats
(75) hovudstol
(79) formuesgode
(79) hefte
Sum: 6
*(46) særkullsbarn – blir forklart
57
5.3.3 Stil
BOKMÅL:
Personlege pronomen
Jeg
(112)
du
(4, 5, 5, 6, 7, 13,
14, 16, 18, 19,
24, 25, 29, 30,
43, 45, 46, 47,
47, 56, 56, 56,
58, 65, 80, 81,
97, 106)
Sum: 1
Sum: 28
deg
(37, 67, 86)
Sum: 3
Possessiv etter substantiv
vi
(6, 13, 14, 36,
39, 41, 45)
Sum: 7
oss
(15)
Sum: 1
Totalt: 40
Possessiv før substantiv
(2) inntektene dine
(3) utgiftene dine
(17) ligningsattestene dine
(20) livssituasjonen din
(26) gjelden din
(27) kreditorene dine
(26) vår betingelse
(40) din økonomiske situasjon
(50) ditt navn
(64) din eventuelle ektefelle/samboer
Sum: 6
Dobbel bestemming
Sum: 4
Enkel bestemming
(23) de enkelte kreditorene
(44) disse utgiftene
Sum: 2
Sum: 0
58
NYNORSK:
Personlege pronomen
Eg
(85)
du
(4, 5, 6, 8, 9, 10,
11, 17, 18, 18,
23, 23, 24, 32,
34, 35, 36, 46,
46, 47, 48, 48,
50, 76, 81, 82,
84)
Sum: 1
Sum: 27
deg
(27, 81, 82)
Sum: 3
Possessiv etter substantiv
vi
(20, 26, 28, 28,
35, 81)
Sum: 6
oss
(6)
Sum: 1
Totalt: 38
Possessiv før substantiv
(2) inntektene dine
(3) utgiftene dine
(10) nettsidene våre
(15) livssituasjonen din
(20) gjeldan di
(29) situasjonen din
(50) søknaden din
Sum: 7
Dobbel bestemming
Sum: 0
Enkel bestemming
(17) dei enkelte kreditorane
(28–29) den økonomiske situasjonen
(33) desse utgiftene
(34) desse varene
(36–37) desse utgiftene
(82–83) desse opplysningane
Sum: 6
Sum: 0
5.3.4 Formelle feil
BOKMÅL:
Teiknsetjingsfeil
(20) komma i staden for bindestrek etter ”livssituasjonen din” (trykkfeil)
(56) - komma etter ”andre” (kommafeil)
Sum: 2
59
Ingen rettskrivingsfeil
Totalt 2 formelle feil
NYNORSK:
Rettskrivingsfeil
Skrivefeil
(20) gjeldan
(21) ein gjeldsordning
(23) utanrettslege
(24) gjelds rådgiving
(30) kle
(36) knytta
(44) sambuar sii namn
(49) dokumentert
(76) eigendom
(78) husstanden si formue
Retting
gjelda
ei gjeldsordning
utanrettsleg
gjeldsrådgiving
klede
knytte
sambuar sitt namn
dokumenterte
eigedom
husstanden sin formue
Sum: 10
Bokmålsformer
(9) en verdivurdering
(9) eiendommer
(11) kopier
(17) betales
(20) setter
(26) innsendte
(26) skannet
(32) aktiviteter
(34) annen
(38) opplysninger
(39) – ” –
(42) poststed
(48) nedafor
(48) kopier
(76) kjøretøy
(77) prisantydning
(84) finner
(84) personopplysningsloven
(85) opplysninger
(85) avtalebrudd
Retting: nynorsk
ei verdivurdering
eigedom(m)ar
kopiar
betalast
set
innsende
skanna
aktivitetar
annan
opplys(n)ingar
– ”–
poststad
nedanfor
kopiar
køyretøy
Forslag: prisframlegg
finn
personopplys(n)ingslova
opplys(n)ingar
avtalebrot
Sum: 20
Merknader:
(69) barnas alder og (74) husstandens gjeld: inkonsekvent genitivsmarkering. Genitiv er
elles markert ved hjelp av posessiva si/sin/sine.
(76) Både for eksempel og til dømes brukt i same setning.
60
Teiknsetjingsfeil
(11) - komma etter ”skjemaet” (kommafeil)
(29) + punktum etter ”din”
Sum: 2
Totalt 32 formelle feil
5.3.5 Merknader
Søknadsskjemaa ber ikkje om dei same opplysingane/den same dokumentasjonen i
begge målformene. Bokmålsskjemaet ber til dømes om ei oversikt over utleggstrekk,
medan nynorskskjemaet ber om ei oversikt over husstanden si gjeld – noko som ikkje er
det same. Nynorskskjemaet ber òg om at eventuelle inntekter frå utleigehybel skal
opplysast om. Dette står det ikkje noko om i bokmålsutgåva. Bokmålsutgåva ber om kopi
av forsikring for eigedom (ikkje innbuforsikring) i tillegg til bustadforsikring, medan dei
i nynorskutgåva berre ber om opplysingar om bustadforsikring. Slik eg oppfattar det
omfattar eigedomsforsikring meir enn bustadforsikring. Skjemaa har òg ulike
overskrifter: ”Søknad om utenrettslig gjeldsordning” (bokmål) og ”Opplysningsskjema
utanrettsleg gjeldsordning” (nynorsk). Eg tykkjer overskrifta i bokmålsutgåva er klart
betre, og skjønar ikkje kvifor ikkje nynorskutgåva har tilsvarande overskrift på nynorsk.
61
5.4 Statens lånekasse for utdanning
5.4.1 Struktur
BOKMÅL:
Overskrift
”Omgjøring av lån og stipend”
Mellomtitlar
(3) ”Når skjer omgjøringen?”
(13) ”Vilkår for å få omgjøring”
(14) ”1. Ikke bo sammen med foreldrene dine”
(21) ”2. Bestå”
(24) ”3. Inntekt, trygd og formue innenfor grensene”
(30) ”Renter blir slettet”
(34) ”Ikke bestått alt?”
(40) ”Foreldelsesfrist: Fire år”
(42) ”Omgjøringsbeløp”
Sum: 9
Ingress: Ja (linje 1–2)
Punktoppstilling
(7–8) 2 punkt
Sum: 1
Nummerering
(Linje 14, 21 og 24) nummererte mellomtitlar
Sum: 1
Merknader:
Punkta manglar punktum til slutt.
*(12) 1 punkt ved lenkje
Feit skrift
Ingen tilfelle
Kursivert skrift
Ingen tilfelle
Understreking
Ingen tilfelle
*Ved lenkjer
62
Fargar
Ingen tilfelle
*Lenkjene er farga lilla
NYNORSK:
Overskrift
”Omgjering av lån til stipend”
Mellomtitlar
(3) ”Når skjer omgjeringa?”
(13) ”Vilkår for å få omgjering”
(14) ”1. Ikkje bu saman med foreldra dine”
(21) ”2. Bestå”
(24) ”3. Inntekt, trygd og formue innanfor grensene”
(31) ”Renter blir sletta”
(35) ”Ikkje bestått alt?”
(41) ”Foreldingsfrist: Fire år”
(43) ”Omgjeringsbeløp”
Sum: 9
Ingress: Ja (linje 1–2)
Punktoppstilling
(7–8) 2 punkt
Sum: 1
Nummerering
(Linje 14, 21 og 24) nummererte mellomtitlar
Sum: 1
Merknader:
Punkta manglar punktum til slutt.
*(12) 1 punkt ved lenkje
Feit skrift
Ingen tilfelle
Kursivert skrift
Ingen tilfelle
Understreking
Ingen tilfelle
*Ved lenkjer
63
Fargar
Ingen tilfelle
*Lenkjene er farga lilla
5.4.2 Språk
5.4.2.1 Lange setningar
BOKMÅL/NYNORSK:
Linjenummer
32–33 / 33–34
37–38 / 38–39
Tal på ord
35
30
Sum: 2
5.4.2.2 Passiv
BOKMÅL:
S-passiv
Med modalt hjelpeverb
(32) kan gjøres om
Sum: 1
Omskriven passiv
Utan modalt hjelpeverb
(1) blir utbetalt
(2) kan bli gjort om
(4) blir gjort om
(5–6) blir foretatt
(9) er utført
(9) er gjort om
(16–17) kan (ikke) bli gjort om
(31) har blitt lagt til
(31) blir gjort om
(31) blir slettet
(33) kunne vært gjort om
(36) kan bli omgjort
(43) kan bli gjort om
(52–53) kan bli omgjort
(53–54) blir (ikke) omgjort
Sum: 0
Sum: 15
Totalt: 16
64
NYNORSK:
St-passiv med modalt hjelpeverb
Omskriven passiv
(33) kan gjerast om
(1) blir utbetalt
(2) kan bli gjort om
(4) blir gjort om
(5–6) blir gjennomført
(9) er utført
(9) er gjort om
(17) kan (ikkje) bli gjort om
(32) har blitt lagt til
(32) blir gjort om
(32) blir sletta
(34) kunne vore gjort om
(37) kan bli omgjort
(44) kan bli gjort om
(53–54) kan bli omgjord
(54–55) blir (ikkje) omgjord
Sum: 1
Sum: 15
Totalt: 16
5.4.2.3 Nominaliseringar
BOKMÅL:
Nominaliseringar
Av verb
(0, 7, 8, 13, 37, 39,
39) omgjøring
(3, 5, 9, 10, 33)
omgjøringa
Sum: 12
Samansetjingar med nominalisering
Av adjektiv
Av verb
(42)
omgjøringsbeløp
Sum: 0
Sum: 1
Av adjektiv
(40) foreldelsesfrist
Sum: 1
Totalt: 14
NYNORSK:
Nominaliseringar
Av verb
(0, 7, 8, 13, 38, 40,
40) omgjering
(3, 5, 9, 10, 34)
omgjeringa
Sum: 12
Samansetjingar med nominalisering
Av adjektiv
Sum: 0
Av verb
(43) omgjeringsbeløp
Sum: 1
Av adjektiv
(41) foreldingsfrist
Sum: 1
Totalt: 14
65
5.4.2.4 Ordval: mogleg problematiske ord
BOKMÅL:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(5) foreligger
(6) foretatt
(28) behovsprøvd
(40) foreldelsesfrist
Sum: 1
Sum: 3
Totalt: 4
*(32) refundert – blir forklart
NYNORSK:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(28) behovsprøvd
(41) foreldingsfrist
Sum: 0
Sum: 2
Totalt: 2
*(33) refundert – blir forklart
5.4.3 Stil
BOKMÅL:
Personlege pronomen
du
(1, 4, 9, 10, 10, 12,
15, 15, 15, 16, 18,
18, 19, 20, 22, 22,
22, 23, 25, 26, 28,
28, 32, 32, 32, 35,
35, 36, 37, 37, 38,
41)
Sum: 32
Deg
(52)
vi
(26)
Sum: 1
dere
(29)
Sum: 1
Sum: 1
Totalt: 35
66
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
(2) lånet ditt
(5) utdanningen din
(9) lånet ditt
(10) resultatene dine
(14) foreldrene dine
(15) – ” –
(19) – ” –
(23) fagene dine
(25) inntekten og formuen din
(25–26) – ” –
(35) utdanningen din
Sum: 11
Sum: 0
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
(16) det samme beløpet
(23) dette lånet
(28–29) den samlede formuen
(31) det beløpet
(33) – ” –
(38) det aktuelle semesteret
(53) det faste beløpet
Sum: 7
Sum: 0
NYNORSK:
Personlege pronomen
du
(1, 4, 9, 10, 10, 12,
15, 15, 15, 16, 18,
18, 19, 20, 22, 22,
22, 23, 25, 26, 28,
28, 33, 33, 33, 36,
36, 37, 38, 38, 39,
42)
Sum: 32
Deg
(52)
vi
(26)
Sum: 1
dykk
(29)
Sum: 1
Sum: 1
Totalt: 35
67
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
(2) lånet ditt
(5) utdanninga di
(9) lånet ditt
(10) resultata dine
(14) foreldra dine
(15) – ” –
(19) – ” –
(23) faga dine
(25) inntekta og formuen din
(25) – ” –
(36) utdanninga di
Sum: 11
Dobbel bestemming
Sum: 0
Enkel bestemming
(16) det same beløpet
(23) dette lånet
(27) det aktuelle året
(32) det beløpet
(34) – ” –
(39) det aktuelle semesteret
(54) det faste beløpet
Sum: 7
Sum: 0
5.4.4 Formelle feil
BOKMÅL:
Teiknsetjingsfeil
(23) – komma etter ”lånet” (kommafeil)
(52) + komma etter ”heltidsutdanning” (regel nr 1)
Sum: 2
Ingen rettskrivingsfeil
Totalt 2 formelle feil
68
NYNORSK:
Rettskrivingsfeil
Bokmålsformer
(44) måned
(53) beløpene
Retting: nynorsk
månad
beløpa
Sum: 2
Teiknsetjingsfeil
(53) + komma etter ”heiltidsutdanning” (regel nr 1)
Sum: 1
Totalt 3 formelle feil
5.4.5 Merknader
Setninga på linje 41 i bokmålsutgåva er vanskeleg å skjøna: ”Du kan få lån til stipend for
fag i opptil ….” Den tilsvarande setninga i nynorskutgåva (linje 42) er problemfri: ”Du
kan få omgjort lån til stipend for fag i opptil ….” Dette kan sjå ut som ein feil, der ordet
omgjort har ramla ut.
69
5.5. Helsedirektoratet
5.5.1 Struktur
BOKMÅL:
Overskrift
”Rettssikkerhet ved tvang”
Mellomtitlar
(9) ”Kontrollkommisjonens oppgaver”
(22) ”Du kan klage på …”
(76) ”Hvordan du går frem for å klage”
(85) ”Rett til fri advokat”
(95) ” Slik behandles klagen din”
(113) ”Klage på kontrollkommisjonens vedtak”
(125) ”Kontrollkommisjonen tar selv initiativ”
(141) ”Kontrollkommisjonens velferdskontroll”
(163) ”Pasientrettigheter”
Sum: 9
Ingress: Nei
Punktoppstilling
(10–21) 3 punkt
(25–62) 6 punkt (med utfyllande informasjon imellom)
(64–71) 6 punkt
(89–94) 4 punkt
(120–124) 2 punkt
Sum: 5
Nummerering
Sum: 0
Merknader:
Innleiingssetningane (linje 24, 88 og 119) skal ikkje ha kolon etter seg. Punkta i (25–62),
(64–71), (89–94) og (120–124) skal ikkje ha stor forbokstav (dei er framhald av
innleiingssetningane).
70
Feit skrift
(23–24) ”Som pasient eller en pasients nærmeste pårørende kan du klage til
kontrollkommisjonen på vedtak om:”
(72–73) ”Vedtak om undersøkelse og behandling uten eget samtykke kan det
klages på til Fylkesmannen.”
Sum: 2
Kursivert skrift
(25–26) ”Observasjon eller tvungent psykisk helsevern (tvangsinnleggelse)”
(27) ”Opprettholdelse eller opphør av tvungent psykisk helsevern”
(34–35) ”Etablering av psykisk helsevern overfor barn og unge mellom 12 og 16 år”
(42–43) ”Samtykke til å være undergitt reglene om tvungent psykisk helsevern for inntil
tre uker”
(48) ”Overføring til annen institusjon eller tiltak”
(56–57) ”Bruk av tvangsmidler og restriktive tiltak under gjennomføringen av psykisk
helsevern”
Sum: 6
Merknader:
Kursiv markerer her temasetningar oppstilte i punkt.
Understreking
Ingen tilfelle
Fargar
(9) ”Kontrollkommisjonens oppgaver”
(22) ”Du kan klage på …”
(76) ”Hvordan du går frem for å klage”
(85) ”Rett til fri advokat”
(95) ” Slik behandles klagen din”
(113) ”Klage på kontrollkommisjonens vedtak”
(125) ”Kontrollkommisjonen tar selv initiativ”
(141) ”Kontrollkommisjonens velferdskontroll”
(163) ”Pasientrettigheter”
Sum: 9
Merknader:
Raud farge markerer her alle mellomtitlane.
71
NYNORSK:
Overskrift
”Rettsvern ved tvang”
Mellomtitlar
(9) ”Oppgåvene til kontrollkommisjonen”
(21) ”Du kan klage på …”
(76) ”Korleis du går fram for å klage”
(84) ”Rett til fri advokat”
(93) ” Slik blir klaga di behandla”
(111) ”Klage på vedtaket til kontrollkommisjonen”
(122) ”Kontrollkommisjonen tar sjølv initiativ”
(148) ”Kontrollkommisjonen sin velferdskontroll”
(159) ”Pasientrettar”
Sum: 9
Ingress: Nei
Punktoppstilling
(10–20) 3 punkt
(25–62) 6 punkt (med utfyllande informasjon imellom)
(64–71) 6 punkt
(87–92) 4 punkt
(117–121) 2 punkt
Sum: 5
Nummerering
Sum: 0
Merknader:
Punkta i (25–62) og (64–71) skal ha liten forbokstav.
Feit skrift
(22–24) ”Som pasient eller den nærmaste pårørande til ein pasient kan du klage
til kontrollkommisjonen på vedtak om følgjande:”
(72–73) ”Vedtak om undersøking og behandling utan eige samtykke kan klagast
på til Fylkesmannen.”
Sum: 2
72
Kursivert skrift
(25–26) ”Observasjon eller tvunge psykisk helsevern (tvangsinnlegging)”
(27) ”Vidareføring eller opphøyr av tvunge psykisk helsevern”
(34–35) ”Etablering av psykisk helsevern overfor barn og unge mellom 12 og 16 år”
(42–43) ”Samtykke til å vere undergitt reglane om tvunge psykisk helsevern for inntil tre
veker”
(48) ”Overføring til annan institusjon eller anna tiltak”
(56–57) ”Bruk av tvangsmiddel og restriktive tiltak under gjennomføringa av psykisk
helsevern”
Sum: 6
Merknader:
Kursiv markerer her temasetningar oppstilte i punkt.
Understreking
Ingen tilfelle
Fargar
(9) ”Oppgåvene til kontrollkommisjonen”
(21) ”Du kan klage på …”
(76) ”Korleis du går fram for å klage”
(84) ”Rett til fri advokat”
(93) ” Slik blir klaga di behandla”
(111) ”Klage på vedtaket til kontrollkommisjonen”
(122) ”Kontrollkommisjonen tar sjølv initiativ”
(148) ”Kontrollkommisjonen sin velferdskontroll”
(159) ”Pasientrettar”
Sum: 9
Merknader:
Raud farge markerer her alle mellomtitlane.
5.5.2 Språk
5.5.2.1 Lange setningar
BOKMÅL:
Linjenummer
13–17
49–51
103–105
126–128
133–136
Tal på ord
37
26
27
26
30
73
142–145
159–162
167–170
26
27
28
Sum: 8
NYNORSK:
Linjenummer
13–17
49–51
78–81
100–103
123–125
130–133
139–142
155–158
162–165
Tal på ord
37
28
28
26
26
30
26
28
28
Sum: 9
5.5.2.2 Passiv
BOKMÅL:
S-passiv
Med modalt hjelpeverb
Utan modalt hjelpeverb
(17) skal forlenges
(5) ledes
(28) kan holdes
(61) anses
(39–40) skal avgjøres
(116) påklages
(47) kan bringes
(51) kan påklages
(59) kan iverksettes
(60) – ” –
(63) kan klages
(73) kan (det) klages
(77) kan gjøres
(78) – ” –
(80) – ” –
(101) skal gis
(112) kan gjentas
(149) kan tas opp
Sum: 15
Sum: 3
Omskriven passiv
(7) skal ha vært
(7–8) skal ha representert
(31) er oppfylt
(42) å være undergitt
(44–45) – ” –
(53) er avgjort
(58) å være underlagt
(104–105) vil bli holdt
(105) blir truffet
(110) ble fremsatt
(111) blir avslått
(127) er oppfylt
(134) blir klaget
(138) ble etablert
Sum: 14
Totalt: 32
74
NYNORSK:
St-passiv med modalt hjelpeverb
(17) skal forlengjast
(28) kan haldast
(39–40) skal avgjerast
(46–47) kan bringast
(51) kan klagast
(59) kan setjast
(60) – ” –
(63) kan klagast
(73) – ” –
(77) kan leggjast
(109) kan gjentakast
(133) skal kontrollerast
Omskriven passiv
(7) skal ha vore
(7–8) skal ha representert
(31) er oppfylte
(42) å vere undergitt
(44–45) – ” –
(53) er avgjord
(58) å vere underlagd
(61) er rekna
(91–92) å bli lagde
(101) blir halde
(107) blei framsett
(108) blir avslått
(113) blir klaga
(124) er oppfylte
(131) blir klaga
(135) blei etablert
(140) er godkjende
(168) er knytte
Sum: 12
Sum: 18
Totalt: 30
5.5.2.3 Nominaliseringar
BOKMÅL:
Nominaliseringar
Av verb
(14) etablering
(27) opprettholdelse1
(32) utskrivelse
(34) etablering1
(36) – ” –
(39) – ” –
(48) overføring1
(49) – ” –
(52-53) – ” –
(55) – ” –
(56–57)
gjennomføringen1
(67) undersøkelse
(75) gjennomgang
(90) etablering1
(90) opprettholdelse1
Av adjektiv
Samansetjingar med nominalisering
Av verb
(67) kroppsvisitasjon2
(69) urinprøvetaking2
Av adjektiv
75
(92) overføring1
(102) avgjørelse
(104) overføring2
(105) avgjørelsen
(120) etablering
(120) opprettholdelse
(122) overføring
(140) forlengelse
(149) betydning
(169–170)
medvirkning
Sum: 25
Sum: 0
Sum: 2
Sum: 0
Totalt: 27
1Nominalisering
betre eigna enn verb, samstundes som stilistiske omsyn gjer det
nødvendig (i punkt).
2Ikkje
nødvendigvis den beste måten å uttrykkja verbalhandlinga på, men nødvendig om
skal følgja mønsteret.
Nominaliseringar som til dømes rettssikkerhet, restriksjon, vurdering, skriftlig
redegjørelse, saksforberedelse og lovgivning er etablerte som substantiv og vert difor
ikkje talde opp her. Det same gjeld for nominaliseringar som innleggelse, undersøkelse (i
dei fleste tilfelle), skjerming, isolasjon, tvangsbehandling og observasjon, sett i denne
konteksten.
NYNORSK:
Nominaliseringar
Av verb
(14) etablering
(27) vidareføring1
(32) utskriving
(34) etablering1
(36) – ” –
(39) – ” –
(48) overføring1
(49) – ” –
(52) – ” –
(54) – ” –
(56–57)
gjennomføringa1
(67) ransaking
(75) gjennomgangen
(88) etablering1
(88) vidareføring1
(90) overføring1
Av adjektiv
Samansetjingar med nominalisering
Av verb
(67) kroppsvisitasjon2
(69) urinprøvetaking2
Av adjektiv
76
(101) – ” –
(117) etablering
(117) vidareføring
(119) overføring
(133) innlegginga
(137) forlenging
(164) medverknad
Sum: 23
Sum: 0
Sum: 2
Sum: 0
Totalt: 25
1Nominalisering
betre eigna enn verb, samstundes som stilistiske omsyn gjer det
nødvendig (i punkt).
2Ikkje
nødvendigvis den beste måten å uttrykkja verbalhandlinga på, men nødvendig om
skal følgja mønsteret.
Nominaliseringar som til dømes rettstryggleik, restriksjon, vurdering, utgreiing,
saksførebuing og lovgiving er etablerte som substantiv og vert difor ikkje talde opp her.
Det same gjeld for nominaliseringar som innlegging, skjerming, isolasjon, undersøking,
tvangsbehandling og observasjon, sett i denne konteksten.
5.5.2.4 Ordval: mogleg problematiske ord
BOKMÅL:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(42) undergitt
(45) – ” –
(52) medføre
(136–137) foreligger
(169–170) medvirkning
(15) etterprøver
(61) hjemmel
Sum: 5
Sum: 2
Totalt: 7
NYNORSK:
Kanselliord
Fagord og vanskelege ord
(42) undergitt
(44–45) – ” –
(15) etterprøver
(61) heimel
Sum: 2
Sum: 2
Totalt: 4
77
5.5.3 Stil
BOKMÅL:
Personlege pronomen
du
(22, 24, 32, 44, 76, 86, 101,
106, 114, 173, 175)
Sum: 11
Ubestemt pronomen
deg
(101)
man
(118)
Sum: 1
Totalt: 12
Sum: 1
Totalt: 1
Merknader:
(118) man burde vore bytt ut med personleg pronomen du: ”Du eller dine nærmeste kan
i noen tilfeller klage på et vedtak til domstolene. … Kontrollkommisjonen skal sørge for
at du får kontakt med en advokat. Man vil da ha rett til fri rettshjelp.”
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
(95) klagen din
(54) tilstanden din
(150) oppholdet ditt
(2) din rettssikkerhet
(21) din velferd
(75) sin gjennomgang
(102) sin avgjørelse
(153) sine besøk
Sum: 3
Sum: 5
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
(6–7) de to andre medlemmene
(94) det psykiske helsevernet
(99) den faglige ansvarlige
(126–127) de formelle kravene
(161–162) den faglig ansvarlige
(164) det psykiske helsevernet
(0) det psykiske helsevern
(1) – ” –
(4) – ” –
(20) den kontroll
(131–132) de dokumenter
Sum: 6
Sum: 5
NYNORSK:
Personlege pronomen
du
(21, 23, 32, 76, 78, 85, 98, 104, 112, 114,
115, 145, 158, 159)
Sum: 14
deg
(98)
Sum: 1
Totalt: 15
78
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
(2) rettstryggleiken din
(20) velferda di
(54) tilstanden din
(75) gjennomgangen sin
(93) klaga di
(99) avgjerda si
(146) opphaldet ditt
Sum: 7
Sum: 0
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
(1) det psykiske helsevernet
(4) – ” –
(6–7) dei to andre medlemmene
(20) den kontrollen
(46) den fagleg ansvarlege
(92) det psykiske helsevernet
(97) den fagleg ansvarlege
(123–124) dei formelle krava
(128) dei dokumenta
(157–158) den fagleg ansvarlege
(0) det psykiske helsevern
Sum: 10
Sum: 1
5.5.4 Formelle feil
BOKMÅL:
Rettskrivingsfeil
Skrivefeil
(11) tvung-ent
(20) forøvrig
(97) densørge
(99) den faglige ansvarlige
(155) skjermingprotokollene
Retting
tvungent
for øvrig
den sørge
den faglig ansvarlige
skjermingsprotokollene
Sum: 5
79
Teiknsetjingsfeil
(16) – komma etter ”måneder” (feil)
(51) – komma etter ”opphold” (feil)
(51) – komma etter parentesen (feil)
Sum: 3
Totalt 8 formelle feil
NYNORSK:
Ingen formelle feil
5.5.5 Merknader
Ulikt ordval i dei to utgåvene: ”rettssikkerhet ved tvang” (bokmål) og ”rettsvern ved
tvang” (nynorsk). Bokmålsutgåva har elles fleire feilføringar ved punktoppstillingane
enn nynorskutgåva.
80
6 Resultat
Her kjem ei oversikt over resultata frå analysen. Tabellane inneheld berre dei teljelege
trekka. Førekomstane av kvar av dei er rekna ut i forhold til det totale talet på ord i
tekstane, for slik å angje tettleiken av dei ulike. Forholdstala eg oppgjev er ganga med
hundre.
6.1 Statens vegvesen
BOKMÅL:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
0 av 314
0 av 314
1 av 314
4 av 314
0 av 314
0 av 314
0 av 314
Forholdstal
0
0
0,3
1,3
0
0
0
2 av 314
13 av 314
5 av 314
1 av 314
10 av 314
0,6
4,1
1,6
0,3
3,2
11 av 314
0 av 314
1 av 314
0 av 314
6 av 314
0 av 314
3,5
0
0,3
0
1,9
0
2 av 314
0,6
81
NYNORSK:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
0 av 243
0 av 243
0 av 243
0 av 243
0 av 243
0 av 243
0 av 243
Forholdstal
0
0
0
0
0
0
0
3 av 243
10 av 243
3 av 243
0 av 243
7 av 243
1,2
4,1
1,2
0
2,9
11 av 243
1 av 243
1 av 243
0 av 243
6 av 243
0 av 243
4,5
0,4
0,4
0
2,5
0
1 av 243
0,4
82
6.2 Statens innkrevingssentral: rettleiing
BOKMÅL:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
3 av 281
3 av 281
0 av 281
5 av 281
0 av 281
0 av 281
0 av 281
Forholdstal
1,1
1,1
0
1,8
0
0
0
1 av 281
1 av 281
5 av 281
0 av 281
1 av 281
0,4
0,4
1,8
0
0,4
17 av 281
0 av 281
3 av 281
3 av 281
1 av 281
0 av 281
6,0
0
1,1
1,1
0,4
0
0 av 281
0
83
NYNORSK:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
3 av 284
3 av 284
0 av 284
5 av 284
0 av 284
0 av 284
0 av 284
Forholdstal
1,1
1,1
0
1,8
0
0
0
1 av 284
1 av 284
5 av 284
0 av 284
1 av 284
0,4
0,4
1,8
0
0,4
17 av 284
0 av 284
3 av 284
3 av 284
1 av 284
0 av 284
6,0
0
1,1
1,1
0,4
0
6 av 284
2,1
84
6.3 Statens innkrevingssentral: søknadsskjema
BOKMÅL:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
6 av 794
11 av 794
0 av 794
10 av 794
0 av 794
0 av 794
0 av 794
Forholdstal
0,8
1,4
0
1,3
0
0
0
2 av 794
4 av 794
2 av 794
0 av 794
7 av 794
0,3
0,5
0,3
0
0,9
40 av 794
0 av 794
6 av 794
4 av 794
2 av 794
0 av 794
5,0
0
0,8
0,5
0,3
0
2 av 794
0,3
85
NYNORSK:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
6 av 645
3 av 645
0 av 645
10 av 645
1 av 645
0 av 645
0 av 645
Forholdstal
0,9
0,5
0
1,6
0,2
0
0
1 av 645
3 av 645
0 av 645
0 av 645
6 av 645
0,2
0,5
0
0
0,9
38 av 645
0 av 645
7 av 645
0 av 645
6 av 645
0 av 645
5,9
0
1,1
0
1,0
0
32 av 645
5,0
86
6.4 Statens lånekasse for utdanning
BOKMÅL:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
9 av 584
1 av 584
1 av 584
0 av 584
0 av 584
0 av 584
0 av 584
Forholdstal
1,5
0,2
0,2
0
0
0
0
2 av 584
16 av 584
14 av 584
1 av 584
3 av 584
0,3
2,7
2,4
0,2
0,5
35 av 584
0 av 584
11 av 584
0 av 584
7 av 584
0 av 584
6,0
0
1,9
0
1,2
0
2 av 584
0,3
87
NYNORSK:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
9 av 595
1 av 595
1 av 595
0 av 595
0 av 595
0 av 595
0 av 595
Forholdstal
1,5
0,2
0,2
0
0
0
0
2 av 595
16 av 595
14 av 595
0 av 595
2 av 595
0,3
2,7
2,4
0
0,3
35 av 595
0 av 595
11 av 595
0 av 595
7 av 595
0 av 595
5,9
0
1,8
0
1,2
0
3 av 595
0,5
88
6.5 Helsedirektoratet
BOKMÅL:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
9 av 1243
5 av 1243
0 av 1243
2 av 1243
6 av 1243
0 av 1243
9 av 1243
Forholdstal
0,7
0,4
0
0,2
0,5
0
0,7
8 av 1243
32 av 1243
27 av 1243
5 av 1243
2 av 1243
0,6
2,6
2,2
0,4
0,2
12 av 1243
1 av 1243
3 av 1243
5 av 1243
6 av 1243
5 av 1243
1,0
0,1
0,2
0,4
0,5
0,4
8 av 1243
0,6
89
NYNORSK:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Stil:
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
Førekomst i forhold til talet på ord
Førekomst
9 av 1266
5 av 1266
0 av 1266
2 av 1266
6 av 1266
0 av 1266
9 av 1266
Forholdstal
0,7
0,4
0
0,2
0,5
0
0,7
9 av 1266
30 av 1266
25 av 1266
2 av 1266
2 av 1266
0,7
2,4
2,0
0,2
0,2
15 av 1266
0 av 1266
7 av 1266
0 av 1266
10 av 1266
1 av 1266
1,2
0
0,6
0
0,8
0,1
0 av 1266
0
90
7 Brukartest
I det følgjande kjem resultata frå brukartestane mine. Tekstane eg har testa er
tekstparet frå Statens vegvesen om tap av førarkort og delar av tekstparet frå
Helsedirektoratet om rettsvern ved tvang (til og med linje 21 i bokmålsutgåva / linje 20 i
nynorskutgåva). Testane består av to delar. Fyrste del er vurdering av og kommentarar
til tekstane i heilskap, bokmålsutgåve samanlikna med nynorskutgåve. I andre del viser
eg til tekstutdraga og tilhøyrande alternative formuleringar som testpersonane skulle
velja mellom, resultata av dette og nokre korte kommentarar om vala. Kommentarane
gjeld berre for nokre av tekstutdraga, og varierer i omfang, då ikkje alle testpersonane
gjev noka grunngjeving for vala. Årsaka til dette er at testpersonane ofte ikkje kan setje
fingeren på kvifor dei vel som dei gjer. Grunngjevingane står her i stikkordform, og dei
er ikkje spesifisert nærmare. Unntaket er tilfelle der enkeltord blir kommenterte. Då
fører eg opp ”ordval” og viser så til kva for spesifikke ord det gjeld nedanfor. Spørsmåla
og resultata som eg ser på som overordna, er merkte med feit skrift.
7.1 Statens vegvesen
Testpersonane:
Testpersonane er i alderen 23–61 år, 3 kvinner og 2 menn. Nokre har høgare utdanning,
medan nokre har lågare utdanning. 2 av dei 5 er bokmålsbrukarar.
7.1.1 DEL 1
Spørsmål:
1. Les begge tekstane:
-
Kva tekst var lettast å lesa/forstå?
-
Er teksten oversikteleg og informasjonen klar?
-
Er det vanskeleg språk – ord og skrivemåtar?
-
Noko som var lettare eller vanskelegare å forstå/lesa på den eine målforma
samanlikna med den andre?
91
Resultat
4 av 5 føretrekkjer nynorskutgåva framfor bokmålsutgåva.*
5 av 5 tykkjer innhaldet i nynorskutgåva er klarare og meir rett på sak.
4 av 5 tykkjer at for mykje og uklar informasjon i bokmålsutgåva gjer ho tyngre å lesa.
Ho må lesast nøyare, gjerne fleire gonger.
4 av 5 tykkjer nummereringa i bokmålsutgåva ikkje bidreg til å gjera innhaldet lettare å
få taket på. For mykje informasjon – som til dels vert sett på som unødvendig – gjer det i
staden meir forvirrande.
4 av 5 peiker på at særlig linje 11–14 i bokmålsutgåva er vanskeleg å skjøna.
3 av 5 reagerer på at dei to utgåvene gjev ulik informasjon.
2 av 5 tykkjer at bokmålsutgåva er rett og slett dårleg, både strukturelt, språkleg og
innhaldsmessig (grunna uklar informasjon).
1 av 5 tykkjer oppsettet i bokmålsutgåva er best, men at overskrift, innhald og
tekstlengd burde vore som i nynorskutgåva.*
1 av 5 forstår ikkje alle orda i nynorskutgåva.*
*Denne 1 av 5 (i dei to nedste resultata og den siste blant dei 5 i det fyrste) er
bokmålsbrukar.
Merknader til resultat i 7.1.1:
Dei to yngste testpersonane har begge problem med ordet ”mellombels”, derav éin
nynorskbrukar og éin bokmålsbrukar.
92
7.1.2 DEL 2
Spørsmål:
2. Les tekstutdraga og samanlikn:
-
Kva for nokre føretrekkjer du/tykkjer du er lettast å lesa?
-
Kvifor? Kan du peika på nokre språktrekk/skrivemåtar?
BOKMÅL
Tekstutdrag I
Original formulering:
Denne kjøretillatelsen skal ikke ha lengre gyldighet enn 3 måneder. Den kan
forlenges en gang av begge myndigheter (politi og trafikkstasjon), uavhengig av
hvem som utstedte den opprinnelige tillatelsen.
Alternativ formulering:
Denne kjøretillatelsen er ikke gyldig lenger enn i 3 måneder. Politi eller
trafikkstasjon kan begge forlenge perioden én gang, uavhengig av hvor du fikk den
opprinnelige tillatelsen.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
1 av 5
4 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
-
Klarare språk, direkte tiltale, aktiv
Tekstutdrag II
Original formulering:
Midlertidig førerbevis må også medbringes under kjøring og suppleres med
legitimasjon med bilde, men beviset er gyldig bare for kjøring i Norge.
93
Alternativ formulering:
Du må også ha med midlertidig førerbevis når du kjører, og i tillegg legitimasjon
med bilde. Beviset er gyldig bare i Norge.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
3 av 5
2 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
Klarare samanheng
Betre ordval*, direkte tiltale, aktiv
*Gjeld medbringe i den originale formuleringa.
NYNORSK
Tekstutdrag I
Original formulering:
I tilfelle der det er openbert at førarkortet er tapt for alltid, eller det er nødvendig å
køyre i utlandet, kan duplikat utferdast straks utan at ein går vegen om mellombels
køyreløyve.
Alternativ formulering:
Dersom det er klart at du har mista førarkortet for alltid, eller du skal køyre i
utlandet, kan du få duplikat av førarkortet straks, utan å gå vegen om mellombels
køyreløyve.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
5 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
-
Betre flyt; betre opning, ordval*, direkte
tiltale, aktiv
*Gjeld openbert og utferde i den originale formuleringa.
94
Tekstutdrag II
Original formulering:
Eit mellombels køyreløyve kan utferdast også til innehavaren av eit utanlandsk
førarkort ved tap eller tjuveri av førarkortet. Føreretten må dokumenterast av
førarkortmyndigheitene i landet førarkortet var utferda.
Alternativ formulering I:
Innehavaren av eit utanlandsk førarkort kan òg få mellombels køyreløyve dersom
han/ho har mista eller blitt fråstole førarkortet. Førarkortmyndigheitene i landet
som utferda førarkortet, må då dokumentere føreretten.
Alternativ formulering II:
Innehavaren av eit utanlandsk førarkort kan òg få mellombels køyreløyve ved tap
eller tjuveri av førarkortet. Førarkortmyndigheitene i landet som utferda
førarkortet, må då dokumentere føreretten.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering I
Alternativ formulering II
1 av 5
4 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
-
Aktiv
Betre flyt
95
7.2. Helsedirektoratet
Testpersonane:
Testpersonane er i alderen 22–62 år, 3 kvinner og 2 menn (3 av dei 5 testpersonane er
dei same som i den fyrste testen). Nokre er under utdanning, medan dei andre har ulik
grad av høgare utdanning. 1 av 5 er bokmålsbrukar.
7.2.1 DEL 1
Spørsmål:
1. Les begge tekstane:
-
Kva tekst var lettast å lesa/forstå?
-
Er teksten oversikteleg og informasjonen klar?
-
Er det vanskeleg språk – ord og skrivemåtar?
-
Noko som var lettare eller vanskelegare å forstå/lesa på den eine målforma
samanlikna med den andre?
Resultat
5 av 5 tykkjer bokmåls- og nynorskutgåva er så å seia jamgode. Alle er samde om
at tekstane har godt språk og er lette å forstå.
2 av 5 trekkjer fram bokmålsutgåva som best dersom dei måtte velja. Dei tykkjer den
moglegvis er endå lettare å få tak i innhaldet i enn i nynorskutgåva. 1 av dei 2 forklarer
dette med at han er bokmålsbrukar.
96
7.2.2 DEL 2
Spørsmål:
1. Les tekstutdraga og samanlikn:
-
Kva for nokre føretrekkjer du/tykkjer du er lettast å lesa?
-
Kvifor? Kan du peika på nokre språktrekk/skrivemåtar?
BOKMÅL
Tekstutdrag I
Original formulering:
Ingen kan holdes under tvungent psykisk helsevern dersom psykisk helsevernslovens
vilkår for dette ikke er til stede.
Alternativ formulering:
Ingen kan holdes under tvungent psykisk helsevern dersom vilkårene for dette i
loven om psykisk helsevern ikke er til stede.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
5 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
-
Dårleg formulering i original:
”psykisk helsevernlovens…”
Tekstutdrag II
Original formulering:
Alle vedtak om overføring til opphold i annen institusjon eller til andre vedtak, kan
påklages.
97
Alternativ formulering:
Du kan klage på alle vedtak om overføring til opphold i annen institusjon eller til
andre vedtak.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
3 av 5
2 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
-
Det viktigaste fyrst – tydeleg kva handlar
om, direkte tiltale, uformell stil
Tekstutdrag III
Original formulering:
Kommisjonen skal forøvrig føre den kontroll den finner nødvendig for din velferd.
Alternativ formulering:
Kommisjonen skal ellers føre den kontrollen den synes er nødvendig for velferden
din.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
1 av 5
4 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
-
Meir munnleg, personleg stil, ordval*
*Gjeld forøvrig i den originale formuleringa.
98
NYNORSK
Tekstutdrag I
Original formulering:
Kontrollkommisjonen skal treffe skriftleg og grunngitt vedtak i saka. Som
hovudregel skal det skje innan to veker etter at klaga vart framsett.
Alternativ formulering:
Vedtak kontrollkommisjonen fattar i saka, skal vere skriftleg og grunngjeve. I
regelen skal dette vere klart innan to veker etter at klaga vart sett fram.
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
1 av 5
4 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
Meir bokmålsnært, betre (lettare) ordval
Betre og tydelegare formulering (betre
nynorsk), det viktigaste fyrst
Tekstutdrag II
Original formulering:
Klage på slikt vedtak fører som hovudregel til at overføring ikkje kan skje før
klagesaka er avgjord.
Alternativ formulering:
Klage på slikt vedtak fører vanlegvis til at pasienten ikkje kan overførast før
klagesaka er avgjord.
99
Resultat
Original formulering
Alternativ formulering
2 av 5
3 av 5
Grunngjeving for val:
Grunngjeving for val:
Ordval*
Lettare, betre flyt, ordval*, uformell stil,
verbal uttrykksmåte
*Gjeld hovudregel/vanlegvis. Dei som vel den originale formuleringa tykkjer hovudregel
er meir presist, medan dei som vel den alternative formuleringa tykkjer vanlegvis er
betre.
Merknader til resultat i 7.2.2:
Dei eldste testpersonane føretrekkjer i fleire tilfelle dei meir formelle formuleringane.
7.3 Samanfatning
7.3.1 Statens vegvesen
Utifrå resultata frå brukartesten, er det ingen tvil om at nynorskutgåva kjem best ut.
I del 1 kjem det fram at 5 av 5 tykkjer at nynorskutgåva er best med tanke på innhald, då
dette er klart og greitt, medan 4 av 5 tykkjer at òg språket er best i denne. Like mange
peiker på at mykje av informasjonen i bokmålsutgåva er uklar – og til dels overflødig,
noko som gjer det heile meir forvirrande. Nummereringa fyrst i teksten verkar ikkje
strukturerande slik ho skal. Elles er særleg linje 11–14, der omgrepa kjøretillatelse,
kjørebevis og førerbevis blir brukte litt om einannan, vanskeleg å skjøna, seier dei.
I del 2 vel fleirtalet dei alternative formuleringane framfor dei originale i 3 av 4
tilfelle. Anna ordval, aktiv framfor passiv og verbale framfor nominale uttrykksmåtar
verkar difor i desse tilfella å vera avgjerande. Ved tekstutdrag II frå nynorskteksten
(med totalt tre alternativ) vel fleirtalet den substantivtunge formuleringa (alternativ
formulering II) framfor den der det same er uttrykt verbalt (i både aktiv og passiv form)
(alternativ formulering I).
100
7.3.2 Helsedirektoratet
I del 1 er det einigheit om at tekstane er gode og lette å forstå – og så å seia like på begge
målformene. Eit par meiner at etter heilskapsinntrykket å dømma, er bokmålsutgåva
moglegvis litt lettare å lesa enn nynorskutgåva.
I del 2 vel fleirtalet dei alternative formuleringane framfor dei originale i 4 av 5
tilfelle, men det er ikkje like klar overvekt i alle. Grunnane som vert gjevne går særleg på
ordval, tydelegare formulering, meir munnleg og uformell stil og direkte tiltale. Ved val
av originale formuleringar er grunngjevinga blant anna ”meir presist ordval”. Eg merkar
meg ved at det er særleg dei eldste testpersonane som føretrekkjer desse.
101
8 Samanlikning, diskusjon og konklusjon
Her samanliknar eg bokmålsutgåvene og nynorskutgåvene – for kvar avsendar og samla
– for å sjå om det kan seiast at tekstane på den eine målforma er meir eller mindre
forståelege enn på den andre. Eg tek òg med resultata frå brukartestane her. Deretter
ser eg på om det er grunnlag for å seia at hypotese 1 og 2 stemmer. For å finna svar på
hypotese 3, samanliknar eg tekstpara samla for kvar avsendar. Hypotesane og svar på
desse vert tekne opp i 8.4, der eg elles diskuterer resultata frå dei føregåande delkapitla
og konkluderer.
Sjå samletabell over alle resultata. I tilfelle der den eine målforma kjem betre ut enn den
andre, er forholdstala merkte med feit skrift:
Trekk
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fag-/vanskelege ord
Stil:
Pers. pronomen
Ubes. pronomen
Possessiv e. subst.
Possessiv f. subst.
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Statens
vegvesen
Statens
innkrevingssentral
rettleiing
bm
nn
1,1
1,1
1,1
1,1
0
0
1,8
1,8
0
0
0
0
0
0
Statens
lånekasse
Helsedirektora
tet
skjema
bm nn
0,8 0,9
1,4 0,5
0
0
1,3 1,6
0 0,2
0
0
0
0
bm
1,5
0,2
0,2
0
0
0
0
nn
1,5
0,2
0,2
0
0
0
0
bm
0,7
0,4
0
0,2
0,5
0
0,7
nn
0,7
0,4
0
0,2
0,5
0
0,7
bm
0
0
0,3
1,3
0
0
0
nn
0
0
0
0
0
0
0
0,6
4,1
1,6
0,3
3,2
1,2
4,1
1,2
0
2,9
0,4
0,4
1,8
0
0,4
0,4
0,4
1,8
0
0,4
0,3 0,2
0,5 0,5
0,3
0
0
0
0,9 0,9
0,3
2,7
2,4
0,2
0,5
0,3
2,7
2,4
0
0,3
0,6
2,6
2,2
0,4
0,2
0,7
2,4
2,0
0,2
0,2
3,5
0
0,3
0
1,9
0
4,5
0,4
0,4
0
2,5
0
6,0
0
1,1
1,1
0,4
0
6,0
0
1,1
1,1
0,4
0
5,0 5,9
0
0
0,8 1,1
0,5
0
0,3 1,0
0
0
6,0
0
1,9
0
1,2
0
5,9
0
1,8
0
1,2
0
1,0
0,1
0,2
0,4
0,5
0,4
1,2
0
0,6
0
0,8
0,1
0,6
0
Formelle feil
0,6
0,4
0
2,1
0,3 5,0
0,3
0,5
Tabell 1: Samla resultat for alle undersøkte trekk for alle dei ti tekstutgåvene
102
Merk: Høg score ved dei strukturelle trekka og stiltrekka personlege pronomen,
possessiv etter substantiv og dobbel bestemming er å rekna som positivt (bra score),
medan høg score ved trekka under ”språk”, stiltrekka ubestemte pronomen, possessiv
før substantiv og enkel bestemming samt formelle feil er å rekna som negativt (dårleg
score).
8.1 Samanlikning av parallelle bokmåls- og nynorskutgåver
Her ser eg på resultata frå avsendarane kvar for seg og samanliknar målformene.
8.1.1 Statens vegvesen
Når det kjem til det strukturelle, scorar bokmålsutgåva høgast. Ho inneheld til ei viss
grad nummerering og feit skrift for å framheva viktig informasjon. Dette har ikkje
nynorskutgåva. I staden har nynorskutgåva framheva det viktigaste i ein ingress. Trass
betre score, viser resultata frå brukartesten at bokmålsutgåva ikkje blir oppfatta som
lettare å lesa enn nynorskutgåva, snarare tvert imot. Dette skuldast for mykje
informasjon som til dels er uklar.
Ved oppteljing av språktrekk som nominaliseringar, kanselliord og fagord /
vanskelege ord kjem bokmålsutgåva dårlegast ut (høvesvis 1,6, 0,3 og 3,2 mot 1,2, 0 og
2,9 i nynorskutgåva), medan nynorskutgåva har større tettleik av lange setningar (1,2
mot 0,6). Ved oppteljinga av passivkonstruksjonar scorar dei likt (og høgt: 4,1).
Stilistisk har nynorskutgåva høgast score på ubestemte pronomen (0,4 mot 0).
Det ubestemte pronomenet (ein) er rett nok brukt riktig, då det ikkje har nokon
spesifikk referanse (jamfør 2.5.1. Sjå elles merknad i 5.1.3). Elles har nynorskutgåva best
score på personlege og uformelle stiltrekk. Det er dermed ikkje sagt at bokmålsutgåva er
særleg meir upersonleg eller formell i stilen, då ho ikkje har nokon treff på
upersonlege/formelle stiltrekk og elles like mange førekomstar av dei
personlege/uformelle som nynorskutgåva. Grunna ulikt tal på ord i utgåvene har
nynorskutgåva høgare score.
Ved formelle feil scorar bokmålsutgåva høgast med ein tettleik på 0,6 mot ein
tettleik på 0,4 i nynorskutgåva.
Basert på undersøkinga mi står nynorskutgåva fram som den mest forståelege.
Dette stemmer òg overeins med resultata frå brukartesten, der det er eit klart fleirtal
som seier at dei tykkjer nynorskutgåva er lettast å lesa og å forstå. Dette skuldast særleg
103
forvirringa i samband med kjøretillatelse/kjørebevis/førerbevis, då det ikkje kjem klart
fram om det er snakk om ulike ting eller det same (sjå 5.1.5). I nynorskutgåva, seier dei,
er innhaldet klart og rett på sak. Det er i brukartesten òg poengtert at overskrifta i
nynorskutgåva er betre enn den i bokmålsutgåva. Føremålet med teksten, eller
bodskapsformidlinga, er altså ifølgje både analysen min og brukartesten mest vellukka
på nynorsk.
8.1.2 Statens innkrevingssentral
Rettleiing:
Strukturelt scorar bokmålsutgåva og nynorskutgåva heilt likt. Det er brukt mellomtitlar,
punktoppstilling og feit skrift for å gjera tekstane oversiktelege og for å framheva viktig
informasjon, alt på ein god måte.
Språkleg scorar dei òg likt. Tekstane kjem alt i alt godt ut av det, med få eller
ingen førekomstar av lange setningar, passivkonstruksjonar, nominaliseringar,
kanselliord og fagord / vanskelege ord.
Stilistisk har dei ein personleg og uformell tone, sett bort ifrå nokre tilfelle av
possessiv før substantiv, som trekkjer noko ned (utgåvene har lik fordeling mellom
possessiv før og possessiv etter substantiv).
Ved formelle feil kjem nynorskutgåva klart dårlegast ut: 2,1 mot 0 i
bokmålsutgåva.
Samla sett er tekstane oversiktelege og lette å lesa. I spørsmålet om dei er like
forståelege, er svaret at det er dei så godt som. Nynorskutgåva kjem likevel dårlegast ut,
då grunna ein del rettskrivingsfeil. Sjølv om desse nok ikkje påverkar forståinga stort,
blir bodskapsformidlinga litt forstyrra, og eg konkluderer då med at denne er meir
vellukka i bokmålsutgåva.
Søknadsskjema:
Når det kjem til søknadsskjemaa, er det større skilnader mellom målformene. Dei har
ulik oppbygging og noko ulikt innhald. Strukturelt sett scorar dei nokså likt. Dei skil seg
hovudsakleg frå kvarandre ved at bokmålsutgåva nyttar punktoppstilling i mykje større
grad enn nynorskutgåva og at nynorskutgåva har tilfelle av kursivert skrift. Elles nyttar
dei begge strukturerande trekk som mellomtitlar (ved tabellar) og feit skrift ein heil del.
104
Det må derimot påpeikast at bruken av feit skrift er litt rotete, då det somme gonger kan
sjå ut som mellomtitlar. Dette gjeld for begge utgåver.
Ved språktrekka lange setningar, passiv, nominaliseringar, kanselliord og fagord
/ vanskelege ord scorar nynorskutgåva i alle tilfella anten likt eller noko betre enn
bokmålsutgåva.
Stiltonen er elles meir personleg og uformell i nynorskutgåva, då denne har
høgare score på personlege pronomen, possessiv etter substantiv og dobbel bestemming
(høvesvis 5,9, 1,1 og 1,0 i nynorskutgåva mot 5,0, 0,8 og 0,3 i bokmålsutgåva).
Bokmålsutgåva har dessutan nokre førekomstar av possessiv før substantiv: 0,5 mot 0 i
nynorskutgåva.
Når det kjem til formelle feil derimot, kjem nynorskutgåva svært dårleg ut:
Tettleiken av formelle feil er her 5,0 mot 0,3 i bokmålsutgåva. Dette trekkjer monaleg
ned – om ikkje med tanke på forståinga, då det hovudsakleg er snakk om slurvete
skrivefeil og bokmålsformer, så i alle fall med tanke på heilskapsinntrykket og tillita til
avsendaren.
Sett borti frå dette, verkar bodskapsformidlinga å vera meir vellukka i
nynorskutgåva enn i bokmålsutgåva.
Samla sett er tekstane frå Statens innkrevingssentral mykje like. Dei scorar begge bra på
struktur (sjølv om eg vurderer strukturen er meir ryddig i rettleiinga), og elles
tilfredsstillande språkleg. Dei skil seg mest frå kvarandre ved at rettleiingane har
monaleg større tettleik av nominaliseringar og søknadsskjemaa større tettleik av fagord
/ vanskelege ord.
Stilistisk er tekstane ganske like. Dei skil seg hovudsakleg frå kvarandre ved
bruken av possessiv før substantiv, då rettleiingane har vesentleg større tettleik enn
skjemaa (1,1), som igjen har større tettleik i bokmålsutgåva enn i nynorskutgåva (0,5
mot 0).
Ved formelle feil kjem både rettleiingane og søknadsskjemaa samla sett svært
dårleg ut, men med store variasjonar innbyrdes. Rettleiingane kjem best ut av dei to
tekstpara, med ein tettleik av formelle feil på 2,1 i nynorskutgåva og 0 i bokmålsutgåva.
Søknadsskjemaa har òg størst tettleik i nynorskutgåva, men betrakteleg større enn
rettleiingane, med heile 5,0 mot 0,3 i bokmålsutgåva.
105
8.1.3 Statens lånekasse for utdanning
Utgåvene scorar her likt på nærmast alle trekk. Strukturelt scorar dei heilt likt, medan
det er nokre unntak i dei andre kategoriane. Dette gjeld kanselliord og fagord /
vanskelege ord. Bokmålsutgåva har litt høgare score når det kjem til desse: 0,2 og 0,5
mot 0 og 0,3. Det er likevel få førekomstar det er snakk om. Noko som – ifølgje
rådgjevinga – trekkjer ned, er den relativt store tettleiken av passivkonstruksjonar og
nominaliseringar (høvesvis 2,7 og 2,4 i begge utgåver). Men slik eg ser det, er bruken av
desse språktrekka forsvarlege i denne samanhengen, då dei set saka i fokus. Omskriving
til aktiv og verbal uttrykksmåte ville gjort tekstane unødvendig rike på ord og meir
omstendelege, og det sentrale ville moglegvis blitt litt borte (jamfør Siljan, 2011 i
2.4.3.2).
Tekstane har elles god struktur og ein personleg og uformell stiltone.
På formelle feil scorar nynorskutgåva så vidt litt høgare enn bokmålsutgåva: 0,5 mot 0,3.
Samanlikna med kvarandre er utgåvene så å seia like forståelege, ut ifrå mine
resultat. Men det at bokmålsutgåva har fleire potensielt problematiske ord, tenkjer eg at
kan vera eit større hinder for forståinga enn det at nynorskutgåva har fleire formelle feil.
I tillegg har bokmålsutgåva ei uforståeleg setning (som moglegvis skuldast ein feil) på
linje 41, som i nynorskutgåva (linje 42) er fullt forståeleg (sjå 5.4.5). Difor ser eg på
nynorskutgåva som litt lettare å forstå enn bokmålsutgåva, då bodskapen elles er klar.
8.1.4 Helsedirektoratet
Under struktur scorar bokmålsutgåva og nynorskutgåva heilt likt. Det er brukt både
mellomtitlar, punktoppstillingar, feit og kursivert skrift samt fargar for å ordna,
tydeleggjera og framheva, og det på ein ryddig og konsekvent måte.
Ved språklege trekk som passiv, nominaliseringar og kanselliord kjem
bokmålsutgåva dårlegast ut (høvesvis 2,6, 2,2 og 0,4 mot 2,4, 2,0 og 0,2 i
nynorskutgåva), medan dei ved fagord / vanskelege ord ligg likt (0,2). Lange setningar
derimot er det litt meir av i nynorskutgåva enn i bokmålsutgåva (0,7 mot 0,6).
Stilistisk sett har nynorskutgåva ein klart meir uformell tone, då særleg ved
konsekvent bruk av possessiv etter substantiv og dobbel bestemming gjennom heile
teksten (med unntak av éin førekomst av sistnemnde på framsida). I bokmålsutgåva er
possessiv før substantiv meir utbreidd enn etter, og enkel bestemming om lag like
utbreidd som dobbel.
106
Formelle feil er det òg mest av i bokmålsutgåva: 0,6 mot 0.
Ut ifrå korleis tekstane scorar på oppteljingane, ser det ut til at bodskapsformidlinga går
lettast i nynorskutgåva. Resultata frå brukartesten seier noko anna. Rett nok fekk
testpersonane berre lesa delar av tekstane, men inntrykket deira er at tekstane er like
klare og gode på begge målformer, eller kanskje endåtil litt betre på bokmål – trass
desse ”tunge” språktrekka, meir formell stil og fleire formelle feil.
8.2 Samanlikning av bokmåls- og nynorskutgåver samla
Ut ifrå resultata av oppteljingane i analysen (jamfør tabellen innleiingsvis i kapittel 8 og
omtalane i 8.1) kjem bokmålsutgåvene stort sett dårlegare ut enn nynorskutgåvene.
Språktrekka (lange setningar, passiv, nominaliseringar, kanselliord og fagord /
vanskelege ord), stiltrekka og formelle feil er her mest avgjerande, då eg særleg leitar
etter svar på om bokmålsutgåvene er meir belasta med tunge språktrekk og formell stil,
medan nynorskutgåvene er meir munnlege og uformelle – men gjerne meir prega av
formelle feil (jamfør hypotesane). Eg samanfattar likevel kort korleis dei scorar på
struktur.
Ved oppteljingane av strukturelle trekk, er det ikkje store forskjellane mellom
målformene. For 3 av totalt 5 tekstpar er scoren lik i begge målformer. Av dei tekstpara
som scorar ulikt på strukturerande trekk, har bokmålsutgåva høgast score i det eine
(Statens vegvesen) og nynorskutgåva høgast score i det andre (Statens
innkrevingssentral: søknadsskjema). I tekstane frå Statens vegvesen har bokmålsutgåva
treff på to trekk, nummerering (0,3) og feit skrift (1,3), medan nynorskutgåva ikkje har
treff på nokon av dei teljelege trekka (i staden er det viktigaste framheva i ein ingress).
Det vart likevel gjort klart i brukartesten at den meir utbreidde bruken av
strukturerande trekk i bokmålsutgåva, ikkje tente til hennar fordel. Ved søknadsskjemaa
frå Statens innkrevingssentral har nynorskutgåva høgast score på flest trekk:
mellomtitlar, feit og kursivert skrift (høvesvis 0,9, 1,6 og 0,2 mot 0,8, 1,3 og 0 i
bokmålsutgåva). Bokmålsutgåva scorar derimot klart høgast på punktoppstilling: 1,4
mot 0,5 i nynorskutgåva. Ved dei andre tekstpara er det altså likt.
Utbreiinga av språktrekka varierer meir mellom utgåvene. Tettleiken på lange
setningar er lik for begge målformer i to av tekstpara, medan nynorsken har størst
tettleik i to og bokmålet størst tettleik i eitt. Her kjem altså nynorskutgåvene dårlegast
ut. Ved passivkonstruksjonar scorar utgåvene likt for fire av tekstpara, medan
107
bokmålsutgåva kjem dårlegast ut i den siste. Tettleiken av nominaliseringar er anten lik i
begge utgåver (gjeld to tekstpar) eller større i bokmålsutgåvene. Det same gjeld for
kanselliord og fagord / vanskelege ord, som har større tettleik i bokmålsutgåvene i
høvesvis tre og to av tekstane. Elles har dei same tettleik.
Ved stiltrekk som personlege pronomen er tettleiken lik i eitt tekstpar og større i
éi bokmålsutgåve og tre nynorskutgåver. Ubestemte pronomen har 0 førekomstar i tre
av tekstpara, medan to av tekstpara har éin førekomst kvar, éin i nynorskutgåva
(Statens vegvesen) og éin i bokmålsutgåva (Helsedirektoratet). Det ubestemte
pronomenet ein i nynorskutgåva frå Statens vegvesen er derimot forsvarleg brukt,
medan det ubestemte pronomenet man i bokmålsutgåva frå Helsedirektoratet heller
burde vore bytt ut med du. Dermed kjem bokmålsutgåvene dårlegast ut her. Ved
plassering av possessiv har nynorskutgåvene flest høgast score på possessiv etter
substantiv, medan possessiv før substantiv har anten lik score i begge utgåver eller
høgare score i bokmålsutgåvene. Berre éi av tekstpara har possessiv før substantiv også
i nynorskutgåva (Statens innkrevingssentral: rettleiing), medan to til av tekstpara har
dette trekket i bokmålsutgåva (Statens innkrevingssentral: søknadsskjema og
Helsedirektoratet), og då berre i denne. Dobbel bestemming har anten lik eller større
tettleik i nynorskutgåvene, medan enkel bestemming har klart størst tettleik på
bokmålssida (rett nok førekjem enkel bestemming berre i teksten frå Helsedirektoratet).
Når det kjem til formelle feil, er tettleiken størst i bokmålsutgåvene ved to av
tekstpara (Statens vegvesen og Helsedirektoratet) og i nynorskutgåvene ved dei tre
andre (Statens innkrevingssentral og Statens lånekasse for utdanning). I tekstpara frå
Statens innkrevingssentral er tettleiken stor, særleg i søknadsskjemaet.
Nynorskutgåvene kjem altså klart dårlegare ut her enn bokmålsutgåvene.
Samla sett scorar bokmålsutgåvene høgast (dårlegast) på nærmast alle desse
trekka som ifølgje rådgjevinga kan stå til hinder for forståinga (passivkonstruksjonar,
nominaliseringar, kanselliord og fagord / vanskelege ord), bortsett frå ved lange
setningar, der nynorskutgåvene scorar høgast. Bokmålsutgåvene kjem òg jamt over
dårlegast ut ved trekka som går på stil: Bokmålsutgåvene scorar lågast på trekk som
bidreg til personleg og uformell stil og høgast på trekk som bidreg til upersonleg og meir
formell stil. På formelle feil derimot scorar nynorskutgåvene desidert høgast (dårlegast).
108
Sjå tabell 2, der eg reknar ut gjennomsnittleg tettleik av trekka i tabell 1, for
bokmålsutgåvene og nynorskutgåvene samla (best score er merkt med feit skrift):
Trekk
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fagord / vanskelege ord
Bokmål:
gjennomsnittleg tettleik
0,44
2,06
1,66
0,18
1,04
Nynorsk:
gjennomsnittleg tettleik
0,56
2,02
1,48
0,04
0,94
4,30
0,02
0,86
0,40
0,86
0,08
4,68
0*
1,0
0,22
1,18
0,02
Personlege pronomen
Ubestemte pronomen
Possessiv etter substantiv
Possessiv før substantiv
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Formelle feil
0,36
1,60
Tabell 2: Resultat for alle undersøkte trekk for bokmåls- og nynorskutgåvene samla
*Scoren på 0,4 frå tabell 1 er trekt ifrå, då ubestemt pronomen i dette tilfellet er
forsvarleg (sjå omtale i 8.1.1).
Forholdstala i tabell 2 samsvarer med dei i tabell 1, men tabell 2 syner tydelegare det eg
seier ovanfor: at bokmålsutgåvene jamt over kjem dårlegare ut enn nynorskutgåvene.
Dei er i alle tilfelle tyngre belasta med språktrekk som passivkonstruksjonar,
nominaliseringar, kanselliord og fagord / vanskelege ord. Unntaket er lange setningar,
som er meir utbreidd i nynorskutgåvene. Elles er nynorskutgåvene stilistisk meir
personlege og uformelle i stilen. Formelle feil derimot er det klart mest av i
nynorskutgåvene.
8.3 Samanlikning av tekstpar
Her samanliknar eg korleis avsendarane, eller tekstpara, uavhengig av målform, scorar
på dei utvalde trekka eg har talt opp. Eg legg då saman scoren frå bokmålsutgåva og
scoren frå nynorskutgåva frå tabell 1 og reknar ut gjennomsnittet. Sjå tabell 3:
109
Trekk
Statens
vegvesen
Struktur:
Mellomtitlar
Punktoppstilling
Nummerering
Feit skrift
Kursivert skrift
Understreking
Fargar
Språk:
Lange setningar
Passiv
Nominaliseringar
Kanselliord
Fag-/vanskelege ord
Stil:
Pers. pronomen
Ubes. pronomen
Possessiv e. subst.
Possessiv f. subst.
Dobbel bestemming
Enkel bestemming
Statens
Innkrevingssentral
Statens
lånekasse
Helsedirektora
tet
0
0
0,15
0,65
0
0
0
rettleiing
bm+nn
1,10
1,10
0
1,80
0
0
0
skjema
bm+nn
0,85
0,95
0
1,45
0,10
0
0
bm+nn
1,50
0,20
0,20
0
0
0
0
Bm+nn
0,70
0,40
0
0,20
0,50
0
0,70
0,90
4,10
1,40
0,15
3,05
0,40
0,40
1,80
0
0,40
0,25
0,50
0,15
0
0,90
0,30
2,70
2,40
0,10
0,40
0,65
2,50
2,10
0,30
0,20
4,00
0
0,35
0
2,20
0
6,00
0
1,10
1,10
0,40
0
5,45
0
0,95
0,25
0,65
0
5,95
0
1,85
0
1,20
0
1,05
0,05
0,40
0,20
0,65
0,25
0,40
0,30
bm+nn
Formelle feil
0,50
1,05
2,65
Tabell 3: Resultat for alle undersøkte trekk for alle fem tekstpara
Summert blir tabellen sjåande slik ut:
Trekk
Statens
vegvesen
Statens
innkrevingssentral
rettleiing
Skjema
Struktur:
0,80
4,00
3,35
Språk:
9,60
3,00
1,80
+ stil:
6,55
7,50
7,05
- stil:
0
1,10
0,25
Formelle feil:
0,50
1,05
2,65
Tabell 4: Resultat for summerte trekk for alle fem tekstpara
Statens
lånekasse
1,90
5,90
9,00
0
0,40
Helsedirektora
tet
2,50
5,75
2,10
0,50
0,30
Merk: Eg har her skilt mellom stiltrekk som bidreg til personleg og uformell stil (+) og
stiltrekk som bidreg til upersonleg og formell stil (-).
110
Ei slik summering må rett nok takast med atterhald, då det er vanskeleg å avgjera om
trekka som blir slått saman har like stor påverknad på ein tekst, og om det då er rimeleg
å summera dei slik. Eg tek no likevel utgangspunkt i at dette er gangbart. Om eg då ser
på summeringane kvar for seg, vert rangeringa av tekstpara slik, frå best (1) til dårlegast
(5):
Tekstpar
Struktur Språk
Stil
Formelle
Pers./uformell Upers./formell
feil
Statens vegvesen
5
5
4
1
3
SI: rettleiing
1
2
2
5
4
SI: skjema
2
1
3
3
5
Statens lånekasse
4
4
1
1
2
Helsedirektoratet
3
3
5
4
1
Tabell 5: Resultat for rangeringane av alle fem tekstpara for kvar summerte trekkategori
Tekstane har altså kvar sine gode og dårlege sider. Om eg no reknar ut gjennomsnittet
av desse delrangeringane for kvart tekstpar, for slik å sjå korleis tekstpara i heilskap
kjem ut av det, blir den samla rangeringa slik (lågast gjennomsnitt gjev høgast rang):
1. Statens lånekasse for utdanning: snitt: 2,4
2. Statens innkrevingssentral: rettleiing: snitt: 2,8
2. Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: snitt: 2,8
4. Helsedirektoratet: snitt: 3,2
5. Statens vegvesen: snitt: 3,6
Ei slik rangering seier ikkje noko om kor store skilnader mellom tekstpara det faktisk er
snakk om. Ein måte å få dette klarare fram på, er å setja positivt forteikn framfor
summen av dei strukturelle trekka og personlege/uformelle stiltrekk, og negativt
forteikn framfor summen av dei negative språktrekka, dei upersonlege/formelle
stiltrekka og formelle feil (i tabell 4) og leggja saman. Jo høgare score dei har, jo lettare
er dei å forstå. Positivt tal vil seia at dei positive trekka har større samla tettleik enn dei
111
negative, medan negativt tal vil seia at det er overvekt av dei negative trekka.
Rangeringa, frå lettast til vanskelegast, blir sjåande slik ut:
1. Statens innkrevingssentral: rettleiing: sum 6,4
2. Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: sum 5,7
3. Statens lånekasse for utdanning: sum: 4,6
4. Helsedirektoratet: sum: -2,0
5. Statens vegvesen: sum: -2,8
Denne reknemåten må òg takast med atterhald. Det er vondt å seia kor stor negativ eller
positiv påverknad desse summerte trekka har på forståinga, og om ei slik summering då
gjev eit nokolunde realistisk bilete på korleis tekstpara er å lesa. Eg føreset likevel her at
dei summerte kategoriane veg like tungt. Dessutan føreset eg at desse trekka faktisk
verkar inn på forståinga av ein tekst, slik rådgjevinga hovudsakleg seier. På dette
grunnlaget vurderer eg denne samanslåinga som ein tydelegare indikator enn
gjennomsnittsrangeringa på kor lett forståelege tekstpara er, samanlikna med
kvarandre.
Om eg no samanliknar dei to rangeringane, finn eg at dei i stor grad samsvarer,
men at dei er noko ulike ved dei tre øvste plasseringane. Medan Statens lånekasse for
utdanning ligg øvst og tekstpara frå Statens innkrevingssentral deler andreplassen i
gjennomsnittsrangeringa, har rettleiingane og søknadsskjemaa frå Statens
innkrevingssentral høvesvis 1. og 2. rang og Statens lånekasse for utdanning 3. rang i
summeringa. Dette skuldast særleg Statens lånekasse for utdanning sin høge score på
språk (då grunna den store tettleiken av passivkonstruksjonar og nominaliseringar). Eg
kan likevel konkludere med at utifrå undersøkinga mi, kjem Statens lånekasse for
utdanning og Statens innkrevingssentral samla sett best ut samanlikna med dei andre
tekstpara. Resten av lista er klar: Helsedirektoratet kjem ut som nr. 4 og Statens
vegvesen som nr. 5, og er altså tyngst å lesa og å forstå.
Eg dreg likevel den slutninga at gjennomsnittsrangeringa er mest korrekt. Dette
kjem av at eg ser på den utbreidde bruken av passivkonstruksjonar og nominaliseringar
i tekstparet frå Statens lånekasse for utdanning som forsvarleg, då saka vert sett i fokus
(jamfør 8.1.3). Difor vel eg å ikkje vektlegga desse like tungt som elles. Om eg så seier at
desse ikkje tel med i det heile, blir ny sum for språktrekka 0,8. Om eg no legg saman alle
112
summane for Statens lånekasse for utdanning i tabell 4 på nytt, får tekstparet ein samla
score på 9,7. Dermed kjem dette tekstparet best ut i begge rangeringane. Den endelege
rangeringa blir då slik:
1. Statens lånekasse for utdanning: sum: 9,7
2. Statens innkrevingssentral: rettleiing: sum 6,4
3. Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: sum 5,7
4. Helsedirektoratet: sum: -2,0
5. Statens vegvesen: sum: -2,8
8.4 Diskusjon og konklusjon
Etter at eg no har samanlikna utgåvene for kvart tekstpar, bokmålsutgåvene og
nynorskutgåvene samla og til slutt alle tekstpara, har eg kome fram til relativt klare svar.
8.4.1 Samanfattande diskusjon
I samanlikninga av parallelle bokmåls- og nynorskutgåver i 8.1 kom eg fram til at
nynorskutgåvene er lettare å forstå i fleire tilfelle enn bokmålsutgåvene.
Ved tekstparet frå Statens vegvesen samsvarer det eg kom fram til, med
resultatet frå brukartesten: Nynorskutgåva er lettast. Dette kjem mellom anna av at
nynorskutgåva har mindre tettleik av språktrekk som nominaliseringar, kanselliord og
fagord / vanskelege ord, samt større tettleik av personlege og uformelle stiltrekk. Ho har
òg mindre tettleik av formelle feil. I tillegg kom det fram av brukartesten at fleirtalet av
testpersonane tykte at bokmålsutgåva var dårleg strukturert.
Tekstane frå Statens innkrevingssentral får ikkje lik konklusjon for begge
tekstpara. Ved rettleiingane konkluderer eg med at ho er lettast på bokmål, då ho på
nynorsk inneheld ein del formelle feil. Sjølv om dei elles scorar likt ved alle trekk, og ein
kan setja spørsmålsteikn ved om skrivefeila påverkar forståinga, vel eg likevel å halda
meg til det tala seier. Ved søknadsskjemaa konkluderer eg med at nynorskutgåva er
lettare, trass at denne òg har større tettleik av formelle feil enn bokmålsutgåva. Dette
gjer eg fordi bokmålsutgåva har størst tettleik av fleire av dei negative trekka enn
nynorskutgåva, som på si side har større tettleik av personlege/uformelle stiltrekk. Det
at ho har større tettleik av formelle feil, vurderer eg her som mindre avgjerande, sett i
høve til dei andre utslaga.
113
Bokmåls- og nynorskutgåva av teksten frå Statens lånekasse for utdanning har
små skilnader seg imellom, men nok til at eg kan skilja dei frå kvarandre. Større tettleik
av kanselliord og fagord / vanskelege ord samt ei vanskeleg formulert setning i
bokmålsutgåva, gjer at eg finn nynorskutgåva lettast å forstå – trass i at denne har litt
større tettleik av formelle feil.
Tekstparet frå Helsedirektoratet får delt dom. Ifølgje min analyse er
nynorskutgåva lettast, då denne jamt over har betre score, medan resultatet frå
brukartesten seier at utgåvene er jamgode, eller kanskje til og med litt lettare på bokmål.
Det må leggjast til at testpersonane berre fekk lesa delar av teksten, men slik eg ser det,
representerte denne delen den heilskapelege teksten godt.
Så til 8.2 og samanlikninga av bokmålsutgåvene og nynorskutgåvene samla. Her
er resultata klare: bokmålsutgåvene kjem dårlegast ut ved alle trekk, bortsett frå lange
setningar og formelle feil. Hypotese 1, om at bokmål er meir prega av tunge språktrekk
enn nynorsk, er klart oppfylt i det materialet eg har undersøkt. Eg er rett nok einig i at
desse trekka i somme tilfelle er best eigna (jamfør rådgjevinga). Det gjeld til dømes
bruken av passivkonstruksjonar og nominaliseringar i tekstane frå Statens lånekasse for
utdanning (sjå 8.1.3). Vidare stemmer hypotese 1, om at nynorsk er meir personleg og
uformell – meir munnleg – i stilen, òg overeins med resultata mine. Det same gjeld for
hypotese 2, om at nynorsktekstane er meir sverta av formelle feil enn bokmålstekstane.
Av tekstane eg har undersøkt, har nynorskutgåvene størt tettleik av formelle feil ved 3
av 5 tekstpar. Hypotesen stemmer altså ikkje for alle tekstpara, men den samla summen
blir likevel langt høgare for nynorskutgåvene. Dette skuldast særleg tekstane frå Statens
innkrevingssentral, der nynorskutgåvene har svært høg tettleik av formelle feil.
I 8.3 samanliknar eg avsendarane/tekstpara. Eg rangerer dei så på to måtar: ved
gjennomsnitt av rangeringar for ulike trekkategoriar og ved summering av tettleiken av
desse. Rangeringane blir i utgangspunktet noko ulike, men då eg her vel å vektleggja
nokre av språktrekka ulikt i dei tre øvste tekstpara, blir den siste rangeringa lik den
fyrste:
114
1. Statens lånekasse for utdanning: sum: 9,7
2. Statens innkrevingssentral: rettleiing: sum 6,4
3. Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: sum 5,7
4. Helsedirektoratet: sum: -2,0
5. Statens vegvesen: sum: -2,8
Sett i høve til storleiken på publikum, ser det ut til at den språklege kvaliteten søkk med
talet på mottakarar. Då føresett at språkkvaliteten heng saman med korleis tekstane
scorar på dei ulike trekka eg undersøkjer. Slik sett oppfyller dette hypotese 3: Det er
forskjellar mellom tekstar retta mot store publikum, samanlikna med tekstar retta mot
mindre publikum. Tekstparet frå Statens lånekasse for utdanning, som truleg har flest
aktive brukarar, kjem best ut, medan tekstparet frå Helsedirektoratet, som truleg har
færrast brukarar, kjem ut nest sist. Dette resonnementet held heilt til det kjem til
tekstparet frå Statens vegvesen, som kjem dårlegast ut og som truleg har flest
potensielle brukarar. Ei mogleg forklaring på dette kan vera at desse tekstane ikkje har
så mange faktiske brukarar, eller at dei brukarane som ikkje forstår, får det forklart
medan dei likevel er på trafikkstasjonen – i staden for å klaga. Eg reknar med at
mistydingar i tekstar som desse, ikkje får like store konsekvensar for verken innbyggjar
eller statstilsett som mistydingar i til dømes tekstar frå Statens lånekasse for utdanning.
8.4.2 Konklusjon
Den overordna problemstillinga i oppgåva er:
I ei samanlikning av parallelle bokmåls- og nynorsktekstar, er tekstane meir eller
mindre forståelege på den eine målforma, sett ut ifrå klarspråksrådgjevinga?
På grunnlag av resultata frå undersøkinga mi, er svaret ja. For materialet mitt og dei
trekka eg her har undersøkt, kan eg slå fast at dei parallelle bokmåls- og
nynorsktekstane ikkje er like forståelege. Då føresett at desse trekka har innverknad på
forståinga av ein tekst. I samanlikninga av utgåvene i 8.1, kjem eg fram til at
nynorskutgåva er mest forståeleg ved 4 av 5 tekstpar, ut ifrå mine resultat. Ved det siste
tekstparet (Statens innkrevingssentral: rettleiing) er bokmålsutgåva mest forståeleg. Om
eg tek med resultata frå brukartestane, blir fordelinga litt annleis. For tekstparet frå
115
Statens vegvesen samsvarer resultata, medan brukartesten av (delar av) tekstparet frå
Helsedirektoratet gjev eit litt anna resultat enn undersøkinga mi. Eg konkluderer med at
nynorskutgåva er mest forståeleg, medan testpersonane meiner at begge utgåvene er
like forståelege. Uansett kjem nynorskutgåvene best ut i samanlikninga av dei parallelle
tekstane. Dette støttar resultata frå 8.2 òg opp om, då det her kjem klart fram at
nynorskutgåvene samanlagt har best score ved 17 av 19 trekk. Desse resultata, frå 8.1 og
8.2, oppfyller samstundes hypotesane om høvesvis bokmålstekstar og nynorsktekstar,
jamfør omtalane ovanfor. Elles finn eg at den samla scoren av dei undersøkte trekka vert
dårlegare i takt med at brukargruppene minkar i storleik, jamfør rangeringa i 8.3. Denne
samanhengen mellom språkkvalitet og publikumsstorleik ser ut til å gjelda for 4 av dei 5
tekstpara. Tekstparet frå Statens vegvesen fell utanfor, då dette kjem dårlegast ut i
rangeringa. Ifølgje resonnementet burde det gjerne vore blant dei to beste.
Dei viktigaste resultata i denne undersøkinga er, jamfør problemstillinga og
hypotesane, at nynorsktekstane er meir forståelege enn bokmålstekstane med omsyn til
dei utvalde trekka. Likevel har nynorsktekstane i hovudsak fleire formelle feil enn
bokmålstekstane. Tekstar som rettar seg mot eit breitt publikum, er elles mest
gjennomarbeidde og oppfyller klarspråksrådgjevinga best.
116
9 Avsluttande merknader
Avslutningsvis bør eg understreka at denne undersøkinga ikkje gjev klare svar på kor
forståelege desse tekstane faktisk er. Dette er avhengig av fleire faktorar som eg ikkje
har undersøkt nærmare. Til dømes: Kva tekstane handlar om og om dette kjem klart
fram. Om dei strukturelle trekka faktisk verkar strukturerande på ein god måte. Om
språktrekk som passivkonstruksjonar og nominaliseringar i fleire tilfelle kan seiast å
vera betre eigna enn aktiv og verbal uttrykksmåte, eller mindre negative enn andre
negative trekk. Og: I kva grad oppteljing av stilistiske trekk som pronomen seier noko
om korleis forholdet mellom avsendar og mottakar blir oppfatta.
At eg ikkje har gått djupare inn i dette, skuldast at eg har vore nøydd til å
avgrensa oppgåva. Dessutan er det individuelle forskjellar frå lesar til lesar for kor stor
(negativ eller positiv) innverknad desse trekka eg undersøkjer har på lesinga og
forståinga. Det gjeld i høve til forkunnskap om emnet og leseerfaring, og kanskje spesielt
for kanselliord og fagord / vanskelege ord. For å få undersøkt betre korleis tekstane
faktisk blir oppfatta, måtte eg ha gjennomført ein langt meir omfattande brukartest. Det
vart det ikkje tid til denne gongen. For å kunna svara sikkert på hypotesane, burde eg òg
ha undersøkt eit større materiale. Like fullt stemmer hypotesane med det materialet eg
har undersøkt. Det hadde likevel vore interessant å få gjennomført både utvida
brukarfest og undersøking av eit vidare materiale, for slik å sjå om det eg har kome fram
til her, samsvarer med resultata frå desse større undersøkingane.
Slutningane eg dreg i denne oppgåva, er altså ikkje uomtvistelege, men basert på
det den teorien eg er innom (eller størstedelen av denne) seier om kva for påverknad
dei trekka eg undersøkjer, har på ein tekst. Eg handterer dei fleste trekka strengt og utan
særleg skjønn, og byggjer slutningane undervegs utelukkande på tala i nærmast alle
tilfelle. Det kan gje feilaktige konklusjonar. Likevel håpar og trur eg at denne
undersøkinga gjev ein peikepinn på korleis stoda er med språket i tekstar på bokmål
samanlikna med tekstar på nynorsk, og kanskje òg i tekstar som er retta mot eit stort
publikum samanlikna med tekstar som er retta mot eit lite publikum.
117
118
Referanseliste
Trykte kjelder:
Assum, I. & Figved, I.L. (1987) Det offentlige språket. I: Johnsen, E.B. red. Vårt eget språk.
Bind I: I går og i dag. Oslo, Aschehoug, s. 225–248.
Faarlund, J.T., Lie, S. & Vannebo, K.I. (1997) Norsk referansegrammatikk. Oslo,
Universitetsforlaget.
Fretland, J.O. (2000) På saklista. Nynorsk språkbruk i statsforvaltninga. Oslo, Det Norske
Samlaget.
Fretland, J.O., Rommetveit, M., Sudmann, A. & Vikør, L.S. (1986) På godt norsk. Ei
handbok i nynorsk målbruk. Oslo, NKS-forlaget.
Gåserud, A.J. (2001) Skriv rett. Kvalitet og effektivitet i skriftlig kommunikasjon. Holte,
Fortuna Forlag.
Kulbrandstad, L.A. (2005) Språkets mønstre. Grammatiske begreper og metoder. Oslo,
Universitetsforlaget.
Løj, M. & Wille, N.E. (1985) Kan vi undvære passiv? eller: Kan passiv virkelig undværes?
En undersøgelse af passivformernes grammatikk, stilistisk og pragmatisk. Nydanske
studier & almen kommunikationsteori, nr. 15, s. 5–41.
Maagerø, E. & Skjelbred, D. (2010) De mangfoldige realfagstekstene. Om lesing og skriving
i matematikk og naturfag. Bergen, Fagbokforlaget.
Næss, A. (1975) En del elementære logiske emner. Oslo, Universitetsforlaget.
Platzack, C. (1974) Språket och läsbarheten. En studie i samspelet mellan läsare och text.
Lund, CWK Gleerup Bokförlag.
Siljan, H. (2011) Metaforisering, nominalisering og normering. En teoretisk studie av
grammatisk metafor og to empiriske undersøkelser av språktrekket i læreboktekster.
Akademisk avhandling, Universitetet i Oslo.
Språkrådet (2010) Klarspråk i praksis. Håndbok i godt forvaltningsspråk. Oslo,
Kunnskapsforlaget.
Språkrådet & Difi (2010) Klar, men aldri ferdig. En praktisk veileder i klarspråksarbeid.
Oslo
Torp, A. & Vikør, L.S. (2003) Hovuddrag i norsk språkhistorie. Oslo, Gyldendal Norsk
Forlag AS.
Vinje, F.-E. (2002) Moderne norsk. En veiledning i skriftlig framstilling – morfologiske og
syntaktiske vanskeligheter. Bergen, Fagbokforlaget.
I
Vinje, F.-E. (1986) Norsk i embets medfør. Oslo, NKS-forlaget.
Wellander, E. (1973) Riktig svenska. Stockholm, Esselte Studium.
Elektroniske kjelder:
Fornyings- og administrasjonsdepartementet (2009) Statens kommunikasjonspolitikk
Internett, Fornyings- og administrasjonsdepartementet. Tilgjengeleg frå:
<https://www.regjeringen.no/globalassets/upload/fad/vedlegg/informasjonspolitikk/
statens_kom_pol_web.pdf>
Lasta ned 4.3.15
Kulturdepartementet (2014) Språkstatistikk for departementa i 2013 Internett,
Kulturdepartementet. Tilgjengeleg frå:
<https://www.regjeringen.no/globalassets/upload/kud/kulturvernavdelingen/maalbr
uk/sprakstatistikk_2013_justert.pdf>
Lasta ned 4.3.15
Kultur- og kyrkjedepartementet (2008) St.meld. nr. 35 (2007/2008) Mål og meining – ein
heilskapeleg norsk språkpolitikk Internett, Kultur- og kyrkjedepartementet.
Tilgjengeleg frå:
<https://www.regjeringen.no/nb/dokumenter/stmeld-nr-35-2007-2008/id519923/?docId=STM200720080035000DDDEPIS&q=&navchap=1&ch=8>
Lasta ned 4.3.15
Norsk språkråd og Statens informasjonsteneste (2000) Språksjekken. En hjelp til bedre
språk i staten Internett, Arbeids- og administrasjonsdepartementet. Tilgjengeleg frå:
< https://www.regjeringen.no/nb/dokumenter/Spraksjekken-En-hjelp-til-bedre-spraki-/id420961/>
Lasta ned 13.5.15
Språkrådet (2009) Kansellisten. Ord og uttrykk som kan byttes ut Internett, Språkrådet.
Tilgjengeleg frå:
<http://www.sprakradet.no/Klarsprak/skrivehjelp/Materiell/kansellisten/>
Lasta ned 5.2.14
Språkrådet (2015) Kommaregler Internett, Språkrådet.
Tilgjengeleg frå:
<http://sprakrad.no/Sprakhjelp/Skriveregler_og_grammatikk/Kommaregler/>
Lasta ned 10.3.15
Språkrådet (2012) Nynorsk i staten. Reglar og råd Internett, Språkrådet.
Tilgjengeleg frå: <
http://www.sprakradet.no/Klarsprak/skrivehjelp/Materiell/Brosjyren-Nynorsk-istaten/>
Lasta ned 4.3.15
II
Universitetsforlaget (u.å.) Norsk referansegrammatikk Internett, Universitetsforlaget.
Tilgjengeleg frå:
<http://www.universitetsforlaget.no/nettbutikk/norsk-referansegrammatikk-uf.html>
Lasta ned 10.3.15
Universitetsforlaget (u.å.) Språkets mønstre Internett, Universitetsforlaget.
Tilgjengeleg frå:
<http://www.universitetsforlaget.no/nettbutikk/sprakets-monstre-uf.html>
Lasta ned 10.3.15
III
IV
Vedlegg
Vedlegg 1: Kommareglar
1. Komma mellom setningar som er bunde saman av og, eller, for og men.
2. Ikkje komma mellom to leddsetningar (bisetningar) dersom subjunksjonen ikkje
vert gjenteke.
3. Komma etter leddsetning som står fyrst i ei heilsetning.
4. Komma etter innskoten leddsetning.
5. Komma framføre leddsetning som ikkje er nødvendig for å gje heilsetninga full
meining.
6. Komma før og etter forklarande tillegg.
7. Komma før og etter tiltaleord, svarord og utropsord.
8. Komma mellom ledd i oppramsing dersom det ikkje står nokon konjunksjon
mellom dei.
9. Komma etter hermeteikn ved ordrett sitat og attgjeving av utsegner når
ytringssetninga kjem etter det siterte.
(Språkrådet, 2015)
V
Vedlegg 2: Statens vegvesen: bokmålsutgåve
VI
Vedlegg 3: Statens vegvesen: nynorskutgåve
VII
Vedlegg 4: Statens innkrevingssentral: rettleiing: bokmålsutgåve
VIII
IX
Vedlegg 5: Statens innkrevingssentral: rettleiing: nynorskutgåve
X
XI
Vedlegg 6: Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: bokmålsutgåve
XII
XIII
XIV
XV
XVI
Vedlegg 7: Statens innkrevingssentral: søknadsskjema: nynorskutgåve
XVII
XVIII
XIX
Vedlegg 8: Statens lånekasse for utdanning: bokmålsutgåve
XX
XXI
XXII
Vedlegg 9: Statens lånekasse for utdanning: nynorskutgåve
XXIII
XXIV
XXV
Vedlegg 10: Helsedirektoratet: bokmålsutgåve
XXVI
XXVII
XXVIII
XXIX
XXX
Vedlegg 11: Helsedirektoratet: nynorskutgåve
XXXI
XXXII
XXXIII
XXXIV
XXXV