1. No category

OMSORGSSVIKT OG
NEVROBIOLOGI
P S Y K O L O G O V E H E R A D S T V E I T,
W W W. H J E L P T I L H J E L P. N O
DAGENS TEMA
•  Nevrobiologi: Korleis utviklar hjernen seg og kva
pårverkar utviklinga?
•  Korleis utviklar hjernen seg når ein vert utsett for
sviktande omsorg?
•  Kva er god og dårlig omsorg, og kva får dette å
seie for hjernen si utvikling?
•  Korleis kjenne igjen born som lever under skadeleg
omsorg?
NEVROBIOLOGI: KORLEIS FUNGERER
HJERNEN?
•  Forskning på tidleg omsorgsvikt og hjernens
utvikling
•  Nevroaffektiv utviklingspsykologi
•  Tilknytningssystemet
•  Kamp-flukt-systemet
•  Traumer og hjernens ”overbelastningsvern”
•  Den ”treeininge” hjernen
ME SØKJER ALLE EIN
OMSORGSPERSON SOM SOM ER
STØRRE, STERKARE, KLOKARE OG GOD
MEN KVA SKJER NÅR DENNE
OMSORGEN SVIKTAR?
•  https://www.youtube.com/watch?v=e5I6d_vq-Cc
NEVROAFFEKTIV
UTVIKLINGSPSYKOLOGI
•  Knytter band mellom
hjerneforskning
(nevrobiologi) og
tilknytningsteori
•  Dvs: korleis hjernen utviklar
hjernen seg i forhold til
ulike former for samspel
med omsorgsgivar?
•  Susan Hart: ”Den
følsomme hjernen”
NEVROAFFEKTIV
UTVIKLINGSPSYKOLOGI
•  Hjernens storleik, fungering og
utvikling vert bestemt av
samspelet mellom arv og miljø
•  Dvs det er aldri kun gener som
gjer at ein person utviklar seg til å
bli akkurat slik eller slik
•  Det er heller aldri kun miljøet som
gjer at personen utviklar seg til å
bli som han / ho er
•  Spedbarnets nervesystem vert
påverka av samspelet med
omsorgsgivarane frå fødselen
av og framover
TILKNYTNINGSSYSTEMET
•  Mennesker er
predisponert til å danne
eit emosjonelt band til
nokre få vaksne
omsorgspersonar
•  1935: John Bowlby:
Tilknytningsteorien
•  Tilknytning er eit omgrep
for det usynlege,
emosjonelle bandet
mellom barnet og dens
viktige omsorgspersonar
•  Tilknytningskvaliteten
påverkar korleis hjernen
utviklar seg
ULIKE FORMER FOR
OMSORGSSVIKT
•  Understimulering
•  Neglekt, overlate borna til seg sjølv, ikkje vise varme og
oppmerksomhet, ikkje følgje dei opp i forhold til basale
behov, ikkje ha blikkontakt / fysisk kontakt, ikkje gje dei
hjelp eller trøyst, etc etc
•  Feilstimulering
•  Å vere i utakt med barnets behov, å gje oppmerksomhet
når barnet ikkje ønsker det, å ignorere barnet når det
treng å få kontakt, etc
•  Overstimulering
•  Å utsetje barnet for overveldande inntrykk, eksempelvis
gjennom psykisk eller fysisk vald, skremme, true, slå,
seksuelle overgrep, etc
TILKNYTNING
TILKNYTNINGSSYSTEMET
•  Barnet utviklar sin
tilknytningsstrategi basert på
erfaringar av korleis
omsorgsgivarane responderer
på barnet
•  Kor sensitive er foreldrene på
barnet?
•  Klarar foreldrene å lese barnets
behov på ein god måte?
•  Deler barnet glede og
oppmerksomhet på barnet?
•  Beskyttar foreldrene barnet når
det kjenner seg utrygt?
•  Trøystar foreldrene barnet?
•  https://www.youtube.com/watch?v=apzXGEbZht0
VIDEOEN VISER…
•  At barn er ekstremt sensitive for korleis
omsorgsgivarane forheld seg til det!
•  At barn instinktivt søkjer ”del glede med
meg”-øyeblikk med sine omsorgsgivarar
•  At sutring og klaging kan vere barnets
strategi nr. 2 når det ikkje har lukkast med
å bli ”sett” på den naturlege måten
TILKNYTNINGSSYSTEMET
•  Barn har ein naturleg trang til å
utforske / leike på eiga hand, og til
å søkje nærhet og kontakt med
omsorgspersonane
•  Barnet brukar omsorgspersonen
som:
•  Trygg base: som det beveger
seg bort ifrå for å utforske verden
•  Sikker havn: som det vender
tilbake til for å få trøyst, nærhet,
beskyttelse, eller hjelp
•  Kva erfaringar barnet gjer seg med
dette vert antatt å ha betydning for
kva for ein (tilknytnings-)strategi
barnet utviklar
TILKNYTNINGSSYSTEMET
•  Trygg tilknytning:
•  Tryggleik på at omsorgspersonen alltid er der for meg,
tilgjengeleg, responderande, og i stand til å hjelpe og
beskytte meg
•  Utrygg tilknytning:
•  Manglar tryggleiken på at omsorgspersonen alltid er der for
meg, tilgjengeleg, responderande, og i stand til å hjelpe og
beskytte meg
•  http://youtu.be/PnFKaaOSPmk?t=1m29s
BORN MED DESORGANISERT
TILKNYTNING
•  https://www.youtube.com/watch?v=iGDqJYEi_Ks
DESORGANISERT TILKNYTNING
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Barnet kan vise både unngåelsesatferd og ambivalens
”Fryse”-bevegelsar
Utfører stereotype (gjentakande) bevegelsar
Utfører motsetningsfylte handlingar (f.eks nærme seg og
prøve å flykte samtidig)
Kan vere stirrande og kontaktfjerne
Atferdsproblemer og dissosiasjon er vanleg
Det sentrale dramaet hos et barn med desorganisert
tilknytning er en en gjennomgripende mistillit hos barnet
på at det vil få hjelp, støtte, oppmerksomhet og
kjærlighet fra sine omsorgspersoner.
Basert på denne dype mistilliten kan barnet vise en lang
rekke atferder som kan være vanskelige å forstå ved
første øyekast. VIKTIG DUGLEIK: Å LÆRE SEG
EVNE TIL AFFEKTREGULERING
•  https://www.youtube.com/watch?v=N9oxmRT2YWw
DØME PÅ GOD AFFEKTREGULERING
•  Inntoning på barnet
•  Snakke på ein måte som er tilpassa barnet
•  Fange opp barnets kjensler
•  Hjelpe barnet til å regulere kjenslene ved å setje ord
på dei og vere ”ilag med barnet” om dei
•  Ikkje vere skremt sjølv om barnet er skremt
•  Utfordre barnet innanfor ”nærmaste utviklingssone”;
dvs. gje utfordringar som det kan tåle og vokse på
DÅRLIG AFFEKTREGULERING
•  https://www.youtube.com/watch?v=Y11gzve9Fhg
DØME PÅ DÅRLEG
AFFFEKTREGULERING
•  Skarp stemme
•  Ingen inntoning på barnet sine kjensler og på
barnets behov
•  Skremmande åtferd
•  Fysisk avstraffing
•  Tar ikkje signaler om at barnet har det vondt
•  ”Den som skal vere omsorgsperson er kjelden til
frykt”
•  Dette er omsorgssvikt på film
AFFEKTREGULERING
•  Innneber både:
•  Å minimere ubehagelege kjensler
•  Å forsterke behagelege kjensler
•  Tilknytning er både:
•  Å gjenetablere tryggleik etter at noko belastande har
skjedd (trøyste, hjelpe, roe ned, finne løysingar)
•  Å vere saman om og forsterke positive kjensler (dele glede
med barnet, glede seg over barnet)
KAMP-FLUKT-SYSTEMET
•  Eit innebygd system i hjernen
er ”kamp-flukt”-systemet.
•  Dette er felles mellom dyr og
mennesker, og fungerer
grunnleggjande sett på
same måte
•  Ein oppfattar fare (gjennom
sanseinntrykk), hjernen skrur
automatisk på
alarmknappen
•  Det vert utskilt adrenalin,
noradrenalin og kortisol i
blodet
•  Dette set i gang ein enorm
mobilisering av energi i
kroppen
•  Og konsekvensen er at me blir
førebudd på kamp eller flukt
KAMP-FLUKT-SYSTEMET
•  Det er normalt å reagere på
fare / trussel med frykt
•  Normale symptomer er:
•  Svette, hjertebank, høg puls,
svimmelhet, huden blir kvit, vondt
i magen, følelse av skrekk,
nummenhetsfølelse,
uvirkelighetsfølelse, etc
•  Problemet er
•  når ”kamp-flukt-responsen” ikkje
slår seg av, dvs ein får ikkje roa
ned
•  Når ”kamp-flukt-responsen” slår
seg på utan at ein skjøner
grunnen
KAMP-FLUKT-SYSTEMET
•  Når kamp-flukt-systemet ikkje slår seg av etter ein
”akutt krise”, men held fram med å halde ein høg
aktivitet, kan me kalle det å vere i ein
”konstant
alarmberedskap.”
•  Dette inneber at nivået av kortisol i blodet vert
høgt, noko som har negative effekt på m.a.
immunsystemet
•  Er eit vanleg symptom på omsorgssvikt
TRAUMER OG HJERNENS
”OVERBELASTNINGSVERN”
•  Hjernen har eit slagt overbelastningsvern, dvs. i
møte med særleg skremmande eller
overveldande hendingar
•  Eks. å vere vitne til alvorlege ulykker, å vere utsett for
seksuelle overgrep, å vere utsett for eller vitne til vald i
nær familie
•  Ein vanleg slik reaksjon er dissosiering
•  Dvs. at ein ”koblar seg av” det som skjer; blir ståande
på utsida; det blir uvirkeleg; ”dette skjer ikkje meg”
•  Det er nyttig der og då ved å gi ein dempande effekt
•  Det er skadeleg når det blir ein veremåte hjå barnet,
dvs at ein dissosierer også når det ikkje er grunnlag for
det
•  http://rvts.valero.no/film.php?id=1
TRAUMER OG HJERNENS
”OVERBELASTNINGSVERN”
•  Når minner ikkje er lagra på vanleg vis i hjernen, er det
som om ein har ”splintra” minnene i mange delar, og
ein har difor lite kontroll over dei
•  Dermed kan ein komme til å gjenoppleve det
traumatiske på merkelege og skremmande måtar,
f.eks:
•  Visuelle flashbacks (som å sjå det på ”film”; lydar ifrå minnet,
som om ein er tilbake)
•  Auditive flashbacks (f.eks høyre stemmer / lydar som ikkje er
der; smell, roping, etc)
•  Mareritt
•  Ein kan få utløyst desse traumeminnene gjennom f.eks:
•  ein lukt, ein lyd, eit synsinntrykk, ein følelse
TRAUMER OG HJERNENS
”OVERBELASTNINGSVERN”
•  Barn som har opplevd traumer, kan difor få bråe
humørendringar, og det kan skje som ”lyn frå klar
himmel”
•  Ofte vil dei ha vanskar med å setje ord på kva dei
opplever, og det kan ta form av raseriutbrot eller
ekstreme angstanfall
•  Dei går i slike tilfeller inn i ”alarmberedskap”, kor
kamp-flukt-systemet har slått seg på, og det vil ta tid
å roe ned
DEN ”TREEINIGE” HJERNEN
Tenkehjern
en
Følelseshjernen
Sansehjern
en
DEN ”TREEINIGE” HJERNEN
DEN ”TREEINIGE” HJERNEN
•  Hjernen er bygd opp av
tre delar
•  Desse delane har ulike
funksjonar, og skal ideelt
sett samarbeide
•  Men traumer og
omsorgssvikt kan skade
komplikasjonar i korleis
dei ulike delane av
hjernen samarbeider
•  https://www.youtube.com/watch?v=Sz5IJJj4t6c
KOR TID SKAL EIN VERE
BEKYMRA?
•  Intensiteten i barnas symptomer
•  Hvor aldersadekvat er barnas symptomer?
•  Frekvens av symptomene - hvor plaget er barnet av
symptomene?
•  Totalt antall symptomer
•  Hvor vedvarende er barnas symptomer? •  Konsekvensene symptomene har i forhold til barnets
utvikling.
•  Omsorgspersonens håndtering av barnas vansker /
symptomer.