פון ארץ ישראל אוצר
פון ארץ ישראל אוצר
הרב
נ פ ת ל י האראוויץ
הועתק וחי»;מז לאינטרנט
www.het^e*voooks.orti
בהוצאת
בית מסחר ספרים ״פרדס״
י 4 .ביכגמד ,נשיא
ניו״ארק .תשייט
28ר ח ו ב קאנאל ,גיי־יירק
הרב נפתלי האראוויץ
מגזע הרב הגהו״ק ר׳ נפתלי מראפשיץ
חועתק וחומס לאעטתט
vmw.hebrewbook8.org
בלחיים ה -״ י ־ •
»וז אח ישראל אוצר
8זאמלונג פון
און געדאנקען,
מעשיות און
וועלכע איז
וועגען ארץ
מאמרי חדל און זוהר ,תורה־טייטשען
חםידישע ווערטער און באמערקונגען,
לעגענדעם ,ודצען און אנעקדאטען,
געשריבען און געזאגט געווארען
ישראל אין משך פון דורות ביז צו
דער נייעםטער צייט
פון
הרב
נ פ ת ל י האראוויץ
גיו־יארק,
תש״ט
חועתק וחומס לאינטרנט
www.hohrewbooks.org
בהוצאת
בית מסחר ספרים ״פרדס״
י .ז .בוכגינדר ,נשיא
28רחוב קאנאל -ניו־יורק
Copyngh.. 1949, by
PABDES PUBLISHING HOUSE, I«־
N
and
HOROWITZ
חועתק וחומס לאינטרנט
www.hebrewbooks.org
ע״יחייםתשס״ב
P
n
n
t
,i
D
C
« ft* ^ ^ ״J .
The Shoulson k׳ress>,
W
York
הקדמה
מ י ד לעבען אין א צייט פון חורבן און אויפבוי ,א נ י י ט וואם
קאן באצייכענט ווערען אלס סוף פון א תקופה און אנהויב פ ו ן א נייער
עפאכע .פאר אונזערע אויגען קומט פאר די שקיעה פון ג ל ו ת און די
זריחה פון גאולה .מיר זענען געווען עדות און צוגעזעהן ווי דער
גדויסער ,ברייט פארצווייגטער דעמב פון אייראפעאישען אידענטומ
וואט האט אזוי טיף געווארצעלט אויף אייראפא׳ס ערד ,איז אזוי ברוטאל
אויטגערימען געווארען .אויך האבען מיד דערלעבט די צייט מען
אין אונזער דור האט אויפגעשיינט דאס ליבט פון ציון .ווען פון
דעם דורות־לאגגען מאיעסטעטישען חלום וואט דאס אידישע פאלק
האט געטרוימט אין דעד ענדלאזער נאכט פון דעד מ י ט וואלקען־
באדעקטער גלות־געשיכטע׳ א חלום וואם איז געווען דורבגעוועבט
מיט די פעדעם פון בענקשאפט אויף ״לשנה הבאה בירושלים׳ /-איו
א גס געווארען׳ אץ פון דעם נ ם — א ממשות׳דיגע ,לעבעדיגע העלע
ווירקליכקייט— ...
קיינמאל ווי אין אונזער אומגליק־גליקלעך דור איו ניט אזוי
אמת׳דיג׳־בידליך פארווירקליבט געווארען די ווערטער פון זוהר
הקדוש ־ *ווי לדרא דא״ א ו ן » ז כ א ת דרא דא״.
ע ם א י ז ,ו ו י לדרא דא״ ,אך אין וויי צו אונז אז מ י ר דארפען
י ו ר ש י ם פון א ז א אידענטום וואס איז אזוי
עפ ויק ד י
בעסטיאליש־גרויזאם פארשניטן און פארטיליקט געווארען .עס איז
אך און וויי צו אונז ,אז מ י ר האבען געדארפט ל ע ב ע ן אין אזא
דור אין וועלכען גאנצע דריי דורות* טאטעס און זין ,מאמעס א ץ
טעכטער ,זיידעמ און אייניקלעך ,זענען אוועק מיט׳ו דייו• און אוועק
זענען די טויזענדער םפרי־תורה .ספרים׳ שולען צוזאמען מיט די
דאוונעדס...
געבליבען איז נאד דעד ״פיח כבשן האש״ וואס באפייכט אוגןערע
אויגען און וואט מאכט אונז וואלגערען אויף די געלעגערס איו קאנוואול־
סיווע יסורים ,דורטוייקענדיג ד י קישענס מ י ט טרערען וואט וענען
גיט פיל גענוג אום אויסצוויינען שטיקער פ ץ אונזער גשמה אויף
דעמ וויסטען ח ו ר ב ן . . .
a
4
ה ק ד מ ה
ojrאיז א מ ר גלייכצייטיג אויך ׳״זכאה ד ר א ד א /ווייל מ י ד חאבען
א באזונדערען זכות צו לעבען און אטעמען אין אזא תקופה ורעד
די מדינת־ישראל איז געבוירען געווארען ,ווען דאס אלטע פאלק איז
ווידער יוגג געווארען .איו א צייט ווען דער עכא פון ד ע ם ניגון
פון די בענקער נאך ציון וירושלים וואט איז פארשטומט געווארען אין
דעם הלל העולם אין די וויסטע פעלדער פון טרעבלינקע און אשווי־
ענצים ,ווערט ווייטער אויסגעזונגען פון די בויער פון ציון.
קרוב צוויי טויזענד יאר ,געטראגען פון א גליהענדען גייסט פון
התלהבות• האבען מ י ר מתפלל געווען׳ געבענקט און געהאפט ,געלעכצט
און געשטרעבט ,געארבייט און געליטען פאר דער דעדגרייכונג פון
דעם דאזיגען מאמענט ,אויף דעם מאמענט ווען דאס פאלק אלם אזעלכעס
וועט צוריק פירען אין אייגענעם לאגד א זעלבסטשטענדיג ,תורה׳דיג
לעבען ,וואט איז אזוי שיין אויםגעדריקט אין די ווערטער ״דוד מלך
ישראל חי וקיים״׳ ווייל ד ו ד איז דער םימבאל פון דער שאפונג פון
א מלוכה און פון וועמען משיח ,משיח בן דוד דארף אדויםקומען.
ק ר ו ב צוויי טויזענד יאר איו פון דעד צייט ווען דאס לאנד איז פאר־
ג ע ג א ג ג ע ן א י ן ג ל ו ת
ברענט געווארען און אידען זענען
אריץ און אט איז ליידער אויך דער גלות פארברענט געוואדען ,אבער
אידיש פאלק ג י י ט צ ו ר י ק א י ן ל א נ ד א ד י י ן .
אומעטום .אויף׳ן גאנצען כדור הארץ׳ אין א ל ע ווינקלען פון
די ו ו י י ט ס ט ע דיטטאנצען וואו א א י ד האט זיר געפונען האט
זיין הארץ געצויגען צום נ א ע נ ט ע ן מודח ,צו דעם לאנד אויף
וועלכען עס האבען געטדאטען אונזערע אבות ,אונזערע חוזים און
נביאים .אויף די ברעגען פון דעד ווייכמעל ,אויף דער וואלגא׳ אויף
דעד טעמזא׳ אויף׳ן האדסאן און מיסיסיפי .אין די דערשטיקטע קעלערען
פון ווארשאווער געטא ,און די גאז־אויווענם און קרעמאטאריעם וואו
י מ ח שמו האט אומגעברענגט״א דריטעל פון אונזער פאלק ,אונטעד
ד ע ם אייזען פון ד ע ם פארהאנג וואם פאדשטעלט דעם וועג צום
געבענקטען לאנד! זענען די בליקען פון אידען אייגגעגעםען צו די
בערג פון ציון וירושלים.
טיט נאגענדע בענקשאפט ,מיט דבקות און התלהבות ,מיט מסירת־
נמש׳דיגען אידיאליזם זענען דורות ,דורי דורות ,אונזערע זיידעס
און טאטעם געשטאנען אין די ווינקלען פון די בתי־מדרשימ און
שטיבלעך און השתפטת־הגפש׳דיג געשעפטשעט די תפילה צום
בורא עולם אז ע ם זאל שוין קומעז די שעה פון ״ותחזינה עינינו
בשובך ל צ י ו ך ,מ י ט הייליגען נשמה־ציטער האבען אונזערע באבעס
און מאמעס איידער זיי ד״אבען פארדעקט מ י ט די הענט זייערע פנימ׳ער
ה
ק ד מ ה
5
פאר ליבט־בענטשען ,האבען זייערע תעבד פריער אוועקגעגעבען י י
לעצטע שוועד אנגעהארעוועטע גראשענס פאר די וואס זיצען אין
ציון און בויען ציון.
עם איז נישט אונזער אויפגאבע צו געבען א פולשטענדיגע
איבערזיכט וועגען דעד באוועגונג פון שיבת־ציון ,אבער אדיינ־
נעמענדיג אין דעס ס פ ר ד י ווערטער און רעיונות טון אונזעדע גדולי
הרוח ,ווילט ויד אנווייזען און קודצע שטריכן ווי ווייט ד י זענען
געווען די טרוימער און קעמפעד פון רעיון פון בניךהארץ ,און אז
אויך צווישען זיי וענען געווען אידיאליסטישע טיפען פ ץ *מעפילים״,
וועלכע האבען מיט אזא עקשנות׳דיגען ,הייליגען ענטוזיאזם און
מיטטישען גלויבען צוגעלייגט זייערע געבענטשטע הענד צו בנין פון
ישוב ארץ־ישראל .עט איז גענוג צו דערמאנען ד י גייסטיגע דיזען פון
מיטעלאלטער :רבי יהודה הלוי ,אבן־עזרא ,רמב״ם ,די גדולי ישראל
פון ענגלאנד און פראנקרייך! רבי יהונתן הכהן פון לוניל ,דבי שמשון
פון שאנץ און נאך בעלי תוספות ,דער רמב׳ץ ,רבי אשתרי בן משה
םרחי< פון פוילען און ליטע רבי יהודה החסיד פון שידלאווצע .די
מקובלים רבי שלמה אלקבץ ,ר ב י יוסף קארו ,ר ב י משה אלשיך,
הקדוש רבי משה קארדאווירע ,רבי יצחק לוריא) ,אד״י ז״ל( ר ב י
אליהו ווידאש ,רבי ישעי׳ הורוויץ )של״ה הקדוש( .דעד שעטעד און
גרינדער פון חסידות ,בעש״ט זצ״ל ,האט שטענדיג געשטרעבט צו
קומען קיין ארץ־ישראל נאר איז צוליב פארשידענע סיבות געשטערט
געווארען .באוואוסט מיט דיער גרויםע ליבשאפט צום הייליגען לאנד
זענען די גדולי החסידות! רבי גרשון קיטיווער ,רבי גחמן האדא־
דענקער ,רבי מענדעלע פרעמישלאנער ,רבי מענדעלע וויטעבםקער,
רבי אברהם קאליסקער ,דבי נחמן ברעסלאווער ,ר ב י שמשון שעפי־
טיווקער ,דבי אברהם אווריטשער .עם איז אויך באוואוסט די גרויסע
התעוררות פאר ארץ־ישראל אין דער מתנגדישער וועלט וואם איז
געקומען צום אויסדרוק דורך איינעם פון די גדולי ו ת ל מ י ד י ם פון
ווילנעד גאון זצ״ל ,דבי ישראל פון שקלאוו .און אין לעצטען דור —
מיץ גרויסער זיידע ,דעד גאון און צדיק דער בארגיווער רב ,רבי
אברהם שמחה׳לע האראוויץ זצ״ל וועלכער האט פארלאזט שטאט און
פאמיליע א ץ אוועק קיץ ארץ ישראל און וואס האט בשעתו אדוים־
גערופען א געוואלדיגען רושם אין דעד חסידישעד וועלט.
אין דער זאמלוגג פון אויטדערוועהלטע מאמרים און רעיונות,
וועלען די לייענער דערהערען דעם ב ת ־ ק ו ל פון דעם טיפען געםיל
פאר׳ן היימלאנד וואם עם האט געקלאפט אין די הערצער פ ץ אונזעדע
לערער און וועג־ודמער.
6
ה
p
ד פ ה
עם איז צו האפען אז די דאזיגע ואמלונג וועט ממלא זיין 8
חסרון וואס עם שפירם יעדעד וואס איגםערעסירט זיך מיטין ארץ־
ישראלידיגען פראבלעם .בעזונדערס היינם ווען ישראל שםיים אין
צעגמער פון אידישער און אלגעמייגער אויפמערקזאמקייט ,וועם
דאס ס פ ד דינען א ל ס שפיגעל אין וועלכען עס שפיגעלמ זיך א פ
אויף א קורצען קאנדענסירםען אופן אסך פראבלעמאטישע ערשיי־
גונגען און שמדעמונגען וואס די צייט האם ארויסגעברענגט אין שייכות
מימ׳ן ארץ־ישראל ענין.
דעד געקליבענער מאטעריאל איז ניט נוטה צו קיץ אידיאלאגישע
אדער פארמאיישע מיינונגס־פארשידענהייםען ,פון די באוועגונגען
וואם ארבייטען ל ט ו ב ת ארץ־ישדאל .איך האב זיך באמיט ווי וויימ
מעגליך צ ו זיין אביעקםיוו צום אויסוואל און מהאי טעמא זיך אויך
אנגעשםרענגם גובר צו זיין דעם שרייבערישען יצר־הרע נ י ש מ
פ א ד ל י ם ע ד א ר י ש ע ן מים פארשידענע באמבאסםישע
צו
אויסדרוק־פארמען און וועדטער־אקראבאסטיק .די מיינונגען און גע־
דאנקען ,וועלכע זענען ארויסגעזאגט מיט אזויפיל דירענדע פשטות
און הארציקיים ,און איבערזעצמ כמעם אויף דעם זעלבען אופן ווי
עס איז געשדיבען און געזאגם געווארען פון די שעפער און דענקער
זיי זאלען נ י ם דאדפען זיץ קיץ ״אנוסים על פי הדיבור״ ...איך פרע־
טענדיד אויך נישט צוגעבען א פולשטענדיגע זאמלונג פון אלע
גייסםיגע שאפונגען און אלע נצחיות׳דיגע ווערםען פון דעם רייכען
ארץ ישראל אוצר דאס איז נאד א טיפה מן הים .אויב השי״ת וועם מיד
געבען כוחות ,וועל איך עס םאן אין ד י וויימערדיגע זאמלונגען .דאך
זענען דא פאראן ד י מערהיימ געדאנקען און מיינונגען וואס ווארפען
א ליכט אויף די סאמע לעצטע ארץ־ ישראל ערשיינונגען און רואם
רידען אן דעם קאמפלעקס פון פדאגען וואס ד י אנטשייאונג פון מדינת
ישראל האם מיט זיך געבראכם.
אויב דעד אדער יענער לעזער וועם דא געפינעז אזעלכע ציםאםען
וואס זענען נישט לוימ זיץ געשמאק אדער אנשויאונג ,דארף ער
נעמען אין באםראכמ אז מען קען נישמ באפרידיגען א ל ע מ ע ן
און קיץ שלמות אין ספרים איז ניט פאראן .וועגען דעם האם שוין
לאנג איינער פון ד י קדמונים געזאגט* ״אי אפשר ל ס פ ר שלא יהי׳
בו ד ב ר במל ואי אפשר ל ס פ ר שלא ימצא ב ו דבר הגון .אשדי ל מ ח ב ר
שימצא בספרו ד ב ר בטל ואוי לו למחבר שיש ב ס פ ר ו ד ב ר ה ג ו ן ״ . . .
האלטענדיג זיך פון תמיד ביי דער מידה פון צמצום ,ה א ב איך
נישט אדייגגענומען אין דעם ס פ ר קיץ ל א ע ע ,אדיכות׳דיגע מאמרים
און אויםטייטשונגען ,נאד געגעבען קורצע באלויכטומען א ת מייגונגען,
7
זז ק ד מ ה
ש0דיכעז און םענטענצען ,געדאנקען און געפיהלען פון אונזערע גדילי
הדוח ,וועלכע אנטהאלטען אפטמאל אין זיך א גאנצע וועלט־אנשויאוגג
און וועגען וועמעגס טעמאטען מען קען גאנצע ,ביכער אנשרייבען...
קורצקייט פארלאנגט קאנצענטרידונג און פאדטיפונג .איינער פון די
פאדצייטישע גדולים האט אמאל געשדיבען צ ו אן אנדערען ג ד ו ל :
״איד שרייב ד י ר א לאנגען בריוו ,ווייל איך האב נ י ט קיץ צייט צו
שדייבען ק ו ר ץ ״ . . ,איך האב ז י ו געשטעלט אלט ציל צו באודץען
אז דעד אדלעד־בליק און נביאישע פאראויםזעאונג פ ץ אונזער תורה
שפאנט איבעד אייביקייטען און אז אלץ איז דארט מרומז .דער ״ארץ־
ישראל אוצר״ איז געשריבען אויף א פאפולערען אופן אזוי אז יעדער
וואם האט נאד אין זיד א ריח תורה זאל עם קענען פארשטיין.
און איך שפרייט אויס די הענט צום פאטער אין הימעל ,אז מיר.
וועלכע האבען געזעהן דאפ אידישע פאלק בחורבנו זאלען עם אויך
זוכה ד ץ צ ו זעהן בבנינו .און זוכה דין זאלען מיר טאקע צו דעם
מ י ן וואט וועט נישט געמאכט ווערען דורך קיין מענשליכע הענד,
נאד צום בנין אוץ* וועלבען עם האבען געהאפט אונזעדע חוזים און
נביאים ,צום בנין פון גואל צדק.
געשריבען חמשה־עשד בשבט אין טאג פון דער ערעפנונג פון
דעד ״כנסת״ אין דעד באגייטער מדינת־ישראל .אין יאר מחדח תבוא
הגאולה.
דער מחבר
בן יכבד אב
איך וויל אויםדריקען מיין גרויסע ליבשאפט און יראת הכבוד צו מיץ
טייערען פאטער הרב הגאון ר׳
ריגליצעד־בארניווער
ישראל יוסף האראוויץ
ר ב שליט״א ,אונטער וועמעגס השפעה עם איז
איינגעפלאנצט געווארען אין מיר אהבת התורה והארץ.
המחבר
ג ע ה י י ל י ג ט דעכו א נ ד ע נ ק פון ד י רואם זענען
אומגעקוםען
צווישען
זיי
אין א י י ר א פ ע ע ל הןדומ־חעזפ,
מיין
ט י י ע ר ע ר זיידע
חגאון
ה צ ד י ק ר ׳ א ל ט ע ר א ל י ע ז ר ה א ר א ו ו י ץ 80D־
שיווער
זענען
רכ
הי״ד,
אומגעקומען
און
אין
די
קדושים
ארץ־ישראל
ל,דה«־חחייש.
וואס
על
ת נ״ ך
א םימבאלישע אנדייטונג.
אין דער זעלבער וואך ווען די פאדאייניגטע פעלקער האבען
באשלאסען צו אנערקענען ישראל אלם אן אייגענעם שטאאט פאר אידען
איז אין דער הפטרה פון דער סדרה פון דער זעלבער וואך געליינט
געווארען דער פסוק וועלכער קלינגט העכטט סימבאליש! ״ושבתי
א ת שבות עמי ישראל ובנו ערים נשמות וישבו ונטעו כ ר י ם ושתו א ת
יינם ועשו גנות ואכלו א ת פרים ונטעתים ע ל אדמתם ולא ינתשו
עוד מעל אדמתם אשר נ ת ת י להם אמר י ׳ אלקיד״ — .א ת א י ך וועל
אומקערען די געפאגגענשאפט פון מיין פאלק ישראל און ד י וועלען
אויפבויען פארוויסטע שטעט און זיי באזעצען און פלאגצען וויינ־
גערטנער און טריגקען זייער ודיין און מאכען גערטנעו־ און עסען זייער
פרוכט .און איך ויעל זיי איינפלאנצען אויף דיער ערד און זיי וועלען
מעד ניט אויסגעריסען ווערען פון דער ערד׳ רואם איך האב ויי
געגעבען׳ זאגט ה׳ דיין ג־מ) .עמום ט׳(.
ציון און ירושלים.
״למען צ י ו ן ' ל א אחשה ולמען ירושלים לא אשקוט״ )ישעיה
ס״ב׳ אי( פון וועגען ציין ייעל איד גישט שווייגען און פון וועגען
ירושלים וועל איר נישט רוען) .ישעיה(.
אז מען בויט אין ארץ״ישראל,
»בנו בתים ושבו ונטעו כרמים ואכלו
לא יטעו ואחר יאכל״ — זיי וועלעז בויען
גערטנער פלאנצען און עסען דיער פרוכט׳
אגדעדער זאל באוואוינען ,זיי וועלען גיט
זאל עסען) .ישעיה ס״ה(.
פרים ,לא יבנו ואחר ישב׳
הייזער און ד י באוואוינען׳
זיי וועלען ניט בויען אז אן
פלאגצען און אן אנדערער
9
10
פון
וניץ
ישראל
אוגר
פליטים קיין ארץ־ישראל.
פליטים מ ח ר ב הלכו א ל תעמדו זכרו מרחוק א ת ד׳ וירושלם
תעלה על לבבכם — איר ,אנטרונעגע פון שוועדה גייט ,איתר זאלט
אייך נישט אפשטעלען* דערמאנט פון דערווייטען ג־ט און ירושלים
זאל אויפגיין אויף אייער הארץ) .ירמיה נ״א ,נ׳(.
נישט זיין מער צושאנד און שפאט,
לכו ונבנח א ת חומת ירושלים ולא נהי׳ ע ו ד לחרפה — לאמיר
אויפבויען די מויערען פון ירושלים און מיד וועלען מיד נישט זיין
צו שאגד) .נחמי׳ ב׳ ,י״ז(.
מאמרי חז׳׳ל
דאם וואוינען אין ארץיישראל.
א איד זאל שטענדיג וואוינען איו ארץ־ישראל ,אפילו אין א
שטאט ,וואו די מערהייט פון דער באפעלקערונג זענען גויים ,און
ע ר זאל ניט וואוינען אין די שטעט פון חיץ־לארץ אפילו ווען די
מערהייט איינוואוינער זענען אידען״ ווייל יעדער וואט וואוינט איו
ארץ-ישראל איז גלייד ווי ע ר מאלט געהאט א ג־ט׳ און דעד וואם
וואוינט אין חוץ־לארץ איז גלייך ווי ע ר וואלט געדינט עבודה זרה,
)כתובות ק״י(.
דאס ליבםטע לאגד.
ארץ־ישראל שהיא חביבה מכל נבראת קודם ל כ ל — ארץ־ישראל
איז דאם ליבסטע ביים באשעפער דעריבער ,איז עט באשאפען געווארען
פ ר י ע ר פאר אלע לענדער) .םפרי(.
די ערשטע לעגעדיג צו ווערען.
די טויטע אין ארץ־ישראל וועלען אין די טעג פון משיח ר ץ
די ערשטע לעבעדיג צו ווערען) .מדדש מגדול(.
פון
ארץ
ישראל
אוצי
11
די שיינקייט פון׳ם בית־המקדש.
ווער עס האט נישט געזעהן ירושלים אין איהר פראכט דער
האט אויף זיין גאנץ לעבען קיץ.שיינע שטאט נישט געזעהן .וועד ס׳האט
נישט געזעהן ווי דער בית־המקדש איז געשטאנען אויף זיין פלאץ
דער האט אין זיץ לעבען קיץ וואונדערבאד בגין נישט געזעהן .אלצ
טויערען פון בית־המקדש ,וואט זענען לכתחילה געמאכט געווען פון
קופער ,זעגען שפעטעד איבערגעמאכט געוואדעז אויף ג א ל ה 8חח די
טויערען פון נקנור ,ווייל מיט זיי האט פאסירט א נ ס :ניקגור האט
באשטעלט די טויערען אין אלעקסאנדריע אין מצרים ,ארויספירענדיג
זיי פון דארט איו אויפגעשטאנען א שרעקליכער שטורם־ווינד אויף
צו דעדטרינקען ווערען .האט מען איין טויער ארייגגעווארפען אין
י ם — און ד ע ד שטורם איז נ י ט געשטילט געווארען ,האט מען געוואלט
דעם אנדערען אריינווארפען — האט ניקנור זיד אנגעהאנגען אן טויער
און געזאגט :ווארפט מ י ו אריץ מיט איהם אינאיינעם — איז באלד
דער שטורם געשטילט געווארען .ניקנור׳ן האט שטארק באנג געטאן
אויף יעגעם טויער וואס איז פארלוירען געגאנגען .ווען מען איז
געקומען צום האפען פון עכו האט מען דערזעהן ווי דער ארוים־
געווארפענער טויער שווימט אדויס פון אונטערן שיף .די דאזיגע
פאר טויערען דינען געווען אויסגעגאטען פון איין שטיק קופער ,אז
ד י ז,ון האט אנטקעגען זיי געשיינט ,האבען זיי געגלאנצט ווי גאלד.
ביים ט י ר פון היכל איז געשטאנען א גאלדענער וויינשטאק .איינמאל
האט מען געדארפט אפרוימען דעם פלאץ ,האט מען צונויפגערופען דריי
הונדעדט כוהנים ,זיי זאלען דעם שווערען וויינשטאק רירען פון אדט.
דער פ ר ו כ ת האט געהאלטען פעדציג איילען די לענג ,צוואנציג
איילען די ברייט און פיער פינגער די בדייט.
א פלייט איז געווען אץ ביח־המקדש נאך פון משה רבנו׳ס צייטען,
גלאט און דין אויסגעשניצט פון רעהר־האלץ .איינמאל האט דער מ ל ך
געהייםען ,מען זאל זי באדעקען מיט גאלד ,האט זי פארלוירען איהר
זיס קול ,ווען מען האט דאם גאלד צוריק אראפגעגומען ~ איז דאס
קול ווידעד געווארען זיס ווי פריער,
אן אדגעל איז געווען אין בית המקדש מיט צעהן לעכלעך ,יעדער
לאך האט אדויסגעגעבען צעהן ניגונים — צוזאמען הונדערט לידער.
א קוואס איז ארויטגעגאנגען פון אונטערן טעמפעל פונ׳ם קדשי־
הקדשים אין וועלכען די אומריינע פלעגען זיך טוגלעין דיץ צ ו ווערען.
)אגדות חדל(.
*ג
פון
ארץ
ישראל
אוגד
דער טוי רואם גיםט אריין לעבען.
מיום שחרב בית־המקדש ,או־ץ־ישראל אומללה ,כאדם שד״וא
חולה ואין בו כ ח לעמוד ,כ ך הארץ אומללה ואין בה כח ליתן את
פירותיה ,ולעתיד לבוא הקב״ה מוריד טל של תחיה ומחייה _ פון
דעם טאג ,וואס דער בית־חמקדש איז חרוב געווארען איו ארץ־ישראל
געווארען אומגליקליך ,פ ו נ ק ט ווי א קראגקער מענטש וואס האט קיץ
כח נישט זיר צו האלטען אויף די פיס ,אויך די ערד איז געווארען
אומגליקליך אץ האט ניט מער די קראפט ארויסצוגעבען איהרע
פרוכט .אבער אין דעד צוקונפט ווען די שעה פון דעד גאולה וועט
שלאגען ,וועט דעד אויבערשטער ארונטערנידערען א טוי פון לעבען
און די ערד וועט ווידעד געזונט ווערען) .פרקי דרי אליעזר(.
טרויער און פרייד.
כ ל המתאבל על ירושלים זוכה ורואה בשמחתה _
טרויערט אויף ירושלים איז זוכה צו זעהן ווי ירושלים פרייט זיך.
)תוספתא ,סוטה ט״ו(.
ד
ע
ר
ו ו א ס
ווי אזוי די אמאליגע אראבער האבען באהאנדעלט די
איבערגעבליבענע אידען.
ויען נבוכדנצר האט פארטריבען די אידען קיץ בבל הויל־נאקעטע,
די הענד פארבונדען ארוגטער און די פיס געשמידט אין אייזעדנע
קייטען ,זעגען זיי פארבייגעגאגגען די בני־ישמעאל .האבען די אידען
געבעטען ביי זייערע פאגגער ג טוט מיט אוגז א חסד און פירט אונז
צו אונזרע ברודער ,די קינדער פון פעטער ישמעאל .די פ א ע ע ר האבען
דערפיהלט זייער בקשה .זענען ישמעאלים קינדער ארויס *נטקעגען זיי
אץ געגעבען צום עסען געזאלצענע הערינג און ברויט מיט זאלץ־
וואסער .אז זיי האבען פארעגדיגט דאס עסען האבען די בני־ישמעאל
ארויםגעטראגען גרויסע לאגלען ,אויסענווייניג פייכט ,פון אויבען שטארק
פארקניפט ,און אינעזוייניג ־ -אנגעבלאזען .די פארטריבענע אידען
פון ארץ־ישראל האבעז פון גרוים דורשט ,מיט די ציץ געביסען די
שנירלעך פון די םארקגיפטע לאגלען ,קום זיי האבען ד י געעפענט,
אז דעד ווינט אריץ אין די געדערעם און זיי זענען אנידערגעפאלען
טויט מיט געשוואלענע בייכער — .רבי יוחנן זאגט ,אז די מעשה האט
0ון
ארץ
ישראל
אוצר
13
זיך געטראפען מיש אכציג טויזענד יונגע כוהנים וועלכע האבען זיך
דודכגעריסען יעדער פון זיי מיט א גאלדעגעם פאנצער און צוגעשלאגען
צו ישמעאלים קינדער) .אגדות חז״ל(.
די קלוגשאפט פון די אמאליגע ארץ־ישראל־קינדער.
רבי יהושע בן חנינא איז אמאל געקומען אין שטאט אין א״י
האט ע ר דארמ באגעגענט א קליין מיידעלע ,פינף יאר אלט ,שטייט
ביי א בדונעם און שעפט וואםער פון ברונעם ,זאגט ע ר צו א י ה ר !
״מיידעלע .אפשד וועסט מ י ר געבען א טרונק ו ו א ס ע ר ד ׳ מיט גרויס
רעספעקט האט דאס מיידעלע דערל^נגט א טרונק פאר איהם און פאר
זיינע באגלייטער .ווען ע ר האט פארענדיגט דאס טרינקען ,זאגט ע ר
צו א י ה ר ! ״מיידעלע טייערע ,דו האסט געטאן ״מעשה רבקה״ )וועגען
רבקה׳ן ווערט דערציילט אין הומש אז זי האט געגעבען אליעזד׳ן און
זיינע קעמלען צו טרינקען( .דאס מיידעלע האט צו איהס א ליבען
שמייבעל געטאן און געזאגט :אמת 1איך האב טאקע געטאן אזוי ווי
רבקה ,אבער דו ,רבי ,האסט ניט געטאן ,׳מעשה אליעזר) .אליעזר האט
דערפאר געגעבען רבקה׳ן שיינע מתנות() .אגדות חדל(.
א גאגצע וועלט.
רבי שמעון בן יוחאי האט געזאגט :דאם ווארט ״תבל״ ווערט
געמיינט ארץ־ישראל .פארוואס ווערט ארץ־ישראל גערופען ״וועלט״ י
ווייל דארט איז אלץ פאראן .געווענדליך האט יעדעס לאנד ספעציעלע
מעלות וואס אן אנדער לאנד האט גישט׳ ארץ־ישראל איז געבענטשט
דערמיט וואט עס האט אלע מעלות און גוטסקייטען .וועגען ארץ־ישראל
איז געזאגט געווארען ״לא תחסר כל בה״ — עם פעהלט דארט גאו
ני שט ,אלץ איז דארט פאיאן) .ספרי(.
וואם מען טאר פון ארץ־־ישראל ניט ארויםפירען.
אין מוציאין שמן שרפה ופירות שביעית מהארץ לחוץ־לארץ —
פון לאנד טאר מען נישט ארויםפירען קיץ ברען־אויל און שמיטה־
פרוכטען) .שביעית פרק וי(.
14
1ון
ארץ
•שראל
או*ר
אז מען פארלאזט דאס לאבד,
א מענטש וואס פארלאזט ארץ־ ישראל איו געגליכען ג ו איינעם
וואט לאזט איבער די שוים פון דער מוטער און גייט אוועק צו א
םרעמדע פרוי) .ירושלמי מועד קטן(.
איבערשטייגט אלע מצוות.
ר ׳ יהודה בן בתירא ,ר׳ מתיא בן חרש א ה נאך זענען געגאנגען
קיין הוץ־לארץ .צוקומענדיג צום ארט פלטום ,האבען זיי זיך דערמאנט
אין ארץ־ישראל׳ האבען זיי ארונטערגעלאזט די אויגען ,צעריסען די
קליידער און געוויינט און זיי האבען זיך צוריקגעקערט קיץ ארץ ישראל.
צוריקקומענדיג האבען זיי געזאגט tדאם וואוינען אין ארץ־ישראל
איז גלייך געגען אלע מצוות פון דעד תורה) .מפרי(.
די עליה קיין א״י דארף זיין אן אידיאלע.
״מפני מה אין המי טבריה בירושלים ,כדי שלא יאמרו עולי רגלים,
אלמלי לא עלינו אלא כדי לרחוץ בהמי טבריה דיינו ,ונמצא עליתם
שלא לשמה״ .פארוואם געפינען זיד גיט די זעלבע וואםערען וואס אין
טבריה אויר אין ירושלים ז כדי די עולי ר ג ל זאלען ניט זאגעז * ווען
מ י ד וואלטען עולה געווען קיץ ירושלים בלויז דערפאר אליין אום ן י ן
צו באדען אין די המי טבריה וואלט שוין אויך ווערט געווען ן וואלט
ד א ו ממילא אויסגעקומען אז די עליה זייערע איז געווען שלא לשמה.
)חז״ל(.
פארוואס די תורה איז גישט געגעבען געווארען אין א״י,
די תורה איז געגעבען געווארען אין דער מ ד ב ר און נישט אין
ארץ־ישראל ,כדי די אומות העולם ואלען נישט האבען קיץ תירוץ
און זאגען אז דערפאר האבען זיי ז י ו אנטזאגט אנצונעמען די תורה,
ווייל עם איז ד א ו געווען אין א פרעמד לאגד .האט מען דעדיבער
געגעבען די תורה אין מ ד ב ר אויף א הפקר־ארט אויף א פרייען 8ל»ץ,
און ווער עם האט נאר געוואלט האט געהאט די מעגלעכקייט אנצונעמען
די תורה) .מכילתא(.
»ון
ארץ
ישראל
אוצר
15
אז מען רעדט ניט קיין שלעכטם אויףין לאבד.
סנחריב ,דעד קעניג פון אשור האט געפירט קריג געגען יהודה
און באלאגערט ירושלים׳ י א ד האט ע ר זוכה געווען ,אז עזרא הסופר
זאל איהם אנרופען ״אנםפר רבא יקירי״ — דער וויכטיגער טייערער
הערשער ,דאם אלץ איז געווען דערפאר ווייל ע ר האט ניט גערעדט
קיץ שלעכטס אויף ארץ־ישראל ).סנהדרין צ״ד(.
די פרוכטען פון ארץ־ישראל״
די ארץ־ישראל פרובטען זענען די לייכסטע צו םאדזייען) .ספרי(.
דאס לאנד איז מגין,
ווער עט וואוינט אין ארץ ישראל׳ איז דאס לאנד מכפר אויף
זיינע זינד) .רבי עקיבא(.
זייערע שיחות־חולין.
אפילו שיחת חולין של בני ארץ־ ישראל צריכה תלמוד — אפילו
די געווענדליכע׳ פראטטע רייד פון די ארץ־ ישראל געלערנטע ,האבען
א הויכע באדייטונג) .ויקרא רבה(.
די טויב און דאס אידישע פאלק.
כשם שהיונה שבה א ל התיבה׳ כך ישראל עתידים לשוב לארצם
מן הגלות — פונקט ווי די טויב האט זיך אין די צייטען פון נח
צוריקגעקערט צו דער תיבה ,אזוי אויך וועלען אידען צוריקקערען צו
זייער נעטט און קומען אין לאנד ישראל) .מדרש אגדה ,פ׳ נח(.
די אמאליגע עולי רגל.
דריי מאל אין יאר פלעגען אידען גיין קיץ ירושלים אויף יום־
ט ו ב ! פסח׳ שבועות ,סוכות .זיי פלעגען פארלאזען די הייוער און גיין
מיט דער גאנצער פאמיליע און עס האט קיינמאל נישט פאםירט אז
16
פון
ארץ
ישראל
אוזר
די עולי רגל זאלען ליידען שאדען .איינמאל ,האט איינער ,אוועקגייענדיג
קייז ירושלים ,פארגעםען צו פארלשליפען דאס הויז .צוריקקומענדיג
גאך יום־טוב ,האט ע ר געזעהן ווי א שצ«נג הענגט אויף די ריגגען
און היט די שטוב.
צורי ברודער׳ גבירים׳ זעגען געווען אין אשקלון און נעבען זיי
האבען געוואוינט שלעכטע שכנים גויים ,וועלכע האבען געווארט אויף
דעד צייט ,ווען די ב ר י ד ע ר וועלען גיין עולה זיץ — וועלען זיי אריץ
אין הויז און צונעמען דאס גאגצע האב און מ ט ם .זעגען געקומען מלאכים
אין געשטאלט פון די ברידער און די גאנצע צייט זיר ארומגעדרייט
אין הויז .צוריקקומענדיג ,האבען די ברידער געבראכט פאר די שכנים
מ ת נ ו ת פון ירושלים .פרעגען י ע נ ע :וואו זענט איהר דען געווען ז אין
ירושלים אויף יוס־טוב — .ווען זענט איהר אוועק און ווען צוריק־
געקומען ו — דעמ און דעם טאג — ,וועמען האט איהר געלאזען אין
הויז? — קיינעס נישט .האבען די גויים פארשטאנען m ,דא האט
פאסירט א נם און געזאגט :געלויבט איז דער אידישער ג־ט וואס
פארלאזט זיי קיינמאל נישט) .אגדות חדיל(.
דאם הייליגסטע לאנד,
ארץ־ישראל מקודשת מכל הארצות )כלים פ ר ק א׳( — ארץ ישראל
איז הייליגםטע ,דאס ריינסטע אץ אידיאלםטע לאנד) .שגה ,כלים פרק א(.
ניין מאס חכמה.
צעהן מאס חכמה איז אראפגעקומען אויף דער וועלט ,ניץ מאס
האט גענומען ארץ־ישראל און איין מאל די גאנצע וועלט) .קדושין מ״ט(.
עם קומט אן מיט יסורים.
דריי זאכען זעגען אידען געגעבען געווארען דורך יסורים — די
תורה ,עולם־הבא און ארץ־ישראל) .ברכות ה׳(.
באליבט ביי אלע פעלקער.
הרי ארץ־ישואל חביבין על אומות העולם — די בערג פון
ארץ־ישראל זענען באליבט ביי אלע פעלקער פון דער וועלט) .חולין פ׳(.
•ון
ארץ
ישראל
אוצר
17
געזיכערטע עולם־הבא.
וועד עס וואויגט איז ארץ־ישראל ,זאגט קריאת־שמע אינדערסרי
און אין אוועגד און רעדט לשון־קודש ,איז ער זיכער אז ער וועט
חאבען עולס־הבא) .ירושלמי שבת(.
גלגול־מחילות.
ר׳ סימאי זאגט :דער רבונו ע ל עולם וועט פאר די מתים לעכערען
די ערד און די וועלען ויד קייקלען ,צוקומענדיג צו ארץ־ ישראל וועלען
די צודיק באקומען זייערע נשמות און לעבעדיג ווערען) .ירושלמי
כלאים ט׳(.
ווען אפילו זכות אבות קאן נישט באשטייז.
ווער עם פארלאזט ארץ־ישראל און פארט קיץ חוץ־לארץ׳ מעג
ער אפילו האבען זכות אבות׳ קאן עס איהם נישט באשטיץ .נב׳׳ב צ״א>.
ווער אין א בן עולם־הבא ?
רבי מאיר זאגט :דער וראם וואוינט אין ארץ־ישראל לייענט
קריאת־שמע אינדערפרי און ביינאכט און רעדט לשון־קודש ,דער איז
א בן עולם־הבא) .חז״ל(.
ניט פאר פרעמדע.
״הארץ לא תתן כוחה לזרים״ — די ערד פון ארץ־ישראל וועט
ניט געבען איהר קראפט פאר פרעמדע) .תודת־כוהגים(.
ביידע ירושלים׳ם.
רבי יוחנן האט געזאגט tהשם יתברך האט געשוואוירען י איד וועל
ניט פריער אריינקומען אין ״ירושלים של מעלה״ )חעכערען ירושלים(,
ביז איך ורעל נישט צוערשמ אריינקומען אין דער ״ירושלים של מטה״
)אונטערשטען ירושלים() .תענית ח(.
18
פון
ארץ
ישראל
אוגר
דאם גלוםטיגע לאנד.
״ארץ חמדה י מפני שחמדוהו אבות העולם״ — פארוואט ווערט
דאס לאנד אגגערופען דאס ״גלוסטיגע לאגד ?״ ווייל די וועלט־טאטעס
האבען געגלוסט דערנאך) .מדרש תנחומא(.
ראטעווען קען מען זייך נאר אין ארץיישראל.
רבי חיא צווה ל ד ו ר ו ! כשתשמעו שעמד עליך מלך עז פ נ י ם לא
תשבו שם .אמרו לו* מרי ,להיכן נ נ צ ל ? אמר ל ה ם :לגליל העליון— .
רבי חיא האט אגגעזאגט צו די מענשען פון זיין צייט׳ אויב איהר וועט
הערען אז עם איז אויפגעשטאנען א מחוצפ׳דיגער קעניג ,זאלט איהר
ניט בלייבען אין זיין לאנד .האבען זיי איהם געפרעגט 8האר ,וואואהין
זאלען מיר זיך ראטעווען? האט ע ר ויי געזא|גט :צום גליל העליון,
צום אויבערשטען גליל) .לקח טוב פ ׳ בלק(.
אז מען לייגט צו א האנד געשעהען ניסים.
רבי חנינא בן־דוסא האט געזאגט :אלע מענטשען פון מיין שטאט
ברענגען נדבות קיין ירושלים און איך גארנישט י איז ער אוועק אין
דעד מדבר ,האט דארט געזעהן א גרויסען ,שווערען שטיין ,האט ד ע ם
שטיין שיין ארומגעהאקט און ארומגעפוצט און א נדר געטאן צו
ברענגען דעם שטיין קיין ירושלים .ע ר האט געפרופט אויפצזהויבען
ד ע ם שטיין אבער עס איז פאד איהם געווען צו שוועד איהם צו רירען
!פמ ארט .פונדערווייטענס האט ער געזעהן א גרופע ארבייטער .האט
ער זיך געווענדעט צו דיי ,זיי זאלען איהם העלפען .די ארבייטער האבען
פארלאנגט פינף גילדען פאר דער ארבייט .רבי חנינא האט אןבער
נישט געהאט קיץ געלד .ג־ט האט צוגעזעהן זיין צער און געשיקט
פינף מלאכים פארשטעלט אלס מענטשען .האבען די מענטשען געזאגט
צו א י ה ם :מיר וועלען דיר העלפען ברענגען ד ע ם שטיץ קיץ ירושלים,
נאד מיט׳ן תנאי דו זאלסט צולייגען דיין האנד צום שטיין .פלוצים,
כהרף־עין און זי זעגען אלע געווען אין ירושלים .עם איז געקזמען צום
באצאלען האט רבי חנינא נישט געהאט .איז ע ר אריץ אין לשכת
הגזית א ץ דערציילט וואס מיט איהם האט פאסירט .דארט האט מען
איהט געזאגט; מלאכים האבען געבדענגט דעם שטיץ קיץ ירושלים.
)מדרש(.
»ון
ארץ
ישראל
או׳ני
19
ארץ-ישראל — אדער 8גט.
אויב א פ ח י וויל פארען קייו ארץ־ישראל א ץ ח ג ר »אן וויל
נישט ,קען די פדוי איח 0צווינגען זי צו גטין א ץ ער איז מחויב איהר
אויטצוצאלען די כתובה) .כתובות קי(.
זייער כוונה.
*אותן ששאלו שלוח המרגלים לא נתכוונו אלא לבושתא של א ח ־
ישראל״ — די וראם האבען פארלאנגט מען ז8$ל שיקען מרגלים׳ האבען
זי ך מתכוון צו באליידיגען ארץ־ ישראל) .סוטה לב.(.
הויז און גאם.
ארץ־ישראל נקראת בית ,שאר ארצות — חוצות• ארץ ישראל
ווערט אנגערופען א חויז ,אנדערע לענדער ווערען אנגערופען גאסעז.
)מדרש שוחר־טוב(.
די חכמה האט נישט קיין גלייכען.
אין תורה כ ת ו ר ת ארץ־ישראל ואין חכמה כחכמת ארץ־ישראל —
נישטא אזא ת ו ר ה ווי די תורה פון ארץ־ישראל ,און נישטא אזא חכמה
ווי די ארץ־ישראל׳דיגע חכמה) .תורת־כוהנימ(.
פארוואס זיי זענען די ערשטע פארטריבען גערוארען.
די ח ד ל זאגען אז דעריבער זענען די צורי מיט א האלב שבטים
ראובן ,גד און די העלפט פון שבט מנשה די ערשטע געווען פארטריבען
צו ווערען אין גלות ,ווייל זענענדיג רייך און ל י ב האבענדיג געלד
האבען ד י ניט געחאט קיץ חשק צו פארלאזען חוץ־לארץ און קומען
קיץ ארץ־ישראל) .חדל(.
זייער שטראף,
אבימלך מיט זיינע צורי זין זעגען באשטראפט געווארען ודייל ד י
זענען ארויסגעפארען פון ארץ־ישראל קיץ חוץ־לארץ) .מדרש(.
20
פון
ארץ
ישראל
אוצר
ווען מען מען הייםען שרייבען אום שבת,
הלוקח בית בארץ־ישראל ,כותבין עליו אוני אפילו בשבת — אז
איינער קויפט א הויז אין ארץ־ישראל ,מעג מען הייסען שרייבען דעם
קויף־טראקטאט אפילו אונן שבת) .חז״ל(.
א לייכטורם.
רבי הושעיא האט געזאגט! ירושלים איז פארבערייטעט צו זיין
א ליינטורם פאר אלע פעלקער פון דער וועלט וואס וועלען שטרומען
צו איהר ליכט) .מדרש(.
קליין ,און זאך ליב.
אמר הקב״ה :׳/חביבה עלי כ ת קטנה בארץ־ישראל מסנהדרין
שבחיץ־לארץ״ — השי״ת האט געזאגט עם איז מ י ר ליבער א קליינע
גרופע אין ארץ־ישראל ווי די סנהדרין פון חוץ־לארץ) .חז״ל(.
־
מדבריות און פאלאצען .י
עס איז בעסער צו וואוינען אין ד י וויפטע פלעצער ,אין די מדבריות
פון ארץ ישראל איידער צו וואיינען אין פאלאצען אין חוץ־לארץ.
)חז״ל(.
דארט וואו אלע אידען ווערען חברים.
אויף דעם פ ס ו ק :״עיר שחוברה לה יחדיו״׳ זאגען די חז״ל —
עיר שעושה כ ל ישראל חברים .ירושלים איז אזא שטאט וואס פארבינט
אלע אידען אלס חברים) .חז״ל(.
8ז מען וואוינט אין ארץ־ישראל.
ע ס שטייט אין פ ס ו ק ! ״ ו י ש ב ת ם בה ושמרתם לעשות א ת
כ ל החוקים״ .ווער עם ו ו א ו י נ ט אין ארץ־ישראל וועגט עס אזוי
פ י ל ווי דאס האלטען אלע מצוות פון דער תורח) .ספרי׳ ראה(.
»ון
ארץ
ישראל
אוצר
21
דער כבוש הארץ איז דוחה שבת.
״כשם שמילה דוחה את השבת ,כך כיבושה של ארץ־ישראל דוחה
את השבת״ — פונקט ווי דאם דורכפירעז א ברית ווערט נישט געשטעדט
דורך ח נ ם שבת ,אזוי אויד ווערט דעד שבת נישט פארשוועכט דעמאלט
מען עם חאנדעלט זיד איינצונעמען ארץ ישראל) .חדל(.
£דאפעלטער כח.
״העולה מבבל לארץ־ישראל כוחו נכפל״ ,דער וואס איז עולח
פון בבל קיין ארץ־ ישראל ווערט זיין קראפט געדאפעלט) .חדל(.
ווען יעקב באנוצט די שווערד.
אין מדרש רבה אויף פ׳ וישלח געפינט זיך פאלגענדע אינטע־
רעםאנטע שטעלע :״לא היה יעקב אבינו רוצה שיעשו בניו אותו
המעשה )מעשה שכם( וכיון שעשו בניו אותו מעשה אמר tמה אני מניח
את בני ליפול ביד אומות העולם ז מה עשה ,נטל חרבו וקשתו ועמד
לו על פתחה של שכם ואמר :אם יבואו אומות העולם להזדווג להם
לבני אני נלחם כנגדן״.
יעקב אבינו האט נישט געוואלט אז זיינע קינדער זאלען טאן די
דאזיגע טאט ,נאר זעענדיג אז די קינדער האבען די טאט שוין אפ־
געטאן האט ער געזאגט :״זאל איך לאזען אז מיינע קינדער' זאלען
ארייגפאלען אין גוי׳אישע העגד?״ וואס האט ער געטאןז ער האט
גענומען זיין שווערד און בויגען און זיו אוועקגעזעצט פארן טויער
פון שכם און געזאגט! אויב די אומות העולם וועלען זיך אנטגעגען
שטעלען געגען נייינע קיגדער ,וועל איך קעמפען געגען זיי) .מדרש פ׳
וישלח(.
ארץ־ישראל און דאס פאלק ישראל.
פאראן א מדרש! רבי שמעון בךיוחאי האט אזוי געזאגט! פונקט
ווי גאט איז אדומגעגאנגען מיט דער תורה צווישען אלע פעלקעד
פון דעד וועלט און זיי פארגעלייגט אז זיי ואלעז אננעמען די תורה
און עם האט זיך נישט געפונען קיין איין פאלק וואס זאלעז זיין דאוי
מקבל צו זיץ די תורה נאד דאם אידישעפאלק ,אזוי איז גאט ארומ־
22
פון
ארץ
ישראל
אוצר
געגאנגען צווישען אלע לענדער פון דער וועלט און האט נישט
געפונען קיין איינציג לאגד וואס זאל זיין אזוי צוגעפאסט פאר׳ן פאלק
ישראל ווי נאד דאס לאנד ישראל) .מדרש>.
א קינדערישע חכמה.
אין ״מדרש איכה״ ווערט דערציילט פאלגענדע שארפזיניגע חכמה
פון א אידיש ק י נ ד אין ירושלימ! דעד תנא רבי יהושע איז ג ע ג א ע ע ן
שפאצירען ,האט עד באגעגענט א קיגד רואם האט געהאלטען אין
דער האנד א פארדעקטע כלי .פרעגט דע ר תנא דאס ק י נ ד :״וואס
טראגסטו אין דעד פארדעקטער כלי ?״ נישט טראכטענדיג האט דאס
קינד אויפין ארט איהם געענפערט :ווען ד י מאמע וואלט געוואלט אז
די פארבייגייער זאלען וויםען וואט א י ו טראג .וואלט זי מיר נישט
געגעבען צו טראגען א כלי וואס זאל זיין פארדעקט) .מדרש(.
די שיינקייט פון ירושלים.
״עשרה קבים יופי ירדו לעולם ,תשעה נטלה ירושלים ואחד בל
העולם ט ל ו ״ .צעהן מעסטלעד שיינקייט איז אראפגעקומען אויף דער
וועלט .ניץ חלקים האט צוגענומען ירושלים און איין חלק די גאנצע
וועלט) .קידושין מ״ט(.
חורבן און אויפבוי.
וועד עם גלוםט צו וואוינען אין ארץייעראל ווען םיאיז וויטט,
וועט זוכה זיין דארט צו וואוינען ווען עם וועט אויפגעבויט ווערען.
)מדרש(.
געקושט די שטיינער.
ר ׳ אבא מנשק כיפי דארץ־ישראל )כתובות קי״ב( ר אבא האט
געקושט די שטיינער פון ארץ־ישראל.
מון
ארץ
ישראל
אוצר
23
אחדות פירט צו גאולה.
נעשו בני ישראל אגודה אחת ,התקינו עצמם לגאולה )מדרש(.
אויב אידען וועלען זיך פאראייגיגען און ווערען איין בונד ,דאן
קאנען זיי זיר גרייטען צו דער גאולה) .מדרש(.
ווען מען מעג מחלל שבת זיין.
אין עירובין מ״ה ווערט געזאגט :״גויים שצרו ע ל עירות ישראל
— באו על עםקי נפשות יוצאים עליהם בכלי זינם ומחללים עליהם
א ת השבת״ ,אז פעלקער האבען באלאגערט אידישע שטעם און עם
האנדעלט זיד וועגען נפשות ,זאל מען זיי אנטקעגען גיין מיט וואפען
א ח מען מעג וועגען דעם מחלל ש ב ת זיין) .עירובין מ״ה(.
דער שיינער מנהג אין אמאליגען ארץ־ישראל.
אין דער גמרא ווערט דערציילט אין נאמען פון רבי שמעון בן
גמליאל אז אין ארץ־ישראל פלעגט מען זיך נוהג זיין ,אז דעם פופ־
צענטען טאג אין אב האבען א ל ע מיידלעך זיר אגגעטאז אין ווייסע
קליידלעך .די ארימע מיידלעך האבען זיך אויסגעבארגט קליידער פון
די רייכע ,און די רייכע האבען זיך איינגעקויפט נייע .די קליידער האבען
געמוזט פריש געוואשען ווערען ,כדי מען זאל נישט דערקענעו קיץ
אוגטערשייד פון געבארגטע און די געקויפטע און אזוי ארום נישט
פארשעמען די ארימע מיידלעך .דעמאלט זעגען די מיידלעך ארויס אין
די וויין געדטענער און געשריגען :בחור ,שא ע י נ י ך ! בחור ,הויב אויף
דייגע אויגען און קוק וואם די וועהלסט דיר אוים .לייג נישט קיק אכט
אויר אויסערליכע שיינקייט ,ודייל ״שקר החן והבל היופי״ — ווייל חן
איז פאלש און אונזיגיג איז שיינקייט ,״אשה יראת ד׳ היא ת ת ה ל ל • —
נאר א ג־טס׳פורכטיגע פרוי איז ווערט געלויבט צו ווערען) .גמרא(.
דאס ליבע לאנד און פאלק.
ג־ט האט געזאגט tאיך וועל צוזאמענעמען די קיגדער פון ישראל
וועלכע זענען מיר אזוי ל י ב און טייער און וועל זיי ברעגגען אין דעם
לאנד אריץ וואס איז מיר אזוי ליב און טייער) .א״י() .מדרש(.
24
Bרן
ארץ
ישראל
אוגד
די איבערטראגונג פון די גייסטיגע צענטערען.
עתידיט בתי כנסיות ובתי מדרשות שבחוץ לארץ שיקבעו בארץ
ישראל אלע אידישע גייסטיגע צענטערען פ ץ גלות וועלען אריבער־
געטראגען ווערען אינ׳ם הייליגען לאנד) .חז״ל(.
מעז טאר גישט רעדען קיין שלעכטם וועגען ירושלים.
די חז״ל דעדציילען! ״מעשה באדם אחד שהיה קורא הודע ירושלים
את תועבותיה* — עס האט אמאל געטראפען מיט איץ מאן וואם האם
פארגעלייענט פאר׳ן עולם די פסוקים אין וועלבע עס וועדט אויסגע־
רעבענט די אומווירדיקייטען פון ירושלים און ע ר האם דאם ספעציעל
באטאנט .האט איהם רבי אליעזר געזאגט.׳ ״עד שאתה בודק בתועבות
ירושלים ,צא ובדוק בתועבות אמך״ — איידעד ד ו גייסט נאכפארשען
די איומווירדיקייטען פון ירושלים ,גיי ליבערשם און פאדש גאך די
אומווירדיקייטען פון דיין אייגעגער מוטער ,״בדקו אחריו ומצאו בו שמץ
פסול״ — מען האט טאקע אויסגעפארשט וועגען איהם אץ עט חאט זיך
ארויסגעוויזען ,אז ער איז ניט אינגאנצען אין ארדגוגג) .מגילה כה,(.
פארוואס עמרי האט זוכה געווען צו דער קרוין.
דעד קעניג עמדי האט זוכה געווען צו דער קרוין פון קעניגרייך,
ומיל דורך איהם איז דער שטח פון ארץ־ישראל פארגרעטערט געווארען.
)חז״ל(.
אז מען פארזוימט צו קומען קיץ ארץ׳־ישראל.
אויף דעס פסוק ״קום עלה בית־אל ושב שם״ — גיי קיץ ארץ־
ישראל און זיץ דארט ,ווערט געבראכט אין מ ד ר ש ! השי״ת האט
געזאגט צו יעקב׳ז :״לפי שאחרת ב ד ר ך נענשת״ ,ודיל ד ו האסט
םארשפעטיגט ,אפשטעלענדיג זיך אויף׳ן וועג און זיך פאדזוימט צו
קומען וואס שנעלער אין דיץ לאגד ,איז אויף ד י ר נגזר געווארען די
שםדאף מים דינה׳ן .אין דיץ אייגענער חיים׳ אין ארץ־ישדאל וואלט
מים דיר אזעלכעם נישט פאםידם) .מדרש תנחומא(.
•ו ן
ארץ
ישראל
או*ו
25
ווען איזען וואלטען זוכה געווען.
אלו זכו ישראל לשלשה ימים היו נכנסין לארץ — ,ווען אידען
וואלטען זוכה געווען און ווערט געווען ,וואלטען זיי אין דריי טעג
נאך משה׳ס ארונטערקומען פון הימעל מיט דער תורה גלייך אריץ
קיץ ארץ ישראל) .ספרי .פ׳ בהעלותך(.
די אונפרוכטבארע ביימער.
עתידין כל אילני־סרק שבאדץ־ישדאל שיטענו פ י ר ו ת ) ס ו ף כתובות(
— צוליב דעם קדושה פון ארץ־ישראל וועלען אפילו די אילני־םרק,
די אונפדוכטבארע ביימער זיץ פרוכטבאר) .חז״ל(.
ווען אידען קענען זיין זיכער,
ב א ר צ כ ם ״ ,נאד אין אייעד אייגען לאנד
״ושבכם לבטח
קעגט איהר זיין רואיג און זיכער ,דאגעגען אין אנאנדער לאנד וועט
איהר תמיד זיין אונרואיג און נישט זיכער) .ילקוט שמעוני(.
א לייכט״טורם.
אמר ר ׳ הושעיא :עתידה ירושלים להעשות פנס לאומות העולם
והם מהלכים לאורה )פסיקתא( .האט ר ׳ הושעיא געזאגט :ירושלים
איז פארבעדייט צו ווערען א לייכטענדער פאקעל פאר אלע פעלקער
פון דער וועלט וועלכע וועלען נאכגיין איהר ליכט )פסיקתא(.
א ביםעל רואיקייט אין אייגענעם לאגד.
ווען אידען זענען אריינגעקומען קיץ א״י האבען זיי געזאגט:
״טוב מלא כף נחת בארץ הזאת ממלא חפנים בעבר הירדן״ — עם
איז בעסער איץ הויפען רואיקייט אין דעם דאזיגען לאנד ,איידער פולע
צוויי הויפענס אויף דער צווייטער זייט ירדן) .ויקרא ר ב ה ס״ג(.
דארט וואו דער מבול האט קיין שליטה נישט געהאט.
דעד מבול האט ארומגענומען די גאנצע וועלט א חוץ די ע ר ד
פון ארץ־ישראל) .זבחים קי״ג(.
26
פיו
ארץ
ישראל
אוצר
זיר געוואלגערט אין שטויב.
ר ב י חיא בד גמרא האט זיד געוואלגערט אינ׳ם שטויב פון
הייליגען לאנד א ץ זיך געקוילערט אויף דעם זאמד פון׳ם לאנד פון
די אבות) .חז״ל(.
מיינם צו מיינע.
אויף דעם פ ס ו ק :״זאת הארץ אשר ת פ ו ל ל כ ם לנחלה )במדבר(
זאגען די חז״ל :השי״ת האט געזאגט :דאס לאנד איז מיינם ,די אידען
זענען אויך מיץ! איז דאס בעסטע איך זאל אוועקגעבען מיינט צו מיינע.
)מדרש(.
דער לעבעדיגער קוואל.
עם שטייט :״באר מים חיים״ — א קוואל לעבעדיגע וואסער —
דאס מיינט מען די תורה פון ארץ-ישראל) .ילקוט שמעוני(.
דער טאל פון די ווייטיזעהער.
עס שטייט ״גיא חזיון״ )ישעיה כ״ב( דאס מיינט מען א טאל וואס
אלע ווייט־זעהר קומען פון דאןרט) .מדרש(.
מען דארף ניט זוכען אין דער פרעמד קיין גליקען.
עס ווערט דערציילט :א תלמיד פון רבי שמעון בן־יוחאי איז
אוועק קיץ חיץ־לארץ און איז פון דארט צוריקגעקומען אנגעלאדען
מיט אסך רייכקייט .ווען די אנדעדע ת ל מ י ד י ם פ ץ ר ב י שמעון חאבען
געזעהן ווי ווייט זייער חבר האט באגליקט האבען זיי אויך געוואלט
פארען קיץ אויסלאנד .חאט רבי שמעון זיי ארויסגעפירט אין טאל
פץ מירון און מ ת פ ל ל געווען און דער פלאץ איז אנגעפילט געווארען
מיט גאלדעגע מטבעות .רבי שמעון חאט דערמיט געוואלט אגדייטען,
אז מען דארף גישט גיץ אין דעד פ ר ע מ ד זוכען גליקען ,נאר אין ארץ-
ישראל אליץ איז פאראן די ברכח פאר אידען) .מעשד.(.
•ון
ארץ
יעראל
אוני
27
ערד ,ערד ,באהאלט דיינע פירות...
די ח ד ל דערציילען :רבי יהושע בן לוי האט אמאןל געזעהן ווי
א ם ך וויינטרויבען וואקסען אין די גערטנער פון ארץ־ישראל ,דעמאלט
מען דאס לאנד איו געווען פארלאזט פון אידען .און ע ר האט אוים*
געשריגען מיט גרויס הארץ־ווייטאג ״ארץ ,ארץ ,הכניסי פ י ר ו ת י ך !
למי את מוציאה פירותיך ז לערביים הללו שעמדו עלינו״ — ,ע ר ה ערד,
באהאלט דייגע פירות ,פאר וועמען גיבסטו ארויס דיין פרוכט ,פאר
די דאזיגע אראבער וואס שטעלען זיך אנטקעגען אונז און שטערען
אונו אויפצובויען אונזער היימלאנד? )כתובות ק י ״ ה .
אז מעז פארשווייגט איינמאל ארץ־ישראל.
אז משה רבנו האט געהעדט אז עס איז נגזר געווארען ער ואל
שטארבען אין מדבר ,האט ער זיד אויסגעטענה׳ט מיטין רבונו ש ל
עולם און געזאגט :מאריה דעלמא כולא — האר פון דעד גאנצער
וועלט — פאר וואס האבען יוסףיס ביינער יא די זכיה באגראבען
צו ווערען אין אר־ישראל און אויף מיר איז אויסגעגאסען געוו^רעז
אזא שווערער גזר־דין נישט ארייגצוקומען אהין ?
— ״כך עלתה מלפני״ — האט דער רבונו ש ל עולם איהם געענ־
פערט .אזוי וועט עס זייז און נישט אנרערש .ווען יוסף איז געווען
פארוואגעלט אין דעד פרעמד און מ׳האט איהם געפרעגט פון וואנען
ע ר שטאמט ,האט ער זיך נישט געשעמט מיט זיין לאנד און געזאגט
קלאר ״מען האט מיד אוועק געגנביט פון אירישען לאנד״ — דערפאר
האט יוסף טאקע זוכה געווען און איז געקומען צו קבורה אין אידישען
ל א נ ה אבער דו ,משה ,ווען ביזט געווען אין מדין און דו האםט געהערט
ווי די דארטיגע טעכטער האבען ויד אויסגעדריקט וועגען ד י ר ״אן
עגיפטער האט אונז געראטעוועט פון דעם פאסטוכיס הענד״ ,האסטו
פארשוויגען די אפשאמונג פון דיין ל א נ ה דעריבער איז אויף ד י ר
נגזר געווארען ניט צו קענען נ ק ב ר ווערען אין אידישען ל א נ ה )חדל(.
ווען זענען אידען א פאלק.
ב א ר ץ ״ ווען איז דיין פאלק
«מי בעמך ישראל גוי אחד
ישראל א פאלק ? נאד אין ארץ־ישראל) .רבי שמעון בן יוחאי(.
28
»ון
ארץ
ישראל
אוני
דעפענםיווע.
״בשעת הירום טוב שבמצרים הרוג״) .מדרש(.
ביים לעבען אזער נאכ׳ן טויט.
אין מדרש ווערט דערציילט :עולא איז אוועק פון ארץ ישראל
קיץ ב ב ל און האט זיך דארט באזעצט ,ווען עם איז געקומען די צייט
פון זיין פטירה האט ע ר אנגעהויבען שטארק צו וויינען .האט מען
איהם געפרעגט! ״וואס וויינסטוי מיר וועלען דיץ קערפער צוריק
אריבערפירען קיץ ארץ־ישראל״ .דערויף האט עולא געענפערט :וואס
קומט מיד ארוים דערפון ל איד פארליר דאך דעם פערל מיינעם אין
א אומריין לאנד! עם איז א געוואלדיגער אונטערשיד ווען מען גיט
צוריק די גשמה אין דער מוטער׳ס שוים ,צו אין דער שויס פון א
ווילד־פרעמדזך,
ויען מען האט ר ׳ אלעזר׳ן מודיע געווען אז ״ארונו בא״ אז מען
האט געברענגט עולא׳ס ארון קיץ ארץיישראל ,האט ער א זאג געטאן:
״עם איז א גאר גרויםער חילוק צו די הייליגע ערד נעמט אויף דעם
מענטש ביי זיץ לעבען ,צי ערשט נאד זיין טויט״) .מדרש(.
די אידישע גאולה קומט ביסלעכווייז.
אין ירושלמי ווערט דערציילט :ר׳ חייא און ר׳ שמעץ בז רבי
זעגען געגאנגען אויפ׳ן וועג פרימארגעךצייט און זיי האבען געזעהן
ווי דאמ ליבט פון מארגענשטערען הויבט אן אדויטשיינען .האט ר׳
חייא געזאגט צו ר ׳ שמעץ׳ען .פוגקט אויף אזא אופן ווערט אויפ־
שפראצעז די גאולה פון פאלק ישראל .צוערשט וועט די קומען בים־
לעכווייז ,ביםלעכווייז און וואס מעהר וועט זי גרעסער און ליכטיגער
ווערען ,אזוי בהדרגה׳ווייז איז אויד פןןרגעקומען אין פרפ .די גאולה
האט זיד אנגעהויבען מיט ״ייקח המן א ח הלבוש ואת הסוס״ ,דערנאד
איז פארגעקומען דעד אקט ״ומרדכי •יצא מלפני המלד״׳ און ערשט
שפעטער — ״ליהודים היתד .אורה״ כ ך היא גאולתן של ישראל — אזוי
וועט קומען די אידישע גאולה) .ירושלמי(.
Bו ן
ארץ
ישראל
אוצר
29
שכינה און ארץ־ישראל.
ר׳ יוסי בר חלפחא האט געזאגט צי זייו זוהו :״כני׳ אתה מבקש
לראות א ת השכינה בעולם הזה ,עסוק בתורה בארץ ישראל״ .מיץ קיגד,
אויב דו ווילםט זעהן די שכינה אויף דער וועלט ,זאלםט לערנעז תורה
אין ארץ ישראל) .מדרש שוחר־טוב ק״ה(.
״הזאת נעמי״?
ויעז נעמי איז צוריקגעקומעו קיץ ״בית להם״ האט די גאנצע
שטאט געפרעגט מיט פארוואונדערונג :״הזאת נעמי״ ז — איז דאם
די זעלבע אריסטאקראטישע נעמי ,וועלבע איז אוועק פון ארץ־ישראל
קיץ חוץ־לארץ ״שרגילה לצאת בצבים ופרדים ,מה עלתה לה ז״ איז
דאס די וועלכע איז געוועו געוואוינט ארומצופארעז אין די שענסטע
קארעטעו געשפאנט מיט מויל־אייזען ,וואס האט זי דארט אויפגעטאן
אין חוץ לארץ? )בבא ב ת ר א צ״ב ,רש״י(.
דער מצב נאכ׳ן חורבן בית־המקדש,
ר׳ פגחס בן יאיר זאגט :זינט דער ביח־המקדש איז חרוב געווארען
גייען די געלערעגטע מעגטשען אדום פארשעמט אץ די אריסטאקראטען
מיט אראפגעלאזטע קעפ .די איידעלע לייט זעגען דעדניחגריגט געווארען
די גידעריגע פארשויגען זעגען געוואדען דאם אויבעדשטע פ ץ שטויםעל.
עם איז ניט פאראן קיינער צו וועמען מען קען זיך וועגדען ,קייגעס
איגטערעםירט גארנישט ,קיינער קוקט זיך נישט א ו ם ! ״אין לגו להשען
אלא ע ל אביגו שבשמים״ — עם איז זיך גישטא אויף וועמען אנצולענען
נאד אויך אוגזער פאטער אין הימעל אליץ) .סגהדרין פ׳ תלך(.
אהן מזל ברכה.
נכסי דחיץ׳־לארץ אין להם מזל ברכה — ד י רייכטימער און גוטער
וואס א איד דערווערבט אין פרעמדע לענדער האט ניט קיץ מזל־ברכח.
)הז״ל(.
30
פון
ארץ
ישראל
אוגד
די תורה און ארץ־ישראל.
א קעניג האט געהאט א זון וועמעז ע ר האט געוואלט אוועקגעבען
א חלק פון זיץ פאדמעגען ,האט ע ר זיך געטראכט! אויב איך זיל עם
איהם שוין אויפ׳ן מאמענט געבען ,וועט ע ר נישט וויסען ווי איין און ווי
אויס ,ודיל עד איז נאכנישט דערצויגען און נישט געהעריג אנטוויקעלט,
זאל ע ד זיך פדיהעד אויסלערנען שדייבען און רעכענען .זאל ע ר
צוערשט האבען די געהעדיגע ידיעות וועגען הויות העולם ,עדשט
דעמאלט וועל איך איהם קענען אנטדויען מייגע גיטער .דאס זעלבע האט
ג־ט געזאגט וועגען פאלק ישראל ,וועלבעם איז זיין געליבט ק י נ ד :
צוערשט זאלען זיי זיין פארגעברייט צו לעבען אויף דעד וועלט און
ערשט נאבדעם וועל איך זיי אריינפידען קיין ארץ־ישראל )מדרשירבה(.
בעםער 8שטיקעל טרוקען ברויט אין אייגענעם ל8נד.
אין משלי שטייט :׳״טוב פ ת חרבה ושלווה בה״ — בעסער א
שטיקעל טרוקען ברויט אבער עס זאל זיין מיט רוהיקייט ,דאס מיינם
מען ארץ־ישראל) .מדרש משלי(.
אלע מעגן גיין קיין או־ץ־ישראל אבער ניט אלע קענען
ארויס פון דארט.
הכל מעלין לארץ־ישראל ואין הכל מוציאין ,הבל מעלין לירושלים
ואין הכל מוציאים ,אחד אנשים ואחד נשים — אלע קענעז גיין קיין
ארץ־ישראל ,אבער ניט אלע מעגען ארויסגיין! םיי מענער און םיי
פדויען) .כתובות פ ר ק י״ג(.
דער אמאליגער שמחת בית השואבה אין ירושלים.
ווער עם האט נישט געהעהן דעם פראכטפולען פאראד אין בית־
המקדש ,דעד האם קיין פריילעכקייט אויף זיין לעבען נישט געזעהן.
ד י ערשטע נאכט חול־המועד סוכות זענען די כוהנים אריץ אין עזרת־
נשים אץ באלויכטען די פיער גאלדענע מנורות וואס זענען דארט
געשטאנען .עס איז נישט געווען קיץ איץ הויף אין ירושלים ,וואס
זאל ניט באלויכטען ווערען פון דעם שיין פון בית־השואבח .פרומע
לייט האבען געטאנצט מיט פאקלען אין די הענד ,און די לויים אויס־
פון
ארץ
ישראל
אוצר
31
געשטעלט אויף פופצען טרעפ טיט כלי־זמר ש8ילען און זינגען ביז
חאלבע באכט .ווען עם איז געווארען פארטאג איד מען ארויס צום
מזרח־טויער שעפען וואפער און דערביי געזוגגען .״שעפט וואסער מיט
פרייד פון ד י קוואלען פון ר\לף״ .ביים געזעגנען זיר האט מען זיך
געוואוגטשען־ דעד ג־ט פון ציון זאל דיך מענטשען און זאלסט זעהן
דאס גליק פון ירושלים — קינדס־קינדער זאלסטו דערלעבען —
פרידען אויף ישראל!״ )אגדות חז״ל(.
צוליב וואס משה רבנו האט זיך נישט געקאנט בארוהיגען.
פאר די אלע יארען וואם משה רבנו איז געווען געצוואונגען צו
וואויגען אין מדין האט ע ר דארט קיץ רו נישט געפונען ,איהם האט
שטעגדיג געפייניגט דאס באוואוסטדין און האט געזאגט :״אוי לי,
שהגהתי א ת עמי ובאתי לגור עם אומות העולם״ — ורי איד מיר,
וואס איך האט פארלאזט מיין פאלק און בין געקומען וואויגען צווישען
די פעלקער) .אבות דר׳ נתן כי(.
דער כח פון צדקה.
״אין ירושלים נפדית אלא בצדקה״ — ירושלים וועט אויסגעליתט
ווערען נאד דורך צדקה) .חז״ל(.
בענקשאפט נאד ארץ־ישראל.
״מי יתן לי א ב ד כיונה״ — ווען מען גיט מיד פליגעל ווי א טויב
וואלט איד געפלויגען זובען מנוחה )תהלים( .זאגען די חז״ל* נישט
ווי אגדערע פויגעל ,וואס גאכדעם ווי ויי ווערען מיד פון אמד פליען,
לאזעז זיי זיד אראפ רוהען אויף א שטיץ ,אדער א בוים׳ ניין׳ איר
יייל זיק ודי א טויב וואס פליהט צוריק צו איהר נעטט .די טויב .חאטש
זי איז שטארק מיד פון וועג .בלייבט זי נישט שטיין .נאד פארמאכט
איין פליגעלע און פאכעט מיטן אגדערען און פליהט כסדר איהר וועג
ווייטער• איו אייד איד וואלט אזוי געפלויגען אלץ ווייטער און ווייטער
כדי צו קומען נענטער און נענטער צו מיין אייגען לאגד .״אלינה
במדבר״ ~ נעכטיגען אין דעד מדבר .ווייל עם איז מיד אלץ ליבער
צו נעכטיגען אין א מדבר וואס זאל דין אין מיץ אייגענעם לאנד ,איידער
צו געפינען מנוחה אין די שעגסטע פאלאצען פון דער פרעמד) .חז״ל(.
32
פון
ארץ
ישראל
אוגר
די תורה און ארץ ישראל זענען אונזערע עלטערען.
אין מדרש ווערט דערציילט־ א קייזערליד פאר האבען אמאל
ארויטגעשיקט פון פאלאץ זייער אינגען זון בדי ע ר זאל קענען לעדנען
ד א ס לעבען .ווען די עלטעדען האבען א י ה פ צוריקגעדופען האט ע ר
נישט געוואלט פאלגען זאגענדיג אז דער פויער און זיין פדוי פון דארף
רואו ע ר ה א ט זיך אויפגעהאלטען זענען זיינע עלטערען ,און דאם דארף
איז זיין היימאט — .מ י ד ה א ב ע ן א פאטער און מוטער ,דאם איז ארץ־
ישראל און די תורה .נאבן חורבן בית־המקדש ,האט דאם אידישע
פאלק ,דער פרינץ פון די אומות .פארגעםען אן זיינע אמת׳ע עלטערען׳
זיך אםימילירט און געגאםען פון פרעמדע קרלטררען ,קערט צוריק צו
אייעד היימלאגד ,אייעד פאטער ארץ־ישדאל און צו ד ע ד תורה ,אייעד
אמתיע מוטער! )דרוש־רוארט פון א מגיד(.
ארץ־ישראל און שבת.
*אט תאירו לפני נ ר של שבת ,אני מאיר לפניכפ נר של ציון״ —
אריב איהד וועט אנצינדען פ א ר מ י ד דאם ליכט פון שבת ,ורעל איך
לייכטען פ א ר אייו דאם ליכט פון צירן) .חז״ל(.
זוהר
דער מיטעלפונקט פון דער וועלט.
״ארעא קדישא ,אמציעותא דעלמא״ — דאס הייליגע לאנד איז
דעד מיטעלפונקט פון דעד וועלט) .זוהר ,שמרת קנ״ז(.
דארט וואו די שכינה רוט,
לא שריא שכינתא לבר מארעא קדישא )סטר הזהר( די שכינה
רוט גישט אחוץ ד ע פ הייליגעז לאנד•
אין א״י איז ניט פאראן קיין ארט פאר דער קליפה.
אין ארץ־ישראל איז נ י ט פאראן קיין ארט פ א ר דער קליפה ,נאד
אין זבות מון מצוות מילה וואם די ג נ י ־ ישמעאל חאלטען ״עמדה להם
פון
ארץ
ישראל
אוצר
33
לשלוט באיי עד שתתם אותה הזכות״ ~ דאס איז זיי בייגעשטאנען
אז זיי זאלען געוועלטיגען איבער ארץ־ישראל ביז דעד דאזיגער זכית
וועט זיך פארענדיגען) .זוהר ,חלק ב׳(.
א מאן קען נישנו צווינגען די פרוי צו פארלאזען דאס לאנד.
אויף׳ן פסוק ״ויקה אברהם א ת שרי אשתו״ איז פאראן אין זוהר
הקדוש פאלגענדע שטעלע ״מאי ויקח 1אלא אמשיך לה במילי אוחרי
בגין דלית ליה רשות לבר־נש למפיק איתתא בארעא בלי רעותה
דיליה״ .אברהם האט צוגערעדט מיט איבערצייגענדע ווערטער זיין
ווייב שרה זי זאל צוזאמען מיט איהם גיץ קיץ ארץ־ישראל ,ווייל
א מאן טאר נישט צווינגען זיין פרוי זי זאל פארלאזען דאס לאגד
געגען איהר ווילען און גיץ אין אנדער לאנד) .מעג עס אפילו זיין
ארץ־ישראל) (.זוהר(.
די מורא צו ווערען אריס פירער.
ביי די מרגלים שטייט ״אלע זענען געווען מ ע נ ט ש ע ך )׳״כולם
אנשים״( דאס הייסט :זיי זענען געווען מנהיגים ,פירער .זיי האבען
מורא געהאט אז קומעגדיג קיץ ארץ־ישראל וועלען זיי פארלירען
די פירערשאפט) .זוהר ,פ׳ שלח(.
צוריק אפגעבען דעם פקדון.
ווער עס שטארבט אין ארץ־ישראל ,איז ווי ער וואלט צוריק
אומגעקעהרט דעם פקדון צום בעל־הביח) .זוהר ,ויקרא(.
שמחה און מורא.
אין איין פסוק שטייט ״עבדו א ת ד׳ ״בשמחה״ — איהר זאלט
דיגען ג־ט מים שמחה ,און אין איץ פסוק שטייט ״עבדו א ת די ״ביראה״.
ווי אזוי איז דאס מעגלעך 1גאר דער תירוץ איז :געפינט מען זיך אין
ארץ־ישראל — דינט מען דעם אויבערשטען מיט פרייד ,און איז מען
אין חוץ לארץ דינט מען דעם אויבערשטען מיט מורא) .זוהר ,במדבר(.
פון
ארץ
ישראל
אז צ ר
וואו מען קען ווערען אן אדם השלם.
ב ש ל ו ם אל בית אבי״ — און איך זאל צודיקומען
״ושבתי
גאגצער הייט צו מיין טאטענס הויז — )שלום ,פון לשון שלמות( נאד
אין הייליגען לאנד קען מען ווערען אן אדם השלם -א פאלקאמענער
מענטש .מותר(.
וואו דער מלאך המוות איז ניט שולט.
כל המתים בא״י לא מתים על־ידי מלאך המוות — די וואס
שטארבען אין ארץ־ישראל איז עס נישט דורךץ מלאך המוות) .זוהר.
תרומה(.
ישמעאלים טענה.
אין זוהר הקדוש ווערט געבדענגט :פיער הונדעדט יאר גאכין
חורבן איז אויפגעשטאגען רהב ,דעד שר פון ישמעאל און האט געטענה׳ט
פאר הקב׳ה :דו האםט צוגעזאגט אברהם׳ן צוגעבען דאס דאזיגע לאגד
צו זיינע קינדער .איצט ,אז די אידען האבען געזינדיגט און זענען
פארטריבען געווארען ,וואלט געפאסט זאלסט געבען דאס לאגד צו
ישמעאלים קינדער .וועלכע שטאמען אריך מזרע אברהם און זענען
מקיים די מצווה פון מילה .די דאזיגע טענה איז אעענומען געוואדען.
ביז צו דעם זמן פון דעד גאולה ,וועט דאס לאגד זיין אין באזיץ פון די
ישמעאלים ,נאר עס וועט זיין פוסט און וויסט )חרבה שוממה() .זוהר,
פ׳ וארא(.
ירושלים וועט קיינמאל נישט צעשטערט ווערען.
עס שטייט אין פסוק ״השבעתי אתכם בנות ירושלים׳ /״נשבע
הקב״ה לבנות ירושלים שלא תהדס לעולם״ — דער רבונו של עולם
האט געשוואוירען ,אז ירושלים וועט קיינמאל נישט צושטערט ווערען.
מוהר(.
וואויל איו דער רואם איז דאס זוכה.
זכאה חולקיה מאן דזכי למיפק נשמתיה בארעא קדישא ,דאתכפרא
חוביו וזכי לאתקשרא תחות גדפי דשכינתא — וואויל איז דעם וואם
פון
ארץ
ישראל
אוצר
35
איז זוכה זיין ושמה זאל אויסגיין אין הייליגען ל א נ ה ווייל דערמיט
ווערען איהם זיינע זינד פארגעבען און ער איז זוכה אזוי אדום זיך
צו פארבינדען אונטער די פליגלען פון דער שכינה) .זוהר(.
צוערשט קליין — דערנאך גרעסער.
אויף ךעם כםוק ״מי זאת הנשקפה כמו שחר ,יפה כלבנה ,ברה
כחמה״ געפינט זיך אין זוהר פאלגענדע אינטערעסאנטע שטעלע
אלין ישראל ,בזמנא דקב״ה יוהים לון ומפיק לון מן גלותא כדין יפתח
לון פתחא נהירא דקיק זעיר — ולבתר פתחא דנהורא אחרינא רב
מיניה עד קב״ה יפתח לון תרעין על־אין פתיחן לארבע רוחי־עלמא.
דער זין דערפון איז :די דריי נעמען ״שחר — מאגענשטערען״ ,״לבנה״
און ״חמה — ז ו ך מימבאליזירען די אידישע גאולה .ווען השי״ת וועט
אויפריכטען דאס אידישע פאלק און וועט עם ארויסנעמען פון גלות,
וועט השי״ת אין אנהויב מאכען א דינע ,קליינע טיר פון ליכטיקייט,
דערנאך א גרעסערע ליכטיקייט ווי פריער ,און שפעטער א גאר גרויסע
עפענונג פון ייכטיקייט פון די העכערע טויערען וועלכע וועט ארויס־
שטראלען צו אלע פיער עקען פון דער וועלט) .זוהר ,אגגעוויזען פון
אסטראווער רבי(.
די אמת׳ע געטליכקייט קאן א איד פיהלען נאר אין
ארץ־ישראל.
משה רבנו האט געזאגט :״הגדתי היום לד׳ אלוקיך״ עם שטייט
דער אויסדרוק ״אלוקיך׳ און נישט ״אלוקינו״ ,דעם טעם דערפון איז
ווייל די אמת׳ע געטליכקייט און דערהויבענקייט קאן א איד פיהלען
נאד אין ארץ־ישראל ,האט דעריבער משה רבנו געזאגט ״אלוקיך״.
ווייל ער איז דאד קיין ארץ־ישראל נישט אריינגעקומען) .זוהר(.
פון
אי ץ
ישראל
אוצר
ת ו ר ה טייטשע! או! באלויכטונגע1
א אומה הייםט מען דעמאלט ווען מען האט אן אייגען לאנד.
די אמת׳ע אנערקענוע פון ארץ־ישראל פאר אידען ,הויבט זיך
אן פון דעם מאמענט ווען עס איז געזאגט געוואוען צו יעקבץ ״הארץ
אשר אתה שוכב עליה לך אתננה״ — די ערד וואט צו ליגסט אויף איהר
וועל איך דיר געבען ,און דאס איז טאקע דער טעם וואס מיר רופען
זיך ״עם ישראל״ אויף יעקב׳ס נאמען ,ווייל רופען זיך אלם פאלק
קען מען נאר דעמאלט ווען מען האט אן אייגען לאנד! אין דער צוזאג
פון אן אייגען לאגד איז דאךגעשעהען ביי יעקבין וראם זיין נאמען איז
אויך ישראל) .רבי חיים וויטאל זצ״ל(.
א מצוות־עשה.
״וישבתם בה״ — על דעתי צו מצוות עשה) .רמב״ן(.
וואנדערונג און באזעצונג.
״וירדו מאניותיהם וכר על הארץ יעמדו״ )יחזקאל כז .כ״ט( סוף
כל סוף וועלען זיי אראפגיין פון די שיפען וואס סימבאליזירט זייער
וואנדער־לעבען אין ״על הארץ יעמדו״ און זיי וועלען שטעלען פעסםע
טריט אויפ׳ן באדען פון אייגענעם לאנד) .ענפי צבי(.
אין וראם איז באשטאנען די זינד פון די מרגלים ?
אין פלוג איז אונפערשטענדליך פארוואס די מרגלים ווערען
באצייכענט אלס ״רשעים״ י זיי האבען דאך געזאגט דעם ריינעם אמת י
)דעד רמב״ן פרעגט די דאזיגע קשיא( .אויך מעיה רבנו אליין האט
דאך געזאגט» ״אתה עובר את הירדן ,לבא לרשת גויים גדולים ועצומים
ממך״ .נאר איז דעד תירוץ :די זינד פון די מרגלים איז געווען נישט
אין דעם וואס זיי האבען איבערגעשעצט דעמ שוגא׳ס כה נאר אין
דער אייגענער דערנידערונג און דאס זיך קליין מאכען )״אינפעריאריטי
קאמפלעקס״( .אויסדריקענדיג זיך ״ונהי בעינינו כחגבים״ _ מיד
זענען געווען אין אונזערע אויגען ווי היישעריקען! דאס וראם זיי
האבען ניט געהאט קיץ גלויבען אין די אייגענע בוהות כדי צו קעמפען
ווי העלדען פארץ אייגענעם לאנד ,אין דעם איז באשטאנען די מרגלים׳ס
גרעסטע זינד) .מפרשים(.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
37
צורי בקשות.
אין דער הגדה זאגט מען ״השתא הבא ,לשנה הבאה בארעא
דישראל״ — דערמיט בעטען מיר צוויי בקשות ,ערשטענס ,אז אין
אגדערען יאר ואלען מיר זוכה זיין צו ויין אין ארץ־ישראי ,און די
צווייטע בקשר .איז — ״השתא עבדי ,לשנה הבאה בני חורין״ ,מיר
זאלען דארט זיין פריי ,נישט אונטער קיין פרעמדען יאך׳ ווייל עס
קען גאגץ מעגליך זיין צו געפינען זיו אין ארץ־ישראל און דאך
גישט זיין קיץ בךחורין) .מפרשים(.
ווען דער אלטער לייב וועט זיך אויפשטעלען.
״כעת ,יאמר ליעקב ולישראל מה פעל אל ,הן עם כלביא יקום
וכארי יתנשא״ .בלעם הרשע האט פאראויםגעזעהן די צוקונפט פון
אידישען פאלק ,מיי די טרויעריגע צייט און סיי די גוטע צייט .ער
האט געזעהן די אידען אינ׳ם פעריאד כון זייער געפאלענקייט און
אומגליק ,דורכמאכענדיג דעט חירבן און אומקום פון זעקם מיליאן
קדושים און גי״• :ארומיגע ציקיקערס וועלען פרעגען — :יאמר ליעקב
ולישראל לה פעל איי י אידען ,וואס האט ג־ט פאר אייו געטאן אין
אזא ביטערע צייט י אין בלעם האט אויך געזעהן די צייט ,ווען באלד
נאך די שוועו ע קאטאסטראפע — ׳ הן עם כלביא יקום וכארי יתנשא״,
ווען די איבערגעבייבענע רעשטען אידען וועלען זיו מיט איין מאל
געבען א שטעל אויף ווי א לעמפערט און ווי אן אלטער לייב׳ וועלכער
וואס עלטער ער ווערט איז ער אלם שטארקער ,וועט ז י ו ישראל
א הויב אויף געבען און פירען א העלדישען קאמף פאר אן אייגען
ארץ־ישראל מיט דער הילף פון אלמעכטיגען ג־ט) .א דרוש־ווארט(.
אידיש פאלק און א״י־באדען
״יכפר אדמתו עמו״ — דאס אידישע פאלק דארף מתקן זיין די
זיגד וואס עם איז באגאנגען מיט׳ן פארנאכלעסיגען דעם באדען פונים
הייליגזץ לאנד) .הרב יצחק הערצאג ,רב הכולל פון א״י(.
דער ווייטער בליק פון ״אור־החיים״ זצ״ל.
דער ,׳אור־החיים״ אין זיין פירוש אויף תורה אין פ׳ בלק,
ועזענדיג וועגען דער צוקונפטיגער אידישער גאולה שרייבט דארט
38
פון
ארץ
ישראל
אוצר
צווישען אנדערען פאלגענדע חאראקטעריםטישע ווערטער וועגען אידי־
שען ווידערשטאגד :ווען דאס אידישע פאלק וועט מאכען רעם ערשטען
ווידערשטאנד אפצושלאגען די אטאקעס פון די שונאים ,וועלען זיי
ארויסווייזען וואונדערליכע גבורה און זייער זיג וועט זיין אזוי שטארק
אז עס וועט ארויסרופן די גרעםטע באגייסטערונג ביי די אומות־
העולם.
טראץ דעם ,וואס די אידען שמאכטען שויז אזוי לאנג אין גלות,
ווערעגדיג געפייניגט און אונטערדריקט פון פארשידענע זייטען —
און טראץ דעם וואס אידען וועלען דארפען קעמפען אין אסך מלחמות,
דאך וועט דאס זיי נישט אפשוואכען .אדרבא ואדרבא ,זיי וועלען נאד
זיין געשטארקט און געקרעפטיגט .ישראלים אגזעהן ביי די אומות־
העולם וועט שטייגען וואס אמאל מעהד און וועט ארויםרופען כבוד
און פארערוגג אין די אויגען פון דער גאנצער וועלט) .אור־החיים,
פ׳ בלק(•
באדיי אהן שיר — אבי אין ארץ־ישראל.
די חז״ל זאגען :״לעולם ימכור אדם כל מה שיש לו ויקנה
מנעלים לרגליו״ — א מענטש זאל פארקויפען אלץ וואט ער האט און
זאל זיך קויפען שיך צו די פיס.פון דעם מאמר חז״ל קאן מען זיך
פארשטעלען אז אין אמאליגע צייטען איז שיך געווען דער גויטיגסטער
און וויכטיגסטער געגענשטאנד .ווען עם האגדעלט זיך אבער וועגען
באזעצען זיך אין ארץ־ישראל ווערט געזאגט :״של נעליך מעל רגליך
כי המקום אשר אה עומד עליו אדמת קודש הוא״ — דאס הייםט ,ווען
מען גייט באטרעטען די ״אדמת־קודש״ די חיילי גע ערד ,דאן איז ״של
נעליך מעל רגליך״ ,איז ווערט צוליב דעם צוועק פון אלעם זיו צו
אנטזאגען צו בלייבען אפילו אהן שיך׳ אבי אין ארץ־ישראל זיך צו
באזעצען) .מטה אהרן(.
זעהן נאר די גוטע זייט.
״אעברה נא ואראה את הארץ הטובה״ ,משה רבנו האט געבעטען
אז השי״ת זאל איהם ווייזען ״את הארץ ה ט ו ב ה ״ די גוטע זייט ,די
פאזיטיווע שטדיכען און נישט די נעגאטיווע זייט פון לאנד) .א דרוש־
וואדט(.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
39
דער בן־יחיד.
סיאיז א משל — זאגט דער דובנער מגיד — צו איינעם
וועלכער האט געהאט א בן־יחיד און גלייכצייטיג האט ער אייד ער־
צויגען ביי זיר אין הויז א פרעמדען יתום .לימים האבען די ביידע
קיגדער שווער געזינדיגט ,אפגעטאן א מיאיסע מעשה .און דער
פאטער איז אין כעם געווארען און האט באשלאסען זיי שטרענג צו
באשטראפען :דעמ ב ך י ח י ד זיינעם האט ער געשלאגען מכות נמרצות,
דעם פרעמדען יתום דאגעגען האט ער אינגאנצען פון שטוב ארוים־
געטריבען.
און דאס זאגט דער פסוק :״ולא תקיא הארץ אתכם בטמאכם אותה,
כאשר קאה את הגוי אשר לפניכם״ ,ד־ פרעמדע אומות האט דאס
לאנד פאר זייערע זינד אינגאגצען אויסגעשפיגען און ארויסגעטריבען
פון זיך ,ביי אייך דאגעגען וועט זיין :״כי כל אשר יעשה מכל התועבות
האלה ונכרתו הנפשות העושות מקרב עממי /איהר וועט שטרעגג
באשטראפט ווערען׳ פאראורטיילט ווערען צו כרת ,אבער איהר וועט
נישט אויםגעשפיגען ווערען פון לאגד׳ זי ויעט נישט איבעררייסען מיט
אייך די באציהעגען און גישט פארשליסען פאר אייך אויף שטענדיג
די טויערען׳ ווארום ״אני ד׳ אלקיכם״ ,איך בין אייער ג־ט׳ אייער
פאטער ,און א פאטער פארטרייבט נישט פין ד ך ויין קינד ,זיין בן־
יחיד ,אויף שטענדיג.
יודען וועלען ווערען דערהו־יבען
עם שטייט ״וירוממו! לרשת ארץ״ יתהלים ל״ז( ,דער זין דערפון
איז ,אז איידער אידען וועלען באקומען די פולשטענדיגע ירושה פון
ארץ־ישראל וועלען זיי ווערען דערהויבען .עם וועט זיי זיין גוט און
אלע פעלקער פון דער וועלט וועלען זיי אנערקענען) .רבי ר׳ בונם
פשיסחער זצ״ל(.
א לאנד וואו מען דארף שטייגען.
ארץ אוכלת יושביה — ארץ ישראל דולדעט נישט קיין ״יושבים״,
קיץ פאדגליווערטע ״זיצערם״ ,דארט דאדף מען תמיר זיין אין דער
בחינה פון הולכים און עולים׳ געחן מחייל אל חייל׳ — דארט דארף מען
האלטען אין איין שטייגען צו הויכקייט) .אםטראווצער רבי זצ״ל(.
40
פון
ארץ
ישראל
אוזר
דעם רבונו של עולמים דעקלאראציע.
ויען די ״באלפור־דעקלאראציע״ איו געגעבען געווארען האט 8
רב ,א גרויסער חובב ציון ,געואגט אין א ד ר ש ה :
אוגזער אמת׳ע ישועה וועט קומען דאן ,ווען עס וועט פארווירקליכט
ווערען די פייעליכע •דעקלאראציע וועלכע דעד רבונו ש ל עולש חאט
געגעבען צו אברהם אבינו :״קום התהלך בארץ לארכה ולרחבח כי
ל ך אתננה ולזרעך עד עולם״ .אט די דעקלאראציע פון לארד בורא־
עולם איז די בעסטע און ג ע ז י כ ע ר ט ע . . .
מען דארף נאר זעהן דאם גוטע.
אויף ארץ־ישראל דארף מען נישט זובען קיין פעהלערען און
מען דארף נאר זוכען דאס גוטע ,דאס איז דער זין פון פ ס ו ק :״וראה
בטוב ירושלים״ — זאלסמ זיך באמיהען צו זעהן נאד דאס גוטע
פון ירושלים) .חרב ר ׳ יוסף חיים זאנענפעלד זצ״ל(.
פארוואם מיר האבען פארלוירען אוגזער פאטערלאנד.
אויף דעם פ ס ו ק :״על מה אבדה הארץ״ טייטש רבי מרדכי באנעט
בדרך ר מ ז :צוליב דעם ״מד.׳• /צוליב דעם וואס מיר האבען זיך
געהאלטען קליין און נישטיג און געווען בבחינת ״מה״ זאגענדיג ״מה
אנו ומה חיינו״ — אבדה הארץ — האבען מיר פארלוירען אונזער
פאטערלאנד) .רבי מרדכי באנעט(.
א טייערער פריין.
שמעה ותשמח ציון ותגלנה בנות יהודה למען משפטיך ד ׳ ) ת ח ל י ם
צ״ז( .צוליב די שרעקלעכע משפטים און וויסטען חורבן וואט דער
באשעפער האט געטאן צום אירישען פאלק׳ וועמ זיך ציון פרייען.
אלע מלוכות וועלען אנערקענען אז ציון וירושלים געהערען צום
אידישען פאלק און עס וועט געלעזט ווערען די ארץ־ישראל פראגע
לטובת אידען פאר דעם טייערען פרייז פון די משפטים פץ זעקס
מיליאן אומגעקומענע אידען) .דרוש־ווארט(.
פון
ארץ
ישראל
אוגר
41
וועגען צעטיילונג.
אויף רעד לעצטער כנסיה הגדולה וואס איז פארגעקומען פאר
דער בלוטיגער מלחמה אין מארינבאד און עם האט זיך דארט געהאג־
דעלט וועגען אננעמען דעם חלוקה־פלאן האט דעד גערער רבי זצ״ל
נישט ארויםגעזאגט זיין שטעלונג נאד ציטירט פאלגענדען פ ס ו ק :
״וקבצתי את כל הגוים והורדתים אל עמק יהושפט ונשפטתי עמם שם
על עמי ונחלתי ישראל אשר פזרו בגוים ואת ארצי חלקו״ )יואל ד /ב׳(
— איך וועל איינזאמלען אלע פעלקער און וועל זיי אראפגידערען אין
טאל פון יהושפט און איך וועל זיך דארטען משפט׳ן מיט ד י פאר מיין
פאלק און ארב ישראל וועמען ד י האבען צושפרייט צווישען די פעלקער
און צ ע ט י י ל ט מיין לאנד.
צופיל וועגען.
״דרכי ציון אבלות״ )איכר (.עם שטייט ״דרכי״ א לשון רבים
)וועגען( .דאס טרויעריגע איז וואט בנוגע ציון זענען פאראן אסך
וועגען און ריכטונגען און נישט איין וועג ,איין אידעאל)בשם גדול אחד(.
א ״יחסך.
די גמרא זאגט )קדושין( :״עשרה יוחסין עלו מבבל ,כהני ,לוו״,
ישראלי ,חללי ,גיורי ,וחרורי ,וממזרי וכוי ״ .אט דער מאמר דייטעט
אן ,אז נישט נאר די כהנים און לוים וועלכע זענען אמודע ״יחםנים״
האבען דעם הויכען טיטול ,נאר אויך די וואס ווערען אויםגערעכענט
ביים סוף פון מאמר האט דעם דאזיגען טיטול ,ווייל קוים באזעצט
זיך א איד אין א״י מעג ע ר זיין דער ערגסטער ,בעקומט ער די מדרגה
פון א ״יחסך) .משל ומליצה(.
דער אנהויב פון אונזערע זינד.
״וימאסו בארץ חמדה״ — זיי האבען פאראכטעט דאם גלוסטיגע
לאנד )תחלים ק״ו ,כ״ד> .דאס איז דעד אנהויב פץ אונזערע זינד.
)ספר חרדים(.
42
פון
ארץ
ישראל
אוצר
אז ירושלים וועט געהאלפען ווערען.
לא תהי׳ משכלה ועקרה בארצך .את מספר ימיך אמלא) .עם וועט
ניט זיין ביי דיר קיץ פארווארפונג און קיין עקרה אין דיין לאנד(;
וואס פארא שייכות האבען די ווערטער :׳,את מספר ימיך אמלא״ ,די
צאל פון דיינע טעג וועל איך פארפיייען צו דעם אנהויב פון פסוק?
נאר איז דער תירוץ פאלגענדער :אין תג״ך ווערען אויסגערעכענט
זיבען עקרות ,וועלכע האבען גיט געהאט קיץ קינדער :שרה ,רבקה,
רחל ,חנה ,צללפינית ,שונמית און אויך ירושלים ווערט אגגערופען
עקרה ,ר נ י עקרה לא ילדה״ .די זיבען עקרות זענען אגטקעגען די
זיבען טעג פון דער וואך .ירושלים איז כנגד שבת ,די זעקם עקדות
זענען שוין לאנג געהאלפען געווארען נאר די ז־כעטע ,דאס איז ירושלים,
איז נאך ניט קיץ געהאלפענע .דא 0מייגט דער פסוק :לא תהי׳ משכלה
ועקרה בארצך אז דיין לאנד ,ירושלים וועט ניט זיין מער קיץ עקרה,
דאז את מספר ימיך אמלא ,וועט די צאל פון טעג פארפילט וועלען.
אויך דער שבת ,ירושלים ,וועט איינגערעכענט ווערען אין די טעג פון
דער וואך) .קבלה־ספר(.
מען דארף מקיים זיין אויר די אנדערע העלפט פונ׳ם פםוק.
א משכיל און ליבהאבער פון א״י און לשון־הקודש האט אמאל
געפרעגט דעם גצי״ב פון וואלאזשין :אין ירושלמי איז פאראן א
מאמר אין וועלכען עס ווערט געזאגט :״הדר בארץ ישראל ומדבר
בלשון־הקודש מובטח לו שהוא בן עולם־הבא״ ואז מען וואויגט אין א״י
און מען רעדט לשוךקודש איו מען געזיכערט מיט עולם־הבא( און
ביי אייך ארטאדאקסען איז צו מערקען אזא גלייכגילטיקייט צו אט
די מצוה .ה י ת כ ן י — איחר האט גאנץ רעכט — האט איהם דער
וואלאזשינער א ענפער געגעבען — אבער ווארים האלט איהר ,משכילים
נאר פון די ערשטע העלפט פון אט דעם מאמר און נישט פון די צווייטע
העלפט אין וועלכע עס שטייט :והקורא קריאת־שמע שחרית וערבית ?
מיט ג־ט׳ם הילף.
א רב האט איינמאל באזוכענדיג ארץ־ישראל צוגעזעהן ווי די
חלוצים ארבייטען מיט׳ן שווייס אויף׳ן שטערען די ארץ־ישראל
פעלדער ,האט ער צו זיי געזאגט :״ד׳ ילחם לכם״ ג־ט וועט אויך
sון
ארץ
ישראל
אוצר
43
געבען ברויט )פון לשון ״לחם״ בתים( .אבער ״ואתם תחרישוך ,איהר
זאגט אקערען) .פון לשון חרוש() .געהערט(.
תשובה צום אייגענעם לאגד.
דאס וואט עס ווערט געזאגט :״כלו כל הקיצים ואין הדבר תלוי
אלא בתשובה׳ /וועדט דערמיט געמיינט אז נישט נאר מען דארף
תשובה טאן צו ג־ט ,נאר אויך אן אלגעמייגער צוריקער .אלע אידען
זאלען תשובה טאן און צוריקערען צום או־ץ־אבות) .הרב ר׳ יהודה
חי אלקלעי(.
דער רבונו של עולם איז א בטוח.
בשעת דעד ״באלפור־דעקלאראציע״ ווען אין אלע אידישע
קרייזען האט מען געזונגען הלל הגדול לכבוד דעם דאזיגען געשעעניש,
איז דער ״חפץ־חיים״ זצ״ל געווען גלייכגילטיק און האט גארנישט
אגטייל געגומען איך דעם אויסברוך פון פרייד וואס עם האט ארומ־
גענומען אפילו פרומע עלעמענטען .אויף דער פראגע פון איינעם
פון זיינע מקורבים .וועגען דער סיבה פון זיין שטילשווייגען ,האט
דער חפץ־חיים געענפערט מיט פאיגענד אינטערעסאנט משל:
״א רייכער איד האט זיך אנגעבארגט א סך געלד ביי פארשידענע
מענטשען און אין א קורצע צייט ארום האט ער באנקראטירט .פון
אלע זייטען האבען זיך א שיט געטאן די מעגטשען ביי וועלכען ער
האט זיך געבארגט דאס געלד ,נאר איין איד איז דארט געווען וואם
אויך איהם איז דער רייכער סוהר שולדיג געווען א סך געלד און
דאך איז ער נישט געגאנגען און נישט געלאפען צי איהם מאנען .אויף
דער פראגע פון זיינס א פרייוד די סיבה פון זיין שטילשווייגען האט
ער געענפערט :זיי ,די אנדערע האבען ווייניג צוטרוי צום רייכען
סוחר דעריבער לויפט יעדער פץ זיי חאטש עפעס אפצוראטעווען .אייגער
רייסט ארוים ביי אידים א צוואנציג פראצענט און דער א דרייסיג
פראצענט א .א .וו .איך ,אבער ,ווייס אז ערגיץ־וואו האט דער סוחר
באהאלטען א סך געלד און איך בין זיכער אז ער וועט מיר אפגעבען
די גאנצע סומע וואס ער איז מיר שולדיג״.
אויך דער רבונו של עולם — האט דער חפץ־חיים פארענדיגט —
ער איז א גרויסער בטוח און איך בין זיכער אז ער וועט בקרוב מקיים
זיין די הבטחה :״לזרעך אתן את הארץ!״ )חפץ־חיים(.
44
פון
ארץ
ישראל
אוני
שווייגען ,און נישט בארעדען.
״ואתם תחרישון״ )און איהר זאלט שווייגען( .משה דביגו בע
די אידען צו שווייגען און נישט בארעדען ד י רואם קעמפז
פאר דעד פרייהייט פון אן אייגען ארץ־ישראל און זיי נישט חושז
זיין אז דערמיט זענען זיי דוחק דעם קץ) .הרב אהרנםאן ע״ה .ר
חכולל פון תל־אביב(.
דער אונטערשיד.
דער אוגטערשיד פון דעם וואס אידען געפינען זיך אין גלות און
האבען דארט אויסצושטיין צרות און פארפאלגונגען צו די צרות און
פחדים וואס זיי האבען דורכצומאכען אין ארץ־ישראל איו אויסגע׳
דריקט אין דעם פאלגענדען מאמר חז״ל :״ניזוק ברשות המזיק .מזיק
ברשות הניזוק׳׳ .אז מען פאלט אויף זיי אן אין גלות געפיגט זיך
דעד באשעדיקטער אינ׳ם רשות פון שעדיגער .דאגעגעז איז ארץ־
ישראל אז זיי זענען אויסגעשטעלט אויף אנפאלען ,דארף דער שעדיגער
און אנפאלעד קומען אינ׳ם רשות פון׳ם באשעדיגטען) .בשם גדול אחד(.
נאציאנאלע און רעליגיעזע דערלייזונג.
מיד בעטען ״על גאולתנו ועל פדות־נפשנו״ דערמיט ווערט געמיינט
נישט נאד די נאציאנאלע באפרייאונג און דערלייזוגג׳ נאד אויך די
גאולה פאר׳ן נפש ,פאר די נשמה) .דרוש־ווארט>.
הר ציון און הר סיני.
צומי בערג פארנעמען א הויד א ר ט אין אידישען לעבען ,ה ר
ציון און ה ר סיני ,וויל מען זוכה זיין צו דער אמת׳ער באנייאונג און
ווידערגעבורט פון אונזער לעבען ,דארף מען זעהען אז דעד גלאנץ
פון ה ר סיני אויף וועלכען די ת ו ר ה איז געגעבען געווארען זאל זיד
ענטפלעקען אויפץ הר־ציון .ציון זאל זיק תורה׳דיג) .דרוש־ווארמ(.
וואם ארץ־ישראל קאן נישט דולדען.
ארץ־ישראל אינה כשאר ארצות ,אינה מקבלת עוברי עברה —
פון
ארץ
ישראל
אוצי
45
ארץ־ישראל איז נישט ווי אנדערע לענדער ,זי קען נישט אויפנעמען
קיין בעלי־עבירה) .רמב׳ין(.
די געגענזייטיגע שבועה.
אין דער צייט ווען די באוועגונג פון חיבת־ציון האט זיך אגגע־
הויבען פארשפרייטען אויך אין די רייהען פון די אדטאדאקסישע
קרייוען ,איז זי שטארק באקעמפט געווארען דורך די דאמאלט אנפי־
רענדע קגאוחידיגע רבנים ,וועלבע האבען געבראכט אלם באווייז צו
זייער שיטה דעם באקאנטען מאמר המדרש :השביע לישראל שלא
ימרדו עול המלכיות )השי״ת האט באשווארען די אידען זיי זאלען
נישט רעוואלטירען געגען דעם דרוק פון די פעלקער( .דערויף האט
ר ׳ בן־ציון אלפס — ,וועלכער איז געוועזען א גרויםער חובב ציון —
ציטירט דעם זעלבען מדרש איו וועלכען עם ווערט בפירוש געזאגט:
״נשבע לישראל שלא ימרדו עול חמלכיות ונשבע למלכיות שלא
יקשו עול על ישראל״ .דאם הייםט ,אז השי״ת האט באשווארען די
מלוכות זיי זאלען נישט אונטערדריקען די אידען .די שבועה איו
אגעגענזייטיגע און אזוי ווי די פעלקער האלטען נישט זייער פאר־
פליכטונג ,ווערט ממילא אויך דער אידישער צוזאג בטל.
די לופט פון ארץ־ישראל.
די ס פ ר י ם הקדושים ואגען :ווען משה רבנו וואלט אריינגעקומען
קיין ארץ־ישראל ,וואלט דאס לאנד קיינמאל נישט חרוב געווארען.
אבער די לופט פון ארץ־ישראל ,וואס משה האט יא געזעהען פון
דערווייטענס ,איז שטענדיג געבליבען ביי זיין קדושה אפילו בזמן
החורבן .דאס וואם די חז״ל זאגען ״אוירא דארץ־ישראל מחכים״ )ב״ב
קנ״ב( — די לופט פון ארץ־ ישראל מאכט קלוג — ,נעמט זיך טאקע
דערפון ,וואס אין דארטיגען אויר איז געבליבען דער קיום פון משהים
בליק) .ספרים(.
ווען מען ווערט א פאלק.
״היום הזד .נד׳ייח לעם״ — היינט אינ׳ם טאג דו נעמסט אויף זיך
מיט א שבועה מקיים צו זיין די תורה ,ווערםטו א פאלק .א פאלק,
ffi
פון
ארץ
ישראל
אוצר
א גאציע ווערט מען נישט גאו־ דעמאלט ויען מעז באקומט א לאנד
אדער א שפדאך ,נאר דאן רוע! מען באקוממ א תורה׳ אין ווען מען
נעמט אויף זיך רעם עול־תודה) .רבי שמשון רפאל הירש ז״ל(.
א רמז וועגען ערד־ציטערניש.
אין פסוק שטייט )בחקותי כ״ו( :״ונתתי שלום בארץ ושכבתם
ואין מחריד״ .פח דאנען איז א רמז אז אין ארץ־ישראל וועט ניט
פאדקומען קיין ערד־ציטערניש .דער ״ואין מחריד״ איז א המשך
צום פריריגען ווארט ״בארץ״ און די באדייטונג דערפון איז :״ונתתי
שלום בארץ״ די ערד גופא וועט זיין אין פרידענס־צושטאנד ,״ואין
מחריד״ ,עס וועט צוליב די ערד קיינער נישט ציטערען — דאס
הייסט עס וועט נ־שט פארקומען קיין ערד־ציטעדניש) .בשם גדול אחד(.
מען טאר נישט זאגען :אונמעגליך.
אויך דעם פסיק :״אפס כי עז העם היושב בארץ״ — אבער דאס
פאלק רואם זיצט אין לאגד איז צו שטארק — זאגט דעד רמב״ן׳ אז
די זינד פון די מרגלים איד באשטאנען אין דעם וואס זיי האבען געזאגט
דעם אויסדרוק ״אפסי׳ ופון יישון אפסות( ״נישט״ ״אונמעגליך״ .בנוגע
ארץ־ישראל טאר נישט עקזיםטירען קיין שוועריקייטעז ,מען טאר
נישט זאגען אז עס איז מן הנמנע עס בייצוקומען) .דפב׳ץ(.
דאס מאטעריעלע און דאס גייםטיגע ארץיישראל.
אין פסול ,שטייט :״על הר גבוה עלי לך מבשרת ציון ,הרימי
בכה קוייך מבשרת ירושייים״ .הי־־ב קוק ז״ל האט דעם דאזיגען פסוק
אויםגעטייטשט אויף פאלגענדען אופן :די ״מבשרת ציון״ שטייט
אויף א נידעריג ארט ,אבער רעדן ,רעד זי אויף א הויך קול .מיט
דעם נאמען ׳,ציוך ווערט געמיינט דער מאטעריעלער מצב פון לאנד,
אין דער אויסדרוק ״ירושלים״ ווערט באצייכענט דער גייםטיגער
צושטאנד פון הייליגען ייאנד .דואכ שייך די עקאגאמישע דערפאלגען
פון דעם נייעס ישוב ,ויערען זיי שויו צופיי פערשרינען פון דער
״מבשרת ציון״ ,דעד גרויסער פוביייסיטי אפאראט די אנפירער .עס
וואלט געיוען זעהר געוואונטשען$ ,ז זיי זאי־יען פאלגען די עצה פונים
פון
ארץ
ישראל
אוצר
47
נביא און זיך שטעלען אויף א העכערען גיווא ווי עם איז דער טרוקעגער
סאציאלער מאטעריאליזם! דאגעגען אבער ,דער גייםטיגער טייל פון
אונזער ארבייט שטייט אויף א געהעריגע הויך און שטרעבט אויפ־
צולעבען די אידישע נשמה צוזאמען נ־יט אונזער לאנד .אבער ,די
״מבשרת ירושלים׳ /איר פובליסיטי אפאראט רעדט מיט א נידעריגען
טאן און מיר מוזען איהר אויפמונטערען מיס די ווערטער פון נביא:
״הרימי בכה קולך״ ,הויב אויף מיט קראפט דיין שטים ,פראקייאמיר
אפען פאר דער וועלט אז דער אויבערשטער האט אויםדערוויילט ארץ-
ישראל פאר זיין אויםדערוויילט פאלק און אזוי מוז עם בלייבען.
)ה .זעליג ,אינ׳ם נאמען פון הרב קוק ז״ל(.
ארץ-ישראל — א פריגץ.
אויף דעם פסוק :״ולא תקיא הארץ אתכם בטמאכם אותה״)ויקרא
י׳־ח ,כ״ה( זאגט רש״י :משל לבן מלך שהאכיאהו דבר מאום שאין
עומד במעיו אלא מקיאו ,כך ארץ־ישראל אינה מקיימת עוברי עבירה
)רש״י׳ דארט( .פונקט ווי ביי א דעליקאטען פרינץ וועמען מען האט
געגעבען צו עםען א שמוציגע זאך און ער קען דאם נישט געדייען אין
זיינע געדערעם און ער מוז עס אויסברעכען ,כך ,אזוי איז מיט ארץ־
ישראל ,דאס לאנד קען נישט אויפהאלטען קייז בעלי עבירה) .רש״י(.
ווען דער קאמף האט א ווערט.
אין פסוק )פ׳ בהעלותך( שטייט, :׳כי תבואו מלחמה בארצכם על
הצר הצורר אתכם והרעתם בחצוצרות״ .ואון אז איהר וועט גיין אויף
מלהמה אין אייעד לאנד אקעגען דעט שונא וואס דריקט אייך ,זאלט
איהר שאלען אין די טרומייטען( .תמיד ,אין אלע מלחמות און
פורעניות׳ן רוען דאם אידישע בלוט איז פארגאסען געווארען איז ד•
בלוט־פארגיםונג געווען אומזיסט .אידען תאבען געקעמפט פאר
אנדערע פעלקער ,אויף אנדערען באדען און פאר זיר אליץ האבען די
אלע קאמפען און אנשטרענגונגען קיץ נוצען נישט געברענגט .וועד
די מלהמה אבער ווערט געפירט ״בארצכם״ אין אייגענעם לאנד און
פאר דעם אייגענעם לאנד ,דאן ווען דאס אידישע בלוט ווערט פאר־
גאסען אויף׳ן אייגענעם באדען ,דעמאלט ערשט ״והרעתם בחצוצרות״,
דעמאלט מעג מען טריאומפירען ,טרומייטערן און שטאלצירען ,נאד
״בארצכם״ האט דער קאמף א ווערט און א זין) .דרוש־ווארט(.
48
פון
ארץ
ישראל
אוצר
גוים טארען נישט עראבערען ארץ־ישראל.
מען האט געפרעגט רבינו גחשון גאון :די גויים האבען אייג־
גענומען ארץ־ישראל דורך מלחמה און דאס דארף זיי געבען דאס
רעכט צו באזיצען דאס ל א נ ה ווייל דערמיט וואס זיי חאבען עס ״כובש״
געווען הייסט עס דאך על פי דין אן עכטער קנין .אויב אזוי ,טא
פארוואס ווערט דער ״כבוש״ פון או־ץ־ישראל באטראכט אגדערש פון
אנדערע לענדער וואס כבוש מאכט על פי דין .יא פאר א קגיןי
דערויף האט דער גאון געענפערט :״כבוש״ קען נאר דאמאלט מאכען
פאר א קבין ,ווען עם איז פאראן נאך א מיטעל דורך וועלכען מען
קען קונה זיין ,צום ביישפיל :געלד .דארט רואו עם העלפט דער קנין
דורל געלד העלפט אויך דער קנין דורך ״כבוש״ .ביי ארץ־ישראל,
דאגעגען ,שטייט אין דער תורה ״והארץ לא תמכר לצמיתות״ — ראפ
לאנד קען נישט פארקויפט ווערען אויף אייביג .ווען עם קומט ייבל
מוז דער קויפער דאס לאנד צוריקערען צום פארקויפער ,ממילא,
קען אויך דער פאקט פון ״כבוש״ נישט דערמעגדיכען די גייים אז זיי
זאלען דערמיט בארויבען אידען פון זייער לאנה )רבנו נחשון גאון(.
די נעסט פון אידישען פאלק.
די חז״ל זאגען! כנסת ישראל נמשלה ליונה )ברכות נ״ג ע״ב(
)דאס אידישע פאלק אי ז געגליכען צו א טויב( .פונקט ווי עס איז ניט
פאראן צווישען עופות קיין איין עוף וואס זאל זיין אזוי געיאגט ווי
א טויב ,אזיי אויך איז ניט פאראן נאך א פאלק אויף דער וועלט
רואם זאל זיין אזוי געיאגט און אונטערדריקט ווי דאס אידישע פאלק.
און פונקט ווי א טויב דערקענט איהר נעסט און ווען זי זאי פון דארט
זיין דערווייטערט טויזענדער מיילען ,שטרעבט די טויב אלץ צוריק־
צוקומען צו איחר נעסט ,אזוי אויך די כנסת ישראל ,טראץ דעם
וואם די אידישע נאציע איז דערודיטערט פון איחר לאנד טויזענדער
יארען ,דאך חאט זי נ־שט אויפגעחערט צו בענקען און שטרעבען
צוריקצוקומען צום חיימלאנה צו ארץ ישראל) .הדב מ .יפה(.
,
יונג און אלט.
״איזהו מטבע של ירושלים י דוד ושלמה בצד א ח ה וירושלים עיר
הקודש מצד אחד״ )בבא קמא צ״ז( .די לאזונג און אמת׳ע שיטה פון
ירושלים איז ״דוד ושלמח״ ,ד ו ה דער סימבאל פון עלטערען דור און
פון
ארץ
ישראל
אוצר
40
שלמה .דער םימבאל פון דער יוגענד .סיי דער טאטע און סיי דער
זוהן ,דארפען גיין ״בצד אחד״ האנד ביי האנד .איץ צוזאמענשלוס
פון כוחות און איין לעבעגס־אנשויאונג יעדער לויט זייגע אייגענשאפטען
דעמאלט ווען עס האנדעלט זיר וועגען די שטרעבונג וואס הייסט
ירושלים) .חרב ר׳ אהרן לעווין ,ד׳ ינקום דמו(.
פארוואס ירושלים איז חרוב געווארען?
די חז״ל זאגען )שבת קי״ט( :״ירושלים איז חרוב געווארען ,ווייל
מען האט מחלל שבת געוועזעך .איינער זאגט :״ווייל מען האט גע־
שטערט קינדער זאלען לערנען תורח״ .איינער זאגט; ״ודיל איינער
דעם אנדערען האט נישט געשטראפט״ .איינער זאגט :״ווייל מען חאט
מבזה געוועזען תלמידי־חכמים״ .אין דעם ספר ״גנת חמד״ ווערט
דערו׳יף געגעבען פאלגענדע לאגישע ערקלערונג :באמת זענען די
אמוראים נישט מחולק איינער מיט׳ן אנדערען ,נאר יעדער איינער
איז מפרש מיט זיינע ווערטער די ארויםגעזאגטע מיינונג פון דעם
פריריגען אמורא אין איינס איז געבונדען מיטין אנדערען .די מאמרים
דארפען אזוי פארשטאנען ווערען :באמת איז די הויפט סיבה פון
חורבן ירושלים געוועזען דורך די שווערע זינד פון חלול־השבת,
וואס וועגט איבער די גאנצע תורח׳ איי פאווואס זענען אידען אזוי
געפאלען אז ויי ואלען מחלל שבת זיין 1ענפערט דערויף דער אנדערער,
ווייל מען האט ניט געגעבען די יוגענד קיק געהעריגע תורה־ערציאונג
און דא ווי עס איז ניט פאראז קיק תורה איו ניטא קיק יראת־שמים.
איי פון וואנען זעגען אידען געקומען צו אזא געזונקענע מדרגה נישט
צו געבען די יוגענד א תורה׳דיגע ערציאונג ,ענפערט דער אגדערעד:
דאס איז דערפאר יוייל איינער דעם אנדערען האט נישט געשטראפט
און די אנפירער פון דור האבען ניט אויסגעאיבט זייער גייסטיגען
איינפלוס אויף די מאסען .איז די פראגע פארוואס האבען די מנהיגים
ניט אויפגעקלערט די פאלקסמאםען וועגען די פריגציפען פ ק אידענ־
ט ו ם י איז דעד ענפער ,ווייל מען האט מבזה געווען תלמידי חכמים
און דער כבוד התורה איז געוועזען דערנידעריגט) .גנח חמד(.
אז מען וואוינט אין ארץ־ישראל איז מען ניט בחזקת רשע.
יעדער אידישער מענטש וואס חאט געמאכט ארץ־ישראל אלס
זיין וואוין־ארט ,איז אין דער בהינד ,פון א צדיק ,ווייל אויב ער וואלט
פון
ארץ
ישראל
גישט געווען אין דער מדרגה פון א צדיק
גישט קולט געווען .א באוריו דערויף איז
אנגערופען ״שער־השמימ״ — דאס הימייישע
די ראשי־תיבות פון די דעצטע ווערטער —
״צבי״ ,און דאס איז א רמז ,אז דער וואט
איז א צדיק) .טוב־הארץ(.
אוצר
וואלט איהם דאם לאנד
וואס ארץ־ישראל ווערט
טי־ער •— און אין וועלכע
צדיקים יבואו בו זענען:
וואוינט אין ארץיישראל
א רמז אויף דער היינטיגער צייט.
אויף דעם פסיק :׳,כה אמר ד׳ הנה אשא אל הגויים ידיי׳ )ישעיה
מ״ ט( זאגט דער מצודת־דוד פאלגענדע אינטערעסאנטע ווערטער •
״׳ירמז להם להביא את ישדאל ייארץ־ישראל׳רצונו לומר ,אעיר לבם
על זאת״ מרמז צו זיין די פעלקער זיי זאלען העלפען ברענגען די
אידען קייז ארץ־ישראל ,מיינט צו זאגען׳ איר וועל דערוועקען זייער
הארץ וועגען דעם) .מצודת דוד(.
אז ״זיי״ וועלען אנהויבען בלוטיגען.
״והי׳ הדם לך לאות על הבתים״ — און דאס בלוט וועט זיין א
צייכען אויף די הייזער .אויב די אידישע שונאים וועלען אויך בלוטיגען
פונקט ווי די אידען ,וועט דאס זיין א סימן אז מיר האלטען ערב דער
גאולה .און מען וועט האבען אן אייגען ארץ־ישראל .ערב בית־ראשון
האבען די מצרים געבלוטיגט ,ערב בנין בית שני האבען די שכנישע
לענדער פון ארץ־ישראל געבלוטיגט .און ערב בנין בית שלישי
וועלען די שונאי־ישיאל פון געוויסע לענדער אויך בלוט פארגיסען.
והי׳ הדם — ,זייער בלוטיגען וועט זיין — "אות על הבתים ,א סימן
אז ״בתים״ וועלען אויפגעבויט ווערען) .רבי מאיר דן פלאצקי זצ״ל(.
דער כח פון הייליגען לאנד,
די ח ד ל זאגען :״הדר בחוץ לארץ דומה כמי שאין לו אלוהי׳ _ $ן
איינער וואוינט אין חוץ־לארץ איז פונקט ווי ער וואלט גישט געהאט
קיק ג׳ הס ושלום .אין פלוג איז אונפארשטענדליך דער אויסדרוק ״דומה״
וואס איז די באדייטונג דערפון? נאד דער זין דערפון איז ,אז אויב
איינער איז אפילו פרום נאר ער וואוינט נישט אין ארץ־ישראל ,מעג ער
פון
ארץ
ישראל
אוצר
51
אפילו האבען ג׳ איז הארצען ,דאך איז פאראן א סבנה אז זיינע קינדער
און קינדס־קינדעד וועלען שוין בלייבען אוים אידען און ווערען ג־ט
לאז .ראגעגען אין ארץ־ישראל ,אויב ער האט ניט קיץ ג־ט אין הארצען,
וועלען זיינע קינדעד האבען א ג־ט) .שם גדול אחד(.
ורסט ,און דאך הייליג.
פאראן נאראנים — שרייבט רבי משה חאגיז — וועלכע דענקען
אז די וואס וואוינען היינט אין ארץ־ישראל ,זעגען עובר אויף דער
גזירה פון השי״ת, :׳ונתתי את עריכם חרבה״ ,אבער דער וואס בא־
הויפטעט אזוי אין אדער א שוטה אדער אן אפיקורס ,ווייל די חז״ל
זאגען בפירוש אויף דעם אנדערען העלפט פסוק :והשימותי את
מקדשיכם — אף על פי ששוממין ,הן בקדושתן — ,חאטש זיי זעגען
וויסט ,דאך האבע? זיי אין זיך הייליקייט) .רבי משה חאגיז>,
דריי זאכען וואם זענען איינס.
עס שטייט :״אחת שאלתי מאת ד׳ ״ — איינס האב איר געבעטען
ביי ג־ט — ר״ת פין ״אחת״ מאכט :ארץ־ישראל ,חיי עולם־הבא ,און
תורה .די דריי מתנות וואס ג־ט האט געגעבען די אידען ,זענען פאר־
בוגדען מיט איינאנדער ,אייגס ציט צום אנדעדען) .האר״ י ו״ל(.
צוערשט אליין זוכען.
״אשר יבחר ד׳ יישבנו הדרשנ־ י:את שמה״ — וואם גיט האט
אויסדעדוועהלט דאו ט צו רוען ,זאלסטו זיבען אץ קומען אהין— .
צוערשט דארף מען אליין זוכען מיטלען און ויד משתדל ויץ צו
קומען אין הייליגען לאנד ,נאכדעם וועט השי״ת מסכים זי ץ דערויף.
)ווילגער גאון זצ״ל(.
ארץ־ישראל דארף נישט פארוועלטליכט ווערען,
דער פסוק אין תהלים :״איד נשיר את שיר ר׳ על אדמת נכר״ —
ווי אזוי קאנען מיר זינגען ג־ט׳ם געזאנג אויף פרעמדע ערד 7האט
הרב יצחק מיר לעווין )היינטיגער מיניסטער פון ישראל( פאראפרא־
פון
ארץ
ישראל
אוצר
זירט אויף פאלגענדען אופן :״איך נשיר שירי נבר על אדמת ד׳ ״ י
ווי אזוי קאנזןן מיר זינגען פרעמדע געזאנגען אויף ג־ט׳ס ערד י
ווי אזוי קאו מעז ארייגברענגען דעם גייסט פון סרעמדע קולטוו־ען א ו י י ף
דעד הייליגער ארץ־ישראל ערד ן )הרב יצחק מאיר לעווין(.
א שיינער ווארט־שפיל.
אין קהלת שטייט :״דור הולך ודור בא והארץ לעולם עומדת״,
מען קען צוגעבען איין ווארט און זאבען ״וארץ־ישראל לעולם עומדת״
איין דור גייט אוועק און א דור קומט ,אבער ארץ־ישראל בלייבט
אויף שטענדיג< .הרב לעווענטאל(.
פון מזרח און פון מערב.
״אל תירא׳ כי אתך אני ממזרח אביא זרעך וממערב אקבצך״ —
האב קיץ מורא׳ ווארים איך בין מיס דיר .פון מזרח וועל איך ברענגען
דיינע קינדער און פון מערב וועל איך זיי צוזאמעננעמען)ישעיה מ״ב(.
״מזרה״ איז דעד םימבאל פון גליק און פרייהייט ,ךארט וראו די זון
שיינט און ווארעמט, .׳מערב״ איז דער סימבאל פון פענסטערניש און
גליקלאזיקייט .ואגט דער נביא אין נאמען פון ג־ט :״ממזרח״ ,סיי
פון דארט וואו עס שיינט די זוך פאר אידען און זיי געניםען פוץ פרייהייט
״וממערב״ און מיי פון די לענדער ודאו עס איז זיי פינסטער און ביטער,
וועט אלץ זיק ״׳אקבצך״ ,וועל איך די איינזאמלען און זיי ברענגען אין
הייליגען לאנד) ,דרוש־ווארט(.
גלות און ארץ־ישראל.
אין פסוק <פ׳ וישב( שטייט ״וישב יעקב בארץ מגורי״ ,דאס ווארט
״מגורי״ האט דריי טייטשען :״וואויגונג״ ,״פורכט״ און ״פרעמד״ )פון
לשון ״גר( .דאס איז אגצודייטען אז אומעטום רואו יעקב מאכט זימ
וואוינונג אין גלות ,וועט ער שטענדיג זיין אין צושטאנד פון פורכט און
פחד • ״מגורי״ ,אין גלוחוועט ער שטעגדיג זיין ״מגורי״ ,א פרעמדער,
א גר ,דער אמחיער ״וישב״ באזעצונג קען נאר זיץ איו ארץ־ישראל.
י בשם גדול אחד(.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
53
איידער משיח ווען הומען וועט א״י זיין א קליינע מדינה.
דורך דער גאנצער צייט פון בית־שני איז גאנץ ארץ־ישראל
נישט געוועזען באזעצט דורך אידען .אין דער תורה אליין ווערט
געשי־יב;ן ״ואם ירח־ב ד׳ ״ )און גאט ,דיין גאט וועט אויםברייטען דיינע
גרעניצען און אזוי ווייטער( .האבען אונזערע חכמים געזאגט .אז דאס
באציט זיך אויף די צייטען פון משיח ווען דאס גאנצע לאנד וואס
איז צוגעזאגט געווארען צו אברהםץ וועט זיין אין אידישע הענד.
פון דאנען איז צו זעהן ,אז איידער משיח וועט קומען וועלען די
גרעניצען פון אונזער לאנד זיין באשרענקט און באגרעניצט) .מפרשים(.
או־ץ־ישראל פארנעמט דעם גרעסטען חלק פון דער תורה.
דריי סדרים פון שיים זענען פארבונדען מים ארץ־ישראל :זרעים,
קדשים און טהרות .פון די איבעריגע דריי סדרים איז אויך א גרויסער
טייל פארבוגדען מיט ארץ־ישראל .אין מועד זענען פאראן עטליכע
מסכתות אזעלכע :יומא ,שקלים ,חגיגה ,די צווייטע חעלפט פון פסחים,
די לעצטע פרקים פון סוכה ,תעגית און סדר נשים .נזיר סוטד .און
סדר נזיקין ,סנהדרין ,מכות .הוריות .עס קומט אויס אז כמעט צוויי
דריטעל פון ש״ם איז צונויפגעבונדען מיט ארץ־ישראל .די זעלבע
פראפארציע איז אויך פאראן איז חומש) .הגאון רבי אלחנן וואםערמאן
היי׳ ד(.
ארץ־יישראל און תורה.
אץ דער הגדה וואס מען זאגט אין פסח שטייט :״אלו נתן לנו
את התורה ולא הכניסנו לארץ ־שראל דיינו״ יווען גאט וואלט אונז
געגעבען די תורה און נישט אריינגעבראכט קיץ ארץ ישראל וואלט
אויך גענוג געווען( .עס שטייט נישט פארקערט ,ווייל ידען גאט וואלט
אריינגעברעגגט קיץ ארץ ־ישראל און נישט געגעבען די תורה ,וואלט
נישט געווען גענוג פאר אונז צו עקזיםטירען ,ווייל אהן תורה איז
דאס לאנד נישט קיץ ארץ־ישראל) .הרב מ .עמיאל ז״ל(.
דאם לאנד פון ל ע מ ן .
דוד המלך זאגט אין תהלים ״אתהלך לפגי ד׳ בארצות החיים״ —
איך ווען גיץ פ א ר ג י ט אין דעם לעבעדיגען לאגד ,זאגען דעדויף די
54
פון
ארין
ישראל
אוצר
חז״ל אז דאם מיינט מען ״ארץ־ישראל״ )סוף כתובות( .פדעגט חנדויף
דער גאון רבי משה חגיז ז״ל! פארוואס ווערט ארץ־ישראל אגגערופען
״ארץ־הוויים״ י ) ל ע ב ע ד י ג לאגד( נאד — האט ער דערויף געעגפערט —
די ח ד ל זאגען)מכות ז( אז א רוצח וואט איז פאראורטיילט געווארען
צום טויט און ער איז אנטלויפען פון ארץ־ישראל קיין חוץ־לארץ׳
פועל׳ט דעד וכות פון ארץ־ישראל ,אז מען זאל נאכאמאל באטראכטען
דעמ דין ,ווייל טאמער וועט מען פארט געפיגען א זכות אויף איחם,
איחס צו באפרייען פון טויט־אורטייל ,צוליב דעם זכות וואט ער האט,
מיט דעם וואס ער האט געוואוינט אין ארץ־ישראל .דורכדעם ווערט ארץ־
ישראל גערופען ׳,ארץ־החיים״ ,ווייל עם האט אין זיך דעם כח ,אז מען
ואל דעם רוצח לאזען לעבען) .רבי משה חאגיז(.
צעהן לענדער.
אין מדרש רבה ווערט געבראכט פאלגענדער און פלוג אוגפאר־
שטעגדליכער מאמר, :׳כך עלה בדעתו של מקום להנחיל להם לישראל
ארץ עשרת עממים ,ולא נתן להם אלא שבעה .ולמה נתן להם שבעה ?
פירושן לעיל״ — דער רבונו של עולם האט געהאט במחשבה צוגעבען די
אידען די לענדער פון צעהן פעלקער ,ער האט אבער נאר געגעבן זיבען.
פאר וואס האט ער זיי געגעבען נאד זיבען י דאס ווערט שוין פריהער
דערקלערט .איז דאך אונפארשטעגדליד :אין מדרש ווערט יאד וועגען
דעם עניו פריהעד גארנישט דערמאגטו אבער ,עם איז אנצונעמען׳
אז ס׳איז דא פאראן א טעות הדפוס :אנשטאט דער אויסדרוק! פירושן
לעיל ,דארף שטיין ״פירושן לע״ל״ און דער אויסדרוק ״לע״ל״ דארף
געלעזען ווערען אלס נוטריקון — ״לעתיד לבוא״ ,און די באדייטונג
דערפון איז ,אז אין דער צוקונפט ,וועלען די איבעריגע דריי לענדער
געהערען צו די אידען .און א ווייטערע שטעלע אין זעלבען מדרש
ווערט טאקע קלאר געזאגט :״אבל לימות המשיח יחזרו ויהיו לישראל״
— אבער אין דעד צוקוגפט וועלען זיי צוריק געהערען צו די אידען.
)מקור ברוך(.
נישט קיין הבטחה ,נאר א חוב.
״ ו ה ו ר ש ת ם את הארץ״ — און
עס שטייט אין פסוק
איהר זןזלט עראבערן דאס לאגד .דאס איז נישט בלויז קיץ הבטחת
פון
ארץ
ישראל
אוצר
55
אדער נבואח ,נאד אויך א צווי ,א חוב .חכמים רופען עס מלחמת
מצווח) .רמב״ן ,ספר חמצוות(.
זדורך גאט און דורך מענטשען.
אין מסכת מעשר שני יוערט געבראכט :צוערשט וועט דאס
בית־חמקדש אויפגעבויט ווערען דורך א מלכות און דערנאך דורך א
פייער פון חימעל ,דורך גאט .פאראן א רמז דערויף :״בנה ביתך
ככתהילה וכונן מקדשך עיי מכונו״ ,צוערשט זאלען די מענטשען אליין
בויען און דערנאך וועט השי״ת בויען דאס אמתיע בית־המקדש) .רבי
שלמה קלוגער זצ״ל(.
די שלוש רגלים פארבינדען מיט ארץ-ישראל.
פסח ,איז דער ״חג האביב״ ווען דער פרילינג צעבליט זיך
און די שיינקייט פון אדץ־ישראל אנפלעקט זיך מיט דער גאנצער
פראכט .שבועות איז דער ״חג הקציר״ ,די צייט פון שניט אין ארץ־
ישראל .סוכות איז דער ״חג האסיף״ /ווען מען זאמעלט איין אין א״י
די תבואה און די שייערען) .הרב ר׳ אברהם קוק זצ״ל(.
א שיינער רמז.
אין די ווערטער :אל הארץ אשר ״אראך״ ,וואס דער רבונו של
עולם האט געזאגט צו אברהם אבינו ,איז אנגעדייטעט אויף א
גימטדיא־אוכז ,אז דאס לאנד מיינט מען אדץ־ישראל .נעמליך! די
גימטריא פון די אותיות ״אראך״ אלף ,דיש אלף ,כף אין דער פולער
צאל באטרעפט ,832גענוי די זעלבע צאל ווי עם באטרעפען די אותיות
״ארץ ישראל״ ) .832ארון העדות(.
ררען דאס מלכות ישראל וועט ווערען א פאקט.
אן אפיקורוס האט אמאל געפרעגט דעם רשב״א ז״ל :און פרשת
ויחי שטייט ״לא יסור שבט מיהודה עד כי יבוא שילה״ — דאס
וועט זיך ניט אפמאן פון יהודה ביז משיח וועט קומען,
מ ל כ ו ת
מיר זעהן דאך ,אז חאטש אידען וואוינען אין ארץ-ישראל ,דאך איז
פון
ארץ
ישראל
אוצר
מ ל כ ו ת י א אפגעטאז ז .דערויף האט איהם דעד רשב״א
דאס
געעגפערט ,אז דער טייטש פון פסוק איז אזוי« :לא יסור שבט מיהודה
עד )דאס ווארט ״עד״ געהערט צו פריריגען( דאס הייםט אויף אייביג
וועט זיך די ממשלה פון יהודה נישט אפטאן )״עד״ איז דעד טייטש
אייביג ווי ״לעד״ ,לעולמי עולמים( ,ודיל ״כי יבוא שילה״ ,משיח ווען
קומען ״ולו יקהת עמים ,דעמאלט וועט ווערען אן אמת׳ע אידישע
מלוכה ,וראם אויך די פעלקער פון דעד וועלט וועלען אנערקעגען) .שו״ת
רשב״א ח״ד סימן קפ״ז(.
נישטא קיץ היתר מסכים צו זיין אוועקצונעמען א טייל פון
ארץ־ישראל,
דעד געוועזענער רב הכולל פון תל־אביב הרב עמיאל ז״ל שרייבט
צווישען אנדערען! לויט מיין מיינונג איו ניט פאראן קיין היתר אז
מיד זאלען אליין מיט אייגענעם ווילען מסכים זיין ,אז מען זאל פון
אונז אוועקנעמען דעם גרעסטען טייל פון ארץ־ישראל .דעמאלט
וועט עס הייסען ארץ־ישמעאי• און נישט ארץ־ישדאל .אזעלכע וויתורים
און קאמפראמיסען קען מען מאכען׳ נאר דעמאלט ווען ס׳איז נוגע
אנדערע לענדער ,אבער נישט ווען עס האנדעלט וועגען ארץ־ישראל,
א ייאנד ,וואס איז נישט בלויז א געווענדליכע נאציאנאלע היים ,גאר
א הייליקטום .די הייליקייט פון לאגד איז קייגמאל נישט בטל געווארען.
ביי אונז איז אנגענומען ,אז ״קידשא לשעתא וקידשא לעתיד לבוא״,
די קדושה ביים צווייטען בית־המקדש איז געווען חל אויף דעמאלט
און אויף די צוקונפט .״וירשת אותה וישבת בה״ איז זיכער געמיינט
א ו י ף ג א נ ץ א ר ץ ־ י ש ר א ל אפילו לויט דעד
געווארען
הלכה איז ,״אין קנין ייעמ״ם באוץ־ישרא־י י־הפקיע מידי מעשרות״,
נישטא קיין קראפט אין דער וועלט ,וואס זאל קאנען ארויסציען ד־
הייליקייט פון דעד ערד אין אדץ־ישראל) .הרב עמיאל ז״ל(.
די קדושה פון א״י פאדערט נישט אוייםצומישען חול מיט
קודש.
אויפ׳ן פסוק ״ויחן אח פני העיר״ )וישלח ל׳ גי( זאגט דעד
מדרש :״בא עם דמדומי המה וקבע להם ת ח ו מ י ך )מדרש רבה( .יעקב
איז אנגעקומען אין דער ארץ־ישראל־שטאט אין א צייט פון דמדומי-
חמה ,ווען עס האט געהערשט א בלבול המוחות און טשטוש הגבולין.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
57
עם איז גישט געווען קיץ אונטעשיד צווישען טאג און נאכט ,צווישען
ליכט און פענסטערניש ,אור וחשך משמשים בערבוביה — אין אזא
צייט א ת געוועזען יעקביס אויפגאבע קובע תחומים צו זיין .פעסט־
צושטעלען גרעניצען ,אפצוטיילען ראם גוטע פון שלעכטען ,אנצוצייכגען
דעם ריכטיגען סימן און מריות פון יעדער זאך .די קדושה פון ארץ־
יי״ראי פאדערט נישט אויסצומישען חול מיט קודש ,עס זאל געמאכט
ווערען אן אוגטערשיד צווישען דעם באגריף פון ארץ־ישראל לויט
ווי די תורה־השקפה פארשטייט עס מיט רעם וואכענדיגען באגריף
*לאגד״ ,לויט ווי די וועלטליכע פעלקער נעמען דאס אויף .אנקומענדיג
אין דער ערשטער שטאט פון ארץ ישראל און יעקב דערזעהט דארט
דמדימיס .צעמישוגג ,ספקות און נישט קלארקייטען ,שטעלט ער פעסט
גרעניצען און שאפט קלארקייט און בירור אין אלע ענינים) .אבני אזל(.
דאס רחמנות פון די אומציוויליזירטע און דאם אכזריות
פון די ״ציוויליזירטע׳/
אין דעם לעצטען וועלט־קריג ווען אומגליקליכע אידישע וואנ־
דערער ריאבען זיך געריסען אויח צעבראכענע שיפען צו די ברעגען פון
ארץ־ ישראל און די ענגלענדער האבען זיי געלאזט אומברענגען צווישען
די כוואליעס פון ים ,האט ה ר ב עמיאל ז״ל דער ר ב הכולל פ ץ תל־
אב־ב געשריבען פאלגענדע הארצרייסענדע ווערטער!
״נישט ד י טויערען פארשליסען די ,נאר זייערע הערצער ,די
מענטשליכע הערצער .ווי אנדערש זענען די צייטען! אין די אומ־
ציוויליזירטע צייטען ווען עס האס זיך געפינען א אידישער יחיד ,יונה
הביא אויף א שיף צווישען הונדערטער אנדערש גלויביגע און עם איז
אויםגעבראכען א שטורם אויף׳ן ים און די שיף האט געהאלטען ביים
זינקען און ע ר האט זיך געבעטען ״שאוני והטילוני א ל הים ,כי יודע
אני כי בשלי הסער הגדול הזה עליכם״ — געמט מיד און ווארפט מיך
אריץ אינ׳ם ים ,ודיל איד ודיס אז דערגאגצער גרויסער שטורם וואס
האט דא אויסגעבראכען און באדראט אייער לעבען ,איז נאר צוליב
מיד — ווען די שיפס־מאטראזען וואלטען דערפילט די בקשה פון
דעס איינצעלגעם מעגטש ,וואלטען זיי ראך געקעגט רעכטפערטיגען
און בארעכטיגען ד י ע ר טאט ,אז דאס וואס ד י טוען איז לטובוז־הכלל און
אז דערמיט ראטעווען ד י דאס לעבען פון הונדערטער אגדערע וואם
געפיגען זיך אין טויט געפאר ,פונדעסטוועגען האט קיינער פ ץ די
מאטראזען נישט געוואגט צו טאז אזא ואד ווי באוואוםטזיניג ארייג־
58
פון
ארץ
ישראל
אוצר
ווארפען א מעגטש אין ים דיין און זיי האבען געבעטען :״אנא ד׳ אל
נאבדה בנפש האיש הזה ,אל תתן עלינו ד נקיי׳ — מיר בעטען דיך
ג־ט ,מיד זאלען נישט פאריידדען גיין צוליב דעם נפש פון אן איינ־
צעלנעם מענטש און מיר זאלען נישט זיין די אודזאך אז דורך אונז
זאי" פארגאםען ווערען אונשולדיג בלוט .אזוי האבען געהאנדעלט די
״ווילדע״ אומציוויליזירטע מאטראזען מיט דריי טויזענד יאר צודיק,
און היינט — זענען מיר עדות ווי דאס פאלק וועלכעם בארימט ןיך
מיט דער ליבשאפט צום ספר־התנ״כ ,הערענדיג די טויזענטער קולות
וואט בעטען ווארפט אונז נ י ש ט אץ ים אריין ,מאכט זיך נישט
הערענדיג צו די פארצווייפעי־טע וויי געשרייען ,זייערע הערצעד קלאפען
נישט ,זייערע מיי יער רופען נישט צו ג־ט און מיט גזלניישעד גלייכ־
גילטיקייט גיבען די איבער די אומגייכליכע וואנדעדער צום שטודמישען
ברויזענדען ים) .הרב עמיאל ז״ל(.
די !־;•ניצען פין אי ץ־ ישראל.
ד־ הז״י ,זאג.,ן, :א־ימי״ זהי :יתנה י ה ס חמשה חומשי תור־
׳;.׳!־ • ״ ! « ; ,־;,ץ אידען ויא־יטעז זיהה געו־ען וואייט מען ויי געווען
ן דער תוי־ה און דאס ספר יהושע.
געגעבען ב־ ייז ד נ־י,.׳ ;פרינ:
פאריואכ ה$ט מען צמעייייגט :אר דאס הריר יהושע ? ווייי מיט די
וזבי ״ rהונ״״י תו :ר ,איייץ ׳!ען :י ע י די געאגרןיריע פץ אדץ־ישראל
נ י :ט לענען! די גוע־יצע ,כ . ,׳»ר ךישראי• זענען א מיינסנזען א:גע־
געיען נאי אין ספר יהושע) .מפרשים(.
1
־•־ירי
און «רץ־ישראל.
אין גלות אויב אפיייו מען קען נישט אזוי דינען השי״ת ,קען
מען נישט אזויפיי" פאראיבעל האבען ,ווייל דער דין איז ,א ז ״אשה
ברשות הבעל פטורה מכבוד אב .דרשות אחרים עליה״ )קדושין( ,א
פרוי וועלכע געפינט זיך ביי איהד מאן אין הויז איז פטור פ ץ דער
מצווה כבוד אב ווייי זי געפינט זיך אוגטערען דשות פון אנדערע.
אזוי אויב ווען אידען געפינעז זיד אין גלות אונטער דער מאכט פון
פרעמדע העז מען נאד געפיוען א פארענפערונג אויב זיי זענען נישט
אזוי ר-ינקטליך מהייס די לצוות השם! דאגעגען אין ארץ־ישראל״
אין אייגענעם רשות ,וראו אידיהן אליין זענען די בעלי־בתים ,דארף
מעז מליים זיין אייע מצוות אין דינים אהן שום תירוץ) .גערער רבי זצ״ל(.
פין
ארץ
ישראל
אוצר
59
דער שטאלץ פון אן או־ץ־ישראל קינד.
וועגען דעם פארוואס דעד בית־המקדש איז געבויט געווארען
״בחלקו של בנימין״ )אין בנימין׳ס טייל( ,איז פאראן צוויי מיינונגען:
אין מדרש רבה ווערט ארויסגעזאגט די מיינונג ,אז דאס איו דערפאר
ווייל בנימין האט זיך נישט געביקט צו עשו׳ן .אין ״ספרי״ ווידער ווערט
ארויסגעזאגט די מיינונג ,ווייל בנימין איז געווען דעד איינציגער פון
י עקבים ק ע ד ע ר וואס איו נעבוירען געווארען אין ארץ ישראל אין דער
צייט ווען אלע אנדערע קינדער שטאמען פון חוץ־לארץ .ביידע דעות
פוןדי מדרשים זעגען פארבונדען און ביידע זאגען דעם אמת .איין
מדרש מיטץ אנדערען אי ז הא בהא תליא .אין דעד אמת איז ,אז נאד
אן ארץ־ישראל־קינד באזיצט דעם עכטען ,נישט בויגזאמען אידישען
שטאלץ גישט צו בוקען און נישט צו בויגען זיך פאר אז עשו) .הרב
יצחק גיסענבוים ז״ל(.
אז מען שטאמט פון אזא הייליג לאנד איז עס א סך מחייב
צווישען די קללות אין דער תוכחה שטייט דער פסוק :״וזכרתי
את בריתי יעקב ואף את בריתי יצחק ואף את בדיתי אברהם אזכור
א ז כ ו ר ״ )בחקותי כ״ו( די דאזיגע ווערטער זענען
י ה א ר ץ
דאך א זכות איז רואם זשע קומט דאם אין דער תוכחה י נאר דער
תירוץ איז .אויב איהר האט געהאט א ז ע ל כ ע זיידעס ווי אברהם.
יצחק און יעקב און איהר האט געהאט א ז א לאנד ווי ארץ־ישראל
— איז אייער חטא א פיל גרעסערער און א פיל זיכטבארער.
אויב א קינד וואס שטאמט פון א געהויבענער מיוחםידיגער משפחה
און איז געווארען ערצויגען אין קעניגליכען פאלאץ זינדיגט אקעגען
מלך ,איז זיין חטא אסך גרעםעד ווי דער חטא פון א פראסטען פויער
וואס איז אויפגעוואקםען אין דארף .מען גיט זיך א דערמאן איז דעם
״והארץ אזכור״ פון וועלכען לאגד דו שטאמסט — און דאס דארף אסך
פארפליכטען) .שלייה הקדוש(.
פון וואנען און וואואהין.
אויף דעם פסוק ״אלה מסעי בני •ישראל״ זאגען אונז די ח ד ל :
יוען די אידען זענען ארויסגעגאגגען פון מצרים און געווען אויפ׳ן
וועג פון דער מדבר ,חאבען זיי געהאלטען אין אייו ארומקוקען זיך
60
פון
ארץ
ישראל
אוגר
אויף רעם וועג רואם זיי האבען פארלאזט און זייערע בליקעז זענעו
געוועזען געווענדעט קיין מצרים .דאגעגען משה רבנו ,האט געבליקט
אויף דעם וועג פאראויס ,דעם וועג וואס פירט קיץ ארץ־ישראל ,איו
דאך אין פלוג אונפארשטענדלעך 5די אידען האבען דאך געוואוסנו או
זיי מאדשירען אין דעם צוגעזאגטען לאנד ,טא פארוואס האבען זיי
געהאלטען אין איין קוקען אויף מצרים ,דאס לאנד וואו זיי זענען געווען
פארשקלאפט י — אויף דעד דאזיגער פראגע איז פאראן א זייער שיין
משל פץ דעם באוואוםטען קעלמער מגיד :א געשיכטע פץ א טאטען
מיט א זון :״אן אלמן וואס חא ט געחאט א בן־יחיד ,האט חתונה
געחאט מיט א צווייטע פדוי ,וועלכע חאט דעם זון געפייניגט און אנגעטאז
געברענטע צרות פון וואס דעד פאטער האט געהאט גרויס הארצ־
ווייטאג ,ווען דעד וון איז געקומען אין די יארען אריץ האט דעד
פאטער מיט איהם א שידוך געטאן מיט זעהר א לייטיש מיידעל פוז
א ווייטער שטאט און האט באשטימט דעם זמן חהינה אויף ועקס חדשים
שפעטער .דעד זון האט געציילט די טעג פון דער חתונה ,וועז ער וועט
שוין דערלעבען צו פטר׳ן די שטיפמוטער מיט איהר שטיפמוטערישער
באהאנדלוגג .ווען עם איז געקומען דער געהאפטער טאג ,האט דער
פאטער געדוגגען א בעל־עגלה און טאטע מיט זון זעגען געפארען אוץ־
דער חתוגח .אויף׳ן וועג חאט דעד חתן געהאלטען אין איין פרעגען
דעמ פארמאן ,וויפיל שטח זיי זענען שוין אפגעפארען פון זייער ארט־
שאפט .דאגעגען דער פאטער האט יעדער פאר מיגוט געפרעגט דעם
בעל־עגלה ,ווי ווייט ם׳איז און ווי ל א ע עם דארף נאך דויערען צו
קומען צו דעם ארט וואו די כלה וואוינט .אויף דער פראגע פון׳ם
בעל־עגלה פארוואס יערער פון זיין פרעגט ג ר א ד די דאזיגע פראגע,
וואס לויטן שכל האט עס געדארפט זיין פונקט פארקערט? האט דער
פאטעד געעגפערט :די זאך איז גאנץ אייגפאך ,מיין זון האט נאך
די כלה גיט געזעהן .ער ווייסט פון איהרע מעלות גאר פ ץ דעם מאס
איך האב איהם נאכדערציילט .ער ווייסט נאר אייגס? אז ביי דער
שטיפמוטער זענען זייגע ליידען געווען זעהר גרויס׳ און רואם ווייטער
ער ווערט פון איהר ,אלץ לוסטיגער ווערט ער .איך אבער׳ ווייס יא
וראם פארא געראטעז קינד די כלה איז ,דעריבער שטרעב איך שוין
מיט׳ן גאנצען הארץ ארן אינטערעס צר זיץ אין דער שטאט וראו די
כלה געפינט זיך״ .דעד נמשל 5ווען די אידען זעגען ארויס פרן מצרים
האבען זיי ניט געוואוסט וואס פאדא טייער לאבד השי״ת האט פאר
זיי באשטימט ,זיי האבען זיך אלץ געפריידט מיט דעם פאקט אז זיי
זענען שוין דערווייטערט פון דעם לאגד אין וועלכען זיי זעגען אויס־
געשטאנען אזוי פיל צרות ,דעריבער האבען זיי נאד געקוקט פ ו ן
פון
ארץ
ישראל
אוצר
61
ז ע נ ע ן א ר ו י ס ,משה אבער האט יא
ו ו א נ ע ן ז י י
געוואוסט וואס פארא גליק ער דערווארטעט זיי אין דעם טייערען לאנד
אדץ־ישראל ,דעריבער זענען זיינע בליקען געווען געריכטעט צו רעם
לאגד ו ו א ו ה י ן זיי דארפען קומען) .דעד קעלמער מגיד(.
דריי באדינגונגען.
״לביאת הארץ צריך שלשה דברים״ — כדי אריינצוקומען קיין
ארץ־ישראל דארף מען דורכפירען פאלגענדע דריי זאכען* :הכנה
לצאת מהוץ ׳ אריך ,די ריכטיגע פארבארייטונג ארויסצוגיין פון גלות!
ענית ,״הדרך אש־ ילך״ ,דער וועג דורך וועלכען צו גיין ,די מיטלען
אנצוווענדען כדי צופארווירקליכען דעם אידיאל! שלישית ,״הביאה
לארץ הקדושה״ ,דאס ענדגילטיגע קומען אין הייליגען לאנד און פיהלען
דעם טעם פון דער הייליקייט פון לאנד) .ווילנער גאון(.
1
א לאנד וואס פארוואנדעלט אלעס אויף גוטס.
דעד יין איז ,אז דער היוצא מן הטמא — טמא .א זאך רואם
שטאמט פון א דבר טמא ,איז טמא .אן אויסנאם איז פאדאן ,און דאס
איז ״חלב ודבש״)מילך און האגיג( חלב אליין קומט פון א דבר טומאה,
פון בליט ,ווי עס ווערט ערקלערט דורך די חז׳יל :דם נעקר ונעשה
חלב )בכורות יי( דאס בלוט ווערט פארוואנדעלט אין מילך און עס
ווערט אדי אדום א דבר טהור .דאס זעלבע איז אויך מיט דבש
דבורים גהאניג פון א ביהן( .די ביהן אליין איז א שרץ טמא און דאך
איז דער האניג וואס שטאמט פון דערביהן טהור .מיט אט די אייגענע
אייגענשאפטען וואס עס האט אין זיך הלב ודבש איז אויך געבענטשט
דאס לאנד ישראל .ארץ־ישראל את מסוגל צו פארוואנדלען יעדען
״דבר היוצא מן הטמא״ אין א דבר טהור .און דאס איז דער זין פון
פסוק :ארץ — זבת חלב ודבש) .רבי מאיר שפירא ז״ל(.
געגען טיילונג.
איינער פון די באוואוסטע גדולים חרב י .קניאל רעדענדיג
וועגען ״חלוקה״ שרייבט צווישען אנדערען :די חז״ל זאגען :פארוואס
האט עמרי זיכה געווען צו ווערען א קעניג ביי אידעןי ודיל ער האט
62
פון
ארץ
ישראל
אוצר
צוגעגעבען נאך א שטאט אין ארץ ישראל )סנהדרין ק״ב( איז ,אויב מיר
ודלען א מלוכה ,אדיב מיר שטרעבען צו דעד קדויז פון א מלוכה טארען
מיר באין אופן נישט פארציכטען אויף שטעט .אזוי ארום וועט מען
אויף אונז חס־ ושלום זאגען דעם פסוק :״וימאסו בארץ חמדה״ )תהלים
קי״( ,אדרבה .מיד דארפען פארגרעםרען די שטעט אין הייליגען לאנד.
לאמיר ויך נעמען אלס ביישפיל די טיף רירענדע ווערטער פון גבות
היזרעאלי ,וועלכעיי האט גערעדט מיט שטאלץ און מיט א טאן פון
מסירת־נפש לעגען אחאב מלך ישראל זאגעגדיג :חלילה לי מה׳ מתתי
את נחלת אבוהי לך ,גאט זאל מיך אויסהיטען אז איך זאל דארפען
אוועקגעבען די ארב פון מיינע עיטערען צו דיר׳ חם־וחלילה )מלכים
א׳ .כ״א>) .הרב י .קניאל(.
געבורט־ווייען.
״חבלי משיח״ ,זאגט רש״י )שבת קי״ח( חבלי יולדה ,יםורים פון
א געווינערין ,אי־ע צייטען פון גלות זענען אין דער בחינה פון הריון.
שוואנגע־־שאפט ,דער סוף פון גלות איז בבהינת ״חבלי לידה״ געבורט־
ווייען) .וויי־ינער גאון(.
״,
פ ער פון שנאה און פייער פון אהבה.
וועגען ארץ• ישראל שטייט אין פסוק ״כי באש הצת ובאש אתה
עתיד לבנותה״ .יווארים מיט פייער האסט עס אונטערגעצונדען און
מיט פייער וועסטו עס צוריק אויפבויען( .אונזערע אור־עלטערען האבען
אונטערגעצונדען ירושלים מיט דעם פייער פון שנאת חנם ,מחלוקת
און געגענדיטיגער האס :א ו י פ ב ו י ע ן ירושלים וועט מען
קענען נאר מיט אן אנדער סארט פייער און דאס איז דאם פייער פון
אהבת־חנם ,ווען איין איד דעם אגדערען וועט ליב האבען און עס וועט
הערשען א גייסט פון אחדות און ברודערליכקייט אין די אידישע
רייען) .דרוש־וואי־ט(.
אין אייגענעם רצון,
״החודש הזה לכם״ די ״התחדשות״ פון דער אידישער גאולה און
אויפבוי פון ארץ־ישראל איז אפהענגיג אין אייער אייגענעם ווילען,
״לכם״ ,אין אייך אייין) .הרב יהודא לייב זעלצער(.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
תורה און ארץ־ישראל.
דער אוםדרוק ״מורשה״ געפינט זיך צוויי מאל אין דער תורה.
איינמאל אין פרשת וארא וואו עט ו ע ד ט ד ך וועגען ארץ־ישראל
״ונתתי אותה לבם מורשה״ און איינמאל ״תורה צוד .לנו משה מורשה
קהלת יעקב ;ברכה ל״ג( .דאס איז מרמז צו זיין אז די ירושה פון
ארץ־ישראל האט נאר דאן א קיום ,ווען מען פירט ד ך אין לאנד
לויט די חוקי התורה ,ווייל אהן תורה האט ארץ־ישראל קיין ווערט
גישט און ביידע ״מורשהיס״ זענען ענג פארבונדען ווי עס זאגט דער
פסוק :״ויתן להם ארצות גויים — בעבור ישמרו חוקיו״ — מען האט
די געגעבען די לעגדער כדי זיי זאלען היטען דעם אויבערשטענס
געןעצען) .ילקוט הדרוש(.
א רמז אז די ארבעה מינים דארפען זיין פון אייץ־ישראד.
״אם לא אעלה את ירושלים על ראש שמחתי״ .אתרוג ,ערבה,
לולב ,הדם זענען די ראשי־תיבות פון ״אעלה״ ,און די שבועה איו
אז די מינים וואס זענען מרומז אין די ווארט ״אעלה״ זאל גענומען
ווערען פון ירושלים) .ילקוט־מרגליות(.
די דריי מזבחות.
א״ר אלעזר ״שלשה מזבחות בנה ,אחד לבשורת א׳יי ואחד לקנינה
ואחד שלא יפלו בניו בעי״)בראשית רבה( .אברהם אבינו האט דערמיט
מרמז געווען די קומענדע אידישע דורות ומפיל מזבחות עס וועט ד ך
פאדערען א ו ן וויפיל אידישע קרינית מען וועט אויף די דאזיגע
מזבחות דארפען ברענגען ,ביז מען וועט עראבערען דאס אידישע
היימלאנד .דער ערשטער מזבח ,די ערשטע קרבנות ,מיהזאמע ארבייט
און אנשטרענגונגען ,וועט זיך פאדערען כדי צ ו אלעם ערשטען צו
באהומען די ״בשורת־הארץ״ די בשורה פון דער פעלקער דעקלא־
ראציע וועגען דער ווידער אויפשטעלונג פון דער ״נאציאנאלער היים״,
די גוטהייסוגג פון די פעלקער צו בויען ארץ־ישראל .אבער דאס איז
גאך גארגישט .א וויכטיגער און גרעסערער מזבח וואס וועט פאדערען
נאך שווערערע קרבגות וועט זיין דער צווייטער אקט פון ״לקנינה״
אויף צו באקומען די געהעריגע פאנדען און געלד קאפיטאלען כדי
אויסצולייזען די אידישע ערד פון פרעמדען באזיץ און צו פארוואנדלען
64
פון
ארץ
ישראל
אוצר
דאס לאגד אין א פרוכטבארען אידישען ישוב .אבער אויך דאס איז
ווייגיג ,עס פאדערט זיך נאך א דריטער מזבח ז מען וועט זיך מווען
גוט אנגורטען מיט אייזערנער געדולד ,א ס ך גייסטיגע גבורה וועט
דארפען ארויסגעוויזען ווערען אויף׳ן דריטען מזבח ״שלא יפלו בניו
בעי* ,אז טראץ די אלערליי שטערונגען און אבני נגף וואס וועלען
ליגען אויף׳ן וועג ,זאל מען נישט אריינפאלען אין יאוש־שטימונג,
נישט פארלירען דעם קוראזש .דער מזבח פון ״שלא יפלו״ פון נישט
געפאלענקייט ,וועט פאדערען א סך בטחון און אויסדויער ,אינערליכע
שטארקייט און ווידערשטאנד־קראפט כדי עם זאל נישט פאסירען דאם
וואס עם איו אמאל געשעהן דעמא ט וו;ן יהושע איז ד א ט ער^טע
מאל אריץ אין לאנד שון ווי נאר זיי האבען זיך דערנענטערט צו
די ארץ־ישראל ברעגען און אריבערגעקומען צו די שטאדט ״עי״
זעגען זיי ,טראץ די פריריגע הבטחות און פייערליכע דעקלאראציעם,
פלוצייינג באפאלען געווארען און ס׳זענען אויטגעהרג׳ט געווארעז א צאל
מענטשען .אויף אט די דאזיגע דריי קרבנותיפולע מזבחות האט דאס
אברהם אבינו דעמאלט ,אזוי הייס געבעטען׳ וויסענדיג פאראויס די
נסיונות און שטערונגען וואס די קומענדע דורות וועלען דארפעז
דורכמאכען) .הרב י ,לעווינסאן(.
די פארשטעלטע חובבי־ציון.
״יגער ב ך ד׳ השטן ויגער ד׳ בך הבוחר בירושלים״ )זכריה ב׳(.
הבוחר בירושלים באציט זיך אויף׳ן שטן .און דער זין דערפון איז
ג־ט זאל אנשרייען אויף דעם שטן וואס פארשטעלט זיך מיט ליבשאפט
צו ציון און ירושלים .כדי אזוי אדום צו קענען אוועק רייסען אידען
פון אידישקייט) .דעד מינסקער גדול(.
א שיינער רמז.
״לך לך מארצך״ — פאראן מענטשען וועלכע אגטזאגען זיך צו
העלפען דעם ישוב ארץ־ישראל מיט׳ן אויסרייד אז ״עניי עירך
קודמיך ,אדער זיינע נויטליידענדע קרובים זעגען וויכטיגער .מיט
די דאזיגער ווערטער איז די תורה מרמז אויפין טעות וואם אט די
מענטשען מאכען :״לך לך״ באטרעפט חונדערט ,א רמז וועגען געבען
צדקה אזוי ווי די גמרא זאגט ״נתון תתן אפילו מאה פעמים״ )זאלטט
געבען אפילו הונדערט מאל( .זאגט אונז דער פםוק :״לך לך״ זאלםט
פון
ארץ
ישראל
אוצר
65
אוועקגיין פון דער איינדעדעניש און אויסרייד ,אז דער עיקר פון
געבען צדקה דארף זיין ״מארצך׳ פאר דיינע לאנדסלייט די ״עניי עירן״
אדער ״ממולדתך ומבית אביך״ ,פאר דיינע אייגענע ארימע קרובים,
זאלםט וויםען זיק אז דער עיקר צדקה באשטייט אין געבען ״אל הארץ
אשר אראך״ צו שטיצען ד ע ם אידישען ישוב אין ארץ־ישראל ,וואט
דער ענד־ציל וועט זיק ,אז עט וועט ארויסקומען ״להנאתך ולטובתך״,
פאר דיין אייגענע טובה) .רבי ר׳ יהושעילע ,דזשיקיווער ר ב זציל(.
אמונה ,תורה און געלד־פאנד.
אין )ירושלמי יומא פ״ד ה״א( געפינט זיך פאלגענדער מאמר:
״בשלשה דברי נחלקה ארץ־ישראל :בגורלות ,באורים ותומים ובכספים״.
ארץ־ישראל איז פארטיילט געווארען צווישען די שבטים דורך דריי
זאכען ״גורל״ ,דאם מיינט שיקזאל ,גלויבען און השגהה פרטית .אז
אלץ ווערט געפירט און געלענקט פון הימעל .״תורה״ ,געלערנט און
זיך געקלאמערט אין דער תורה פאדוואנדעלענדיג דאס לאנד אין א
גייםטיגען צענטער .״ובכספים״ ,און דוכדעם רואם עם איז געשאפען
געווארען דעד געהעריגער פאנד און געלד־אפאראט אנצופירען מיט
די ווירטשאפטליכע הצטרכות׳ן פון לאנד) .ירושלמי ,יומא פ״ד(.
אן אייגען לאנד מוז קאסטען קרבנות.
ווען דער אויבערשטער חאט געחייסען אברהם׳ן פארלאזען הרן
און גיק ״אל חארץ אשר אראך״ ,צו דעם לאנד וואס ע ר וועט איהם
אנווייזען ,האט אברהם געחאלטען אין איין ארומוואנדערען .ווען די
״חניכי ביתו״ און זיינע נאכפאלגער ,וואס האבען אברהם׳ן באגלייט
אויף זיינע נסיעות ,האבען איהם געפרעגט ״הארץ היכן היא״? וואו
איז דאס לאגד וואס ייק גאט האט דיר צוגעזאגטו פארוואם ווייוט
ער דיר ניט אן ד ע ם פלאץ וראו דו זאלםש זיך באזעצען און מאכען
א סוף צו דיינע לאנגע און שווערע וואנדערונגען י דערויף האט זיי
אברהם געענפערט :אז איהר וועט קומען צו א ״שדה קברות״ ,וואו
טויטע זענען באערדיגט געווארען זאלט איהר וויסען אז דארט הויבט
זיר אן דאם לאבד) .ילקוט שמעוני(.
״אום צו האבען א ״נחלת שדה וכרם״ אייגענע פעלדער און
גערטגער און ״אייגעך לאגד ,מוז מען פריער פארלייגען א ״שדה
קבדות״ ,מען מוז האבען פיאנערען ,הלוצים ,וועלכע זאלען איינשטעלען
66
•ון
אוץ
זייער אייגענעם לעבען פאר
״אחוזת קבר״ וואט אברהם
געלייגט געווארען דער יסוד
אויף חיינטיגען טאג) .דרוש
ישראל
אונו
דעם לעבען פ ת פאלק .מיט׳ן ערשטען
האט איינגעהאנדעלט פאר שרהץ איו
פאר רעם אמתע חיים פאר אידען ביו
ווארט(.
דער באדען פון אייגעגעם לאגד — דער אייגציגער ציל.
״ושפלת מארץ תדברי ומעפר תשח א מ ר ת ך ׳ )ישעיהו כ״ט( .אין
דעם ספר ״ענפי צבי״ ווערט דעד דאזיגער פסוק אויסגעטייטשט אויפ׳ן
פאלגענדען אופן! דער נביא זאגט וואראויס! עם וועט קומען א צייט
ווען די גלות־לענדער וועלען אזוי אונטערדריקען דאס אידישע פאלק,
אז עס וועט זיך אנטזאגען אינגאנצען פון די גלותיפלעצער און זיך
אנהויבען אינטערעסירען נאד מיט׳ן הייליגען לאנד ,און דאס איז
דעד זין פונים פסוק ״ושפלת״ ,דו וועסט צוקומען צו אזא געפאלענקייט
אין די גלות־לעגדער ,״מארץ תדברי״ ,אז דיין גאגץ דעדען און
אינטערעס וועט נאד זיין ארץ־ישראל ,״ומעפר תשח אמרתך״ ,דיק
איינציג רעדען און טראכטען וועט זיץ נאר וועגען ע ר ד און לאגד־
ווירטשאפט פונקט ווי אלע פעלקער וועלכע זיצען אויף אייגענע ערד.
)ענפי צבי(.
צוריק געווינען די משפחות.
רבי שמואל מוליווער טייטשט אויס דעם פ ס ו ק ! ״ושבתם איש
א ל אחוזתו ואיש אל משפחתו תשובו״ אויף פאלגענדען אופן ז ווען
עס וועט קומען די צייט ווען מיד וועלען זיר אומקערען צוריק צו
אוגזער היימלאגד ,דאן וועט ממילא אויר קומען דערצו אז מ י ד וועלען
צוריק געווינען אונזערע משפחות ,די יוגענד וואס האט זיר דעד־
ווייטערט פון אידישען גייסט ,פון אידישען פאלק און זיין תורה) .רבי
שמואל מוליווער ז״ל(.
הענד צום פידעל און הענד צו מלחמה.
דוד
אי דער
ע ר האט
— חאט
המלר ,ד ע ד קעניג פון ירושלים ,איז געווען גלייבצייטיג
פארפאסער פון תהלים און אי א גרויסער קריגס־פירעד,
געדאנקט השם י ת ב ר ר ״המלמד ידי ל ק ר ב ואצבעותי למלחמה״
געלערענט זימע הענד ווי אזוי זיר אומצוגיין אויף א שלאכט־
*ון
ארץ
ישראל
אוצר
67
פעלד און די פינגעד ווי אזוי מלחמה צופידען — זיינע פמגער זיינען
געשאפען געווארען צו שפילען פידעל ,אבער אין דעד צייט ווען
ישראלים שונאים ,עמון ,מואב .פלשתים אה עמלק האבען גיט פאר־
שטאנען דאס געזאגג פון דער פידעל ,האט ער געדאנקט ג־ט וואס
ער האט איהם געלערענט קריג צו האלטען .ווען אדץ־ישדאל איז
אין סכנה ,דארף מען וויסען ווי אווי צו קעמפען)הרב שמואל גראד(.
אידען וועקיען באזעצען דאם ל»נט מיט קראפט.
אויף׳ן פסוק ״כרע ,שבב כארי״ — ער קנים ,ער לייגט זיך
ווי א לייב ,זאגט רש״י הקדוש * tיתישבו בארצם בכת ובגבורה״ —
זיי וועלען זיך באזעצען אין זייער לאגד מיט קדאפנו און שטארקייט.
)רש״י ,במדבר כיד ,טי(.
« ,רמז פון מדרש וועגען ״אומלעגאלע״ עולים.
אויפין פסוק ״כי אעבור בםך אדדם עד בית אלקימ בקול ריגה
ותודה המון חוגג״ )תהלים מ״ב ,הי( איך פלעג דורכגיין מיט אן עולם,
זיי פידען אין ג־ט׳ם הויז מיט געזאנג און לויב ,א יומ־טוב׳דיגע מאסע
— זאגט דער מדרש» ״אמדה כגסת ישראל לפגי הקב״ד .׳ .לשעבר היית־
עולה המון חוגג ועכשיו אני מתגנבת ועולה״ — די כנסת ישראל
האט געזאגט פארץ רגונו של עולם! אין די פארגאנגעגע צייטען
האבען מיד עולה געווען קיין ארץ־ישדאל אין טדיאומפידענדע מאםען,
אץ אצינד — איצט מוז איד זיר פארגאנב׳גען און עולה זיץ בגניבה.
)איכר .דבה א׳(.
אין דער קללה ל ע ט די ברכה
אויף דעמ פסוק אין דעד תוכחה ״ושממו עליה אויביכם״ — און
אייערע פיינט וועלען וויסטען אויף איהר ,זאגט דער רמב״ן ,אז אין
אט דעד קללה ליגט באחאלטען א ברבר ,פאר אידען .די באדייטונג
דערפון איז! די אידישע סיינט וועלען וויסטען איו ארץ־ישראל און
דאס חייליגע לאגד וועט זיי גיט קעגען קולט זיין) .רמב״ן(.
68
פון
ארץ
ישראל
אוצר
ארץיישראל דולדעט נישט קיין מענטשעז מיט ״ א י ך ס .
אויפ׳ן פסוק ״שלח ל ך אנשיה״ ,באמערקט רש״י ג אני איני מצוה
לך ,דעד זין פון רש״י׳ס ווערטער א י ז :דער רבש״ע זאגט tא י ך וויל
נישט קיין ״אגי״־־-מענטשען ,קיץ ״איך׳ס״ וזעלכע האבען נ א ד אין
זיגען אייגענע אינטערעסען ,זיי זאלסטו נישט שיקען קיץ ארץ־ישראל,
אזעלכע לייט זאלען בעסער זיצען אינדערהיים) ,רבי אשר׳ל רימיניווער
ז״ל ,ב ד ר ך הלצה(.
די ליידען פון גלות וועלען שוין ממילא טרייבען אידען
קיץ ארץ־ישראל.
אויף דער פראגע פון אברהם אבינו ״במה אדע בי אירשנה״,
מאטערען זיך אסך מפרשים צו פארענפערען און איבערהויפט איז
שוועד צו פארשטיין וואט פארא שייכות עט האט די אנטווארט פון
השי״ת ״ידוע ת ד ע בי ג ר יהיה זרעך בארץ לא להם״ מיט די פראגע פון
״במה אדע״ ? איז דער דערמיט שוין אלץ פארענפערט ? נאד מען קען
זאגען ,אז דעד זין דערפון א י ז :אברהם אבינו האט קיץ איין מינוט,
חס־ושלום ,נישט געצווייפעלט אין דער הונדערפראצעגטיגער זיכער־
קייט פון השי״ת׳ס צוזאג ,זיין פראגע איו געווען אין א פארקערטער
ריכטונג •.מיט דיר ,רבונו של עולם ,בין איך זיכער אז וועסט מקיים
זיין דיין הבטחה ,פון וואנען אבער זאל איך זיכער זיץ אז אויך ד י
קומענדע דורות ,די קינדער מיינע וועלען האבען דעם ווילען עולה
צו זיין אין דעם צוגעזאגטען ל א נ ד ? דערויף האט איהם השי״ת
געענפערט! וועגען דעם זאלסט ניט זיץ באזארגט :זאלסט וויסען אז,
״גר יהיה זרעך בארץ לא לדם״ אין אלע לענדער וועלען זיי באטראכט
ווערען ווי פרעמדע ,ווי גרים ,״ועבדום וענו אותם״ מען וועט זיי
פייניגען און פארשקלאפען און דאס וזעט שוין זיין דעד בעטטער
שטויס אז זיי זאלען לויפען אויף אלע פיער און זי ך באזעצען אין
ארץ־ישראל) ,בשם גדול אחד(,
דאס לאנד איז מכפר.
ד ע ם פסוק ״ארץ אובלת יושביה״ טייטש דעד רבי ד ׳ יונתן זצ״ל
אויף פאלגענדען אופן! ד י מרגלים האבען מאטיווירט זייער נישט
וועלען גיין קיין ארץ־ישראל דערמיט וואס זיי חאבען זיו געהאלטען
מיז
ארץ
ישראל
אוצר
69
פאר נישט פ ר ו ס גענוג צו גיין אין אזא לאנד וועגען וועלכעז עם
ווערט געזאגט אז עם איז אן ״ארץ אוכלת יושביה״ נישט פארטדא־
גענדיג קיין מעגטשען מיט זיגד׳ און ארץ ישראל דארף זיין א לאנד
פון בלויז פרומע לייט .אבער יהושע בן נון און כלב בן־יפוגה האבען
זיי ע ר ק ל ע ר ט או אדרבה ואדרבה! ״טובה הארץ מאד״ ,דאם לאנד
האט אין זיך גוטע אייוגענשאפטען און עט איז מגין אויף די זינדיגע
מענטשען ,ודיל ״המהלך ד׳ אמות בארץ־ישראל מכפרין ל ו כ ל
עוונותיו״ )חז״ל( — ,דער וואט גייט פיער איילען אין ארץ־ישראל
איז מען איהם מוהל אלע זיינע זינד) .יערות דבש(.
ווען מען מעג פארלאזען ארץ־ישראל.
״ויברח יעקב שדה א ר ם ויעבוד ישראל באשה ובאשה שמר״
)הושע י״ב( .לויטין דין זאל מען נישט פארלאזען ארץ־ישראל נאד
דעמאלט ווען עם האנדעלט זיך וועגען לערנען ת ו ר ה אדער וועגען א
שידוך .אז דאס איז מרומז אינ׳ם דאדגען פ ס ו ק ! ״ויברח יעקב שדה
אדם״ איז דאך שוועד? ווי אווי חאט ער געמעגט פארלאזען ארץ־
ישראל י נאד איז דער תירוץ :״ויעבוד ישראל באשה ובאשח שמר״,
אין חוץ־לארץ איז געווען צוגעגרייט פאר איחמ א זווג און ווען עם
האנדעלט זיך וועגען א שידוך איז ערלויבט צו פארלאזען ארץ־ישראל.
)רבי ר יונתן זצ״ל(.
אויף די זינד קעגען פאלק און לאנד העלפט ניט קיין
תשובה.
ווי באוואוסט האט מען די אידען מוחל געווען אלע באגאנגענע
י
זינד ,אפילו ד י ד נ ד פון עגל אריינגערעכענט ,נאר ד י זינד פון די
מרגלים האט מען גישט מוחל געוועץ .דאס לאזט זיך דערקלערען
דערמיט וואס ביי יעדען חטא ,סיי בין אדם למקום און סיי בין אדם
לחברו וואס א מענטש באגייט ,אויב גאר מען איז מפייס דעם געגען
וועלכען מען האט געזינדיגט ,העלפט חשובח און מען איז מוחל די
ויגד .אגדערש איז אבער ווען מען באגייט אזא זיגד וואס איז געגען
די איגטערעםען פון פאלק — אין אזא פאל איז שוין גישט פאראן קיין
צוריק .גישט קיץ חשובה און גישט קיין פיוס קאן דא העלפעה ייייל
עם שטייט אין פ ס ו ק :׳״בחרב ימותו כל חטאי עמי״ — מיט דער שוועדד
זאלען געטויטעט ווערען די וואס זיגדיגען געגען מיץ םאלק )עמום ט׳(.
)דבי יצחק אלחגן קאוונער ז״ל(.
70
פון
ארץ
יעראל
אוצר
נאר אין ארץ־ישראל וועט דאס אידישע געלד האבען
א קיום.
אויף רעם »סוק ״ואברכך״ ,זאגט רש״י ״בממון״ ,ווערט נאכ־
געזאגט דערויף איג׳ם גאמען פון ר ׳ אגשעל ראטשילד זיל אז די
כוונה דערפון איז :השי״ת האט געזאגט צו אברהם אבינו :איך וועל
דיך בעגטשען מיט געלד ערשט דאן ויען וועסט קומען קייו ארץ־
ישראל ,ווייל אין גלות וויפיל געלד ד ו וועםט דארט האבען׳ וויפיל דו
וועםט דארט אלץ אנזאמלען — וועט עס גישט בלייבען אין דיין
רשות און עם וועט ביי דיר קיין קיום נישט האבען) .ר׳ אנשיל
ראטשילד(.
וועגען שמיטה בזמן הזה.
וועגען דעם אויב שמיטה אין ארץ־ישראל איז גוהג בזמן הזה
זענען פאראן מחמירים און מקילים .די מחמירים זעגען זיך סומך
אויף די ווערטער פונים רמב״ם אין הלכות שמיטות ויובלות וואו ער
זאגט ק ל א ר :״שמיטה גוהגת בפני הבית ושלא בפני הבית״ ,און די
מקילים ווייוען אן אויף אן אגדערע שטעלע אין רמב״ם סוף הלכות
מלכים ודאו ע ס שטייט ״המלך המשיך עתיד לעמוד וכוי וחוזרין כ ל
המשפטים בימיו כשהיו מקודם :מקריבין קרבגות ועושין שמיטין
ויובלות כ כ ל מצותד .האמורה בתורה׳ /פון דאגען איז בפירוש צו זעהן
אז די מצווה פון שמיטה ויובל וועט איינגעפירט ווערען עדשט גאכדעם
ווי משיח וועט קומען און די ווערטער פון׳ם רמב״ם אז די מצווה איז
נוהג אויך ״שלא בפגי הבית״ — באהויפטען די מקילים — באציען זיך
ווארשיינדלעך אויף דעד צייט איידער דאם בית־המקדש איז געבויט
געווארען אבער נישט אויף דער צייט פון נאך דעם חורבן בית־המקדש.
)שו״ת(.
די פארצייטישע ״מעפילים״
דעם פםוק ״ויעפילו לעלות״ ערקלערט רבי משה סוטר ד ל אויף
פאלגעגדען אופן :טראץ דעם וואס מעז האט זיי בפירוש אויפמערקזאם
געמאכט און זיי געווארעגט אז דאט גייז קיין ארץ־ישראל איז געגען
דעם ווילען פון ג״ט .פוגדעטטוועגען ״ויעפילו לעלות׳ /האבען זיי
אויפגעפירט דעס רצון די ,ווייל ״כל מה שיאמר לך בעל חבית
•ון
ארץ
ישראל
אוצר
71
עשה׳ חוץ מגא״.״ אלעס זאלםטו שאלגען דעט מ ל תגית !חוץ
דעמאלט ווען ער הייסט דיר ארויסגיין) .חתם סומר(.
פארן אייגענעם מזבח.
עם שטייט :״מזבח ״אדמה״ תעשה לי״ ,מיר האבען שוין געבראבט
קרבנות פאר אלע פעלקער אויף אלערליי מזבחות און אידיאלעז ,עם
איז שוין די העכטטע צייט צו ברענגען קרבגווז אייף׳ן אייגענעם
מזבח ,פאר׳ן אייגענעם לאנד פאר׳ן אייגענעם באדען) .דרוש־ווארט(.
די אפגעזענגטע פון אידישקייט,
דעם טטוק ״יגער ד׳ בר השטן ובו׳ ויגער ד׳ בך הבוחר בירושלים״
)זכריה ג׳( האט דער געוועזעגער לובליגער רב אויפיגעטייטשט אויף׳ן
פאלגעגדען אופן :זאל השי״ת אגשרייען אויף׳ן שטן ,פאדוואס ער
איז מקטרג און קריטיקירט דווקא ירושלים מיט דער טעגה אז די
דארטיגע אידישע יוגעגד איז גישט פדום געגוג און היט גישט אפ
פיגקטליד די מצוות־התורד .און דער גלייכען .מען דארף דאד נעמען
אין באטראכט אז ״הלא זה אוד מוצל מאש״׳ אז די דאזיגע קריטיקירטע
אידישע קינדער זעגען דערפאר אזוי שטארק אפגעזענגט אין עניגים
פון אידישקייט ודיל זיי זעגען קוים ארויטגעראטעוועט געווארען פון
פייער פון פיין און צרות .אין אזא מצב און אין אזעלכע טרויעריגע
אומשטעגדען אין וועלכע זיי האבעו זיר געפוגען ,האט ז־אר געקאגט
קומען דערצו אז די גשמה זאל חלילח וחמ איגגאגצען פארברענט
ווערען ,טא׳ לאמיר זיין צופרידען וואם זיי ארבייטען מיט מטירת־
נפש פאר פאלק און לאגד׳ אה עם איז פאראן א חאפנוגג אז מיט
דער צייט וועלען זיי זיד ,מיטן אויבערשטעגם הילף ,אויר אומקערען
צו תורה און אידישקייט) .רבי אלי׳ קלאצקין ז״ל(.
מען דארף נישט גריגגשעצען די היינטיגע יוגעגד.
אין א בריוו פון ארץ־ישראל וואס א פארצייטישער גרויסער
חסידישער רבי ,ד׳ מעגדעלע וויטעבסקער זצ״ל שרייבט צו זיינע
מקורבים ,דריקט ער אויט שטארקען באדויערען רואם מען גרינגשענט
די לעצטע דורות פון ״עקבתא דמשיחא״ און ער באמערקט t״וטפכם
אשר אמרתם לגז יהיה וכו׳ וידעו את הארץ״ — דווקא די יוגעגד
72
פון
ארץ
ישראל
אוצר
צו וועלכע מען באציט זיר מיט ביטול און פאראכטונג גראד זיי וועלעז
ארויסווייזען גדוים ליבע און איבעדגעבענהייט צום הייליגען לאגד.
)דבי ר ׳ מענדעלע וויטעבסקער זצ״ל(.
דעמאלט ווען ברודער קעמפען דארף מען נישט זיצען
און צוקוקען.
דעם פסוק ״האחיכם יבואו למלחמה ואתם תשבו פתן״ עדקלערט
דעד דבי יונתן אייבשיץ ד ל אויףין פאלגענדען פשום׳ען וועדטליכען
אופן tוואס דענקמ איהר זיך ז ״האחיכמ יבואו למלחמה״ — צי גלויבט
איחר אז בשעת די שונאי ישראל וועלען פידען מלחמה און אנגרייפען
אייערע ברודער און אדץ־ישראל .וועם זיין ״ואתם תשבו פה״ ,וועט
מען אייך דען לאזען זיין בלויזע צוקוקערס אץ דוהיגע אבסעדווא־
טארען ל — אויב איהר דענקט אזוי ,איז עס א פאלשע איינרעדעניש!
א יהד זאלם וויסען זיין ,אז אויב אייעדע ברודער אין אדץ־ישראל
וועלען זיין פאדוויקעלמ אין א מלחמה אין ארץ־ישדאל און דארט
בלוטיגען ,וועט אט די מלחמה א י י ד א י י ך נישט אויסמיידען
און אויך א י ה ד וועט דעדפון ליידען) .יערות־דבש(.
די יוגענד און ארץ-ישראל.
ביי אבדהם׳ן שטייט ״ויבן שם מזבח״ ,דעדויף זאגט רש״י ״על
בשורת הזרע ועל בשורת ארץ ישראל״ ,איינס איז פארבוגדען מיטן
אגדעדען? די ״בשורת הזרע״ קען נישט זית קיין צופרידענע אויב
עס איז ניט פאדאן דערביי אויך די ״בשורת הארץ״ ,ודייל אהן אן
אייגען לאגד אהן ארץ ישראל איז מען גארנישט זיכעד צו די קינדעד
וועלען»יד חאלטען ביי אידישקייט און עם איז א קנאפע האפגונג צו
עדווארטען צו זעהן ביי זיי א עבט אידיש נחת) .בשם גדול אחד(.
די שטראף איז נאר א צייטווייליגע.
אויף דעם פסוק ״חטא חטאה ירושלים על בן לנידה היתה״ )איכה
א׳( ,באמערקט דער לעמבעדגעד רב ,ד׳ יוסף שאול נאטאגםאן ד ל
פאלגענדע חאדאקטעריםטישע וועדטער •.דער עונש אויף ירושלים
פאר איתרע זיגד איז נישט ווייל דעד חטא איהדעד ווערט באטראבט
אלם ״איםודיעדיות״ וואס איז אנ׳ ״ א י ם ו ד ־ ע ו ל מ ״ א
סין
ארץ
ישראל
אוגר
73
שטענדיגער אייביגער איסור ,איהר עונש איו דער ועלבער ווי גיי
א נידה ,וועמעגס איסור איז גאר א צייטווייליגער און פארבייגייעגדיגער.
)שואל ומשיג(.
וואו נאר מען געפינט זיף דארף מען געדענקען ארץיישראל
״בבל ארץ אחוזתכם ,גאולה תתנו לארץ״ ,איו אלע לענדער וואו
איהר האט אייך צייטווייליג באזעצט ,רואו איהד האלט אייך דארט
אויף .זאלט איחד ת מ י ד זיין וואבזאם און זעהן אויסצולייזען דעם באדען
פון ארץ ישראל) .בשם גדול אחד(.
די פארשידענהייט פון ארץ־ישראל קלימאט.
דעד קלימאט אוגטערשייד אין ארץ־ישדאל פון איין ארט צום
צוויימען איז זעחר א גרויסער .דאס געמט זיך דערפון וואט וועגען
ארץ ישראל וועדט געזאגט ״ארץ צבי כ ת י ב בד.״ און די חז״ל זאגען:
״בזמן שיושבין עליה — דווחא ובזמן שאין יושבין עליה גמדא״ )גיטין
ב״ז( קומט אוים אז פריעד ,פאריז חורבן איז פון א י ? ארט צום
אגדערען געוועזען א גרויסעד דיםטאנץ ,ממילא איז אויך גגוגע
דעמ קלימאט געווען א גדויםעד אונטערשייד ,אבער נאכ׳ן חורבן ווען
דאס לאגד איז געווארען איינגעשרומפען זענען די ערטעד געוואדען
געאגראפיש גענטעד צו זיך ,דעד קלימאט אבער איז געבליבען דער
זעלבער וואם אמאל ,פון פאריז הורכן) .בדרך הלצה אין גאמען פון
רבי זאגענפעלד זצ״ל(.
זעהט אז אנדערע זאלען ניט דארפען דערמאנען.
עס שטייט :״שאלי שלום ירושלים יהי שלום בחילך״ .דאם איו
א ווענדונג צ ו די אידען ,אז זיי זאלען זיך אליין אינטערעםירען וועגען
גורל פון ירושלים ,וועט ממילא קומען דערצו אז עם וועט זיין ״שלום
בהילך״ און איחר וועט פארמיידען אז די שוגאי ישראל זאלען « T
דארפען וועגען דעס דערמאנען) .כתב״סופר(.
א מערקווירדיגע שטעלע.
אן איגטעדעםאגטע ,מערקווירדיגע שטעלע וועגען ארץ־ישראל איז
סאראן אינים ספר אהבת יונתן פון באוואוםטען גאון רבי ר׳ יונתן
74
סרן
ארץ
•שואל
אוצר
אייבשיץ זצ״ל! אויף דעם 8סוק ״השבעתי אתכם בנות ירושלים ובר
זאגען די ח ד ל ״שלא יעלו ישראל בחומה״ )כתובות קי״א( ,באמערקט
דערויף דער בעל ״אהבת יונתן״ אז דערמיט ווערט געמיינט ״אפילו
ברשות האומות״ .דאס הייסט ,אז אידען זאלען נישם עולה זיין און
אויפבויען ארץ״ ישראל אפילו דאן ווען די פעלקער וועלען ויי געבען
אן ערלויבעניש דערויף .די געגנער פון די חיבת־ציון באוועגונג
פלעגען זיך זעחר אפט באנוצען מיט רעם דאזיגען מאמר .דעד סאבא״
טשיווער גאון ,ר׳ אברהמ׳לע זצ״ל ציטירט די דאזיגע שטעלע און
ער ערקלערט דערויף או די הלכה איז ווי רש״י ,וועלבער איז מפרש
די ווערטער ״שלא יעלו בחומה״ — ״יחד ביד חזקה״ ד .ד״ נישט מיט
געוואלד) .אבני נזר(.
א פאלק וואט פארגעסט נישט דעם חורבן.
א פאלק ,וואם דורי דורות .אין משך פון גאגצען פעריאד פון
גלות ,פארגעםט עס נישט און גיסט כסדר טרערען אויף דעם חורבן
פון זיין לאגד — אזא פאלק קען אויך חאבען אין זיך די פולםטע
זיכערקייט ,אז זיין האפנונג צוריק צו עראבערען דאס לאנד וועט
םארווידקליכט ווערען .און דאם איז דער זין פונים פ ס ו ק :״זכור תזכור
וכר על כן אוחיל״ )א כה ג׳ כ { אויב עם קען זיין א ״זכור תזכור״
א שטענדיג פערמאנענט געדענקעו׳ קעו אייר זיין ״על כן אוחיל״ ,קען
מען גאנץ דרייסט זיץ פול מיט האפ גונג) .בינה לעתים(.
גאר אויף׳ן אייגענעם באדען.
אויפ׳ן פ ס ו ק :״ליראה אותי כל הימים אשר ה ס חיים על האדמה״
)דברים ד( זאגט דער אבן־עזרא פאלגענדע חאראקטעריסטישע תער־
ט ע ר :״וטעם כ ל הימים אשר ח ם חיים על האדמה ,כי השם ידע שלא
יוכלו לעשות מצוותיו כראוי והם בארצות המושלים בהם״ — דאס
הייםט ,כדי מקיים צו זיין ווי עס דארף צו זית אלע מצוות השם און
צו קומען צו דער געהעריגער מדרגה פון ״ליראה אותי״ — אזא
זאך איו גאר מעגליך אויסשליסליך ״על האדמה״ ,אין ארץ־ישראל.
)אבן־עזרא(.
פארוואס משיח איז נאף נישט געקומען?
דעם פסוק« ״מדוע לא בא בן־ישי גם אתמול גם היום אל הלחם״
)שמואל אי( האט א פארצייטישער רבי אויסגעטייטשט אויףין פאלגעגדען
8ון
ארץ
ישראל
אוגר
76
אופן ! מדוע ו פארוואס ו וואס איז די סיבה וואס ״לא בא בן־ישי גם
אתמול״ ,וואס משיח איז וישם געקומען אין פארגאגגענע ,פריעריגע
דורות ווען עם זעגען געווען אזויפיל צדיקים און גאונים ,״גם היום״
און אויך ניט אין אונזער היינטיגער ציים ,ודעך דאס מעסטעל פון
פיין און צרות איז שוין אזוי גרויס ו אויב דאס איז אומפארשטענדליך,
זאל מען וויםען אז דאם איז דערפאר ,ווייל ״אל הלחם״ 1ווייל דעד
גאנצער געדאנק וועלבער באשעפטיגט דעם אידישען מח איז גאר
וועגען בדויט־פראגען און מאטעריעלע ,גשמיותידיגע הצטרכות׳ן .און
חאבען ווייניג אין זינען דעם כלל־ישראל ,צרת־ישראל און ארץ־
ישראל) .פארצייטישער צדי?!(.
אין ארץ־ישראל דארף מען לעבען באשיידען.
אין פסוק שטייט! ״מי יעלח בחר ד׳ ומי יקום במקום קדשו״
)תחלים ם״ד( .דאס עולה זיין קיץ ארץ־ישראל איו געגליכען צו דער
שטייגערונג פון א בארג ,ווען מען שטייגט אויף א בארג ווארפט
מען פון זיך אראפ אלע שווערע באלאסטען און קליידער ,און מען
נעמט זין־ מיט נאד די זאבען וואס זענען אמנויטיגסטען ,דאס זעלבע
דארף זיין אויך ווען מען גייט קיין ארץ־ישראל — מען דארף דארט
אזוי איינארדנען דאס לעבען אז אלץ זאל זיין אויף א באשיידענעם
אופן ,אחן לוקסוס ,אחן ספעציעלע פארלאנגען און אמביציעס! ווען
מען קומט אויפין ״ארץ־ישראל בארג״ ,דארף מען זיין צופרידען
אז מען האט דאס גויטיגסטע) .רבי חיים יוסף דוד אזולאי זצ״ל(.
די קינדער פון פרומע עלנזערען.
ווען עם חאט זיך מיט יארען צוריק אנגעהויבען ד י חיבת־ציון
באוועגוגג האט עס אנגעטראפען אייד גרויס געגגערשאפט מצד די
פרומע ,ארטאדאקסישע קרייזען .זייער מאטיוו איו געווען וואם על
פי ר ו ב באשטייען די טועד און בויער פון גישט פדומע עלעמענטען.
האט דערויף איינער פון די גדולי הדור באמערקט ,אז נאך דוד
המלך האט פאראויםגעזעהן דעם דאזיגען אופן פון שיבת־ציון .אין
תחלים ווערט געזאגט ״וזרע עבדיו ינחלוה ואוהבי שמו ישכגו בה״
)תהלים ס״ט( .עם שטייט דעד אויסדרוק ״ ו ז ר ע עבדיו״ און נישט
״עבדיו ינחלוה״ .דאס מיינט מרמז צו זיין אז די ק י נ ד ע ר פון
זיינע קנעבט ,די יוגענד וואס שטאמט פון פרומע עלטערעז וואם חאטש
76
פון
ארץ
ישראל
אוגר
זיי אליין וועלען נ י ט זיין פרוט גענוג ,ראך וועלען זיי ארבען דאם לאגד
און צוגרייטען אז עם זאל זיין ״ואוהבי שמו ישכנו בה״) .בשם גדול אחד(.
די פאר׳עקשניטע אסימילאטארעץ.
אין פטוק שטייט! ״והביאו את כ ל אחיכם מכל הגויים מנחה לד׳
בסוסים וברכב ובצבים ובפרדים ובכרכרות״ )ישעיהו ס״ו( ,וועלכע
אידען וועלען דאם זיצען מיט פארלייגטע הענד און ווארטען ביז די
גויס וועלען זיי ברעגגען קיץ ירושלים ן די שטארק פרומע אידען,
הערענדיג ,אז משיח איז געקומען ,וועלען דאך זיכער אליץ לויפען
מיט׳ן גרעטטען אימפעט .די ווייניג פרומע ,וועלען אפשר גיץ אביםעל
פאמעליכעד ,אבער גיין וועלען זיי זיכער ,טא וועמען מייגט דא דער
פסוק 1נאר ווייזט אויס׳ אז דער גביא האט פאראויםגעזעחן ,אז אויך
דאן ,ווען יעדער וועט שוין זעחן באשיינפערליך אז ד י שעה פון
דערלייווגג האט ש ו ק געשלאגען ,וועלען זיד נאד אלץ געפיגען אזעלכע
אידעלעד ,פארזונקענע אין טומאת הגלות און דורכגעפרעםענע דורד
ד י אסימילאציע־גיפטען ,וואט ווען אפילו זיי וועלען דערהערען אז
משיח איז געקומען וועלען זיי זיד נישט רירען פון זייער פארגליוועט־
קייט און די גויים וועלען זיי מוזען מיט צוואגג ארויפזעצען אויף
פערד און וואגען און זיי אוועקפירען אלם ״מנחה״ אלם ״מתנה״
קיץ ירושלים ,ווייל אליץ גיין — דאס נישט ! ) ר ב י ר׳ משה קאברינער
זצ״ל(.
לשון־הקודש.
וועגען ד י לייט ,וואס לעבען אין אדץיישראל ,און זענען פורקי
עול ,הי טען נישט אפ די מצוות השם ,רעדען לשוךהקודש און פאר־
שפריימען אפיקורסות און כפירה אין דער הייליגער שפראר׳ געפינט
זיך אין רעם ס פ ר ״אבני א ז ל ״ פאלגענדעד טרעפליבער געדאנק:
אין ירושלמי)סנהדרין פ״ז( געפיגט זיד א מערקווירדיגער מאמר וואם
לייענט זיד! ״מסית אומר בלשון חקדוש ומדיח אומר בלשון הדיוט״.
דעד זין דערפון איז :א סד ווילען אוועקרייםען די יוגעגד פון אידיש־
קייט מיטן בח פון לשון־הקודש און דווקא אין דעד חייליגער שפראד
פאנגען זיי ד י נשמות און פלאגצען איין כפירה א ץ ג־ט לאזיקייט
אין ד י יונגע אידישע הערצער .אנדערע ווידער פאדשפדייטען דברי
מינות און כפירה׳דיגע געדאנקען דורכ׳ן אנגעמען זיר פאר דעד
פון
ארץ
ישראל
77
אוצר
אידישעד שפדאך ,די שפראך פון די אידישע פאלקס-מאםען —
לשון הדיוט ,אבער ביידע סאדטען כפירה־פאדשפדייטעד זעגען מסיתים
און מדיחים ,סיי ווען עם ווערט געמאכט אויף לשון־הקודש און סיי
ווען מען מאכט עם אויף אידיש ,לויט׳ן דין אבעד איז דער מסית
געפעדליכעד און שעדליכער פון דעם מדיח ,טאקע דערפאר ,ודיל
ע ר שטיצט ז י ו אויף כלומרישטער קדושה ,פרעדיגענדיג זייגע געדאגקעו
פון כפירה אויף לשון־הקודש) .אבני אזל(.
נאציאנאלער שטאלץ,
גאר דעמאלט ווען אידען געפינען ז י ו אין ארץ־ישראל קענען זיי
האבען נאציאגאלען שטאלץ און ווירדע .דאגעגען אין גלות איז זייער
שטאלץ געבראכען .אויף דעם פסוק! ״במסתרים תבכה נפשי מפגי
גוה״ זאגען די חז״ל! ״אמר ר׳ שמואל בר י צ ח ק מפני גאוחם של
ישראל שנטלה מהם ונתנה לאומות חעולם״ )חגיגח חי( — דעד רבוגו
של עולם ,כביכול ,וויינט אין די מסתרים אויף דעם וואס דעד אידישער
שטאלץ איו אוועקגענומען געווארען און איז געגעבען געווארען צו
די אומות־העולם ,די שרעקליכסטע קללה וואס עס שטעלט פאר דעם
גלות מיט זיין גאנצער טראגישקייט איז אויסגעדריקט אין דעם פסוק
״ושברתי א ת גאון עזכם״ )ויקרא ל״ג .י״ט( )דרוש־ווארט(,
{
דער חנוך פון דער יוגענד,
אמר ר ב י אליעזר ב״ר שמעון ,גוח לו לאדם לגדל לגיון אחד
משל זיתים בגליל ולא תיגוק אחד בארץ־ישראל )בראשית רבה( .צומי
שווערע פאראנטווארטליכקייטען און אויפגאבען האט מען פאר זיך אין
ארץ־ישדאל ,מען דארף אויפבויען דאס לאנד און מען דארף אויך
געבען א געהעריגע תורה׳דיגע ערציהונג דעם יונגען אונטעדוואק־
סעגדעןדור .פון דעם מאמר חז״ל איז צ ו זעהן אז די צווייטע ,דעד
הגיד פון דעד יוגעגד איז די שוועדסטע אויפגאבע) .דדוש־ווארט(.
א פשוטע ,נאטירליכע זאך.
״עתידח ארץ ״שתתפשט״ בכל חארצות )חז״ל( .א באקאנטעד
גדול חאט אויםגעטייטשט דעם דאזיגען מאמר חז״ל אויף פאלגענדען
78
פון
ארץ
ישראל
אוצי
אופן! עס וועט קומען א צייט ווען דער געדאנק אז גאנץ ארץ ישראל
זאל געהערען צו אידען וועט ווערען א ״ פ ש ט ו ת /א פשוטיע נאםירליכע
זאד ביי די פארשםעהער פון אלע פעלקער) .בשם גדול אחד(.
א וויזיע פון א פארצייטישען מקובל.
דעד גרויםער מקובל רבי משה ק$רדאווירע זצ״ל רעדעגדיג
וועגען דער צוקוגפט שרייבט צווישען אנדערען פאלגעגדע ממש
נביאאישע ווערטער :״בימים ההם יתחרו בגוי בגוי ,ח ר ב איש ברעהו
וישראל יהי׳ ביניהם צער גדול ,וכל אחד ואחד ירצה לבוז א ת הרחלה
הזאת ולאכול את בשרה ויתגלה אליהם משיח בעוני גדול ואז ידבו
ויגדלו הגיסים עד אין קץ אשר אין הפד .יכול לדבר ולא שכל
לשער״ — .אין ״יעגע טעג״ וועט איין פאלק מים׳ן אגדערען קאגקו־
רירען און זיך ארומרייסען .איינער וועט דעם אנדערען אריינשטעכען
א שווערד ,און דאס אידישער פאלק וועם צווישען זיי ליידען אונגעהויעדן
צער און יעדער אייגציגער וועט וועלען בארויבען דאס דאזיגע עלענדע
שעפעלע און עסען איהר פלייש .אינמיםען דעם דאזיגען גרויסען פית
וועמ משיח זיך אנטפלעקען און פון דעמאלם אן וועלען די ניסימ ויך
פארגעסערען און מעהרען ביז אהן א סוף ד י ניסים וועלען זיץ אזוי
וואונדערליך אז דאם מויל וועם עס גארגישט קענען דערציילען און
דער שכל וועם עס גישט אימשםאנד זיין צו באגרייפען) .שיעור קומה(.
מיט אייגענער און השי״תיס הילף.
חאםש די פולשםעגדיגע גאולה איז אינגאנצען אפהענגיג פון
השי״ת ,דאך מוזען די אידען אליין אדויסווייזען די גרעםםע אנשטרענ־
גוגגען צוריק צוקערען אין הייליגען לאגד ,און דאס איז דעד פשט
פוג׳ם פםוק אין וועלכען השי״ת האט געזאגם צו יעקב אבינו! ״שוב
לארצד ולמלודתד ואימיבה עמד״ .עם שטייט גישט ״ואיסיבה לד״ —
איד וועל ד י ר גוםס םאן ,נאד ״ואימיבה עמד״׳ איד וועל מ י ט דיר
גוטס טאן .דאס הייסט׳ איד מיט ד י ר צוזאמען ,דו ,טו דאס דיינע
און זיי מקיים דעם ״שוב לארצד ולמולדתד״ ,און איך וועל ד י ר שוין
צוהעלפען) .כתב םופר(.
פון
ארץ
יעראל
אוצר
79
ווען מען דארף זיף פרייען.
עם שטייט ״והיה בי תבואו אל הארץ״ .דער אויסדרוק *והיה״
איז א לשון שמחה ,אנצודייטען אז מען קען ז י ו נישט פרייען נאד
דווקא ווען מען קומט קיין ארץ ישראל) .אור־החיים(.
א שארפזיניגער רמז.
אין פסוק שטייט :״ולקחתי אתכם אחד מעיר ושנים ממשפחה
והבאתי אתכם ציון)ירמיהו גי( .דער זין דערפון איז .אז די צוקונפ־
טיגע גאולה און דאס ברענגען דאם אידישע פאלק אין ציון וועט
זיין ד ו ר ו אזעלכען וואס וועט גערופען ווערען אויפ׳ן גאמען פון
זיין שטאט און ד ו ר ו צוויי וואס וועלען באצייכענט ווערען אויפין
נאמען פון זייערע משפחות! ״אחד מעיר״ דאס מיינט מען אליהו
הנביא ,וועלכער ווערט גערופען ״אליהו התשבי״ ,״אליהו הגלעדי״,
אבער דער נאמען פון זיין משפחה ווערט אין ערגעץ נישט דערמאנט,
״ושנים ממשפחה״ ווערט געמיינט משיח בן יוסף און משיח בן דוד,
וועלכע טראגען די נעמען פון זייערע משפחות און אפשטאם) .ווילנער
גאון זצ״ל(.
אין ארץ-ישראל מוז מען פירען א נארמאל לעבען.
אין פסוק שטייט :״ובני ישראל אכלו את המן וכוי עד בואם
אל ארץ נושבת״ )בשלח ט״ז( .דער זין דערפון איז! ווען אידען
געפינען ז י ו אין גלות ,אין דער מדבר וואו עס קומט זיי אויס צו לעבען
אין שווערע אומנארמאלע באדינגונגען ,דאן מוזען זיי ז י ו אויםהאלטען
מיט נימים ,מיט מן פון הימעל ,מיט ״בארה של מרים״ .מיט ״שמלתו
לא בלתה״ און דער גלייכען .דאגעגען ,אבער ,ווען זיי קומען ״אל ארץ
נושבת״ ,אין אייגענעם לאנד ,דעמאלט דארף מען ז י ו שויו נישט
פארלאזען אויף בלויז נימים ,דאן איז די צייט אנציהויבען פירען אן
ארבייטזאט ,פראדוקטיוו און נארמאל זעבען אווי ווי אלע נארמאלע
מענטשען) .רבי מרדכי גימפעל יפה ז״ל(.
שכר אהן א גרעניץ.
ד י וואס קומען קיין ארץ ישראל און פירען ז י ו דארט אויף
לייכטזיגיג און קריגען זיו אדום — אויף די לייען א י ו דעם פ ס ו ק :
80
פון
ארץ
ישראל
אוצר
״ותבואו ותטמאו את ארצי ,מי בקש זאת מידכם רמוס חצרי׳ /אבער
דעד רואם קומט אחין מיטן צוועק ז י ו אויפצופירען בקדושה ובטהרה,
פאר דעם איז גארנישט פאראן קיץ גרעניץ צו זיין שכר) .אדוזות־ח״ע׳
פון רבי אהרן הכהן פון לוניל(.
קלות־ראש.
אין בבא בתרא צ׳ רעכענט די גמרא אויס די זאכעז פ ץ ״צדבי
אוכל נפש״ וואט מען טאר נישט ארויספירען פון א ^ ש ר א ל * .אין
מוציאין פירות מא״י דברים שיש בחם חיי גפש כגון יינות ושמנים,
ר׳ יהודה בן בתירא מ ת י ר ביין מפני שממעט א ת התיפלה״ — .מען
טאר נישט ארויספירען פון א״י קיץ פרוכטען׳ זאכען וואס זענען
פאר דער דערנערונג פונים נפש ווי צ .ב .וויינען׳ אוילען .ר ׳ יהודה
בן בתירא איז מתיר ביי יויין ,ווייל וויץ ברענגט צו קלות־דאש .דערויף
האט איינער פון די גדולי ישראל באמערקט :אויב זאכען וואס ברעגגען
צו קלות־ ראש מעג מען א ר ו י ס פ י ר ע ז םיז ארץ־ישראל ,נאד
מען דאו מעגטשען ,וועלכע ברעגגען אריץ קלות־ראש ,געוויס גישט
א ר י י נ ל א ז ע ן אין הייליגען לאגד) .בשם גדול אחד(.
מעלות און חסרונות.
די מפרשים פרעגען :די מרגלים ,אויסרעכענדיג די חסרוגות
פון ארץ־ישראל ,האבען זיי דאך א־יך געשילדערט די מעלות זאגענדיג
בפירוש, :׳וגם זבת הלב ודבש היא״ ,טא פארוואס איז זייער חטא
אזוי גרויס געוועןז נאד ווערט דערויף דערקלערט :פון דעם אופן
און ארט ווי אזו־ א מענטש ענפערט אויף א פראגע קען מען זעהן זיין
שטעלונג און מייגונג וואס ער האט :האט מען א גוטע ,פאזיטיווע
מיינוגג רעכענט מען צוערשט אוים די חסרונות און שאטען״זייטען
און דערנאד גיט מען צו ״דאן /טראץ דעם״ ,נישט געקוקט אויף ד י
אלע שאטען־זייטען האט זי ד א ו אזעלכע און אזעלכע מעלות ,וועלכע
איבערוועגען די חסרונות .דאגעגען אבער ,ווען עמיצער האט א
שלעכטע מיינונג וועגען עפעס א זאד אדער געגענשטאנד ,חויבט ער
אן זיין שילדערוגג מיט ד י מעלות און פארענדיגט מיט די חםרוגות
און שאטען־זייטען .דער רושם וואס עס בלייבט ביים צוהערער פון
א דערציילונג איז שטענדיג דער אופן פון דערציילען און דעד
ל ע צ ט ע ר אויספיר און מסקנה ,צו וועלכער דער דערציילער קומט
1
פון
ארץ
ישראל
אוצר
81
דער זעלגער פאל איז אויך געווען ביי די מרגלימ .זיי האגען אנגע־
הויבען צו דערציילען וועגען דעם לאבד פון די גוטע ,פאזיטיווע זייטען
וואס דאט לאגד באזיצט :״באנו א ל הארץ וגם זבת חלב ודבש היא״,
אבער ליידער — האבען זיי באלד געפדואוומ אפשוואכען דעם ערשטען
איינדרוק — וואט פארא ווערט האבען די אלע זאכען און וואס קומט
ארויס פון די אלע גוטע זאבען וואט דאט לאנד באזיצט ,אז מיר זעהן,
אז עם איז ״אפס כי עז העם הזה״) .מפרשים(,
דער שטן וואט פארשטעלט זיר מיט ליבשאפט צו ירושלים.
עט שטייט אין פסוק ״וגער ד׳ בך השטן וכר ויגער ד׳ בך הבוחר
בירושלים״ .דעד אויסדרוק הבוחר בירושלים באציט זיך אויפ׳ן שטן
וואט פארשטעלט זיך מי ט זיין ליבשאפט צו ציון וירושלים כדי אזוי
צו קעגען אוועקדייטען אידען פון אידישקייט) .דער מינטקער גדול ז״ל(.
נישט מיט׳ן כח פון כלי־זיין.
יעקב אבינו האט געבעגשט זיין זון און געזאגט :״יהודה אתה
יורוך אהיך״ .אין דער ברכה פון יהודה זענען פאראן אלע אותיות
פון דער תורה ,גאנץ אלף־בית ,א חוץ דעד אות ״זיין״ ,דאט איז
אנצודייטען ,אז דער נצחון פון מלכות ישראל וועלכעס שטאמט פון
שבט יהודה ,וועט נישט פארקומען דורך דעד חילף פון שווערד און
ביקס און כלי־זיין ,נאד מיט׳ן כח פון גייסט .״לא בחייל ולא ב נ ח
כי אם בדוחי״) .רבנו בחיי(.
ח ס י ד י ש ע ווערטער און רעיונות
א פייערל וואט ברענט אייביג.
די תלמידים פון רבי נחמן ברעםלאווער זענען אלע געוועזען
דורכגעדדונגען מיט א גרויסע ,פייערדיגע ליבע צום הייליגען לאנד.
די האבען אנגעוויזען דערויף ,אז אט די דאזיגע שטענדיגע אהבת־
ארץ־ישדאל נעמט זיך און ציהט איחר יניקה פון זייער הייליגען רבי׳ן,
וועמענט נשמה איז געווען שטארק דבוק אין ארץ־ישראל אויסדרוקעגדיג
ז י ך ז ״מיץ פייער׳ל וועט שוין אזוי ברענען )טליען( ביז משיח וועט
ק ו מ ע ך ) .סיפורי חסידים(.
82
פון
ארץ
ישראל
אוצר
אז מען איז דארט מיט דער מחשבה,
רבי יעקב יוסף פון פולגאה ,דעד בעל ״תולדות׳* שרייבט! ״אפילו
הוא דר בוויץ־לארץ וחושב תמיד על ארץ־ישראל וחושק אליה ד ו מ ה
כמו שאין לו אלוח ,אבל באמת יש לו כי מחשבתו ת מ י ד לארץ־
ישראל״ — אפילו דעד וואט וואוינט אין חיץ־לארץ און ע ר טראכט
שטענדיג וועגעו ארץ־ישראל און ער גלוסט צום הייליגען ל א נ ה איז
נאר ג ל י י ד ו ו י ער וואלט נישט געהאט קיין ג־ט ,אבער באמת
חאט ע ר יא א ג־ט ,ווייל זיין מחשבה איו שטעא־יג אין ארץ־ישראל.
״במקום המחשבה ש ם האדם״ — דארט וואו די מחשבה איז ,ד א ר ט
אין דעד מענטש )בעש״ט() .בן־פורת־יוסף(.
דער בעש״ט האט געדארפט זיין אין חוץילארץ.
ווי באוואוםט איז דער בעש״ט זצ״ל געשטערט געווארען צו
קומען קיין ארץ־ישראל .פארשידענע מניעות און סיבות זענען געווען
דערביי .דערויף חאט דעד ״בעל חתניא״ געשריבען צו רבי ישראל
פלאצקער זצ״ל בזח חלשון :״דכירנא עוד מבית אדמו״ר! יש נשמות
שצריכות דווקא ארץ־ישראל ויש נשמות שצריכות דווקא חיץ־לארץ״ —
פאראן נשמות וואס דארפען דווקא א״י און פאראן אזעלכע נשמות
וואס דארפען דוקא חוץ־לארץ) .מסיפורי חסידים(.
או־ץ־ישראל איז מסוגל צו גשמיות און צו רוחניות.
אין דעם בריוו וואס דעד גערער רבי ר׳ אברהם מרדכי אלטער
זצ״ל האט געשריבען פון ארץ־ישראל נאך זיין ערשטען באזוך דארט
אין יאר 1921שרייבט ע ר צווישען אנדערען פאלגענדע חאראקטע־־
ריםטישע ווערטער! ״הנני שבע רצון מאד בראותי כי יכולים ג ם לבוא
א ל חמגוחה ולהתגהג בארץ־ישראל בדרכי היהדות כאשר הורונו
אבותינו ואבות אבותינו וכוי .אלו שאין יכולים לחשתקע בארץ הקדושה,
יפרישו כל אחד מהונו סכום מסוים ולקנות לו שם חבל ונחלח ,והוא
גושא פירות גם בעולם חזח״.
איך בין זעחר צופרידען זעענדיג אז מען קען דא פירען א
מנוחה׳דיג ,רוהיג לעבען און זיך אויסלעבען אויף דעם וועג און
גייסט פון אידענטום אזוי ווי עס אונז געלערענט אוגזערע עלטערען און
מון
ארץ
ישראל
אוצר
83
אוגזערע עלטערעגט ע ל ט ע ר ע ן . . .די וואם קענען זין־ גישט באזעצען
אין חייליגען לאמה זאל יעדער דארט איגוועסטירען 8באדייטעגדע
סומע פון זיץ פארמעגען און קויפען א נחלה און ער וועט נושא פירוח
זיין אפילו אויף ד ע ד וועלט) .אוסף מכתבים(.
באשערט פון הימעל.
ר ב י צבי קאמיגקער זצ״ל ,א חבר פון ד ג י גרשון קיטיווער זצ״ל
חאט שטארק משתוקק געווען צו פארען קיין ארץ־ישראל .ע ר האט
אבער גישט געחאט קיין געלד אויף חוצאות .איינמאל איז צו איחס
געקומען א דארפםמאן און האט איבערגעלאזט ביי איחס א פאר שיך.
ווען די רביצין האט אויפגערוימט די שטובען ,האט זי באמערקט אין
א ווינקעל א פאר שיד פון וועלכע עם האט ארויסגעשטעקט טיל
ג ע ל ה די רביצין איז געלאפען דאס דערציילען איהר מאן .הערענדיג
די דאזיגע בשורה האט רבי צבי געזאגט צז זיין ווייב! זעהסט ,דאם
האט מען מיד צוגעשיקט פון הימעל כדי איד זאל האבען אויף הוצאות
קיץ א״י) .אור ישראל(.
דער ארץ־ישראל־הימעל.
דער הימעל אין ארץ־ישראל איז אנדערש פון אנדערע הימלען!
חאטש מיט׳ן גשמיות׳דיגען אויג זעהט דעד מענטש נישמ קיץ שום
אנדערשטקייט ,דאד אבער דעד וואס לעבט אין ארץ־ישראל ,חאט ליב
דאס לאגד און גלויבט אין דעד ד׳ייליקייט רואם שוועבט דארט ,דעד
קען זען דעם אונטערשיד פון די חימלען) .רבי נחמן ברעסלאווער זצ״ל(.
טריט ביי טריט.
א רמז ,אז מיד דארפען שטרעבען צו דערגרייכען ארץ־ישראל
גישט מיטאמאל נאד ביסלעכווייז איז פון דעם אויסדרוק ״עקבתא
דמשיחא״ )פון לשון ״עקב״ ,טריט( דאס הייסם ,עס דארף פאדקומען
בחדרגח ,שריט נאד שרימ) .רבי ר ׳ בונם פשיסחער זצ״ל(.
אז מען גייט א ת י ם פון ל א נ ה
כי תצא — )אויב וועסט ארויסגיץ פיו ארץ־ישראל אין חוץ
לארץ( למלחמה ,זאלסטו וויםען או וועסט דארפען פירען א מלחמה
84
פון
ארץ
ישראל
אוגר
פאר ריק עקזיסטענץ און פאר דעם קיום פון דעד תורה) .רבי ר׳
יצחק יעקב פון לובלין ,דעד ״חוזה״ זצ״ל(.
דער ניגון פון ארץ־ישראל.
יעדע זאך אין דעד וועלט האט אי הר ניגון ,יעדער דומם ,חי וצומח
ומדבר האט א ניגון ,יעדע אומה האט א ניגון ,אפילו די אמונה האם
איתר ניגון און אויר ארץ־ישראל האט איהר ניגון און ווען יעקב
אבינו האט געשיקט פץ ארץ־ישראל צו די קיגדער ״מזמרת הארץ״,
מיינט דאס ,אז ער האט געשיקט א ״ נ י ג ו ן ״ פון ארץ־ישראל
אין מצרים אריץ) .רבי ר .נחמן ברעסלאווער זצ״ל(.
די צוויי חשוביםטע בערג אין ארץ־ישראל,
דעד ״דברי חיים״ ,רבי ר׳ חיים סאנרזער רב זצ״ל איז אין זיינע
יוגענד־יארען געווען א תלמיד פון רבי ר׳ שמעון סופר ,דעד
קראקאווער רב זצ״ל .אין די שפעטערע יארעו חאט דעם סאנחער
אגגעהויבען צו פארען צו רבי ר׳ ישראל׳טשע ריזינער צדיק זצ״ל.
צוריקפארעגדיג ,איינמאל ,פון ריזין דורך קראקא חאט איחס רבי
שמעון זיץ פריעריגער רבי ,האלב ערנסט־חאלב־ווערטעלדיג
געפרעגט! — ״האלט איהר טאקע אז דער ריויגער איז א גרעסער
גאון פון מיד״? דערויף האט איהם דעד םאנדזער געעגפערט :״אין
ארץ־ישראל זענען פאראן צוויי חשוב׳ע בערג ,דער ״הר־סיני״ אויף
וועלכען עם איז געגעבען געווארען די תורה ,און דער ״הר־המוריה״
אויף וועלכען יצחק אבינו איז געבראכט געווארען צו דער עקדה .איז
דאך אין פלוג אוגפארשטעגךלעך tפאדוואס איז דעד בית־המקדש
געבויט געווארען אויף׳ן המוריד .און נישט אויפ׳ן הר סיני אויף דעם
פלאץ וואו די תורה איז געגעבען געווארען? נאד ,ווייזט אויס ,אז
דער פלאץ וואו א איד איז גרייט אויםצושטרעקען דעם האלדז פארץ
דבוגו של עולם ,איז ביים באשעפער אמך וויכטיגער פון רעם ארט וואו
די תורה איז געגעבען געווארען .תורה און לומדות — האט רבי חיים
צוגעגעבען — איז ביי אייך דא זעהר אס ך ,אבער אין ריזין האב
איד געזען גרייטקייט פאר קדוש־השם״) .שמועות טובות(.
טין
ארץ
ישראל
אוצר
85
״גלגול מחילות״
א חסיד איז אמאל געקומען צו דבי מעגדעלע קאצקער וצ״ל און
איחס געזאגט אז ער האט באשלאסען צו פארען קיץ ארץ־ישדאל .וואם
האט דיך באמאויגען צו דער החלטה 7האט איהם דעד קאצקער
געפרעגט — דערויף האט איהם דער חסיד געענפערט! איך וויל
דערפאר פארען קיץ ארץ־ישראל ,כדי דארט צו שטארבען און דארט
באגדאבען ווערען גישט דאדפענדיג דורכצומאכען ״גלגול מחילות״
— אט דאס תייסט א אמת׳ער בעל־גוף און בעל־תענוג — האט דעד
קאצקער סארקאסטיש א זאג געטאן — דער איד האט זיף אזוי ליב,
אז אפילו נאך׳ן טויט האט ער מורא אז זיין גופ׳ל זאל נישט חלילה
ליידען קיץ יסוד־ ם) .געהערט פון א חסיד(.
די מערהייט דעצידירט.
ווען דבי גחמן ברעסלאווער חאט באשלאסען צופארעז קייז ארץ־
ישראל׳ חאבען זיין בני ב י ת איחם אפגערעדט דערפון ,מחמת אזא
רייזע אין דאמאלסדיגע צייט איז געווען זעהר ריזיקאליש און איז
געווען פארבונדען מיט גרויס סכנת־נפשות .רבי נחמן זצ״ל האט זיך
אבער נישט געלאזט באאיינפלוסען פון די רייד פון זיין פאמיליע און
ער חאט געזאגט :״איך וועל מיץ באשלום נישט ענדערען און איך
וועל זיכעד פ א ר ע ף .מיט׳ן רוב — האט ע ר געטענה׳ט — בין איך
שוין דאדט און מיד האבען א כלל אז •״מעוטא ב ת ר דובא א ז ל י ׳ —
די מינדערהייט גייט נאך דער מערהייט) .שבחי הר״ן(.
די הויפט ארבייט אין משיח׳ס צייטען,
רבי שניאור זלמן שניאורסון דער בעל ״התניא״ זצ״ל האט שטארק
אגיטירט אז מען זאל שיקען וואס מעהר צדקה־געלד קיץ ארץ־ישראל
און אויסצוהאלטען ד י וואס ליידען דארט גויס .צווישען אנדעדען
האט ע ר געשריבען! כל עיקר עבודת ד ׳ בעתים הללו בעקבות
דמשיחא היא עבודת הצדקה — די הויפט געטליכע ארבייט אין די
דאזיגע צייטען ,די צייטען פון משיח ,דארף זיין די ארבייט פון צדקה.
)אגרת־הקודש(.
86
פון
ארץ
ישראל
אוצר
דער פלאן פון׳ם צוקונפטיגען בית-המקדש.
דעד דין איז» »לא ליסתר איגש כ י בנישתא עד דבבי כ י כבישתא
אחריתא״ — מען טאד גישט צעלייגען א שוהל איידער מען ג ו י ט
אויף א צווייטע .אין די מדרשים וועדט געזאגט אז השי״ינ אליין איז
מקיים די חורה .איז דאך א פראגע ,ווי אזוי האט מען פון הימעל
געקענט דערלאזען צום חורבן פון ב י ת ־ ה מ ק ד ש ו נאד מוז ד א ו זיין
אז נאך פאר׳ן חורבן איז שוין אין הימעל געוועזען פארטיג דעד גאנצער
בנין לעתיד — הייסט עם שוין ממילא ״עד דבבי כי בנישתא אחריתא״.
דאם איז אויך מרומז אין פ ס ו ק ! )איכה בי( חשב ד׳ להשחית
חומת ציון — דעד אויבערשטער האט געוואלט צעשטערען די מויער
פון ציון — .חאט אבער ד י דאזיגע מחשבח נישט געקענט אויםגעםירט
ווערעז ביז עם איז פ ר י ע ר געוועזען — ״נטח קו״ — מ׳חאט געהאט
געמאכט דעם פלאן פונים צוקונפטיגען בית חמקדש .דעמאלט ערשט׳
״לא השיב ירו מבלע״ — חאט ד י מחשבה געקענט אויםגעפירט וועדען.
)גערער רבי זצ״ל(.
ארץ־ישראל און שבת.
ארץ־ישראל איז די נשמח פון אידישען פאלק ,דעד שבת — די
נשמד .יתרה .דארט ווי ו׳איז פאראן נשמח איז דא פלאץ פאר נשמח
יתדה) .פארצייטישער צדיק(.
דער גלות איז אזוי שווער.
רבי פנחם׳ל קאריצער זצ״ל האט שטארק געבענקט נאך ארץ־
ישראל .אין מינוטען פון גרויס דבקות האט ע ר געזאגט בזה ח ל ש ץ !
״דער גלות איז אזוי שוועד און דער וועג קיץ ארץ־ ישראל איז אויד
נ י ש ט ק י ה ל ן ף,
ק ע ן ז י ו
״ א י ו
אזוי שווער.
ויען איד לערען רעם זוהר הקדוש שפאר איד מיד א8״) .רבי פנחםיל
קאריצער זצ״ל(.
דער מושל איבער אלע פעלקער.
השי״ת האט באשאפען ארץ־ישראל פריער פון אנדערע ל ע נ ד ע ה
איז דאך ארץ־ישראל דאם עלטסטע לאנד .עס איז אנגענומען אז דער
»ון
ארץ
ישראל
אוצר
87
עלטםטער איז א מושל איבער די אינגערע ,קומם ממילא אויס אז
ארץ־ישראל ,ווי דאס עלטםטע ל א נ ה וועט ד׳אכען א ממשלה איבער
אלע לענדער) .״הסד לאברהם״׳ פון רבי אברהם פאדאלסקער זצ״ל(.
דער חלום וועגעז דער שכינה וואס וויינט.
ווען רבי יעקב שמשון שיפיטוווקער זצ״ל איז געווען אין ארץ־
ישראל האט ער דערזעהן אין חלום די געשטאלט פון דער שכינה אלס
וויינענדע פדוי ,וואס איז זיך מצער אויף איחר יוגענד־מאן וואם איז
פריצייטיג געשטארבען ,ווען רבי יעקב שמשון האט אויפגעוואכט פון
חלום .האט ע ר געזאגט :איך פיהל נישט נאך עמיצען אין דער וועלט,
וואם זאל קענען אנגערופען ווערען דעד מאן פון דער שכינה ,נאד
דעד קדוש רבי פנחםיל קאריצער ,ער איז זיכער נפטר געווארען .עם
האט זיך טאקע ארויםגעוויזען אז אין דער זעלבער צייט וואס דער
חלום איז פארגעקומען האט רבי פנחס׳ל אויסגעהויכט זיין הייליגע
נשמה) .סיפורי חסידים(.
פארבינזוען איינס מיט אנדערען,
אמונח תפלח ,ניסים וארץ־ישראל הם בחיגה אחת וכולם תלויים
זח בזח — אמונה ,תפלה ,ניםים און ארץ-ישראל זענען איין בחינח
און איינס איז אפהענגמ פון׳ם אנדערען) .רבי נחמן ברעםלאווער זצ״ל(.
א וועג־מאכער פאר משיח.
דער געטרייער תלמיד פון רבי נחמן ברעםלאווער ,שרייבט פון
דעד גרויםער אחבת ארץ־ישראל פון זיין רבי׳ן און פארענדיגט מיט
די ווערטער :״האחיון למישרי דרך לפני מלך המשיח״ — ער איז
געווען דער לעצטער פון די וואס האבען אויסגעבאנט א וועג פארן
מלך המשיח) .דבי נתן נעמיראווער ז״ל(.
דעם בעש״ט׳ס חלום.
דעד בעש״ט האט דערציילט :״איינמאל חאט זיך מיד געחלומ׳ט
או איך זוך ארוס אום פרייטאג־צונאכטס דעם שוואגער מיינעם רבי
88
פון
ארץ
ישראל
אוצר
גרשון קיטיווער אין ארץ־ישראל און איד האב איהם דארט נישט
געפוגען .ווען עם איז געווארען שבת אינדערפרי האב א י ו איהמ יא
געזעהן אין ארץ־ ישראל .איז מיר ד י ז א ו געוועזען מ פלא .האב א י ו
דערגאך דערוואוםט אז רבי גרשון האט דעם דאזיגען שבת געוויילט אין
ע ם ,איז דארט פאראן צורי בתי־מדרשים ,איינס שטייט אויף דער
זייט וואט געהער צו הוץ־לארץ און אייגט געפיגט ז י ו אין ארץ־ישראל
און עם האט ז י ו ארויס געוויזען אז אים פרייטאג־צונאכטס ידען א י ו האב
איהם ניט געזען אין ארץ־ישראל האט ער ז י ו רעמאלט גראד געפוגען
אין דעם בית־חמדרש פון חוץ־לארץ ,און ש ב ת איגדערפרי ווען איך
האב איהם יא געפוגען אין ארץ־ישראל איז ע ר געווען אין בית״המדרש
פון ארץ־ישראל״) .שבהי בעש״ט(,
קיין ארץ־ישראל דארף מען גיין אפילו צו־פוס.
דעד איד וואס וויל פארען קיץ ארץ־ישראל
וועג אלע רייזע־באקוועמליכקייטען ,דאן מיעט ער
זיין בענקשאפט נאד ארץ־ישראל .דער וואט מיינט
גאנצען הארץ צ ו זיין אין ארץ־ישראל ,וועט אפילו
נחמן האראדענקער(.
און האבען אויףץ
נישט ערגסט טיט
באמת און מיט׳ן
גיין צו־פיס) .דבי
די ווענדונג פון רבי מענדעלע פרעמישלאנער צו זיין
ברודער.
רבי מענרעלע פרעמישלאנער זצ״ל ,וועלכער איז נאד שווערע
ליידען און אנשטרעגגונגען אנגעקומען קיץ ארץ־ישראל האט אין א
בריוו פון דארט געשריבען צו זיין ברודער רבי צבי הסיד פאלגענדע
חאראקטעריסטישע ווערטער :״ווי לאנג וועסטו נאד זיצען אין חוץ־
לארץ און זיד צוהערען וראו מען רעדט שלעכטט אויף ארץ־ישראל* י
)דגל מהנה אפרים(.
נאף העכרע השגות ווי בזמן הבית,
ווי ווייט עפ איז געוועזען די התעוררות און ליבשאפט צו א ו ץ ־
ישראל צווישען די צדיקים אין תהילת פון דעד אנטשטייאונג פון
חסידות ,קאן מען זעהן פון פאלגענדע ווערטער וואס עם האט געשריבען
רבי שניאור זלמן שניאורסאן זצ״ל :״יכולים להשיג עכשיו בארץ
"יו
אוץ
ישראל
אוצר
89
השגות עליונות יותר אפילו ממה שהשיגו הצדיקים כמותם בזמן הבית״
— די ציים איז א ציגד מוכשר אז מען זאל קענען משיג זיץ אין הייליגען
לאנד נאך העכערע השגות פון די וואם די זעלבע צדיקים חאבען משיג
געווען אין זמן הבית) .תורה אור(.
קינדער און שקלאפען.
אז אידען געפינען זיו־ אין ארץ־ישראל זענען זיי אין דער בחינה
פון קינדער ,בגי א ל חי ,און אויב זיי געפינען זיך אין גלות זעגען זיי
אין דעד בחינח פון קנעכט ,שקלאפען) .חסדלאברהמ(.
ברכה און הצלחה.
עם איז פאראן אן אונטערשיד צווישען ברכה און חצלחח .אזוי
באהויפטען די חסידישע ספרים .״ברכה״ קומט שלא בדרך הטבע,
אויף א נישט נאטירלעכען וועג ,דאגעגען ״הצלחה״ קומט על פ י ד ר ך
הטבע ,אויף א נאטירליכען וועג .אין דער תורה איז פאראן א רמז,
אז אין הוץ לארץ קען זיין בלויז הצלחה ,אבער ניט קיק ברכה ,ווייל
ברכה קומט נאר פון ארץ ישראל פון ציון .אזוי שטייט טאקע אין פסוק
״יברכך ד׳ מציון״) .רבי דוד׳ל לעלעווער זצ״ל(.
או־ץ־ישראל און שבת.
פון מיק הייליגען זיידן ,דער סטיטשינער רבי ,הגאון הצדיק ר׳
יצחק׳ל האראוויץ זצ״ל האב איך געהערט פאלגעגדען געדאנק :די
סופי־תיבות פון די ווערטער זבת חלב ודבש זעגען שבת .מעז וועט
אנדערש נישט זוכח זיין צום ארץ ״זבת חלב ודבש״ סיידען מען וועט
אפהיטען די הייליקייט פון שבת) .רבי ר׳ יצחק׳ל םטיטשינער זצ״ל(.
געדענקט אין ג /
״טובה הארץ מאד מאד״ ,ארץ־ישראל איז טאקע א גוט צוגעפאסט
לאגד פאר אידען ,געדענקט אבער ,״אך בד׳ אל תמרדו״ ,ג׳ גישט צו
דערצערען) .רבי ר׳ משה קאברינער זצ״ל(.
90
פון
ארץ
ישראל
אוצר
לאדען זיי נאר וועלען.
א מקורב פון רבי ר ׳ שלמד .לייב לעגטשנער זצ״ל האט זיך אמאל
באקלאגט פאר איהם וועגען דעם טרויעריגען אידישען מצב ,וואט זיי
דארםען שטענדיג זיין אין גלות ו ו ע ר ע נ ד ע אויסגעשטעלט אויף די
שוועסטע אונטערדריקונגעו א ץ פארפאלגונגען און אז עם וואלט שוין
געווען די העבסטע צייט אידען זאלען אויםגעלייזט ווערען פון רעם
פינםטערעז גלות און קומעז קיין ארץ־ ישראל .רבי שלמה לייב האט
א טיפען קרעבץ געגעבען און געזאגט* — מר .תצעק אלי ז וואט
שרייטטו דאם צו מיד ו אוודאי איז שוין די העכסטע צייט אז משיח
זאל קומען ,אידען זאלען האבען אן אייגען לאגד ,אבער ,,דבר א ל בבי
ישראל״ ,רעד די דאזיגע ווערטער צו אידען אליין ,זאלען זיי נאד
וועלען אראפווארפען פון זיך די גלות־קייטען און זיך באזעצען אין
ארץ־ישראל .וועסט שוין זעהן ,אז משיח וועט אי״ה קומען) .רבי
ר׳ שלמה לייב לעגטשגער זצ״ל(.
ממשיך זיין די ברכה קיין חוץ־־לארץ.
דער ז ואס איז מפרנס און שטיצט די וואט געפיגען זיך אין
ארץ־ישראל איז ער דערמיט ממשיך די ב ר נ ה פון ארץ־ישראל קיץ
חוץ־לארץ) .לקוטי מוהר״ן(.
פאר וואט מען רופט עס ארץ־ישראל ?
א מקורב האט אמאל געפרעגט רבי יצחק׳ל ווארקער :םארוואס
רופט מען דאם אידישע לאגד מיט׳ן נאמען ארץ־ישראל און גישט
ארץ אברהמ יצחק •,יעקב ?
דערויף האט איהם דעד ווארקער געענפערט! יעדער מענטש
וואט פ י ר ט ויד ווי א ישראל האט א חלק אין לאנד) .רבי יצחק׳ל
ווארקער וצ״ל(.
דער צדיק האט נישט מסכים געווען צו דער גזירה.
רבי מ נ ת ם מענדיל און רבי נחמן ברעםלאווער זצ״ל זענען צוזאמען
געפארען אויף א שיף קיץ ארץ־ישראל .אינמיטען דער רייזע איז
אויסגבראכען א גרויסעד שטורם און די שיף האט געהאלטען ביי
אוגטערגיין ,האט רבי גחמן גענומען א ספר חורה אין דער האנד אריץ
פון
ארץ
ישראל
אוצר
91
און געזאגט מיט גרוים התלהבות :אויב ס׳איז חס־ושלום נגזר געווארען
ביים בית־דין של מעלה אז מיר זאלעז אומקומען פון י ע ר וועלט,
זאגען מיד ,דאס הייליגע בית־דין של מטה בצירוףקודשא ג ד י ד הוא
ושבינתיה ,אז מיר זענען נישט מסכימ צו דער דאזיגער גזירה אומ־
צוקומען אויף אזא אופן ,״יהי רצון שתבטל הגזירה׳ /און עם ואל זיין
דער ווילען פון בורא עולם ,אז די גזירה זאל בטל ווערעז .אלע
רייזעגדע האבען געזאגט ״אמן״ .דער שטורם האט זיך אייגגעשטילט
)חיי מוהר״ן(.
נישט געהייםען שרייבען קיין שבח אויף דער מצבה.
רבי חיים קראםגער זצ״ל א תלמיד פון בעש״ט חאט געפרופט
םארען קיץ א״י .איז אויםגעבראכען א שטורם אויף דער שיף און
ער האט זיך געמוזט צוריקקעהרען דער שטורם חאט זיך אייגגעשטילט
און ר׳ חיים איז ניצול געווארען .ער האט געהאט גרויס שבדון־הלב
פון דער פאזסירוגג און אגגעזאגט זיינע נאענטע ,אז מען זאל אויף ויין
מצבה נישט אויפשרייבען קיץ שום שבח ,ווייל ע ר חאט גישט זוכה
געווען ארייגצוקומען אין הייליגען ל א נ ה )סיפורי צדיקים(.
;
שטארקער ווילען ברעגגט פארווירקליכונג.
״הארץ אשר אתה ״שוכב״ עליה״ ,דער רבונו ש ל עולם האט
געזאגט צו יעקב׳ן! דאס לאנד ארץ־ישראל אויף וועלכען דו האסם
זיר אזוי ״סארלייגט״ און דו מאכסט אלע אנשטרעגגונגען עם צוקריגען
״לך אתננה״ ,וועל איך דיר עס געבען .אויב האטט דיך אזוי ״פארי
לייגט״ דערזיף ,וועסטו עט באקומען) .קאזשעניצער מגיד זצ״ל(.
מיט געוואלט.
״ולקחתי אתכם לי לעם״ )וארא ו׳( )און איך ורעל אייך נעמעז
פאר א פאלק( .השי״ת חאט געזאגט צו די אידען! איך וועל אייך
נעמען פאר א פאלק מיט געוואלה צי איחר ווילט אדער איהר וועלט
גיט ,״והייתי לכם לאלוקים״ אץ איך וועל זיץ אייער ג׳ און עם וועט
שוין קומען דערצו ,אז ״והבאתי אתכם אל הארץ״ אז איך זאל א י ד
ברעגגען קיץ ארץ־־ישראל) .רבי ר׳ ישראל׳טשע ,טשארטקאווער רבי
זצ״ל(.
92
פון
ארץ
ישראל
אוצר
דעם צדיקים פרוי אלם ווערשערץ.
ווען רבי יעקב שמשון פון שיפיטיווקע זצ״ל איז געקומען קיק
עכו איז ער באלד געפארען פון דארט קיק טבריה צו באזוכען רעם
צדיק רבי זאב זבארזשער אפצוגעבען א גרוס פון רבי ר ׳ ברוכ׳ל
מעזשיבעזשער זצ״ל .אנקומענדיג ק י ק טבריה האט ע ר געזעהן א
גרופע פרויען וואשעגדיג וועש און צווישען זיי איז געווען אויך די
פדוי פון׳ם צדיק רבי זאב .דער שעפיטיווקער האט באלד געהייסען
דעם אייזעל־טרייבער זיך צוריקצוקעהרען קיק עכו ,ווייל ע ר האט
נישט געקעגט זעהן ״בצערן של צדיקים״ .רבי זאבים ווייב האט דאם
באמערקט איז זי איהם נאכגעלאפען און איהם געבעטען ע ר זאל
זיך צוריקקערען צו זיי אין הויז און באזוכען איהר מאן .די פדוי
האט איהם ערקלערט אז דאס איז נישט איהר אייגענע וועש גאר דאם
וואשט זי יענעמ׳ס וועש און זי באקומט דערפאר באצאלט .זי טוט
איהר אדבייט כדי צו האבען פון וואט זיך מ פ ר נ ס צו זיק .הערענדיג
ד י ווערטער ,איז דער שיפיטיווקער אראפ פוןים אייזעל און א ר י ק
צום צדיק אין שטוב און געזאגט! ״אט דאפ איז דעד כה פון ארץ־
ישראל״ ,און מיט טרערען פון פרייד אין די אויגען האט ע ר זיך
באגעגענט מי ט דעם צדיק ר׳ זאב זבארזשער זצ״ל) .סיפורי חסידים(.
א ווייטער מהלך.
החילוק בין ת ו ר ת חוץ־לארץ לתורת ארץ־ישראל הוא כרחוק
מזרח מ מ ע ר ב — דעד חילוק פון די תורה וואם מען לערענט אין א״י
צו דער תורה וואס ווערט געלערענט אין ח ר ך ל א ר ץ איז אזוי ווייט
ווי עם איז מזרח פון מערב) .שיחות מהר״ן(.
צוגרייטונג אויף משיחין.
די אלע גוטע ערשייגונגען וואם מען זעהט וועגען ארץ־ישראל
און וואס מען איז געוואויגט אגצורופען אתהלתא דגאולה ,דאס אלץ
זענען גלויים אין פקידות אזעלכע וועלכע קומען פון צייט צו צייט
כדי צו פרובירען אויב ס׳איז פאדאן כח מקבל צו זיין משיחין .רש״י
הקדוש דריקט עם בילדליך אויס אויפ׳ן פסוק ״כנשר יעיר קנו״!
״כנשר הזד ,שאינו נכנס לקנו פתאום עד שחוא מקשקש בכנפיו בין
אילן לאילן ובין שוכה לשוכה כדי שיעוררו בניו ויהא בהם כח לקבלו״—
פון
ארץ
ישראל
אוצר
93
פונקט וזי דער אדלער׳ וועלכער קומט נישט אריק אין זיק נעסט
ביז ע ר קלאפט און רוישט מיט זיינע פליגלען צווישען בוים און ב ו י פ
און צווישען צווייג און צווייג כדי זיינע קינדער זאלען עדוואכען און
זיי זאלען האבען כח איהם צו עמפפאנגען) .ווסידישע ספרים(.
מען דארף אויפהערען דולדען דעם גלות.
״והוצאתי אתכם מתחת סבלות מצרים והצלתי אתכם״ — און
איך וועל אייך ארויםגעמען פון די מצריישע ליידען און אייך ראטעווען.
דאס ווארט ״סבלות״ האט דער ״חדושי הרי״ם״ געטייטשט פון לשון
״סבלנות״ ,דולדען און דער זין דערפון איו! דער גרעסטער אומגליק
פון גלות באשטייט אין דעם מאם אידען ווערען צוגעוואוינט צו א
גידעריגען ניווא פון לעבעגם־באדינגונג און ז״ פארלירען דאם געפיל
פץ פרייהייט .עם ווערט ביי זיי אפגעטעמפט דעד דראנג און שטרעבונג
פאר א בעסער און שענער לעבען .דער רבונו של עולם האט דעריבער
באפוילען צו משה רבנו און געזאגט! איידער מען נעמט ארויס די
אידען פון גלות ,דארף מען צוערשט דעם גלות ארויסנעמען פון זיי,
פון זייערע הערצער ,פון זייער אונטערבאוואוסטזיק ,אז זיי זענען
שטעגדיגע שקלאפען .מען דארף ויי אריינגעבען אזא געפיל רואם זאל
ויי ממאס זיין דעם גלות ,נישט קענען מער דולדען דעמ גלות .ערשט
דאן וועלען זיי פארשטיין וואם עס הייסט האבען אן אייגען לאגד ,אן
אייגען ארץ־ישראל ,מיט אלע פרייהייטען) .חדושי־הרי״ם(.
וועגען ארץ־ישראל דארף מען ניט זיין געפאלען.
אויף דעם פ ס ו ק :״ומה הארץ אשר הוא יושב בה ,הטובה היא
אם רעה״ האט רבי מענדעלע קאצקער זצ״ל געזאגט פאלגעגדען
געדאנק Jמשה רבנו האט געבעטען די מרגלים זיי זאלען זאגען וועגען
אדץ־ישראל ״הטובה היא״ ,חאטש אין זייערע אויגען וועט זיך דאכטען
אז דאס לאנד איז ״רעה״ .זיי זאלען ברעגגען א גרום אז ״השמנה היא״
)עם איז פעט( חאטש אין זייערע אויגען וועט עס דאס לאגד זיך אויס־
ווייוען אז עם איז ״רזה״ )מאגער( .ווייל ״והחזקתם״ אין באצוג צו
ארץיישראל ,אפילו דאן מען עס דאכט אז עם איז דארט שלעכט ,דארף
מען האבען ״חיזוק״ און ניט זיין געפאלען ביי זיך) .רבי מענדעלע
קאצקער זצ״ל(.
94
פון
ארץ
ישראל
אוצר
דעם בראסלאווער ליבע צום הייליגען לאנד.
רבי נחמן בראסלאווער איז געווען א שטארקער חובב ציון.
דאס גאנצע לעבען האט עד געשטרעבט צופארען קיץ ארץ־ישראל.
וועז עס האט שוין געהאלטען נאענט צו דעד נטיעה ,האט די
דביצין אונטעדגעשיקט צו איהם די עלטטטע טאכטער זי ואל
איהם אפרעדען נישט צו מאכען אזא דיזיקאלישע רייזע ווי עס איז
דעמאלט געוועזען דאס פארן קיץ ארץ־ישדאל .די טאבטער איז
אריץ צו איהם אין שטוב און אויפגעגאסען פאר איהם דאס ביטערע
הארץ! טאטע טייעדער — האט זי געזאגט — ״אויף וועמען לאזטו
אונז א י ב ע ר ? וועד וועט זיך אינטעדעסירען מיט אונז? ״ דעדויף
האט רבי נחמן געענפערט! דו ,טאכטער טייערע ,וועסט פארן צום
מחותן .איץ שוועסטער קען ווערן א הויז־דינסט ביי דעם ארעד
יענעם באלעבאס ,ד י אנדעדע שוועסטער קען ס ת ם עמיצער ארייננעמען
צו ז י ו אויס רחמנות ,די מאמע זאל זיך פאדדינגען ערגעץ אלס
קעכין און אלע מיינע חפצים און שטוב־זאכען וועל איך פארקויפען
צו האבן אויף חוצאות קיץ ארץ־ישראל) ,דבי נחמן ברעסלאווער זצ״ל(.
א דערנענטערונג צו דער אידישער גאולה.
ווען דער נאמען פון רעם אידישען שר ר :משה מאנטעפיארע
איו געווארען מפורסם אין פוילען און אידעז האבען צווישען זיך
גערעדט וועגען זיץ גרויסער אהבה צום הייליגען ל א נ ה האט דעד
דבי בונם פשיסחער זצ״ל אין שמועס מיט זיינע מקורבים זיך
געפרעגט ,פארוואס דער אידישער פידשט קויפט נישט אפ ארץ־ישראל
פון די באזיצער .דערויף האט איהם איינער בון זיינע נאענטע
א פרעג געטאן! וואס וועט שוין זיין אז מען וועט אפקויפען דעם
ארץ־ישראל באדען ,אבער די צייט פון דער אידישער גאולה איז דאך
נ א ו נישט געקומעןז דער רבי ד׳ בוגם האט איהם דערויף מיט
כעט געעגפערט :ווען עם זאל אזיםגעקויפט ווערען פון די נישט
אידישע באזיצער און געהערען צו אידען ,דאס אליץ וואלט שוין
געווען דער גרעסטער שריט פון א ד ע ד נ ע ג ט ע ת נ ג פון דער אידישער
גאולח וואס מיד דערווארטען) .רבי ר ׳ בונם פשיסחער זצ״ל(.
יעדען טאג פיהלט מען א פרישען טעם.
ווען רבי גחמן ברעסלאווער איז געוועז אין ארץ־ישראל ,חאט
ער געזאגט ,אז עס איז איחם שוין קלאר פארוואס די תורד .רעדט
ישראל
אוצר
1
95
תמיד וועגען ארץ־ישראל מיט 8לשון הוד) .געגענווארט( ״נותן לכם״׳
דעד זין דערפון את׳ ודיל דעד איד וואס האט דאס גליק צו וואוינען
אין הייליגען לאנד .פיהלט ער יעדען טאג ,ווי דאס לאנד וואלט
איהם הייגט געגעבען געווארען ,יעדען טאג פיהלט ער א גייעם,
פדישען טעם) .רבי גהמן ברעסלאווער זצ״ל(.
די גשמה האט דארט אן עליה.
דעד בעש״ט זצ״ל האט תמיד געשטרעבט צוקומען קיץ ארץ־
ישראל .אין א בריוו פון איהם שרייבט ער צווישען אגדעדען* מה
אעשה וגפשי השקה להיות גקבר בארץ־ישראל ,כי ש ם יש לנשמה
עליה גדולה — וואס זאל איך טאז אז איך האב שטארק השק גקבד צו
וועדען אין ארץ־ישראל ,ווייל דארט האט די נשמה א גרויסע עליה.
)מדרש ריבש״ט(.
אויף וועמען משיח ווארט.
א פארצייטישעד צדיק האט דערציילט! ווען איך בין גאך א קליין
קיגד געוועזען בין איך אמאל געזעסען געבען מיין זיידען און ארייג־
געקוקט אין דעם גמרא סנהדרין ,ווען איך האב געהאלטען אויף דעם
ד ף וואו עס ווערט דערציילט אז משיה זיצט א געבונדעגער ביי די
טויערען פון רוים און ווארט ,בין איך צוגעגאגגען צום זיידען אץ איהס
געפדעגט! אויף וועמען ווארט משיה ?״ דעד זיידע האט אויף מיר א
מילדען בליק געגעבען און מיד געזאגט :אויף דיר ,מיין קיגד ,ווארט
משיה!
ווען איך בין עלטער געווארען ~ האט דעד צדיק פארעגדיגט
זיין דערציילוגג ~ האב איך פארשטאגען דעם זין פוג׳ם זיידעגס
עגפער .עס איז מיר קלאר געווארען ,אז דער וואס איז געטריי צו
ג־ט ,פאלק און לאגד אויף דעם האפט משיה) .פארצייטישער צדיק(.
יעדער דור וועט האבען א גרויםען מנהיג.
מיט דעם פסוק ״קום לך למסע לפגי העם״ — האט געזאגט רבי
ר ׳ אהרן קארליגער זצ״ל — האט השם יתברך געוואלט מרמז זיין
משה רבנו׳ן אז אין יעדען דור וועט זיך געפוגען א מגהיגי וואם וועט
96
פון
ארץ
ישראל
אוצר
האבען אין זיך עפעס פון משהים גרויסקייט וועלכער וועש ממשיך
זיין די אידישע פדיערשאפט און ברענגען די אידען צו דעם מאמעגט
ווען עס וועט פארווירקליכט וועדען דעד פסוק! ׳״ויבואו וירשו א ת
הארץ אשר נשבעתי לאבותם ל ת ת להם״) .רבי ר׳ אהרן קאדלינער זצ״ל(.
א גאולה בדרך הטבע.
משה רבנו האט אין תחילת זיך געווייגערט צו גיין פון מדין קיין
מצריםארויסנעמען די אידען ,ווייל ער האט געוואלט אזא גאולה וואס
זאל קומען בדרך הטבע ,אז ביי אידען אליין זאל נתעורר ווערען א
דראנג און שטרעבונג צו וועלען פטור ווערען פון דעם גלות מצרים
און קומען קיין ארץ* ישראל) .אין נאמען פון ריזינער זצ״ל(.
דער בעל־שם־טוב הייסט איהם פארען.
ווען רבי נחמן ברעסלאווער האט געוואלט פארען קיין ארץ־
ישראל איו ע ר צוזאמען מיט זיין רבי רבי יוסף קאמינקער זצ׳יל
געגאנגען אויף׳ן קבר פון זיין זיידען ,דעם בעשי׳ט זצ״ל .צוריק־
קומענדיג פון דארט האט רבי נחמן זיך שטארק געפרייד און געזאגט:
ס׳איז גוט ,דער זיידע הייםט מיך פארען אין הייליגען לאנד! )שבחי
בעש״ט(.
ארץ ישראל איז ז ע ר רעזערוואואר פון לעבענדיקייט.
ארץ־ישראל נותנת חיות לכל מדינה ומדינה — איץ־ישראל גיט
ארייז חיות און באלעבט יעדעס ל א נ ה )תשואית־חן(.
פארוואס הייסט עם ארץ־ישראל ?
רבי יחזקאל׳ע מוזמירער האט אמאל געפרעגט איינעם פון די
ארץ־ישראל׳דיגע גדולי חרבגים פארוואמ רופט מען דאם אידישע
לאגד מיט׳ן נאמען אדץ־ישראל און נישט ״ארץ אברהם״ אדער ״ארץ
יצחק״ — 7דאס איז דערפאר — האט דער רב געענפערט — ווייל
ווען מען זאל עם דופען ״ארץ אברהם״ וואלט אויך ישמעאל געחאט
א טענה צום ל א נ ה ודייל ער איז דאך אברהם׳ס זון ,וועלט מען עס
פון
ארץ
ישראל
אוצר
97
גערופען ״ארץ־יצהק״ וואלט עשו זיך געטשעפעט און געוואלט האבען
א חלק אין ל א נ ה דעריבער הייסט עט ״ארץ ישראל״ כדי דערמיט
פעסטצושטעלען אז עם באלאנגט נאד צו די קינדער פון ישראל.
און איך דענק — האט דער קוזמירער א זאג געטאן — אז עס טראגט
דעריבער דעם נאמען ״ארץ־ישראל״ כדי צו ווייזען אז דעם איינציגען
הלק אין׳ם הייליגען לאנד האט נאר דעד וואס פירט זין־ ווי ישראל.
)געהערט(.
דער סימן אז ארץ־ישראל מאכט קלוג.
ווען דעד גערער רבי זצ״ל איז דאם ערשטע מאל צוריקגעקומען
פ ץ זיק רייזע אין ארץ־ישראל ,האט א באוואוסטער גאון ,איינער פון
זייגע מקורבים איהם געפרעגט* די הז״ל זאגען ״אוירא דארץ ישראל
מהכים״ )די לופט פון ארץ־ישראל מאכט קלוג( וואלט איך זייער
געוואלט וויםען ווי דער רבי שפירט עפעם וועגען הכמה ז דעד רבי
האט געשוויגען און גארגישט געעגפערט .דעד מקורב האט זין• געגומען
די דרייסטקייט און איהם גאכאמאל איבערגעפרעגט די זעלבע פראגע.
דערויף האט דער רבי קורץ א זאג געטאן! ״סיג להכמה שתיקה״.
)גערער רבי זצ״ל(.
קרן און רווח.
אום ראש־השגה ,זאגעגדיג די תפלה ״אביגו מלכנו״ ,האט דעד
״שפאלער ז י מ ״ זיך אויגעטענה׳ט מיט׳ן רבוגו של עולם א ץ אזוי
געזאגט:
טאטע פ א ט ע ר ! ד ו האסט פארשפרייט די אידען צווישען די
פעלקער כדי דו זאלסט דורך זיי האבן רווח ,אז גרים זאלען זיך
אגשליסען צו דעד אידישער אומה ,זאג איך דיר ,רבוגו של עולם,
ווארט גישט אויף דעם רווח ,גאר ״הרם קרן ישראל׳ /דערהויב
דעם קרן ישראל ,געם זיי ארויס פון גלות אץ ברעגג זיי קיץ ארץ־
ישראל ,ווייל אויב ד ו וועסט די אידען לאזען לאנג שמאכטען אין
גלות ווארטעגדיג אויפ׳ן רווח ,וועסטו אויך דעם קרן פארלירען.
)שפאלער זיידע זצ״ל(.
98
פון
ארץ
ישראל
אוגר
דאס געהער אוץ־ צו דער תוכחה.
דער רבונו של עולם זאגט» ״והארץ אזכור״ ־ -און איך וועל
געדענקען דאס לאגד — דאם געהערט צו דער תוכחה .אידען וועלען
אויפהערען צו םראכטען און געדענקעז וועגעז ארץ־ישראל! עס וועט
ניט זית קיינער וואס זאל זארגען וועגעז ארץ־ישראל ,גאר איך אליץ
וועס על דארפען געדענקען) .רבי ר׳ יעקב שמשון שעפעטיווקעד זצ״ל(.
דעם בראסלאווערס אנזאג.
רבי גחמן בראצלאווער האט אגגעזאגט! אלע תורות א ץ התגלות׳ן
וואט האבען זיך אנטפלעקט צו איהם איידער ער איז געוועזען אין
ארץ־ישדאל ,וויל ע ר נישט זיי זאלען זיץ פארשריבען אין זיינע ספרים,
אבער אלץ וואט עד האט מחדש געוועזען נאכדעם ווי ער האט באזובט
ארץ־ישראל וויל ער אז ע ס זאל פארשריבען ווערען אפילו די וואכע־
דיגע שמועסען זיינע.
רבי נחמן ברעסלאווערס תפלה,
״איך בעם דיך ,באשעפער ,זאל דיין ווילען מ י ם מיד ג ו ס ס טאן
און זעה מיט דיין רחמים און גגאד און מתנת־חגם כ׳זאל זיין אין
גיכען צוקומען קיץ ארץ־ ישראל ,דאס הייליגע לאגד ,דאם לאנד וואס
מיינע עלםערען האבען באארבעמ ,דאס לאנד צו וועלכען אלע אמת׳ע
צדיקים האבען געשטרעבט אץ געבענקט דאדט צ ו זיץ אץ
זענען געקומען אהין און דארמ א ס ך מתקן געווען ,געווירקם און
געשאפען ,אלץ צוליב די הייליקיימ פון ארץ־ישראל וואס איז דער
דייליגער פונקט פון דער גאגצער וועלט״) .לקוםי תפלות(.
די גרויסע בענקשאפט.
וועגען רבי אברהם ״מלאך״
מינוםען פון גרויסער בענקשאפם
אויסגעדריקמ» מיין תשוקה צום
אפטמאל האב איך מורא .אז כ׳כין
זצ״ל דערציילען חסידים אז אין
אץ דבקות האם ע ר זיך אמאל אזוי
הייליגען לאגד איז אזוי גרויס ,אז
עובר אויף ״לא תחמוד״) .געהערם(.
פון
ארץ
ישראל
אוגר
99
רואם עם דארף זיין די אידיש? טעמא.
*וכל שיח השדה״ .די דייד פון יעדען איד ,דארף זית וועגען
ארץ־ישראל באדען .ובל שיח — השדח) .חםידיש וואדט(.
נאד וואם דער איד דארף בענקען.
דעד איד דאדף בעטען ביי השי״ת עד זאל איהם אדיינגעבען א
געפיל פון בענקשאפט גאו ארץ-ישדאל ,אזוי ארוס וועט ער טאקע
זוכה זיץ קומען אין הייליגען לאנד) .רבי נחמן בדעסלאוועד .לקוטי
עצות(.
א גאנצער איד.
נאד דעד וואט לעבט אץ וואוינט אין אדץ־ישדאל ,דער איז
א גאנצעד פולשטענדיגער איד) .דבי ר ׳ נחמן ברעטלאוועד זצ״ל(.
אז ארץ־ישראל־ניגון.
דבי נחמן בראצלאוועד חאט געזאגט :עס שטייט אין מסוק 1אז
יעקב אבינו חאט געשיקט צו זיץ זון יוטף קיץ מצרים פידות ״מזמרת
הארץ״ ,דאם מיינט! ע ר האט געשיקט צו זיין זון א ניגץ ,אן ארץ־
ישראל־ניגץ אין מצרים אריץ) .לקוטי מוהר״ן(.
צוויי צייטען
דעס פםוק *עת לחננה כי בא מועד״ האט דעד דיזינער זצ״ל
אויסגעטייטשט אויפ׳ן פאלגענדען אופן! די אידישע גאולת האט צומי
צייטען :דעד אויםדרוק ״חננה״ באדייטעט א בחנס׳דיגע מתנח .דאס
חייטט אויב חשי״ת וועט אויםלייזען די אידען פאר דעד באשטימטער
צייט אץ זיי בדענגען קיץ ארץ־ישראל .וועט דאס זיץ א מתנת־חנס,
״חננה״ .״כי בא מועד״ אויב אבער השי״ת וועט בדענגען די אידישע
גאולה אין דעד פאדאויסגעזאגטער צייט ,וועט דאם נישט הייסען קיץ
אומזיםטע מתנה ,נאד ווייל די באשטמיטע צייט איז שוין ווירקליך
געקומען ״בי בא מועד״) .דבי ישראל׳טשע ריזינער זצ״ל(.
100
פון
ארץ
ישראל
אוצר
אהן גלגול מחילות,
מיין זיידע הגאון הצדיק דער בארנאווער רבי ,ר׳ אברהם שמחה׳לע
חאראוויץ זצ״ל האט געטייטשט! די ת פ ל ה ״ותוליכנו קוממיות הארצנו״.
האט דער כהן גדול געזאגט אין בית־המקדש .פרעגט זין•» דער מ ה ן
גדול איז דאך געווען אין א״י 1און צווייטענס וואט איז ד י באדייטוגג פון
דעם ווארט ״קוממיות״ ן נאר ווי די חז״ל זאגען אוגז האבען יעקב און
יוסף געבעטן מען זאל זייערע ביינער אריבערפירען קיין ארץ־ישראל כדי
נאך תחית־המתים זאלען זיי ניט דארפען דורכמאבען קיץ גלגול
מהילות ,איז מען דעריבער מתפלל אז יעדער איד זאל קומען ב י י ם
ל ע ב ע ן קיץ ארץ־ישראל און עס זאל זיין קוממיות ,גלייך ,אויס־
געשטרעקט נישט דארפענדיג דורכצומאכען קיץ גלגול־מחילות) .דבי
ר׳ אברהם שמחה בארנאווער זצ״ל(.
די שכינה אין גלות.
דעד ריזינער האט אמאל געהערט רעם משמש זיינעם ,וועלכער
איז געוועזען א פראסטער עם־הארץ און גישט פארשטאנען קיץ
פירוש המלות האט געזאגט תהלים מיט גרויס התלהבות .ווען ער איז
געקומען צום פ ס ו ק :״איד נשיר א ת שיר ד׳ על אדמת נ כ ר ״ ? )ווי
אזוי קעגען מיד זינגען גאט׳ס געזאנג אויף פרעמדע ערד?( האט ער
די ווערטער געזאגט מיט א ספעציעלער באטאנונג און ד י אזוי געזעצט 5
איד נשיר את שיר י — ד׳ על אדמת נכר .ווען דער ריזינער האט דאס
געהערט האט ער געזאגט :איצט האב איד געהערט א פירוש אויף
א פסוק פון תהלים אין וועלכען עס ווערט געזאגט אז נישט נאד מיד
אליין זענען אין גלות נאד אויד גאט איז אין גלות .״שבינתא בגלותא״,
א ניצוץ פון משיח
״בכל דור ודור הקב״ה שולח ניצוץ משיח ,שאם נזכה — יגאלנו״
)האר״י הקדוש( .אין יעדען דור שיקט דער באשעפער א ניצוץ פון
משיח און אויב מיר וועלען זוכה דין — וועט ער אונז אויסלייזען.
מען דארף רופען צוס באשעפער.
יקרא אל השמים מעל ואל הארץ לדין ע מ ו ) ת ה ל י ם נ׳ ,די( — ע ר
רופט צו די הימלען פ ץ אויבען און צו דער ערד .בדי צו משפט׳ן
פון
ארץ
ישראל
אוצר
101
זיין פאלק .אז אידעז ייילעז האבען או־ץ־ישראל ד א ר פ ע ן ז י י זיך נישט
פארלאזען בלויז דערויף וזאס די פעלקער און שטאאטען וועלען עס
אנערקענען אז עט קומט די אידען ,נאר זיי דארפען דופען און בעטען
דעם מ א ס זיצט אין הימעל ,דעם באשעפער) .חםידיש ווארט(.
די פרייד פון א שטרעבונג.
אין דעד תורה שטייט! ג־ט האט געזאגט צו אבדוזם׳ן גיי ״אל
הארץ אשר א ר א ך ׳ )צו דעם לאנד וואס איך וועל דיר אנווייזען( .איז
דאך שווער! פארוואס האט דער רבונו של עולם באלד נישט מגלה
געווען אברהםין דאס געוואוגטשטע לאגד 7נאד איז דעד ת י ר ו ף :
דאס איז דערפאר כדי אברהם זאל האבען די איגערליכע חדווה און
נאגענדע בעגקשאפט און פרייד וואט א מעגטש האט ווען ע ר דעד־
ווארטעט די דערגרייכונג פון זיין ציל און שטרעבונג) .שפת אמת(.
פון וראם לענדער ווערען געשפייזט.
כ ל הארצות גזונות מתמצית ארץ־ישראל — אלע לעגדער ווערען
געשפייזט פון דעם עקסטראט פון ארץ־ישראל) .של״ה הקדוש(.
זיין חיות.
דאס גאנצע חיות מיינם מאס איך האב אין מיד נעמט זיף פון
די טעג וואס כ׳בין געוועזען אין ארץ־ישראל) .רבי נחמן בראצלאווער(.
אז מען קערט זיר אום צום פאטערלאנד.
יעקב אבינו האט געזאגט! ״ושבתי בשלום אל בית אבי׳׳ — קיץ
ארץ ישראל .״והיה ד׳ לי לאלוקים״ ,ערשט דעמאלט וועל איך האבען
א ג־ט און באגרייפען די געטליכקייט .מחמת די ה ד ל זאגען!^כל הדר
בחוץ לארץ דומה כמי שאין לו אלוח״ ,דער וואס וואוינט אין חוץ
לארץ איז גלייך ווי ער וואלט קיץ ג?ט נישט געחאט) .רבי ברוך׳ל
קאסאווער זצ״ל(.
102
וון
ארץ
ישראל
אוצר
צום אייגענעם ״ א י ך /
ל ך ל ך — דעד וואט גייט קיץ ארץ־ישראל .גייט עד צו זיד
אליץ ,צו זיין אייגענעם ״איך״) .חםידישע טפרימ(.
א דעלעגאט אין געניקליכען פאלאץ•
איך בין אין הייליגען לאנד ווי א דעלעגאט וואס איז געשיקט
פון מארשטייער פון ד י פעלקער צום קעגיגליכען פאלאץ ,פאר וועמען
עם איו נ י ט פארבארגען קיץ שום ואך פאר די אויסבעסערונג און
תקון המדינה סיי אין גייטטיגע און טיי אין מאטעריעלע ענינימ) .אין
א בריוו פ ו ן רבי מענדעלע וויטעבםקער »״ל(.
דער חילוק פון ארץ־ישראל און אנדערע לענדער.
פאר ד ע ם אויטערליכען בליק פון מענטש איז ניט צו מערקען
קיץ שום שגוי צווישען א״י און אנדערע לעגדער ,אבער דער רואם
איו !וכה צ ו גלויבען אין איהר באזונדערער הייליקייט ,ד ע ד קען זעד׳ן
מיט די גייסטיגע אויגען ד ע ם אונטערשייד ).ר ב י ר׳ נחמןכ רעסלאווער
זצ״ל(.
א נאענטער קרוב.
דער דברנו של עולם איז אונז מחויב אויסצולייזען פון גלות
א ץ אונו ברענגען קייז ארץ־ישראל ,ווייל ד ע ד דין איז« אויב מען
פארקויפט עמיצען ,זענען די נאענטסטע קרובים איהם מחויב אויס*
צולייזען ,א ץ וועד איז נאד אזא גאענטער קרוב צום אידישען פאלק
ווי י ע ר ב א ש ע פ ע ר ז )א פאדצייטישער צדיק(.
ווי אזוי דער בעש״ט זצ״ל טענה׳ט זיך אוים מיטץ
רבונו של עולם.
א ץ די חסידישע ס פ ר י ם ווערט דערציילט ,דעד בעש״ט זצ״ל האט
זיו אמאל אויסגעטעגהיט מיטן רבש״ע און צרוישען אנדעדען אזוי
געזאגט! רבונו של עולם ,האר פון אלע וועלטען! ווי לאנג נאך
וועלען מ י ר שמאכטען אין גלות א ץ כ ס ד ר האלטען אין איץ שרייען
״מתי תמלוך מגיוף ז מ י ד ווילען שוין זען ,מיר תילעו שוין תערען
דעמ שופר של משיח א ץ זיין ציזאמען אין א ו מ ע ר חייליג לאגד .אין
»ון
ארץ
ישראל
אוצר
103
דעד ת ו ר ה הקדושה שטייט* ״כי תקנה עבד עברי ,שש שנים יעבוד
ובשביעית יצא לחפשי״ ,געוואלד געשדיגען ,וויפיל שמיטות זענען
שוין אדורך ,וויפיל יובלות זענען שוין פאראיבער און מיד געפינען
זיד נאד אלץ אין גלות) .רבי ישראל בעל שם טוב זצ״ל4
נסתר און נגלה.
פאטער און מוטער האבען ביידע גלייד ליב זייערע קינדער .די
מאם פון זייערע אהבה אין די זעלבע .דער אוגטערשייד איו נאר
דערמיט וואט די מוטער ווייזט ארויס אפען איהר ליבע ,דאגעגען
דער פאטער באהאלט און קאנצענטרירט זיין ליבשאפט ביי זיד אין
הארץ .אין גלות איו די אהבה פון השי״ת צו אידען אין דעד בחינה
פון ״אב״ פאטער ,די ליבע איז בסתר ,פארבארגען .און אין ארץ־
ישראל איז ד י אהבה בנגלה אן אפענע ,אזוי ווי ביי א מוטעד .דעריבער
ווען אידען געפינען זיד אין גלות ,ווערט נישט ארויסגעזאגט דער
שם המפורש׳ נאד א שם א—י ,וואס איז באהאלטען) .תגי*(.
די התגלות פון מלכות־ישראל.
אין די צייטען
מלד ביי אידען איז
דערנאד איז נתגלה
וועט אויר זיין פאר
זצ״ל(.
פון שפוט השופטים ,איידער עם איז געוועז א
געווען ״איש כל הישר בעיניו יעשה״ און ערשט
געווארען דאם מלבות־ישראל .דער זעלבעד מצב
ביאת משיח צדקנו) .רבי ר׳ מענדעלע רימיניווער
דער מח פון א״י און דער מח פון אנדערע לענדער.
עס איז פאראן מח פון ארץ ישראל און עם איז פאראן מח פון
חיץ־לארץ .יעדער איינער אויף וויפיל עם איז זיין חלק אין ארץ־
ישראל ,אויף אזויפיל איז עד מ ק ב ל השפעה פון ארץ־ישראל מח.
)רבי ד׳ נחמן ברעסלאווער זצ״ל(.
דער בח פון ארץ־ישראל.
ארץ־־ישראל האט אין זיר אזא פח ,אז פון ״ארץ״ ,איז זי אימ־
שמאנד צו מאגען ״ישראל״) .בעש״ט זצ״ל(.
104
פון
ארץ
ישראל
אוצר
געד8נקע 1או81 1נוערקתגע1
דער סוף פון דער דעקלאראציע פון מדינת ישראל.
די דעקלאראציע וואס די מדינת ישראל תאט ארויםגעגעבען
לכבוד די אנטשטייאונג פון אן אייגענעם אידישען שטאאט ,ע נ י י ג ט
ד ך מיט פאלגעגדע ווערטער! מיט'בטחון אין דעם אלמעכטיגען ג־ט
שרייבען מיד אונטעד די ד א ד ג ע דעקלאדאציע אין ד ע ם שטאט תל*
אביב ,ע ר ב ש ב ת ח׳ אייר ,ה׳תש״ח,
דריי גלותין
י ע ר אויםדרוק ״ פ ד ו ת ״ וועדט געבדאכט דריי מאל» ״ושמתי • ד ו ת
בין עמי ובין ע מ ך ״ ) פ ׳ וארא( ״פדות שלח לעמו*)תהלים( און ״והרבה
עמו פדות״ )תהלים( .די דאזיגע דריי מאל ־פדות״ זענען מרמז צו
דין אויף י ד י י גלות׳ן פון וועלבען י א ט אידישע פאלק דארף אויס־
געליקט צו ווערען .דעד ערשטער גלות אי» ד ע ד גלות צודשען די
פעלקער .אויף דעם איז השי״ת מבטיח« *ושמתי פ ח ת בין עמי ובין
עמד״ ,דעד אנדעדעד גלות איז ״גלות ב ת י ו גלות״ וואט איין איד
פיהלט ביי אנדערען ,ביים אייגעגעם בדודעד .אויף דעם ווערט געזאגט»
״פדות שלח לעמו״ .דעד געפערליכסטעד און פיהלבארםטער גלות
אין דאס ד ק אין גלות ביי ז י ן זעלבסט ,דאס ד ק משועבד און פ א ר ׳
שקלאפט ביים אייגענעם ״איך׳ .דערויף פאדעדט ד ך שוין א שטאדקע
גרויסע אויפליחונג .צו דעם דארף שוין ד ק ״והרבה עמו פדות״,
)דעד בעלזער דבי ,ד׳ שלום זצ״ל(.
א דריטעל פון געלד צו קויפען באדען אין ארץ־ישראל.
ווען דעד גערער רבי ר׳ אברהם מרדכי וצ״ל איז דאם ערשטע
מאל געקומען ק י ק ארץ־ישראל האט ע ר זיר געווענדעט מיט א בקשה
צו די פארמעגליכע אידען ,אז ויי זאלען קויפען באדען אין הייליגען
לאנד און צווישען אגדערען האט ער דאס מאטיווירט דערמיט וואס
די חז״ל זאגען :״לעולם ישליש אדם מעותיו ,שליש בקרקע״ _< $
מענטש דארף אינוועסטידען ד ק געלד אויף דריי דריטעל ,איק דדיטעל
אויף צ ו קויפן באדען .״קרקע״ מיינט איץ־ישראל באדען) .גערער
ד ג י זצ״ל(,
»ון
איין
ישראל
אוצר
105
בדרך הטבע.
די אידישע גאולה און דאס צוריקקומען פין אידעז קיין ארץ־
ישראל ,וועט זיין ווי דעד אלגעמיינער וועלט־גאגג — ״בדרך הטבע״,
)אור־חיים ,פ׳ בלק(.
ארץ־ישראל אוזן רמזימ.
רבי נחמן בראםלאווער האט אמאל גערעדט מיט גרויס דבקות
וועגען א״י און געזאגט צו זייגע תלמידים אז מען זאל זעהען צו מאכען
די גרעטטע אנשטרענגונגען און דורכברעכען די שטארקטטע אבני־
גגף אבי צוקומען קיין א״י ,און באמערקענדיג ווי די תלמידים זוכען
רמזים אין דעם וואס ער תאט געזאגט ,האט ע ר זיך אויטגעדריקט:
איך מיין ארץ־ישראל אהן רמזים ,נישט ארץ־ישראל של מעלה נאר
ארץ־ישראל ש ל מטה״ איד האב אין זינען דאס איינפאכע א״י מיט איהרע
היחער ,םעלדער און גערטענער) .שיחות הר״ן(.
מיר און די ענגלענדער.
מיר אידען זעגען געוועוען אין ארץ־ישראל נאך איידער די ענג־
לענדער זענען אהינגעקומען ,און אונזערע אייניקלעך וועלען דארט
זיין נאכדעם ווי די ענגלענדער וועלען פון דארט ארויס) .הרב פישמאן(.
די אגודה און מזרחי.
די אגודה און דער מזרחי זענען פאראייניגט אין ת ר י ״ ג
מצוות אבער צעטיילט זענען זיי נאד אין דעם אופן פון אויספירען פון
י ש ר א ל .דאגעגען די ציוניסטען
ארץ
ישוב
איין מצווח:
מיט מזרחי זענען פאראייניגט נאר אין איין מצווה :י ש ו ב א ר ץ
און זענען צעטיילט צווישען זיך אין אלע איבעריגע'
ישראל
ת ר י ״ ב מצוות ,אויב אזוי טא זאלען טאקע די אגודה מיט מזרחי
זיין פאראייניגט אלס גאנצעס; .הרב ראזענבערג(.
די ארבייט אליץ איז מכשיר דעם דור.
צו וואט האבען אידען געדארפט זיך מתעמק זיין מיט אויפבוי
פ ץ בית־המקדש ,דער אויבערשטער האט דאך געקאנט אראפשיקען
106
פון
ארץ
ישראל
אוצר
א שארטיקען בית־חמקדשד נאד דער תירוץ איז! דער ד מ נ ו של
עולם האט געוואלט ,אז אידען אליין ואלעז ארויסוויתעז זייער אנטייל
אינ׳ם אויפבוי פון משכן מיט וייער געלד און ארבייט ,ווארים די
עצם ארבייט איז מכשיר דעם דור צו דעד מדרגה ארייגצוקומען אין
ג־ט׳ס הויז) .דובגער מגיד(.
קיין פאלק האט נישט אזא שבועה.
אזא שבועה ווי ״אם אשכחך ירושלים תשכח ימיני״ — אויב
איך וועל ךיך פארגעסען ירושלים זאל מיץ רעכטע האנד פארגעסען
ווערען — האט גישט קיץ שום פ א ל ק אין דער וועלט וואם איז אוועק
אין גלות) .בשם גדול אחד(.
די אידישע פאן.
אויף אן אסיפה פון חובבי־ציון איו באטראכט געווארען די פראגע
וואס פארא קאליר די אידישע פאן זאל האבען .דא האט זיך איינער
פון די אנטיילגעמער געגעבען א שטעל אויף און געזאגט! לאמיר
ארויסנעמען דעם טלית פון אונזער זעקעל און ע» אויפשפרייטען
פ א ר די אויגען פון די אידען און פאר די אויגען פון דער גאגצער
וועלט .זייט דאן איז באשטימט געווארען׳ אז די אידישען פאן זאל
זיין בלוי־ווייס ,אזוי ווי עס איז די קאליר פון אידישען טלית.
א פארבאדינג צו ביאת־המשיח.
ישוב ארץ־ישראל יהי׳ קודם ביאת־המשיח — ,דער ישוב ארץ־
ישראל וועט זיין אן איינלייטונג צו ביאת־המשיח) .מלבי״ם(.
דער גרעםטער אידישער שונא.
דעד גרעםטעד אידישער שונא ,איז דער וואס איו א שונא ציון.
)בשם גדול אחד(.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
107
ווען יעדער דארף קעמפען.
די חז״ל זאגען :״כמלחמת מצווה הכל יוצאין ,אפילו חתן מחדרו
וכלה מחומתח״ ,ווען עס חאנדעלט זיך ביי א מלחמת מצווח׳ ויעז אידען
איו ארץ־ישראל ווערען בעפאלען .דארף יעדער ארויסגיין קעמפען
אפילו א חתן פון זיין צימער און א כלח פון אונטער די חומה) .סוטה
מ״ד ע״ב(.
מיטץ גאנצען הארץ.
ירושלים וועט אויפגעבויט ווערען ווען אידען וועלען עס וועלען
מיטץ גאגצען הארץ) .כוזרי(.
דאס פארווארט פון די קאנםטיטוציע פון דער אידישער
מלוכה.
די חקדמה צום טעקסט פון דעד קאנסטיטוציע פון דעד אידישער
מלוכח לייענט זיך ווי פאלגט!
״מיד ,דאס פאלק פון ישראל ,דאנקען מיט עניוות דעם אל-
מעכטיגען ג־ט פאר׳ן חאבען אונז אויסגעלייזט פונ׳ם גלות־יאך און
ברענגען אונז צוריק צום לאנד פון אונזעדע אבות,׳ דערמאנענדיג די
אומגעהויערע ליידען און אויםדויער פון דורות אין גלות און זייערע
העדאאישע קדבנות פאר׳ן קיום פון אוגזער פאלק און דעד אויפהיטוגג
פון דעד גייסטיגער ירושה! דערמאגענדיג מיט דאנק דאס טרייע
הייפעל ,וואס האט אייגגעהאלטען דעם המשך פון דעם אידישען ישוב
אין ארץ׳־ישראל אין לויף פון דורות ,ווי אויך די באגייסטערענדע
אנשטרענגונגען פון די חלוצים פון דעד נאציאנאלער אויפלעבוגג!
באשליסען מיד אויפצובויען אונזער קאמאנוועלט אין הסכם מיט די
אידיאלען פון יושר און צדק פון די נביאי ישראל׳ אויפנעמען יעדען
איד וואמ וויל נאר קומען און צו זארגען וועגען דער זיכערקייט און
גאנצקייט פון ד י אלע וואט וואוינען אויף אונזער טעריטאריע האבען
מ י ד אנגענומען ד י פאלגענדע קאנסטיטוציע...
די התחלה איז שווער.
״כל התחלות קשות״ -אלע חחחלות זענען שוועד און ב פ ר ט
גאך די חתחלח פון גאולת ארץ־ישראל) .בשם גדול אחד(,
108
םיז
אוץ
ישראל
אוצר
אוי ,וואלטען זיי זיר געפרייט.
א ץ דעם טאג ווען עם איז פראקלאמירט געווארען פון די
פאראייגיגטע פעלקער ,אז אידען זאלען ה א מ ן אן אייגענעם שטאאט,
איז אין א ווינקעל פון א בית־המדרש געשטאנען א אידישער זקן
און געגאסען מיט ביטערע טרערען ,איינער פון די מתפללים איז
צוגעגאנגען צו איהם און געפרעגט •י זיידעשי״ וואס כליפעט איהד אווי,
און פארוואם די ט ר ע ר ע ן ז איהר דאר&ט זיך ד א ו פרייען ,דאס איז
ד א ו א בעווייז אז ס׳איז משיחים צייטעז .דער אלטישקער האט ו י ו
אפגעווישט די טרערען און שעפשעגדיג געזאגט ן א י ו וויין גישט,
טייעדער ,אויף דער עצם זאו׳ אדרבה ,דאס איז די גרעטטע פדייד
וואס א י ו האט געהאט אין מייז לעבען ,עם נעמט מיד גאר אדום א
ווייטאג וואס אוגזערע עלטערעז און אור־עלטערען האבען גישט דעד־
לעבט צו זעהן מיט די אויגען דעם דאזיגען גרויסען מאמעגט! זיי ,די
עלטערען׳ האבען דאד אזוי געבענקט גאך דעט• אוי ,וואלטען זיי
זיד א ציגד געפרייט.
ער האט געציילט די הייזער.
רבי זיגדעל סאלאנטער זצ׳יל איו געווען דורבגעדרוגגען מיט
א שטארקער אהבה צו ארץ־ישראל .זיין גרעסטער חלום איז געוועוען
צו זעהן מיט די אייגענע אויגען ,אז די גאסען פון ירושלים ואלען
זיין אויסגעפילט מיט הייזעד .וועמען ער האט באגעגענט האט ע ר
איהם אגיטירט צו בויען א הויז אין דעד הייליגער שטאט .ע ר פלעגט
זיר נוהג זיין ארומצוגיין א י ב ע ר די ירושלים׳ער גאסען און ציילען
יעדעס ניי צוגעקומעגע הויז א ת דערביי שעפען דעם גרעסטען נחת.
ווען אפילו דאס איז א גוי׳איש הויז האט ע י אויד געהאט דערפון
גרויס תעגוג .ווען אייגער פון זיינע מקורבים האט איהם געפרעגט!
רבי״ וואס איו ד י שמחה מיט אייו או עם קומט צו א נישט אידיש
ה ו י ז ז דערויף האט רבי זינדעל מיט א שטראלעגדיג פ נ י ם געענפערט*
וואט איז די נפקא מינה ,אזוי צו אזוי ,אבער דערווייל ווערט דאד
ארץ־ישראל געבויט) .רבי זינדעל סאלאגטער(.
א גימטריא.
אין דעט טאג פ ת יאר 1948ווען י י פאראייגיגטע פעלקער
האבען אנערקענט אן אייגענעם אידישען שטאאט ,האט א ר ב געזאגט
פון
ארץ
ישראל
אוצר
109
א גימטריא ,לויט וועלכער עם קומט אויס אז דאס יאר 1948באטרעפט
לויט דעד צאל גענוי אזויפיל ווי די ווערטער :״תקום מדינה עברית
עצמאית״ .דאס הייםט :עם וועט אויפשטיין אן אייגענע ,זעלבסשטענדיגע
אידישע מדינה) .א רב(.
די אייגענשאפט פון ארץ־ישראל.
ארץ־ישדאל האט אין זין־ די זאנדעדבארע אייגעשאפט ,אז דעד
וואס איז ניט ווערט צוזיצען אין הייליגען לאנד איז דאם לאנד וויל
איהם גיט האלטען ביי זיך .גיט די השגחה אדיין אין זיין הארץ א
געפיל פון שנאה און עקעל צום לאנד און אזוי אדום פארלאזט ע ר די
הייליגע ע ר ד אויף וועלכער ער איז גיט ווערט צ ו טדעטען) .רבי
צבי הירש קאלישעד ז״ל(,
ווען די אראבער זענען געוועזען פריינדליך צו אידען.
אינם יאר 1488שרייבט דעד באוואוםטער מפרש אויף משגיות,
רבי עובדיא מברטנורא צווישען אנדערען! ״אמנם מן הישמעאלים אין
לגו גלות כלל במקום הזה .הלכתי בכל הארץ לארכה ולרחבה ואין
פוצה פה ומצפצף* — פון רי אראבער האבען מיד דא איבערהויפט
גישט דאם מין גלות ,איך האב דורכגערייזט דאם לאנד אין דעו־ לענג
און אין דעד ברייט און קייגער האט גישט געעפענט דאם מויל צום
שלעכטען) ,רבי עובדיא מברטגורא(,
טראץ אלע שטערונגען ווערט די ארבייט פארטגעזעצט.
גזלגים לויערען ,היגט האווקען ,און דער קאדאוואן מאכט ווייטער
זיין וועג און דער וויסטע) .ארץ־ישראל׳דיג שפריכוואדט(,
דיירת־עראי און דירת־קבע.
מען זאל גישט מאכען דעם גלות פאר א דירת קבע ,גאר עם
זאל באטראבט ווערען אלם צייטווייליגע וואוינונג .מיין הארץ האט
שטענדיג געברעגט אין מיד צוזעהעגדיג ווי אידען אין גלות בויען
לוקסוס־הייזער און פאלאצען אויף דעם שטייגער ווי עם טאן די
אריםטאקראטען פ ח די לענדער צווישען וועלכע זיי וואויגען און
110
סדן
ארץ
ישראל
אוצר
זיי מאכען זייעד דידת־קבע אויף דעד וועלט אין טמא־לענדעד) .של״וז
הקדוש כדט(.
צווייערליי וועגען.
וועגען דעם בנין הארץ וועדט נאכדעדציילט אינים נאמען פונים
ה ר ב הראשי פאלגענד חאדאקטעדיםטיש וואדט :דעד אויפבוי פ מ
אדץ־ישדאל ווערט געמאכט דודך צווייעדליי א ו פ נ י ם :דודך קאלאניזאציע
און ממשותידיגע ארבייט א ה דורך נימים! און דער צווייטעד וועג
איז דעד ווידקליכעד) .הרב יצחק העדצאג(.
דערויף איז נאך צייט צו זארגען.
דבי מדרכי בויסקער זצ״ל האט שטענדיג הנאה געהאט צו לויבען
דאס הייליגע לאנד און צו שילדערען אין שיינע פאדבען וואס פארא
פראכטפולע צייט עם דעדוואדטעט ד י אידען אין דעד צוקונפט ווען
זיי וועלען זיצען אויפ׳ן אייגענעם באדען ,יעדער ״תחת גפנו ותחת
תאנתו״ — אונטעד זיין וויינגאדטען און אונטעד זיין פייגענבוים.
בשעתין שמועס ,האט איינעד פון זיינע מקורבים איהם א פרעג
געטאן! דבי .און וואט וועט זיין מכה קדבנות ז וועט טאקע קומען צו
דעם׳ אז מען זאל מקריב זיין אויף׳ן מזבח קדבנות פון שעפסען און
טויבען אזוי ווי אין די פדידיגע צ י י ט ע ח — וויי ,וויי צו אונז — האט
ד׳ מרדכי געקדעכצט — ווען איהד וואלט געוואוטט וויפיל דאגות און
וויפיל אבני נגף עט זענען גאך פאדאן ביז עט וועט קומען צו דעד
דאזיגער אויטגעבענקטעד צייט ,וואלט איהד פאדשטאנען אז די
דאזיגע דאגה האט נאד א ביטעל צייט און עפ איז פריצייטיג צו
זאדגען דעדויף) .דבי מרדכי בויטקער דל(.
גוף און נשמה.
דעד ״חפץ־היים״ ז״ל האט אמאל אין א שמועט עדקלעדט זיין
שטעלונג וועגען אדץ־ישראל אויף פאלגענדען אופן :דעד מענטש
באשטייט פון א גוף און א נשמה .די נשמה אליין קען אויף דעד וועלט
נישט עקזיםטידען ,זי מוז האבען פאר א נעסט דעם גוף .דעד גוף
אליין איז א געווענדליד שטיקעל ערד .מיט אדץ־ישדאל איז אויד
אזוי! די גשמה פון כלל־ישדאל איז די הייליגע תודה ,דער גוף פון
»ון
ארץ
ישראל
אוצר
I l l
דעד תורה הקדושה איז — ארץ־ישראל .אדון גוף ,אהן א״י איז זעהר
שוועד ,ווייל אהן דעם קען מען נישט מקיים זיין די אלע מצוות התלויות
בארץ .צו דעם צו איו דער גלות פאר אידען אונדערטרעגליך ,די
שונאים נעמען צו די פרנסות ביי זיי ,פערביטערען זיי דאס לעבען .אין
גלות זעגען אידען צובראכען בגשמיות וברוחגיות .אין גלות איז ממש
נישט אויסצוהאלטען .מיר לעבען אבער פארט ,אבער וויסען זאלט
איהר ,ארץ אהן תורה איז ניט מער ווי א פשוט שטיקעל ערד .א גוף
אהן א נשמה) .הפץ־היים(.
פאר ארץ־ישראל דארף מען זיין פארבערייט צו קעמפעז•
אויף דעם פסוק * ״וראיתם את הארץ מה היא״ — און איהר זאלט
אגקוקען דאס לאגד וואם דאס איז — ווערט געבראכט אין רשב״ם
פאלגעגדע חאראקטעריסטישע ווערטער :״כי לפי מה שתראו א ת
הארץ ,תכינו לי כלי מלחמה לסתת את היעדים ולהכין הליכת חיילו־
חיכם ,כי בטוחים היו שד׳ יתן להם את ארץ כנען ,אך לא בלא טורה
כי אם בענין ערכי המלהמה״.
לויט ווי איהר וועט זעהן די אומשטענדען פון לאנד זאלט איהר
אגגרייטען קריגס׳ מכשירים אויסצורייגיגען )ענטשטיינען( די וועלדעד־
און פארברייטען דעם גאנג פון די ארמעען .זיי זעגען געווען זיכער אז
ג־ט וועט זיי געבען אדץ־ישראל ,אבער נישט אהן מיה ,נאד דורכ׳ן וועג
פון מלחמה־סטראטעגיע) .רשב״ם פ׳ שלה(.
דריי הייליגקייטען.
אין אן הקדמה צו א ספר פארעגדיגט ה ר ב קוק ז״ל מיט פאלגעגדע
אינטערעסאנטע אונטערשריפט* ״אנוכי עבד לעם קדוש ,על אדמת
הקודש ועובד עבודת הקודש״ — איך בין א קגעכט צום הייליגען פאלק
אויף דער הייליגער ערד און וואס טוט הייליגע ארבייט) .פון א ספר(.
ירושלים נויטיגט זיר אין וואס מער שלום.
ווי באוואוסט ,איז ירושלים פון תמיד אן דעד מיטעלפונקט פון
אלערליי מחלוקת׳ן און רייסענישען צווישען פארשידענע ריכטונגען
איגערהאלב ביי א־דען און אויך צווישען אידעז אה די אומות העולם
112
פון
ארץ
ישראל
אוצר
וועגען פארשידעגע מקומות אין דער הייליגער שטאדט .ווערט דערציילט
אז איינער האט אמאל געפרעגט ה ר ב זאנענפעלד זצ״ל! אז מען זאגט
ביים דאוונען ״הפורש סוכת שלום עלינו ועל כל עמו ישראל ועל
ירושלים״׳ איז דאך דאס געמיינט אז השי״ת וועט פארשפרייטען שלום
אויף גאנצען אידישען פאלק ,טא וואס ווערט עפעם געבעטען וועגען
א שלום ספעציעל אויף ירושלים ן נאר — האט דער אלטעד גאון
געענפערט — מען דארף באזונדערס בעטעז וועגען שלום אין ירושלים,
ווייל דארט איז שווערער צו דערגרייכען רעם שלום מער ווי אומעטום.
)הרב יוסף חיים זאנענפעלד זצ״ל(,
די הייליגסטע פלעצער אין ארץ־ישראל.
עם איז אנגענומען :די הייליגםטע ערטער אין ארץ ישראל זענען:
דעם מקום המקדש ,דאס ארט וואו דער ״בית המקדש ,דער ״הרי
הבית״ איז געשטאנען! דער ״כותל המערבי״ ,די מערב־וואנט פון
דעד מויעד וואס האט ארומגערינגעלט דעם בית־המקדש! די ״מערת־
המכפלה״ די ״געדאפעלטע הייל״ וואו עס ליגען די אבות און ד י אמהות,
דער קבר פון דער מוטער רחל וואט געפינט זיך נאענט צו בית־להם
אויפין וועג קיין ירושלים! דער קבר פון רבי שמעון בן־יוחאי אין
מירון ,דואר אינים טאג פון זיין ״יום הלולא״ ל״ג בעומר קומען אחין
טויזענדער באזוכער ,דער קבר פון רבי שמעון הצדיק ניט ווייט פון
ירושלים ,דער קבר פון רבי מאיר בעל־נס און נאך ,נאד קברים פון
תנאים ,אמוראים ,גאונים און צדיקים וואם זענען פארהייליגט געווארען
ביי אידען זייט אלטע צייטען ביז צום הייגטיגען טאג.
דער דעוויז פון די ״בילויים״.
די ״בילויים״ )״בילו״ איז די ראשי־תיבות פון ״בית יעקב לכי
ונלכה״ — הויז פון יעקב ,גייט און לאמיר גיין( .די גרופע פון די
אידיאל־סטישע חובבי ציון וועלכע זענען געקומען אין יאר 1882
קיין ארץ־ישראל און דארט געהאט אויםצושטיין קאלטס און ווארעמם,
האבען אלס זייער לאזוגג געמאכט פאלגענדע ווערטער :״על הארץ,
מתחת לארץ ,ולא מן הארץ״ — אויף׳ן לאנד ,אונטערן לאגד ,אבער
נישט פון לאנד.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
113
גישט געפיהלט קיץ טעם פון גלות.
די מיטגלידער פון שבט לוי האבען נישט ב»קו»עו קיץ חלק
אין ארץ־ישראל פונקט ווי אלע איבעריגע שבטים ,ווייל זענענדיג אין
מצדים חאבען זיי נישט געפיחלט די לאסט פון שעבוד און דער וואט
האט גישט געפיהלט וואם עס הייסט גלות — דער תאט זיך נישט
פארדיגט צו האבען א חלק אין ארץ ישראל) .בשם גדול אחד(.
כוונה און מעשים.
ישוב ארץ־ישראל איז אזא מצווה פוגקט ווי אלע אנדערע מצוות.
ביי וועלכע כוונה און גוטער ווילען אליץ געגיגט גישט .צום ביישפיל s
תפילין לייגען איז מען נישט יוצא מיט כוונה אליץ מעג מען אפילו
האבען כווגת האר״י .אזוי אויך מיט ארץ־ישראל .בלויז חיבת הארץ
און גוטע כוונה טויג גיעוט .מען מוז אויך מעשים ארויסווייזען און
טאקע עולה זיץ קיין ארץ־־ישראל) .מאדזיצעד דבי זצ״ל(.
קיץ ארץ־ישראל דארף מען קומען מיט אחדות.
דער רבוגו־של־עולם האט דעריבער געהייסען די אידען אז די
זאלען צוערשט איינטיילען צווישען זיך דעם באדען ,גאך איידעד די
קומען קיץ ארץ־ישראל ,ווייל ביי א פערטיילונג קומען ,געווענדליך,
פאר פארשידעגע חלוקי־דעות און צאנקערייען! האט דעריבעד דעד
רבש״ע באפוילען אז זיי זאלען אלע סכסוכים ערליידיגען איז חוץ־
לארץ און קומעגדיג קיין ארץ־ישראל זאל שוין ביי זיי הערשען א
גייסט פון אחדות און הארמאניע) .דבי שמעון שיפעטאווקעד זצ״ל(,
דורך דער מיטהילף פון די פעלקער.
לעתיד לבוא וועט השי״ת ברענגען די גאולה חרר די מיטהילף
פון די אומות העולם און אידען וועלען זיר אומקעדען צו זייעד
לאנד) ,אברבנאל ,ישועות־משיחו(.
אז מען פארגעסט אז מען איז אין גלות.
אין דעד וואונדעדבארער הקדמה פון רבי יעקב עמדין איז
פאראן סאלגענדע אינטערעסאנטע שטעלע ,וואס ווייזט זיין ווייט
114
פון
ארץ
ישראל
אוצר
זעהערישעז בליק אין זיין גרויסע ליבשאפט צום הייליגען לאגד!
יעדער איד דארף אננעמען א באשלום עולה צו זייו קייו ארץ־
ישראל און זיך דארט באזעצען .איילט אייך וואס שגעלער ,מיינע
ברידער און פריינד׳ און פ א ר ם וואס גיכער קייו ארץ־ישראל און
דענקט נישט צו פארבלייבען און אנדערע לענדער ,ווייל דארט קען
נאד חס־ושלום מקוים ווערען! ״ואכלה אתכם״ .אין דעם איז דאך
באשטאנען די וינד פון אונזערע אבות ,א זינד וואם איז געווארען
א בכיה לדורות .ומיל ״מאסו בארץ חמדה״ ,זיי האבען גרינגעשעצט
דאס גלוםטיגע ל א נ ה און דעד רעזולטאט דערפון איז געווען דעד
שווערער ביטערער גלות וואס האט אונז קיץ מנוחה נישט געגעבען.
נשכחגו כ מ ת מן הלב ,מיד זעגען ווי א מ ת פארגעםען געווארען פון
הארץ ,דערפאר ווייל מיד האבען פארגעסען אן ארץ־ישראל .מיר
האבען זיר אייגגערעדט אז זיצעגדיג אין פארשידעגע לעגדער ,וועט
דאט פארטרעטען ירושלים .דערפאר זעגען אויף אוגז געקומען די
אלע צרות פון שפאניעץ וכדומה .זיי האבען איגגאגצען פארגעסען
אז זיי זעגען אין גלות ,דעדפאר דער שווערער עוגש און גערעכט
איז גאט) .הקדמה .רבי יעקב עמדין זצ״ל(.
דער באשייד פון אבן־עזרא׳ס חלום.
דעמ אבךעזרא האט זיך אמאל געחלומ׳ט ,אז זיין גשמה איז
ארויף אין הי מעל און געפרעגט דעם רצונו של ע ו ל ם ! ווען וועט
שוין סוף־כל־סוף משיח קומען ,און ווען וועט שייז ע נ י ל י ד זיץ
דעד קבוץגליות ווען אלע אידען וועלען זיין אין אייגעגעם ל א ג ד ?
דערויף האט מעז איהם אין הימעל געעגטפערט נאר די דריי קורצע
ווערטער! ״מישאל אלצפן וסתרי!״ דער אבן־עזרא האט גישט געקעגט
סארשטיץ דעם צוזאמענהאגג פון די ווערטער מיט זיץ פראגע און
קיינער האט איהם נישט געקעגט פ ו ת ר חלום זיין ווי קומען די
נעמען פון יצהרים דריי זין צו זיין פראגע וועגען משיחין ן
נאד א שטארקען אריינטראכטען ,איז פאר דעם אבן־עזרא קלאר
געווארען אז אין די געמען פון די דריי זין פון יצהר ליגט באהאלטען
א טיפער עגפער אויף זיץ פראגע .און דעד זין דערפון איז! ״מי־שאל״ ז
וועד האט די דרייסטקייט צו פרעגען אזא פראגע ״לאל־צפן״ — ג־ט
תאט עם פארהוילען ,״וסתרי״! און עם איז זיין ווילען עם זאל
בלייבען א געהיימניס) .אבן־עזרא(.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
115
גאנץ ארץ־ישראל.
דעד בארימטער גאה פון א״י הרב י .מ .חרל״פ רעדענדיג ורעגען
״חלוקה״ שדייבט צווישען אגדערען ז משה רבנו ע״ה האט זיך געבעטען
ביים דבש״ע ארייגצוקומען און דורכצוגיין דורכץ ל א נ ה ער האט
דערביי באטאגט ,אז ער וויל זעהן דעם טאל ,דעם ״ההר הטוב הזח
ו ה ל ב ג ו ך .ווען זיין תפלה איז גישט אנגעגומען געווארען ,איז ער
גישט אדיין אפילו אין א טייל פ ת ל א נ ה דאס זעלבע טאר קייגעו־
גישם מסכים זית אויף בלויז א טייל פון ארץ־ישראל .סיי ווען ער
איז דאדם געבוירען און סיי נישם .פוגקם ווי ביי משד .רבנו וועלכער
איז געבוירען געוואדען אין מצרים און עס איז געווען דער פאל נאד
ביי א יחיד און דאד איז עד באשטראפט געווארען דערפאר וואט ער
האט געשוויגען חערענדיג ווי מען זאגם אויף איחס ״איש מצדי״ ,על
אחת כמד .וכמה ווען א גאגץ פאלק וועט פארלייקענען א טייל פון
זית לאגד .טאמעד ,חס ־ושלום ,דארף עס קומען צו אזא צושטאגה
אז מיד וועלען זיד דארפען צייכגען אויף אזא איגמערנאציאגאלען
אפמאך איז שוין גלייכער אז די וואס דארפען דאס טאן ,זאלען זיד
ליבעדשט אפהאקען די פיגגער פ ת די העגה איידער זיי זאלען
אפהאקען די צוויינען פון אונזער פרוכטבארען גארטען ,דעם גארטען
פ מ ציון .עם איז פוגקט ווי אייגעד זאל וואגען צו זאגען אז די גאגצע
תורה איז געגעבען געווארען פון הימעל ,אחוץ איין אות ,אזא אייגער
וועט ד א ו באםראכמ ווערען פאר א כופר בעיקר .דאס זעלבע איז
ווען אייגער באהויפטעט אז ארץ־ישראל געהערט צו אידען אויםער
אית שפאן ע ר ה דאס וועט הייסען אז מ׳געמט אוועק און מען פאר־
לייקעגט די פולשטעגדיגע קדושה פון גאנצען לאגד) .הרב י .מ .חרל״פ(.
געשטארבען דער קעניג ,עם זאל לעבען דער.קעניג.
אין דעם טאג ווען דעד פעלקער־פארבאנד האט אגערקענט
פאר אידען אן אייגעגעם שטאאט חאבען מיד געדארפמ מאכען צורי
ב ר כ ו ת ! מאריס ,עם ווערט געבראכט דער דין אין דעו־ משגה ,אז
אויב א זוז הערט א בשורה אז זית פאטער איז געשטארבען ,דארף
ער מאכען צוויי ב ר כ ו ת ! ״ברוד דית האמת״ א ת שהחיינו .די ערשטע
ברכה אויף די שלעכטע בשורה ,און די אנדעדע ברכה ,ווייל ער איז
געווארען א יורש .אויד מיד דארפען מאכען א דאפעלמע ב ר כ ה ! ״ברוד
דיין אמת״ אויף די זעקס מיליאן קרבנות ,און ״שחחיינו״ פארן באקומען
אן אייגענע מלוכח .״מת ח מ ל ה יחי ח מ ל ך ) /ג ע ה ע ר ט פון חרב זאב גאלד(.
116
פון
ארץ
ישראל
אוצר
דער שליח צו די עשרת השבטים.
רוען די גרופע פון דעם ווילגער גאוןים תלמידים האבען זיך
באזעצט אין ארץ־ישראל ,איז ביי זיי אנגענרמען געווארען ,אז משיח
וועט פריער נישט קומען ,סיידען די אידען וואס זענען פאשפרייט
איבער דעד גאגצער וועלט וועלען זיין איינער מיט׳ן אגדערען פאר־
בונדען .זיי האבען דעריבער באשלאטען צו שיקען א שליח מיוחד,
וואס זאל אריסגעפינען די ״בגי משה״ ,וועלכע שטאמען ,לויט די
לעגענדע ,פון די עשרת־השבטים ,וועלכע לעבען אויף דעד אגדערער
זייט סמבטיון .די תלמידים האבען איבערגעגעבען אן אויספירליכען
בריוו צום ״אידישען מלך״ ,דער קעגיג פון די צעהן שבטים .אין דעם
בריוו האבען זיי איבערגעגעבען אין קורצען די פאסירוגגען און
גלגולים וואם דאס אידישע פאלק האט דורכגעמאכט זיגט דעד צייט פון
חורבן ביז צום דאמאלסדיגען טאג .זיי האבעז געשילדערט די ליידןןן
און צרות וואט אידען זעגען אויסגעשטאגען און פונדעסטוועגען ״שמד
לא שכחנו״ ,האבען מיר ג־נדס נאמען נישט פארגעסען .דעם ברירו
חאבען זיי פארעגדיגט מיט דער בקשה ,אז די ברידער פון יענער
וייט סמבטיון ,זאלען זיי דערקוויקען דאס הארץ מיט א בריוו געשריבען
אין לשוךהקודש און וועלכען עס זאל געשילדערט ווערען וועגען זייער
לאנד און לעבען אויף יענער זייט סמבטיון) .מכתבים(.
דאס ארומרינגלען די מויערען.
אין ירושלים איז אייגגעפירט געווארען א מגחג אז אין די טעג
פון חול־המועד זאל מען ארומדינגלען די אלטע מויערען ,כדי דערמיט
מקיים צו זיץ דעם פ ס ו ק :״סובבו ציון והקיפוהו ,ספרו מגדליה״ —
רינגעלט אדום ציון און ציילט איהרע טורעמס) .מנהג(.
צובויען און געבויט צו ווערען.
״אנו באנו ארצה לבגות ולהבנות״ — מיר זעגען געקומען אין
לאגד אריץ כדי צו בויען ארן געבריט צר וועדען) .פאלקס־ליד אין
ארץ ישראל(.
פ וז
אוץ
יעדאל
אוצר
117
אז דער שטן לייגט זיר אריין איז א סימן אז די זאך
איז וויכטיג.
ד ג י אליהו גדיידיצער ז״ל שרייבט אין איינעם פון זייגע בריוו:
די גרויסקייט פון בגין הארץ איז צו זעהן דערפון וואט ד ע ד שטן און
דעד כח הקליפה האט ו י ן פארלייגט דערויף צו שטערען מיט פאר־
שידעגע אויסריידען או מען דארף גישט בויען או־ץ־ישדאל) .דבי ד׳
גדיידיצער ז״ל(.
נישטא קיין אנדערער רוה־פלאץ.
עט איז נישטא קיין אגדערער דוה־פלאץ ווי נ א י ארץ־ישראל
רואו מיד קאנען זיין געזיכערט)״היש לנו במזרח או במערב מקום תקווח
נהי׳ עליו בטוחים״ ו( )רבי יהודא תלוי(.
מזרח און מערב.
״לבי במזרח ואנוכי בסוף מערב ,א י ך אטעמה א ת אשד אובל
ואיך יערב״ — מיין הארץ איז אין מזרח ,אבעד איד געפיגט זיך אין
מערב ,ווי אזוי קען איד פיהלען א טעם אין עפען או ווי אזוי קען עפ
מיר זים זיין? )ר׳ יהודא הלוי(.
דאס ערשטע אידישע היסטאריע־בור.
אין דעם ס פ ד ״יוםיפוף אין וועלכען עט ווערט צום ערשטען
מאל באשריבען די געשיכטע פון חורבן ירושלים און די אידישע
געשיכטע בכלל ,געפינט זיך ביי די ענדע פאלגענדע האפנונגמפולע
ווערטער :עוד יבוא יום וקץ לצרותינו ופדות לנפשנו וירצו אלהיט־
לזכור א ת שבועתו לאבותינו ויבנה א ת עידנו וישכלל היכלנו ויקבץ
פזורינו ואותנו יקים כבראשונה ~ .עט וועט קומען דער טאג פון
אויטלייזונג און ענדע צו ד י צ ר ו ת ! השי״ת וועט געדענקען די שבועה
וואט ע ד האט געשוואדען צו אונזערע עלטערען .אונזעד שטאט וועט
צוריק אויפגעבויט ווערען ,די צעזייטע א ת צעשפדייטע וועלען צודיק
איינגעזאמעלט ווערען און מיר וועלען צוריק אויפגעשטעלט ווערען אזוי
ווי אין אמאליגע צייטען) ,סוף ״יוסיפוף(.
118
פון
ארץ
ישראל
אוצר
ווען מיר וואלטען קלוג געווען.
וחנן מ י ד וואלטען קלוג געווען ,וואלטען מ י ד צעריםען אוגזערע
קליידער ,אנגעקליידעט ז י ן א זאק מיט אש און אויפגעהויבען א ביטער
געשדיי ,אז ג־ט זאל ז י ו איבער אוגז דעדבארעמען און זאל אונז
צודיקברענגען קיין ארץ־ישראל און די איינגעפאלענע סוכה דוד זאל
צוריק אויפגעשטעלט ווערען מימין גאנצען פראכט און גלאנץ) .דבי
אליהו הכהן ,שבט מוסר(.
פארוואס באהאלט דער איד דאם עם־מעסער בשעת ער
זאגט ״ברכת־המזוך ?
עס איז א מנהג ביי אידען אדאפצונעמען דאם מעסעד פון טיש
נאכ׳ן עסען ווען מען הייבט אן זאגען,,ברכת־המזון״ .ד ע ד טעם דערפון
איז ווייל ווען ד ע ד איד וועט זאגען די ווערטער ״ובנה ירושלים ע י ד ך /
וועט זיין צ ע ר און האדצודיטאג איבערין חורבן פון ארץ־ישראל דין
אזוי שטאדק ,אז עפ איז פאראן א פ ח ד אז ער וועט חלילה באגיין
זעלבטמארד) .פפר הטעמים(.
דער מעמאראגדום פון א פארצייטישען חסידישן רבי׳ן
צום שר משה מאנטיפיארע.
ד ב י אברהם אוודיטשער זצ״ל וואס איז נ א ו גרויטע אנשטרענ־
ג ו ע ע ן געקומען קיץ ארץ־ישדאל איז דארט באפאלען געווארען פון
דויבעד וועלכע האבען איהם און זיינע נאעגטע צוגענומען אלץ וואס
ד י האבען פארמאגט און זיי געלאזט נאקעט און בארוועס .ד ב י אברהם
האט ז י ו דאן געווענדעט צום אידישען ש ד ד ׳ משה מאנטיפיאדע אין
אן אויםפירלעכען מעמאראגדום אין וועלכען ע ר האט געשילדעדט מיט
גענויע פ ר ט י ם וואס עס האט מיט ד י פאטידט און ע ר האט איהם געבעטען
ע ד זאל העלפען מיט אלע מיטלען ,אז ד י זאלען נישט זיק געצווינגען
צו פאדלאזען דאס ליבע היימלאנד .ד ע ר עיקר — שדייבט ע ר דארט —
זאל ד ע ד ש ד ז י ו באמיען אז ע ר און זיין עדה וועלכע געפינען ז י ו
אין צ פ ת זאלען דאדט קענען דוהיג זיצען *כדי לעבוד א ת האדמה
ולהיות דועי צאן ובקר״ — זיי זאלען קעגען באאדבייטען די ע ד ר
און קענען וועדען פאסטוכער פון שאף און דינדער) .זכדונות פון
יהודית מאגטיפיארע(.
•1ן
אוץ
ישראל
אוצי
119
ארץ ישראל און אנדערע לענדער.
יעדעס לאנד אויף דער וועלט האט א שר אין הימעל וועלכער
איז המונה אויף זיין לאנד און יעדער שר הערשט אויף זיץ ל א נ ה א וזוץ
ארץ״ישראל וואט האט ניט קיץ ספעציעלען שר און מנהיג׳ נאר דעד
אויבערשטער אליץ איז משגיח אויף׳ן הייליגען ל א נ ה )של״ה ק״ח ע״א(.
נישט ברעכען דעם מוט.
וועגען די וואט זענען עולה קיץ ארץ־ישראל מיט מסירת־הגפש
שדייבט ר ׳ יחודה הלוי אין א שיר 8״ואל ימוט בלב ימים לבבך״ —
און דיין הארץ זאל גישט ווערען געפאלען ווען דו געפינסט זיך אין׳ם
הארץ פון די ימים) .ר׳ יהודה הלוי(.
דער ישוב ווערט געשטארקט דורך דעם אריינקומען פון
טוריםטען.
דער ״שלטי הגבורים״ רעדט מיט גרויס פאראכטוגג וועגען דעם
וואס פארט קיץ ארץ־ישראל בלויז אלם באזוך און גישט מיט דער
דעה זין־ דארט צו באזעצען ,אויסדריקעגדיג זיך! ״מי בקש זאת
מידו רמוס חצרי״ — וועד פארלאנגט דאס פון איהמ צוטרעטען אין
מיין הויף — ציטירענדיג די דאזיגע ווערטער שרייבט הרב יעקב
לעווענזאן אין זיין ״דבר בעתו״! ״מיד דאכט זיך ,אז אין דער היינטיגער
צייט ווען דער אידישער ישוב אין ארץ־ישראל איז ב״ה פארגרעסערט
געווארען ,און טויזענדער דארט וואוינענדע אידען זעגען זיר מפרנס
פון דער איינקופט וואס עס ברענגען אריץ די טויזענדער באזובער־
טוריסטען ,איז זיכער נישט שייך צו זאגען ״מי בקש זאת מידם״ ,ווייל
דער ישוב אין ארץ־ישראל ווארט און האסט עס זאלען קומען וואס
מעהר טוריםטען און דארט זיך אויפהאלטען א לענגערע צייט ,כדי
זייער פ ר נ ם ה זאל דאדורך גריגגער ווערען און דער ישוב וועט גע־
שטארקט ווערען .השי״ת האט זיכער דערפון א גרויסען נחת־רוח.
)הדב יעקב לעווענסאן(.
ווען מען איז ניט מחויב צו פאלגען אפילו א טאטען.
אויב איינער וויל סארעז קייז ארץ־ישראל און טאטע־מאמע זעגען
ניט מסבים ,איז ער ניט מחויב זיי צופאלגען ,ווארים אלע ראשונים
120
»ון
ארץ
ישראל
אוצר
פםק׳נען אז ישוב ארץ־ישראל איז א מצוות עשה און דער דין איז
דאך אין שלחן־ערוך ,אז מען איז ניט מחויב מקיימ צו זיין כבוד אב
דעמאלט זוען עס האנדעלט זיז־ וועגען עובר זיק אויף אן עשד׳•
)בשב גדול אחד(.
ווען מען מעג ארויםפארען פון לאגד .־
מען טאר נישט ארויםפארען פון ארץ־ישראל קיין חוץ־לארץ,
סיידען אז מען וויל לערנען תודח ,חתונה האבען אדער ווען עם
האנדעלט זיך וועגען ראמעווען אידען פון שמד) .רמב״מ׳ הלכות מלכים(.
א פאלשע איינרעדעניש.
די וואס רעדען זיך אז זיי דארפען נישט פריער פאדען קיין
ארץ־־ישראל נאד בלייבען אויף די פלעצער רואו זיי זענען ביז דעד
מלך המשיח וועט זיי אויסלייזען פון די לענדער און ערשט שפעטער
ג״ן קיין ירושלים — יענע זענען ״חוטאים ומחטיאים א ת הרבים״,
)רמב״ם ,אין א בריוו צו א תלמיד(.
די גדולי הדור.
די
וחשבון
וועגען
דיגםען
גדולי הדור און מנהיגים וועלען דארפען אפגעבען ד י ך
פאר׳ן אויבערשטען איבער דעד גלייכגילטיקייט פונים דור
ארץ־ישראל און פון זיי וועט מען מאנען די חרפה פון באליי־
הויז) .אור־החיים ,פ׳ בחר(.
דער לעצטער חורבן אין ארץ־ישראל.
דער אומקום פון די זעקם מיליאגען אידען פון דעם לעצטען
חורבן איז געווען אזוי שרעקליך אז ווען אפילו מען זאל אונז געבען
ג א נ ץ ארץ ישראל וועט עם נישמ זיין קיץ קאמפענםאציע און
פארגיטיגזנג פאר אוגזערע ליידען) .א אידישער מנהיג(.
פאר אוץ־ישראל דארף מען צאלען א פרייז.
אברהם אבינו האט באצאלט פיעד הונדערט שקלים פאר איין
קבר׳ יצחק איז בארויבמ געווארען פון זיינע ברונעמס ,יעקב האט
פון
ארץ
ישראל
אוצר
121
באצאלט תונדערט קשיטות פאר א שטיקעל פ ע ל ה אבי זייעדע קינדער
זאלען דאם לאגד בזיצען ).מפרשים(.
א דרייפאכיגע גאולה.
או אידען וועלען קומען איו ארץ־ישדאל וועט דאס זיין א דריי־
פאכיגע גאולה .א( אידען וועלען גיצול ווערען פון שעבוד מלכות
און פון טויטגעפאד ,ב( די אויסלייזונג פון די שטעט פון ציון וירושלים,
ג( אין דאט וויכטיגסטע עם וועט זיין ישועת אלקינו .קודשא בריר הוא,
כביכול ,וועט ארויסגענומען ווערעז פון גלות) .אלשיך(.
די פארשידענע מ$מעז פון ארץ־ישראל.
ארץ־ישראל ווערט אין תנ״ך אנגערופען מיט פארשידענע געמען t
ארץ העברים )בראשית מ׳( ארץ כגען )שמות ו׳( פלשת )שמות ט״ח.
געדאנק ,ווארט און טאט.
אין דעם איצטיגען הרת־עולמידיגען מאמעגט ,דארף יעדער איד
זיין פארנומען מיט פאלגענדע דריי זאכען וועגען ארץ־ישראל:
ו מ ע ש ה מיט געדאנק ,שטענדיג
ד ב ו ר
ב מ זז ש ב ה ,
ט ר א כ ט ע ן וועגען דעד אויפריכטוגג פון אידישען גייסט אין
הייליגען לאגד $מי ט ווארט :ר ע ד ע ן און אגיטידען פאר׳ן אויפבוי
פון ארץ־ישראל! מיט ט א ט :מאן ממשותידיגע מעשים און אנ־
ווענדען פראקטישע מיטלען אז ארץ־ישראל זאל אויפגעבויט ווערען
בדוח התורה והמצוות) .רבי יעקב ראזענהיים(.
חאטש איין ווארט.
אין א בריוו פון ארץ־ישראל שרייבט רבי מנחם מענדעל פון
פרעמישלאן צווישען אנדערען :איידער איך בין געפארען קיין ארץ־
ישראל האב איך געבעטען איך זאל זוכה זיין צו דאוונען חאטש איין
ת פ ל ה פארין באשעפער ווי עס דארף צו זיין .איצט אז כ׳בין קלוגער
געווארען) ,״אווירא דארץ־ישראל מחכים״( בעט איך ,איך זאל חאטש
קעגען זאגען איין ווארט ווי ס׳דארף צו זיין פאר׳ן בורא כל העולמים,
)סדר הדורות החדש(.
122
פון
ארץ
ישראל
אוגר
נישט צו עסען און צו טרינקען ,גאר קענען לערנען תורה.
דעד דמב״ם ,רעדענדיג וועגען דעד גאולה מען אידען וועלען
ד צ ע ן אין אייגענעם לאגד ,שדייבט צווישען אנדערען פאלגענדע
וועדטער :אונזערע חכמים און נביאים האבען געגלוסט און געהאפט
אויף די טעג פון משיח ,נישט כדי די אידען זאלען געוועלטיגען אויף
דעד וועלט און נישט כדי זיי זאלעןחאבען א ממשלח איבער די אומות
חעולם ,אויר נישט כדי פעלקעד זאלען זיי חויך שעצען! נישט כדי
זיי זאלען קענען עסען און טרינקען און ז י ו פדייען — נאד כדי די
זאלען זית פדיי צו לעדנען תודה און איהר חכמה ,נישט האבענדיג
קיץ אונטעדדריקעד און שמערער )כדי שיחיו פנריין בתורה ובחכמתה,
ולא יהיה לחם נוגש ומבטל() .דמב״ם(.
די סיבה פון אוגזער שוואכקייט.
א זעהד חאראקטעריסטישע שטעלע געפינען מיד אין די בריוו
פו? רמב״ם וועלכעד שרייבט דאדט צווישען אנדערען :״זאת היא שאבדה
מלכותנו והאריכה גלותנו וההדיבה בית מקדשנו עד היום ,שאבותינו
חטאו ולא התעסקו בלימודי המלחמה ולא בכבוש ארצות״ .מ י ד האבען
פארלוידען אונזער מלוכה און דעד גלות דויעדט נאד אלץ און אונזעד
הייליג הויז איז ביז חיינט נ א ו חרוב ,מייל אונזעדע עלטערען האבען
געזינדיגט און האבען נישט עוסק געווען אין קריגס־סטראטעגיע און
נישט אין עראבערונג פון לעגדער) .אגרות רמב״ם(.
דער בריוו פון ווילגער גאון׳ס תלמידים.
עטליכע יאר נ א ו דעם ווילנער גאון׳ם פטירה האט א גדופע פון
זייגע תלמידים עולה געווען קיץ אדץ־ישראל .די תלמידים האבען
ז י ו באזעצט אין דער הייליגעד שטאט צפת און דאדט געשאפען א
ישיבה אויפץ נאמען פון גאון .תלמידי ־חכמים זענען געזיצען א
גאגצען טאג איינגעהילט אין א טלית און תפילין און געלערענט תורה.
די לאזונג איז געווען ״תורה חוזרת לאכסניה שלה״ )די תורה קערט
צודיק צו איהד נעסט( .די תלמידים האבען אוי ו געקויפם באדען און
באאדבייט די ערד כדי דערמיט מקיים צו זיץ די מצווה פ ץ ישוב
ארץיישראל .דאן האבען זיי ז י ו געווענדעט מיט אן אויפרוף וועלכער
איז פונאנדערגעשיקט געווארען איבעד אלע גרעםטע קחלות טון גלות.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
123
א ץ דעפ בריוו שרייבען זיי צווישען אנדערען :פאר אלעס איז אונזער
ציל אייך איבערצוגעבען די בקשה פון הייליגען לאגד און דעו־נאך
אוגזער אייגעגע בקשה .דאס הייליגע לאגד רעדט צו אייך :איך דעדמאן
זיך די צייט ווען איך בין געוועזען א פירשטען ,אויך איצט פעהלט
ביי מיר אין לאנד גארגישט .ביי מיר ווערט די תורה פארשטענדליך
און די נשמה געלייטערט .פארוואס בין איך פארשעמט און פארלאזען פ ח
מיינע קינדער ? ווי שיין און פראכטפול איז דאס לאנד אז אפילו אין
צושטאנד פון חורבן האט זי קיץ גלייכען צו זיר אין שיינקייט) .פון
א בריוז(.
שוין דעמאלט האט מען מורא געהאט פון ז ע ר גרינדוגג
פון א אידישע מלוכה.
אין דעד טאג־בוך פון דעם אידישען ש ר ר׳ משח מאגטיפיארע ז״ל
געפינט זיך פאלגענדער חאראקטעריסטישער זאץ tווי עט ווייזט אויס
איז דעד פאשא מיט וועמען איך האב פארהאנדעלט איבער ארץ־ישדאל־
פראגען יא גענויט צו ערלויבען דאס גריגדען פץ אידישע קאלאניעס
אין הייליגען ל א נ ה נאד ווי עם איז געווען צו מערקען פון זיינע״רייד
איז ע ר באזארגט און האט מורא אז מיט דעד צייט וועלען אידען שאפען
א אידישע מלוכה) .ר׳ משה מאנטיפיארע(.
ז ע ר טרויעריגער ניגון פון חצות.
נאך חצות ווען די גאכט־שטילקייט נעמט אדום די גאנצע בריאה
זיצען פארבענקטע אידען און גיסען אויס זייערע ביטערע הערצער
אויף דעם חורבן ירושליפ און די דאזיגע אבלי ציון פארקלינגען די
לופט מיט פאלגענדע הארצרייסענדע ווערטער!
״קול ברמה נשמע ביללה ,קול נהי מציון המתללת״ ,על היכלי
אבכה יומט ולילה ,ולתפארת ציון עיר המהוללה ועל עמה אשר הלכו
מולה״.
א שטים הערט זיך פון הימעל וואט באוויינט ציון ,טאג און גאכט
וזיין איך אויף מיץ צעשטערט היכל ,אויף ציונים פארלוירענעט
רוהס אץ א פאלק וואט איז איז גלות פארטריבען געוואדען .אבער
״התנערי מעפר״ — וואך אויף פון שטויב ,די געפאגגענע פ ץ ציון,
ווארף ארונטעד די קייטען וואט פענטען דיץ האלדז און דאס געוויץ
טון ד י ב ת ציון זאל שוין איינגעשטילט ווערען) .תפילת חצות(.
ו
124
פון
ארץ
יש־ראל
אוצר
די בענקשאפט נאף ציון אין אונזערע טאג־טעגליכע תפלות.
דריי מאל אין טאג זאגט דעד איד מיט גרויס ד ב ק ו ת ז ותדוזינה
עיגיגו בשובך לציון ברחמים — ,הלוואי ,רבונו של עולם .זאלען מיד
גאך מיט אוגזערע אייגעגע אויגען זעהען ווען דו וועסט מיט גרויס
רחמים צוריקקערען קיין ציון) .תפלת שמונה עשרה(.
א זכר לחורבן
ביי יעדער אידישער חתונה איז איינגעפירט א מגהג אז בשעת
דער חופה זאל מען צעברעכען א גלאז אלם זכר לחורבן) ,ספד המנחגיס(.
״דער מזרח״
אין א ס ך אידישע היימען פון די מזרח־אייראפעאישע לענדער
פלעגט העגגען אויף די וואגט א בילד וואס מען האזן גערופען ״דעד
מזרח״ אויף וועלכען עס איז געווען אויסגעצירט פארשידעגע פלעצעד
פון א״י ווי צום ביישפיל ,דעד כותל המערבי ,ד ע ד קבל רחל ,מגדל
דוד א .א .וו .דאס דאזיגע בילד מיט׳ן גאמען «דעד מזרח״ איז גע־
האגגען אויף דעד זייט וואס איז געווענדעט צו ירושלים) .מגהג־ישראל(.
ווי אזר די אידישע פרוי בעט אויף ציון וירושלים.
רבונו של עולם ,אל המזבהות זכור — ,האר פון דער וועלט און
דערבארעמדיגער פאטער — געדענק די דאזיגע מזבחות פון די הרוגים
און אומגעקומעגע אויף קדוש־השם און העלף אונז ,זאמעל אוגז איין
פון אלע פיער עקען פון דעד וועלט ,בוי צוריק אויף מיט פייעד דיץ
הייליגע שטאט ירושלים ,טרייסט אונז פון אונזער טרויעריג געמיט
און שיק אונז דיין משיה ער זאל אונז אויפבדענגען קיין ארץ־ישראל.
)פון א קדבן־מנחד״־תהינה(.
א ספעציעלער מי־שברך.
רבי אברהם קאליסקער האט איינגעפידט אז מען זאל מאכען
א ספעציעלען מי שברך פאר די וואס העלפען ארץ־ישראל »כל אהד
ואחד מישראל המסייעים לא״י בין בגוף ובין בממון .בין בדבור ובין
פון
ארץ
ישראל
אוצר
125
במעשה״ — יעדען איינעם וואט העלפט סיי מיטין גוף און מיי מיט געלד,
סיי מיט ווארט און סיי מיט טאט.
ז ע ו ארץיישראל־מאטיוו אין זי אידישע תפלות.
ביי יעדער געלעגענהייט ווען דער איד איז מתפלל און גיסט
אויס זיין הארץ פאר׳ן רבונו של עולם ,דערמאנט ע ר שטעגדיג ציון
וירושלים און ער בעט תמיד אז ארץ־ישראל זאל אויפגעבויט וועדעז»
באלד אינדערפרי ביי דער תפלה פון שחרית ווען ע ר זאגט ״אז ישיר״
בעט דעד א י ד ! ״תבאמו ותטעמו בהר גחלתך׳ — ברענג זיי און
פלאנץ זיי איין אין דעם הייליגען לאגד .האלט דעד איד ביי ״שמונה
עשרה״ בעט ד ע ו א י ד ״תקע בשופר גדול לחרותנו״ — שאל מיט דיין
שופט פאר אונזער פרייהייט און ״ותחזינה עיניגו בשובך לציון ברחמים״
— אוגזערע אויגען זאלען זעהן ווי דו קערסט צוריק קיץ ציון .ביי
ק ב ל ת שבת — זיגגט ער מיט גרויס דבקות ״מקךש מלך עיר מלוכה״
און ״התעוררי ,התעוררי״ ,וואט עס קומט צום אויסדרוק דאט לעכצען
נאך דער גאולה .אין די פרייטאג־צונאכטיסן — בעט רעד איד אז
דער ״אב הרחמים זאל ניט פארגעםען זיין פארשטויסען פאלק און
ע ר זאל אונז אויפברענגען ״בשמחה לארצנו״ מיט שמחה אין אונזער
לאנד אריץ .ווען דער שבת גייט אוועק ,גיםט רעד איד אויס זיין
השתפכות הנפש צו ״אליהו הנביאי׳ ער זאל באלד קומען אונז אויסליחען.
איז דעד איד עולה לתודה שבת צום מפטיר ,בעט דער א י ד ! רחם
ע ל ציון כי היא בית חיינו — דערבארעם זיך איבער ציון ודיל דאס
איז אונזער לעבען .בענשט ער ראש־חודש ,איז דעד איד פול מיט
האפנוגג ,אז ״והוא יגאל אותנו בקרוב״ אז ג־ט וועט אונז באלד אויס־
לייזען .קומש שלוש־רגלים ,פסח־שבועות־םוכות ,בעט דעד איד אין
דער ת פ ל ה *ותערב״ ״אנא רחום ברחמיך הרבים השב שכיגחך לציון
עירך בדגה״ — איך בעט ךיך ,דערבארעמדיגער ,קער צוריק מ י ט
געזאנג דיין שבינה קיץ ציון ,און ״והביאנו לציון עירך ברנד.״ — זאלטט
אונז ברעגגען אין דיין ציון־שטאט מיט געזאגג .די ראש־השנה תפלות
זענען פ י ל מיט בענקשאפט און געבעט וועגען שיבת־ציון .ווען דעד
איד בענשט חנוכה־ליכט ,בעט ער ,״קרב קץ הישועה״ — דערנענטער
ד י עגד פון ד ע ו ישועה .דעד אתרוג ,ל ו ל ב און הדס איז ביים איד
פארבוגדען מ י ם ארץ־ישראל־געדאגקען ,מייל דאס זענען פרובטען
וואס קומען פון הייליגען לאגד .אין דעם חופה־טאג ,ווען עם איז די
ג ר ע פ ט ע פרייד ,ווערט אוגטער דער חופה א גלאז צעבראכען בדי
נישט צו פארגעםען אן חורבן און מען בעט דעמאלט ,אז די שטים
126
פון
ארץ
ישראל
אוצר
פון פרייד זאל ווידער געהערט ווערען אויף די גאסען פון ירושלים.
פארקלייבט זיך א איד אין א נייער וואוינוגג און ע ר מאלט אוים די
צימערען ,לאזט ע ר איבער א שטיק וואנט פון איץ צימער גישט
אוימגעמאלט ,בדי עם זאל איהם דערמאנען אינ׳מ חורבן פון הייליגען
ל א נ ה ווען דעד איד בעט ביים באשעפער ע ר זאל זיף דערמאנען
וועגען זיינע נויטיגע באדערפענישען צום לעבען ,בעט ע ר גלייכ־
צייטיג ״וזכרה ירושלים עיר קדשך׳ — ע ר זאל אויך געדענקען אן
דעד חייליגער שטאט ירושלים .כמעט יעדעס אידיש ספר׳ יעדע חקדמה
צו א פ פ ה יעדע דרשח פון א ר ב אדער מגיד פארענדיגט זיך מיט די
ווערטער ״ובא לציון גואל״ — דעד אויסלייזער זאל קומען קיץ ציון.
ווען דעד איד בעט ע ס זאל זיין ליכטיקייט ,איז עם גישט קיץ געוועגליכע
ליכטיקייט ,נאד ״אור חדש ע ל צ י ו ן תאיר ונזכח כולנו מחרה
לאורו״ < -א נייע ליכטיקייט זאל באלייכטען ציונים וועגען א ץ אלע
זאלען מיד דעידלעבען יענע צייט.
מען זאל נישט משנה זיין די ארץ-ישראל־צדקה.
אין א כרוז וואט דער בארדיטשיווער זצ״ל חאט ארוימגעגעבען
אין וועלכען עם איז אויך געצייכענט רבי יעקב שמשון שעפיטיווקער
און רבי מרדכי גיסחיזשער זצ״ל ווערט אין חארבע ווערטער געוואדענט
אז מען זאל ניט משנח זיין פון דעם געלד וואט איז באשטימט פאר
ארץ־ישראל אויף קיץ שום צדקה אין דער וועלט ״אפילו להדליק שמן
זית בבתי כנסיות׳ — /ווען אפילו עט האנדעלט וועגען אגציגדען
בוימאויל אין די בתי־מדרשימ) .פון א כרוז(.
דעם חפץ חייםיס בענקשאפט נאף ארץ־ישראל.
ווען דעד ״חפץ־ חיים״ זצ״ל האט געשריבען תנאים מיט זיץ ערשטען
איידעם הגאון ר ׳ אהרן הכהן ,וועלכער איז גפטר געווארען אין תל־
אביב ,האט ע ר איינגעשריבען א קלארעז ת נ א י :אז חאטש ע ר איז
איהם מבטיח קעסט ,דאך זאל ע ר קיץ רשות ניט ה א מ ן איהם צו
שטערען צ ו פארען קיץ ארץ־ישראל) .הרב מ .ישר(.
די שיינקייט פון דער וועלט.
״הדר העולם — ארץ־ישראל ,והדר ארץ־ישראל — ירושלים״ —
ד י שיינקייט פון דעד וועלט איז ארץ־ישראל און די שיינקייט פון ארץ*
ישראל — איז ירושלים) .דמב״ן(.
פון
אוץ
ישראל
אוצר
127
צייט און מעגליכקייט.
ישוב אדץ־ישראל אינו תלוי בזמן אלא באפשרות — דעד ישוב
א״י איז ניט אפהענגיג אז ציים נאר אין מעגליכקייט) ,גערער רבי,
אין אוסף מכתבים(.
אהבת ארץ־ישראל.
דער בעל־שם־טוב האט באצייכענט דריי יסודות אויף וועלכע
דאס אידישע לעבען דארף באזירען און ראם זענען :אהבת המקום —
ליב האבען דעם באשעפער ,אהבת התורה — ל י ב האבעז תורה ,און
אהבת ישראל — ליב האבען אידען .הייגטיגע צייטען דארף מען גורס
זיין און צוגעבען א ה ב ת א ר ץ י ש ר א ל — ל יב האבען ארץ־
ישראל) .בשם גדול אחד(.
די לאזונג פון ארץ־ישראל־קעמפער.
די לאזוגג פון די פאדצייטישע ארץ־ישראל־קעמפער איד גע־
וועזען! ״לא נשוב אל ביתנו עד חנחל בני־ישראל״ ,מיד וועלען נישט
צוריקקעדען צו אונזעי הויז ביז די אידישע קינדער וועלען אדבען
דאס אידישע לאנד.
אידישע מלוכה.
״ולא ישתנה במציאות שום ד ב ר ממה שהוא עתה ,אלא שהמלכות
תחזור לירושלים״ )״און עט וועט גארנישט געענדערט ווערען אין
דער ווירקליכקייט פון דעם היינטיגען צושטאנד ,גאר בלויז דערמיט
וואס עט ווערט צוריקגעקערט ווערען דאם מלכות קיץ ירושלים״(.
)רמב״ם וועגען ימות המשיח ,סנהדרין .חלק(.
די וואט ווארטען אויף זייערע פלעצער.
אלה שמפתים עצמם ואומרים שיעמדו במקומם עד שיבוא מ ל ן
המשיח לארץ־המערב ואז יהי׳ יוצאים והולכים לירושלים — עוברים
חם ומחטיאים זולתם) .רמב״מ מאמר קדוש־השם(.
די יעגיגע וואם רעדען זיך איין און זאגען אז זיי וועלען שטיק
אויף זייער פלאץ ביז מלך המשיח וועט קומען אין דעמ מערב־־לאגד
128
פון
ארץ
ישראל
אוצר
און ערשט דעמאלט וועלען זיי גיין ?!יין ירושלים — זענען אליין עובר
און מאכען אויר אנדערע זינדיגען )רמב״ם(.
א קורצער היסטארישער איבערבליק.
די וויכטיגסטע היוטארישע ערדבערוגגען פון ארץ־ישראל
דורד פארשידענע באצווינגער איז פארגעקומען לויטין פאלגענדען
חראגאלאגישען סדר!
דער ערשטער עראבערער פון ארץ־ישראל איז געווען שלמנאסר
דער מלך פון אשור.
דער עראבערער פון די צייטען פון בית־המקדש שגי איז געווען
טיטום פון רוים.
די צעטיילונג פון דער רוימישער אימפעריע וואס האט געברעגגט
דעדצו אז ארץ־ישראל ואל אריבער צו באצאנץ איז פארגעקומען
אין יאר .395
די עראבערונג דורך די אראבער איז פארגעקומען אין יאר .634
די עראבערוגג דורך די טערקן איז געווען אין יאר .1086
די עראבערוגג פון די ערשטע נוסעי־הצלב )קרייץ־צוגען( איז
געווען אין יאד .1099
די עראבערוע פון דעם עגיפטישען הערשער צלאח אל דין איז
געווען אין יאר .1087
ד י עראבערונג פון די אטאמאנען איז געווען אין יאר .1516
ד י עראבערונג פון נאפאלעאנען איז געווען אין יאד .1799
די עראבערונג פון דעם עגיפטישען קעניג איבראים פאשא איז
געווען אין יאר .1839
דערנאך זענען געקומען צוויי היטטארישע פאסידונגען וועלכע
האבען באדייטעט א גייע ווענדונג אין דער היינטיגער תקופה.
די באלפור־דעקלאראציע אין יאד .1917
און די אנערקענונג פון אן אייגענע זעלבסשטענדיגע אידישע
מדינה דורך דער יו־ען פאראייניגטע פעלקער אין יאר .1947
)געשיכטע(.
א ציגעל זאגט שירה.
יעדער ציגעל וואס וועדט איינגעמויערט אין א וואנד פון ארץ־
ישראל זאגט שירה) .משורר(.
0ון
ארץ
ישראל
או אד
129
דעם בארדיטשעווערים ארץ-ישראל־בענקשאפט.
וועגען דעם גרויםען צדיק רבי לוי־יצחק בארדיטשעווער ווערט
דערציילט ,אז ווען ער האם געשריבען תנאים טיט זיינם א קינד האט
ער געהייסען איינשרייבען אין די תנאים פאלגענדע ווערטער*
החתונה תהי׳ בירושלים עיר־הקודש ,ואם משיח צדקגז לא יבוא
חס־ושלום בזאת השגח׳ החתונה תהיה בבארדיםשעוו) .די התוגה וועט
אייה פארקומען אין דעד חייליקער שטאט ירושלים ,און אויב משיח
וועט חס־ושלום נישט קומען אין דעם יאהר ,וזעט די חתונה זיץ
אין בארדיטשעוו(.
הערען און זעהן.
אין תלמוד בבלי איז תמיד פאראן דעד אויםדרוק ״תא־שמע״,
הער ,דאגעגען אין תלמוד ירושלמי ווערט באנוצט דאם ווארט *תא
חזי״ ,זעח .דאס איז א רמז אז ארץ־ישראל דארף מען זעהן מיט די
אייגעגע אויגען) .רבי מענדעלע וויםעבסקער זצ״ל(,
ניט פארלוירען די האפנונג.
רביגו סעדיה גאון אין דעם ספר ״האמונות והדעות״ שרייבט דארט
צווישען אנדערען וועגען דעד אידישער גאולה פאלגענדע איגטעדע־
סאנטע ווערטער!
טראץ דעם וואם אמר וואונדערען זיר אויף אונזי ווי אזוי
מיד באזיצען אזא שטארקע געדולם און אויםדויער־קראפט ,נישט
אויפצוגעבען דעם גלויבען אין דעד גאולה און בגין הארץ׳ דאר ווערט
אונזער האפנונג גישם אויסגעלאשען און מיד גלויבען או די ישועת
וועט פארט ענדליך קומען ,ודיל די וואט זייען מיט טרערען וועלען
נאד שניידען מיט געזאנג) .מאמר שמיני גאולה אחרונה(.
דעם ווילנער גאוןים בריוועל צו זיין מוטער.
פארעגדיג אויפ׳ן וועג קיץ ארץ־ישראל שרייבט דער ווילגער
זאון ז״ל פאלגענדע רירענדע ווערטער צו ד ץ מוטער! ״אייה אם אזכה
להיות בירושלים עיר הקודש אצל שערי שמים אבקש בעדך כאשר
הבטחתי לד״ — אז איד וועל אי״ה זוכה זיין צו קומען אין דער
130
פון
ארץ
ישראל
אוצר
הייליגער שטאט ירושלים צו די טויעדען פון הימעל ,מעל איד בעטען
פאר דיר אזוי ווי איד האב דיר צוגעזאגט.
אז מען זייעט — שנייד מען.
פונקט ווי עס איז נאריש דעד׳ מאס פארשטייט גישט ,אז ורעד
מען פארזייט די זריעה אין דעד ע ר ה גיט עס אין צייט טון שניט א8
צוואנציג און דרייסיג פאביג מער וויפיל מען האט פריער אריינ־
געגעבען אין דעם אקער׳ אזוי אייד איז אונוויסענד דעד מאס קען ניט
באגרייפען די אונאויפהערליכע אידישע האפנונג ,אז אידען וועלען
צונויפקלייבען ווערען קיץ ארץ־ישראל איו קיץ איינער מעט ניט בלייבעז
אין גלות) .רבי סעדיה גאון זציל(.
דאס לאנד פון יעדענס האפנונג.
אין א בריוו באמאוסט אלס ,״עלים לתרופה״ ,שילדערט דער
ווילנער גאון ז״ל דעם שווערען דערנער״וועג וואס ער האט דורכ־
צומאכען אויפ׳ן מעג קיין ארץ־ישראל און שרייבט דארט צווישען
אנדערען :מענטשען פארלאזען גאנצע פאמיליעס ,וריב און קיגדער
און פארען אוועק אויף יארען לאנג אין ווייטער לענדער און מקומות
כדי צו מאכען א ביסעל געלד און א י ה געלויבט השי״ת ,פאר אין
הייליגען לאגד וואם יעדער האפט און שטרעבט צו זעהן ,וואס ״כל
עליוגים וכל תחתוגים תשוקתם עליה׳•) /עלים לתרופה(.
דאם לאנד וואס איז מסוגל צו נבואה.
נאד ארץ־ישראל איז מסוגל צו נבואה ,אין גלות אבער איז אפי
געטאן געווארען די נבואה ,מייל דאס אידישע לעבען דארט איז אנגע־
שטעקט מיט ״עצלות און עצבות״ ,פוילקייט און טרויעריקייט) .רמב״מ,
מורה גבוכים(.
וואס הייליגער — אלץ חרוב׳ער
אין א בריוו פון ארץ־ישראל שרייבט דעד רמב״ן טיט גרויס
הארצודיטאג! ״ומה אגיד לכם בענין הארץ ן רבה העזובה וגדול השממון
פון
ארץ
ישראל
אוצר
131
כללו של דבד» כל המקודש מחברו נחרב ביותר מחברו וירושלים
יותר חרבה מן הכל והארץ יהודה מן הגליל״• — און וואס זאל איך אייך
זאגען וועגען דעפ לאגד ? די פארלאזעגקייט איז שטארק ,די פוסטקייט
איו גרויס און די הויפט זאך איז מאס אלץ וואם טראגט אין זיך מער
הייליקייט ,איז עס מער צעשטערט .ירושלים איז חרוב׳ער פון אלעם
און דאם לאגד יהודה איד מער צעשטעדט ווי דער גליל) .אגרות הרמב״ן(.
ערשט אין או־ץ־ישראל האט דער רמבץ בארואיגט
זיין געמיט.
אין א בריוו שרייבט דעד רמב״ן פאלגענדע אינטערעסאנטע
פערזען און גראמען :״עזבתי את ביתי ,גטשתי את נחלתי ,ושם
הגחתי את דוחי״ — איך האב פארלאזט מיין הויז ,איבערגעלאזט מיין
פארמעגעגם און ערשט י א ר ט האט מיין געמיט זיך בארואיגט) .אגרות
חדמב״ן(.
אז די שטעט פון יהודא זענען חרוב.
דעד רואם זעהט ווי די שטעט פון יחודח זעגען חרוב דארף רייסען
קריעה ווי אן אבל) .אור־חיים(.
פארוואס הייסט עס חוץ־לארץ?
די לעגדער אויםער ארץ־ישראל ווערען גערופען *חיץ־לארץ״
ודיל דארט זענען מיד ממש א י ג ד ר ו י ס ע ן ,קיינער געמט
אוגז נישט ארית ביז מיר קומען אויף אוגזער הייליגער ערד) .רבי
נחמן ברעסלאווער׳ חיי מוהר״ן(.
די בקשה פון ר׳ יהודה הלוי.
זית גרויסע בענקשאפט נאך ארץ־ישראל האט ר׳ יחודה מלוי
אויסגעדריקט אין דעם »אלגעגדען העכסט שייגעפ שיר אין גדאמען 1
אם רצון נפשכם למלאות רצוני,
ואלך למעוני,
כי מנוחה לא אמצא עוד לרגלי
עד אכונן בבית־מלוני — מעוני) .ר׳ יחודח תלוי(.
132
פון
אדיו
ימיואל
אוצר
די הייליקייט ציט זיר פון די אוראלטע צייטען אן
״חרי שקדושת הארץ ומעלתה היא משעת נתינתה אה האבות
הקדושים -־ לא משעת הכבוש בלבד וכן כ ת י ב ! ארץ־חעברים״ — די
הייליקייט און דערהויבענקייט פון ארץ־ישראל ציט זין״ נאד פון די
צייטען ווען דאט לאנד איז געגעבעז געווארען צו די הייליגע אבות —
און נישט נאר פון דער צייט פון דעד עראבערונג אליץ .אזוי ווי עם
שטייט אין פסוק! ״ארץ־חעברים״) .כפתור ופרח ,פון רבי אשתרי
הפרחי(.
ארץ ישראל — דער אידישער זווג.
ארץ־ישראל איז באשטימם געווארען פון דער השגחה עליונה
נאר פאר׳ן אידישען פאלק .ארץ־ישראל און עם ישראל זענעז איין זווג,
איינעך אהן אנדערען קאן נישט עקויסטירען .ווען דאס אידישע פאלק
זיצט אויף זיין אייגענער ערד ,דעמאלט איו ״מצא מין את מינו״ און
ערשט דעמאלט באקומען ביידע דעם געהעריגען תיקון) .רבי מאיר
ד? פלאצקי זצ״ל(.
געהייליגט צו ווערען
״כל הנוסע לארץ־ישראל ,נוםע לקדש את ע צ מ ו ״ -־ וועד עם פארט
קיץ ארץ־ישראל פארט אחין כדי געהייליגט צו ווערען) .של״ה הקדוש(.
די תפלה פון די אנשי צפת.
די אמאליגע איינוואויגער פח צפת האבען געהאט פאלגענדע תפלה!
הלוואי אונוערע זיגד זאלען נישט גורם זיין צו דארפען ארויסגיין פון
אונזער ליבען טייערען לאגד )ארץ חמדה טובה ורחבה( צוליב א
שטיקעל ברויט) .תפלה פון די אנשי צפת(.
פריילעכקייט
וועד עס וואויגט אין ארץ־ישראל דארף שטעגדיג זיין פרייליך.
)חרדים(.
»ון
אוץ
ישראל
אוצר
133
אז מען רעדט שלעכטם אויף דעם קעניג׳ס קינדער.
פארוואס איז געווען דער חטא פון די מרגלים אזוי גרויס ? נאד
עם איז א משל צו א מלך ? אייגער איז אמאל געקומעז אין פאלאץ פון
קעניג און האט דארט אויסגערעדט שלעכטס אויף זייגע קינדער ,אז
דעד קעגיג האט דאם דערחערט ,האט ער געהייםען מען זאל איהם
ארויסטרייבען פונים פאלאץ) .סטאלינער רבי זצ״ל(.
דער כבוד פון הייליגען לאבד.
די זינד פון די מרגלים איז דאדורך אזוי שוועד ווייל השי״ת
איז מקפיד אויף דעם כבוד פון ארץ־ישראל מער ווי אויף זיין אייגענעם
כבוד) .רבי מאיר שמחה דוויגסקער זצ״ל(.
וראם פאר ווערט האט געלד אקעגען ציון וירושלים ?
״כל גפשו וכל מאודו ,כל רכושו וממונו של איש ישראל כאפס
וכאין גחשב לי גגד ישועת ד׳ ועמו ישראל ושיבת ציון״ — דאס
גאנצע נפש און געלד ,פארמעגען און חאב און גוטס פון א אידישען
מענטש ,זענען נישט מי ט נישט אקעגען ג־ט׳ס חילף ,אידיש פאלק
און שיבת־ציון) .רבי צבי הירש קאלישער׳ אין בריוו צום באראן
ראטשילד(.
וואו משיח וועט זיר צוערשט באווייזען.
באדץ־ישראל תהיה תחילת חראתו — משיח וועט זיך דאס ערשטע
באווייזען אין ארץ־ישראל) .רמב״ם ,אגרת תימן(.
ישוב און מדבר
אז יודען זיצען אין ארץ־ישראל ,חאטש דאס לאנד איז באוואוינמ
אויך פון אנדערע ,איז עם א ישוב! ווען יודען זענען פארטריבען פון
לאנד און נישט יודען זיצען דארט איז עס א מ ד ב ר ) . . .רבי לוי יצחק
בארדיטשיווער זצ״ל(.
134
cו ן
ארץ
ישראל
אוצר
אז מען איז עוסק בתורה איז דער חלק גרעסער.
אז יודען זיצען אין ארץ־ישראל און זעגען עוסק בתורה זמצוות
איז זייער חלק איג׳ם לאנד גרעסער א חוץ דעם חלק וואס זיי האבען
דערין מצד דעד ירושה פון די ע ל ט ע ר ע ן ) . . .קדושת־־לוי(.
תשעה באב אין ירושלים.
ס׳איז ווערט צוקומען פון אלע וועלט־טיילען קיין ירושלים און
דאווגען אין א תשעה באב אין בית־המדרש ,וועט מען זעהן ווי יוגג
און אלט ,פרומע און נישט פרומע וויינעז און קלאגען אייף׳ן חורבן.
דאם פאלק דאוונט מיט אן התעוררות ,אזוי ווי דער בית־המקדש וואלט
חרוב געווארען אין זייער צייט) .אין בריוו פון רבי רפאל מולבו(.
א ״שהחיינו״
אין א בריוו פון ארץ־ישראל שרייבט א גרויםער חטידישער
טירער צווישען אנדערען :״ברוך שהחיינו וקיימנו וחגיענו לארץ־
חקדושה׳׳) .רבי ישראל פלאצקער זצ״ל(.
מען דארף גיין צופים
א רמז אז צו ארץ־ישראל דארף מען גיין אפילו צופימ ,קען מען
חאבען פון חשי׳ית׳ס באפעל צו אברחם אבינו זאגענדיג איחם מיטין
לשון» לך־לך ,זאלםט גיין ,גיין צופים) .רבי נחמן ברעסלאווער זצ״ל(.
די בקשה פון רבנו סעדיה גאון,
יהי רצון מלפניך ד׳ אלוקינו שתראה בעני עמך ישראל הנפוצים
בכל חארצות ובחרבות ירושלים אשר היתר .לשממה ותקנא לשם קדשך
המחולל בגויים ותקבץ שארית צאנך מכל המקומות אשר נפוצו שמה,
והשב ישראל אל נווהו ובאה הממלכה הראשוגה ,מלכות לבת־
ירושלים* — זאל זיין דיין ווילען ,ג־ט אונזער ג־ט ,זאלסט זעהן שוין
דעט עלעגד פון דיין פאלק ישראל וואט איז צעשפרייט אין אלע לענדער
און רחמנות האבען אויף ירושלים רואם איז פארוואנדעלט געווארען
אין א וויטטעניש ,און זאלטט אננעמען פאר דעמ חייליגען נאמען וואם
Bו ן
אוץ
ישראל
אוצר
136
איז פארשוועכט געווארען צווישען די פעלקער» און זאלםט צוזאמעג׳
נעמען דיעע איבערגעבליבעגע שאף פון אלע ערטער וואו די זעגען
צעשפרייט ,און ברענג צוריק ישראל אין זיץ וואוינונג ,און עם זאל
צוריקקומען די פריריגע ממשלה — דאם מלכות צו ירושלים*) .בקשה״
פון רבנו סעדיה גאון ז״ל(.
געקושט די שטייגער.
נאכדעמ ווי דעד של״ה הקדוש איו אגגעקומען קיץ ארץ־ישראל
)אין יאר (1621שרייבט ער פון דארט אין א בריוו צווישען אנדערען !
״באנו לצפת בשלום ונפלתי לארץ ונשקתי את האבנים ואת העפר
לקיים מה שנאמר כי רצו עבדיך את אבניה ואת עפרה יחוננו — מיר
זעגען אגגעקומען קיץ צפת און איך בין ארויפגעפאלען אויף דער
ערד און געקושט די שטיינער מיט דעם שטויב ,כדי מקיים צו ד ץ
דעם פסוק! דייגע קנעכט האבען באוויליגט די שטייגער און דעט
שטויב האבען די געצערטעלט) .של״ה הקדוש(.
א ירושה פון די עלטערעןי
״הארץ אשר אחזגו לרשתה אחוזת אבותיגו היא״ — דאס לאגד
וואס מיר האבען געגומען צו ירש׳נען איז די ארב פון אוגזערע
עלטערען) .שמעון החשמוגאי(.
דער אידישער גייםט איז געגען מלחמה,
אין דעם באפרייאוגגס־קאמף געגען סיםרא ,האט א אידישע פדוי
מיט׳ן גאמען יעלה ,איהם דערמארדעט .אין די ספרי אגדה ,וועדט
דערציילט ,אז די מוטער פון דעד העלד האט געקרעכצט הוגדערט
קרעבצען הערענדיג ,אז איהר זון איו אומגעקומען ,דערויף ווערט
געזאגט אין תוספת אז די מאה קולות פון שופר וואס בלאזט אום
ראש־השנה זענען ״כגגד מאה פעיות דפעיא אימיה דטיטרא״ )תוספת
ר״ה דף ל״ג ע״ב ד״ה שיעור־תרועה() .לפרקים(.
דער רמז דורך א פסוק פון תהלים,
אין דעד צייט מען די אידען זענען אטאקירט געווארען דודמ
די שוגאי־ישראל באלד גאך דער אנערקענוגג פון דער מדינת ישראל
136
•יו
אוץ
ישראל
אונו
און אידיש בלוש האט זיר געגאסען ווי וואסעד ,האט איינער פון
השוביסטע ירושלי׳מער פעדזענליכקייטען ,מורא האבעגדיג פאר דער
מ מ ו ר ,ארויסגעשיקט צו אייגעם פון די גדולי ישראל פאלגענדע
טעלעגראמע* ״עיין בתהילים ע״ט פסוק ג׳ ׳•׳ .דעד פסוק לייעגט זיר
ווי פאלגט t״שפכו דמם כמ*ם סביבםות ירושלים ואין קובר״ _ זיל
האבעז פאדגאסען דאס בלוט ווי וואסער ארום ירושלים און גיטא
וועד עם זאל קובר זיץ.
חבלי מיתה און חבלי לידה.
עס זענען פאראן צווייערליי ליידען ,פאראן ״חבלי מיתה׳ /אזעלכע
יסורים וואם פאדאודזאכען דעם סוף פון לעבען און ברעגגען דעם
טויט ,אזעלכע יסורים ברעגגען גארגישט קיץ גוצען און זעגען
אומזיסט .אץ עם זענען ווידער פאראן ״חבלי לידח״ אזעלכע יסורים,
וועלכע זעבען געמישט מיט פרייד ,ווייל זיי ברעגגען די געבורט פץ
א גיי ,אויפוואכעגדיג לעבען .די יסורים און ליידען פון ציון זעגען
די זעלבע וואס ״חבלי לידה״ ,און דאס איז רעד טייטש פוג׳ם פסוק
״אלי ציון ועריה״ ,די יסודים און ליידען פון ציון איז ״כמו אשה
בציריה״ ,די זעלבע וואם ביי א געוויגעדין ,חבלי לידה) .דבי לוי יצחק
בארדיטשעווער זצ״ל(.
שנאת־חנם
די חז״ל זאגען )יומא ט׳(» ״מקדש שני מפגי מד ,חרב ז מפגי
שהיתה בו שגאת־חגם״ — דער צווייטער גית־חמקדש איז חרוב
געווארען ת ר ד שנאת־חנם .אין א צוריטען מאמר געפיגען מיד* לא
חדבה ירושלים אלא בשביל שביזו בח תלמידי חכמים )שבת קי״ט( .אט
די דאזיגע אין פלוג סתירה׳דיגע מאמרים ערקלערען איינס דאס
אנדערע ,ווייל וואלט זייעד שנאה געווען צו אמת׳ע דיכטיגע תלמידי
חכמים ,וואלט דעד חטא גישט געווען אזוי געוואלדיג ,ווייל עס איז
א נאטירלעכע עדשיינונג ,אז אן עם־הארץ זאל פייגט האבען א תלמיד־
c a tווי עס ווערט דערציילט פון דעם תנא רבי עקיבא וואס הא^
געזאגט s״כשהייתי עם־האדץ אמרתי מי יתן לי תלמיד־חכם ואנשכט
כחמור* — )פסחים מ״ט(• ויען איר בין געווען אן עם־הארץ האב איך
מיד געטראכט! ווי געמט מען א תלמיד־חכם וועל איר איחם צובייסען
ווי אן אייזעל ,שטעלט זיר אבער ארויס ,אז די תלמידי־חכמים וועלכע
די ירושלי׳מעד מעגטשען האבען געהאםט ,זעגען אין דער דיכטיקייט
פון
אוץ
יעראל
אוגר
137
קיץ תלמידי ־הנמים גישט געוועזען און די שנאה צו זיי איז געבעך
געוועז אן אומזיסטע .א שנאת הנם) ,בדרך הלצה פון דזשיקיווער רבי
ד׳ יהושע׳לע זצ״ל בעל עטדת־יהושע(,
מיט דעו־ ערלויבעניש פון די מלוכות.
דער רמב״ן שרייבט :״ראשית הגאולה העתידה תהיי על פי
רשיון המלכות ויהי׳ קצת קיבוץ גליות ואחר כך יוסף השם יתברך
שגית ידו כדכתיב! ישב את שבותך .ואחר כך! ושב וקבצך מכל
העמים״ .דער אנהויב פון דער צוקוגפטיגעד גאולח וועט זיץ מיט
דעד ערלויבעגיש פון די שטאאטען און עם וועט זיין א מין ק י ב ה
גליות אין מיגיאטור ,דאן וועט השי״ת ווידער אויםשטרעקען דאם
צווייטע מאל זיין האגט אזוי ווי עס שטייט אין פסוק! און ער וועט
דיך איינזאמלען פון צווישען אלע פעלקער) .פירוש על שיר־השירימ
חמיוחם להרמב״ן(.
די גלות-אומשטענדען.
דעם פיוט ״הס קטגור וקח סניגור מקומו״ ,וועלכען מען זאגט יום־
כפור ביי מעריב ,האט א גדול אויסגעטייטשט אויף פאלגעגדען אופן.־
גאר אין ארץ ישראל ,אין אן אייגען לאגד אויב מען זיגדיגט קען עט
ארויםתפען קדיטיק און טאלדוגג ,אבער אין גלות ווען אפילו מען
איז זיגדיג קען מען דערויף געפינען א לימוד־זכות .און דאס איז דער
זין פון די וועדטער ו ״הס קטגור״! שווייג דו פראקוראר און קריטיקיר
נישט אזויפיל, ,׳וקח סניגור״ און געם אלם פארטיידיגוגג און המלצת־
זכות ״מקומו״ ,זיץ ארט ,די םפעציפישע שווערע באדיגגונגען פון
דעמ צוויי טויזעגט יעדיגען אידישען גלות און ביטערען וואגדערוגגס
וועג) .בשם גדול אחד(.
די באנייאונג פון מלכות בית-דוד
דעד טעם פאדוואם מיר זענען זיך גוחג צו זאגען ביי קדוש־
חחודש ״דוד מלך ישראל חי וקים״ איו כדי דערמיט אנצודייטען ,אז
די צוקונפטיגע מלכות בית דוד איז גלייך צו דער לבנה און האט די
זעלבע אוימזיכט באנייט צו ווערען ,וואט חאטש זי פארשווינד אויף
א קורצע וויילע ,דאך ווייזט זי זיך באלד צוריק אין איחר פולען
גלאנץ) .אין נאמען פץ רמ״א(.
138
פון
ארץ
ישראל
אוצר
גלייך ווי מען זעהט דעם קעניג.
די רואם זעגען זוכה צו זיצען פארץ באשעפער אין או־ץ־ישראל,
איז דאס גלייך ווי מען וואלט געזעהן ראם פנים פון מלך) .דרשות
הרמב״ן(.
פארניכטעט אלע פרוכט׳בוימער.
אין מדרש ווערט דערציילט.׳ ווען די כנענים האבען געהערט׳
אז דאם אידישע פאלק איז אדויס פון מצרים און גרייט צוקומען קיין
ארץ׳ישראל האבען זיי פארניכטעט און צושטערט אלע פרוכט־בוימער
כדי די אידען ואלען דערפון נישט קענען קיץ הנאה האבען .און דאם
איז דעד טעם פארוואס ווען די מרגלים זענען געגאנגען אויספארשען
ראם לאנד האט מען זיי ספעציעל אנגעזאגט זיי זאלען זעהן ״היש
בה עץ אם אין״) .אלשיך(,
יתגדל ויתקדש.
דעד גאון׳ רבי מאיר שמחה פון דוויגסק ,דער בעל ״משך חכמה״
איז געוועזען א שטארקער חובב־ציון און אלעס אנגעווענדעט כדי
צו שטיצען דעם ישוב הארץ ,ער האט זיד זעהר געפרייט ווען ער האט
זיך דערוואוסט אז דאט לאנד ענטוויקלט זיך גוט און עס קומען דארט
צו פרישע קאלאניעם .רבי — האט איהם אמאל זיינס א מקורב
געפרעגט — וואס קאן פרייען אזא ישוב ארץ־ישראל ,אז די מערהייט
באשטייט פון גישט פרומע און פושעים? דערויף האט איהמ דער
דווינסקער געענפערט! אין דעד תפלה פון קדיש ווערט געזאגט ״יתגדל
ויתקדש שמיה רבה״ .דעד זין דערפון איז« פאר אלעם זאל מען זעהן
אז עם זאל קומען צו דעד מדרגה פון ״יתגדל״ ,ארץ ישראל זאל גרויס
ווערען און זיך פונאנדעד וואקםען און גאכדעם וועט שוין ממילא
קומען דערצו אז עם זאל זיץ ״ויתקדש״ .עם זאל ווערען אידיש און
הייליג) .דבי ד׳ מאיר שמחה ז״ל(.
דער חלום פון רבי חיים וויטאל זצ״ל.
אין דעם דאזיגען יאר האט זיך מיד געחלומט אז איך שטיי
אויף שפיץ א בארג און איך חער א קול וואס איז מבשר און זאגט:
םון
ארץ
ישראל
אוצר
139
אט איז משיח געקומען .און אט שטייט פאר מיר משיח און בלאזם
שופר און טויוענטער אידען פאדזאמלען זיך און ער זאגט צו אונז!
קומט מיט מיד קיין ארץ־ישראל ,וועט איהר זעחן די נקמה פון
זוורבן־ המקדש .און מיד זעגען מיט איהם געגאנגען און ער האט
מלחמה געפידט און באזיגט די פעלקער פ ץ דאדט און צו די אידען
האט ער געזאגט! ברודער ,רייניגט אייך אין דעד בית־חמקדש פון
דעד טומאה און לאמיר צוריק אויפבויען דאס בית המקדש און מקריב
זיין דעמ קרבן תמיד דורך דעט כוהן הגדול ...נאכדעם האט ער
ארויסגענומען א ספר תורה פון היכל בית המקדש און דארט געלייענט
— און איך תאב אויפגעכאפט פון שלאף״) .ספר החזיוגות(.
ביאת המשיח און קבוץיגליות,
דער סדר פון דעד גאולה וועט זיין אויף פאלגענדען א ו פ ן
צוערשט וועט משיה קומען .גאכדעמ וועט מען בויען דאס בית־
המקדש און ערשט דערנאך וועט זיין קיבוץ־גליות .אויך אין פסוק איז
אזוי אנגעדייטעט .עס שטייט :בונה ירושלים ד׳ און דערנאך — נדחי
ישראל יכנס) .רמב״מ הלכות מלכיט פרק י״א(.
־
דריי באדינגונגען.
׳״לביאת הארץ צריך שלשה דברים״ ,כדי אריינצוקומען אין
לאגד אדיין דארפען דורכגעפירט ווערען פאלגענדע דריי זאבען:
עדשטגם הכגח לצאת מחיץ־לארץ ,די ריכטיגע געהעריגע פארבערייטונג
ארויסצוגעמען דעט גלות פון זיך און אראפוואדפען פון זיך אלע גלות
קיימען .״היציאה מן הגלות״ ,דאס עצם ארויסגיין פון גלות און דאס
אגוועגדען אלע מעגליכקייטען כדי צו דערגרייכען דעס אידעאל און
״הביאה לארץ הקדושה״ ,דאס ענדליכע קומען אין הייליגען לאנד און
פיחלען דעט טעם פון איחר קדושה) .ווילנער גאון זצ״ל(.
א מערקווירדיגע תפלה.
דעד גאון ר׳ אלעזר פלעקלעש ז״ל שטעלט זיך אפ אויף דעד
מערקווירדיגער און אוגפארשטעגדליכער שטעלע אין׳ם סדר פץ דעד
עבודה לוים׳ן נוסח אשכנז וואס מען זאגם אום יום־כפור ,נעמליך:
140
פון
ארץ
ישראל
אוצי
*וכך היתד׳ תפלתו של כהן גדול ביום הכפורים בצאתו מבית קודש
הקדשים ובו׳ שגת גבוא לבית מקדשנו ,שגה שתוליכגו קוממיות
לארצגו ונו׳ .און דעד גאון פדעגט! ווי קומט עם צו בעטען אזא תפלה
בשעת דאם בית המקדש איז געווען על מבוגו און אידען זעגען געזעסען
אין אייגענעם לאגד? )רבי אליעזר פלעקלעש ז״ל(.
אז מען בארויבט די אידישע רעכט אויף ארץ״־שראל.
דאס לאגד וואט ערלויבט זיך צו בארויבען די אידישע דעכט
אויף ארץ* ישראל איז עם נישט דיני דמלכותא ,נאד ״גזלנותא דמל־
כותא״) .הרב ר׳ אליעזר םילווער(.
״בדמייך חיי״.
באלד ביים אנהייב ,ווי נאר עם איז פראקלאמירט געווארען א
אידישע מדינה ,האט מען שוין געקעמפט געגען אידישען פאלק און
דאס אידישע בלוט האט זיך שוין געגאסען ווי וואסער .האט דערויף
אייגעד פץ די גדולי הרבנים געזאגט אין א רעדע :הגם דאס אידישע
פאלק איז דאס עלטםטע אין דעד וועלט ,דאך איז עם איצט ווי א גיי
געבוירען קיגד .ביי א גיי געבוירענעם קיגד וועדט געזאגט ״בדמייך
חיי״ ,א דאנק דעם בלוט רואם ווערט א ציגד פארגאסען וועט דאס ניי
געבוירענע ק י נ ה די יונגע אידישע מדיגה לעבען ,זיך עגטוויקלען און
וואקסעו) .געהערט(.
די צורי הרחמנים.
מערקווירדיג ווען דער איד זאגט ביים בעגטשען ״חדחמן הוא
יפרגםגו״ ,טוט ער אלע התפעלות און וועגד אן אלע מעגליכקייטען צו
מאבען גוטע ביזגעס ,דאגעגען זאגעגדיג *חרחמן הוא ישבור עול
חגלות מעל צוארגו ויוליכנו קוממיות לארצגו״ ,טוט ער פון זיין זייט
גארנישט און סארלאזט זיך איגגאגצען אויף׳ן רבוגו של עולם) .בדרך
הלצה ,פון א רה.
T
פון
ארץ
ישראל
אוצר
141
מעשיות און לעגענדעס
אין אויפבוי פון ארץ־ישראל דארף יעדער האבען א חלק.
פאראן א לעגענדע $ווען שלמה המלך האט געוואלט אויפבויען דאס
בית־המקדש ,האט זיך צו איהם אין חלום באוויזען א מלאך פון הימעל
און איהם געזאגט $זאלסט וויסען ,שלמה ,אז אין דעם בנין בית־
המקדש מוזען אלע אידען האבען א חלק און יערער דארף געבען זיין
אנטייל .שלמה המלך האט גערופען א פארזאמלוגג פון אלע קלאסען
אידען .עם האבען דארט אנטייל גענומען די חשוב׳סטע אריסטא־
קראטען און פירשטען ,די בוחנים און לוויים און אויך ארימעלייט און
בעלי־מלאכח וועלכע ארבייטען שווער און ביטער אויף דעם שטיקעל
ברויט .שלמה המלך האט איינגעטיילט יעדען זיין חלק אין דער
ארבייט .יעדענס טעטיקייט איז געווען צוגעפאסט לויט זיין טאלעגט
און אייגעשטאפט ,און — ווי די לעגענדע דערציילט — האט זיך
גראד אזוי געמאכט אז דער אויפבוי פון רעד ״כותל המערבי״ איז
אויסגעפאלען אויפ׳ן הלק פון די ארימעלייט און געווענדליכע בעלי־
מלאכה) .לעגענדע>.
דער ״חג אליהו הנביא״.
אין חיפה אויפ׳ן הר־הכרמל ווערט יעדעס יאר פרייטיג ערב
״שבת נחמו״ געפייערט אן אייגענארטיגער יום־טוב וואם איז פארבונדען
מיט׳ן נאמען פון ״אליהו חנביא״ .דארט איז פאראן א גרויסע הייל
וואט רופט ז:ך ״מעדת אליהו״ ,וואם לויט דער טראדיציע איז דאס
געווען דער פלאץ וואו אליהו הנביא האט געפירט זי? הייליגען
קאמף געגען די פאלשע נביאים .דער דאזיגער הייל איז געוואדען א
צעגטער פאר גייסטיג־קראנקע און משוגעים ,וועלכע ווערען דארט
גענעזען .נאכדעם ווי זיי ווערען אייגגעשלאסען עטלעכע טעג ,גלויבט
מען ,גייען זיי אדום פולשטעגדיג אויסקורירט .מען נעמט אן ,אז די
פארביגדוגג פון שבת נחמו מיט אליהו הגביא געמט זיך דערפון ,וואס
ביידע שטעלען זיי מיט זיך פאר מאמענטען פון אידישע גאולח .״שבת
גחמו״ אלט די טרייסט אז גאך די טרויעריגע דריי וואכען וועט קומען
די צוקונפטיגע גאולה און ״אליהו הנביא״ אלט דער אגזאגער פאר די
טעג פון ביאת־המשיח .ציען טאקע אין דאזיגען ערב שבת מחנות
פון טויזעגטער און טויזעגטער פראצעסיעס פון יוגג און אלט פון די
ווייטסטע ערטער ,די מערהייט פון די באזוכער זענען ספרדישע און
142
פון
ארץ
ישראל
אוגר
תימ׳נער אידען .מען פארברעגגט דארט אין א יום־טובידיגער שטימונג
טאגצעגדיג און זיגגעגדיג און מיט דעד האפגונג אז די גאולה שלמה
וועט זיד באלד דערגעגטערען) .א״י מעשה(.
דער באהאלטעמןר זקן פון ירושלים.
ווען ירושלים איז חרוב געווארען דורך טיטוס הרשע ,זעגען זיינע
לעגיאגערען געגאנגען בארויבען די שטאט .דער אנפירעד זייערער
איז געווען דער פירסט סידרום פון רוים .צווישען די בארויבטע
פלעצער האט זיך אויך געפוגען א שית׳ פראכטפול חויז אין ירושלים,
זיי האבען פון דארט צוגענומען דאס בעםטע און דאס שעגסטע וואס
איז דארט געווען .וועלענדיג ארויס פון דעם הויז האט דעד פירסט
סידרום באמעדקט אז אין איין וואנט איז עטוואס פארשטעקט רואם
קיין מעגשליך אויג זאל עס אויסערלעך נישט באמערקען .דעד פירסט
האט צוגעלייגט זיין האגד צו דעד וואנד ,בארירענדיג די וואנט האט
זיך פלוצים די טיר אן עפען געגעבען און עס האט זיר אנטפלעקט
פאר איר א קליין צימעדל מיט פיל ספרים ,תורה ,נביאים און כתובים.
ספרים וואס דערציילעז די געשיכטע פון אידישען פאלק און פון
אנדערע פעלקער .און עסען און טריגקען און אלטער וויין איז דארט
געווען און אן אלטער מאן איז געזעםען פארטיפט ביי די ספרים.
דעד פירםט איז געבליבען שטארק ערשטוינט ,איז צוגעגאנגען צום
זקן און איהם געפרעגט ער זאל איהם זאגען באשייד פון זית זיצען
אליין אין אזא פארשטעקט ארט .דערביי האט ער איהם פארזיכערט
אז ער וועט איהם נישט טשעפען אויב ער וועט איהם נאר זאגען
דעם אמת.
דערויף האט אידים דער אלטער מאן געענפערט :מיט מיינע
אויגען האב איך שוין צוגעזען ווי ירושלים איז צוויימאל חרוב געוואדען׳
וועלענדיג זיך ראטעווען דאס לעבען האב איך מיד אויפגעבויט דאס
חדד׳ל׳ אפשר וועל איך אזוי אדום ניצול ווערען .די פדאכטפולע
געשטאלט פונים זקן און די ערנסטקייט פון זיין אויםדרוק איז שטאדק
געפעלען דעם רוימישען פירטט.
דעד פירםט חאט דאן געגומען דעם אלטען פארין חאגד און זיי
האבען זיך צוזאמען געלאזט אין וועג ארית .זיי זענען געגאגגעז פון
שטאט צו שטאט און פון מדיגה צו מדינה ביז זיי זענען אנגעקומען קיין
שפאניען .במשך זייער זית צוזאמען א לענגערע צייט ,און שמועסענדיג
צווישען זיך וועגען פאדשידענע ענינים האט דעד פירםט זיך איבער־
פון
ארץ
ישראל
אוגר
143
צייגט אז דער זקן איז גישט קייז פשוט׳ער ,פראסטער מעגטש׳איז
אנגעזאפט מיט א סך וויםעגשאפט און באזיצט א םך לעבענט־חכמה.
דער פירסט האט איהם גרוים געמאכט אץ איהפ געגעבען א הויכען
טיטול ,האט געהייסען אויפבויען א שיין הויז עאר איהם און דארט
אדיינגעגעבען אסך ספרים — .דאס הויז וואס איז אויפגעבויט פאר
רעם זקן און דער שטאט םיוויליע ,שפאגיען ,שטייט נאך בידן הייגטיגען
טאג .דעד פירסט צוזאמען מיט׳ן זקן תאבען דארט אויפגעשריבען די
גאגצע געשיכטע פון אלע פעלקער אין אלע דורות גיז ימות המשיח.
)הקדמה ,ספר הישר(.
8שטיין פון נית־וזמקדש.
אין דער וואגט פון אלטען בית־הכנסת אין דעך שטאט פראג
געפיגט זיך א שטיץ פון בית־המקדש .ווען אידען זענעו טארטריבען
געווארען פון ירושלים אין גלות אדיין ,האבען!יי פון גרויס ליגשאטט
צום הייליגען לאגד ,מיטגעגומען א שטיץ פון ביח־המקדש ,און אויפ־
בויעגדיג דעם ערשטען בית־־הכגסח אין פראג האבען זיי אט ח ! ם
שטיין איינגעמויעדט אין דעד וואנט פון דעד אזוי גערופעגעד אלט־
גיי־שול) .ספרים גחמדים(.
באגראבען שטייענדיגערהייט.
געבען טבריה איז פאדאן א ציץ ,וועמעגם שטיינער זענען אויפ־
געשטעלט אין דער פארם פון א שטייעגדיגען מעגטש .מען איז דארט
מתפלל טאג און נאכט און אידען קומען דארט אמין אויםגיסען זייער
ביטער הארץ .מען דערציילט! אז דארט איז גקבר געווארען אייגער
מיט׳ן גאמען רבי מאיר ,וועלכער האט געשווארען אז ער וועט קייגמאל
נישט זיצען ביו משיח ווען קומען ,און אזוי איז ער שטייעגדיגערהייט
באגראבען געווארען) .שבחי ירושלים(.
דעט רמב״כרם ארון
ווען די אידען חאבען געפירט דעם ארון פ ו ר ם רמב׳״ם פץ מצרים
קיץ אדץ־ישראל ,זענען זיי אייף׳ז וועג באפאלען געווארען דודך
גזלגים .פון גדויס פ ח י האבען די אידען געלאזט שטיץ דעם אדון
אין מיטען וועג און זעגען אנטלויפען .די גזלגימ׳ וועלגע זעגען
144
פון
ארץ
ישראל
אוצר
באשטאנען פון דרייסיג מאן ,וענען געווען שטאדקע גבורים .די האבען
געפרופט שלעפען דעמ ארון ,אבער דעד ארון האט ויד פון פלאץ נישט
גערירט ,די גזלנים האבען פארשטאגען אז האס מוז אוודאי זיין א
הייליגער ,געטליכער מאן ,האבען זיי גאכגעשריגען צו די אגטלאפעגע
אידען ,אז די ואלען צוריקומען און זיי פארזיכערט אז מען וועט זיי
ניט טשעפען .די אידען זעגען צוריקגעקומען אויף דעד פלאץ וראו
דער ארון איז געשטאגען ,איהם געברעגגט קיין טבריה און אויך די
גזלגים האבען איהם באגלייט .דעד קבר פון רמב״ם געפיגט זיך אין
טבריה ביז צום הייגטיגען טאג) .שבט יהודא(.
די וואונדערליכע מעשה פון אר״י מיט זיינע תלמידים.
אייגמאל האט פאסירט! אין צפת ערב שבת איז דער אר״י הקדוש
ארויסגעגאגגען מיט דיגע תלמידים אין פעלד אריץ כדי דארט מקבל
שבת צו דין ,זייעגדיג אנגעטאן אין ווייסע קליינער האט ער אין פעלד
אנגעהויבען צו זיגגען מיט הארציגען גיגון ״מזמור שיר ליום השבת״,
אינמיטן זינגען האט ער א זאג געטאן צו זיינע תלמידים! חברים,
ווילט איחר אז מיר זאלען געהן קיץ ירושלים און דארט פראווען
שבת ז ירושלים איז ווייט פון צפת 25מייל .חאבען א טייל תלמידים
געעגטפערט * מיר וועלען ד ך פריהער באראטען מיט אוגזערע פרויען.
1וען דער אר״י הקדוש האט דאס געהערט ,חאט ער א גרויטען ציטער
געטאן ,געקלאפט האנט אן האנט און געזאגט :וזעה צו אוגז ,מיד
האבעז נישט געהאט קיץ זכות אויטגעלייוט צו ווערען! ווען איהר
וואלט געווען געזאגט מים א גאנץ מויל אז איהר ווילט געהן מיט
שמחה ,וואלטען אלע אידען געווען אויטגעלייזט געווארען .אצינד איז
געווען די צייט פון דעד גאולה ,און ודיל איחר חאט געצעגערט איז
געווארען צודיק גלות ,בעווגותינו הרבים) .שבחי האד״י(.
די לעגענדע וועגען ארט פון בית־המקדש.
צוויי ברודער האבען געלעבט אין ירושלים .אייגער האט געהאט
א פדוי מיט קינדער און דעד אגדערער איז געווען אן אלמן און
קיגדערלאז .ביידע האבען געוואוינט צוזאמען און געהאט צו שטיקלעך
אקער און פעלד ,וועלכעם זיי האבען צוזאמען באארבייט מיט׳ן שודיט
פון זייער פנים .ווען עס איז געקומען די צייט פון שניט ,האבען ביידע
ב ח ד ע ר געלאזט אין פעלד די געשגיטענע תבואה און געמאכט דערפון
ביטלעך .איינמאל בייגאכט ,ווען דער קיגדערלאזער בדודער איז
»ון
ארץ
ישראל
אוגר
145
געלעגען ביי זיו אין צימער א פאדאייגזאמטער האט ער זיו געטראכט t
איו בין איינער אליין אהן פאמיליע ,פארוואס זאל איך האבען א גלייו
תלק מיט מיין ברודער וועלכער האט א גאנצע פאמיליע מפרנס ג ו
זיין ו איז עד געגאנגען שטילערהייט ביינאכט אויפן פ ע ל י און אוועק־
געלייגט פון זיין תבואה אין דעם בינטעל תבואה פון זיין ברודער.
ער האט דאס אלץ געמאכט אויף א פארבארגענעם אופן דעד בדודער
זאל נישט וויסען דערפון .דער אנדערער ברודער ,ווידער ,קומענדיג
אהיים ביינאכט א מידער פון דער ארבייט ,איז אנידערגעפאלען א
פאמאטערטער אויפ׳ן געלעגער ,און זיו געטראכט! מיין גורל איז א
בעסערער ווי דעד שיקזאל פון מיין ברודער ,א י ו האב א פרוי און
קינדער וועלכע ברענגען אדיין פרייד אין מיץ אומעטיג לעבען און
מיין ברודער איז נעבעד איינזאם ,האט נישט קיץ שמחה אין זיין
הארץ און זיץ אייגציגע פרייד איז פון דעם ביסעל תבואה וואט ער
באקומט א ת י ם מ ע ת אפים פון זיין חלק פעלד .קום — זאגט ער צו
זיץ פרוי — לאמיר אריינלייגען פון אונזעד אייגענע תבואה אין דעם
בינטעל פון אונזעד ברודער ער זאל נישט דערקענען און זאל ער חאטש
האבען פון דעם אביסעל פרייד .עם איז געקומען אינדערפרי ,ווען ביידע
ברידעד זענען געגאנגען אין פעלד אריץ צו רער ארבייט ,חאבען זיי
ביידע גלייכצייטיג באמעדקט אז עם פעלט גארנישט פון זייערע
חלקים און ביידעגם חלקים זענען גלייך .זיי האבען די זאד אויסגעפארשט
און עס חאט זיך ארויסגעוויזען דער גאנצער אמת ,די ביידע
ברידעד האבען זיך ארומגעארמט ,זיך געחאלדזט און געקושט ,און —
ווי די לעגענדע דערציילט — האט ג־ט געוואלט דאמ דאזיגע ארט
וואו די ברידער האבען געהאט די גוטע כוונה אץ געוואלט טאן די
גוטע טאט .השם יתברך חאט אריינגעגעבען א מחשבה אין די הערצער
פון די אידען ,זיי זאלען אויסוועהלען דאס דאזיגע פלאןץ פאר׳ן בית־•
המקדש) .לעגענדע(.
ר׳ יהודה הלוי׳ס טויט.
די חראניקער דערציילען :פופציג יאר איז רבי יהודה הלוי אלט
געוועזען ווען ער איז געקומעו קיץ ארץ־ישדאל דורכמאכעגדיג די
שווערסטע וואגלענישען ווי עם איז צו זעחן פון זיינע פיוטים .אן
אלטער מאן האט דערציילט ,אז קומענדיג צו די טויערען פון ירושלים,
האט ער צעדיסען זיינע קליידער און געגאנגען בארוועס אויף דעד
ערד ,געזאגט די קינה וואט ער האט געשאפען ״ציון הלא תשאלי״
מיט גרויס דבקות .א טערק איז ארויף געריטען אויף איחס מיט זיץ
146
פון
ארץ
ישראל
אוצר
פ ע ר ה צוטראטען זיין הייליגען גוף און געהרג׳ט דעם גרויםען אידישען
משורר .אט אזוי האט ציון׳ס גרעטטער בעגקער קושעגדיג די שטייגער
פ ת ארץ־ישראל אויםגעהויבט זיין גרויסע גשמה) .שלשלת הקבלה(.
דאם ארץ-ישראל־בלעטעל.
פאראן א לעגעגדעו א ריטער האט אמאל געבראכט פאר רש״י
הקדוש אלט מתנה א פארטריקענט ,פארדארט ארץ־ישראל־בלעטעל.
רש״י האט יאט בלעטער געקושט און באגאטען מיט הייסע טדערען
את — דאס בלעטער האט אנגעהויבען בליען.
די פאראייניגונג פון ספר מיט דער שווערד.
פאראן אן אלטע אגדה :די גענעראלען און קריגםפידער פון די
שכגישע לענדער פיו ארץ־ישראל האבען געהערט ,אז אין לאגד יהודה
איז דא א קעניג און סטראטעג און זיין נאמען איז ד ו ה האבען זיי
באשלאםען צופארען זעהן דעט דאזיגען איגטעדעסאנטען קעגיג.
ויי האבען דערגדייכט צום פאלאץ פון דער קעניגליכער רעזידענץ
אין ירושלים און האבען געטראפען דוד המלך גראד אין א מאמענט
ווען ער איז געשטאנען אין א ווינקעל און מיט גרוים דבקות געזאגט
חהלים .האבען די גענעראלען געזאגט איינער צום אנדעדען! א מערק־
ווידדיגער קדיגםפירער איז דאם אט דעד ד ו ה מען זעהט נישט אויף
איהם נישט קיין שווערד און ביקס ,קיץ פאנצעה עד שטייט גאר אין
א וויגקעל און גיסט אויס זית הארץ אין פרומע תפילות ד מערקוויר־
דיג! אין דעד זעלבער צייט האבען פרומע אידען פון ווייטע מקומות
פון אידישען לאגד געהערט אז אין ירושלים געפינט זיך דעד קעניג
ח ד און אז ער א־ז א ג־ט׳ם פארכטיגער מאן און איז דער פארפאסער
פון הארציגע תהליםדגעזאנגען .די פרומע אידען האבען זיר געלאזט
אויף א באזוך קית ירושלים צום קעניג .אנקומענדיג אהין האבען זיי
באגעגענט דוד המלך ביי דעד שייעל פיו פאלאץ ,גייעגדיג קעמפען
געגען די אידישע שונאים .זיין קערפער איז געווען באפאנצערט פון
קאפ ביז די פיס ,מיט א ביקס אויף דער אקםעל און א שווערד ביי
דער זייט ,און זיי האבען געזאגט איינער ציס אנדערען! אזעלכער
איז דאס דער פארפאסער פון די הייליגע תהלים־געזאנגען ) 1אן אגדה(.
דאס איז דער זין פון פסוק אין תהלים :׳״ישיהו בי יושבי שער וגגיגות
שותי שכד״ .ביידע רעדען יועגען מיד — זאגט דוד — סיי די *יושבי
פון
ארץ
ישראל
אוצר
147
שער״ ,די וואס קומען פון די הויכע ספעדען ,און סיי די *שותי שכד״,
וי ביד טרינקעד און פראסטע מעגטשען.
דער וואונדער ביים קבר פון דוד המלך.
פאראן א לעגענדע .א פ ר ד ,אן אלמנה פון מאראקא ,איז געוועזען
שולדיג א סך חובות און די בעלייחובות האבען ד שטארק געמוטשעט
זי זאל אלעס באצאלען .איז זי געגאנגען צום רב ירושלים זיך שואל
עצה זיין .דעד דב האט איהר געגעבען אן עצה זי זאל גיין צום קבר פון
דוד המלך און בעטען עד זאל איהר העלפען .שטייענדיג ביים קבר האט
זי דערפילט אז א האגד גיט איהר א ציה ביים אדבעל .זי האט ד ך
אויסגעדרייט און פאר איהר איו ערשינען א וואונדעדליכער פאטרי־
ארכאלישער זקן ,וועלכער האט אויסגעשטרעקט זיין האנד צו איחד און
איהר געגעבען א סך געלד און שייער צידונג) .א״י לעגענדע(.
די דריי זקנים.
א אידישער זעלגער וזאס איז צוריקגעקומען אהיים פון םדאנט
אין נגב וואו ער האט געקעמ&ט מיט די אידישע שונאים ,האט
דערציילט פאלגענדע פאנטאסטישע געשיכטע :״צוואנציג זעגען מיד
געווען קעגען א גדויסע צאל פון עגיפטישען מיליטער .דדיי פון
אובד זעגען געפאלען טויט .נעבליבען זענען מיר זיבעצען אין צאל.
פלוצים האבען מיד דערזעהן פון דערווייטענט אז די עגיפטער האבען
אייפגעהייבען א ווייסע פאן אלם צייכען אז די געבען ד ך אונטעד
אלס געפאנגענע .מיר האבען זיך דערנענטערט צו די און נאך אן
אפיציעלען ווערטער־אויסטויש ,האט זייעד קאמאנדיר אונז א פרעג
געטאן» ״וואו זענען אייעדע דדיי אלטע אנפידעד?״ ״וועלכע אלטע
מיינט איחד ז״ האבען מיר מיט ערשטויגונג געפרעגט — פון דעס
געשפדעך וואט מיד האבען פאדפידט מיט דעם עגיפטישען קאמאנדיר
האט זיך ארויסגעשטעלט ,אז די אנפירעד פון די אידישע העלדען
וענען געווען דדיי אלטע לייט ,וועלבע האבען אזוי געשאםען אז פון
יעדער קויל זייעדער זענען געפאלען צעהן עגיפטישע סאלדאטען .די
עגיפטער האבען ניט געהאט קיץ אנדעדע ברירה און האבען ד ך
געמוזט אונטעדגעבען .און דעד אידישעד זעלנעד האט פארענדיגט!
איך בין נישט פ ת די גרויםע מאמינים ,אבער דאסמאל בין איך
איבערצייגט אז די דריי אלטע לייט זענען געווען אונזערע אבות,
148
פון
ארץ
ישראל
אוונו
אברהם יצחק און יעקב וואט האבען געוואוינט אין דעד דאזיגעו
געגענט) .געהערט(.
די לעגענדע וועגען דער כותל מערבי.
אין גאמען פון רבי משה חאגיז ווערט דערציילט די לעגענדע ווי
אזוי די כותל מערבי איז אנטדעקט געווארען.
אין ירושלים האט געחערשט אין יאר רמ״ח דער סולטאן סאלים,
ער האט געוואוינט נאענט פון בית־המקדש ,רואו עם געפינט זיך
היינט דעד מוםולמענישער מעטשעט .ארויטקוקענדיג ד ו ר ך ן פעגטטעו,
האט דער סולטאן באמערקט אן אלטע פרוי שלעפט א זאק מיט מיסט
און ווארפט על אוועק נעבען זית הויז ,דער סולטאן איז געווען שטארק
אויפגערעגט דערויף וואם מען האט אויםגעקליבען א פלאץ צו ווארפען
מיםט גראד דארט רואו ער וואוינט און ער האט באלד געלאזט רופען
די פדוי צו זיך .די פדוי האט דעם סולטאן דערציילט ,אז זי איו א
גלייביגע קריסטין פון רוים און עם איז ביי זיי אנגעפירט פון קדמונים
א מנהג צו ווארפען מיסט אויף דעם ארט רואו דאם בית־המקדש איז
געשטאנען ,ווייל עם האט זיך נישט אייגגעגעבען איגגאנצען חרוב
צו מאבען דאס בית־המקדש ,דעריבער האט מען איינגעפירט ,אז יעדעו
גלייביגער קריםט זאל רא ווארפען מיםט ביז וואנען עם זאל פארגעסען
ווערען אז אויף דעם דאזיגען פלאץ איז געשטאנען דאם הייליגע הויז.
דער סולטאן האט דורכץ פענסטער געזעהן אז אויך א ג ד ע ת
מעגטשען קומען צוגיין און ווארפען מיסט א!יפ׳ן זעלבען פלאץ .שיקענ־
דיג גאך זיי האט ער אויר פון זיי געהערט די זעלבע אורזאך .דעו
סולטאן האט ארויסגענומען פון זיין שאץ־קאמער גאנצע זעק מיט
געלד און עם צעווארפען אויף דעם ארט רואו דאס מיםט איז געלעגען
באלד זענען ז י ו צוואמענגעלאפען אלע ארימע לייט פון שטאט און
צוגייפגעקליבען דאס געלד און ממילא איז דאס מיסט אפגערוימנז
געוואדען .אז די מוסולמענער האט געזעהן אז דער העדשער אליין
העלפט אוועקשאדען דאם מיסט .האבען זיי אלע גענומען אייזענס און
געהאלפען ריק מאכען דאס פלאץ פון דעם אגגעווארפעגעם מיםט .די
דאזיגע ארבייט האט געדויערט דרייםיג טעג און דערנאד האט זיך
אגגעהויבען ארוים צו ווייוען דער כותל מערבי.
דער סולטאן סאלים האט באלד געשיקט רופען די אידען און
זיי געזאגט ן מען ועהט אז עם איז גאט׳ם ווילען אז דעד כותל זאל ת ר ו
מיד אנטדעקט ווערען .איך שענק אייך דעםכותל ,געמט און בויט אויף
דעם פלאץ אייעד בית־המקדש .דערויף האבען איהם די אידען געענ־
•ון
ארץ
ישראל
אוצר
149
מ ר ט ! מיד דאנקען אייך זעתר׳ ווידדיגעד סולטאן ,פאר אייעד גוטען
ווילען ,אבער ליידער קענען מיד נישט אגנעמען אייעד פארשלאג
און מיד וועלען דאם בית המקדש נישט אויפבויען ,ווייל מיד האפען
און גלזיבען ,אז דעד בית־המקדש וועט אויפגעשטעלט וועדען פון גיט
!!ליין) .לעגענדע(.
ער קאן די איינלאדונג נישט אננעמען.
רבי שמואל מוהיליווער ז״ל איז אמאל געקומען קיץ קאוונע
צו רבי יצחק אלחנן ז״ל .נאד א לענגערען שמועס איז באשלאמען
נעוזארען אז עם זאל פאדקומען ביים קאוונער רב אין הויז א גדויסע
נאראטונג פון גדולי ישראל וועגען ארץ־ישראל .ווען עס איז געקומען
וער באשטימטעד טעדמין ,אין דער סאמע לעצטער מעוט ,האט רבי
י»חק אלחנן אונטעדן איינפלום פון זיינם א מקורב ,וועלבער איו געווען
נעגנעדיש געשטימט פאר רעד חיבת־ציון באוועגוע ,געשיקט א
שליח מיוחד צו רב• שמואל מוהיליוועד און איהם געלאזט וויסען ,אז
.צוליב א נישט פאראויסגעזעענעד סיבה קאן די פאדזאמלונג נישט
וושטאנד קומען ביי איהס אין הויז״ .צומאדגענס האט רבי יצחק
אלחנן אפגעשטאטעט א באזוד ביי ד׳ שמואל מוהיליווער אזן איהם
8ארבעטען צו זיד אויף שבת .ביי מיץ בעסטען ווילען — האט דעד
פזהיליוועד ר ב מיט א שמייבעל א זאג געטאן — קאן איד נישט אני
געמען אייער איינלאדוע צו זיץ אייעד גאסט אויף שבת ,פשוט דערפאר,
ווייל אין דעד אכסניה דואר איד בין מוז פדיער יעדע מאלצייט בא־
זזטעלען און אויב איד וועט אננעמען אייעד ביטע צו זיין ביי אייר אויף
עונת אץ ויד דעדויף סומד זיין׳ קאז נאד געמאלט זיץ אין דעד
לעצטעד רגע זאלט איהד מיד צושיקען א שליח און מיד מודיע זיץ אז
״צוליב א סיבה וואס איז נישט געוועןפאדאויס געזעהן ,קענט איחר
גישט דין מיין גאסט ביי די שבת׳דיגע סעודות״) .דערציילט פון דבי
יצחק נויסבוים זיל(.
א פאלק וואם טרויערט אזוי לאנג קאן נישט אונטערגיין.
עפ זוערט דעדציילט* דעד גדויסעד פראצויזישעד אימפעראטאר
גאפאלעאן באנעפאדט איז אמאל גראד אום תשעה־באב דורכגעפארעז
א אידיש שטעטעל .האבען איהם דינען פדיינד געראטען ער זאל
גיץ באזוכען א אידישע שול און צוזעהן דאס בילד ודאו אידען זיצען
נעבויגענע אויף דער ערד און זאגען קינות מיט גרויס געודין .ויעז
150
פון
אוץ
ישראל
אוצר
נאפאלעאן איז אריק אין שול און געזעהן דאס דאזיגע טרויעדימ
ב י ל ה האט ער געבעטען די ארומיגע מען זאל איהס ערקלערען וי
סיבה פון דעס שרעקלעבען ט ר ו י ע ה דערויף האט מען איהם געגעבען
צו פארשטיין אז דאם טרויען און וויינען די אידען יאד־יעדלעד אדן׳
דעס חורב! פון זייער ל א נ ה וואס מען האט קר1ב מיט צוויי טויזעגס
יאר צוריק חרוב געמאכט .די דאזיגע עדקלערונג האט אזוי שטאוק
געווירקט אויף דעם פראנצויזישען אימפעראטאה אז ער האט זין
אויםגעדיקט! א פאלק וואם האט אין זין דעס נאציאנאלען שטאלץ
צו קענען טרויערען און גימען טרערען אויף דער פארניכטמג פון דין
לאנד אין משך פץ גאנצע צוויי טויזענט יאר .אזא פאלק האט ד
זיכערסטע גאראנטיע אז עם וועט נישט אונטערגיץ און אז עם ווען
ענדליד זיין געהאפט לאנד צוריק באקומען) .געשיבטע(.
״א צוואנג זארף מען האבען צו אייך״.
די חובבי ציון האבען אמאל גערופען קיץ מאסקווא א גתים;
אסיפה וועגען ישוב ארץ־ישראל צו וועלכער זיי האבען איינגעלאדענ»
אויד דעמ באוואוםטען קאמעניצער מ ג י ה וועלכער איז געווען באקאג0
מיט זיין אריכות א ץ די דרשות .אין דער דאזיגער אסיפה האבען אוין
אנטייל גענומען דער מאםקוועד רב ,ד׳ מאיד נח ,און דער מטיף הדג
צבי יהודה יעווזעראוו ז״ל .דעד ערשטער רעדנער איז געווען דעו
מאסקווער רבי וועלכער האט ארומגערעדט אין א לאגגער צעצויגענעו
דרשה דאס עגין פון גלות און גאולה ,גאכדעס האט באקומען דא0
ווארט דעד מטיף יעווזעראוו ,וועלכער האט אין א רעדע וואס האט
געדויערט א היפשע פאר שעה ,זיר אפגעשטעלט אויף דער וויבטי־
קייט פון ישוב און בנין הארץ .ווען עס איז געקומען די צייט וועו
דער קאמעגיצער מגיד האט געדארפט נעמען דאם וואדט ,האט דעו
עולמ אץ זאל .זענעדיג מיד פון אזויפיל אויסגעהעדטע רעדע«
אגגעהויבען שטילעדהייט צו זיפצען .דער מגיד וועלכער האט פאר־
שטאנען דעם דמו פץ דעם דאזיגען זיםץ ,האט זיך געוועגדעט צו
דעם עולם און ערקלערט* רבותי ,כ׳בעט אייך .האט קיץ פארדרוה
נישט .דאס היינטיגע מאל ויעל איד אייד נישט אויפהאלטען מיט קיק
לאגגע דרשות׳ איד ויעל אייד נאד דערציילען א מעשה וואט איו וין
מאדלויפען אץ מעשר .שיהיה נ ד היה* א איד האט אמאל געליטען
שטארקע צאן־ווייטאג איז ער אוועק צו א בארימטען פראפעסאה דעו
פראפעםאד ,אנשטאט איהם צו קורירען די קדאנקע ציץ ,האט פאר
איהמ געהאלטען א גאנצע וויםעגשאפטלעכע לעקציע וועגען דעו
פון
ארז
ישראל
אוצר
161
עגטוויקלוגג פון די ציין אין מייל׳ וועגען דער סיבה וואט רופט
ארוים דיער קדאגקהייט און ווי אזוי טען דארף זיי האלטען אין
ארדגוגג .דער פראפעסאר האט געגומען באצאלט פאר דעם וויזיט
און דעד איד איז אוועק אהיים .קומעגדיג אהיים האבען די צאן־
שמערצען זיר נאד מער פארשםאדקם .די לעקציע האט גישט געווירקט
און דעד קראנקער האט זיד געוואלגערם פון יםורים .איז ער צומאר־
גענס געגאנגען צו א געווענדלעכען דאקםאר ,וועלכעד האט איהם
פארשריבען פארשידענע רעצעפטען .אבער אויד די רעצעפטען ה א מ ן
נישט געהאלפען .די ציץ־ודיםאג האט כסדר אנגעהאלטען .מיט א
מאג שפעטער איז דעד איד אוועק צו א פשוט׳ן פראסטען פעלשער.
דעד דאזיגער אייגפאכער פעלשער האט פאר איהם נישט געהאלטען
קיץ וויפעגשאפטלעבע לעקציעט ,גישט פארשריבען קיץ דעצעפטען,
נאד גענומען א צוואנג ,ארויםגעריסען דעם קראנקעז צאן און דעד
איד האט ערשט אפגעאיטעמט .די זעלבע זאד — האט רעד מגיד
פארענדיגט ~ איז אייד מיטין פאלק ישראל .דאס פאלק מאטערט
זיד כסדר פון א ״קראנקען צאן״ וואט רופט זיד ״גלות״ .האט דעד
״פראפעסאר״ ,דער מאסקווער רב פאר אייר אוועקגעלייגט א לאנגע
לעקציע וועגען די סיבות ,גורמים און באדינגוגגען פון גלות .אבער
דערפון קאן דער קראגקער אלץ גישט גענעזען ווערען .דערנאך איז
געקומען דעד ״דאקטאר״ ,דער מטיף יעווזעראוו אץ פארשדיבען
רעצעפטען ווי אזוי צו באזייטיגען דעם גלות ,אבער אויר דאם העלפט
ווייגיג .איצט ביז איד געקומען .איד בין גישט קיץ פראפעסאר .קיץ
דאקםאר א פראםטער ,פשוטער פעלשער בין איד ...און דאס וואט
מען דאדף צו אייד אידען — האט ער געקלאפט אין טיש אריץ —
איז א צוואנג! די קראגקע ציין דארף מען אייד ארויםריימען! געלד
דארפט איהר געבען! געלד אויסצוליתען ארץ ישראל ,געלד אויף
אויפצובויען אוגזער אויסגעבעגקט לאגד.
אברהם אבינו קומט צום מנין,
אין דער שטאט חברון איז פארצייטעגס פארגעקומען פאלגענדע
וואונדערליכע מעשה! זעהר וועניג אידען זעגען דארט געווען ,קוים
א מ נ י ן ,די דארטיגע איינוואוינער זענען באשטאנען פון בלויז תלמידי
חכמים ,צדיקים אץ אנשי־מעשה און באזונדערם איו ביי זיי טייער
געווען די מצווה פון הכנסת־אורחים ,אזוי םייער אז אויב סיאיז אמאל
געקומען צו זיי אן אורח ,האט זיר באלד עגטוויקעלט א מחלוקת צווישען
די ,דעד האט געזאגט איד וויל איחם האבען פאר א גאםט און דעד
152
מון
אוץ
ישראל
אוצר
אגדערער האט געזאגט איך וויל ער זאל זיצען ביי מייז טיש .איינמאל,
אום יום־כפור ,האט אויםגעפעהלט א צענטער מאן צום מנץ .דעד
צער זייער איז געווען זעהר גרויס .זיי האבען זיך ארויםגעלאוט אויף
אלע עקען וועגען ,אבער זיי האבען קיעעם נישט באגעגענט .איידער
די זון איז אונטערגעגאנגען און ס׳איז שוין באלד געווארען נאבט
האבען זיי פלוצים דערזעהן אן אלטעד מאן מיט א לאנגער ,ודיםער
באזילבערטער בארד ,אייגגעוויקעלט אין צעריסעגע קליידער מיט א זאק
אויף דעד פלייצע ,געבויגען און דרייען ווי דער שטייגער פון אן
ארימען־וואנדערער .זיי זענען איהמ אקעגען געלאפען מיט ג ת י ם שמחה
און איהם דערלאנגט שלום .זיי האבען איהמ אריינגענומען אין הויז,
מאכיל ומשקה געווען .דעד גאטט האט איילענדיג אויפגעגעסען די
ערב־יום־כפור׳דיגע מעודה און צוזאמען מיט זיי געגאנגען דאוונען.
נאכדעם ווי זיי האבען אנגעטאן שיינע ווייסע קליידער ,האבען זיי איהם
געפרעגט וועגען זיין נאמען ,דערויף האט ויי דער גאסט געענפערט:
מיין גאמען איז — אברהם) .שעדי־ירושלים(.
מען דארף נישט דוחה זיין דעם קץ.
.
פארצייטענט ,האט אמאל פאסירט אז אין ירושלים איז ניט געגאנגען
קיץ רעגען אין משך פון אסך חדשים ,מען האט געפאטט ,מתפלל
געווען און זיך משתטח געווען אויף די קברים פון די צדיקים און
דאך חאט מען פון חימעל אלץ נישט געהאלפען .חאבען די אידען
געבעטען דעם פאשא ער זאל געבען דעם שליטעל פון דער מערת־
המכפלה וואו עם ליגען די אבות ,וועלען זיי בעטען די ״ישני חברון״
וועגען דעגען ,באלד האט דעד פאשא זיי איבערגעגעבען דעם שליסעל
פון דער מערת־המכפלה .די אידען האבען אויםגעקליבען די צעהן
חשובסטע לייט ,גרויסע תלמידי חכמים ,בעלי קבלה און אנשי מעשה
און זיי זעגען געגאגגען קיץ חברון און ארייגגעקומען אין דער מערת
המכפלה .צוערשט זעגען זיי אראפ פיגף טרעפ און האבען געזאגט דעם
ערשטען ספר תחלים מיט גרויט כוונה און ביטער געוויץ ,באלד דערגאך
האבען זיי ארויםגעשיקט דעם שמש צו זעהן אויב דער הימעל איז
שוין עפעס פארוואלקענט .דער שמש איז צוריקגעקומען מיט דער
תשובה ,אז די זון שיינט אין איהר פולער פראכט און מען זעהט ניט
אויף׳ן הימעל קיץ איץ וואלקענדעל .זיי זענען אזוי אראפ נאד פינף
טרעפ און געזאגט דעם ספר שני פון תהלים ,געשיקט נאבאמאל דעם
שמש געוואזיר ווערען און ער איז צוריקגעקומען מיט דעד זעלבער
תשובה .בייט דריטען מאל אראפגיץ נאד פיגף טרעפ און זאגעגדיג
פון
ארץ
ישראל
אוצי
153
ועם דריטען ספר פון תהליפ איז דעד שמש צודיגעקומעז מיט דעד
בשורה :די הימלען זענען פארוואלקענט און א דעגען האט אגגעהויבען
צו גיין .ווען די צעהן גדויסע לייט האבען דעדהעדט אז זייעדע תפלות
זענען נתקבל געווארען׳ האבען זיי באלד פאדגעסען וועגען דעד כוונה
פון רעגען און אנגעהויבען טדאכטען נאד וועגען גאולה .איידעד זיי
האבען אנגעהויבען עפעט מכוון צו זיין איז באלד געקומען א שטורם
פון דעד הייל און האט זיי ארויסגעשטויסען אינדדויסען .דעמאלט
האבען זיי פארשטאנען אז עס איז נאד נישט געקומען די צייט פון
דעד גאולה און מען דארף נישט דוחה זיין דעם קץ) .מעשה ניסים(.
פאר דער באשטימטער צייט.
וועגען דעם גדויסען מליץ יושר ,רבי לוי יצחק בארדיטשיווער
זצ״ל ,ווערט דערציילט ,אז ווען ער איז צוגעקומען צו דעד תפלה
״זמפגי חטאיגו גלינו מארצנו״ ,וועלכע מען זאגט אין דער מסוף׳דיגער
שמוגה־עשרה ,האט עד זיך אועסגעטענהיט מיט׳ן רבונו של עולם אויף
פאלגענדען שט־יגעד tדבוגו של עולם ,מיד האבען ביי דיר א גע־
וואוגענע דין־תורה .די ח ד ל זאגען אז גאכדעם ווי מען חרוב געמאבט
דאס בית המקדש האסטו אונז פארטריבען פון אונזער לאגד מיט
צוויי יאר פדיער פאר׳ן באשטימטען טערמין ,אזוי ווי מיד זאגען אין
דעד תפלה :״ומפני חטאיגו גלינו מארצנו״ ,דאס הייסט ״ומפני״
גאד פריער׳ פאר די זינד ,איידער דאס מעסטעל פון זינד איז פול
געוואדען זעגען מיד פון לאגד מ ד ט ד י ב ע ן געוואדען ,אויב אזוי!
טא האבען מיד דאס דעכט פון דיר צו פאדעדען ,אז פונקט ווי דו
האט אונז פארטריבען פארין באשטימטען זמן׳ אזוי אויד זאלסטו א ו ם
צודיקברעגגען אין אונזעד לאנד פאר׳ן אגגעצייכענטען טעדמין ,איידעד
מיד זענען דאס ווערט ,איידער מיד טאן תשובה) ...דבי לוי יצחק
בארדיטשיווער זצ״ל(.
154
פון
ארץ
ישראל
אוגר
וויצען א ח אנעקדאטען
נישט קיין רעדנערישקייט ,נאד צו דער ז8ך.
רבי שמואל מוהיליווער האט אמאל געדופען צו זיך אן אסיפה
וועבעז ארץ־ישדאל אין וועלבע עס האבען באטייליגט אוץ־ נישט
סרומע דעלעגאטען .באלו־ ביי דער ערעפנוגג פון דעד פאדזאמלונג
תאט ער זיד געווענדעט צו די אנטיילנעמער און געזאגט! כ׳בעט
אייך טוט מיר צוליב צוויי זאבען? זיצט אין די היטלען און דעדט
אידיש .דערויף האט איינער פון ויי זיך אגגערופען 5דבי ו די עדשטע
העלפט פון אייעד בקשה זעגען מיד בעדייט צו עדפילען ,גויר וועלען
זיצען מיט די היטלען ,אבער די אנדערע העלפט בקשה אז מיד
זאלען רעדען אידיש ,קאנען מיר גישט עדפילען ,פשוט דערפאד ודיל
מיר וועלען נישט קעגען ארויםזאגען אלץ וואס מיי• ווילען ,ודיל די
אידישע שפדאך איז אונז נישט צוגעגגליך .דעדויף האט רבי שמואל
אפגעענפעדט * דאם וואס איך בעט צו רעדען אידיש איז נישט דעדפאר
ודיל מיד פארשטייען נישט קיין אגדערע שפדאך ,נאר דאם בין איך
אויסען לטובת העניו .און ער האט דאם מסביר געווען! ווי באוואוטט
איו דאך משה רבנו געווען א *כבד פה וכבד לשוף ,איו דאך אונ־
פארשטענדליך פארוואם האט דער רבונו של עולמ אויסגעקליבען אלס
שליח צו פדעה׳ן ,דווקא אזעלבען וואם איז שוועד אויפן לשח ז
צו אזא וויבטיגע מיסיע פאדערט זיך דאך א מענטש מיט א געשליפען
מויל און גלאט צינגעל ו נאד דעד ענין דערפון איז אבער פונקט פאר־
קערט :ווען צו פדעה׳ן וואלט זיך געווענדעט א מענטש מיט דעדע־
נערישע פעהיקייטען ,ויאלט ער זיך זיכער באגוצט מיט זיין רעדע־
גערישער קראפט און וואלט פאר איהמ געשילדערט די באדייטונג
פון פדייהייט ,גאניאגאלע זעלבםשטענדיקייט ,יושר און געדעכטיקייט,
און ער וואלט אזוי לאנג געפרעדיגט ביז עד וואלט פארגעםען דעמ
עיקר ציל וועגען וועלכען ער איז געקומען — די אידישע גאולה.
האט דעריבער דעד אויבעדשטעד אויםגעוועהלט משהין זועלכער איז
געווען א ״בבד פה וכבד לשון״ און ער האט געפאדערט פון דעם
עגיפטישען קעגיג אהן פאררעדעס און רעדעגערישע עפעקטען קורץ
און שארף ״שלח את עמי״ שיק ארויס מיץ פאלק! די זעלבע זאך
איו — האט רבי שמואל מוחיליווער פארענדיגט — מיט אוגזער
פארזאמלונג .איך ווייס גאגץ גוט אז איהר באזיצט גרויסען אראטאדישען
טאלאנט און איך האב מורא אז יעדער פון אייך וועט ד ך אנשטדעעען
צו האלטעו אוואס שענערע דרשה וועגען ארץ־ישראל און מען וועט
שון
ארץ
ישראל
אוצר
155
ניט באווייזען צוצוקומען צום עיקר .אז איהר וועט אבער דעדען
אידיש ,וועט איזזר רעדען קורץ און צו דער זאך) .רבי שמואל
מוהיליווער ז״ל(.
אבי אין ארץ־ישראל.
א רייכער אמעריקאנער אל־רייטניק האט מיט א צייט צוריק
געמאכט א טוריםטעןר־ייזע קיק ארץ־ישראל .קומענדיג אהיז איז ער
געווען דער גאסט פון די שענםטע האטעלען .געלד האט איהם נישט
געפעהלט ,האט ער זיך איינגעקויפט פון די שענטטע ארץ־ישראל
פראדוקטען און טייערסטע חפצים .איינמאל איז ער זיך געזעסען אין
א רעסטאראן און געגעסען א געשמאקען מיטאג און צוגעטרונקען
ת ם בעפטען כרמל־וויץ ,זיד פארויכערט א פיינעם האוואנא־ציגאר
און דאן ,זענענדיג אין בגילופין׳דיגער שטימונג ,האט ער אין א
קרעכצענדען טאן א זאג געטאן! אוי ,רבונו של עולם ,כ׳בין אלץ
מקבל באהבה אבי אין ארץ־ישראל) .אן )א״י־וויץ(.
דער גוף און דאס געלד.
א רייכער איד האט באשלאםען צו פארברענגען אלע זיינע יארען
אין ארץיישראל ,און ווען עם וועט קומען די צייט פון שטארבען
זאל ער דארט נקבר ווערען .דעד רייכער מאן איז דארט געועםען
עטליכע יאר און פאדטאכלעוועט דאס גאנצע געלט אויף פארשידענע
אומנוצליכע צוועקען .בלייבענדיג אהן א גדאשען מזומן איז דער אלטער
איד צוריקגעקומען אהיים .אדיינקומענדיג אהיים אין שטוב אריץ ,זאגט
צו איהם ד ע י ר ב ! איצט איז מיד פארשטענדליד דער מאמר חז״ל!
״יש לך אדם שממונו חביב עליו יותר מגופו״ )ברכות נ״ד( .ווארעם
אייגענטליך איז דאך אוגפארשטענדליך ,אז עם זאל זיך געפוגען א
מענטש רואם זאל ליבער האבען געלד ווי דעם אייגענעם גוף ז נאד —
האט דער רב פארטגעזעצט — אגקוקענדיג זיך אין אזא מצב איז מיר
שוין קלאר! די חז״ל מיינען אזא איינעמ ווי דיך! דו ביזט געפארען
קיין ארץ־ישראל צו באגראבען דיין גוף ,און צום םוף האסטו גאר
באגראבען דיין געלד אין ארץ״ישראל און דעם גוף האסטו אחער
געברענגט קיין הוץ לארץ צו באגדאבען .האםטו דאך דאם געלד ליבער
• ווי דעמ גוף) .פון ארץ־ישראל פאלקלאר(.
156
סיז
ארץ
ישראל
אוצר
דעד אפיצער און דער סאלד«ט.
וועגען דעד פאלקסטימליבקייט און נישט אפגעבלאזעגקייט רואם עם
העדשט אין ישראל צווישען די אנפירער פון דער ארמעע און די
פשוטע סאלדאטען קורסירט דארט פאלגענדער וויץ! ווען איץ
אפיציר פרעגט דעס צווייטען ווי אווי מען האט אונטער זיץ קאמאנדא
רעאגירט אויף דעם באפעל צו מאכען א םאלוט באגעגענדיג אן
אפיציר ,ענפערט יעיער :נישקשה ,ווען דער אפיציר האט סאלוטירט
האבען אלע פאלדאטען צוריקגעעגפערט) .א״י וויץ(.
ארץ״ישראל און סיביר.
א בארימטער אנגעזעענער חובב ציון האט אמאל באזוכט זייגס
א באקאנטען גביר און איהמ געבעטען ער זאל זיך באשטייערען פאר
ארץ״ ישראל .דעד גביר חאט ויד אגטזאגט צו געבען און חאט ויך
אריינגעלאזט מיט א טעגה און ג ע ז א ג ט ! — צו וואט דארטט איחר אני
ווענדען די גאגצע עגערגיע צו באזעצען אידען אין אזא קליין אריט
לאגד ווי ארץ־ישראל י די בעסטע זאך וואלט געווען איהר זאלט אויס־
גוצען דעם גאגצען אייגפלום און אויםווירקען ביי די מאכט־האבער
פון דעד וועלט ,אז מען זאל עפענען פאר די אידען די טויערען פון
א גרוים .ברייט ,רחבות׳דיג לאגד ווי צום ביישפיל ,סיביר .דערויף
האט איהש דעד פירעד געענפערט ן איך האב א צינד גישט קיץ צייט
זיך אריינצולאזען אין דיםקוםיעס; אבער כ׳וויל זיך באגנוגעגען מיט
א בלויזער ברכה און איך ווינטש אייך טאקע אז אין אנדערען יאר
ואלעז מיר אלע זיין אין ירושלים ,און איחר — אין סיביר.
ווער עם איז ״אונלעגאל״.
אין דער צייט ווען די עגגלעגדער האבען געהערשט אין ארץ־
ישראל האבען ויי געשטעלט וואך־לייט און פאליציםטען כדי צו
קאנטראלירען אז קיינער פון די אומגליקליכע און געפלאגטע אידישע
וואגרערער זאל זיך נישט אדורכרייםען איבער די גרעניצען פון
ארץ־ישראל .די יעניגע וועלכע האבען זיך אריינבאקומען אין לאגד
פון זייער בענקשאפט דורך פארשידענע שוועריקייטען און דורך
פארשידענע המצאות ,זעגען באטראכט געווארען אלם פארברעכער
און מען האט זיי גערופען! ״די אומלעגאלע״ .איינמאל האט דער ארץ־
ישראלידיגער הויך־קאמישאנער גערופען צו זיך הרב קוק ו״ל און
איהם געזאגט אז ער זאל אויםגוצען זיץ אייגפלום אץ זיך וועגדען
צו די איד״שע עליה־פארשטעהעד ,אז די אזוי ג ע ח פ ע נ ע ״אומלעגאלע*
•ון
ארץ
ישראל
אוגר
157
זאלען אויפהערען אריינצוקומען איו לאנד אריץ .דערויו* האט איה0
הרב קוק געענפערט! — חשוב׳ער הייד־קאמישאנער! לויט מיץ
מייגוגג איד דער וואט איד נישט עולה קיין ארץ־ישראל אן *אומ־
לעגאלער״.
ראטשילדם א ווארט,
מען האט אמאל געפרעגט דעמ באראן עדמונד ראטשילד! —
)באקאנט אלם זעדיב הידוע( וואט איז די מעשה וואט אלץ וואט איהר
בויט אין ארץיישראל ,בויט איהר אויף ז א מ ד ו דערויף האט דעד
באראן געענפערט! אויף׳ן פעםטען ,פרוכטבארען באדען קען דאך
יעדער בויען ,דערויף ביז איד ראטשילד! צו בויען אויף זאמד און
טאן אזעלכע ארבייטען וואט אנדערע זענען נישט אימשטאנד צו
טאן) .יערי(.
ווען די א״י־לופט וואלט רייך געמאכט.
א פארצייטישער גדול האט געזאגט בדרד הלצה! די גמרא זאגט
*אווירא דארץ־ישראל מחכים״ און מען זעהט גארנישט עט זאלעז זיר
געפינען א סד בעלגים וועלכע זאלען זיד ריימען קיץ ארץ־ישראל
כדי קלוגער צו ווערען ,דאגעגען ,ווען עט וואלט געזאגט געווארען
״אווירא דארץ־ישראל מעשיר׳ — אז די ארץ־ישראל לופט מאכט ריץ־,
דאן וואלט איהר שוין געזעהן וויפיל טויזענטער אץ צעהנער טויזעגטער
מענמשען עם וואלטען געשטראמט אהין) .בשם גדול אחד(.
מיט אן אויטאבוס נישט ,מיט א טעקסי יא.
ווי באוואוסט איז אייגגעפירט געווארען אין ארץ־ישראל ,אז
באלד נאד ליכט־ציגדען שטעלט זיד אפ די גאגצע אויטאבומ־קאמו־
ניקאציע .דאס איז אפיציעל שטרעגג פארבאטען מצד דעד* רעגירוגג.
דאגעגען איז ערלויבט צו באנוצען פריוואטע טאקטים ,הגם דאט איז
דער זעלבער חלול־שבת .כדי אויטצודריקען זייער שטילען פראטעםט
געגעגאיבער דעפ דאזיגען חלול־שבת האבען די פרומע אידען אין
תל־אביב פאישפרייט פאלגענדען וויץ •.א נייער עולה איז אנגעקומען
קיץ חל־אביב אץ באגעגענט א זעקס יעריג איעעל .פרעגט ער איהם:
״אינגעלע ,אפשר קענסטז מיד זאגען וואט איז דאס אזעלכעם וואס
מען דופט שבת״ ? דערויף האט איהמ דער קליינער *סאברא״ )אווי
דופט מען א קיגד וואס איז געבוירען אין ארץ־ישראל( געענפערט
אין העברעאיש — t׳שבת הוא יום שאסור בו לגסוע באוטובוס ,אבל
158
פון
ארץ
ישראל
אוגר
בטקסי מותר* — שבת דאס איז אזא טאג אין וועלכען מען טאר נישנז
טארען אויף קיץ אויטאבוס ,אבער מיט א טעקסי מעג מען יא.
)ארץ־ ישראל וויץ(.
א גאנץ גוטער ציוניםט.
א באוואוסטער גדול האט אמאל געהאט א שמועט מיט אייגעס
פון די ציוגיםטישע פירער ,וועלכער האט איהמ פארגעווארפען ,אז
דער ארטאדאקסישעי עלעמעגט איז ווייגיג באגייםטירט פון דעט
״באזעלער פראגראם״ .דערויף האט איהט דעד גדול וויציג א זאג
געטאן! ר׳ יהודה הלוי איז געווען א גאגץ גוטער ציוגיםט חאטש ער
איו נישט געוועזען אין באזעל) .געהערט(.
א כותל המערבי ווי אלע כותל המערביים.
אן אמעריקאנער אידישער מאגגאט איז אמאל געפארען אויף
א באזוד קיין ארץיישראל .צווישען אלע אגדערע זעהעגםוזירדיקייטען
וואט ו א ס לאגד האט ,איז ער אויך געגאגגען אגקוקן די ״כותל המערבי״
)די וואנד וואט איז געבליבען פון די מויער וואט האט ארומגעריגגעלט
דעמ בית המקדש( .ווען ער איז צוריקגעקומען קיץ אמעריקע האבעו
איהם באקאנטע געפרעגט ? ״האט איהר באזוכט דעמ ״כותל־המערבי״ ז
״ווי זעהט זי אוים י״ .דערויף האט ער געענפערט :ווי זאל זי אויסזעהן י
״א כותל המערבי ווי אלע כותל המערביים״) .פאלקס־וויץ(.
גאולה — איז בעםטע תפלה.
יום־כפור בייגאכט גאו כל־גדרי ווען דער חזן האט שוין
געהאט פארענדיגט דאס דאוונען מיט אלע תפילות איו א
קלייגער עולם פארבליבען אין שוחל און געזאגט תחליט ווי עם
איז דער מנהג בכל תפוצות ישראל .צווישען די תהלים־זאגער איז
געווען א פשוטער דארפס־איד נישט קיץ גרויםער למדן און גישט
קיץ קליינער עמ־הארץ ,וועלבער האט זיך זעהר ווייגיג פארשטאגען
אויף פירוש המלות .ווען עס איז געקומען צו רעם ״יהי רצון״ וואס
מען ואגט נאך דעם תהדים ,האט דער ישוב׳ניק די אלע תפלות ווי
א שטייגער .,ותקרא לשבויים דרור״ )און דו זאלםט פראקלאמירען
פרייהייט פאר די געפאגגענע( ״ותן לכל איש ואיש די פרנסתו״ )און
דו זאלםט יעדען מעגטש געבען גענוג פרגםה( און אזוי ווייטער ,אלץ
איבערגעלאזט און איבערגעהיפערט אהן באזונדערע מוגה .ווען עס
איז געקומען צום סוף פון קאפיטעל ,האט ער זיד אגגעהויבען שאקלען
פון
ארץ
ישראל
אוצר
159
מיט גרויס דבקות און התלהבות און געזאגט! וואם טויג מיד די
אלע זאכען? דאס בעסמע וואלט געווען זאלסט אונז אויסלייזען און
ברעגגען קיין ארץ־ישראל .דאס בעסטע איז ״ותמהר ותחיש לגאלגו״
)זאלסט איילען אונז אויסצולייזען) .(.פאלקם־מאטיוו(.
ווען דער שקר איז אן אמת.
א בארימטער חובב ציון האט אמאל באזוכט ארץ־ישדאל און
איז צוריקגעקומען פון דארט א שטארק באגייסטערטער .אפגעבענדיג
דעם בעריכט ,האט ער צווישען אנדערען געזאגט :תמיד ,ווען איך
האב געהאלטען מייגע׳ רעדעס און אויפגעלויבט דאס הייליגע לאגד,
האב איד געמייגט אז איד בין אלץ מגזם און כיזאג בלויז ליגעגד .איצט,
נאבדעם ווי כ׳האב אליין געזעהן די שייגקייט פון לאגד ,בין איד
געקומען צו דער איבערצייגוגג אז מייגע ליגעגד זענען געווען אמת.
)א ווערטעל(.
פארוואם שווייגען ז י י ן
איין איד האט געפרעגט דעם אגדערען! פארוואס שווייגען די
חלוצים אין א׳״יז ווייל — האט דעד אנדערער געעגפערט •— ווען
אידען רעדען מאכען זיי באוועגוגגען מיט די העגט און די העגד טון
די חלוצים זעגען דאד פארגומען מיט ארבייט )א״י וויץ(.
אז מען האט געווארט אזר לאנג.
אין דעם פארצימער פ ץ א מיניםטער אין מדיגת־ישדאל זיצען
עלטיכע אידען ,וועלכע דאדפען אויפגעגומען ווערען אויף אן אוידענץ.
זיי ווארטען עטליכע שעד׳ אץ ווערען אלץ גישט אריינגעלאזט איג׳ם
אויפגאמס־צימער .אייגער פון די וואדטער איז געווארען שטארק נערוועז
און אומגעדולדיג ,רופט זיד אן איין איד צו איחם ! מילא ,וואם לאזט
ויד טאן ד אויב מען חאט געחאט געדולד צו ווארטען אויף אן אייגעגעם
מיניטטער אין ישראל גאגצען צוויי טויזעגד יאר ,טא וועט מען שוין
ווארטען נאד א פאר שעד) .א״י־וויץ(.
פון א הויפען זאמד ־ ־ א שטאט.
א באוואוםטעד גדול האט אמאל באזוב* ארץ־ישדאל אץ איז אויד
געווען אין תל־אביב .צוזעעגדיג דעם שגעלען וואוקם און דעם גוואל־
דיגען טעמפא האט ער געזאגט» דא זעהט מען באמת ווי דעד אויבער-
160
פון
אוץ
ישראל
אוצי
שטער איז מוסיף מ״חול״ אל הקודש פון א הויפען ״זאמד״ איז געוואדען
א גרויסע הייליגע שמאט)׳״חול״ ,איז אויך דער טייטש זאמד() .געהערט(.
די חמי טבריה אלם מוםטער.
רבי דוד׳ל דינאווער זצ״ל איז אמאל געווען איז קור־ארט או?
האט צוגעזעהן דאס פריצות פון די פרייע יוגענד ,האט ער דעדפון
געחאט גדויס צער ,רופט ער דיך אן ג די חז״ל זאגען! )סנהדרין קח(
אז די ״חמי טבריה״ זענען איבעדגעב^יבען פון מבול ,נאך וואם
האט עפעם דעד רבונו של עולמ איבערגעלאזט א זכר פון מבול ז נאד
— האט רבי דודיל געזאגט •— טאמער וועלען די שפעטערע דורות
פדעגען פארוואס איז דעד רבונו של עולם מיט זיין חרון אף געווען
אזוי שטרענג און אזש געברענגט אויף דעד וועלט א מבול ? האט ער
טאקע דערויף איבערגעלאזט אלם מ ו ם ט ע ר די חמי טבריה דארט
וואו טויזענטער יוגענדליכע באדעז זיד און פירען זיך אויף צעלאזען און
פערשייט ,און אז די קומענדע דורות וועלען זעהן ווי וריט ראם פריצות
און צעלאזענקייט האט דערגרייכט ,וועט שוין פאר זיי קלאר ווערען ,אז
דעד דור פון מבול איז פאר אזעלכע מעשים וועדט געווען אז עס זאל
קומען א מבול) .רבי דוד׳ל דינאווער(.
אז מען גייט אריים פון אייגענעם לאנד פארלירט מע!
דעם שכל.
אין א שמעטעל אין אמאליגען רוסלאנד האט זיך געפונען א איד,
א פקח מיט׳ן נאמען יאנקעל .דעד דאזיגער איד האט אמאל געדארפט
פארען קיק דייטשלאנד צו א דאקטאר צוליב זיק קראנקחייט .דערויף
האט ער געמוזט האבען אן ערלויבעניש פון דער פאליציי אריבעד־
צוגיין די גדעניץ .אט אזא פאספארט האט דעמאלט געקאסט אנ׳ערך
פון צוואנציג רובעל ,וועלכע דעד איד האט נעבעך נישט געהאט .איז
ער געפאלען אויף אן המצאה און געבעטען זיין פריינד וואט האט
געחייסען תנחום און ביי איהם געבארגט דעם פאספארט .זיין פריינד
האט איהם אנגעזאגט אז אויב מען וועט איהם פרעגען ביי דער גרעניץ
ווי אזוי ער חייםט זאל ער זאגען ,אז זיק נאמען איז תנחום און גישט
יאנקעל .ווען יאנקעל דעד שטאט־חכמ איז געקומען צו דער גרעגיץ
און רעד וועכטער חאט איהם געפרעגט* ״וועד ביזטון״ איז ער
צעמישט געווארען און האט איהם געענפערט < וועד איך בין ,בין איך,
אבער יאנקעל היים איד זיכער נישט) .געהערט(.
פון
ישראל
ארץ
אוגר
161
א וועכטער ביי גריבצייג.
דער גרויסער חובב ציון רבי מרדכי אליאשבערג פלעגט שטענדיג
זאגען ! דער דבונו של עולם זאל מיר העלפען ,איך זאל חאבען דעם
זכות צו קענען פארעו קיץ ארץ־ישראל איו אליץ באארבייטען די
ערד ווי א פראסטער ,געווענדליכער ארבייטער .רבי — האט אים
איינער פון זיינע מקורבים געפרעגט — זענט איהר דען פיזיש אימ־
שטאנד צו ארבייטען אין א פעלד ? דערויף האט ער געעגפערט! טא,
וועל איך זיין א וועכטער ביי גרינצייג) .געהערט(.
היינט — קיין זכר פון עבודה־זרה.
ווען דער ערשט נפטר געווארענעם גערער רבי זצ״ל האט דאם
ערשטע מאל באזוכט ארץ־ישראל איז איהם הרב קוק ז״ל אנטקעגען
געפאדען צו דעד סטאנציע .ווען דעד גערער רבי איז אריינגעקומען
אין צענטער פון ירושלים האט ער דארט באמערקט אזעלכע זאכען
וועלכע האבען זיך איהם אויםגעוויזען צו זיץ נישט גענוג אידישלעך.
דער רבי זאל דאביי האבען א ויפץ געטאן און זאגען! וויי ,וויי ,אין
דער הייליגער שטאט ירזשלים ,די שטאט פון די חוזים און נביאים
זאלען זיך געפינען אזויכיל ז י נ ד ע ע ! הרב קוק האט דאם אויסגעהערט
און געשוויגען .פארענדיג ווייטער זענען זיי פאדביי ךעם פלאץ
וואס מען רופט •,גי־בךחינום״ .דא האט הרב קוק איבערגעריםען זיץ
שווייגען און א זאג געטאן * זעהט רבי ,דאס ארט איז דער טאל ״גי־
בן־הינום״ ,אין די צייטען פון די נביאים האבען אידען אויף דעם
3לאץ געבראכט זייערע קינדער צום אפגאט ״מולך״ און היינט
צוטאג איז אין גאנץ אדץ־ישראל מער נישטא קיץ שום זכר פון
עבודה זרה) .געהערט(.
דארט וואו די גויים זעבען אידען.
א דעלעגאט פון ארץ־ישראל איז אמאל געקומען קיץ פוילען
אויף א טור און האט צווישעז אנדערען אויך באזוכט א חדר וואו
ס׳האבען געלערעגט אידישע קינדערלעך .דער גאםט האט זיי דערציילט
וועגען דעד שיינהייט פון הייליגען לאנד און אז תל־אביב איז א שטאט
וואט באשטייט דורכאוים פון אידען .דערויף האט איינער פץ די יוגגע
תלמידים געפרעגט דעמ גאסט און די לערער ? — די לערער — האט
דער דעלעגאט געענפערט — זענען אויך אידען .פדעגט דער צווייטער
תלמיד! און די פאליציםטען ן אויך די פאליציי־לייט זענען אידען —
חאט דעד גאםט געענפערט .פרעגט א דדיטעד תלמיד« און י ע ר
t
162
הון
ארץ
ישראל
אוצר
בירגערמייםמער 1ענפערט דער שליח! אויך די בירגערמייסטער איז
א איד .הערענדיג דעם דאזיגען עגפער האבען אלע חלמידיפ אויס־
געשטעלט די אויגען מיט פארוואונדערונג און געפרעגמ :״און אוין
די דארטיגע גויט זענען אידען! )געהערט(.
דער דרך הטבע און דער נם.
אין לעיק סוקסעס בעת די זיצוגגען פון די פאראייגיגטע פעלקער
ווען עט איז פארהאנדעלט געווארען די או־ץ־ישראל פראגע זענעז
געזעסען עטליכע אידען און פארפירט א שמועט ,וואט פאר א לעזונג
עס וואלט געווען בעסער פאר אידען .איינער האט ארויטגעזאגט זיין
השערה אז די בעסטע זאך וואלט געווען ,אז דער פעלקעריפארבאנד ואל
אקצעפטירען דעם חלוקה־פלאן .א צווייטער האט ארויטגעזאגט זיין
מייגונג ,אז די גרעסטע ישועה וואלט געווען אז עם זאל דערמעגליכמ
ווערען אז אידען זאלען קענען פריי איינוואגדערען קייז איץ־ישראל
אחן שטערונגען .א דריטער האט געחאלםען ,אז די איינציגע היל!ף
פאריז אידישע פאלק וואלט געווען אז עם זאל אראפגענומען ווערען
דער ״עמבארגא״ ,מען זאל קעגען שיקען גענוג וואפען צום ישוג
א .א .וו .צום סוף פון געשפרעד רופט זיך אן איינער פון עולם און
ואגט! הער ט זי ך איין צו מיינע ווערמער! עס זענען פאראן צורי
אופנים דורך וועלכע די ישועה קען קומען — אויך א נאםירליכען
וועגען ,אדער בדרך נס .דער נאטירלעכער וועג וואלט געווען ,אז
משיח זאל קומען ,וועט ממילא זיין די גאולה ,דער נס וועט זיין אז די
עגגלענדער וועלען ווערען אביסעל בעםער צו אידען) .געהעדט(.
געווער און שכל.
אין דער צייט פון אידיש־אראבישען קריג ווען עגגלאגד האט
געהיימערהייט געשטיצט די אראבער מיט אמוניציע קעגען ישראל
האט מען אין ארץ־ישראל דערציילט פ^יגעגדען וויץ :אן ענגלענדער
זאגט צו אן אראבער! ווילסטו געווער ~ נאדיר געווען .ווילטטו
טאגקען — קעגסטו ביי מיר אויך קריגען .ווילטטו עראפלאנעז — קען
איך דיר ליפערען עראפלאנען ,און אויב דו האסט א מאנגעל אין
מזומנים .קעגסטו פת מיד באקומען אויך געלר ,אבער איץ זאך קען
איך דיר נישט געבען — אידישען שכל) .אדץיישראל וויץ(.
דוד און גלית.
א וויבטיגעד קארעספאנךענט וועלכער איז געקומען אין א ח ־
ישראל אין דער צייט פון אידיש״אראבישען קריג האט אין דעד צייטונג
»ון
אוץ
ישראל
אוצר
163
״ועילי מעילי׳ פארגליכען די ״אראבישע ליגע״ מיט א באפעלקערונג
פון 31מיליאן צו גלית׳ן און 800,000אידען אין ארץ ישראל צו
דוד׳ן .דערגיי ,באמערקט ער אז דער אראגישער גלית האט געליטען
א שטארקע מפלה דורך די העגד פון דוד׳ן) .דעילי מעיל(.
עלטערען און קינדער.
ווי באוואוסט ,זעגען די אמאליגע חלוצים און פיאנערען פון ארץ־
ישראל׳דיגען ישוב זיו אויסגעשטאנען פארשידענע צרות און יסורים
ביים אויפבוי פון לאגד .זיי האבען געהאט צו קעמפען געגען כלערליי
אנשעקעגישען ,ווי מאלאריע־קראגקהייטען ,הונגער אח אנפאלען פון
די שבני׳שע בעדואיגער — אבער ווען מען האט די געפרעגט אויב
עם איז כדאי אוועקצוגעבען אזויפיל קרבנות פאר ארץ׳ ישראל ,פלעגען
זיי דערויף עגפערען! אויב מיר אליין וועלען גישט זוכה זיץ צו זעהן
מיט די אויגען א פרייע ,אייגענע אידישע מלוכה ,דערפאר אבער וועלען
אוגזעדע קיגדער דאס זיכער דערלעבען.
אין דעם היינטיגען דור ,ווען די גאגצע אידישע יוגעגד איז זיך
מקריב פאר דעם אידיאל פון האבען אן אייגען לאגד ווערעגדיג טאג־
שעגליך געהרג׳ט איג׳מ קאמף קעגען די ווילדע אראבער ,ווען מען
פרעגט די יונגעלייט צו עם לויגט אוועקצוגעבען ראם לעבען און
ברעגגען אוויפיל קרבנות פאר ארץ־ישראל ,עגפערען די דערויף:
אויב מיר וועלען נישט האבען די זכיה צו זעהן א זעלבםשטענדיגע
אידישע מלוכה ,דערפאר אבער וועלען עם אונזערע עלטערען דעד־
לעבען) .ארץ־ישראל ווערטעל(.
דעס שכורים בקשה.
אין דער אלטער היים פלעגט מען דערציילען פאלגעגדען ודץ:
אז עלטערער איד איז געפארען שטארבען קיין ארץ־ישראל .יעדער
8ון דיגע באקאגטע האט איהם געבעטען ער זאל פאר איהם מתפלל
זיץ ביי די הייליגע קברים פון די אבות .דעד שטאטישער שכור
האט איהם געבעטען :זיי מתפלל אויף לוט׳ס קבר אז שנאפס זאל
כיליגעד ווערען ,און ביים קבר פון לוטים ווייב זאלסט מיד מתפלל
זיין ,אז זאלץ זאל אויר ביליגער ווערען) .פאלק־וויץ(.
אין ברירה.
בעת איינער פון די חשוב׳סטע פערזענלעכקייטען פון ארץ־ישראל
מאט געוויילט אין אמעריקע ,חאט א איד איחס געפרעגמ! כ׳בעט אייך,
164
פון
ארץ
ישראל
אוצר
זאגט מיד וועד איז דעד וויכטיגסטער גענעראל און קריגס־אגפירעו
אין ארץ־ישראל וועלכער האט מיט אזא העלדישקייט צעטריבען די
חמרים אראבישע ארמעעז ז ״אין ברירה״! — האט דער ארץ־ישראל
גאסט געענפערט) .אן איץ־ישראל ווערטעל(.
״מפגי חטאינו/
צוויי ארץ־ישראל׳דיגע יונגעלייט האבען געבראכען דאס געועץ
פון דעד נייער א״י־קאנסטיטוציע און זענען פאראורטיילט געווארען
ד ו ר ך ן געריכט צו פארלאזען דעם לאנד .זיי זענען געקומעו קיץ
אמעריקע .אויף דער פראגע פון זייערס א באקאנטען די סיבה פון
זייער אנטלויפען פון ארץ־ישראל האבען זיי געענפערט מיט פאלגענדען
ווארט־שפיל :״מפני חטאינו גלינו מארצנו״ — דורך אונזערע זיגד
חאבען מיר געמוזט אוועק פון אונזער לאנד) .א וויץ(.
א איד ביי מלכים און א מלך ביי אידען.
אידען חאבען זיך אמאל פארזאמעלט מיט׳ן צוועק צו גריגדען
אן אייגעגע אידישע מלוכה .די פארשטייער זעגען אוועק צום שטאטישען
גביר און איהם פארגעלייגט ער זאל ווערען זייער קעגיג .דעד גביו
האט זיך אנטזאגט פון דער דאזיגער פראפאזיציע און געעגפערט
אויף א האלב וויציגען אופן! עס איז פאר מיד בעטער צו דין א איד
ביי מלכים איידעד צו זיין א מלך ביי אידען) .א פאלקס־וועדטעל(.
״שיקאגא״ אדער ״תל־אביב״.
אן אמעריקאנער עושר האט זיך אמאל בארימט פאר א ציוגיםטישען
פירער אז ער איז א שטארקער חובב ציון און גרויטער ארץ־ישראל־
פאטריאט .אלס באווייז האט ער אנגעגעבען דאס וואס עד חאט אין
שיקאגא א שיינע ווילא מיט נאמען ״תל־אביב״.
דערויף האט איהם דעד ציוגיסטישער מגהיג געזאגט» ווען דו
וואלסט געוואוינט און געלעבט אין ת ל אביב און דאדט געהאט א ווילא
מיט׳ן נאמען שיקאגא וואלט איך געוואוטט אז דו ביזט א גוטער
ציוניסט .איצט ,אז עם איז פוגקט פארקערט ,איז דייו חיבת־ציון שטארק
צווייפעלהאפט און אוגטעד א גדויםען פדאגע־צייכען...
ישראל׳ס געה״מער וואפען.
אין גיו־יארק איז פארגעקומען א בעראטונג אין וועלבע עם
תאבען אגטייל גענומען אםך ציוניסטישע פידער ,צווישען זיי איז געווען
«ון
ארץ
ישראל
אוצי
165
אנוועזענד די אמבאםאדארין פון ישראל גאלדע מייערסאן .די אגטייל־
נעמער זעגען געווען שטאדק גייגעריג צו וויםען וועגען די נייע
געהיימניספולע אידישע וואפען ,וועגעז וועלכע די פרעםע האט אזוי
אפט געשריבען .אלט עגפער דערויף האט גאלדע מייערסאן צוגעשיקט
א צעטאלע צום פאזיצער אין וועלכען עט האט זיר געלייענט! ״הנשק
הםודי שלנו הוא צור ישראל וגואלו״ — אונזערע געהיימע וואפען
איז דעד אלמעכטיגער ג־מ פון ישראל) .געהערט(.
א געלונגענער ענפער.
עם ווערט דערציילט :דעד גרויסער עגגלישער שטאאטםמאן לורד
באלפור האט אמאל געפרעגט ד״ר חיים ווייצמאן :פארוואס ממען אידען
דוקא קאלאניזירט ווערען אין ארץ־ישראל ,ווייגיג שיינע .גוטע לעגדעד
זענען פאראן אויף דעד וועלטו דערויף האט איהם ר״ד ווייצמאן גע־
עגפערט מיט א פראגע :פאריז איז זעהר א שייגע שטאט און אםך
הינזיכטען אפשר שענער ווי לאנדאן ,וואלט איהד ענגלעגדער פאר־
ציכטעט אויף אייעד לאגדאן און עם אויטגעביטען אויף פאריז ן
_
פארוואס איז ז י תורה״זיט געגעבען געווארען אין א״י.
אייגער האט אמאל געפרעגט ר׳ שניואל מוהיליווער׳ן :פארוואט
איז די תורה געגעבען געווארען מין ד ע י מדבר און נישט אין ארץ־
ישראלי — דערויף האט הרב ר׳ שמיאל געענפערט :ווען גאט
וואלט געגעבען די תורה אין ארץ־ישראל ,וואלטען אידען תמיד זיד
ארומגעריםען צווישען זיך .יעדער וואלט געוואלט מאנאפאליזירען די
תורח פאר זיך זאגענדיג אז נאר אין זיין חלק לאנד איז די תורה
געגעבען געווארען .אן אנדערער ,ווידער ,וועלכער וויל זיך ארויס־
דרייען פון מקיים זיין די געבאטען פון דער תורה וואלט געפונען
אן אויםרייד און געזאגט :איך דארף די תורה נישט האלטען ,ווייל
די תורה איז נישט געגעבען געווארען צו דעם שבט צו וועלכען איד
געהער .גאט האט דעריבער געגעבען די תורה אין מדבר .אויף א
נייטראלען פלאץ כדי אלע אידען זאלען דארט האבען דעם זעלבען
חלק און גלייכע רעכט) .רבי שמואל מוהיליווער ,בדרד הלצה(.
״מהיכא תיתי״.
ווען דעד גערער רבי זצ״ל איז געווען דאם ערשטע מאל אויף
א באזיד אין ארץ־ישדאל איז ער אויפגענומען געוואדען דורר דעם
דאמאלדיגען היי־קאמישאנער )נציב־העליון( רואם ענגלאנד האט בא־
שטימט פאר ארץיישראל .אין זייעד שמועס ,האט דעד היי־קאמישאגער
אויסגעדרוקט זיין האפענונג .אז ענגלאגד וועט זיכעד דערפילען איהר
166
פון
ארץ
ישראל
אוגר
גוזאג וואם איז אעעגעבען אין דער באלפור־דעקלאראציע .דער רני
האט א קוועטש געטאן מיט אן אקסעל און געזאגט! ״מהיכא־תיתי״!
דעמ איבערזעצער איז שווער אנגעקומען איבערצוזעצען דאם ווארט
״מהיכא־תיתי״ אויף עגגליש ,דאך האט זיך איהט אויף עפעם אן
אופן איינגעגעבען קלאר צו מאכען פאר׳ן היי־קאמישאנער רעם גערער
רבינ׳ס באמערקונג .ווען דעד רבי איז ארויס פון פאלאץ ,האט דעד
איבערזעצער זיך געגומען די דרייסטיהייט און געפרעגט דעט רבי׳ן!
ילמדנו רבנו ,אזא ווינטיגע פערזענלעכקייס ,האט געמאבט פאר איין
אזא וויכטיגע אפיציעלע דערקלערוגג און איתר ,רבי ,מאכט דערפון
גארנישט קיץ וועזעןז איהר פארשטייט — האט איהט דעד רבי
געענפערט — מיד ה א מ ן שוין אן"אלטען וועקסעל פון רבונו של
עולם א א ץ אז ער וועט אונז געבעו ארץ־ישראל .דער וועקסעל איז
דעהו־ קוראנט .איז ,אויב אט דער ענגלענדעד וויל באשטעסיגען אט
דאס וועקטעל איז — ״מהיכא תיתי״) ,דערציילט פון א מקורב(.
״רחוב רש״י״ און ״רחוב חומש״.
אין ארץ־ישראל ווערט דערציילט פאלגענדער וויץי אן אויס־
לענדישער אידישער טוריסט ,נישט קיץ גרויסער חלמיד־חכם אץ
נישט קיץ קליינער עם־ הארץ ,האט געמאבט א שפאציר איבער ת ר
לענג און ברייט פון דער שיינער אידישער שטאט תל־אביב .דורכ־
מארשירעגדיג אלע גאסען אץ אלעען ,האט געזען א שילד ״רחוב
רש״י״ •— ה י ת כ ן ז האט זיר ת ר גאםט ג ע ו ו א ו נ ת ר ט — איך בין
דורכגעגאנגען אזויפיל גאםען און איך האב נישט באמערקט אז עס
זאל זיץ חאטש איין גאס וראם זאל הייסען ״רחוב־חומש״ ו וואם איז די
מעשה ז צו איז ת ן דער פאדפאסער פון רש״י מער פערזענלעכקייט
ווי דער פארפאסער פון חומש ו ) ת ד צ י י ל ט פץ א רב(.
פון רואם מען וועט אין או־ץ־ישראל פטור ווערען.
דער רבי ד׳ לוי יצחק בארדיטשעווער זצ״ל איז אמאל אגגעקומען
אין א שטאט אויף שבת ,זענען איהם געקומען באגעגענען צוויי
רבנים ,איינער איז געווען דער רב פון דעד שגיידערישער חברה און
דעד אגדערער איז געווען רב פ ץ די חברה מעל־סוחרים .ביידע זענען
געווען שסארקע מתנגדים פץ חסידות .די רבגים וועלעגדיג לצנות
מאכען פון דעם חסידישען רבי׳ן האבען צו איחם א זאג געמאן tנו,
לאמיר עפעם הערען א דבר־תורח פון אייך! מיס׳ן גרעסטען פאר־
געגיגען — האט דער בארדיטשיווער זיי געעגפערמ — די גמרא
זאגט ,אז לעתיד לבוא ,וועט די ארץ־ישראל ארויסגעגעבען פארטיגע
8ון
ארץ
ישראל
אוגר
167
זיידענע קליידער און צייטיגע פירות .איז מיר רעד מאמר שטענדיג
געווען אונפארשטאנדליך — וואם־זשע וועט שוין פון דעם ארויס־
קומעןו נאר נאבדעם ווי איך האב אייך באגעגענט איו מיר שוין דער
מאמר קלאר .איצט חאבען מיר פארשידענערליי חברות ,שניידער־
חברות און מעל־סוחרים חברות און זיי חאבען אייגענע רבנים ,שפעטער
אבער ,ווען אידען וועלען זובח זיין צו חאבען אן אייגען לאגד אץ די
ארץ־ישראל לאגד וועט ארויסגעבען פארטיגע קליידער אץ פארטיגע
שפייז וועט מען שוין ניט דארפען חאבען קיץ שניידער און קיץ מעל־
הענדלער און דעד געווינס וועט זיץ ,אז מ׳וועט פטור ווערען פון
א שניTערישען רב און א מעל־הענדלערישען רב) .פאלקמ־מעשה׳לע(.
א גוטער אפרו־פלאץ.
פאר דעמ אויסברוך פון דעד וועלט־מלחמה האט א רייכער איד
פון שטעטעל ליקווידירט אלע זיינע געשעפטען און געפארען קיץ
ארץ־ישראל דארט אויסצולעבען די יארען .דערויף האט דעד רב
געזאגט ,אז עם איז פאראן א בפירוש׳ער רמז פון דער תורד :.״וירא
מנוחה כי טוב״ ,אז א איד וויל חאבען מנוחה און זיך אפרוען ,״ואת
חארץ כי נעמד,״ — זאל פארען אין דעם לאנד וואו ס׳איז זימ ,קיין
אדץ־ישראל וואט איז אן ארץ זבת חלב ודבש) .בדרך חלצח(.
די בקשה פון אן אונוויםענדע אידענע.
עט ווערט דערציילט א וויץ •.א אידענע האט אנגעקלאפט אין
איהר שטוב אויף דעד וואנט צדקה־פושקעס פון פארשידענע אנ־
שטאלטען :פאר יתומים־הייזעד ,האםפיטאלס ,מושב־זקנים׳ט ,זמילות־
חסדימיקאסעס ,און דעד גלייכען .צווישען די אלע פושקעט איז אויך
געווען א פושקע פאר ארץ־ישדאל .יעדען פרייטאג פאר ליכט־בענטשען
פלעגט די אידענע אדיינווארפען א גילדען אין יעדעד פושקע באזונדער
און דאביי זאגען! הארציגער פאטער אין הימעלי אין זכות פון דעם
וואס איך גיב צדקה פאר האספיטלס ,העלף מיר איר ואל צו קיץ
חאםפיטל ניט דארפען אנקומען .אין זכות וואט איך גיב צדיקה פאר
יתומים־הימער ,זאלטט זיך דערבארימען זאלען די ק־נדער מיינע
נישט דארפען אהין אנקומען ,אין זכות וואס איך גייב צדקה פאר מושב־
זקנים הייזער ,חאב רחמנות אז עם זאל ניט קומען דערצו ,אז אויף די
עלטערע יארען זאל איך אדער מיץ מאן דארפען חם־ושלום ,פאר־
ווארפען ווערען אין א מושב־זקנים .אין זכות פון מיץ געבען צדקח
פאר גמילות־חסדים קאסעס ,זאל איך קיינמאל נישט דארשען אנקומען
צו בעטען חלוואות ביי יענעם .און אין זכות פון מיץ געבען צדקה
16$
0וו
אוץ
ישראל
אוצר
פאר ארץ־ישראל ,היט מיך אויס ,גאטעניו טייערער .איך זאל קיינמאל
נישט זימ אין ארץ־ישראל) .פאלקם־וויץ(.
יא חלוקה,
ווען די פאדאייניגטע פעלקער האבען אנגעגומען א באשלוט
וועגען צעטיילען ארץ־ישראל איז צווישען די מיטגלידער פון א גרויסער
אידישער ארגאניזאציע פארגעקומען א וויכוח :יא ,חלוקה ,ניט חלוקה.
די האבען באשלאסען צו פרעגען דעם ערשטען קינד וואט זיי וועלען
טרעפען ער זאל זיי זאגען דעם פסוק וואס ער האט היינט געלערנט
און לויט דעמ וועלען די אנטשיידען די דעבאטע .די האבען באגעגענט
א אינגעלע און איהם געזאגט )אזוי ווי עס ווערט דערציילט אין דעד
גמרא( :פסוק לי פסוקך! דאס אינגעלע האט געזאגט א פסוק מאט
ער האט יעגעפ טאג געלערנט! מן המצר קראתי יה ...די זאך איז
געווארען אנטשייען* יא! יא חלוקה) ...ארץ ישראל וויץ(.
א קריזיס׳צייט.
אז אידעז אין די גלות־לענדער מאכען גומע געשעפטען און
ווערען רייך ,האבען די ניט קיץ חשק עולה צו זיין קיץ ארץ־ישראל.
קוים אבער ווערען די געפאלעז און עס גייט מיט דער פוטער אראפ
הויבט מען אן א טראכט טאו און מען רעדט וועגען באזעצען זיך
אין ארץ־ישראל .דערויף האט א באקאנטער רב געטייטשט בדרך הלצה
דעם פסוק! ״ושפלת מארץ תדירי״ )ישעיהו( אז אויב א איד איז
עקאנאמיש געפאלען רעדט ער וועגען ארץ־ישראל) .א ווערטעל(.
א ווערטעל וועגען א קארגען גביר.
א רב אין ירושלים איז אמאל געקומען צו א דארטיגעו גביר
בעטען א נתינה וועגען א וויכטיגען געועלשאפטליכען "צוועק .דער
גביר האט זיך אנטזאגט צו געבען .ארויסגייענדיג פון זיץ שטוב ,האט
דעד רב א זאג געטאן צו זיינע באגלייטער :אויף ארץ־ישראל דולדעט
אזעלכע מיני ברואים ,איז מעז בפירוש עובר אויף דעם מאס די חז״ל
זאגען ״ארור המגדל חזירים בארץ־ישראל״) .געהערט(.
א סאבוויי אין ארץ־ישראל.
ווען די פירער פון דער אידישע מלוכה האבען געפלאנט צו בויען
א סאבודי אין ארץ־ישראל האט איינער פון די מיניםטארען געזאגט
א וועדטעל tאויב דאס וועט דורכגעפידט וועדען מעט בפירוש מקיים
וועדען די ווערטער פץ ר׳ יהודה הלוי :כל עיר על תילה בנויה ועיר
»ו ן
אוץ
ישראל
אוצר
169
אלקיס מושפלת עד שאול תחתיה) ,״תחתית״ אויף ניי־העברעאיש הייסט
א טאבוויי() ,ארץ־ ישראל וויץ(.
נישטא דארט קיין דאגות פרנסה,
א קלוגער איד איז אמאל צוריקגעקומען פון ארץ־ישראל און
דערציילט פאר זיינע לאנדסלייט זיינע איינדרוקען פון דארט .צווישען
אנדערעז האט ער באמערקט אז ס׳איז דארט ניט פאראן קיץ דאגות
פרגמה .סטייטש ז — האט מען זיו געוואוגדערט — גאנץ פשוט — איז
געווען זיין תשובה — דארט איז גישטא קיין דאגות פרנסה ,ווייל דאם
דאגה׳נען העלפט נישט) .אגעקדאט(,
צאל ,צייט און געגענשטאנד.
ווען די אידען פון אלע עקען וועלט האבען געווארט מיט אזא
גרויטער שפאגוגג אויף דעם באשלוט פון די פאראייניגטע פעלקער
וועגען דעד שאפוגג פון דער קליינע אידישע מדינה ,האט א קלוגער
איד פאראפראזירט דעם מיגיםטער טשוירטשיל׳ם שארפזיגיג ווערטעל
אויפ׳ן פאלגענדען אופן! ס׳האבען קייגמאל אזא גרויסע צאל מעגטשען
גיט געווארט אזא לאנגע צייט כדי צוקריגען אזא קלייגעם געגעג־
שטאגד )געהערט(.
אז מען איז קלוג ווערט מען נאך קליגער,
איינער איז אמאל געפארען קיץ ארץ־ישראל אויף א באזוד .צוריק־
קומעגדיג אהיים האט ער געפרעגט דעם רב פון זיק שטאט :״די גמרא
זאגט ״אווירא דארץ־ישראל מהכים״ און איך פיל גארנישט אז כ׳האב
געזאלט קילוג ווערעף? יא — ענפערט איהם דער רב — אז מען
פארט אחין א חכם ,מאכט די ארץ־ישראל לופט נאך קלוגער ,אבער
ווען מ׳איז פון שטענדיג אן א שוטה דאן העלפט ניט ארץ־ישראל לופט,
שוטה בלייבט שוטה! )געהערט(.
די אידישע וואליוטע.
וועגען דער פראגע וואס פארא פנים עס וועלען האבען די אידישע
מטבעות אין דעם נייעמ אידישען שטאאט קורסירט אין ארץ־ישראל
פאלגענדער וויץ :די קלענטטע מטבע דארף הייסען א נעבעכל10 .
)צעהן( נעבעכלעך דארפען ווערט זיק ) 1איין( רחמנות׳ל 10 ,רהמגות׳־
לעד — 1טובה׳לע .צעהן טובה׳לעך 1פראטעקציעלע ,און צעהן פרא־
טעקציעלעך — זיי זענען שוין דער עקוויוואלענט פון 1זיכערער
פרנטה) .געהערט(.
170
ם ון
ארץ
ישראל
או*ד
זיין בקשה.
א דייטשער איד וואט האלט ביי פארען קיץ או־ץ־ישראל שדייבט
צו דין פריינד קיין תל־אביב :כ׳בעט דיך ,ד י דיך מטריח און בעדייט
מיד פאר א דירה׳ אבער געדענק למעךהשם ,נאר נישט אין קיק
אידישע געגעגד.
דורך יעקב׳ם הענד.
ארץ־ישראל וועט אויפגעבדט ווערען גישט דורכ׳ן ׳׳קול עשו״
טון פאפירענע דעקלאראציעס א ת צוזאגען ,גאר דורך די ״ידי יעקב״
פוץ יעקב׳ס חענד און אייגענע פדאצע) .א ווערטעל פון א דג(.
א איד און א ציוניסט.
די ציוניםטען זאגען! יעדער איד וואס איז ניט קיץ ציוניטט
איז קיץ איד נישט ,און איך זאג :יעדער ציוניסט וואט איז ניט קיץ
איד ,איך אויך קיץ ציוניטט נישט) .הרב דייגעס ז״ל(.
א קור־ארט פאר נשמה־קראנקע.
צו הרב קוק ז״ל איז אמאל אריינגעקומען א געוויםער דאביי
פון ניוייאדק און האט זיך שטארק באקלאגט אז דאם לאנד געפעלט
איהש ניט ,ודיל ער האט געזען פיל אידישע יונגעלייט ,וועלכע זענען
ניט פרום און זיינען מחלל שבת עפענטליך .הרב קוק האט איהם גאנץ
געלאמעז אויסגעהעדט ,און אז ער איז פארטיג געווארען מיט ד ץ
קדיטיק ,פרעגט עד איחס ,אויב ער ודיסט פון א גוטען קור־ארט
אין אמעדיקע פאר די וואט ליידען פון שווינחיכט .יא ,דעטוער
קאלאראדא — ענפערט איחם דער ראביי — עט — מאכט הרב קוק —
זענענדיג אין אמעריקע בין איך גראד געווען אין דעם דאזיגען קור־
ארט ,אבער אויף שריט אץ טריט האב איך דארט באגעגענט לונגען־
ליידענדע מענטשען ,וואס שפייען ,לא עלינו ,מיט בלוט ,טא וואט איז
עם פאר אזא גוטער קוד־ארט ? — אדרבה׳ גיט איהמ דער אמעריקאנער
דאביי צו פארשטיין — ודיל די לופט דארט איז אזוי גוט ,קומען אחין
אלע קראנקע געהיילט צו ווערען — זעהר ריכטיג — איז הרב קוק מיט
איהם מסכים — מיט ארץ־ישראל איז אויך אזוי« ״אווירא דארץ ישראל
מחכים״ — די לופט אין ארץ־ישראל מאבט קלוג אץ געזונד ,דערפאר
זעהט מען דא אזדפיל קראנקע אידען — אין רעליגיעזען זין .די
זעגען געקומען זיך אויהיילען פון דער דאזיגער קראנקהייט און איהד
קענט זיכער דין אז מיט דעד צייט וועלען ד י דא האבען א רפואה
שלמה און דיער נשמד ,וועט פולשטענדיג געזונד וועדען) .אנעקדאט(.
פון
ארץ
ישראל
אוצר
171
א קאנםטיטוציע לויט די תורה.
פון אן אלטען ציוגיסטישען וועטעראן האב איך געהערט פאלגענדען
אנעקדאט :אויף איינעם פון די ציוניטטישע קאנגרעטען אין באזעל איז
אייגגעאדדענט געווארען א באנקעט צו עהרען א בארימטען ציון־פירער.
אויף דעם באנקעט זעגען געווען אנוועזענד אויך רבנים און אדטאדאק־
מישע פידער .עם זעגען געהאלטען געווארען רעדעם און דרשות לכבוד
בעל שמהה אין וועלכע עם איז אויטגעדריקט געווארעז שבחים און לויב־
געזאנגען אויף זיץ אדרעס .דעד בעל שמחה האט אנגעטאן א יארמעלקע
לכבוד די פדומע אנטיילנעמער און אין זיין ענפער־רעדע האט ער צווישן
אנדערען אזוי געזאגט :מיין וואונטש איז אז איך זאל זיין דער
ערשטער וואס זאל פאראורטיילט ווערען צו סקילה דורך דעם סנהדרין
אין ירושלים ,אבי נאד עס זאל צושטאנד קומען א זעלבטשטענדיגע
אידישע מדינה אין ארץ־ישדאל און קאנטטיטוציע לויט דעד תורה.
)אגעקדאט(.
וואט הייםט א ציוניםט ?
אויף א באנקעט פון א ציוניטטישע מנהיג ,האט איינער פון די
אגוועזעגדע געפרעגט דעם פירער :וואס הייסט א ציוניסטז דערויף
האט דער מנהיג געעגפערט :א ציוניטט איז דעד איד ,וועלכע
פארלאגגט געלד פון אן אנדערען איד כדי דעד דריטעד איד זאל
קעגען עולה זיין קיץ ארץיישראל) .ארץ־ישדאל וויץ(.
עם פעהלט זיי פייער.
מען האט דערציילם דעמ באראן דאטשילד )נדיב הידוע( אז אין
ארץ־ישראל איז א מאגגעל אין וואטער ,האט ער דערויף איראניש
א זאג געטאן! וואס וואפער פעהלט זייז וואמער האבען זיי דארט
גענוג ,דאס וואס עם פעהלט זיי איז — פייער.
נאר נישט אין קיץ אידישע געגעבד.
א דייטשער ״יהודי״ וואט האט געוואלם עולה זיץ קיץ ארץ־ישראל,
שדייבט אין א בריוו צו זיץ פרייגד אין תל־אביב* איין ביטע האב
איך צו דיר ,זעה און ווענד אן אלע מעגלעכקייטען זאלטט מיד
צוגרייטען א גוטע דירה ,אבער ,למען השם ,זאלסט זיץ פ א ת י כ ט י ג עם
זאל גאר גישט זיין אין קיץ אידישע געגעגד.
די האפנונג פון דייטשען ״יהודי״.
א דייטשער ד ב איז אוועקגעפארען קיץ ארץ-ישראל .ביים געזע־
גגען האט ער געוואוגטשען אייגעם פון די דייטשע רייכע יהודים אז
172
פון
אוץ
ישראל
אוגר
ער זאל אינגיכען זוכח זיין צו קזמען צוזאמען מיט משיחין קייז ארץ־
ישראל .רבי — זאגט צו איחס דער רייבער יהודי — איד האב דא
אין לאנד אלדאם גוטס ,וואט טויג מיד משיח מיט ארץ־ישדאל? —
און אז דער אגטיםעמיטיזם וועט זיף ביי אייד און לאגד שטארק פאר־
שפרייטען און איהר וועט דערפון ליידען ,וואס וועט איהר דאן טאו ז
— פרעגט איהם דעד רב — דערויף האט דעד יהודי געענפערט :מיר
חאפען צום רבונו של עולם ,אז משיח וועט קומען און וועט אוועקפירען
אלע אנטיםעמיטען קיץ ארץ־ישראל .אויב נישט זאל ער איבער־
חויפט נישט דערוועגען צו קומען...
אמאל און היינט.
ווען די ציוניםטישע באוועגונג האט זיד אגגעחויבען פארשפרייטען,
חאט מען איבערגעגעבען רבי ר׳ חיים בריסקער זצ״ל אז א טייל טון די
ציוניםטישע מנהיגים האבען געחייראט גוי׳אישע פרויען .דערויף
חאט רבי חיים געזאגט צו זיינע מקורבים! א פארקערטע ערשייגוגג פון
אמאל :פריער אין עזראים צייטן ורעד אידען זעגען געווארן ציוגיסטען
און צוריקגעקערט קיץ ארץ־ישראל איז די ערשטע זאר חאבען זיי
אוועקגעשיקט די גוייאישע ווייבער און היינט איז פונקט פארקערט.
ער ליגט נישט קראנק אין אלע האספיטלס.
פראפעםאר מאגדעלשטאם האט אמאל געהאט א לעגגערען גע־
שפרער מיט דעם בארימטען קיעווער מיליאגער בראדסקי אץ איהם
פאדגעלייגט ער זאל העלפען מיט זייגע געלד־מיטלען אויפבויען
ארץ־ישראל .דערויף האט איהם בראדםקי ערקלערט אז ער קען דאם
ניט טאן ,ווייל עם וואלט געווען אן א ו מ ץ ער זאל פארקויפען אלע
זייגע געשעפטען אץ פארען קיץ ארץ־ישראל .איד פארלאנג נישט
פץ אייד איהר זאלט פארעז קיץ ארץ־ישראל — האט איהם דער
פראפעםאר געענפערט — איר פארלאנג נאר איהר זאלט העלפען מיט
אייעד געלד דאם אויפבוי ווערק פון ארץ־ישראל ,צו ליגט איהר דען
קראגק אין אלע האםפיטלם וועלכע איהר שטיצט מיט אייעד ג ע ל ד ז
)געהערט(.
נישט רעדען ,נאר טאן.
״האומר ירושלים לא אמר בלום״ )חז״ל( .בלויז רעדען וועגען
ירושלים איז גארגישט׳ פאר ירושלים דארף מען ארבייטעז אץ טאן
מעשים) .א גדול ,בדרד הלצה(,
פון
אוץ
ישראל
אוצר
173
אין או־ץ־ישראל פיהלט מען שבת אויף שריט און טריט.
א איגגעלע פץ ארץ־ישראל איז געקומען פון דארט קיץ אמעריקע.
און ער האט פארברענגט אין אמעריקע א צייט פון איבער אנדערט־
האלב יאר ,דערנאך האט ער מיט קינדערישער תמימות א פרעג געטאן»
״טאטעשי ,זאג מיר ,ווען וועט שוין קומען דער שבת ז ״ ) א ווערטעל(.
ער האט נישט לאנג געווארט.
שלמהילע האט א זאג געטאן צו זיי טאטען :קוק ,רעם חילוק
פון מיר צו אייך ,עלטערע מענטשען פון פריריגע דורות .דו ,דער
זיידע און די באבע האבען געווארט אויף דער אידישער מדינה גאגצע
צוויי טויזענט יאר און איך — נאד א קורצע צייט ,א פאר יאר און
נישט מעהר) .א ווערטעל(.
א ציוניסט זייט דעם ברית.
איינער האט אמאל געפרעגט א פארברענטען ליבהאבער פון
ציון! זייט ווען עס דאטירט זיך זיץ איבערגעבענקייט צו ציון י דעדויף
האט דער ציוניסט געענפערט :דאס נעמט זיך זייט דאן ווען מען האט
געזונגען אויף מיין ב ר י ת :״וכרות עמו ״הברית״ לתת לו את ארץ
^ ^ ^ ^ ^
הכנעני״) .א ווערטעל(.
אין וואט עם וועט באשטיין די ״אידישע מלחמה״.
ווען אידען וועלען זיין אין ארץ־ישראל ,וועלען זיי זיין די גרעסטע
פאציפיסטען פון אלע פעלקער פון דעד וועלט .די איינציגע העלדיש־
קייט אין וועלכען די אידישע גבורה וועט קומען צום אויסדרוק וועט
זיץ אין דע ם וואט מען וועט קעמפען געגען יצר־הרע .אזוי איז אוי ך
געווען דעד פארגאגגענהיים .די מלחמות זעגען געווען א ״מלחמתה
של תורה״ ,א מלחמה צווישען חלל און שמאי ,רבי יוחגן און ריש־
לקיש ,רבי יהושע און רבי אלעזר ,אביי און רבא א .ד .ג) .בדרך
הלצה׳ פץ א גדול(,
דעם אמת׳ן פודה ומציל האט מען פארגעסען צו רעכענען.
ווען די פאראייגיגטער פעלקער האבען
אן אייגעגעם אידישען שטאאט ,האבען אידען
אין אלע גאסען אויף אלע פאדזאמלונגען און
זיך געוואונטשען מזל־ טוב .אויף איינעם פץ די
פארגעקומען לבבוד דעם דאזיגען גרויסען
אנעדקענט פאר אידען
געיובעלט פאר שמתה,
בתי־מדרשים האם מען
פארזאמלונגען וואס איז
געשעעניש אין לעיק־
174
סיז
ארץ
ישראל
אוצר
טוקסעם ,האט איינער פון די רעדגער אויטגערעכעגט די געמען פון
אלע אידישע מנהיגים .וועלכע האבען געהאלטען צו דעם באשלוס
פון א אייגענער אידישע מדינה .פלוצים האט אייגער פין די צוהערער
איבערגעריסען דעם רעדגער און איהם געמאגט א צווישעךדוף!
יעדען רעכענט איהד אויס נאד איינעם האט איהד פארגעסען! וועמען ?
— פדעגט דעד רעדנער — ד״ר סילוועד? ד״ר ווייזז הרב ג א ל ד ז
שערמאק ? ניין — עגפעדט דעד צודישען רוף מאכער — דעם דבונו
של עולם! )געהערט(.
חלול שבת און חעברעאיש.
וועגען די דאדיקאלע עלעמענטען אין ארץ־ישדאל וועלכע זענען
מהלל שבת און רעדען נאד העברעאיש ,קורטירט צווישען די פרומע
קדיחען פאלגענדער חאדאקטעריטטישעד וויץ :נאענט פון דער שטאט
צפת האבען זיד געפונען א גרופע ראדיקאלע ארבייטעד .אייגמאל
האבען זיי ארייגשפאצידט אין דעד הייליגער שטאט און שבת־בייטאג
מיט פערד און וואגען .די קיגדערלעך פון שטאט זעגען שטארק אויפ־
געדעגט געווארען צוזעעגדיג אט דעם חלול שבת בפרהמיד״ זענען זיי
גאכגעלאפען נ א ך ן וואגען און געשריגען אויף אידיש :״אידען םארען
אום שבת! אידען פאדען אום שבת!״ דערויף האבען די וואט זענען
געזעסען אויפ׳ן וואגען געענפעדט די פרומע אידישע קינדער־ ״גוים
דברו ע ב ר י ת ״ ) . . .אדץ־ישראל ווערטעל(.
אידישע ״גזלנים״.
אין ארץ ישראל וויצעלט מען זיד! אויב א שוטר )פאליםמאן( וועט
קומען אדעסטירען א אידען פאר גישט אויסצאלען די טעקםיס אדער
דעד גלייכען .וועט דער איד זאגען צום שוטר :היינט איז פסח איד דארף
פראווען דעם סדר און זיצען ביי זיך אין שטוב און נישט אין דעד
תפיסה) .געהעדט פון אן ארץ־ישראל גאסט(.
עפעס פאר משיחין א ו י ך . . ,
דעד איצטיקער ישראל מיגיסטער פון דעליגיע הרב י .ל .פישמאן
איו תמיד געווען א קעגנער פון צעטיילען ארץ ישראל.
ווען ס׳איז אבער געקומען צום מאמענט ,ווען די פדאגע פון
צעטיילונג איז געווארען זייער וויכטיג ,האט עד מסכים געווען אנצו־
נעמען דעם צעטיילונגפ־פלאן .האבען אים אייניגע געפרעגט ,ווי קומט
עס וואס פדיעד איז עד געווען ״קעגעף און איצטער איז עד ״פאר״,
האט עד געננפערט!
פ ו ן * ארץ
ישראל
אוצר
175
״איך בין געקומען צו ד ע ו אנערקענונג ,אז מ׳דארף עפעס איבער־
לאזען אויף פאר משיחין ,אז ער זאל האבעז וואס אויסצולייזען״!,..
)איבערדערציילט פון ב .קצין(.
ארץ־ישראל זאל ווערט זיין צו טראגען ג־ט׳ם נאמען.
אין ״ברכת חמזוך )בענםשען( זאגט מען! ״רחם נא על ישראל
עמך ועל ירושלים עירך ועל ציון משכן כבודך״ .א פארצייטישער מגיד
האט ער אויטגעטייטשט אויף פאלגענדען אופן! ״רחם נא״ ,דערבארעמ
זיך ,רבוגו של עולם ״על ישראל״ אויף די אידען ,אבער ״עמך״ וועלכע
םאן די מעשים פון דיין פאלק ,מיט תורה און יראת שמים ,״ועל
ירושלים׳׳ ,דערבארעם זיך אויף ירושלים ,אבער אזא ירושלים וואס
זאל קאגען אעערופען ווערען ״עיר קדשך״ ,דיין הייליגע שםאם ,אין
וועלבע עם זאל אפגעהימען ווערען תורה און מצוות ,אז עם זאל ווערט
זית צו טראגען דית נאמען .״ועל ציון משכן כבתך״ ,האב רחמנות
אויף ציון ,אזא אין וועלכע דו זאלסט קעגען מאכען אלם פלאץ זואו
דית כבוד וועט קעגען געפינען ריחונג און די שכיגח וועט דארט
קענען וואויגען) .א מגיד(.
צוערשט זאל מען געבען געלד — דערנאך קריטיקירען.
רבי שמואל מאחיליווער זיל ,וועלכער איז געווען באקאנט אלם
שטארקער ״חובב ציון״ האט אמאל באזוכט א באוואוטטען גביר דענ־
קענדיג צו באקומען פון איהם א וויכטיגע באשטייערונג פאר ישוב
ארץ־ישראל .רעדעגדיג מים דעם גביר האט יענער אנגעהויבעז צו
קריםיקירען די חיבת־ציון באוועגוגג את דערביי אויסגערעכעגמ 6
גאגצען צעםעל פון פעחלערען און חםאים פון איהרע פירעד און
מעטיקייטען .רבי שמואל חאם רוחיג אויסגעחערם דעם גבירים
םענות און איהם געזאגמ! ״מית מייערער פריינד ,איך דייל א י ד
דערציילען א מעשה וואס איז זיך פארלויפען ,און מעשה שהיה כך
היה! — א גגיד׳שער איד וועלכער האם געוואוינמ אין א דארף ווייט
פון א אידישען ישוב ,האם געוואלם אז זית זת זאל ווערען א בן־
תורד״ האם ער איהם געשיקם אין א ישיבה פון א שכני׳שער שטאט
און האט אידם פארקעסםיגם ביים שםאםישען ש1חם ,וועלכעד איז
געווען אנגענומען אלם פיינער ,ארענטליכער מאן .יעדען חודש האט
י ע ר פאטער געשיקם צום שוהם דורך פאסמ פופציק גילדען פאר
י י הוצאות פת עסען און שלאפען פון זית בךיחיד .איינמאל האט
פאסירט או דער בריוו מיט׳ן געלד איז אויפ׳ן וועג פארלוירען
געגאנגען .עם איז אדורך געגאנגען א פאר וואכען און דעד בריוו
176
פון
ארץ
ישראל
אוצר
איז ניט אעעקומען צום שותט .האט דעו־ זיז געלאזט וויסען זיין
פאטער אז דעמ חודש האט זית בעל־אבםגיה ,דער שוחט ,איבער־
הויפט קיץ געלד נישט דערהאלטען ,דערזיף האט איהם דעד פאטער
געענפערט ,אז ער האט באשטימט יענע וואך אוועקגעשיקט דורך
זיין משרת א בריוו אויף די אדרעס פונים שוחט אין וועלבעז עם
איז געווען בייגעלייגט פופציג גילדען ווי תמיד .ווען דער זיז האס
איחם נאבאמאל געשריבען אז דעד דאזיגער בריוו מיטין געלד איז
נים אנגעקומען ,איז דעד פאטער ,חושד זענענדיג דעם שוחט אז
ער האט דאס געלד צוגענומען פאר זיך ,אריינגעפארען אין שטאט
אדיין און מזמין געווען דעם שוחס צום ר ב אויף א דין־תורה .י ע ר
רב ,אויסהערענדיג די סענות פון ביידע צדדים ,האם ארויסגעגעבען
א פטק־דין ,אז דעד שוחט זאל שווערען ,אז ער האט דאס געלד
גישט דערהאלטען .דערויף האט דעד שוחט געזאגט! איך וועל
בעסעד באצאלען די פופציג גילדען איידער מקבל צו זיץ א שבועה.
דעד שוחט האט ארוימגענומען פון טאש פופציג גילדען און געגומען
א הומש אין דער האנד אדיין און געשווארען אז ער האט דאט
געשיקטע געלד ניט צוגענומען .דער רב זענענדיג שטארק ערשטוינט
פח רעד דאזיגער פאפירוגג האט געפרעגט דעם שוחט ז ממה נפשך s
״אויב דו האסט געשווארען ,צו וואס האפטו נאך באצאלט אזא געלד
וואס דו האסט נישט צוגענומען?״ האםטו ווידער באצאלט געלד
האסטו דאך זיך געקענט באפרייען פון דער שבועה?־ — דערויף
האס איהם דעד שוחט געעגפערט־ רבי ,אייך איז דאך באוואוסט
ווי ווייט די שנאה פון אן עם־חארץ צו א תלמיד־חכם דערגרייכס:
דעריבער ,וואלט איך געשווארען און אזוי אדום זיך געפטר׳ט פון
באצאלען וואלט דעד עולם געווען געזאגט־ ״אזוי איז שוין דעד
שטייגער פון די כלי־קודש״ ,וואס גישט גענוג וואט זיי זעגען גנבים
שווערען זיי גאך פאלש .אבער איצט אז כ׳האב באצאלס און געשוואארען
קען שוין גיט זית אויף מיד קיין שום חשד.
דאם זעלבע זאג איך אויך דיר — האט רעד ביאליסטאקער
רב רבי שמואל געאזס צום גביר — קודם בל זאלססו געבען א
באדייסענדע באשמייערוגג פאר דער חיבת־ציון באוועגוגג און דערנאך
מעגםטו זוכען פעהלעדען ביי די ״חובבי־ציון״ .אז דו גיטט נישט קיץ
געלד פאר אזא וויכטיגען צוועק קען דאך פאלען א חשד ,אז דו
ביסס א גרויםער קמצן און דאס וואס דו האלםט אין איץ קריטיקירען
די פירער און די באוועגונג איז ווייל דיין קמצגיש הארץ לאזט דיך
גישט ארייגטאן די חאגט אין קעשעגע ...מיץ עצה א י ז
קודם בל גיב געלד — דערנאך רעד«.
ז
אינה8לט
תג״ך
א סימבאלישע אגדייטתג
ציון און ירושלים
אז מען בוים אין ארץ־ישראל
פליטים קיין ארץ־ישדאל
גישט זיין מעד צושאנד און שפאט
9
9
9
10
10
מאמרי חז״ל
10
10
10
11
12
12
דאס וואוינען אין אדץ־ישראל
דאס ליבסםע לאגד
די ערשםע לעבעדיג צו ווערען
די שיינקיים פונים בית־המקדש
דעד םוי וואס גיסם אדיץ לעבען
םדויעד און פרייד
ווי אזוי די אמאליגע אראבעד ד׳אבען באהאנדעלם די איבעד־
12
געבליבענע אידען
13
די קלוגשאפמ פון די אמאליגע ארץ־ישדאל־קינדער
13
א גאנצע וועלמ
13
וואם מען םאד פון אדץ־ישדאל נים אדויספירען
14
אז מען פאדלאזם דאם לאנד
14
איבערשםייגמ אלע מצוות
14
די עליה קיץ א״י דאדף זיץ אן אידיאלע
14
פאדוואם די תודה איז גישם געגעבען געווארען אין א״י
15
אז מען דעדט ניט קימ שלעכםס אויף׳ן לאנד
15
די פדובטען פ!ז איץ־ישדאל
15
דאס לאנד איז מגין
15
זייערע שיחות־חולין
ג1
די םויב און דאם אידישע פאלק
15
די אמאליגע עולי רגל
16
דאם הייליגסמע לאגד
177
178
?
איגהא ל ט
ניין מאס חכמה
עם קומט אן מיט יסורים
באליבט ביי אלע פעלקער
געזיכערטע עולמ־הבא
גלגול־מזוילות
ווען אפילו זכות אבות קאן נישט באשטיין
וועד איז א בן עולם־הבא
ניט פ א י פרעמדע
ביידע ירושלימ׳ס
דאס גלוסטיגע לאנד
ראטעווען קען מען זיך נאד אין ארץ־ישראל
אז מען לייגט צו א האנד געשעהען ניסימ
ארץ־ישראל <— אדער א גט
זייער ט ו נ ה
זזויו .את גאם
די חכמה האט גישט קיין גלייכען
פארוואס זיי זענען די ערשטע פארטריבען געווארען
זייער שטדאף
ווען מעג מען הייסען שרייבען אום שבת
א לייכטורם
קליין ,און דאו ליב
מדבריות און פאלאצען
דארט יראו אלע אידען ווערען חברים
אז מען וואויגט אין ארץ־ישראל
ר.
דעד כבוש הארץ איז דוחח שבת
א דאפעלטער כח
ווען יעקב באגוצט די שווערד
ארץ־ישראל און דאם פאלק ישראל
א קינדערישע חכמה
די שייגקייט פון ירושלים
חורבן און אויפבוי
געקושט די שטיינער
אחדות פירט צו גאולה
ווען מען מעג מחלל שבת זית
דעד שייגער מנהג אין אמאליגען ארץ־ישראל
דאם ליבע לאנד און פאלק
די איבעדטראגוגג טון די גייםטיגע צענטערען
v
16
16
16
17
17
17
17
17
17
18
18
18
19
19
19
....19
19
19
20
20
20
20
20
20
21
21
21
21
22
22
22
22
23
23
.'..' 23
23
24
טען טאר גישט רעדעו קיץ שלעכטס וועגען ירושלים
פארוואס עמדי האט זוכה געווען צו דעד קרוין
אז מען פארזוימט צו קזמעז קיץ ארץ־ישראל
ורעו אידען וואלטען זוכה געווען
די אונפרובטבארע ביימער
ווען אידען קענען זיין ויבער
א לייכט־טורם
א ביסעל רואיקייט אין אייגענעם לאנד
דארט ודאו דער מבול האט קיין שליטה נישט געהאט
זיו געוואלגערט אין שטויב
מיינם צו מיינע
דעד לעבעדיגער קוואל
דעד טאל״פון די ווייט־ועהער
מען דארף ניט זוכען אין דער פרעמד קיץ גליקעז
ערד ,ערד׳ באהאלט דיינע פירות
אז מען פארשווייגט איינמאל ארץ־ישראל
ווען זענען אידען א פאלק
דעפענפיווע
ביים לעבען אדער נאכץ מויט
די אידישע גאולה קומם ביסלעכווייז
שבינה אץ ארץ־ישראל
״הזאת נעמי״?
דער מצב נאכין חורבן בית־המקדש
אהן מזל ברכה
די תורה און ארץ־־ישראל
בעסער א שטיקעל טרוקען ברויט אין אייגעגעם לאנד
דער אמאליגער שמחת בית השואבח אין ירושלים
צוליב וואט משה רבנו תאט זיך גישט געקאנט בארוהיגען
דעד כח פ ץ צדקח
בענקשאפט נאד ארץ־ישראל
24
24
24
25
25
25
25
25
25
26
26
26
26
26
27
27
27
28
28
28
29
29
29
29
30
30
30
31
31
!3
זוהר
די תורד׳ אץ ארץ ישראל זענען אונזערע עלטעדעז
ארץ־ישדאל אץ שבת
דעד מיטעלפונקט פץ דעד וועלט
דארט רואו די שכינה רוט
32
32
32
32
180
אינה אל ט
32
אין איי איו גיט פאראן ?יין אדט פאר דע ר קליפת
33
א מאז קעז גישט צווינגען די פדוי צו פארלאזען דאט לאגד
33
,
די מורא צו וועדען אויס פירעד
33
צוריק אפגעבעז דעם פקדון
33
שמחה און מורא
34
וואו מען קעז וועדען אן אדם השלם
34
וואו דעד מלאך המוות איז ניט שולט
34
ישמעאלים טענת
34
ירושלים וועט קייגמאל נישט צעשטערט ווערען
34
וואויל איז דער וואס איז דאס זוכה
35
צועדשט קליק — דערנאך גדעסעד
די אמת׳ע געטליכקייט קאן א איד פיתלען נ א י איו אוץ־ישראל 35 . .
א אומה הייםט מען דעמאלט ווען מען האט אן אייגען לאגד 35 . . .
תורה טייטשען און באלויכטוגגען
א מצוות־עשה
וואנדערונג און באזעצונג
אין וואס איו באשטאנען די זינד פון די מרגלים ז
צורי בקשות
ווען דעד אלטער לייב וועט זיך אויפשטעלעז
אידיש פאלק און א״י־באדען
דעד ווייטעד בליק פ ת אור־החיים״ זצ״ל
באדיי אהן שיך — אבי אין .ארץ־ישראל
זעהן נאד די גוטע זייט
דעד ב ך י ח י ד
אידען וועלען וועדען דערהויבען
א לאנד וואו מען דארף שטייגען
דעמ רבונו של עולמים דעקלאראציע
מען דארף נאד זעהן דאס גוטע
פארוואם מיר תאבען פאדלוירען אונזער פאטערלאנד
א טייערעד פדית
וועגען צעטיילונג
*ופיל וועגעז
א ,יחסן״
דער אגהויב פון אוגזעדע זינד
36
36
36
36
37
37
37
38
38
39
39
39
40
40
40
40
41
41
41
41
אינהאלט
אז ירושלים וועט געהאלפען ווערען
מען דארף מקיים זיין אויך די אגדעדע העלפט פונים פסוק
פיט גאט׳ם חילף
תשובה צום אייגענעם לאגד
דער_רבונו של עולם איז א בטוח
שווייגען ,און נישט בארעדען
דעד אונטערשייד
נאציאנאלע א ת רעליגיעזע דערליתונג
הר ציון און הר סיני
o pארץ־ישראל קאן נישט דולדען
די געגענזייטיגע שבועה
די לופט פון אדץ־־ישדאל
ווען מען ווערט א פאלק
א רמז וועגען ערד־ציטערניש
מען טאד נישט זאגען :אונמעגליך
דאס מאטעריעלע און דאם גייסטיגע ארץ״ישדאל
ארץ־ישדאל — א פרינץ
ווען דעד קאמף האט א ווערט
גוים טאדען נישט עראבערעו ארץ־ישראל
די נעסט פון אידישען פאלק
יונג און אלט
פאדוואם ירושלים איז חרוב געווארעןז . . . .
אז מען וואוינט אין ארץ־ישראל איז מען ניט'בחזקת רשע
א רמז אויף דער היינטיגעד צייט
אז ״זיי״ וועלען אנהויבען בלוטיגען
דעד כח פון הייליגען ל א נ י
וויסט ,און דאך הייליג
דריי זאכען o pזענען איינס
צועדשט אליץ זוכען
ארץ־ישראל דארף נישט פארוועלטליכט וועדען
א שיינער pר ט ־ ש פ י ל
פוץ מזרח און פון מערב
גלות און ארץ־ישראל
איידער משיח וועט קומען וועט א״י זיין א קליינע מדינה
ארץ־ישראל פארגעמט דעם גרעסטען חלק פון דער תורה
ארץ־ישראל און תורה
דאם לאגד 8ון לעבעז
181
42
42
42
43
43
44
44
44
44
44
45י
45
45
46
46
46
47
47
48
48
48
49
49
50
50
50
51
51
51
51
52
52
52
53
53
53
53
182
א י נ ד .א
י 5
54
צעהן לענדער
54
נישט קיץ הבטחה -נאד א חוב
55
דורך גאט און דורך מענטשען
55
די שלוש רגלימ פארבינדען מיט ארץ־ ישראל
55
א שיינער רמז
55 .
רוע? דאם מלכות ישראל וועט ווערען א פאקט
גישטא קיץ היתר מסכים צו זיק אוועקצזנעמען א טייל פון א״י 56 . .
די קדושה פון א״י פאדערט גישט אויסצומישען חול מיט קודש 56 . .
דאס רחמנות פון די אומציוויליזירטע און דאם אכזריות פון די
57
״ציוויליזירטע״
58
די גרעניצען פון ארץ־ישראל
58
גלות און ארץ־ישראל
59
דער שטאלץ פון אן ארץ־ישראל קיגד
אז מען שטאמט פון אזא הייליג לאגד איז עם א סך מחייב 59 . . . .
59
פון וואנען און וואוהין
61
דריי באדינגונגען
61
א לאנד וואס פארוואנדעלט אלעס אויף גוטמ
61
געגען טיילונג
62
געבורט־ווייען
62
פייער פון שגאה און פייער פון אהבה
62
'.
אין אייגענעמ רצון
63
תורה און ארץ־ישראל
63
א רמז אז די ארבעה מינים דארפען דיו פין ארץ־ישראל
63
די דריי מזבחות
64
די פארשטעלטע חובבי־ציון
64
א שייגע ר רמז
65
אמוגה׳ תורה און געלד־פאנד
65
אן אייגען לאגד מוז קאסטען קרבגות
66
דעד באדען פון אייגענעם לאנד — דעד איינציגער ציל
66
צוריק געוויגען די משפחות
66
העגד צום פידעל און העגד צו מלחמת
67
אידען וועלען באזעצען דאס לאגד מיט קראפט
67
א רמז פ ץ מדרש וועגען ״אומלעגאלע״ עולים
67
אין דעד קללה ליגט די ברכה
68
ארץ־ישראל דולדעט נישט קיץ מענטשען מיט ׳״איך״ט
די ליידען פון גלות וועלען שוין ממילא טרייבען אידען קיץ א ״ י 68 . .
68
דאס לאנד איז מכפר
איjהאל ם
183
69
ווען מען מעג פאדלאזען אוץ־ישדאל
€9
אויף די זינד קעגען פאלק און לאנד העלפט ניט קיץ תשובה
נאד אין אדץ־ישראל וועט דאס אידישע געלד האבען א קיום 70 ..
70
וועגען שמיטה בזמן הזה
70
די פארצייטישע ״מעפילים*
71
פארן אייגענעם מזבח
71
די אפגעזעגגטע פון אידישקייט
71
מען דאדף נישט גריגגשעצען די היינטיגע יוגענד
דעמאלט ווען ברודער קעמפען דארף מען נישט זיצען און צוקוקען 72
72
די יוגענד און ארץ־ישראל
72
די שטדאף איז נאד א צייטווייליגע
וואו נאד מען געפינט זיך דארף מען געדענקען אדץ־ישראל 73 . . .
73
די פארשידענהייט פון ארץ־ישראל קלימאט
73
זעהט אז אנדעדע זאלען ניט דארפען דעדמאנען
73
א מעדקווידדיגע שטעלע
74
א פאלק וואס פארגעסט נישט דעם חורבן
74
נאד אויף׳ן אייגענעם באיען
74
פאדוואס משיח איז נאך נישט געקומעןז
75
אין א ר ך י ש ד א ל דארף מען לעבען באשיידען
75
די קינדער פון פדומע עלטעדען
76
די פאד׳עקשנ׳טע אםימילאטאדען
76
לשון־הקודש
77
גאציאנאלער שטאלץ
77
דעד חנוך פון דעד יוגענד
77
א פשוטע ,נאטידליכע זאד
78
א וויזיע פון א פאדצייטישען מקובל
78
מיט אייגענעד און השי׳׳תיס הילף
79
ווען מען דאדף זיו פדייעז
79
א שארפזיניגעד רמז
79
אין ארץ־ישדאל מוז מען פידען א נאדמאל לעבעו
79
שכד אהן א גדעניץ
80
קלות־ראש
80
מעלות און חסרונות
184
אינהאל ט
חםידישע ווערטער און רעיונות
דער שטן וואס פארשטעלט ז י ו מים ליבשאפט צו ירושלים 81 . . .
81
גישט מיט׳ן כח פון כלי־זיין
81
א פייערל וואס ברענל אייביג
82
אז מען איו דארט מיט דעד מחשבה
82
דעד בעש״ט תאט געדארפט זיין אין חיץ־לארץ
82
ארץ־ישראל איז מסוגל צו גשמיות און צו רוחניות
83
באשעדט פון הימעל
83
דעד אדץ־ישראל הימעל
83
טדיט ביי טריט
83
אז מען גייט א ת י ם פון לאגד
84
דער ניגון פון אדץ־ישראל
84
די צוויי חשוב׳סטע בערג אין ארץ־ישדאל
85
ל
גלגול מחילות
85
די מערהייט דעצידירט
85
די הויפט ארבייט אין משיחים צייטען
86
דער פלאן פון׳ם צוקונפטיגען בית־המקדש
86
ארץ־ישראל און שבת
86
דער גלות איז אזוי שוועד
86
דער מושל איבער אלע פעלקעד
87
דעד חלום וועגען דעד שכינה וואם וויינט
87
פארבינדען איינס מיט אנדערען
87
א וועג־מאכער פאר משיח
87
דעם בעש״ט׳ס חלום
88
קייז ארץ־ישראל דארף מען גיץ אפילו צו־פום
די ווענדונג פון רבי מענדעלע פרעמישלאנער צו זיין בדודער 88 . . .
88
נאד העכעדע השגות ווי בזמן הבית
89
קינדער און שקלאפען
89
ברכה און הצלחה
89
ארץ־ישראל און שבת
89
געדענקט אין ג׳
90
זאלען זיי נאד וועלען
90
ממשיך זיץ די ברכה קיץ חוץ־לארץ
90
פ א ר ו ו א ס מען רופט עס ארץ־ישראלז
90
דעד" צדיק האט נישט מסכים געווען צו דעד גזירה
91
נישט געהייםען שרייבען קיץ שבח אויף דעד מצבה
אינ הא לט
שטאדקעד ווילען ברענגט פארווירקלינונג
טיט געוואלט
דעס צדיק׳פ פדוי אלם ווערשערין
א ודיםער מהלך
צוגדייםוגג אויף משיודן
מען דארף אויפהערען דולדען חנם גלות
וועגען ארץ־ישראל דארף מען ניט זיין געפאלען
דעם בדאסלאווער ליבע צום הייליגען לאגד
א דערנענםערונג צו דעד אידישער גאולה
יעדען םאג פיהלמ מען א פרישען םעם
די נשמה האט דארט אן עלית
אויף וועמען משיח ווארט
יעדער דור וועט האבען א גרוימען מנהיג
א גאולה בדרך הטבע
דעד בעל־שם־טוב הייסם איהם פארעז
ארץ־ישראל איז דעד רעזעדוואואר פון לעבענדיקייט
פארוואם הייסם עם ארץ־ישראלז
דעד םימן אז ארץ־ישראל מאכם קלוג
ק ח און דווח
דאם געהעד אויר צו דעד תוכחת
דעם בדאםלאווערס אגואג
רבי נחמן ברעסלאווערס תפלה
די גרויסע בענקשאפמ
וואס עם דארף זיין די אידישע טעמא
נאד וואס דעד איד דארף בענקען
א גאנצער איד
אן ארץ־ישראל ניגון
צוויי צייטעז
אהן גלגול מחילות".
די שכינה אין גלות
א ניצוץ פון משיח
מען דארף רופען צום באשעפער
די פרייד פון א שמרעבונג
פון וואם לענדער ווערען געשפייזט
זיין חיות
אז מען קערט זיד אום צום פאםערלאנד
צום אייגענעם ״ א י ד
185
91
91
92
92
92
93
93
94
94
94
95
95
95
96
96
96
96
97
97
98
98
98
98
99
99
99
99
99
100
100
100
100
101
101
101
101
102
186
c
א דעלעגאט אין געניגליכען פאלאץ
דעד חילוק פון ארץישראל און אגדעדע לענדער
ו
א נאעגטער קדוג
ווי אזוי דער בעש׳ט זצ״ל טענה׳ט זיז־ אויס מיטין רבש״ע
גםתר און נגלה
די התגלות פון מלכות׳־ישראל
דעד טח פון א״י און דעד טח פון אנדערע לענדער
דעד כח פון אדץ־ישדאל
102
102
102
102 ....
103
103
103
!100
געדאנקען און באמערקונגען
104
דער סוף פון דעד דעקלאראציע פון מדינת ישראל
104
דריי גלותין
104
א דריטעל פון געלד צו קויפען באדען אין ארץ־ישדאל
105
בדרך הטבע
105
ארץ־ישראל אהן רמזיט
105
מיר און די עגגלענדער
105
די אגודה און מזרחי
105
די ארבייט אליין איז מכשיר דעמ דור
106
קיץ פאלק האט נישט אזא שבועה
106
די אידישע פאן
106
א פאדבאדיגג צו ביאת־המשיח
106
דער גרעסטער אידישער שוגא
107
ווען יעדער דארף קעמפען
107
מיט׳ן גאנצז ה א ת
דאס פארווארט פון די קאנסטיטוציע פון דער אידישער מלוכה 107
107
די התחלה איז שוועד
108
אוי׳ וואלטען זיי זין• געפרייט
108
עד האט געציילט די הייזער
108
א גימטדיא
109
די אייגענשאפט פון ארץ־ ישראל
109
ווען די אראבער וענען געוועזען פריינדליך צו אידען
109
טדאץ אלע שטערונגען וועדט די ארבייט פארטגעזעצט
!09
דידת־עדאי און דידת־קבע
no
צוריערליי וועגען
110
דערויף איז נאד צייט צו זארגען
א ל
187
c
110
גוף את נשמת
111
פאר או־ץ־ישדאל דארף מען זית פאדבערייט צו קעמפען
111
דריי הייליקייטען
111
ידושלימ גויטיגט זיר אין וואם מעד שלום
112
די הייליגסטע פלעצעד איז אדץ־ישראל
112
י ע ד יעוויז פ ת די ״בילויינד
113
גישם געפיהלט קיין טעט פון גלות
113
מוגה און מעשים
113
קיין ארץ־ישדאל דאדף מען קומען מיט אחדות
113
דורך דעד מיטהילף פון די פעלקעד
113
אז מען פאדגעסט אז מען איז אין גלות
114
דעד באשייד פון אס־עזדא׳ס חלום
s11
גאגץ ארץ־ישדאל
115
געשטאדבען דעד קעניג ,עס זאל לעבען דעד קעגיג
116
דעד שליח צו די עשרת השבטיט
116
דאם אדומדינגלען די מויערען
116
צובויען און געבוים צו וועדען
אז דעד שםן לייגם זיך ארית איז א סימן אז די זאך איז וויבטיג 177
117
נישטא קיין אגדעדער רוה־פלאץ
!17
מזרח און מערב
!17
דאס עדשטע אידישע היסטאריע־בוך
118
יוען מיד וואלטען קלוג געווען
פאדוואס באהאלט דער איד דאס עס־מעסער בשעת עד זאגט
118
״ברכת המיון״ ו
דעד מעמאדאגדום פון א פארצייטישען חםידישן דבי׳ן צומ שד
!18
משה מאגטיפיארע
!19
ארץ ישראל און אגדעדע לעגדעד
!19
גישט בדעכען דעם מוט
דעד ישוב וועדט געשטאדקט דודך דעם אדייגקומען פון טודיםטען 119
119
ווען מען איז גיט מחויב צו פאלגען אפילו א טאטען
120
ווען מעג מען ארויספאדען פון לאגד
!20
א פאלשע אייגדעדעגיש
!20
די ג ח ל י הדוד
!20
דעד לעצטער חורגז איז אדץ־ישדאל
!20
פאר ארץ־ישדאל דאדף מען צאלען א פדית
!12
א דדייפאכיגע גאולה
!21
די פאדשידענע נעמען פ ת ארץ־ישראל
188
אינהאלמ
121
121
122
122
122
געדאנק .וואדט און טאט
חאטש איין ווארט
נישט צו עסען און צו טדינקען ,גאר קענען לערגען תורה
די סיבה מון אונזעד שוואבקייט
דעד ברירו פון ווילנעד גאון׳ם תלמידים
שוין דעמאלט האט מען מורא געהאט פון דעד גדינדוגג פון א
123
אידישע מלוכה
123
דעד טרויעריגער ניגון פה חצות
די בענקשאפט נאד ציון אין אונזערע מאג־טעגליבע תפלות 124 . . .
124
א זכר לחודמ
124
״דעד מזרח״
124
ווי אזוי די אידישע פדוי בעט אויף ציון וירושלים
124
א םפעציעלער מי־שברד
125
דעד אדץ־ישראל מאטיוו אין די אידישע תפלות
126
מען זאל גישט משנה זיין די ארץ־ישראל־צדקה
126
דעפ חפץ חיימ׳ם בענקשאפט נאך ארץיישדאל
126
די שיינקייט פון דעד וועלט
127
צייט און מעגליקייט
127
אהבת ארץ־ישראל
127
די לאזונג פיז ארץ־ישראל קעמפער
127
אידישע מלוכת
127
די רואם וואדטען אויף זייערע פלעצער
128
א קורצער היסטארישער איבעדבלי״ן
128
א ציגעל זאגט שירה
129
דעם באדדיטשעווערים ארץ־ישדאל־בענקשאפט
129
הערעז און זעתן
'129
ניט פארלוירען די האפנוגג
129
דעמ ווילנער גאון׳ס בריוועל צו זיין םוטער
130
אז מען זייעט — שנייד מען
130
דאם לאנד פון יעדענם האפנונג
130
דאם לאנד וואם איז מסוגל צו נבואה
130
וואס הייליגעד — אלץ חדוב׳עד
ערשט אין ארץ ־־ישראל האט דעד רמב׳ץ באדואיגט דין געמיט 131
181
אז די שטעט פון יהודה זענען חדזב
131
טאדוואם הייסט עס הוץ־לארץז
131
די בקשה פץ ר׳ יהודה תלוי
132
די היליקייט ציט זיך פון די אודאלטע גייטעז אן
אינהאלט
אידישראל — דעד אידישער זווג
געהייליגט גו ווערען
די תפלה פת די אנשי צפת
פדיילעכקייט
אז מען דעדט שלעכטס אויף דעס קעניג׳פ קינדעד
דעד כבוד פון הייליגען לאנד
וואט פאר ווערט האט געלד אקעגען ציון וידושליםו
וואו משיח וועט ויד צוערשט באוויתען
ישוב את מדבר
אז מען איז עוסק בתודה איו דעד חלק גדעסעד
תשעה באב אין ירושלים
א ״שהחיינו״
מען דאי־ף גיין צופים
די בקשה פת רבנו סעדיה גאון
געקושט די שטיינעד
א ירושה פון די עלטערען
דעד אידישעד גייטט איז געגען מלחמה
דעד רמז דורך א פסוק פת תחלים
חבלי מיתה און חבלי לידה
שנאת־חנם
מיט דעד עדלויבעניש פון די מלונות
די גלות־אומשטענדען
די באנייאונג פון מלכות בית־דוד
גלייך ווי מען זעהט דעם קעניג
פאדניכטעט אלע פרונט בוימער
יתגדל ויתקדש
דעד חלום פון רבי חיים וויטאל זצ״ל
ביאת המשיה את קבוץ גליות
דדיי באדיגגוגגען
א מערקווירדיגע תפלה
אז מען בארויבט די אידישע דענט אויף ארץ־ישראל
׳״בדמייך היי״
די צוויי חדהמג׳ס
189
132
132
132
132
133
133
133
133
133
134
134
134
134
134
135
135
135
135
136
136
137
137
137
138
138
138
138
139
139
139
140
140
140
190
אינהאל ט
מעשיות און לעגענדעס
אין אויפבוי פון או־ץ־ישראל דארף יעדער האבען 8חלק 141 . . . .
141
דער «חג אליהו הנביא״
142
דער באהאלטענער זקן פון ירושלים
143
א שמיץ פון בית המקדש
143
באגראבען שטייעגדיגערהייט
143
רעם רמב״ם׳ס ארון
144
די וואונדערליבע מעשה פון אר״י מיט זייגע תלמידים
144
די לעגענדע וועגען ארט פון בית־המקדש
145
ר׳ יהודה הלוייס טויט
146
דאס ארץ־ישראל בלעטעל
146
די פאראייניגונג פון ספר מיט דער שווערד
147
דעד וואונדער ביים קבר פון דוד המלך
147
די דריי זקנים
148
די לעגענדע וועגען דער כותל מערבי
149
ער קאן די איינלאדונג נישמ אננעמען
149
א פאלק וואס טרויערס אזוי לאנג קאן נישט אונסערגיין
150
״א צוואנג דארף מען האבען צו איד״
151
אברהם אבינו קומם צום מנין
152
מען דארף נישט דוחה זי? דעם קץ
153
פאר דער באשטימטער צייט
וויצען און אגעקדאטען
גישט קיין רעדנערישקייט׳ נאד צו דער זאך
אבי אין ארץ־ישראל
דעד גוף און דאס געלד
דער אפיצער און דעד סאלדאס
ארץ־ישראל און סיביר
וועד עם איז *אונלעגאל׳
ראסשילד׳ם א ווארס
ווען די א״י־לופט וואלט רייך געמאכט
מיט אן אויטאבוס גישט ,מיט א טעקמי יא
א גאגץ גוסער ציוגיסט
א מ ת ל המערבי ווי אלע כותל המערביים
גאולה — איז בעסטע תפלה
154
155
155
156
156
156
157
157
157
158
158
158
ו
אינהאלט
191
159
ויעז דעד שקר איז אז אמת
159
פארוואס שווייגען זיין
159
אז מעז האט געווארט אזוי לאגג
159
פיז א הויפעז זאמד — א שטאט
160
די חמי טבריה אלם מוסטער
אז מעז גייט ארויפ פון אייגענעפ לאנד פארלירט מעז דעם שכל 160
161
א וועכטער ביי גרינצייג
161
הייגט — קיץ זכר פון עבודה־זרה
161
דארם רואו די גויים זענען אידען
162
דעד דרך הםבע און דעד גס
163
געווער און שכל
162
דוד און גלית
163
עלםערען און קינדער
163
דעם שכורים בקשה
163
אין ברירה
164
j..
״מפגי חםאינו״
164
א איד ביי מלכים און א מלך ביי אידען
164
״שיקאגא״ אדעד ״תל־אביב״
164
ישראלים געהיימער וואפען
165
א געלוגגענער עגפער
165
פארוואס איז די תורה גיט געגעבען געווארעז אין א״י
165
״מהיכא תיתי׳י׳
166
״רחוב רש״י״ און ״רחוב חומש״
166
פץ וואט מען וועט אין ארץ־ישראל פטור ווערען
167
א גוטער אפרו־פלאץ
167
די בקשה פון אן אוניויסענדע אידעגע
168
יא חלוקה
168
א קריזים־צייט
168
א ווערטעל וועגען א קארגען גביר
168
א טאבורי אין ארץ־ ישראל
169
נישטא דארט קיין דאגות פרנסה
169
צאל ,צייט און געגענשטאנד
169
אז מען איז קלוג ווערט מען נאד קליגער
169
די אידישע וואליוטע
170
זיץ בקשה
170
מ ר ד יעקב׳ס הענד
170
א איד און א ציוגיסט
192
אינהאל ט
א קור־ארט פאר נשמה־קראנקע
א קאנםטיטוציע לויט די תורד•
וואט הייםט א ציוניסט 1
עס פעהלט זיי פייער
נאר נישט אין קיין אידישע געגענד
די האפנונג פון דייטשען *יהודי״
אמאל און היינט
ער ליגט נישט קראנק אין אלע האםפיטלס
נישט רעדען .נאר טאז
אין ארץ־ישראל פיהלט מען שבת אויף שריט און טריט
ער חאט נישט לאנג געווארט
א ציוניםט זייט דעם ברית
אין וואס עם וועט באשטיץ די ״אידישע מלחמה״
דעס אמתין פודה ומציל האט מען פארגעסען צו רעכעגען
חלול שבת אין העבדעאיש
אידישע ״גזלניס״
עפעס פאר משיחין אויד
ארץ־ישראל זאל ווערט זיין צו טראגען גאט׳ם נאמען
צוערשט זאל מען געבען געלד — דערנאר קריטיקירען
הועתק והוכנס ל^יטמט
ww.hebr©wbooks.org
ע״י חיים תשס״ב
w
170
171
171
171
171
171
172
172
172
173
173
173
173
173
174
174
174
175
175
© Copyright 2025