א - WordPress.com

‫• חודש כסלו‬
‫תשע"ב לפ"ק‬
‫‪#89‬‬
‫•‬
‫אידן‬
‫דערציילן!‬
‫בימים ההם בזמן הזה‬
‫כ"א כסלו תש"ה ‪-‬‬
‫כ"א כסלו תשע"ב‬
‫א תקופה פון ‪ 67‬יאר‪...‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫א קאפיטל היסטאריע‪:‬‬
‫א שמועס מיטן‬
‫מנהל פון אונזער‬
‫תלמוד תורה‬
‫אין איסט סייד‪...‬‬
‫אונטערן פרייען‬
‫הימל‪ ,‬אן א דאך‬
‫איבערן קאפ!‬
‫‪8‬‬
‫וואונדערליכע עפיזאדן איבער‬
‫דעם רבינ'ס הייליגע הבטחה‬
‫’איך וועל נישט שולדיג בלייבן'‬
‫‪24‬‬
‫א היסטארישער קאפיטל‬
‫‪28‬‬
‫דעם רבינ'ס‬
‫"גענעראל‬
‫ַ‬
‫רזאמלונג"‬
‫פא ַ‬
‫ַ‬
‫וועגן די בוטשער‬
‫פון די מוסדות‬
‫היסטארישע‬
‫בילדער פון די‬
‫תלמוד תורה אויף‬
‫בארום סטריט‬
‫ווערט פארעפנטליכט‬
‫אצינד צום ערשטן מאל‬
‫‪12‬‬
‫איבערבליק‬
‫און נאטיצן‬
‫מהנעשה והנשמע‬
‫במשך דעם פארגאנגענעם‬
‫יאר אין די מוסדות‬
‫‪13‬‬
‫פארגרעסערטער נומער‬
‫מיט גאר רייכע ארטיקלען‪ ,‬מאמרים‬
‫היסטארישע בילדער‪ ,‬דאקומענטן‬
‫לכבוד דעם דינער השנתי‬
‫וסעודת הודאה כ"א כסלו תשע"ב‬
‫בימים ההם בזמן הזה‬
‫פארווארט‬
‫כ""אא כסלו תש"ה‬
‫"א כסלו תשע"ב‬
‫כ"א‬
‫א תקופה פון ‪ 67‬יאר‪...‬‬
‫עס‬
‫ברויזן שוין די הערצער צום‬
‫געהויבענעם טאג וואס מען‬
‫גייט פייערן די זיבן און זעכציג'סטער יום ההצלה‬
‫והשחרור פון אונזער געטרייען פאסטוך רבינו‬
‫הקדוש והטהור רבן ומאורן של ישראל זי"ע‪,‬‬
‫ווען דער רבי איז ניצול געווארן מיט נסים גלויים‬
‫ורחמי שמים מרובים מגיא ההריגה‪ ,‬פונעם‬
‫ביטערן חורבן ביי די צווייטע וועלט‬
‫קריג וואס האט ליידער פארשניטן רוב‬
‫מנין ובנין פון כלל ישראל‪ ,‬האט אבער‬
‫דער בוכ"ע ברוב רחמיו וחסדיו אונז‬
‫איבערגעלאזט דעם צדיק אמת לשום לנו‬
‫שארית בארץ ולהחיות לפליטה גדולה‪.‬‬
‫פאר יעדן איד‪ ,‬יונג און אלט‪,‬‬
‫וואס ציילט זיך צווישן תלמידי וחסידי‬
‫סאטמאר איז טיף איינגעקריצט אין מח‬
‫לעכטיגע זכרונות מימי קדם פון אט דעם‬
‫געהויבענעם טאג כ"א כסלו‪ ,‬דער ליל‬
‫שימורים לכל בני ישראל וועלכע ווערט‬
‫שוין מוקדש נאנט צו זיבעציג יאר אלס‬
‫דער טאג ווען אידישע קינדער לויבן און‬
‫דאנקען דעם בוכ"ע אויף זיינע גרויסע‬
‫חסדים וואס ער האט געטון מיט אונז‬
‫לנו ולבנינו ולדורותינו‪.‬‬
‫א קליינע צאל אידן זענען נאך דא‬
‫מיט אונז לאוישט"א וואס געדענקען נאך‬
‫די לעכטיגע מסיבות ווען מרן רביה"ק‬
‫זי"ע דער בעל הנס פלעגט פראווען די‬
‫סעודת הודאה אין גרויסן ביהמ"ד אויף‬
‫בעדפארד עוו‪ .‬וואס דאן איז דאס נאך‬
‫געווען בזעיר אנפין‪.‬‬
‫די אידן שרידי חרב אודים מוצלים‬
‫מאש וואס זענען געבליבן אחד מעיר‬
‫ושנים ממשפחה זענען זיך צוזאמגעקומען‬
‫זיך פרייען מיט די גרויסע שמחה אז זיי‬
‫זענען געבליבן אידישע קינדער און קענען זיך‬
‫ווייטער קלאמערן און זיך ווארעמען במחיצת‬
‫קדשו פונעם אור האמת‪ ,‬יונג און אלט האבן‬
‫געטאנצן לאנגע שעה'ן ביז שפעט אין די נאכט‬
‫אריין זיך פרייענדיג אויף דעם טאג וואס עס איז‬
‫מקויים געווארן דעם הייליגן מאמד פונעם תנא‬
‫אלוקי רבי שמעון בר יוחאי ח"ו שלא תשתכח‬
‫תורה מישראל‪.‬‬
‫אבער דער גרויסער רוב פון מיטל יעריגע‬
‫בעלי בתים געדענקען כאטש די שפעטערע יארן‬
‫בערוב ימיו פון מרן רבינו הקוה"ט זי"ע‪ .‬כמעט‬
‫יעדער איד געדענקט נאך אויף וועלכן ארט ער‬
‫איז געשטאנען אין די מינוט ווען די הייליגע‬
‫לעכטיגע צורה פון רבי'ן זי"ע האט זיך באוויזן‬
‫אינעם ריזיגן זאל אין צו איז דאס געווען אין‬
‫"האטעל סענדזשארש" הילטאן‪ ,‬אדער אינעם‬
‫ריזיגן ארמארי געביידע‪.‬‬
‫אשרי עין ראתה אלה‪ ,‬ווען טויזנטער‬
‫חסידים ואנשי מעשה האבן זיך אריינגעלאזט אין‬
‫א פלאמפייערדיגן טאנץ וואס האט אנגעהאלטן‬
‫א לענגערע צייט‪ ,‬ווען די אויגן רינען הייסע‬
‫טרערן‪ ,‬דמעות של שמחה‪ ,‬און אלעמען'ס לעפצן‬
‫האט זיך געשעפשעט א הייסע תפלה אז רבינו‬
‫הקדוש דער רעיא מהימנא קדישא זאל אונז‬
‫אקעגן פירן דעם גואל צדיק בימינו במהרה‪.‬‬
‫אויך אין די שפעטערע יארן מעת חסרנו כל‬
‫אלה ליגט נאך טיף איינגעקריצט אין די ביינער‬
‫די לעכטיגע מאמענטן ווען מרן הגה"ק בעל ברך‬
‫משה זצוק"ל איז ערשינען צווישן די צענדליגער‬
‫טויזנטער נאספים וואס האט אדורכגענומען‬
‫יעדן איינעם מיט א עלעקטערישן שטראם‪,‬‬
‫וינועו אמות הספים לקול תרועת השמחה‪,‬‬
‫ווען אידן האבן זיך ווייטער געקלאמערט לאורו‬
‫הבהיר פונעם רועה נאמן ממשיך דרכו וממלא‬
‫מקומו דער געטרייער שומר אויפן הייליגן פקדון‬
‫– ווי דער רבי פלעגט זיך שטענדיג בענוות‬
‫קדשו אויסדרוקן – וואס תחת דגלו והדרכתו‬
‫זענען די הייליגע מוסדות הק' זיך צוואקסן‬
‫לארכה ולרחבה צו א מעכטיגע אימפעריע לשם‬
‫ולתפארת ולתהלה‪.‬‬
‫ווען מען קלערט אריין אז מיר שטייען‬
‫שוין אצינד ביים זיבן און זעכציג'סטער יאר‬
‫נאך דעם גרויסן נס ההצלה ווערט פון איין זייט‬
‫ביטער אויפן הארצן‪ ,‬ווער האט זיך געגלייבט און‬
‫געחלומ'ט אז עס וועט אדורכגיין אזא לאנגע‬
‫תקופה נאך דעם גרויסן חורבן און מען‬
‫וועט נאך אלץ זיין בגולה ובשבי'‪ ,‬און‬
‫מיר וועלן נאכנישט האבן זוכה געווען צו‬
‫ישועתן ושמחתן של ישראל בהתגלות‬
‫כבוד שמים‪ ,‬ווי רבינו הקוה"ט זי"ע‬
‫פלעגט אייביג אויספירן זיינע פייערדיגע‬
‫דברות קודש מיט בכיות נוראות בגעגועין‬
‫וכיספון לגאולה שלימה‪ ,‬אבער זאת‬
‫נחמתינו בענינו‪ ,‬אז ואף גם זאת בהיותם‬
‫בארץ אוביהם לא מאסתים ולא געלתים‬
‫לכלותם‪ ,‬מען קוקט אן די אומצאליגע‬
‫טויזנטער פרי קודש הילולים זרע ברך ד'‪,‬‬
‫אזא ריזיגן ציבור פון רבבות אלפי ישראל‬
‫מכל רחבי תבל וואס שטרעבן ווייטער‬
‫זיך צו האלטן אין די הייליגע ארגינעלע‬
‫דרכים תחת דגלו והדרכתו פון כ"ק מרן‬
‫רבינו עט"ר שליט"א דער טרייער שומר‬
‫הגחלת וואס היט אפ מיט מסירת נפש‬
‫דעם הייליגן פקדון‪ ,‬דעריבער שרייט די‬
‫שמחה ארויס פון די טיפענישן פון יעדנס‬
‫הארץ‪.‬‬
‫און מיר אלע‪ ,‬רבבות תלמידי‬
‫וחסידי סאטמאר‪ ,‬וועלן טאקע זען נישט‬
‫אדורכצולאזן דעם געהויבענעם טאג כ"א‬
‫כסלו "זה היום עשה ד' נגילה ונשמחה‬
‫בו"‪ ,‬נאר מיט התרגשות וועלן מיר דאס‬
‫פייערן בקול רנה ותודה והמון חוגג‪,‬‬
‫און אויסנוצן צו לויבן און דאנקן דעם‬
‫אייבירשטן אויף דעם גרויסן הצלה והשיחרור‬
‫פון מרן רבינו הקוה"ט זי"ע‪ ,‬און דאס זעלבע‬
‫וועלן מיר נישט פארגעסן צו לויבן דעם בוכ"ע‪,‬‬
‫בימים ההם בזמן הזה‪ ,‬על כל החסד והטובה אשר‬
‫עשה ואשר עתיד לעשות עמנו אויף אלע נסים‬
‫ונפלאות וואס באגלייטן אונזער הייליגע קהלה‬
‫בכל דור ודור‪ ,‬וואס איז באשיינפערליך א באווייז‬
‫אז כוחו וזכותו של אותו זקן איז מגין אויף אונז‬
‫מגנזי מרומים און היט אפ אויף זיין הייליגע‬
‫הארעוואניע אז דאס זאל ווייטער וואקסן און‬
‫בליען עד ביאת הגואל‪.‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪3‬‬
‫אידן‬
‫דערציילן!‬
‫וואונדערליכע עפיזאדן וואס אידן דערציילן וויאזוי זיי האבן‬
‫זעלבסט מיטגעלעבט ווי דעם רבינ'ס הייליגע הבטחה‬
‫’איך וועל נישט שולדיג בלייבן' איז וואונדערליך פארווירקליכט געווארן‬
‫עס איז פאר אלעמען באקאנט וואס דער‬
‫הייליגער נועם אלימלך אין פרשת קרח טייטשט אויפן‬
‫פסוק "לא חמור אחד נשאתי ולא הרעותי את אחד מהם"‪,‬‬
‫אז זוכה צו זיין צו באקומען די השפעות און ברכות‬
‫פונעם צדיק דארף מען מהנה זיין דעם צדיק מנכסיו‪,‬‬
‫אזוי קען מען נהנה זיין פון זיינע ברכות און וואונטשן‪.‬‬
‫נישט ענטפערן אויפן ארט‪ ,‬איך וועל אריינטראכטן‬
‫דערין"‪ .‬מיט עטליכע טעג שפעטער האט דער רבי‬
‫זי"ע געלאזט רופן יענעם נגיד און האט מסכים געווען‬
‫אויפן געשעפט‪ .‬דער איד האט איבערגעגעבן דעם‬
‫אויבענדערמאנטן סכום פארן רבי'ן זי"ע‪ ,‬און עס האט‬
‫ב"ה גארנישט פאסירט אין זיינע געשעפטן‪.‬‬
‫דעם ענין האט מען באשיינפערלעך געזען ביי‬
‫מרן רבינו הקוה"ט זי"ע וואס כאטש בדרך כלל פלעגט‬
‫ער נישט צוזאגן קיין הבטחות פאר ישועות ורפואות‪,‬‬
‫איז אבער אנדערש געווען ווען מ'האט ארויסגעהאלפן‬
‫לטובת זיינע הייליגע מוסדות הק' וואס זענען אים‬
‫געגאנגען בנפשו און איז אים געווען נאנט צום הארצן‪,‬‬
‫און וועלנדיג משפיע זיין ישועות ורפואות פאר אידישע‬
‫קינדער בכלל און פאר זיינע געטרייע חסידים בפרט‬
‫פלעגט ער אסאך מאל פארלאנגען אז מ'זאל שטיצן‬
‫איינס פון זיינע פארצווייגטע מוסדות הק' איבער‬
‫דער וועלט כדי דורכדעם זאל ער קענען משפיע‬
‫זיין מברכותיו הק'‪ ,‬און מ'האט טאקע דערביי געזען‬
‫וואונדערליכע ישועות ורפואות ברוחניות ובגשמיות‪.‬‬
‫ווי דער רבי האט זיך אליינס אמאל אויסגעדרוקט‬
‫"ווער עס וועט העלפן מיינע מוסדות וועל איך נישט‬
‫שולדיג בלייבן"‪...‬‬
‫מ'האט אינזין די הייליגע מוסדות‬
‫ַאז ָ‬
‫וועט זיכער קיין שלעכטס נישט ּפ ַאסירן‬
‫שטיצן די מוסדות‬
‫דער בעסטער פייער אינשורענס‬
‫א באקאנטער עפיזאד האט פאסירט מיט איינער‬
‫פון די בארימטע נגידים ונדיבים בקהלתינו הק'‪ ,‬נאך‬
‫אין די בראשית יארן ווען די סאטמארע מוסדות אין‬
‫וויליאמסבורג האבן זיך זייער געמוטשעט‪ .‬דער רבי‬
‫זי"ע האט דאן געלאזט רופן א ספעציעלע אסיפה‬
‫פון עטליכע נגידים מטכס עצה צו זיין וויאזוי צו‬
‫פארגרינגערן דעם מצב צו שטעלן די מוסדות אויף די‬
‫פוס‪.‬‬
‫אינמיטן די אסיפה האט דער איד געזאגט פארן‬
‫רבי'ן‪ ,‬אז היות ער האט א פאבריק און באצאלט יעדעס‬
‫יאר פאר פייער אינשורענס בערך פופצן טויזנט‬
‫דאלאר‪ ,‬אויב דער רבי וועט אים צוזאגן אז עס וועט‬
‫ביים אים אין פאבריק נישט געשעהן קיין שריפה אין‬
‫דעם קומענדיגן יאר‪ ,‬דעמאלטס גיט ער די פופצן‬
‫טויזנט דאלאר פאר די ישיבה‪.‬‬
‫דער רבי זי"ע האט געענטפערט‪" :‬איך קען‬
‫‪4‬‬
‫אין די סעריע גייסטרייכע "זקינך ויאמרו לך"‬
‫ארטיקלן וואס לויפן וועכנטליך אין דער איד‪ ,‬איז פאר‬
‫עטליכע וואכן צוריק געווען א שמועס מיט הרה"צ‬
‫פריעדמאן שליט"א אב"ד דק"ק‬
‫ַ‬
‫בנש"ק רבי יעקב פרץ‬
‫טענקא ירושלים ת"ו‪ ,‬איבער די התקשרות פון זיין‬
‫פאטער הגה"צ אבד"ק טענקא זצ"ל מיט מרן רבינו‬
‫הקוה"ט זי"ע‪ .‬צום שלוס פון זיינע גאר אינהאלטסרייכע‬
‫יזאד וואס ער‬
‫עפ ָ‬
‫עראינערונגען האט ער פארציילט אן ּ‬
‫האט אליין בייגעוואוינט ביים רבי'ן זי"ע‪:‬‬
‫האבן חושד‬
‫דאקטוירים ָ‬
‫דאס ווען די ָ‬
‫געווען איז ָ‬
‫געווען ַאז מיינ'ס ַא קינד ליידט פון ַא געוויסע מחלה‬
‫ריבערגעגאנגען‬
‫ַ‬
‫דערשראקענערהייט בין איך ַא‬
‫ָ‬
‫ל"ע‪.‬‬
‫מיט'ן קינד צום רבי'ן זיך מזכיר צו זיין אויף ַא ישועה‪.‬‬
‫האט מיין‬
‫ריבערגעגאנגען צום רבי'ן ָ‬
‫ַ‬
‫בעפאר איך בין ַא‬
‫ָ‬
‫פאר מיין‬
‫פאטער דער טענקער רב ז"ל איבערגעגעבן ַ‬
‫ָ‬
‫באדייטנדע‬
‫וואס איז געווען ַא ַ‬
‫דאלער — ָ‬
‫קינד פופציג ָ‬
‫נגעזאגט‪:‬‬
‫האט אים ָא ָ‬
‫סומע געלט אין יענע צייטן — און ָ‬
‫זאג אים ַאז‬
‫דאלער און ָ‬
‫פאר'ן רבי'ן די פופציג ָ‬
‫גיב איבער ַ‬
‫פאר זיינע מוסדות‪...‬‬
‫דאס ַ‬
‫דו גיסט ָ‬
‫האב איך איבערגעגעבן‬
‫זייענדיג ביים רבי'ן‪ָ ,‬‬
‫פאר'ן רבי'ן ַא קוויטל מיט ַא פדיון‪ ,‬און מיניה וביה‬
‫ַ‬
‫האט מיין יונגל אויסגעשטרעקט זיינע הענט צום רבי'ן‬
‫ָ‬
‫זאגנדיג‬
‫דאלער‪ָ ,‬‬
‫פאר'ן רבי'ן די פופציג ָ‬
‫דערלאנגט ַ‬
‫ַ‬
‫און‬
‫האט‬
‫פאר'ן רבי'נס מוסדות‪ .‬דער רבי ָ‬
‫דאס גיט ער ַ‬
‫ַאז ָ‬
‫האבנדיג דערפון‪ ,‬און‬
‫שטארק צעשמייכלט הנאה ָ‬
‫ַ‬
‫זיך‬
‫האסטו פופציג‬
‫האט אים געפרעגט‪ :‬יונגעלע פון וואו ָ‬
‫ָ‬
‫פאר'ן רבי'ן ַאז זיין זיידע‬
‫האט ער דערציילט ַ‬
‫דאלער? ָ‬
‫ָ‬
‫דאס‬
‫זאל ָ‬
‫דאס געגעבן ער ָ‬
‫האט אים ָ‬
‫דער טענקער רב ָ‬
‫פאר'ן רבי'ן לטובת זיינע מוסדות‪.‬‬
‫איבערגעבן ַ‬
‫שטארק אויפגעהייטערט‬
‫ַ‬
‫געווארן‬
‫ָ‬
‫דער רבי איז‬
‫האט‬
‫הערנדיג די ווערטער פונעם קינד‪ ,‬און ָ‬
‫ַארויפגעלייגט זיינע ביידע הייליגע הענט אויף מיין‬
‫מ'האט אינזין די הייליגע מוסדות‬
‫ָ‬
‫"אז‬
‫זאגנדיג‪ַ :‬‬
‫קינד ָ‬
‫וועט זיכער קיין שלעכטס נישט ּפ ַאסירן"‪ ...‬און דער רבי‬
‫האט זיך ָאנגערופן צו מיר‪ :‬קענסט זיין רואיג‪ ,‬דיין קינד‬
‫ָ‬
‫נאך ַא צווייטע‬
‫שטארק‪ .‬וכך הוה‪ָ ,‬‬
‫וועט זיין געזונט און ַ‬
‫האט מען זיך איבערצייגט ַאז עס איז‬
‫אונטערזוכונג ָ‬
‫האט נישט‬
‫דאס קינד ָ‬
‫רדאכט‪ ,‬און ָ‬
‫פא ַ‬
‫געווען בלויז ַא ַ‬
‫שפור פון קיין קרענק בחסדי ה'‪.‬‬
‫געהאט קיין ּ‬
‫ַ‬
‫קיינמאל נישט דערלייגט‬
‫ָ‬
‫פאר'ן רבי'ן‬
‫פון געבן געלט ַ‬
‫אינעם קאלום ’זקינך ויאמרו לך' אין דער איד‬
‫פארציילט הגה"ח רבי לייבוש שווארץ שליט"א‪ ,‬וואס‬
‫ער האט געהערט מפי בעל העובדא הרבני הנגיד‬
‫המרומם ר' געציל בערגער ע"ה‪.‬‬
‫האט‬
‫אז אייניגע טעג איידער דער רבי זי"ע ָ‬
‫רויספארן קיין ארץ ישראל בשנת תשכ"ה‪,‬‬
‫ָ‬
‫געדארפט ַא‬
‫ַ‬
‫פאר זיינע שטוב‬
‫האט דער רבי זי"ע מודיע געווען ַ‬
‫ָ‬
‫האט‬
‫מענטשן ַאז ער וויל ָא ּפרופן די נסיעה‪ .‬דער רבי ָ‬
‫גע'טענה'ט ַאז ער איז גענוג פאר'חובות'ט פון די היזיגע‬
‫צוועקן און ער קען זיך נישט יעצט אונטערנעמען ַא‬
‫דארפן‬
‫דאן וועט ער ַ‬
‫וואס ַ‬
‫נסיעה קיין ארץ ישראל‪ָ ,‬‬
‫פאר ַאלע מוסדות התורה‬
‫פארטיילן אלפים ורבבות ַ‬
‫ַ‬
‫מ'האט ּפרובירט זיך איינצו'טענה'ן מיט'ן רבי'ן‬
‫ָ‬
‫א‪.‬ד‪.‬ג‪.‬‬
‫האט נישט‬
‫ַאז די נסיעה איז שוין גרייט‪ָ ,‬אבער עס ָ‬
‫גאנץ‬
‫דאס ַ‬
‫מ'האט געזען ַאז דער רבי מיינט ָ‬
‫געהאלפן‪ָ ,‬‬
‫ָ‬
‫ערנסט‪.‬‬
‫דאן איז ַאריבערגעקומען צום רבי'ן ר' געציל‬
‫ַ‬
‫האט אויך ּפרובירט איבערצורעדן דעם‬
‫ע"ה‪ ,‬און ָ‬
‫רבי'ן טענה'נדיג ַאז עס איז אוממעגליך צו קענסלען‬
‫גאסן הענגען‬
‫די נסיעה‪ ,‬אין די ארץ ישראל'דיגע ַ‬
‫קאטן איבער'ן רבי'נס קומען‪ָ .‬אבער דער‬
‫לא ַ‬
‫שוין ּפ ַ‬
‫האב גענוג חובות ביז‬
‫רבי האלט זיך ביי זיינעם‪" :‬איך ָ‬
‫קא ּפ‪ ,‬איך קען מיך נישט אונטערנעמען ַא נסיעה‬
‫איבער'ן ָ‬
‫קיין ארץ ישראל"‪.‬‬
‫האט ר' געציל ז"ל געפרעגט דעם רבי'ן‪ :‬וויפיל‬
‫ָ‬
‫שאצט דער רבי ַאז די נסיעה אין ארץ ישראל‬
‫געלט ַ‬
‫האט דער רבי געענטפערט‪ :‬צום‬
‫ריינשלעפן‪ָ .‬‬
‫ּ‬
‫וועט ַא‬
‫באלד‬
‫האט ַ‬
‫לאר! ר' געציל ָ‬
‫דא ַ‬
‫מיליאן ָ‬
‫ָ‬
‫ווייניגסטנס ַא‬
‫פאר'ן‬
‫פאר'ן רבי'ן ַאז ער איז גרייט צו געבן ַ‬
‫געזאגט ַ‬
‫ָ‬
‫זאל נישט‬
‫גאנצע סומע געלט‪ַ ,‬אבי דער רבי ָ‬
‫רבי'ן די ַ‬
‫צוריקציען פון די נסיעה‪.‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫האט‬
‫געפארן ָ‬
‫ָ‬
‫נאך איידער דער רבי איז‬
‫כך הוה‪ָ ,‬‬
‫גאנצן סכום‪ .‬און‬
‫פאר'ן רבי'ן דעם ַ‬
‫דערלאנגט ַ‬
‫ַ‬
‫ר' געציל‬
‫געמאכט די נסיעה קיין‬
‫ַ‬
‫האט דער רבי זי"ע‬
‫דאנק דעם ָ‬
‫ַא ַ‬
‫ארץ ישראל‪.‬‬
‫פארנדיג‬
‫נאך ָ‬
‫האט דערציילט ַאז ָ‬
‫און ר' געציל ָ‬
‫אויף די שיף מיט'ן רבי'ן זי"ע אויפ'ן וועג קיין ארץ‬
‫האט ער שוין געהערט די ידיעה ַאז זיינע‬
‫ישראל‪ָ ,‬‬
‫סאך מער ווי‬
‫סאך ַא ַ‬
‫נכסים זענען געשטיגן מיט ַא ַ‬
‫האט‬
‫בעפאר ווען ער ָ‬
‫ָ‬
‫טאג‬
‫דאלער ווי איין ָ‬
‫מיליאן ָ‬
‫ָ‬
‫ַא‬
‫פאר'ן רבי'ן‪.‬‬
‫געגעבן די געלט ַ‬
‫האט מיר געענדיגט צו דערציילן‬
‫ווען ר' געציל ָ‬
‫קיינמאל‬
‫ָ‬
‫נאך‬
‫האב ָ‬
‫האט ער אויסגעפירט‪" :‬איך ָ‬
‫די מעשה ָ‬
‫פאר'ן רבי'ן"‪...‬‬
‫נישט דערלייגט פון געבן געלט ַ‬
‫להחיות נפש צדיק‬
‫אין קונטרס קורות חיים‪ ,‬אן אויטאגראפיע‬
‫פון הרבני הנגיד המרומם ר' שלמה חיים הייזלער‬
‫הי"ו‪ ,‬מגדולי תומכי מוסדותינו הק'‪ ,‬שרייבט ער ווי‬
‫פאלגענד‪:‬‬
‫במשך אלע יארן ווען איך האב בסייעתא דשמיא‬
‫זוכה געווען צו זען הצלחה אין די געשעפטן‪ ,‬האב איך‬
‫כסדר געשטיצט דעם רבי'ן ז"ל און זיינע מוסדות‪,‬‬
‫אלעס מיט איין ציהל להחיות נפש צדיק און כדי‬
‫אנצוהאלטן מיין קשר עליון אינעם אילנא דחיי‪.‬‬
‫איינמאל ווען איך בין אריין מיט א קוויטל אל‬
‫הקודש פנימה צום רבי'ן ז"ל‪ ,‬איז דעמאלטס געווען‬
‫א צייט וואס מ'האט זיך זייער שווער געמוטשעט‬
‫מיט געלט אין די מוסדות‪ .‬אינמיטן איז די רעביצין‬
‫אריינגעקומען און ווען זי האט מיך דערזעהן האט‬
‫זיך אנגערופן "דער רב זאל הייסן פאר שלמה זאל‬
‫געבן א שיינעם סכום פאר די מוסדות"‪ .‬האט זיך דער‬
‫רבי אנגערופן "פאר שלמה דארף מען נישט הייסן‪ ,‬ער‬
‫פארשטייט אליין וואס צו געבן"‪...‬‬
‫געזונט‪ ,‬קומט מיר דען נישט אזויפיל אז פאר מיינע‬
‫מוסדות זאל מען זיך אנשטרענגען און געבן מער וויפיל‬
‫מ'קען"‪...‬‬
‫ר' שלמה חיים פירט אויס‪ :‬עס איז ידוע אז דער‬
‫רבי האט זיך אויסגעדרוקט אז ווער עס וועט העלפן‬
‫זיינע מוסדות וועט ער נישט שולדיג בלייבן‪ .‬דאס‬
‫קען איך מעיד זיין וואס איך האב געזען בחוש מערערע‬
‫מאל ווי דורכדעם וואס איך האב געשטיצט דעם רבי'נס‬
‫מוסדות האב איך זוכה געווען צו זען ווי די ברכה פון רבי'ן‬
‫ווערט מקויים אויף א ברייטן פארנעם‪.‬‬
‫מיינע מוסדות קומען פריער‬
‫עס קומט זיך מיר נאך אזויפיל‬
‫עס דערציילט הרה"ח רבי עזריאל גליק שליט"א‬
‫משב"ק אז איינמאל ווען ער איז ארומגעגאנגען נאך‬
‫געלט פאר די מוסדות צוזאמען מיט הרה"ח ר' אברהם‬
‫יעקב גלאנצער ז"ל איז ער ארויפגעגאנגען צו הרה"ח‬
‫ר' וואלף לעפקאוויטש ע"ה‪ ,‬האט ער זיי דערציילט אז‬
‫אין די ערשטע יארן האט דער רבי געמאכט אן אסיפה‬
‫מיט די יונגעלייט און געבעטן דעם עולם זיך משתתף‬
‫צו זיין מיט סכומים פאר די מוסדות‪ ,‬דער רבי פלעגט‬
‫נישט זאגן וויפיל יעדער זאל געבן נאר ער פלעגט‬
‫בעטן מ'זאל געבן כפי היכולת‪.‬‬
‫ווען ר' וואלף האט זיך פרובירט ארויסצודרייען‬
‫מיט א קליינעם סכום‪ ,‬זאגענדיג אז ער איז נישט‬
‫ביכולת צו געבן מער‪ ,‬האט אים דער רבי געזאגט אז‬
‫דו קענסט יא געבן מער‪ .‬און דער רבי האט געזאגט‬
‫מיט וואונדער‪:‬‬
‫"איך געב מיך אוועק פון מיין צייט פאר ענק און‬
‫פאר ענקערע דורות ברוחניות ובגשמיות‪ ,‬אז עטס האטס‬
‫א פראבלעם קומט עטס צו מיר‪ ,‬ס'קאסט מיר כח און‬
‫למען הציל אותו מידם להשיבו אל אביו שבשמים‬
‫ווי באקאנט האט מרן רבינו הקוה"ט דער בעל הנס זי"ע בענוות קדשו‬
‫שטענדיג אנגעוויזן אז דער געוואלדיגער נס ההצלה איז נישט געווען בזכותו נאר‬
‫א בחינה פון בית יעקב אשר פדה את אברהם‪ ,‬ער זאל קענען צוריק אויפשטעלן‬
‫ארגינאלע אידישקייט אזוי ווי אין דער אלטער היים‪ ,‬ערליכע דורות נאמנים לה'‬
‫ולתורתו הק'‪ ,‬וואס זאלן ווייטער ממשיך זיין מיט די הייליגע מסורה און המשכה‬
‫פון די פריערדיגע דורות‪ .‬דער רבי פלעגט דאס כמעט יעדעס יאר דערמאנען ביי‬
‫זיינע פייערדיגע דברות קודש ביים מעמד סעודת הודאה‪.‬‬
‫הרה"ח ר' אברהם יעקב ז"ל‪ ,‬וועלכער איז אין‬
‫די פריערדיגע יארן געווען פון די גרעסטע עסקנים‬
‫לטובת המוסדות‪ ,‬פלעגט טאקע כסדר דערציילן אז‬
‫ער האט כמה פעמים געהערט פון רבי'ן ווי נאנט די‬
‫מוסדות הק' זענען אים צום הארצן‪ ,‬און ווי שטארק‬
‫ער קוקט ארויס אויף זייער הצלחה און קיום‪ .‬דער‬
‫רבי האט אים אמאל געזאגט‪ ,‬אין א צייט וואס דער‬
‫עולם האט זיך נישט געהעריג ביישטייערט פאר די‬
‫מוסדות‪" ,‬איך הייס טאקע געבן צדקה פאר יעדן איינעם‪,‬‬
‫אבער מ'דארף אליינס האבן שכל מיינע מוסדות קומען‬
‫פריער"‪...‬‬
‫עשר בשביל שתתעשר‬
‫הרה"ח ר' סענדר דייטש ז"ל שרייבט אין זיין‬
‫ספר "בוצינא קדישא" אז איינמאל האבן די מקורבים‬
‫פון רבי'ן אים געבעטן ער זאל רעדן צו עטליכע‬
‫באקאנטע נגידים‪ ,‬אז זיי זאלן ארויסהעלפן לטובת די‬
‫מוסדות הק' וועלכע זענען דאן געווען אין א שווערע‬
‫לאגע‪ .‬האט דער רבי ז"ל זיך אפגעזאגט זאגענדיג אז ער‬
‫וויל אז די אייגענע מענטשן זאלן קומען יעדער לויט זיין‬
‫מעגליכקייט און אזוי וועט מקויים ווערן די ברכת התורה‬
‫"עשר בשביל שתתעשר"‪ ,‬און ר' סענדר פירט אויס אז‬
‫דורכן שטיצן די מוסדןת האט דער רבי זי"ע משפיע‬
‫געווען עשירות פאר אסאך אידן מאנשי שלומינו‪.‬‬
‫זכותו הגדול יגן עלינו ועל כל ישראל אמן‪.‬‬
‫ארום פארוואס ער האט געגרינדעט די מוסדות‪ ,‬זענדיג מיט זיינע הייליגע‬
‫אויגן דער שרעקליכע ירידת הדורות אין אמעריקא‪ ,‬זאגט ער בתוך דבריו‪ ,‬אז‬
‫ווען ער וואלט געוויסט ווי שווער עס וועט זיין אנצוהאלטן די מוסדות‪" :‬העיט‬
‫איך מיך ווען נישט געטרויעט אריין צו לאזן דערין ‪ -‬דער אייבירשטער האט‬
‫מיר געהאלפן אז כ'האב מיך נישט געריכט אז ס'זאל זיין אזוי אריינקומען אין‬
‫גרויסן"‪.‬‬
‫אין די זעלבע דרשה ווען דער רבי רעדט ארום פונעם שווערן פינאנציעלן‬
‫בודזשעט‪ ,‬זאגט ער בתו"ד‪" :‬איך דארף דאך נישט אויסצורעכענען וואס א‬
‫בודזשעט דאס האט‪ ,‬ווי שווער ס'איז מ'זאל טראגן די לאסט נאר פון יודן‬
‫אליין‪ ,‬נאר דער בוכ"ע העלפט‪ ,‬איך וויל מיך נישט אויסדרוקן אז ס'איז נסים ‪-‬‬
‫זאגט דער רבי ווייטער ‪ -‬ווייל אסור ליהנות ממעשה נסים‪ ,‬נאר דער בוכ"ע איז‬
‫דאס מלביש אין דער טבע"‪.‬‬
‫אין די הקדמה נפלאה אויפן ספר שו"ת דברי יואל פון מרן רבינו הגה"ק זי"ע‬
‫בעל ברך משה‪ ,‬נאכן אראפברענגן דעם רעיון פון דודו מרן רבינו הקדוש זי"ע‬
‫בעל הנס‪ ,‬דרוקט ער זיך אויס מיט התפעלות‪ :‬אז דער רבי האט ברוב ענוותנותו‬
‫ושפלות רוחו נישט געטראפן קיין אנדערע סיבה אדער זכות פארוואס ער איז‬
‫ניצול געווארן מגיא ההריגה‪ ,‬בלויז פאר דעם איינעם צוועק‪ ,‬אפצוראטעווען די‬
‫קומענדיגע דורות און זיי דערנענטערן לאבינו שבשמים‪ ,‬ווי דער רבי זי"ע פלעגט‬
‫אלס טייטשן אויפן פסוק‪ ,‬למען הציל אותו מידם להשיבו אל אביו ‪ -‬שבשמים‪.‬‬
‫און דאס זעלבע איז היינט צוטאגס כאטש וואס די מוסדות הקדושים שטייט‬
‫ב"ה אויף א פעסטן יסוד אבער אנצוגיין רעגלמעסיג מיט די עבודת הקודש איז‬
‫ממש מעשה נסים‪ ,‬עס איז נאר פארהוילן און מלובש בדרך הטבע‪.‬‬
‫עס איז כדי צו געבן א בליק אז פון די שווערע הארעוואניע פון רבי'ן זי"ע איז‬
‫ארויסגעוואקסן א מעכטיגע אימפעריע פון תורה ויראה‪ .‬פון די צוועלף קינדער‪,‬‬
‫יא בלויז ‪ !12‬מיט וואס דער מוסד האט זיך אנגעהויבן‪ ,‬האט זיך ב"ה אנטוויקלט א‬
‫ריזיגער נעץ פון צענדליגע בנינים און מוסדות איבער די גאנצע וועלט‪ .‬דער גולת‬
‫הכותרת איז אין וויליאמסבורג מיט אירע נאנט צו ניין טויזנט קינדער בליעה"ר‪ .‬עס‬
‫איז מקויים געווארן דער פסוק כי במקלי עברתי את הירדן הזה ועתה הייתי לשני‬
‫מחנות!‬
‫ביים דינער לטובת המוסדות מוצאי שבת וישב תשט"ו וואו דער רבי רעדט‬
‫דעריבער דארפן מיר אלע געדענקן דאס וואס דער רבי זי"ע זאגט אין די‬
‫דב"ק ביים דינער שנת תשכ"ג לפ"ק‪ :‬מען ברויך צו האבן אינטערעסע פארן מוסד‬
‫און יעדער ברויך באצאלן דעם סכום וואס די הנהלת הישיבה האט ארויפגעלייגט‬
‫אויף אים‪ ,‬כל אחד לפי דרגא דיליה‪ ,‬און גלייכצייטיג ליגט א פליכט צו טאן‬
‫עסקנות פאר החזקת המוסדות וויבאלד עס איז יעדנס פריוואטע געשעפט‪,‬‬
‫ממילא ברויך מען ארבייטן דערפאר און פרובירן צו טאן מה שביכלתו צו שאפן‬
‫תמיכה און שטיצע פאר די מוסדות‪ ,‬און אויב וועט מען אזוי טוען וועלן מיר‬
‫קענען ממשיך זיין ווייטער און די מוסדות וועלן זיך קענען דערהאלטן"‪ ,‬עכל"ק‪.‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪5‬‬
‫אויסצוגן פון‬
‫דברות קודש פון כ"ק‬
‫מרן אדמו"ר שליט"א‬
‫ביי די לעצטיגע דינערס‬
‫ומסיבות לטובת מוסדותינו הק'‬
‫בשבח פון די מוסדות‪ ,‬עבודת הקודש‪ ,‬פון‬
‫די מלמדים ומרביצי תורה שיחי'‪ ,‬אא"וו‬
‫ומצדיקי הרבים ככוכבים לעולם ועד אלו מלמדי תינוקות‬
‫דערמאנענדיג די מלמדים וכלי קודש איז דער פאסיגער פלאץ מעתיק צו זיין און‬
‫אראפברענגען תוכן דברות קודש וואס כ"ק מרן רבינו שליט"א האט משמיע געווען‬
‫במקהלות רבבות אלפי ישראל ביים דינער השנתי לטובת מוסדותינו הקדושים כ"א‬
‫כסלו תש"ע אין וועסטערן פלאזא‪ .‬דער רבי שליט"א האט צווישן זיינע דברות קודש‬
‫ארויסגעברענגט בשבח פון די חשובע מלמדים וכלי קודש און שטארק ארויסגעהויבן‬
‫זייערע געוואלדיגע עבודת הקודש וואס זיי לייגן אריין אין די תשב"ר‪:‬‬
‫"ברוך ה' אז אונז הא'מיר א זכי' צו קענען ממשיך זיין די הייליגע מוסדות‪ ,‬וואס‬
‫עס איז א בחי' פון אין בעל הנס מכיר בניסו צו קענען אין די היינטיגע זמנים‪ ,‬מיט די‬
‫גרויסע נסיונות וואס עס איז דא אין די גאס‪ ,‬אויפוואקסן ערליכע בחורים"‪.‬‬
‫מען מיינט אז די תלמוד תורה קומט נאטורליך‪ .‬עס גייט אריין א יונגל אין חדר‬
‫באלד ווי ער ווערט דריי יאר‪ ,‬מען ברענגט אים אין חדר און מען מאכט פיאות און עס‬
‫גייט דורך פופצן יאר ער ווערט ‪ 19 – 18‬יאר און ער איז דורך געגאנגען און ב"ה ער‬
‫וואקסט אויס א ת"ח א ירא שמים‪ .‬אבער באמת איז דאס נישט געשען פון זיך אליין‪,‬‬
‫עס ליגט אין דעם אסאך סייעתא דשמיא‪ ,‬אבער א חלק פון די סייעתא דשמיא איז אז‬
‫עס איז דא מלמדים וואס געבן זיך אוועק מיט מסירת נפש ממש‪ ,‬מען געט זיך אוועק‬
‫פאר יעדן תלמיד באזונדער‪ ,‬עס קען זיך דאכטן אז עס איז דא טויזנטער קינדער‪ ,‬אבער‬
‫אין אמת'ן איז יעדעס קינד א ליכט‪ ,‬א נר פאר זיך אליין‪ ,‬און אויף יעדן מלמד ליגט דער‬
‫עול פון זיינע ‪ 25‬קינדער וואס ער האט ביי זיך אין כתה‪ ,‬ער טראגט דעם עול פאר‬
‫יעדן קינד עקסטער און ער איז גרייט צו הערן ווען א טאטע קומט אים עפעס זאגן‪.‬‬
‫"און איך וויל דא זאגן קלאר אז ער טוט דאס נישט פאר דעם געהאלט וואס ער‬
‫באקומט‪ ,‬פאר דעם געהאלט וואס ער באקומט וואלט ער אסאך און אסאך ווייניגער‬
‫געדארפט ארבעטן לויט די שעות‪ ,‬ער טוט דאס פארדעם ווייל עס איז מושרש ביי זיי‬
‫דער געוואלדיגער אחריות וואס זיי האבן"‪.‬‬
‫)דינער השנתי ב' וישב שנת תש"ע לפ"ק אין וועסטערן פלאזא(‬
‫לחזות בנועם ה' ולבקר בהיכלו‬
‫‪...‬כ'האב אינזין געהאט‪ ,‬עס קומט אויס אז מענטשן פארן למשל קיין ארץ ישראל‪,‬‬
‫און בשעת מ'איז דארט גייט יעדער באזוכן מוסדות‪ ,‬דער גייט באזוכן דעם מוסד התורה‬
‫און דער צווייטער אן אנדערן מוסד‪ .‬דא זעט מען אז מ'רעדט אזויפיל צום ציבור‪ ,‬דער‬
‫מנהל ר' חיים יצחק האט פריער דא אראפּגעלייגט דעם געוואלדיגן געוואלדיגן עול‬
‫וואס עס ליגט אויף די הנהלה‪ ,‬און ווי שטארק מ'פלאגט זיך צוזאמשטעלן דאס געלט‬
‫וואס פעלט זיך אויס פאר'ן מוסד‪.‬‬
‫איך מיין אז דער חסרון פארוואס עס קומט דא אן אזוי שווער איז‪ ,‬ווייל דער עולם‬
‫האט באמת נישט קיין ידיעה וויאזוי די מוסדות זעען אויס‪ .‬ווען יעדער איינער זאל‬
‫‪6‬‬
‫זיך נעמען די מיה‪ - ,‬עס קאסט דאך נישט קיין געלט פאר טיקעטס אדער האטעלן‪ ,‬עס‬
‫קאסט גארנישט ‪ -‬נאר אוועקצונעמען צוויי שעה צייט און גיין באזוכן די מוסדות‪,‬‬
‫גיין באזוכן די תלמוד תורה אויף טרופּ עוועניו‪ ,‬צו די ת"ת ויואל משה אדער עטרת‬
‫יואל‪ ,‬דאס זעלבע זאלן די נשים גיין באזוכן די מיידל שולע די בית רחל‪ ,‬מ'זאל זען מיט די‬
‫אייגענע אויגן די הייליגע תשב"ר מיט די כוחות וואס מ'לייגט אריין‪.‬‬
‫ס'איז ביי מיר קיין שום ספק אז ווער עס גייט אריין אין תלמוד תורה און האלט‬
‫מיט וויאזוי די קינדער דאווענען יעדן אינדערפרי‪ ,‬ער האלט מיט א בענטשן פון די‬
‫קינדער‪ ,‬צי ער האלט מיט וויאזוי די קינדער לערנען‪ ,‬דאס דרך ארץ און יראת שמים‬
‫וואס מ'לייגט אריין אין זיי‪ ,‬וואלט עס נישט אזוי שווער געווען צו פארשטיין‪ ,‬און מ'וועט‬
‫אסאך מער שפירן די זכי' אז מ'קען געבן געלט און צוהעלפן פאר די מוסדות‪...‬‬
‫)מוצש"ק פרשת וישב כ"א כסלו תשס"ח בביהמ"ד החדש(‬
‫והודעתי להם זה בית חייהם‬
‫‪...‬דער רבי ז"ל דערמאנט די וואך אויפן פסוק והודעתי להם את הדרך ילכו בה‪,‬‬
‫וואס די גמרא דרש'נט והודעתי להם זה בית חייהם‪ ,‬און רש"י זאגט דערויף בית חייהם‬
‫זו תלמוד תורה‪ .‬כ'האב אינזין געהאט אז די גמרא וויל מרמז זיין אז ס'זאל קענען זיין‬
‫בית חייהם זה תלמוד תורה מוז זיין את הדרך ילכו בה‪ ,‬מוז מען גיין נאך געלט‪ ,‬ווייל‬
‫דאס איז דער בית חייהם דאס גאנצע חיות וואס מ'האט‪...‬‬
‫"די וואך זעט מען אז יתרו האט געזאגט פאר משה רבינו‪ ,‬ואתה תחזה מכל העם‬
‫אנשי חיל וכו' ושמת עליהם שרי אלפים שרי מאות שרי חמישים ווייל אויב נישט נבל‬
‫תבל‪ ,‬מ'קען דאס טייטשטן אויף צוויי וועגן סיי אין ’עסקנות' און סיי פאר געבן ’געלט'‪.‬‬
‫ביי אלעם וואס מען טוט דארף מען האבן שרי אלפים און שרי מאות‪ ,‬ווייל אויב נישט‬
‫נבל תבל‪ ,‬און דאס זעט מען קלאר אז טאמער עס איז נישט דא ווער עס טוט צוהעלפן‬
‫איז נבל תבל‪ ,‬און אז ס'איז יא דא מענטשן וואס העלפן צו דעמאלטס איז הכל על‬
‫מקומו יבוא בשלום‪.‬‬
‫דער אייבירשטער זאל העלפן פאר אלע אידן וואס העלפן ארויס פאר אונזערע‬
‫מוסדות ‪ -‬וואס מיר אלע האבן דא קינדער און אייניקלעך‪ ,‬און מען טוט פאר זיך אליין‬
‫פאר די אייגענע מוסדות‪ ,‬מען ארבייט נישט נאר פאר יענעם‪ ,‬סיי די הנהלה סיי די‬
‫איינגעשטעלטע און די עסקנים אלעס ארבייטן פאר דעם וואס דער רבי זי"ע האט‬
‫אונז אויפגעשטעלט ‪ -‬דער זכות זאל מגין זיין פאר יעדן איינעם צו זעהן ברכה והצלחה‬
‫בכל אשר תעשו‪ ,‬דער זכות פון קיום התורה זאל מגין זיין צו קענען אויפשטעלן ערליכע‬
‫אידישע דורות מיט נחת והרחבה ושפע ברכה והצלחה‪ ,‬ביז דער אייבירשטער וועט‬
‫העלפן מיר וועלן זוכה זיין צו די גאולה שלימה במהרה בימינו אמן"‪.‬‬
‫)ברכות הקודש אצל מסיבת תודה לעסקני המוסדות‪ ,‬מוצש"ק פרשת יתרו תשס"ח(‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫אין בעל הנס מכיר בניסו‬
‫אין דער זעלבער צייט שפיר איך פאר א שטיקל חוב ארויסצוברענגען‪ ,‬אז סיי די‬
‫חתן און סיי די כלה זענען נתגדל געווארן אין אונזערע הייליגע מוסדות‪ .‬אמת טאקע‬
‫אלעס פאנגט זיך אין שטוב‪ ,‬קינדער ווערן נתגדל דורך די טאטע און די מאמע וואס‬
‫זענען מחנך דעם שטוב‪ ,‬און דאס האט א געוואלדיגע השפעה‪ ,‬אבער עס פעלט זיך נאך‬
‫אויס אז די ישיבה האט אריינגעלייגט געוואלדיגע כוחות אינעם חתן ער זאל טאקע‬
‫אויסוואקסן א תלמיד חכם ירא שמים‪ ,‬און דאס זעלבע דער בית רחל וואס געט זיך‬
‫אוועק‪ ,‬און סיי די אלע וואס שטייען בראש פונעם חינוך‪ ,‬וויל איך טאקע אנוואונטשן‬
‫פאר די אלע וואס געבן זיך אזויפיל אוועק מחנך צו זיין אידישע דורות‪.‬‬
‫אין די היינטיגע זמנים אז ס'וואקסן אויף אזעלכע ערליכע קינדער איז ממש א‬
‫בחינה פון אין בעל הנס מכיר בניסו‪ ,‬עס איז נישט קיין דרך הטבע‪ ,‬נאר וואס דען‬
‫דעם מסירת נפש וואס די אלע מחנכים האבן ממשיך צו זיין וואס דער רבי זי"ע האט‬
‫אוועקגעשטעלט‪ ,‬דאס איז דער סייעתא דשמיא אז מ'קען זוכה צו אזא חתן און אזא‬
‫כלה‪ ,‬ערליכע אידישע קינדער וואס דינען דעם אייבירשטן מיט א תמימות און ערליכקייט‪.‬‬
‫)מתוך דב"ק אצל מסיבת התנאים של נכדו הרב חיים צבי ראזענבערגער שליט"א מוצש"ק פרשת חיי‬
‫שרה בבית המדרש הגדול דקהלתינו הק'(‬
‫הרואה נר חנוכה מברך שעשה נסים לאבותינו‬
‫‪...‬מ'קומט זיך צוזאַם מחזק צו זיין די מוסדות הק' וואָס דער רבי זי"ע האָט‬
‫אַוועקגעשטעלט‪ ,‬דאָס איז דער נר חנוכה‪ ,‬דאָס איז דער נר וואָס דער רבי זי"ע האָט‬
‫אָנגעצינדן‪ ,‬דער רבי זי"ע האָט כמה וכמה פעמים געזאָגט אַז ער איז ניצול געוואָרן פאַר‬
‫דעם ווייל ער האָט נאָך געדאַרפט אָנקומען אין דעם נסיון פון אַמעריקע וואו מ'האָט‬
‫געדאַרפט האָבן דעם כח‪ ,‬מעשו ומלבן פון בלעם און פון עמלק‪ ,‬די התגברות פון יצה"ר‬
‫פון ע"ז‪ ,‬די התגברות פון יצה"ר פון בלעם‪ ,‬וואָס דאָס איז געווען ד ָא אין אַמעריקע וואָס‬
‫רבים חללים הפילה‪ ,‬מ'איז אַריינגעפאַלן אין די תאוות פון אַמעריקע‪ ,‬און דער רבי זי"ע‬
‫איז געקומען ד ָא און ער האָט אויפגעשטעלט דעם לגיון של מלך‪ ,‬אויפגעשטעלט אַז ַא‬
‫הייליגע תלמוד תורה‪ ,‬קינדער וואָס ווערן נתחנך מיט ַא בחינה פון כינוסו וכינוס בניו‪,‬‬
‫ס'איז כינוסו מען דאַרף וויסן מען לעבט נאָר אַזוי טאַקע פאַר זיך אַליין נישט מיט דעם‬
‫וואָס מען איז מחובר מיט די גאַס‪.‬‬
‫איך האָב געוואָלט אַרויסברענגען איין נקודה! מ'דאַרף באמת טראַכטן וויפיל כוחות‬
‫מ'לייגט אַריין אין די תלמוד תורה און אין די מיידל שולע‪ ,‬ס'איז נתפעל צו ווערן סיי פון‬
‫אַלע מלמדים און אַלע מנהלים‪ ,‬מען לייגט אַריין געוואַלדיגע געוואַלדיגע כוחות‪ ,‬מען‬
‫האַלט אין איין אַריינטראַכטן וויאַזוי מ'קען מער אַריינברענגען אין די קינדער יראת‬
‫שמים‪ ,‬מער תורה‪ ,‬מ'גייט אַרויס פון התפעלות ווי קינדער זענען קונה געוואַלדיגע‬
‫ידיעות אין לימודים מיט געוואַלדיגע יראת שמים‪ ,‬מ'זעט בחורים קומען אַרויף אין די‬
‫ישיבה באמת יראי שמים‪ ,‬מ'שטייט און מ'קוקט ווי מ'קען אין היינטיגן דור באַווייזן ב"ה‬
‫אַז ס'וואַקסן אויף אַזעלכע ערליכע קינדער‪ .‬ס'איז ַא געוואַלדיגע סייעתא דשמיא‪ .‬קיין‬
‫שום ספק בזכותו של אותו זקן‪ ,‬וואָס אונז גייען מיר בעקבותיו‪ַ ,‬א בחינה פון יעקב‪ ,‬וואָס‬
‫מיר גייען און מיר פּרובירן צו גיין און צוזאַמנעמען דאָס וואָס ער האָט אַוועקגעשטעלט‪,‬‬
‫דאָס איז מגין אַז מען זאָל קענען מגדל זיין אַזעלכע דורות‪.‬‬
‫אָבער דער שטן טרעפט אייביג פּלעצער ווי ס'זאָל נישט זיין דער כינוסו וכינוס בניו‪.‬‬
‫דאָס זיין צוזאַמגענומען פאַר זיך און נישט האָבן דעם שייכות מיט די גאַס‪ .‬איינע פון‬
‫די יצה"ר'ס איז דער ענין פון "נגינה"‪ .‬ס'איז ליידער ַא געוואַלדיגע גרויסע מספחת דער‬
‫ענין פון ניגונים וואָס אויף פאַרשידענע אופנים ברענגט מען אַריין וואָס ס'איז ַא בחינה‬
‫פון זמר יוני‪ ,‬ס'ליגט דערין שטיקער טומאה שטיקער גוי'אישקייט‪ .‬און ס'דאַרף זיין ַא‬
‫זהירות ביי אונזערע אידן‪ ,‬אידן וואָס ווילן מחנך זיין קינדער אויף דעם וועג ווי דער רבי‬
‫זי"ע האָט אַוועקגעשטעלט‪ ...‬ס'ליגט ַא חוב אויף יעדן איד אַכטונג צו געבן ביי זיך אין‬
‫שטוב‪ ,‬ווייל דער כח פון נגינה איז ַא מורא'דיגער שטאַרקער כח‪ ,‬און אַכטונג צו געבן‬
‫וואָס ער ברענגט אַריין‪.‬‬
‫דאָס זעלבע לגבי לייען מאַטריאַל וואָס מ'ברענגט אַריין אין שטוב‪ .‬מ'נעמט אַריין‬
‫פאַרשידענע זשורנאַלן פאַרשידענע צייטונגען‪ .‬קען זיין אַז ס'שטייט דאָרטן גאַנץ שיינע‬
‫זאַכן‪ ,‬ס'איז באַ'טעמ'ט צו לייענען‪ ,‬ס'ליגט אָבער דאָרטן אַן ארס ווייל ס'שטאַמט פון‬
‫די וואָס האָבן נישט מקבל געווען דאָס וואָס דער רבי זי"ע האָט פון אונז פאַרלאַנגט‬
‫און וואָס ער האָט אַוועקגעשטעלט אַז מ'זאָל קענען זיך פירן בקדושה‪ ,‬ס'ברענגט צו‬
‫אַז מ'זאָל נישט האָבן אָפּגעהאַקט און אָפּגעטיילט פון די וועלט‪ ,‬אָפּגעהאַקט פון די וואָס‬
‫האָבן נישט די קבלה און זיי פירן זיך טאַקע נישט אַזוי און זיי האָבן נישט דעם כח עומד‬
‫צו זיין צוליב דעם אין די נסיונות‪ .‬דאָס איז אונזער התחייבות אין דעם זעלבן זמן ווען‬
‫מיר קומען זיך צוזאַם מחזק זיין די מוסדות!‬
‫און מ'דאַרף וויסן אַז די מוסדות‪ ,‬מ'לייגט אַריין געוואַלדיגע כוחות און מען שפּאָרט‬
‫נישט קיין געלט און קיין כח און קיין מיה‪ ,‬די הנהלה גשמית גיט זיך אַוועק מיט די‬
‫גרעסטע מאָס איבערגעגעבנקייט‪ ,‬מ'טראַכט און מ'זוכט‪ .‬ווען מען קומט זאָגן וואָס‬
‫אימער מען דאַרף האָבן‪ ,‬וואָס ס'פעלט זיך אויס פאַר'ן רוחניות איז מען גרייט צו טון‪.‬‬
‫ס'איז שווערע זמנים‪ ,‬יעדער איינער ווייסט‪ ,‬מען דאַרף נישט מסביר זיין‪ ,‬אָבער מען דאַרף‬
‫געדענקען אַז אין דעם זכות וואָס מען וועט מחזיק זיין די תורה‪ ,‬אפילו ווען ס'קומט‬
‫נישט אָן אַזוי גרינג‪ ,‬אָבער מען וועט זיך אָנשטרענגען און דער אייבערשטער וועט זען‬
‫אַז אידן ווילן אויפהאַלטן דעם פך שמן טהור‪ ,‬דער נר חנוכה‪ ,‬מ'זאָל קענען זיין הרואה‬
‫נר חנוכה‪ ,‬מ'זאָל קענען זען די נרות און קענען זאָגן דעם שעשה ניסים לאבותינו‪ ,‬צו‬
‫קענען מאַכן די ברכה‪ ,‬וועט דער אייבערשטער משפיע זיין פאַר יעדן איינעם אַלע‬
‫השפעות טובות‪ ,‬מ'זאָל קענען טאַקע מחזיק זיין די תורה‪ ,‬און יעדער איינער זאָל זוכה‬
‫זיין צו שפע ברכה והצלחה צו קענען מגדל זיין ערליכע אידישע דורות מתוך שמחה ונחת‬
‫והרחבה‪ ,‬ביז דער אייבערשטער וועט העלפן אונז וועלן מיר זוכה בקרוב צו התרוממות‬
‫קרן התורה וישראל בהתגלות כבוד שמים עלינו במהרה בימינו אמן‪.‬‬
‫)סעודת הודאה מוצש"ק פ' וישב כ"א כסלו תשע"א באולם וועסטערן פּלאַזאַ(‬
‫המקבל עליו עול תורה מעבירין ממנו עול מלכות ועול דרך ארץ‬
‫‪...‬נא‪ ,‬אז ס'קומט זיך צוזאם דא דער גאנצער ציבור וואס העלפט צו פאר די‬
‫מוסדות‪ ,‬יעדער איינער וואס איז זיך משתתף איז דער מְעַשה וואס זעט אז די תורה הק'‬
‫זאל קענען האבן א קיום‪ ,‬ממילא איז ער א חלק אין דעם מקבל עליו עול תורה‪ ,‬ער נעמט‬
‫אויף זיך דעם עול פון די תורה‪ ,‬דער עול וואס איז דא אויף די הנהלה וואס טראגן דעם‬
‫עול פון די געלט צו קענען דעקן דעם בודזשעט‪ ,‬אז די תורה זאל האבן א קיום‪.‬‬
‫איז די אלע אידן וואס קומען זיך צוזאם יעדער איינער וויפיל ער לייגט אריין איז ער‬
‫א בחינה פון המקבל עליו עול תורה‪ ,‬און ממילא מעבירין ממנו עול מלכות ועול דרך ארץ‪,‬‬
‫וויפיל ער איז מקבל אויף זיך דעם עול תורה אזויפיל וועט ער זוכה זיין אראפצונעמען‬
‫פון זיך דעם עול מלכות ועול דרך ארץ‪.‬‬
‫דער אמת איז‪ ,‬געווענליך ווען מ'גייט ארויף צו א איד דארף מען אים מסביר‬
‫זיין וואס דער מוסד איז און פארוואס מ'דארף געלט‪ ,‬די אלע אידן וואס זענען זיך דא‬
‫צוזאמגעקומען דארף מען נישט מסביר זיין וואס דער מוסד איז און וואס מ'טוט אויף מיט‬
‫גיין נאך געלט‪ ,‬די אלע אידן גייען נאך געלט! עס איז נאר אזויפיל‪ ,‬אז נדברו יראי ה' איש‬
‫אל רעהו‪ ,‬און איש את רעהו יעזורו ולאחיו יאמר חזק‪.‬‬
‫דער אייבירשטער קוקט זיך צו וויאזוי אידן קומען זיך צוזאם‪ ,‬ווייל דער תכלית‬
‫פארוואס מ'קומט זיך צוזאם איז טאקע מקבל צו זיין אויף זיך דעם עול תורה‪ .‬דער‬
‫אייבירשטער זאל טאקע העלפן פאר יעדן איינעם עס זאל אנקומען גרינגערהייט‪ ,‬און‬
‫מ'דארף געדענקן וויפיל עול תורה מ'נעמט אויף זיך ארויף לעומת זה נעמט מען פון זיך‬
‫אוועק אנדערע זאכן אויך‪ ,‬עול דרך ארץ‪ ,‬עס איז זה לעומת זה‪.‬‬
‫דער אייבירשטער זאל העלפן יעדן איינעם אז יעדער זאל מצליח זיין ביי וואס‬
‫מ'טוט‪ ,‬דער זכות פון די תורה הק' זאל באגלייטן יעדן איינעם‪ ,‬יעדער דארף האבן כל‬
‫ברכות האמורות בתורה‪ ,‬יברכך ה' בממון‪ ,‬יברכך ה' וישמרך בבנים ובבנות‪ ,‬מ'דארף‬
‫האבן אלע השפעות טובות‪ ,‬זאל דער אייבירשטער משפיע זיין פאר יעדן איינעם מצליח‬
‫צו זיין ביי אלעם וואס מ'דארף צו האבן‪ ,‬דער זכות פון די תורה הקדושה זאל באגלייטן‬
‫יעדן איינעם אז מ'זאל זעהן אסאך נחת מיט הרחבת הדעת מיט אלע השפעות טובות‪,‬‬
‫און קענען מגדל זיין ערליכע אידישע דורות געזונטערהייט‪.‬‬
‫)אצל מסיבת העסקנים בבית הרבני המפואר מוה"ר בנציון לאנדא הי"ו חבר הנהלת המוסדות(‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪7‬‬
‫א קאפיטל היסטאריע‪:‬‬
‫אונטערן‬
‫פרייען‬
‫הימל‬
‫אן א דאך‬
‫איבערן קאפ!‬
‫אן אומבאקאנטע קאפיטל היסטאריע ווען הונדערטער בית רחל תלמידות האבן זיך פון איין מינוט אויף די אנדערע‬
‫געטראפן אן קיין דאך איבער'ן קאפ‪ ,‬און זענען געווען געצווינגען צו לערנען עטליכע טעג אונטערן פרייען הימל‪ ,‬אן אקט‬
‫וואס האט אויפגעשטורעמט די רעגירונגס אינסטאנצן און האט געברענגט דערצו אז די הנהלת המוסדות האט באקומען‬
‫פון די רעגירונג צוויי גרויסע בנינים‪ ,‬דער בילדונג אויף דעגרוי סטריט פאר א תלמוד תורה פאר די יונגלעך‪ ,‬און דער‬
‫גיגאנטישער פעטשען עוועניו בילדונג פאר א בית רחל פאר די מיידלעך‪.‬‬
‫מיר וועלן איבערגעבן דאס ווארט פאר הרבני החשוב המפואר איש חיל ורב פעלים מוה"ר הערץ פרענקל הי"ו‪,‬‬
‫דער לאנג‪-‬יעריגער ענגלישער מנהל אין די מיידל שולע‪ ,‬לכבוד זיין זעלטענעם אויפטריט ביים היי‪-‬יאריגן דינער השנתי‪,‬‬
‫ווען ער וועט באעהרט ווערן פאר זיין געטרייע זעלטן‪-‬איבערגעגעבענע ארבייט לטובת מוסדותינו הק' וואו ער ארבעט‬
‫געטריי שוין העכער פופציג יאר כלן שוין לטובה‪ ,‬וואס ער איז געווען דער הויפט שפילער אין דעם געלונגענעם קאמף‬
‫מיט די רעגירונגס ביוראקראטיע‪ ,‬אדער ווי ער כאראקטעריזירט עס "די זיסע רעוואלוציע"‪ ,‬און הערן וויאזוי ער שילדערט‬
‫גאר לעבעדיג און אינטערעסאנט יענעם היסטארישן געשעעניש‪ ,‬וואס איז איין רינגעלע אינעם לאנגן קייט פון זיינע‬
‫פערזענליכע עראינערונגען פונעם אמאליגן גלאררייכן פארגאנגענהייט‪:‬‬
‫עס הערט זיך זייער סקעפטיש דער געדאנק‬
‫איינצוארדענען סקול פאר די מיידלעך אויף די גאס‬
‫אונטערן פרייען הימל תחת כיפת השמים‪ ,‬אזוינס‬
‫איז אוממעגליך צו טאן! מ'קען טאקע נישט?! אבער‬
‫אין פאקט האט מען אבער יא אזוי געטאן! אט דער‬
‫אומדערהערבארער באשלוס‪ ,‬באגלייט מיט די ברכה‬
‫פון מרן רבינו הקדוש זי"ע‪ ,‬האט למעשה געפירט צו א‬
‫גרויסן געווינס פאר די סאטמארער מיידל שולע בפרט‬
‫און פאר אונזער גאנצע געמיינדע בכלל ווי איר וועט‬
‫ווייטער אויספירליך ליינען‪.‬‬
‫עס איז געווען א ווארעמער שיינער טאג‪ ,‬א‬
‫זוניגער אפריל אינדערפרי‪ ,‬ווען כ'האב ארויפגעקוקט‬
‫צום הימל‪ ,‬און געקלערט צו מיר זעלבסט‪:‬‬
‫יא‪ ,‬היינט קוקט אויס א פאסיגער טאג צו‬
‫אראנדזשירן די שולע קלאסן אינדרויסן אויף די‬
‫גאס!‪...‬‬
‫עס איז געווען א גאר דרייסטער שריט פון אונזער‬
‫זייט‪ .‬מיר אלע זענען געווען אין א פארלעגענהייט צו‬
‫מ'זאל דאס טאקע טאן‪ ,‬אפילו ר' ליפא פריעדמאן‬
‫ע"ה דער מנהל המוסדות איז לכתחילה געווען‬
‫סקעפטיש צו דעם געדאנק‪ ,‬אבער איך האב מיך מיט‬
‫אים איינגעשפארט‪" :‬מיר האבן נישט קיין אנדערע‬
‫ברירה‪"...‬‬
‫‪8‬‬
‫לאמיר אבער שילדערן די אנטוויקלונגען פון‬
‫דעם געשעעניש פון גאנץ אנפאנג!‬
‫***‬
‫א טאג נאך פסח שנת תשכ"ג זענען מיר‬
‫צוריקגעקומען אין מיידל שולע און באגעגנט א גרויסן‬
‫שלאס אויפן טיר פונעם "בארום סטריט בילדונג"‪ .‬די‬
‫רעגירונג האט פארזיגעלט די געביידע וועלכעס האט‬
‫ביז דאן געדינט אלס א לאקאל פאר די בית רחל און‬
‫פאר די תלמוד תורה‪ .‬אויפן טיר האט געהאנגען א‬
‫מודעה אונטערגעשריבן פון די מארשאלס אז דער‬
‫בילדונג איז פארשלאסן געווארן דורך א פארלאנג פון‬
‫די ניו יארק סיטי מארשאל אפטיילונג‪.‬‬
‫נאך צוויי מאנאטען‪ ,‬ביז די ענדע פונעם לערן‪-‬יאר‪ ,‬און‬
‫אויפ'ן קומענדיגן יאר – האבן מיר געקלערט – וועלן‬
‫מיר זיך שוין אויף עפעס אן אופן אן עצה געבן‪.‬‬
‫אבער דאן האט צו אונזער שאק פאסירט דאס‬
‫איבערראשענדע‪ .‬די שטאט איז געוואר געווארן אז‬
‫אום יו"ט פסח און חול המועד נוצן מיר נישט דעם‬
‫בילדונג האבן זיי אן קיין פריערדיגע ווארענונגען‬
‫באשלאסן אפצושפארן דעם בילדונג‪ ,‬ארויסשטעלנדיג‬
‫מיט דעם אקט א סך הכל פון ‪ 1500‬תלמידים און‬
‫תלמידות אויף די גאס‪...‬‬
‫צום ערשט זענען מיר ארומגעלאפן אנקלאפן ביי‬
‫די הויכע פענסטערס פון די רעגירונג‪ ,‬אין סיטי‪-‬האלל‪,‬‬
‫וכדומה‪ ,‬מיר האבן פארפירט און זיך געבעטן ביי די‬
‫פאליטישאנס זיי זאלן אונז העלפן‪ ,‬וואס‬
‫ָ‬
‫הויכראנגיגע‬
‫זאלן מיר טאן מיט ‪ 1500‬קינדער אויף די גאס‪ ,‬זיבן‬
‫הונדערט יונגלעך און אכט הונדערט מיידלעך האבן‬
‫נישט קיין מקום מנוחה‪ ,‬אבער מיר זענען אין ערגץ‬
‫נישט אנגעקומען‪ .‬אלע אזוי גערופענע רעגירונגס‬
‫געהילפן האבן זיך ארויסגעדרייט מיט ווערטלאזע‬
‫אויסריידן און פארשפרעכונגען אז זיי וועלן פרובירן‬
‫צו טאן וואס מעגליך‪ ,‬נישט אנגעבנדיג וואס און ווען‬
‫זיי האבן בדעה צו טאן און מיר זענען ביזדערווייל‬
‫געשטאנען אובד עצות‪.‬‬
‫מיר זענען דערפון געווארן שאקירט ביז גאר‪.‬‬
‫שוין א לענגערע צייט בעפאר דעם האבן מיר זיך‬
‫דערוויסט אז די אויטאריטעטן פלאנען איבערצונעמען‬
‫דעם בילדונג אין דער ארומיגער באדען אויפצובויען‬
‫דערויף א גראנדיעזער האוזינג פראיעקט‪ .‬די שטאט‬
‫פירער האבן אונז עטליכע מאל געשריבן בריוו אז‬
‫זיי ענדיגן אונזער ליעס און מיר זאל זיך גיין זוכן אן‬
‫אנדערער לאקאל פאר די מוסדות‪ .‬אבער הרה"ח‬
‫ר' ליפא פריעדמאן ע"ה דער מנהל המוסדות‪ ,‬איז‬
‫געשטאנען מיט זיי אין קאנטאקט און אינטערווענירט‬
‫אז זיי זאלן אונז לאזן נוצן דעם בילדונג אויף לכה"פ‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫פאר די אלגעמיינע פרעמדע גאס וואס עס באדייט אז‬
‫‪ 800‬מיידלעך האבן נישט קיין דאך איבערן קאפ‪ ,‬און‬
‫כ'האב געזאגט פארן רבי'ן זי"ע אז אויבאויף קוקט מיין‬
‫פלאן אויס דער איינציגסטער אויסוועג וויאזוי מ'קען‬
‫האפן צו באקומען א בילדונג פון די שטאט‪-‬ראט אויף‬
‫די קומענדיגע צוויי חדשים און דארטן צוענדיגן דעם‬
‫לערן יארן ביזן זומער‪.‬‬
‫די יונגלעך איז געווען פיל גרינגער צו פלאצירן‪.‬‬
‫מיר האבן איינגעארדענט די יונגלעך איבער די‬
‫וויליאמסבורגער בתי מדרשים און שולן‪ ,‬דא א קלאס‬
‫און דארט א קלאס‪ ,‬און אזוי האט מען מער ווייניגער‬
‫פריוויזאריש פלאצירט אלע יונגלעך‪ ,‬פארשטייט‬
‫זיך אז עס איז נאר געווען גוט פאר א צייטווייליגער‬
‫לעזונג‪ ,‬אבער עס איז פארט בעסער געווען פון‬
‫גארנישט‪ .‬נאך אלעם איז דאך פאר יונגלעך בעיקר‬
‫גענוג א בית המדרש מיט ספרים‪...‬‬
‫אנדערש אבער איז געווען די געשיכטע מיט די‬
‫מיידלע‪ ,‬וואס מיר האבן מיר נישט געקענט פלאצירן‬
‫אין קיין שולן‪ .‬טראצדעם וואס מיר האבן למעשה‬
‫ערהאלטן א פארשפרעכונג פון די רעגירונג אז זיי‬
‫וועלן עפעס פרובירן צו טון מיר זאלן קענען פלאצירן‬
‫די מיידלעך ערגעצוואו‪ ,‬אבער ביי די שטאטישע‬
‫ביוראקראטיע קען אזא ביטע דויערן א לענגערע‬
‫צייט‪ ,‬א מאנאט אדער צוויי און צומאל אפילו א יאר‪,‬‬
‫און די הנהלה האט זיך קריטיש וויכטיג גענויטיגט אין‬
‫א פלאץ זאפארט‪.‬‬
‫איך האב גע'טענה'ט פאר די הנהלה‪ :‬מיר‬
‫מוזן טאן עפעס גאר א דראסטישער אקט וואס זאל‬
‫אויפטרייסלן די שטאטישע פירער! און דאן האב איך‬
‫געמאלדן מיין אויבנדערמאנטן פלאן‪ :‬מיר גייען מאכן‬
‫סקול אויף די גאס‪ ,‬דאס וועט אן צווייפעל ברענגען‬
‫די ערווארטעטע רעזולטאטן! די גאנצע שולע מגדול‬
‫ועד קטן‪ ,‬די עלעמענטרי און הויך שולע קלאסן‪ ,‬וועלן‬
‫עטליכע טעג לערנען אויפן גאס תחת כיפת השמים‬
‫נעבן דעם אפגעשפארטן בילדונג‪.‬‬
‫טראץ די קעגנערשאפט פון א טייל הנהלת‬
‫הישיבה מיטגלידער האב איך מיך געהאלטן פעלזן‬
‫פעסט ביי מיין פלאן‪ .‬כ'האב געפרעגט די הנהלת‬
‫הישיבה "אדרבה זאגטס מיר א בעסערן פארשלאג‬
‫וואו צו לייגן די מיידלעך"?! אין די בתי מדרשים איז‬
‫אוממעגליך! לאזן די מיידלעך אינדערהיים קומט‬
‫נישט אין באטראכט! אין רוב שטובער האבן אין‬
‫יענע צייט ביידע עלטערן געארבייט ביטער שווער‬
‫זיך מוטשענענדיג צו ברענגען חיונה אין שטוב‪ ,‬און‬
‫ווייל די שטאטישע באהערדע האט אונז באשלאסן‬
‫ארויסצושטעלן אויף די גאס קען מען נאכנישט לאזן‬
‫קינדער אינדערהיים אגאנצן טאג!‬
‫ר' ליפא פריעדמאן ע"ה‪ ,‬כאטש ער איז פון‬
‫אנפאנג נישט געווען אזוי ענטוזיאסטיש צו מיין‬
‫פארשלאג‪ ,‬האט ער באשלאסן צו גיין צוזאמען מיט‬
‫מיר פרעגן דעם רבי'ן ז"ל כדת מה לעשות‪ .‬איך האב‬
‫פארגעלייגט פאר'ן רבי'ן זי"ע מיין סטראטעגיע‪ ,‬אז מיר‬
‫מוזן טאן גאר א דראמאטישער שריט אויפצושפילן‬
‫דער רבי זי"ע האט נאכן אריינטראכטן עטליכע‬
‫מינוט צוגעשטימט צום פלאן‪ ,‬און געגעבן זיין ווארעמע‬
‫ברכה אז מיר זאלן מצליח זיין‪ .‬און מיט אט די ברכה‬
‫און ערמוטיגונג פון רבי'ן זענען מיר פאראויסגעגאנגען‬
‫מיט'ן פלאן‪.‬‬
‫***‬
‫ר' הערץ הי"ו שילדערט ווייטער זיינע גאר‬
‫דראמאטישע זכרונות בטוב טעם ודעת‪:‬‬
‫צום ערשט האב איך זיך געוואנדן צו די פאליציי‬
‫דעפארטמענט פאר א פערמיט אפצושפארן די גאס‪.‬‬
‫כ'האב געזאגט פאר'ן סארדזשענט אז איך דארף אן‬
‫ערלויבעניש אפצושפארן די גאסן אויף בארום סטריט‬
‫צווישן לענארד און מאנהעטען עוועניו אויף א שטיק‬
‫צייט‪ ,‬ווייל מיר ווילן דארטן האבן שולע פאר די‬
‫מיידלעך‪ .‬פרעגט ער מיך ווי לאנג קלערסטו וועט די‬
‫גאס דארפן זיין בלאקירט? "אויף א טאג צוויי" האב‬
‫איך אים געענטפערט‪.‬‬
‫פרעגט ער מיר ביסטו נאריש עס איז א‬
‫פארנומענע גאס‪ ,‬מיר קענען עס נישט אפשפארן‬
‫אפילו אויף אפאר שעה אפאר טעג קומט נישט אין‬
‫באטראכט! האב איך אים שיינערהייט ערקלערט אז‬
‫מיר גייען סיי ווי גיין לערנען אויף די גאס‪ ,‬און אויב‬
‫וועט עטס נישט געבן קיין צושטימונג אפצושפארן די‬
‫גאס אויף בארום סטריט נעבן די שול געביידע‪ ,‬וועלן‬
‫מיר קומען מאכן דעם סקול‪-‬פראטעסט פארענט‬
‫פונעם פאליציי דעפארטמענט‪ ,‬דארטן וועלן אלע‬
‫מיידלעך לערנען אויף די גאס‪ ,‬ערקלערנדיג דערביי‬
‫אונזער פארלעגנהייט אין וועלכן מיר געפינען זיך און‬
‫וואס אונזער ציל איז‪.‬‬
‫ער איז געווען אין א דילעמע וואס צו טון האט‬
‫ער מיר געזאגט גיי רעדט צום קעיפטען‪ .‬כ'האב מיך‬
‫געוואנדן צום קעפטעין און אים ערקלערט אונזער‬
‫שווערע סיטואציע אין וואס מיר געפינען זיך‪ ,‬זייענדיג‬
‫אויף דער גאס מיט א שולע פון ‪ 800‬מיידלעך‪ ,‬און די‬
‫קינדער מוזן באקומען א געהעריגער חינוך ערציאונג‬
‫און קענען נישט בלייבן אליין אינדערהיים‪ ,‬וויבאלד‬
‫מערסטענס טייל פון זייערע עלטערן זענען מלחמה‬
‫איבערלעבער און הארעווען שווער צו ברענגען אביסל‬
‫ברויט אין שטוב‪ ,‬דעריבער קוקען מיר זייער ארויס‬
‫אז דער אקציע איינצוארדענען די שולע אויף די גאס‬
‫וועט ברענגען א לעזונג צום קריטישן פראבלעם‪ ,‬אז די‬
‫שטאטישע אדמיניסטראציע וועט אונז אדרעסירן און‬
‫העלפן שאפן אן אנדערער בילדונג‪.‬‬
‫דרייען‬
‫זיך‬
‫אינדרויסן אויף‬
‫די גאס אן די‬
‫נויטיגע שוץ‪" .‬מיר דארפן האבן פאליציי אויף ביידע‬
‫זייטן פון די גאס‪ ,‬צו באוואכן די גאנצע צייט אויף די‬
‫קלאסן פון די מיידלעך"‪ ,‬האב איך אים געזאגט‪.‬‬
‫מיט'ן אייבערשטענס הילף האט ער אויך דעם‬
‫פארלאנג נאכגעגעבן און האט באפוילן צוצושטעלן די‬
‫נויטיגע פאליצייאישע שוץ‪.‬‬
‫דא האבן מיר זיך דערזען מיט נאך אן‬
‫ערנסטערע פראבלעם‪ .‬צו האבן שולע אויף די גאס‬
‫פאר הונדערטער מיידלעך דארפן מיר האבן צוטריט‬
‫צו געוויסע איינריכטונגען אינעם בילדונג‪ ,‬ווי‬
‫בית הכסא'ס‪ ,‬נטילת ידים‪ ,‬און צום קיך מיט אירע‬
‫צוגעהערן‪ .‬דער פארלאנג איז שוין נישט געווען קיין‬
‫לייכטע זאך ווייל די מארשאלס האבן פארדעכטיגט‬
‫אז מיר פלאנען זיך אריינצוכאפן מיט געוואלד אינעם‬
‫בילדונג און דאס צוריק איבערנעמען‪ .‬זיי האבן‬
‫געשטעלט מארשאלס צו באוואכן אלע אריינגענג אז‬
‫מיר זאלן זיך נישט פרובירן אריינצובאקומען אינעם‬
‫ליידיגן בילדונג‪.‬‬
‫בין איך געגאנגען צום הויפט מארשאל און כ'האב‬
‫אים קלאר געשטעלט אז ער האט נישט פארוואס‬
‫מורא צו האבן ווייל מיר פלאנען נישט אריינצוגיין‬
‫אינעם בילדונג מיט געוואלד‪" .‬מיר פלאנען נישט צו‬
‫רעוואלטירן קעגן די שטאטישע פארלאנגען מיר‬
‫ווילן בלויז נוצן די נויטיגע איינריכטונגען וואס פעלט‬
‫זיך אויס און מיר דארפן זיין באשטעטיגונג צו קענען‬
‫אריינגיין אינעם בילדונג"‪ ,‬האב איך מיך געבעטן צו‬
‫אים מיט בארעמהארציגקייט‪.‬‬
‫איך האב אים געזאגט אז מיר האבן שוין‬
‫אנגעגרייט עטליכע טיטשערס וואס זאלן זיך‬
‫אפגעבן מיט'ן אריינפירן די מיידלעך אינעם בילדונג‬
‫איינגעטיילט אין קליינע גרופעס‪ ,‬די קלענערע‬
‫מיידלעך מער אפטער און די גרעסערע איינמאל‬
‫יעדע שעה‪ .‬די מארשאלס האבן דיסקוטירט אונזער‬
‫ביטע און איך האב זיי גאראנטירט און געגעבן מיין‬
‫עהרן ווארט אז מ'ען קען אונז געטרויען‪ ,‬און כ'האב זיי‬
‫צוגעזאגט אז מיר פלאנען בשו"א נישט צו מאכן קיין‬
‫שום איבערקערענישן אדער פארכאפן די געביידע‪.‬‬
‫למעשה האבן זיי אונז נאכגעגעבן דעם פארלאנג‪.‬‬
‫האלטענדיג דא זענען מיר נאך געגאנגען א‬
‫דער קעפטעין האט באלד ארויסגעוויזן‬
‫פארשטענדעניש און מיטלייד מיט אונזער מצב און‬
‫האט געגעבן זיין איינשטימונג צו אונזער פלאן‪.‬‬
‫איך האב אים דערביי געבעטן ער זאל אויך‬
‫צושטעלן פאליצייאישע וואך פאר די הונדערטער‬
‫מיידלעך‪ .‬מ'קען נישט לאזן קיין הונדערטער מיידלעך‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪9‬‬
‫די וועטער האט מיטגעשפילט און אלעס איז‬
‫געגאנגען כשורה‪ .‬די ערשטע טאג שולע אויף דער‬
‫גאס איז אריבער און מיר האבן נישט צוריק געהערט‬
‫קיין שום רעאקציע פון די רעגירונגס באהערדע‪.‬‬
‫שטאפל פאראויס‪ ,‬מיר האבן געדארפט אראנדזשירן‬
‫און איינטיילן די ’קלאס‪-‬צימערן' זעלבסט‪ .‬איך בין‬
‫ארויס אויפ'ן גאדער און אנגעצייכענט די גאס מיט‬
‫א דיקע ווייסע קרייד‪ ,‬איינטיילענדיג די גאס אין‬
‫קעסטעלעך לויט די צאל קלאסן וואס מיר האבן‬
‫דאן געהאט‪ ,‬צוזאמען האבן מיר דאן פארמאגט‬
‫אומגעפער ‪ 30‬קלאסן‪ .‬יעדע קלאס האט באקומען‬
‫א קרייד‪-‬אנגעצייכענטער קעסטל‪ ,‬גענוג גרויס אז‬
‫די מיידלעך זאלן דארט קענען שטיין אגאנצן טאג‪,‬‬
‫און די קעסטעלעך זענען פארוואנדלט געווארן אין‬
‫פריוויזארישע לערן‪-‬צימערן‪...‬‬
‫***‬
‫די לערערינס און די מיידלעך זענען געקומען אין‬
‫שולע און עס איז אנגעגאנגען סקול ווי א געווענליכער‬
‫טאג‪ .‬קיין טישן האט מען נישט געהאט האבן די‬
‫מיידלעך געשריבן זייערע לימודים‪ ,‬האלטענדיג די‬
‫ביכער אויפ'ן רוקן פון די מיידלעך וועלכע זענען‬
‫געזעצן א שורה פאר זיי‪.‬‬
‫פארמיטאג האט מען געלערנט אידיש און‬
‫נאכמיטאג האט מען געלערנט די לימודי חול‪ .‬די‬
‫וועטער האט ב"ה צוגעשפילט אז עס איז געווען א‬
‫ווארעמער טאג און אלעס איז ב"ה געגאנגען כשורה‪.‬‬
‫אויף צוצוגרייטן דאס עסן פאר לאנטש זענען‬
‫מיר יא ערלויבט געווארן צו נוצן דעם קיך‪ ,‬און מיר‬
‫האבן אנגעגרייט סענדוויטשעס און געטראנקן‪ ,‬און די‬
‫מיידלעך זענען אין קלענערע גרופעס אריינגעגאנגען‬
‫זיך וואשן די הענט‪.‬‬
‫וואו זענען די מיידלעך געזעצן? מ'קען דאך‬
‫נישט שטיין אגאנצן טאג? און קיין בענקלעך האבן מיר‬
‫נישט אנגעגרייט‪ .‬זענען די מיידלעך געזעצן אויף די‬
‫סייד‪-‬וואלקס און אויפ'ן שטראז‪ ,‬און אזוי אנגעשעפט‬
‫כוח ווייטער צו ’שטיין' אין זייערע ’קלאסן'‪.‬‬
‫אין די פרייע צייט האבן די מיידלעך פארברענגט‬
‫מיט שפילן‪ ,‬זינגענדיג און טאנצענדיג לוסטיג און‬
‫לעבעדיג‪...‬‬
‫ווי געזאגט‪ ,‬האבן די מארשאלס מיך און‬
‫להבחל"ח ר' ליפא פריעדמאן ע"ה ערלויבט צו ניצן‬
‫דעם אפיס אינעם בילדונג‪ ,‬וויבאלד מיר האבן זיי‬
‫ערקלערט אז מען מוזן האבן א קאמאנד צענטער פון‬
‫וואו צו קאמיוניקירן אין פאל פון אן עמערדזשענסי‪.‬‬
‫נאכן איינזען אז מיר האבן טאקע נישט בדיעה צוריק‬
‫צו פארכאפן דעם בילדונג מיט געוואלד‪ ,‬האבן זיי‬
‫אונז געגעבן ערלויבעניש צו נוצן דעם אפיס אלס‬
‫קאמאנד‪-‬צענטער‪.‬‬
‫‪10‬‬
‫אבער אינעם צווייטן טאג האט די נייעס‬
‫אנגעהויבן ציען אינטערעסע ביי די אלגעמיינע מידיא‬
‫און פרעסע‪ ,‬וועלכע זענען אראפגעקומען דעקן די‬
‫אומגלויבליכע סצענע‪ .‬דער ’טיימס' און סי‪.‬בי‪.‬עס‪.‬‬
‫קוואלן‪ ,‬האבן אראפגעשיקט רעפארטערס זיי‬
‫נייעס ַ‬
‫זאלן גיין אנאליזירן דעקן די סענזאציע‪ ,‬און זיי האבן‬
‫טאקע געגעבן א ברייטע דעקונג דערפאר אויף די‬
‫ּ’פריים‪-‬טיים' נייעס פון ביינאכט‪.‬‬
‫פארציילט ר' הערץ ווייטער‪ :‬אינעם צווייטן טאג‬
‫האב איך מיך אויפגעשטעלט אויף א קאר און כ'האב‬
‫געגעבן א פייערדיגע ערמוטיגונגס רעדע פאר די‬
‫מיידלעך און אויסגעפירט מיט פאטאס‪:‬‬
‫"ענקערע עלטערן האבן איבערגעלעבט די‬
‫גרויזאמע מלחמה‪ ,‬זיי זענען בייגעקומען הונגער און‬
‫קעלט‪ ,‬אבער עטס מיידלעך האטס ב"ה וואס צו עסן‬
‫און וואו אהיימצוגיין שלאפן‪ ,‬ממילא איז נישט אזוי‬
‫געפערליך אז מ'לערנט אפאר טאג אינדרויסן אויף די‬
‫גאס און דורכדעם וועלן מיר האפענטליך באקומען א‬
‫בילדונג וואו צו לערנען"‪...‬‬
‫די מיידלעך האבן אפלאדירט און געפאטשט מיט‬
‫די הענט און זענען געווארן שטארק אויפגעהייטערט‬
‫און ערמוטיגט פון מיינע פייערדיגע חיזוק רייד‪.‬‬
‫ארויסגעשטעלט האט זיך אז דאס לערנען אויף‬
‫די גאס איז געווען אן אינטערעסאנטער געשעעניש‬
‫פאר אלעמען‪ .‬אפילו די רעביצין הרבנית הצדיקת מרת‬
‫אלטא פיגא ע"ה מיט א גרופע חשובע פרויען זענען‬
‫אראפגעקומען באזוכן די גאס‪-‬שולע‪ .‬און זייער וויזיט‬
‫איז געווען א געוואלדיגער ערמוטיגונג פאר אלעמען‪.‬‬
‫אבער עס איז זייער גוט געווען אזא שולע אויף‬
‫דער גאס פאר צוויי דריי טאג‪ ,‬עס האט נישט געטארט‬
‫געדויערן לענגער‪ .‬אזא אונטערנעמונג דארף זיך‬
‫אנהייבן און ווי שנעלער ענדיגן‪...‬‬
‫***‬
‫נאך די ברייטע מידיא דעקונג האבן מיר שוין‬
‫נישט געדארפט פערזענליך אנרופן דעם מעיאר אדער‬
‫זיינע געהילפן ווייל עס איז געווען איבער גענוג מענטשן‬
‫וואס האבן אריינגערופן אין סיטי האלל אויסצודרוקן‬
‫זייער אומצופרידנהייט צו דעם איבערגעאיילטן אקט‪,‬‬
‫"וואספארא סארט געשעפטן טוט עטס? מ'שטעלט‬
‫ארויס הונדערטער מיידלעך אויף דער גאס?" האט זיי‬
‫די פרעסע און אויך אלגעמיינע מענטשן פארגעווארפן‬
‫מיט פארדרוס‪.‬‬
‫וואכן‪.‬‬
‫י‬
‫ד‬
‫שטאטישע‬
‫באאמטע האט אבער ווייטער פרובירט צו טענה'ן‬
‫אז זיי קענען אונז נישט געבן קיין בילדונג ווייל זיי‬
‫האבן נישט יעצט ליידיג קיין געביידעס‪ .‬האב איך זיי‬
‫געענטפערט אז כ'בין זיכער אז צווישן אלע זייערע‬
‫בילדונגס קענען זיי טרעפן איין בילדונג וואס זאל אונז‬
‫ארייננעמען לכה"פ ביזן קומענדיגן יולי‪ .‬ביני לביני‬
‫וועלן מיר פרובירן אפירצוזוכן א בילדונג‪ ,‬צי דינגן‬
‫אדער קויפן‪ ,‬פאר'ן קומענדיגן שול‪-‬יאר‪.‬‬
‫שפעטער אין טאג איז שוין דער בילדונג‬
‫דעפארטמענט און די באורד אף עדיוקעישן געקומען‬
‫פארהאנדלן מיט אונז און האבן אונז אנגעבאטן‬
‫עטליכע פארשלאגן‪ .‬צום ערשט א פובליק שולע‬
‫געביידע אין קראון הייטס‪ ,‬וואס א חלק דערפון איז‬
‫געווארן גענוצט דורך גויאי'שע קינדער פון פובליק‬
‫סקול‪ .‬עס איז אבער נישט געווען געאייגנט פאר‬
‫אונז און מיר האבן אפגעווארפן זייער אנבאט‪ .‬מיר‬
‫האבן זיך גענויטיגט אין פריוואטקייט צו קענען‬
‫פראטיקצירן אונזער ווירטשאפט און אידישע לימודים‬
‫אומגעשטערט‪.‬‬
‫דאן איז פאר עמיצען פון די באהערדע‬
‫איינגעפאלן אז זיי האבן א בילדונג אויף פלעטבוש‬
‫עוועניו נעבן די ברוקלין בריק‪ ,‬וואס איז שוין נישט‬
‫געווארן גענוצט א לאנגע צייט‪ ,‬און ער האט געבעטן‬
‫מיר זאלן דאס גיין קוקן‪ .‬א חלק פונעם בילדונג איז‬
‫אמאל געווען א פאכשולע אנגעפילט מיט פילע אלט‪-‬‬
‫פארצייטישע מאשינעריי‪ ,‬פלאמבינג און קארפענטרי‬
‫סופלייעס‪.‬‬
‫עס איז געווען א ריזן געביידע פון ‪ 15‬שטאקן‪,‬‬
‫און עס האט פארמאגט די צאל קלאסן וויפיל מיר‬
‫האבן זיך גענויטיגט‪ ,‬אבער די קלאס‪-‬צימערן זענען‬
‫געווען אנגעפולט מיט אלע פארשטויבטע ראסטיגע‬
‫מאשינען וואס מ'האט שוין נישט גענוצט פאר‬
‫לאנגע יארן‪ ,‬און עס איז אונז אוממעגליך געווען‬
‫אויסצורייניגן דעם גאנצן בילדונג‪ ,‬בלויז צו רייניגן‬
‫צוויי שטאקן דערפון וואלט געדויערט עטליכע‬
‫חדשים‪ .‬די רעגירונג האט דעריבער באאויפטראגט‬
‫די סאניטאציע דעפארטמענט אריינצוגיין אהין מיט‬
‫א ריזיגע גרופע ארבייטערס און זיי האבן געארבייט‬
‫ארום דעם זייגער פאר ‪ 72‬שטונדן אין אפשטעל‪ ,‬אזוי‬
‫עס האט נישט גענומען לאנג און דער מעיארס‬
‫אפיס האט אונז אנגערופן זיך נאכפרעגן וואס ס'גייט‬
‫פאר? האב איך זיי געזאגט דעם גאנצן אמת אין פנים‪,‬‬
‫אז עס איז נישט קיין נייעס פאר זיי אז מיר זענען‬
‫געווארן אויסגעשפארט פון אונזער בילדונג און כאטש‬
‫מיר האבן זיך איינגעבעטן בתחנונים אז עטס זאלטס‬
‫אונז לאזן ביזן ענדע יאר‪ ,‬אבער עס האט אונז ווייניג‬
‫געהאלפן‪ .‬כ'האב אויסגעפירט אז מיר נויטיגן זיך‬
‫זאפארט אין א צייטווייליגער בילדונג אויף די פאר‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫דער אויסגאנג פון אונזער אקציע און‬
‫פארהאנדלונגען איז געווען אז די רעגירונג האט‬
‫אנגענומען נייע באציאונגן צו אונז‪ ,‬זיי האבן אונז‬
‫פרובירט צו העלפן ווייל זיי זענען געווען טיף‬
‫איבערראשט פון אונזער רעאקציע נישט וויסענדיג‬
‫אויסצורעכענען וואס מיר פלאנען נאך צו טון‬
‫אויפצורודערן די גאס‪ .‬און ווי דערמאנט איז אפילו‬
‫אונזער אייגענער עולם געווען פון אנפאנג קווענקלדיג‬
‫מורא האבנדיג פונעם אויסגאנג פון אונזער‬
‫רעוואלוציע‪ ,‬אבער עס איז ב"ה אריבער בשלום‪ ,‬עס‬
‫איז געווען א זיסע רעוואלוציע‪.‬‬
‫אז אויפ'ן קומענדיגן מאנטאג האבן מיר שוין געקענט‬
‫אהין אריינגיין‪.‬‬
‫אויך די פאליציי זענען געווען פון אונז שטארק‬
‫באאיינדרוקט‪ .‬אנפאנג זענען געווען שאקירט‬
‫וואספארא מכה עס האט זיי באטראפן‪ ,‬אבער אין די‬
‫ענדע האבן זיי זיך אויסגעדרוקט מיט שטוינונג איבער‬
‫אונז‪" :‬מיר וואלטן זיך געוואונטשן אז אונזערע שולעס‬
‫זאלן אינעווייניג קלאפן אזוי מוסטערהאפטיג און דרך‬
‫ארץ'דיג ווי ענקער שולע אינדרויסן"‪!...‬‬
‫***‬
‫מיר האבן ב"ה קיינמאל נישט געהאט קיין‬
‫דיסציפלין פראבלעם‪ .‬דער רבי פלעגט רופן די בית‬
‫רחל תלמידות "מיינע מיידלעך"‪ ,‬ער איז געווען‬
‫שטאלץ מיט זיי און ער האט געהאט פארוואס‪,‬‬
‫אפילו אויף די גאס האבן מיר געהאט זייער‬
‫פולשטענדיגע קאאפעראציע‪ .‬די מיידלעך האבן‬
‫געהאט איינזעניש און באגריפן דעם מצב און ווען‬
‫מ'האט געהייסן זיצן זענען זיי געזעצן‪ ,‬מ'האט‬
‫געהייסן אויפשטעלן זענען זיי געשטאנען מיט דרך‬
‫ארץ‪ ,‬צי שרייבן האבן זיי געשריבן‪ ,‬צי זיין שטיל איז‬
‫מען געווען שטיל‪ ,‬אא"וו‪.‬‬
‫ביי דעם שטאפל האבן שוין אלע סקעפטיקער‬
‫צו מיין מאדנעם פלאן איינגעגעבן אז דאס איז געווען‬
‫דער אייניצגסטער מהלך וויאזוי צו עררייכן א בילדונג‪,‬‬
‫און מיר האבן דאס טאקע מיט'ן באשעפערס הילף‬
‫באוויזן‪.‬‬
‫אבער דאס נוצן דעם בילדונג איז אויך נישט‬
‫געווען אזוי איינפאך‪ ,‬און עס האט זיך נאך אויסגעפעלט‬
‫אסאך פלאנירונגן‪ .‬מיר האבן געדארפט איינארדענען‬
‫די קלאסן‪ ,‬איינשטעלן מער טראנספארטאציע‪ ,‬און‬
‫מסדר זיין אן עס‪-‬זאל מיט א קיך פון וואו צו סערווירן‬
‫מאלצייטן פאר די שולע‪ .‬מיר האבן באקומען – דאכט‬
‫זיך – די אכטע און ניינטע שטאקן‪ .‬די שטאט האט אויך‬
‫געהאט צוגעשטעלט טישן און בענקלעך‪ ,‬וואס זיי‬
‫האבן געברענגט פון אנדערע פובליק שולעס‪ .‬זיכער‬
‫צו מאכן אז זיי פארזארגן אונז מיט אלע אונזערע‬
‫באדערפענישן‪.‬‬
‫איך האב גלייכצייטיג פארלאנגט פון די שטאט‬
‫ספעציעלע זיכערהייטס מאסנאמען ווייל בלויז דאס‬
‫צושטעלן די נאטורליכע קלאס באדערפענישן און‬
‫איינריכטונגען איז געווען ווייט פון א לייכטע זאך און‬
‫האט זיך געגרעניצט מיט אסאך סעפטי פראבלעמען‪,‬‬
‫ספעציעלע וויבאלד דער בנין איז געווען זייער א‬
‫גרויסער האט מען צוליב פייער רעגולעשאנס געמוזט‬
‫האלטן אפען אלע טויערן‪.‬‬
‫אפגערעדט אז ווען א קינד האט פארשפעטיגט‬
‫די באס האט דאס באדייט א גאנצע קאמפליקאציע‪,‬‬
‫ווייל די עלעוועיטערס וואס מען האט גענוצט‬
‫ארויפצופארן האט אויך געהאט ערנסטע פראבלעמען‪.‬‬
‫דאס אליין אז דער גאנצער בנין איז האלב ליידיג‪ ,‬און‬
‫דערצו האט די רעגירונג פארמאגט מענטשן אויף די‬
‫אנדערע שטאקן האט אנגעצויגן די אומשטענדן‪.‬‬
‫אבער ברוך השם די גאנצע צייט וואס מיר‬
‫זענען דארט געווען האבן מיר נישט געהאט קיין שום‬
‫אינצידענטן‪ ,‬מ'האט יעדן טאג עקסטער געדאנקט‬
‫דעם באשעפער אז ס'איז דורך בשלום נאך א טאג‪,‬‬
‫איך לייג דאס אויך צי אויפ'ן חשבון פון רבי'נס ברכת‬
‫הקודש‪ .‬עס איז געווען צוויי זייער שווערע מאנאטען‪,‬‬
‫און אין פאקט האבן מיר טאקע געענדיגט דעם לערן‪-‬‬
‫יאר מיט עטליכע טעג פריער ווי געפלאנט פשוט‬
‫ארויסצוגיין פון דארט זיכערערהייט‪ ,‬פארט אבער איז‬
‫עס געווען "א דאך איבער'ן קאפ"‪.‬‬
‫***‬
‫***‬
‫די ענדע פון די פרשה איז געווען אז ווען מיר‬
‫זענען אריינגעגאנגען צום רבי'ן זי"ע פארציילן אז‬
‫אונזער אקציע איז ב"ה גוט געלונגען מיטן גרעסטן‬
‫מאס הצלחה‪ ,‬האט אונז דער רבי געבעטן איין זאך‬
‫אז ווען מ'זוכט אפיר פרישע בנינים זאל מען זען אז‬
‫דער תלמוד תורה און די מיידל שולע זאלן נישט‬
‫זיין צי נאנט איינער צום אנדערן‪ ,‬עס זאל לכה"פ זיין‬
‫אפגערוקט אומגעפער ‪ 20‬גאסן‪ .‬ווייל ווי באקאנט‬
‫איז פאר'ן רבי'ן קיינמאל נישט געווען ניחא אז די‬
‫יונגלעך געפינען זיך אין איין בנין מיט די מיידלעך‪,‬‬
‫טראצדעם וואס ס'איז געווען גענצליך אפגעטיילט און‬
‫באזונדערע אריינגענג פון צוויי אנדערע גאסן בארום‬
‫סטריט און דזשאנסאן עוועניו‪.‬‬
‫די רעגירונג איז שוין אין יענע געלעגנהייט‬
‫געווען קלאר איבערצייגט אז זיי האבן ווירקליך געטון‬
‫א גרויסן טעות מיט'ן אונז נישט לאזן צוריקגיין קיין‬
‫בארום סטריט ענדיגן דאס שול‪-‬יאר‪ ,‬דעריבער האבן‬
‫זיי יעצט ווייטער געארבייט פאר אונזערע אינטערעסע‪,‬‬
‫און האבן אונז געהאלפן שאפן צוויי פרישע גרויסע‬
‫בילדונגס פאר'ן קומענדיגן יאר‪ ,‬איין בילדונג איז‬
‫געווען אויף דעגרוי סטריט פאר די יונגלעך‪ .‬און דאס‬
‫אנדערע איז געווען די ריזיגע געביידע אויף פעטשען‬
‫עוועניו פאר די מיידלעך‪ ,‬וואו די תלמוד תורה און בית‬
‫רחל האבן זיך געפינען פאר לאנגע יארן‪.‬‬
‫די "ניו יארק טיימס"‬
‫מעלדעט דעם געשעעניש‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪11‬‬
‫ליכט צום‬
‫ט‬
‫שטן מאל‬
‫ער‬
‫ווערט פארעפנטארישע‬
‫היסבילדער‬
‫ד תורה‬
‫אין תלמו ם סטריט‬
‫יף בארו‬
‫או‬
‫‪12‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫איבערבליק נאטיצן‬
‫קורצע נייעסליך און נאטיצן פון רוחניות'דיגע אקטיוויטעטן און דערגרייכונגען‪ ,‬וואס האט זיך‬
‫אפגעשפילט אינערהאלב די תלמוד תורה און בית רחל במשך פונעם פארלאפענעם יאר תשע"א‪ ,‬פון‬
‫פארגאנגענעם חודש כסלו ביז חודש חשון דהאי שתא תשע"ב לפ"ק‪.‬‬
‫זעלבסט פארשטענדליך אז דאס איז נאר ממש א קליין טראפעלע פון וואס עס האט זיך ווירקליך‬
‫אפגעשפילט אין אלע אפטיילונגען און ברענטשעס אין ראמען פון די מוסדות‪ ,‬מיר פארנאטירן בלויז‬
‫אן איבערבליק איבער די נייעסלעך וואס זענען אנגעקומען צום מערכת "קול תורה ויראה"‪ ,‬און זענען‬
‫בשעתו פארעפנטליכט געווארן אין איד אדער אין די קול תורה ויראה נייעס בלעטער‪ ,‬ליינט מיט‬
‫אינטערעסע‪.‬‬
‫יערליכע רונדע פון‬
‫"אסיפות ההורים ומלמדים"‬
‫אין די לעצטערע וואכן איז פארגעקומען‬
‫די יערליכע אסיפות ההורים ומלמדים אין בנין‬
‫הת"ת עטרת יואל‪ ,‬וואו טויזנטער הורי התלמידים‬
‫שיחי' זענען זיך געקומען אדורכשמועסן און‬
‫אנהאלטן א נאענטן קאנטאקט מיט די חשובע‬
‫איבערגעגעבענע מלמדים ומנהלים שיחי‪ ,‬וואס‬
‫ערציען אונזערע קינדער לתורה וליראת שמים‬
‫ומידות טובות‪ ,‬אויפן אמאליגן‬
‫אור‪-‬אלטן גייסט ע"ד ישראל‬
‫סבא‪.‬‬
‫ההורים‬
‫דער אסיפת‬
‫ומלמדים איז שוין איינגעפירט‬
‫לאנגע יארן צוליב די וויכטיגקייט‬
‫און נחיצות וואס דאס ברענגט‬
‫וויבאלד‬
‫החינוך‪,‬‬
‫לתועלת‬
‫מען קען דורכדעם אנבינדן א‬
‫נאנטשאפט צווישן די מלמדים‬
‫העוסקים במלאכתם במסירות‬
‫נפלאה און די טאטעס פון די‬
‫קינדער‪ ,‬און אזוי קענען די‬
‫מלמדים כסדר מודיע זיין פאר די‬
‫עלטערן איבערן אנטוויקלונג און‬
‫שטייגונג פון זייער קינד בתורה‬
‫ויראת שמים‪ ,‬וואס איז איינס פון די וויכטיגסטע‬
‫יסודות פאר הצלחה אינעם פעלד פון חינוך ווייל‬
‫דאס העלפט זיך צו פארמעסטן אויב עס מאכט‬
‫זיך סיי וואסערן פראבלעם‪.‬‬
‫עלטערן פון ישיבה קטנה און צעירים איז דער‬
‫אסיפה פארגעקומען דאנערשטאג פרשת שמות‪,‬‬
‫און פאר די כיתות ו' ז' ח' ט' מאנטאג פרשת‬
‫וארא העעל"ט‪.‬‬
‫אין א מוסטערהאפטע סדר האט יעדע‬
‫טאטע באקומען א געלעגנהייט צו רעדן פריוואט‬
‫צו די מלמדים און מנהלים פון זייערע קינדער‪,‬‬
‫און אדורכצורעדן אלע פרטים וואס זענען נוגע‬
‫פארן הצלחה פונעם קינד‪ ,‬און גלייכצייטיג שעפן‬
‫דערביי תענוג ונחת דקדושה‬
‫הערנדיג די לעבעדיגע גריסן‬
‫פון זייער קינדערס התנהגות אין‬
‫חדר‪.‬‬
‫ביי די גרעסערע קינדער‬
‫איז באותו מקום ובאותו זמן אויך‬
‫אפגעהאלטן געווארן די פי‪-‬טי‪-‬‬
‫עי פארן ענגליש דעפארטמענט‪,‬‬
‫וואס ווי באקאנט זענען היינט‪-‬‬
‫צוטאגס רובא דרובא טיטשערס‬
‫ביי די לימודי חול היימישע‬
‫יונגעלייט‪ .‬דער גרויסער עטרת‬
‫אברהם זאל איז געווארן‬
‫אויסגעשטעלט עס זאל דינען די‬
‫אינטערעסן פון די אסיפה‪ ,‬און‬
‫די עלטערן האבן זיך געקענט‬
‫טרעפן מיט זייערע קינדער'ס טיטשערס‪.‬‬
‫די חשובע מנהלים שיחי' האבן‬
‫אויסגעדרוקט זייער שטארקע צופרידנהייט‬
‫איבער די צאל עלטערן וואס האבן אנטייל‬
‫די פילע טויזנטער טאטעס האבן מיט א‬
‫שטארקן ערנסקייט און פאראנטווארטליכקייט‬
‫אנגענומען די מעלדונג פונעם אסיפת ההורים‪,‬‬
‫און זענען אין די מאסן געקומען צו די העכסט‬
‫וויכטיגער כינוס ההורים זיך דערביי איבערצורעדן‬
‫מיט די מלמדים און מגי"ש פון זייערע בחורים‬
‫און יונגלעך שיחי'‪.‬‬
‫כדי צו קענען דערשטרייטן דעם ריזיגען‬
‫צאל פון עלטערן בליעה"ר איז דער אסיפה‬
‫איינגעטיילט געווארן אין דריי טערמינען‪ .‬פאר‬
‫די עלטערן פון כתה ג' ד' ה' איז דער אסיפה‬
‫פארגעקומען דאנערשטאג פרשת ויחי‪ ,‬פאר די‬
‫דער פי‪-‬טי‪-‬עי פארן ענגליש דעפארטמענט‬
‫מהנעשה והנשמע‪...‬‬
‫גענומען ביי די אסיפה‪ ,‬וואס דאס ווייזט אז די‬
‫עלטערן אנערקענען די ארבייט און הארעוואניע‬
‫פון די הנהלה גשמיות ורוחניות וואס טוען‬
‫אריינלייגן געוואלדיגע כוחות אין אלע געביטן‬
‫פארן הצלחה און וואוילזיין פון אונזערע קינדער‪,‬‬
‫און דער ציבור עלטערן זענען ב"ה שטארק‬
‫צופרידן פונעם הויכן ניווא פון אונזערע מוסדות‬
‫הק'‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫אני מאמין באמונה שלימה‬
‫אין כתה ז' ח' ט'‬
‫אין די וואכן וואס די תורה הק' פארציילט‬
‫אונז איבער די מכות און פון יציאת מצרים און‬
‫קבלת התורה‪ ,‬וואס איז דער יסוד האמונה אין‬
‫בוכ"ע‪ ,‬ווי דער הייליגער רמב"ן ערקלערט דאס‬
‫באריכות אין סוף פרשת בא‪ ,‬איז מען אינעם‬
‫אפטיילונג פון הרה"ג רבי משה פריעדמאן‬
‫שליט"א דער מנהל פון טרופ עוועניו‪ ,‬געווען‬
‫אריינגעטאן איינצופרעגן אין די קינדער די‬
‫יסודות האמונה בהקב"ה און אין ביאת משיח‪,‬‬
‫דורכן זאגן ברוב עם די דרייצן אני מאמין'ס יעדן‬
‫טאג בעפאר תפילת מנחה‪.‬‬
‫דער חשובער מנהל הרב ר' משה שליט"א‪,‬‬
‫א פלאמפייערדיגער חסידי'שער איד‪ ,‬א‬
‫לעבעדיגער מוסטער פאר די קינדער וואס‬
‫מיינט א איד מלא וגדוש בתורה וחסידות‪,‬‬
‫וביראתו הקודמת לחכמתו‪ ,‬האט אין די לעצטע‬
‫פאר יאר איינגעפירט אז אין אזא צייט ווען דער‬
‫קריאה איז מעורר דעם זמן און מ'פארציילט פון‬
‫די וואונדערליכע אותות און מופתים וואס דער‬
‫באשעפער האט געטאן מיט כלל ישראל אין‬
‫מצרים‪ ,‬איז דער זמן גרמא וואכן איבערצוחזר'ן‬
‫און איינפרעגן אמונה פשוטה אין די יונגע‬
‫הערצער פון די תשב"ר‪ ,‬וואס דאס איז דער‬
‫יסוד פון די תורה הק'‪ ,‬ווי דוד המלך זאגט אין‬
‫תהילים וכל מצותיך אמונה‪.‬‬
‫עס איז אן ערהאבן בילד אריינצוקומען אין‬
‫איינס פון די טעג אין היכל בית המדרש און זיך‬
‫צוצוקוקען צום וואונדערליכן בילד‪ ,‬וואס קען‬
‫ממש בארירן ביז טרערן‪ ,‬צו זען ווי די קינדער‬
‫זאגן אינאיינעם די דרייצן אני מאמין'ס‪ .‬די הבל‬
‫פיהם של תשב"ר איז בוקע ועולה זאגענדיג‬
‫די אני מאמין'ס בקול רם המעורר את הלב‪,‬‬
‫וואוסענדיג די טייטש‪ ,‬וואס דאס באדייט "איך‬
‫גלייב מיט מיין גאנצע הארץ"‪ ,‬איינפרעגנדיג אין‬
‫זיך די יסודות האמונה אין הקב"ה‪.‬‬
‫דער מנהל הרב ר' משה שליט"א טוט‬
‫באזונדער באגלייטן דעם ענין און מעורר זיין‬
‫די קינדער מיט פלאמפייערדיגע דרשות‪ ,‬וואו‬
‫ער איז מחזק די קינדער מיט דברים היוצאים‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪13‬‬
‫מן הלב וועלכע זענען נכנסים אל הלב פון די‬
‫טייערע תשב"ר‪ ,‬ווערטער וועלכעס וועט זיי‬
‫בעז"ה באגלייטן אגאנצן לעבן‪.‬‬
‫אויסער דעם האט יעדעס קינד נאכאמאל‬
‫געדארפט זאגן אני מאמין אינדערהיים איידער'ן‬
‫זיך שלאפן לייגן‪ ,‬ווי דער הייליגער צאנזער רב‬
‫זי"ע פלעגט זיך פירן יעדן טאג צו זאגן די אני‬
‫מאמין'ס צוויי מאל א טאג‪ ,‬אזוי האט יעדעס‬
‫קינד געזאגט אני מאמין צוויי מאל יעדן טאג‪,‬‬
‫און ווער עס האט זיך צוגעשטעלט דערצו האט‬
‫באקומען א שיינע מתנה‪.‬‬
‫די קינדער ביי תפלת מנחה אין טרופ עוו‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫לעולם ישלים אדם פרשיותיו‬
‫אין כתה ו'‬
‫יעדן זונטאג נעמט דער מנהל הרב ר' נטע‬
‫מארקאוויטש שליט"א אראפ די קינדער פון‬
‫כתה ו' אין בית המדרש‪ ,‬און ער לערנט אויס די‬
‫קינדער די טראפן פון די תורה‪ ,‬און וויאזוי מעביר‬
‫סדרה צו זיין‪ ,‬וואס כידוע שטייט אין חז"ל אז א‬
‫מענטש זאל יעדע וואך משלים זיין די פרשה‬
‫שנים מקרא ואחד תרגום‪ ,‬וואס איז א סגולה‬
‫פאר אריכת ימים‪.‬‬
‫עס איז איבריג ארויסצוברענגען דאס‬
‫וויכטיגקייט פון לערנען די טראפן מיט די‬
‫תשב"ר‪ ,‬זיי זאלן קענען מעביר סדרה זיין מדי‬
‫שבוע בשבוע שנים מקרא ואחד תרגום‪ ,‬און‬
‫גלייכצייטיג קענען זיין בעלי קורא צו ליינען אין‬
‫די תורה‪ ,‬אזאך וואס פעלט זיך זייער וויכטיג אויס‬
‫אז יעדער חסידי'שער איד זאל קענען‪.‬‬
‫דער שיעור גייט אן במשך עטליכע חדשים‬
‫פונעם ווינטער‪ .‬גלייכצייטיג לערנט מען פאר‬
‫פורים אויך אויס די טראפן פון די מגילה‪ ,‬כדי די‬
‫בחורים זאלן קענען ליינען די מגילה פאר זייערע‬
‫בני המשפחה‪ .‬סוף פונעם ווינטער ווערט דאס‬
‫פארהערט ביי א ספעציעל בחינה‪ ,‬און פאר די‬
‫מצטיינים ווערט פארטיילט מתנות‪.‬‬
‫עס מוז ארויסגעברענגט ווערן אז מענטשן‬
‫וואס פאלן אמאל אריין ביי א תפילת שחרית אין‬
‫תלמוד תורה‪ ,‬באוואונדערן דעם פאקט אז יונגע‬
‫בר מצוה בחורים'לעך זענען די בעלי קורא ביומי‬
‫הקריאה‪ ,‬און ליינען מיט א דרייסקייט ממש כזקן‬
‫ורגיל‪ ,‬דאס איז זיכער צו פארדאנקן די ארבייט‬
‫פונעם מנהל הרב ר' נטע מארקאוויטש הי"ו‪,‬‬
‫אליינס א בעל קורא מומחה‪ ,‬וואס לייגט אריין‬
‫‪14‬‬
‫אן אומגעהויערע הארעוואניע אויף דעם הינזיכט‪.‬‬
‫עלטערן דערציילן טאקע‪ ,‬אז זייערע יונגלעך‬
‫בעטן זיי אז אפילו אויב דארפן זיי צומאל גיין‬
‫עפעס ארלעדיגן‪ ,‬זאל דאס נישט זיין די צייט פון‬
‫לימוד טעמי המקרא‪ ,‬ווייל דאס איז מינוטן וואס‬
‫זיי ווילן בשו"א נישט פארפאסן‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫פירוש המילות פראגראם‬
‫אין כתה ז'‪-‬ח'‬
‫ווי אלע יארן איז אויך היי‪-‬יאר‬
‫פארגעקומען אין תלמוד תורה אין‬
‫טרופ עוועניו‪ ,‬דער פירוש המילות‬
‫פראגראם‪ ,‬וועלכע הייבט שטארק‬
‫אויף דעם ניווא פונעם עבודת‬
‫התפילה צווישן די תשב"ר‪ ,‬אז די‬
‫קינדער זאלן דאווענען מיט מער‬
‫כוונה און התבוננות‪.‬‬
‫פונקט אינמיטן דעם סדר‬
‫פירוש המילות סעזאן איז נפטר‬
‫געווארן דער חשובער איניציאטאר‬
‫פונעם פירוש המילות פראגראם‪ ,‬הרה"ח ר' חיים‬
‫אביגדור קאהן ז"ל‪ ,‬דער בארימטער ראש הקהל‬
‫פון מאנטריאל און דער זעלטענער איש חי ורב‬
‫פעלים לג' עמודי עולם‪ ,‬דעריבער האבן די חשובע‬
‫מנהלים הרב ר' משה פריעדמאן הי"ו און הרב ר'‬
‫זונדל שפיטצער הי"ו אויפגעטרעטן אינמיטן די‬
‫שבעה בשבחו פונעם חשובן נדיב ע"ה‪ ,‬וואס ער‬
‫איז געווען דער ערשטער וואס האט געפאדערט‬
‫איינצופירן די סדרי פירוש המילות און פלעגט‬
‫באצאלן די קאסטן פון די מתנות‪.‬‬
‫די מנהלים שיחי' האבן ארויסגעהויבן פאר‬
‫די תשב"ר ווער עס איז געווען דער איד ר' חיים‬
‫אביגדור קאהן‪ ,‬און וואס אזא פארלוסט באדייט‬
‫פאר ערליכע אידן יראי ה' וחושבי שמו אומעטום‪,‬‬
‫און באזונדער פאר אונז תלמידי וחסידי סאטמאר‪,‬‬
‫וואס ער איז געווען א מוסטער וויאזוי א איד א‬
‫בעל הבית א חסיד פון מרן רבינו הקדוש זי"ע‬
‫דארף זיך צו פירן בכל דרכיו‪ ,‬בינו לבין קונו ובין‬
‫אדם לחבירו‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫חזרה אויפן ניגון פון די גמרא‬
‫אין כתה ד'‬
‫די קינדער אין כתה ד' האבן די וואך פון‬
‫פרשת תרומה געהאט א גאר אינטערעסאנטע‬
‫חזרה‪ ,‬אויף די אומגעפער א בלאט גמרא‬
‫אין מסכתא ביצה‪ ,‬וואס זיי האבן געלערנט‬
‫במשך די פארלאפענע דריי מאנאטען‪,‬‬
‫פון חודש כסלו ביז אדר‪ .‬אנדערש ווי א‬
‫נארמאלע חזרה ווען מען גייט איבער די‬
‫גמרא און די טייטש‪ ,‬האבן די קינדער בלויז‬
‫גע'חזר'ט די עברי‪ ,‬און די דיקדוקי תיבות‪,‬‬
‫און אפצוטיילן די פעלער פון די גמרא‪ ,‬א‬
‫קושיא מיט א תירוץ‪ ,‬אויפן ניגון וויאזוי מען‬
‫לערנט דאס‪.‬‬
‫דער תכלית דערפון איז‪ ,‬אז די קינדער‬
‫זאלן זיך צוגעוואוינען אליין צו פארשטיין די‬
‫פשט פון די גמרא און נישט סתם נאכזונגען‬
‫וואס דער מלמד לערנט‪ ,‬נאר אליינס מיט'ן‬
‫אייגענעם פארשטאנד מדייק זיין און די פשט‬
‫פון די גמרא אין די טייטש פון די ווערטער‪ ,‬אזוי‬
‫וועלן זיי קענען לערנען אסאך מער ווען זיי וועלן‬
‫עלטער ווערן‪ ,‬און שפטער אפילו קענען פאר זיך‬
‫אליינס אפלערנען א שטיקל גמרא תוספות‪.‬‬
‫די מלמדים האבן געבעטן אז די טאטעס‬
‫זאלן אום שב"ק פארהערן די קינדער אויף דעם‬
‫אופן‪ ,‬כדי צו זען אויב‬
‫די קינדער קענען‬
‫טאקע דער גמרא‬
‫ניגון‪ ,‬די קושיות און‬
‫תירוצים‪ ,‬די הוא‬
‫אמינא'ס און די‬
‫סברות‪ ,‬אא"וו‪.‬‬
‫נחת‬
‫וויפיל‬
‫דקדושה האבן די‬
‫געשעפט‬
‫טאטעס‬
‫שבת קודש ביים‬
‫זייערע‬
‫פארהערן‬
‫קינדער‪ ,‬זעענדיג אז‬
‫כאטש מ'האט קוים אנגעהויבן לערנען גמרא‬
‫מיט זייער יונגעל‪ ,‬דאך קענען זיי שוין גרינטליך‬
‫אפלערנען א שטיקל גמרא‪ ,‬און אזוי וועלן זיי‬
‫קענען ווייטער פארזעצן מיט זייערע לימודים‪,‬‬
‫און שטייגן מעלה מעלה על דרכי התורה ויראה‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫דרשה פון הרה"ג רבי ישעי' ווייס‬
‫שליט"א בגודל ימי השובבי"ם‬
‫צום שלוס פון די ימי השובבי"ם וואס‬
‫ווערט אויסגענוצט פאר התעלות בתורה ועבודה‪,‬‬
‫ובתיקון המידות והמעשים‪ ,‬האט מען אין תלמוד‬
‫תורה טרופ עוועניו איינגעלאדענט הרה"ג‬
‫המפורסם מגיד משרים רבי ישעי' אשר אנשיל‬
‫ווייס שליט"א‪ ,‬ער זאל מעורר זיין די קינדער‬
‫פון כתה ט'‪ ,‬פון ביידע אפטיילונגען‪ ,‬איבער‬
‫די גרויסקייט פון זיין אפגעהיטן און זיך פירן‬
‫בקדושה וטהרה‪ ,‬און איבער די ימי השובבי"ם‪.‬‬
‫דער חשובער משפיע האט אין זיינע דברים‬
‫כדרבונות אויפגעשטורעמט די יונגע הערצער פון‬
‫די קינדער און בחורים‪ ,‬איבער דעם באדייט פון‬
‫די ימי השובבים בכלל וואס איז א זמן תשובה‬
‫ותיקון המעשים‪ ,‬און ספעציעל וואס ס'פארלאנגט‬
‫זיך פון קינדער אויף וועלכן די וועלט שטייט‪,‬‬
‫מוסיף צו זיין אין קדושה וטהרה‪ ,‬און פארמערן‬
‫בלימוד והתמדת התורה‪.‬‬
‫די קינדער תלמידי ח' ט' ביי א דרשת התעוררות‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫בתוך דבריו האט ער דערמאנט די הייליגע‬
‫עבודה וואס דער רבי זי"ע האט אראפגעלייגט‬
‫בימי השובבים בעת רעוא דרעוין‪ ,‬זאגענדיג די‬
‫פלאמפייערדיגע שלש סעודות תורות‪ ,‬וואו ער‬
‫האט אויסגעוואשן טויזנטער אידישע הערצער און‬
‫זיי מקרב געווען לאבינו שבשמים‪ ,‬און וואספארא‬
‫רישומא דקדושה דאס פלעגט איבערלאזן אויף‬
‫זקנים ונערים אויף א לענגערע צייט‪.‬‬
‫העכער א שעה צייט האט דער מגיד מישרים‬
‫שליט"א געהאלטן געשפאנט די קינדער מיט‬
‫טיפזיניגע רעיונות וואס זענען געווען געפלאכטן‬
‫מיט דברי חיזוק‪ ,‬אז מ'זאל זען זיך צו האלטן‬
‫דבוק און נאנט צום הייליגן באשעפער און אין‬
‫די הייליגע תורה וואס דאס זענען די איינציגסטע‬
‫זאך מיט וואס מ'קען זיך דערהאלטן אינעם‬
‫ביטערן גלות‪ ,‬אין לנו שיור רק התורה הזאת‪.‬‬
‫די קינדער האבן שטארק הנאה געהאט‬
‫פון זיינע ווארעמע טרעפליכע התעוררות רייד‬
‫פון וואס זיי האבן זיך קונה געווען יראת שמים‬
‫ותיקון המידות‪ ,‬און עס האט איבערגעלאזט די‬
‫ריכטיגע השפעה אויף די קינדער ווי עס האט זיך‬
‫גוט אנגעמערקט אויף זייער לערנען און דאווענען‬
‫אין די קומענדיגע טעג‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫אויסשטעלונג פונעם משכן‬
‫אין קינדערגארטן‬
‫אין קינדערגארטן האט מען די וואכן וואס‬
‫מ'לערנט די פרשה פון מלאכת המשכן געברענגט‬
‫א הערליכע אויסשטעלונג פונעם משכן‪,‬‬
‫מייסטערהאפטיג אויפגעשטעלט פון האלץ‬
‫געפארבט מיט גאלד‪ ,‬כדי עס צו ווייזן לעבעדיג‬
‫פאר די תשב"ר‪ ,‬אזוי ווי מ'טוט בדרך כלל ביי‬
‫יעדע סדרה וואס איז מעגליך‪.‬‬
‫אלע קלאסן פון קינדערגארטן האבן‬
‫געהאט די געלעגנהייט צו באטראכטן דעם‬
‫איינדרוקספולן משכן סעמפל‪ ,‬די מלמדים האבן‬
‫פונקטליך געוויזן פאר די קינדער‪ ,‬אלע כלי‬
‫המשכן‪ ,‬דער ארון‪ ,‬שולחן די מנורה און מזבח‬
‫הקטורת‪ ,‬און אזוי ווייטער‪.‬‬
‫בשם הנהלת המוסדות דארף מען זיך‬
‫באדאנקן פארן מנהל פון ת"ת אהבת ישראל‬
‫וויזניץ הרב ר' חיים מאיר פוקס שליט"א‪,‬‬
‫וועלכער האט אויפגעשטעלט דעם משכן‪ ,‬און‬
‫האט דאס געבארגט פאר מוסדותינו הק' מהנה‬
‫צו זיין אונזערע צאן קדשים‪.‬‬
‫‪-•-‬‬
‫דורך די בחינה קויפן זיי זיך איין‬
‫אינטערעסאנטע ענינים און ידיעות פון די‬
‫מדרשים איבער די פרשה‪ ,‬און דאס געט פאר‬
‫די קינדער א‬
‫געוואלדיגער‬
‫התחזקות און‬
‫חשק צו אהבת‬
‫וקנין התורה‪.‬‬
‫און אפילו‬
‫אויף די זאכן‬
‫וואס דאס קינד‬
‫ווייסט נישט צו‬
‫ענטפערן און‬
‫פרעגט דעם‬
‫איז‬
‫טאטען‪,‬‬
‫אויך א גוטער‬
‫התעוררות‬
‫וואס דערמאנט‬
‫עלטערן‬
‫די‬
‫דאס וויכטיגקיט צו לערנען און משלים זיין די‬
‫פרשיות השבוע חומש ורש"י מיט די מפרשי‬
‫התורה‪ ,‬כדי צו קענען מקיים זיין דעם ולמדתם‬
‫את בניכם לדבר בם‪.‬‬
‫במשך די צוויי וואכן האבן די קינדער‬
‫אהיימגעטראגן ספעציעלע אויפפירונג צעטל‬
‫וואס האט געדארפט ווערן אויסגעפולט‪ ,‬וויאזוי‬
‫דאס קינד האט זיך אויפגעפירט פון ווען מ'איז‬
‫אהיימגעגאנגן פרייטאג פון חדר ביז זונטאג‬
‫אינדערפרי‪.‬‬
‫אלע קינדער וואס האבן צוריק געברענגט‬
‫זייערע אויסגעפילטע צעטלעך זענען אריין אין‬
‫גאר טייערע גורלות אויף הערליכע ווערטפולע‬
‫מתנות‪ ,‬אלס א באלוינונג פאר זייערע גוטע‬
‫התנהגות‪.‬‬
‫עס איז איבעריג ארויסצוברענגן אז דער‬
‫שבת פראגראם האט געברענגט אויסטערלישע‬
‫רעזולטאטן צווישן די טייערע קינדער שיחי'‪,‬‬
‫וואס האבן אין זיך איינגעזאפט א ליבשאפט און‬
‫חביבות צום הייליגן שבת‪.‬‬
‫‪-•-‬‬
‫אן אייגענע בחינה אויף די פרשה פול‬
‫מיט ידיעות און וואוסענשאפט‬
‫אין כתה ד'‪-‬ה'‪-‬ו' איז שוין די לעצטע פאר‬
‫יאר איינגעפירט א שיינעם איינפיר‪ ,‬אז מען שיקט‬
‫אהיים יעדע וואך א גאר אינהאלטרייכער קונטרס‬
‫מיט פארשידענע פראגען פון די סדרה‪ ,‬מיט וואס‬
‫די קינדער טוען זיך זעלבסט פארהערן‪ ,‬דורכאויס‬
‫די פרייע צייט פרייטאג און מוצאי שבת‪ ,‬צו זיי‬
‫קענען גוט די סדרה וואס זיי לערנען אין חדר און‬
‫אלעס וואס דער מלמד האט פארציילט פון די‬
‫מדרשים במשך די וואך‪.‬‬
‫פאר די קינדער הערליכע ניגונים לכבוד שבת‬
‫קודש‪ ,‬צווישן זיי אמאליגע הארציגע שבת'דיגע‬
‫מעלאדיעס פון דער אלטער היים פול מיט‬
‫כיסופין און בענקשאפט צום שבת קודש און צום‬
‫באשעפער‪ ,‬וואס די קינדערלעך האבן געזינגן‬
‫אינדערהיים און דערפרייט די הערצער פון‬
‫זייערע עלטערן‪.‬‬
‫השבת נועם הנשמות פראגראם‬
‫אין ת"ת עטרת יואל‬
‫אויך אין ת"ת עטרת יואל קומט פאר‬
‫יעדעס יאר אן ענליכע פראגראם אונטערן‬
‫נאמען "השבת נועם הנשמות" דורך די דארטיגע‬
‫מנהלים הרב ר' מאיר שווארץ שליט"א און הרב‬
‫ר' יעקב שטערן שליט"א‪.‬‬
‫די צאן קדשים באטראכטן דעם משכן אויסשטעלונג‬
‫•‪-‬‬‫יערליכער שבת פראגראם‬
‫אין בניני זופניק‬
‫דער מנהל פון תלמוד תורה בניני‬
‫זופניק הרב ר' בנציון יאקאבאוויטש‬
‫הי"ו האט אין די וואכן פון פרשת כי‬
‫תשא און ויקהל ווען מען לערנט אין די‬
‫סדרה איבער שבת קודש אונטערגענומען‬
‫דעם יערליכן פראגראם ביי די כתה ב'‬
‫און ג' אריינצוברענגן אין די קינדער א‬
‫ליבשאפט צום הייליגן שבת‪.‬‬
‫אין לויף פון דריי וואכן פון פ' תצוה ביז‬
‫פרשת פקודי האבן די קינדער געפילעוועט‬
‫אין עניני שב"ק‪ ,‬סעודות שבת‪ ,‬מאכלי שבת‪,‬‬
‫תפלה בשבת‪ ,‬וואס איז געלערנט געווארן מיט‬
‫די ריכטיגע טעמים און מנהגים וואס מיר האבן‬
‫מקובל פון אונזערע רבי'ס און עלטערן‪.‬‬
‫די קינדער האבן אהיימגעטראגן ספעציעלע‬
‫בויגנס וואס די עלטערן האבן געדארפט‬
‫אויספולן איבער זייער קינד'ס התנהגות‪ ,‬פאר‬
‫וועלכן מען האט נאך די דריי וואכן פארטיילט‬
‫שיינע מתנות פאר די קינדער וואס האבן זיך‬
‫דערין אויסגעצייכנט‪.‬‬
‫‪-•-‬‬
‫געווען‬
‫איז‬
‫דער פראגראם‬
‫איינגעטיילט אין צווייען‪ ,‬די ערשטע וואך‬
‫האט דער מנהל און די מלמדים געהאלטן‬
‫דרשות פאר די קינדער מגודל קדושת‬
‫וסגולות יום השב"ק‪ ,‬אויך האט מען‬
‫געגעבן פאר אלע קינדער א ספעציעלן קונטרס‬
‫מיט הערליכע טעמים און ווערטלעך אויף אלע‬
‫עניני שב"ק‪.‬‬
‫די צווייטע וואך האט מען אויסגעלערנט‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪15‬‬
‫שיינע מאורעות פאר די קינדער‬
‫פון כיתה א' ב' ג'‬
‫מאנטאג פרשת ויקרא ראש חודש אדר ב'‬
‫איז אפגעראכטן געווארן שיינע איבערלעבענישן‬
‫אין אלע כיתות פון תלמוד תורה בניני זופניק‬
‫און אין עטרת יואל‪ ,‬פון כתה א' ב' ג'‪ .‬די קינדער‬
‫זענען לכבוד דעם גרויסן טאג געקומען אנגעטאן‬
‫מיט ווייסע העמדער און זיך געפרייט בשמחת‬
‫התורה‪ ,‬פאלגענד וועלן מיר דאס באריכטן אין‬
‫קורצן‪:‬‬
‫כיתה א' ‪ -‬סיום אויף אל"ף בי"ת‪ :‬די כתה‬
‫א' קלאסן וולכע האבן אנהייב דעם ווינטער‬
‫אנגעפאנגען לערנען די עברי כללים האבן שוין‬
‫זוכה געווען צו מאכן א סיום אויף די אל"ף‬
‫בי"ת און פרשת ויקרא‪ ,‬אויף וואס די חז"ל זאגן‬
‫יבואו טהורים ויתעסקו בטהורים‪ ,‬האבן זיי שוין‬
‫אנגעהויבן צו זאגן פסוקי תהלים אין א הערליכן‬
‫ספר תהלים מיט קלארע אותיות‪ ,‬וואס די קינדער‬
‫האבן באקומען פון תלמוד תורה‪.‬‬
‫כיתה ג' ‪ -‬סיום אויפן ערשטן פרק משניות‪ :‬די‬
‫קינדער פון כתה ג' האבן בו ביום געפראוועט א‬
‫שיינעם סיום אויפן ערשטן פרק משניות וואס זיי‬
‫האבן געלערנט‪ ,‬פרק תפלת השחר אין מסכתא‬
‫ברכות‪ ,‬די ערשטע פרק וואס די קינדער האבן‬
‫געענדיגט פון ווען זיי האבן אנגעהויבן צו לערנען‬
‫משניות פאר קארגע צוויי חדשים צוריק ביום‬
‫חמשה עשר בשבט העעל"ט‪.‬‬
‫מערסטנסטייל קינדער האבן זיך ב"ה‬
‫פארהערט דעם ערשטן פרק אויף אויסענווייניג‬
‫און האבן ב"ה ארויסגעוויזן ווי ווייט זיי זענען‬
‫געשטיגן העכער אויפן לייטער און האבן זיך‬
‫איינגעקויפט די משניות בעל פה‪ .‬צום סוף יאר‬
‫וועט – ווי אלע יארן – בעזהשי"ת פארקומען א‬
‫גרויסער מעמד סיום משניות אויף אלע פרקים‬
‫וואס זיי וועלן אי"ה זוכה זיין מסיים צו זיין פון‬
‫מס' ברכות‪.‬‬
‫יעדע חדר באזונדער האט געפראוועט‬
‫א סיום וואו אלע קינדער האבן געברענגט‬
‫נאשערייען און האבן דאס פארטיילט פאר די‬
‫חברים‪ ,‬דערנאך האבן זיי צוזאמען געזינגן און‬
‫געטאנצן און זיך געפרייט מיט גרויס שמחה זיך‬
‫שפירנדיג דערהויבן ארויפצוגיין נאך א שטאפל‬
‫אויפן לייטער פון עבודת השי"ת‪.‬‬
‫כיתה ב' ‪ -‬אנגעהויבן צו לערנען רש"י‪ :‬אזוי‬
‫ווי דער מנהג איז‪ ,‬האבן די קינדער פון כתה ב'‬
‫פארגאנגענע וואך פרשת ויקרא אנגעהויבן צו‬
‫לערנען דעם הייליגן פירוש רש"י יבואו טהורים‬
‫ויתעסקו בטהורים‪.‬‬
‫יעדעס קינד האט צו דער געלעגנהייט‬
‫באקומען א הערליכער קונטרס וואו עס איז‬
‫גאר שיין באשריבן געווארן ‪ -‬מיט רש"י‬
‫אותיות ‪ -‬די באקאנטע מעשה מיטן בריליאנט‬
‫שטיין‪ ,‬וויאזוי רש"י הק' איז געבוירן געווארן‪.‬‬
‫די קינדערלעך האבן דאס געקענט לייענען‬
‫און אהיימטראגן זיך איינ'חזר'נדיג דערביי די‬
‫הייליגע רש"י אותיות‪.‬‬
‫און לכבוד דעם גרויסן געלעגנהייט האט‬
‫יעדע חדר באזונדער געפראוועט א שיינע סעודת‬
‫התחלת לימוד רש"י מיט מעדנים‪ ,‬כדי זיס צו‬
‫מאכן דאס לערנען און אריינברענגן אין זיי א‬
‫חשק צו ווילן לערנען די תורה הקדושה‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫ערשטע קלאס תלמידות פרעזענטירן‬
‫הערליכע סידור מסיבות‬
‫ווי אין די לעצטערע יארן‪ ,‬איז אויך היי‪-‬יאר‬
‫פארגעקומען גאר שיינע סידור מסיבה'ס אין אלע‬
‫ערשטע קלאסן‪ ,‬צו דער געלעגנהייט וואס זיי‬
‫האבן געענדיגט לערנען די אלף בית‪ ,‬עברי כללים‬
‫און נקודות‪ ,‬און גייען פון היינט און ווייטער‬
‫אנהייבן צו דאווענען אינעווייניג אין א סידור‪.‬‬
‫די חשובע לערערינס האבן אריינגעלייגט‬
‫אומגעהויערע כוחות אין זייערע תלמידות אז די‬
‫סידור שפילן זאלן געקרוינט ווערן מיטן גרעסטן‬
‫מאס ערפאלג‪ ,‬און האבן צוגעשטעלט גאר א‬
‫הערליכע אינהאלטרייכע שפיל איבערן חשיבות‬
‫פונעם כח תפילה וואס איז געווען באגלייט‬
‫מיט הערליכע לידער‪ ,‬וועלכעס די קינדער האבן‬
‫פרעזענטירט פאר זייערע חשובע מאמעס שתחי'‪,‬‬
‫וואס זענען געזעצן דערביי און געקוואלן פילע‬
‫הויפענס אידיש נחת זענדיג וויאזוי זייערע זיסע‬
‫קינדערלעך שיינען פון פרייד‪.‬‬
‫דער שפיל איז אפגעשפילט געווארן דורך‬
‫יעדע קלאס באזונדער‪ ,‬כדי צו קענען געבן א‬
‫געלעגנהייט פאר יעדעס קינד ארויסצוברענגען‬
‫אירע אייגנארטיגע טאלאנטן און כשרונות צו‬
‫באקומען די נויטיגע אויפמערקזאמקייט‪ ,‬די‬
‫סידור מסיבות האבן אריינגעבלאזן א פרישן‬
‫גייסט אין די קליינע מיידעלעך פארצוזעצן צו‬
‫שטייגן און אנהייבן דאווענען אינעווייניג אין א‬
‫סידור‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫עלטערן‪-‬פארזאמלונג פארגעקומען‬
‫זונטאג ויקרא‬
‫זונטאג פרשת ויקרא איז פארגעקומען דער‬
‫צווייטער עלטערן און לערערינס פארזאמלונג‬
‫)פי‪.‬טי‪.‬עי‪ (.‬פאר אלע מאמעס פון די עלעמענטרי‬
‫קלאסן‪ ,‬פון ביידע דעפארטמענטס אידיש און‬
‫ענגליש‪ ,‬האלטנדיג אצינד דעם נאכן צווייטן‬
‫טערמין אין שולע )א לערן‪-‬יאר איז צוזאמגעשטעלט‬
‫פון דריי טערמינען(‪ ,‬און די מיידלעך האבן באקומען‬
‫זייער צווייטע רעפארט קארד‪.‬‬
‫עס מוז באטאנט ווערן אז דער פי‪ .‬טי‪ .‬עי‪.‬‬
‫גיבט פיל חיזוק פאר די לערערינס‪ ,‬זעענדיג‬
‫וויאזוי די עלטערן זענען פאראינטערעסירט אויפן‬
‫הצלחה פון זייערע קינדער‪ ,‬און טוען אנערקענען‬
‫די שווערע הארעוואניע וואס דער בית חינוך‬
‫לבנות לייגט אריין אין זייערע טעכטער‪.‬‬
‫מערסטנסטייל פון די מאמעס זענען‬
‫געקומען אנטייל נעמען ביי די פארזאמלונג‪ ,‬און‬
‫די – ווי די בית רחל פרינציפעלס זאגן – זענען‬
‫די רעזולטאטן דערפון געווען מיט גרויס הצלחה‪,‬‬
‫סיי פונעם עלטערן'ס שטאנדפונקט‪ ,‬דאס הייסט‬
‫די אויסטערלישע צופרידנהייט וואס די מאמעס‬
‫האבן אויסגעדרוקט פאר די לערערינס‪ ,‬און סיי‬
‫דער חיזוק וואס די לערערינס האבן באקומען פון‬
‫די עלטערן אנצוגיין ווייטער מיט זייער שווערע‬
‫הייליגע ארבייט מחנך צו זיין אונזערע טעכטער‬
‫אויפן אלטן אויסגעטרעטענעם וועג‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫כ"ק מרן רבינו שליט"א‬
‫פארהערט תלמידי כתה ט'‬
‫דעם גאנצן פרק המפקיד‬
‫עטליכע טעג בעפאר פסח האט כ"ק מרן‬
‫רבינו שליט"א פארהערט די קינדער פון כתה‬
‫ט'‪ ,‬פון ביידע חלקים‪ ,‬אויפן גאנצן פרק המפקיד‬
‫וואס זיי האבן געלערנט במשך דעם ווינטער‬
‫העעל"ט‪.‬‬
‫דער רבי שליט"א האט טראץ די הכנות‬
‫און טירדות החג אראפגעריסן צייט פון זיין‬
‫פארנומענעם סדר היום‪ ,‬און האט פארהערט די‬
‫קינדער במשך פון עטליכע שעה בחדרו הפרטי‬
‫בבית מדרשינו הגדול אויף ראדני סטריט‪.‬‬
‫די קינדער פון ת"ת בניני זופניק ביי א סיום‬
‫‪16‬‬
‫דער פרדס פיגא זאל צוגעגרייט פאר א שפיל‬
‫דער פארהער האט זיך אריינגעצויגן אין‬
‫לאנגע שעות‪ ,‬און דער רבי שליט"א איז שטארק‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫נתפעל געווארן פון‬
‫די ברייטע ידיעות‬
‫וואס די קינדער האבן‬
‫ארויסגעוויזן אין דעם‬
‫פרק‪ .‬ער האט נישט‬
‫באהאלטן זיין קורת‬
‫רוח וואס ער האט‬
‫דערפון‪ ,‬זאגנדיג פאר‬
‫די מנהלים אז פונעם‬
‫פארהער דערקענט זיך‬
‫גוט די התמדת התורה‬
‫פון די קינדער‪ ,‬און די‬
‫הארעוואניע וואס די‬
‫מלמדים לייגן אריין‪.‬‬
‫פארהערן‬
‫נאכן‬
‫האט דער רבי שליט"א‬
‫אננגעוואונטשן פאר די מנהלים און די מלמדים‪,‬‬
‫אז דער אייבירשטער זאל העלפן זיי זאלן ווייטער‬
‫קענען ממשיך זיין מיט זייער עבודת הקודש‬
‫אריינצוברענגן אין די קינדער אהבת התורה‬
‫ויראת שמים‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫תלמידי כתה ט' ח"ב‬
‫זענען מסיים גאנץ מסכתא מגילה‬
‫די תלמידי כתה ט' חלק ב' בהנהלת הרה"ג‬
‫ר' זונדל שפיצער שליט"א האבן דורכאויס דעם‬
‫ווינטער זמן דורכגעלערנט ביים ביינאכט סדר‪,‬‬
‫גאנץ מסכתא מגילה און האבן זיך געשטעלט‬
‫דערויף צום פארהער‪ ,‬האבנדיג קונה געווען א‬
‫מסכתא שלימה‪ ,‬וואס כידוע זענען די ספרים הק'‬
‫מאריך איבער'ן חשיבות דערפון‪.‬‬
‫פארגאנגענעם דאנערשטאג פרשת אמור‪,‬‬
‫ב' דראש חודש אייר‪ ,‬האבן די קינדער לכבוד דעם‬
‫מאורע אפגעראכטן א גאר הערליכער סיום אין‬
‫זאל פון ויואל משה‪ ,‬די מסיבה איז צוגעשטעלט‬
‫געווארן דורכן געטרייען מענעדזשער פונעם בנין‬
‫הת"ת אויף טרופ עוו‪ .‬מוה"ר מיכל וויינגארטן‬
‫הי"ו מנאמני בית רבינו הגה"ק בעל ברך‬
‫משה זי"ע‪ ,‬וואס האט מיט גרויס געניטשאפט‬
‫מייסטערהאפטיג איינגעארדענט דעם זאל‪ ,‬און‬
‫צוגעשטעלט א זעלטן שיינעם מעמד אז די‬
‫קינדער זאלן קענען דאס מערסטע הנאה האבן‪.‬‬
‫א סיום ביים אפטיילונג‬
‫פון הרה"ג ר' זונדל שפיטצער שליט"א‬
‫צום באשטימטן זמן זענען אלע‬
‫תלמידים זיך צוזאמגעקומען מיט‬
‫זייערע מלמדים אין זאל פון ויואל משה‪,‬‬
‫וואו מען האט געמאכט דעם הדרן אויף‬
‫די מסכתא און דערנאך זיך געוואשן צו‬
‫א סעודת מצוה לרגל דעם סיום‪ .‬בשעת‬
‫די סעודה האבן די קינדער אינאיינעם‬
‫געזינגן ניגוני שמחה און פארברענגט‬
‫אין א געהויבענער אטמאספער‪.‬‬
‫דערנאך האט דער מנהל רוחני‬
‫הרב ר' יוסף זונדל שליט"א באגריסט‬
‫דעם מעמד מיט טרעפליכע ווערטער‬
‫וואספארא‬
‫ארויסגעברענגט‬
‫און‬
‫געוואלדיגע זכי' דאס איז מסיים צו זיין‬
‫א מסכתא אין ש"ס‪.‬‬
‫מיט א באזונדערע אינטערעסע האבן די‬
‫קינדער זיך צוגעהערט צו די דרשה פון הרב‬
‫הגאון רבי יצחק כ"ץ שליט"א ר"מ בישיבת‬
‫שאפראן יצ"ו‪ .‬צווישן זיינע ווערטער האט ער‬
‫ארויסגעברענגט אז דער ציהל פון מאכן א סיום‬
‫איז כדי זיך אנצושעפן חיזוק און חשק ווייטער‬
‫ממשיך צו זיין מיט די התמדת התורה‪ ,‬און קענען‬
‫מסיים זיין איין מסכתא נאך די אנדערע‪ .‬און‬
‫אויב וועלן זיי אזוי ממשיך זיין וועלן זיי קענען‬
‫אויסוואקסן ערליכע אידן נאמנים לה' ולתורתו‬
‫הק'‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫כתה ז' ח"א פארהערט זיך "המניח"‬
‫ביי הגה"צ אבד"ק מיהאלדא שליט"א‬
‫אין כתה ז' חלק א' האבן די קינדער במשך‬
‫פונעם ווינטער אפגעלערנט דעם גאנצן פרק‬
‫"המניח" אין מסכתא בבא קמא‪ ,‬און האבן זיך‬
‫געשטעלט דערויף צום פארהער ביי הגה"צ‬
‫אבד"ק מיהאלדא שליט"א‪ ,‬וועלכער האט‬
‫פארהערט די "יונגע תלמידי חכמים" במשך פון‬
‫עטליכע שעה‪.‬‬
‫ווי א מלמד געט אונז איבער איז דער‬
‫פארהער געווען למעלה מן המשוער‪ .‬דער‬
‫מיהאלדער רב וואס איז גוט אויסגעקאכט אין‬
‫די דיני ממונות‪ ,‬האט גאר פעסט פארהערט די‬
‫קינדער‪ ,‬און דערביי אויסגעשמועסט מיט די‬
‫קינדער די סברות אויף יעדע זאך‪.‬‬
‫"מיר הערן צוריק פון רבנים‬
‫און דיינים‪ ,‬וועלכע‬
‫וויאזוי‬
‫שטוינען‬
‫מ'האט מיט יונגע‬
‫קינדער געקענט אזוי‬
‫גרינטליך דורכלערנען‬
‫אזא שווערער פרק‪,‬‬
‫וואס אפילו אין די‬
‫וועלט‬
‫לומדישע‬
‫איז דאס אויך אן‬
‫אויסערגעווענליכע‬
‫אינטערעסאנטע‬
‫און‬
‫מציאות‬
‫קאסט‬
‫עס‬
‫אבנארמאלע כוחות‬
‫מלמדים‬
‫פונעם‬
‫שטאנדפונקט‪ ...‬אבער אז די יונגלעך האבן דאס‬
‫גוט געקענט איז דאס געווען א געוואלדיגער חיזוק‬
‫פאר אונז"‪ ,‬פירט אויס דער אויבענדערמאנטער‬
‫מלמד מיט א קענטיגע התרגשות‪.‬‬
‫נאכן פאהערן האט דער מיהאלדער רב‬
‫שליט"א געטיילט כתבים פאר אלע קינדער‪ ,‬וואו‬
‫ער דרוקט אויס זיין קענטיגער התפעלות און‬
‫באגייסטערונג‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫קבלה אין ת"ת נישט צו הערן‬
‫קיין שום נייעס האט‪-‬ליין‬
‫אויפן רוף פון רבינו שליט"א וועלכער איז‬
‫כסדר מעורר איבער דאס זיין אפגעזונדערט און‬
‫מובדל פון די גוי'אישע גאס‪ ,‬וואס דער נייער יצר‬
‫הרע קעגן דעם זענען די פילע טעלעפאן האט‪-‬‬
‫ליינס פון נייעס‪ ,‬וועלכעס שטערט די קינדער‬
‫עררייכן‬
‫פון‬
‫זייער הויפט ציל‬
‫וואס דאס איז‬
‫לימוד התורה‬
‫ב ה ת מ ד ה‬
‫און‬
‫וחשקות‬
‫עבודת התפילה‬
‫כוונה‬
‫מיט‬
‫ודביקות‪ ,‬האבן‬
‫די מנהלים אין‬
‫תלמוד תורה‬
‫אונטערגענומען‬
‫א מעכטיגער‬
‫קאמפיין אז די יונגלעך זאלן זיך אונטערנעמען‬
‫מיט א פעסטע קבלה מער נישט צו הערן קיין‬
‫שום האט‪-‬ליין‪.‬‬
‫נאך פאר צוויי יאר צוריק ראש חודש אדר‬
‫האט דער רבי שליט"א מעורר געווען די תלמידי‬
‫ישיבה קטנה איבער דעם ווייטאגליכן ענין‪,‬‬
‫און אויסגעדרוקט זיין צער איבער דעם פרישן‬
‫פגע ונסיון היצר‪’ .‬ווי איז מעגליך אז א בחור‬
‫וואס הערט זיך אן מיט אלע זייערע נייעס און‬
‫גוי'אישקייטן וואס ווערן דארט געהערט‪ ,‬ער זאל‬
‫קענען האבן א קלארן קאפ צום לערנען?! עס‬
‫איז אוממעגליך! און עס זיכער אז א בחור וואס‬
‫וויל די תורה זאל אין אים אריינגיין דארף זען‬
‫זיך נישט צוצוהערן צו די אלע טעלעפאנען וואס‬
‫נעמען אינגאנצן אוועק דעם קאפ פון לערנען'‪.‬‬
‫האט דער רבי שליט"א‬
‫געפייערט אין זיינע דברי‬
‫מוסר‪.‬‬
‫שווער צו שילדערן‬
‫וואס עס שפילט זיך אפ אין‬
‫די טעג בין כותלי התלמוד‬
‫תורה אין כתה ז' ח' און ט'‪,‬‬
‫וואו עס פאראן א גרויס‬
‫התעוררות צווישן די תשב"ר‬
‫זיך מקבל צו זיין מער נישט‬
‫צו רופן די אלע טעלעפאן‬
‫האט‪-‬ליינס‪ ,‬וואס ברענגט‬
‫אריין אינעם קאפ דעם גאנצן‬
‫גוי'אישקייט‪ ,‬און דאס וועט‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪17‬‬
‫זיי זיכער העלפן צו לערנען מיט מער התמדה‬
‫ויגיעה און קענען אפרעכטן דאס דאווענען מיט‬
‫מער התלהבות און השתפכות הנפש ווי עס‬
‫פארלאנגט זיך פון תשב"ר‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫לימוד התורה אין די בין הזמנים טעג פון‬
‫פסח באגלייט מיט ווערטפולע גורלות‬
‫די מנהלים רוחניים פון טרופ עוועניו‪ ,‬האבן‬
‫פאר פסח געמאכט א ספעציעלן פראגראם‬
‫פאר די קינדער פון כתה ז' ח' און ט'‪ ,‬אז די‬
‫קינדער זאלן אליינס האבן א שיעבוד עפעס‬
‫צו לערנען יעדן טאג במשך פונעם יו"ט און‬
‫חוה"מ ווען ס'איז נישטא קיין חדר‪ ,‬צי זייערע‬
‫אייגענע שיעורים אדער איבער'חזר'ן די גמרא‬
‫וואס מ'האט געלערנט דורכאויס דעם ווינטער‪,‬‬
‫כדי די געהויבענע יום טוב'דיגע טעג זאלן נישט‬
‫אריבערגיין אן קיין לימוד התורה‪ .‬אין כתה ז'‬
‫האבן די קינדער געדארפט לערנען לכה"פ זעקס‬
‫שעה‪ ,‬אין כתה ח' אכט שעה‪ ,‬און אזוי ווייטער‪.‬‬
‫די קינדער האבן זיך געדארפט אליין‬
‫צייכענען און אוספילן א "חשבון השעות" צעטל‬
‫יעדן טאג וויפיל שעה זיי האבן געלערנט‪.‬‬
‫נאך יו"ט האט מען אויסגעראפעלט טייערע‬
‫גורלות אין וועלכן אלע קינדער וואס האבן‬
‫אויסגעפאלגט דעם פארלאנג פון די מנהלים‬
‫האבן געהאט א שאנס אינעם גורל‪ .‬די קינדער‬
‫וואס האבן פון זייער אייגענעם ווילן מוסיף געווען‬
‫מערערע שעות וויפיל מ'האט פון זיי פארלאנגט‪,‬‬
‫אדער האבן זיך געשטעלט צום פארהער אויף‬
‫וואס זיי האבן געלערנט‪ ,‬האבן באקומען עטליכע‬
‫שאנסן אינעם גורל‪.‬‬
‫‪-•-‬‬
‫תשב"ר הערן דרשות דורך זייערע‬
‫מנהלים ביים יום תפילה אינעם יום‬
‫המר ה' אייר‬
‫אינעם ביטערן טאג ה' אייר ה' אייר‪ ,‬ווען‬
‫ס'איז פאר העכער דריי און זעכציג יאר צוריק‬
‫געגרינדעט געווארן די ממשלת הציונות און‬
‫אויפגעהויבן געווארן דעם פאן פון מרידה‬
‫במלכות שמים‪ ,‬איז פארגעקומען א יום תפילה‬
‫פאר די כיתות ז' ח' ט' אין תלמוד תורה טרופ‬
‫עוועניו‪ ,‬וואו די קינדער האבן מיט גרויס‬
‫התעוררות געזאגט תהלים‪ ,‬כדי להעביר רוע‬
‫הגזירה‪ ,‬אראפצונעמען דעם חרון אף פון הקב"ה‬
‫אויף די מרידה במלכותו יתברך און צער השכינה‪.‬‬
‫‪18‬‬
‫דערנאך האבן די קינדער זיך איינגעהערט צו‬
‫דרשות פון זייערע חשובע מנהלים שיחיו‪ ,‬וועלכע‬
‫געשטורעמט מיט פלאמפייערדיגע ווערטער‬
‫איבער דעם געפערליכן נגע הציונות‪ ,‬און איבער‬
‫די כפירה בהקב"ה ובתורתו הק' ובביאת משיח‪,‬‬
‫וואס ווערט ליידער פראטיקצירט טאג טעגליך‬
‫בארצינו הק' אויף אן אופן נורא ומבהיל‪.‬‬
‫די קינדער האבן מיט א קענטיגע ערענסקייט‬
‫מיטגעהאלטן דעם מעמד און זיך איינגעהערט צו‬
‫די דרשות וועלכע האבן אריינגעדרינגען טיף אין‬
‫זייערע הערצער‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫משנה ברורה און באר היטב יעדן טאג‬
‫אין כתה ט' חלק ב'‬
‫אין כתה ט' אין אפטיילונג האט דער מנהל‬
‫הרב ר' זונדל שפיטצער שליט"א אין די וואכן‬
‫פאר חג הפסח איינגעפירט א נייעם איינפיר‬
‫וואס איז ווערט צום באגריסן‪ ,‬אז די קינדער‬
‫לערנען יעדן טאג נאך פרישטאג‪ ,‬במשך פון א‬
‫האלבע שעה‪ ,‬עטליכע סימנים אין משנה ברורה‬
‫און באר היטב‪ ,‬זייענדיג מקיים דעמיט דעם ’כל‬
‫השונה הלכות בכל יום'‪.‬‬
‫פאר פסח איז דער שיעור געווען אין הל'‬
‫פסח‪ ,‬און אצינד לערנט מען הלכות שבת סימן‬
‫ר"ס‪ .‬די תלמידי כיתה ט' איילן זיך צי מיט'ן עסן‬
‫זייער פרישטאג‪ ,‬און גייען תיכף דערנאך צוריק‬
‫אין בית המדרש וואו זיי לערנען זיך אליינס אפ‬
‫דעם שיעור‪ .‬דאס בלאזט אריין אין זיי חשק און‬
‫פרישקייט צו לערנען זייערע שיעורים קבועים‬
‫פונעם טאג מיט גרויס התמדה‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫הערליכע "שבת התוועדות"‬
‫אפגעראכטן פאר תלמידי‬
‫ישיבה קטנה חלק ב'‬
‫מיט אן אויסערגעווענליכע הצלחה און‬
‫סייעתא דשמיא האט זיך אנגעפאנגען דער‬
‫זמן הקיץ אין די ישיבה קטנה חלק ב' בהנהלת‬
‫הרה"ג רבי יעקב יצחק טייטלבוים שליט"א‪,‬‬
‫וואו עס הארעווען על התורה ועל העבודה‬
‫נאנט צו הונדערט פופציג בחורים‪ ,‬וועלכע‬
‫זענען זיך משלים בתורה ויראת שמים ומידות‬
‫טובות און זייער כתר שם טוב האט א מעכטיגן‬
‫אפקלאנג צווישן די פילע טויזנטער אנ"ש בעיר‬
‫וויליאמסבורג יצ"ו‪.‬‬
‫מענענדזשער פונעם ויואל משה בילדונג מוה"ר‬
‫נטע שלום פירטה הי"ו‪ .‬דער זאל איז געוארן‬
‫צוטיילט אין צוויי‪ .‬איין חלק האט געדינט פאר‬
‫די תפילות שבת קודש‪ ,‬און דער אנדערער פאר‬
‫די באטע און פאר של"ס‪ ,‬וואס די בחורים האבן‬
‫אפגעראכטן ברוב עם הדרך מלך‪.‬‬
‫די הנהלה רוחניות האט במשך די וואך‬
‫מפרסם געווען א ספעציעלער ליקוט מספרי‬
‫חסידות איבער דעם ענין פון זיך צוזאמקומען‬
‫בשבת אחים‪ ,‬איבער די גרויסקייט און קדושה‬
‫פונעם יום השב"ק‪ ,‬און איבער'ן געוואלדיגן כוח‬
‫האחדות‪ ,‬וואס שטייענדיג פאר קבלת התורה‬
‫שטייט דעם ענין פון ויחן שם ישראל‪ ,‬כאיש אחד‬
‫בלב אחד‪.‬‬
‫פרייטאג צונאכטס האבן די בחורים‬
‫געדאווענט צוזאמען מיט די חשובע מגידי‬
‫שיעור און מנהלים רוחניים‪ .‬פאר קבלת‬
‫התורה האבן די בחורים זיך צוגעהערט צו‬
‫א הערליכע דרשה פון הרה"ג רבי יחזקאל‬
‫הורוויץ שליט"א בן כ"ק אדמו"ר מתולדות צבי‬
‫ד'ספינקא שליט"א‪ ,‬וואס האט בלשון לימודים‬
‫ארומגערעדט איבער די גרויסקייט פון מידות‬
‫טובות בין אדם לחבירו‪ ,‬און האט גאר טרעפליך‬
‫ארויסגעברענגט דעם ציל פון אפרעכטן דעם‬
‫שב"ק באחדות ובדיבוק חברים‪.‬‬
‫דאס דאווענען איז אפגעראכטן געווארן‬
‫מיט א שטארקע דערהויבנקייט‪ .‬עס האט זיך‬
‫דערקענט די הארעוואניע און דגוש וואס דער‬
‫מנהל און מגידי שיעור לייגן אריין במשך דעם‬
‫גאנצן זמן אינעם ענין פון "עבודה שבלב זו‬
‫תפלה" וואס איז אן עבודה לפני עצמה מדי יום‬
‫ביומו‪.‬‬
‫נאך די סעודת שב"ק זענען זיך די בחורים‬
‫נאכאמאל צוזאמגעקומען צום באטע‪ ,‬וואו די‬
‫בחורים האבן עטליכע שעה פארברענגט בזמירות‬
‫ודברי תורה‪ ,‬באהבה ואחוה ודיבוק חברים‪.‬‬
‫אינמיטן די סעודה האבן די בחורים געהאט א‬
‫געלעגנהייט צו הערן דברי תורה פון איינער פון‬
‫די חשובע רמ"י הישיבה שליט"א‪.‬‬
‫כמעשהו בראשונה איז די תפילות שבת‬
‫צופרי אויך אפגעראכטן געווארן דארט אין‬
‫זאל אויפן זעלבן פארנעם‪ .‬נאכן דאווענען איז‬
‫פארגעקומען א גרויסן קידוש לרגל המאורע‪.‬‬
‫נאכמיטאג האט הרה"ג ר' ישעי' מייזעלס שליט"א‬
‫ר"מ בישיבה גדולה פארגעלערנט פרקי אבות‬
‫היות די בחורים זענען זיך ב"ה שטארק‬
‫מצטיין בהתנהגותם האט די הנהלה רוחניות‬
‫באשלאסן אויף שבת פ' בהר אפצורעכטן א‬
‫שבת התוועדות‪ ,‬וואו די תלמידי הישיבה זאלן‬
‫זיך צאמקומען דאווענען בשבת אחים און‬
‫פראווענען בצוותא חדא מיט זייער מגי"ש און‬
‫רמ"י הישיבה‪ ,‬זיך אנצושעפן הויפענעס חיזוק‬
‫אויף ווייטער‪ ,‬צו גיין אויף די וועגן פון מרן‬
‫רביה"ק זי"ע און שטייגן בתורה ויראת שמים‬
‫במידה גדושה‪.‬‬
‫דער שבת איז איינגעארדענט געווארן‬
‫אין זאל פון ת"ת ויואל משה‪ ,‬דורכן געטרייען‬
‫דער ויואל משה זאל אנגעגרייט פאר'ן שבת התוועדות‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫מתובל מיט הערליכע דברי מוסר מיוחד לבחורי‬
‫חמד‪.‬‬
‫דער של"ס איז בלי ספק געווען דער‬
‫הויכפונקט ווען די בחורים האבן זיך אינאיינעם‬
‫דערווארעמט מיט די התעוררות'דיגע זמירות‬
‫בעידן רעווא דרעוין‪ ,‬און דערנאך זיך צוגעהערט‬
‫צו די דברי תורה פון הרה"ג רבי שמואל דוד‬
‫טויב שליט"א אבד"ק בריד ור"מ בישיבתינו‬
‫הק'‪ ,‬וועלכער האט מעורר געווען די בחורים‬
‫דברי התעוררות בעניני תיקון המידות והמעשים‬
‫שטייענדיג אין די ימי הספירה פאר קבלת‬
‫התורה‪.‬‬
‫פיל בחורים האבן זיך אויסגעדרוקט נאכן‬
‫שבת‪ ,‬אז זיי געדענקן נישט דאס לעצטע מאל‬
‫ווען זיי זאלן האבן געזינגען אזוי ווארעם די‬
‫זמירות שב"ק‪ ...‬און דאס איז אויסער די באגאזשן‬
‫מוסר און התחזקות וואס מ'האט אריינגעבלאזן‬
‫אין זיי‪ ,‬וואס די השפעה דערפון איז געווען‬
‫שטארק מערקבאר אין לעצטערע וואכן אויף‬
‫זייער התמדת ואהבת התורה‬
‫עס איז טאקע דא דער ארט צו דערמאנען‬
‫לשבחם פון עטליכע געטרייע בחורים וואס האבן‬
‫אוועקגעגעבן אסאך מי און צייט אהערצושטעלן‬
‫אלע דעטאלן פונעם שבת התוועדות עס זאל‬
‫קלאפן על צד היותר טוב‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫מתנות און אויסצייכענונגן‬
‫פארן שיין‪-‬שרייבן‬
‫אינעם אפטיילונג פון הרב ר' נטע‬
‫מארקאוויטש הי"ו אין בנין הת"ת טרופ עוועניו‪,‬‬
‫האט דער מנהל פארטיילט מתנות פאר די‬
‫קינדער וואס האבן זיך אנגעשטרענגט ביים‬
‫שיין‪-‬שרייבן א גאנץ יאר און האבן באקומען‬
‫דערויף גוטע אויסצייכענונגן‪.‬‬
‫פאר כתה ד' און כתה ה' האט דער מנהל‬
‫ארויסגעוויזן אנערקענונג מיט'ן פארטיילן פאר‬
‫די קינדער א הערליכער ’תיקון ליל שבועות'‪.‬‬
‫און פאר די קינדער פון כתה ו' וועלכע האבן‬
‫אריינגעלייגט מער יגיעה אינעם צייט וואס‬
‫איז באשטימט פאר שיין‪-‬שרייבן‪ ,‬האט מען‬
‫פארטיילט אנדערע ספרים מיט שיינע ענינים און‬
‫פנינים יקרים על פרשת השבוע‪.‬‬
‫‪-•-‬‬
‫גורל אויפן ספר שו"ת דברי חיים פאר‬
‫די קינדער וואס האבן געלערנט אום‬
‫חג השבועות‬
‫אין כתה ז' אפטיילונג פון הרה"ג רבי משה‬
‫פריעדמאן שליט"א האט מען אויך אויפן חג‬
‫השבועות געמאכט א ספעציעלן פראגראם‪ ,‬אז‬
‫די קינדער זאלן האבן אליין א שיעבוד דורכאויס‬
‫דעם יו"ט צו לערנען זייערע אייגענע שיעורים‬
‫אדער איבער'חזר'ן די גמרא וואס מ'האט‬
‫געלערנט במשך דעם יאר‪ ,‬כדי די געהויבענע‬
‫יום טוב'דיגע טעג זאלן נישט אריבערגיין אן קיין‬
‫לימוד התורה‪.‬‬
‫אלע קינדער וואס האבן אויסגעפילט די יום‬
‫טוב'דיגע טעג מיט לימוד התורה‪ ,‬זענען אריין אין‬
‫א גורל אויף א סעט שו"ת דברי חיים‪ .‬די קינדער‬
‫וואס האבן פון אייגענעם ווילן מוסיף געווען‬
‫שעות מער וויפיל מ'האט פארלאנגט‪ ,‬האבן‬
‫באקומען עטליכע שאנסן אינעם גורל‪.‬‬
‫די תלמידי ישיבה קטנה האבן אויסגענוצט‬
‫דעם פרישן אטמאספער אויף צו לערנען און‬
‫הארעווען אויף די בלעטער גמרא תוס' בהתמדה‬
‫רבה וביגיעה עצומה‪ ,‬אונטער'ן גייסט פונעם‬
‫התחדשות און זענען גאר אסאך אנגעקומען אין‬
‫זייערע שיעורי חזרה יענעם טאג‪.‬‬
‫דערנאך זענען די בחורים ארויף אינעם‬
‫חדר הספרים פונעם מעלבוירנער רב שליט"א‪,‬‬
‫וועלכער האט זיי געזאגט א גאר ווארעמער‬
‫מוסר שמועס באגלייט מיט דברי חיזוק וואס‬
‫האט אריינגעבלאזן אין זיי א טל של תחי' אויף‬
‫א לענגערע צייט‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫פרייוויליגע חזרה אויף גאנץ פרק לולב‬
‫הגזול אין כתה ו'‬
‫אין כתה ו' אינעם ת"ת עטרת יואל‬
‫בהנהלת הרב ר' מאיר שווארץ שליט"א‪ ,‬אין‬
‫איז די פארגאנגענע וואכן פארגעקומען א חזרה‬
‫אויפן גאנצן פרק לולב הגזול‪ ,‬וואס קומט אויס‬
‫‪ 14‬בלאט‪ ,‬וואס די קינדער חזר'ן און שטעלן זיך‬
‫פרייוויליג צום פארהער‪ ,‬צו שניידן די פירות פון‬
‫זייער הארעוואניע פון אנפאנג יאר אן‪.‬‬
‫אין א שמועס מיט'ן מנהל הרב ר' מאיר הי"ו‬
‫פארציילט ער אונז מיט פרייד‪ ,‬אז ביזדערווייל‬
‫האבן שוין העכער אכציג יונגלעך בליעה"ר‬
‫פארהערט דעם גאנצן פרק‪ .‬יעדן טאג מעלדן זיך‬
‫א אנדערע גרופע קינדער אז זיי זענען גרייט צום‬
‫פארהער‪ .‬גאר רירענד איז צו זען וויאזוי די יונגע‬
‫תלמידי חכמים וואס האבן קוים פאר דריי יאר‬
‫צוריק אנגעפאנגען לערנען גמרא‪ ,‬פארהערן זיך‬
‫שוין אצינד אויסענווייניג אגאנצער פרק‪.‬‬
‫אלס מפרסמין עושי מצוה איז א ספעציעלע‬
‫ליסטע ארויסגעהאנגען געווארן אויפן וואנט‬
‫מיט די נעמען פון אלע קינדער וואס האבן זיך‬
‫פארהערט‪ ,‬וויבאלד דאס חזר'ן און קונה זיין‬
‫תורה גייט אריין לכל הדיעות אין די מצוה פון‬
‫והגית בו יומם ולילה‪ .‬אלע קינדער וואס האבן‬
‫זיך פארהערט די פערצן בלאט גמרא רש"י קענען‬
‫זיך אויסוועלן אדער דעם ספה"ק תפארת שלמה‬
‫אדער דעם ספה"ק מאור ושמש‪ ,‬אלס באלוינונג‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫תלמידי ישיבה קטנה ח"ג‬
‫אויף א באזוך אין סי‪-‬געיט‬
‫די מתנות פאר די מצטיינים ביים שיין שרייבן‬
‫בית המדרש בנשיאות כ"ק הגה"צ הישיש רבי‬
‫אלימלך אשכנזי שליט"א גאב"ד מעלבוירן‪.‬‬
‫עטליכע וואכן איידער מ'איז ארויסגעפארן‬
‫אין קעמפ‪ ,‬האבן די תלמידי ישיבה קטנה חלק‬
‫ג' אפגעראכטן א גאר גייסטרייכער טאג אין‬
‫די שטאט סי‪-‬געיט‪ ,‬וואו זיי זענען אהינגעפארן‬
‫אינאיינעם מיט זייערע מגי"ש און מנהל הרה"ג‬
‫ר' שמעון ישראל מייזליש שליט"א‪ ,‬און האבן‬
‫געלערנט עטליכע שעה רצופות אין מעלבוירנער‬
‫דער געוועזענער בנין הישיבה קטנה אויף פרענקלין‬
‫•‪-‬‬‫"מאורי‪-‬אור" גראדועישן צערעמאניע‬
‫פון אכטע קלאס געלונגענסטער אין‬
‫לאַנגע יאָרן‬
‫יעדע תלמידה האט געשפילט אן אקטיווע‬
‫ראלע אינעם גראדואירונג פראגראם‬
‫טראצדעם וואס עס איז שוין אריבער נאנט‬
‫צו צוויי חדשים זינט דער גרויסער גראדועישן‬
‫צווישן די מיידלעך פון די אכטע קלאס‪ ,‬וועלכע‬
‫האבן געענדיגט די עלעמענטרי קלאסן‪ ,‬און האבן‬
‫אפגעראכטן א הערליכער גראדועישן‪ ,‬פארט‬
‫איז כדאי עס צו באשרייבן וויבאלד ס'האט‬
‫אפגעקלינגען אין די גאנצע שטאט אלס דער‬
‫סאמע געלונגענסטער גראדואירונג צערעמאניע‬
‫פון אלע היימישע בתי חינוך לבנות‪" .‬עס איז‬
‫געווען א חלום"‪" ,‬אזאנס האב איך נאך קיינמאל‬
‫נישט מיטגעלעבט"‪" ,‬וואס בית רחל באווייזט‬
‫קען קיינער נישט"‪ ,‬און נאך אזעלכע ענליכע‬
‫אויסדרוקן האבן זיך פילע עלטערן אויסגעדרוקט‬
‫זייענדיג טיף באגייסטערט פון דעם גראדועישן‪.‬‬
‫כאטש מיר וואלטן געדארפט ווידמען‬
‫א לענגערער שילדערונג איבער אלע דריי‬
‫גראדועישאנס אינערהאלב די בית רחל שולע‪,‬‬
‫פון פרי‪-‬וואן‪-‬עי‪ ,‬פון אכטע קלאס‪ ,‬און פון די‬
‫צוועלעפטע קלאס‪ ,‬פארט וועלן מיר זיך אין דעם‬
‫ארטיקל קאנצעטרירן איבער דעם צענטראלן‬
‫גראדועישן פון די אכטע קלאסן‪ ,‬וואו העכער ‪250‬‬
‫מיידלעך האבן גראדואירט פון די עלעמענטרי‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪19‬‬
‫סקול און גייען דעם קומענדיגן לערן‪-‬יאר‬
‫אריבערגיין אין די הויעך‪-‬שולע‪.‬‬
‫שווער איז אנצוכאפן די ריכטיגע אויסדרוקן‬
‫אויף אזא הערליכער געשעעניש‪ ,‬אבער נאך‬
‫שווערער איז צו שרייבן דערפון נאכן רעדן מיט'ן‬
‫באגאאבטן מנהל פון בית רחל הרב ר' בנציון‬
‫פייערווערגער שליט"א‪ ,‬וועלכער באטאנט עס‬
‫אלס אן "איינדרוקספולער" מעמד "קידוש השם"‬
‫וואס האט ארויסגעברענגט כבוד שמים און‬
‫המשכת חינוך הבנות לצניעות ולאמונה טהורה‬
‫ולמידות טובות ע"ד ישראל סבא‪.‬‬
‫איין טאג פאר'ן גראדועישן האט דער מנהל‬
‫הרב ר' בנציון פייערווערגער שליט"א געהאלטן‬
‫א פלאם‪-‬פייער'דיגע דרשה פאר די מיידלעך‪ ,‬פול‬
‫מיט חיזוק און ערמוטיגונג רייד‪ .‬דער מנהל האט‬
‫דערביי שטארק ארויסגעהויבן דער געוואלדיגער‬
‫חינוך און ערציאונג סיסטעם פונעם בית רחל‬
‫שול‪ ,‬וואס האט נישט קיין גלייכן איבער די גאנצע‬
‫וועלט צוליב פילע טעמים‪ ,‬און איבערהויפט ווייל‬
‫מיר האבן אויף אלעמען פונקטליכע אנווייזונגען‬
‫פונעם רבי'ן זי"ע‪ ,‬וועלכער אויף יעדן פון חינוך‬
‫הבנות געזאגט דעת קדשו‪.‬‬
‫צווישן זיינע ווערטער האט דער מנהל‬
‫אבער דער הויכפונקט פון דעם‬
‫אויך ארומגערעדט מיט התרגשות איבער די זכי'‬
‫גראדועישן איז אן צווייפעל די אומגעהויערע‬
‫אז די מיידלעך גייען צום גראדועישן אנטון די‬
‫כוחות וואס די‬
‫צניעות'דיגע "פאלם‬
‫טאלאנטפולע‬
‫כרצון‬
‫שטרימפ"‬
‫לערערינס‬
‫שטאב‬
‫קדשו פון אונזער‬
‫און מחנכות לייגן‬
‫הייליגן רבי'ן זי"ע‪,‬‬
‫אריין‪ ,‬אז יעדעס‬
‫און די מיידלעך‬
‫מיידל אן אויסנאם‬
‫דארפן זיך פארנעמען‬
‫א‬
‫שפילן‬
‫זאל‬
‫מיט א פעסטע קבלה‬
‫פראמינענטע ראלע‬
‫אז מ'וועט דאס‪ ,‬און‬
‫אין דעם געשעעניש‪,‬‬
‫די אנדערע בגדי‬
‫קיינער זאל ח"ו‬
‫קיינמאל‬
‫צניעות‪,‬‬
‫ארויספאלן‬
‫נישט‬
‫נישט אויסטון פאר‬
‫צוליב דעם פאקט‬
‫קיין שום פרייז אויף‬
‫אז מיר פארמאגן‬
‫דער וועלט‪ .‬דער‬
‫בליעה"ר אזא צאל‬
‫די הערליכע אויפשטעלונגן פאר די אכטע קלאס גראדואירונג‬
‫עצם אונטערנעמונג‬
‫תלמידות בליעה"ר‬
‫פון די מיידלעך אויף‬
‫אין קאנטראסט צו אנדערע שולעס‪ .‬יעדעס‬
‫צניעות איז זיכער א געוואלדיגער נחת רוח פאר'ן‬
‫מיידל האט א חלק אינעם גראדועישן;‬
‫רבי'ן זי"ע בגנזי מרומים אז די מיידלעך שטרעבן‬
‫איינער שרייבט‪ ,‬רעדט‪ ,‬נעמט צוזאם געלט‪,‬‬
‫צו גיין אין זיינע הייליגע וועגן‪.‬‬
‫אראנדזשירט דעם צערעמאניע זעלבסט‪,‬‬
‫דער יאר‪-‬בוך‪ ,‬די גייסטרייכע "פארטי" נאכן‬
‫גראדועישן אין ויואל משה זאל‪ ,‬אא"וו‪.‬‬
‫דאס איז א זעלטענער קונץ און איבערווייז‬
‫אויף די זעלטענע דערגרייכונגען פונעם בית רחל‬
‫שול‪ ,‬וואס איז שוין באוויזן געווארן עטליכע יארן‪,‬‬
‫און איז באגריסנסווערט צווישן די צופרידענע‬
‫עלטערן בכלל און ביי די מאמעס פון בית רחל‬
‫בפרט‪.‬‬
‫וואכן לאנג האבן די אכטע קלאס תלמידות‬
‫געארבייט אויף דעם גליקליכן מאמענט ווען זיי‬
‫זענען מסיים די עלעמענטארע קלאסן‪ ,‬וועלכעס‬
‫איז דער גרונד‪-‬פרינציפ אויפ'ן צוקונפטיגן לעבן‬
‫און איז דער דורכגאנג צום ביך רחל הויך‪-‬‬
‫שולע וואו די מיידלעך ווערן שוין ערצויגן אלס‬
‫דערוואקסענע וועלכע גייען אט אט ווערן די‬
‫מאמעס פונעם צוקונפטיגן דור‪.‬‬
‫באזונדערע כוחות האבן די מיידלעך‬
‫אריינגעלייגט אינעם בארימטן "יאר‪-‬בוך" וואס‬
‫איז אין די לעצטע פאר יאר אויך ארויפגעברענגט‬
‫געווארן אויף גאר א הויכן ניווא‪ .‬דער בוך איז‬
‫רייך‪ ,‬אינפארמאטיוו און זייער באלערנד‪ ,‬און איז‬
‫א קוואל פון וואו אנצושעפן וואוסענשאפט און‬
‫ידיעות איבער אידישקייט‪ ,‬איבער די היסטאריע‬
‫פון כלל ישראל‪ ,‬און גלייכצייטיג ערציילונגען‬
‫פון רבי'ן זי"ע און פון די מוסדות הק' וואס די‬
‫מיידלעך האבן געהערט פון זייערע עלטערן און‬
‫זיידעס און באבעס שיחיו‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫צו רעדן איבערן גייסטרייכן גראדועישן‬
‫זעלבסט איז ממש אוממעגליך ווי אנצוהייבן‬
‫זאל איז‬
‫און ווי צו ענדיגן‪ .‬דער "פרדס פיגא" ַ‬
‫געווארן גאר מייסטערהאפטיג איינגעארדענט‬
‫פאר די היסטארישע צערעמאניע מיט טויזנטער‬
‫בענקלעך‪ .‬גלייכצייטיג איז אויפגעשטעלט‬
‫פרא ּפס פון‬
‫געווארן הערליכע דעקאראציעס און ַ‬
‫א ליכט טורעם‪ ,‬אונטערן נאמען "מאורי אור"‪,‬‬
‫וויבאלד דער גאנצער גראדועישן איז געווען‬
‫אויסגעשטעלט אויפ'ן געדאנק אז דער בית רחל‬
‫שול איז דער ליכט טורעם און וועג‪-‬וייזער פאר‬
‫אירע תלמידות אויפ'ן גאנצן לעבן‪.‬‬
‫דער זעלטענער פראגראם פאדערט‬
‫ווירקליך א גאר לאנגע שילדערונג‪ .‬די‬
‫אינהאלטרייכע פארשטעלונגען און לידער וואס‬
‫זענען פרעזענטירט געווארן דורך אלע מיידלעך;‬
‫די טרעפליכע דרשות אין שפיץ פון די חיזוק רייד‬
‫פון הרבנית הצדיקת תליט"א; די מתנות וואס‬
‫זענען געגעבן געווארן פאר די מנהלות שתחי'‪,‬‬
‫אד"ג‪ ,‬איז געווען איין לאנגע ציענדע קייט וואס‬
‫האט ארויסגעברענגט טרערן ביי פילע באבעס‬
‫און מאמעס וואס האבן געשפרודלט פון נחת און‬
‫גליק זעענדיג די פרייליכע שיינענדיגע פנים'ער‬
‫פון זייערע באליבטע משפחה מיטגלידער‪.‬‬
‫נאכן גראדועישן האט די רעביצין תחי'‬
‫פארטיילט מתנות פאר אלע מיידלעך‪ ,‬שיינע‬
‫סידורים און דער בארימטער "צניעות בריוו"‬
‫פון רבי'ן זי"ע‪ ,‬אין אידישן איבערזעצונג‪.‬‬
‫באגלייט מיט הייס שעפשענדע געבעטן‪,‬‬
‫אז די מיידלעך זאלן אויסוואקסן ערליך און‬
‫צניעות'דיג מיט אלע מעלות‪ ,‬האט זיך דער‬
‫גראדואירונג צערעמאניע געשלאסן און איז‬
‫געבליבן דער געשפרעך ביי די מאמעס אויף גאר‬
‫א לאנגע צייט‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫פארלענגערטע שעות אינעם זומער‬
‫חדר אויפ'ן פארלאנג פון די עלטערן‬
‫היות שוין די לעצטע פאר געווען א‬
‫שטארקער פארלאנג פון פילע עלטערן וואס‬
‫בלייבן וויילן אין וויליאמסבורג אין די ימי הקיץ‪,‬‬
‫צו האלטן די קינדער אינעם זומער חדר אביסל‬
‫לענגער ווי אגאנץ יאר כדי די קינדער זאלן מער‬
‫קענען געניסן פון די רייכע באלערנדע זומער‪-‬‬
‫חדר פראגראמען‪ ,‬האט די הנהלת הישיבה היי‪-‬‬
‫יאר צום ערשטן מאל פארלענגערט דעם זומער‬
‫חדר מיט נאך א האלבע שעה‪ ,‬אזוי איז מעגליך‬
‫צו פארלענגערן די צייט פון שווימען און די‬
‫צייט פון שפילן‪ ,‬און דאס זעלבע איז דא מער‬
‫צייט פאר טריפס און פארשטעלונגען‪ ,‬אא"וו‪ .‬די‬
‫קינדער באקומען גלייכצייטיג יעדן טאג "א סנעק‬
‫מיט קאלטע געטראנקן"‪ ,‬אזוי אז די קינדער האבן‬
‫שטארק הנאה פון דעם‪.‬‬
‫אבער היות דאס פארלענגערן די שעות‬
‫איז מיטגעקומען מיט א מינאמאלע קאסט פאר‬
‫די עלטערן צו באצאלן פאר די מלמדים נאך‬
‫אהאלבע שעה געהאלט‪ ,‬האט די הנהלת הישיבה‬
‫ארויסגעשיקט א פראגע בויגן אנצופרעגן די‬
‫עלטערן דעם דעת הציבור‪.‬‬
‫נאכן אנפרעגן די עלטערן האט זיך‬
‫ארויסגעשטעלט אז רוב עלטערן האבן‬
‫געענטפערט אז זיי ווילן יא דעם טויש‪ ,‬דעריבער‬
‫האט די הנהלת הישיבה נאכגעקומען דעם‬
‫פארלאנג פון די עלטערן און פארלענגערט דעם‬
‫זומער חדר מיט נאך א האלבע שעה‪.‬‬
‫אנשטאט ווי ביז היינט ווען די נורסערי‬
‫קינדערגארטן קלאסן זענען אהיימגעגאנגען ‪3:00‬‬
‫אזייגער‪ ,‬קומען זיי היי‪-‬יאר אהיים אום ‪3:30‬‬
‫נאכמיטאג‪ .‬די גרעסערע קינדער פון ת"ת בניני‬
‫זופניק קומען אויך אהיים בערך אהאלבע שעה‬
‫שפעטער אומגעפער ‪ 4‬אזייגער‪.‬‬
‫צאן קדשים פון נורסערי קינדערגארטן‬
‫מיטהאלטנדיג אן אינטרעסאנטן שפיל‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫•‪-‬‬‫ספעציעלע שווים‪-‬זעקלעך פאר די‬
‫נורסערי קינדערגארטן‬
‫אין א גאר געלונגענער שריט אויף דעם‬
‫זומער סעזאן‪ ,‬האט דער חשובער מנהל פון‬
‫נורסערי קינדערגארטן הרב ר' יושע אלימלך‬
‫לאנדא הי"ו‪ ,‬געלאזט באשטעלן ספעציעלע רוקן‬
‫שווים‪-‬זעקלעך‪ ,‬מיט וואס די קליינע קינדער‬
‫ברענגען זייערע שווים זאכן פון און צום זומער‬
‫חדר‪.‬‬
‫די סיבה פארוואס דער מנהל האט‬
‫באשלאסן צו באשטעלן די אייגנארטיגע‬
‫שווים זעקלעך‪ ,‬איז געווען וויבאלד שוין לאנגע‬
‫יארן וואס די פיל‪-‬ערליי שווים זעקלעך האט‬
‫געברענגט מיט זיך זיכערהייט פראבלעמען‪ ,‬ווייל‬
‫נישט אלע זענען געווען גענוג סעפטי פאר'ן‬
‫באנוץ פון די קליינווארג‪ ,‬גלייכצייטיג פלעגן די‬
‫קינדער פיל מאל פארלירן די זעקלעך און דער‬
‫אינהאלט דערפון ווייל די זעקלעך זענען נישט‬
‫געווען געאייגנט צו טראגן פאר קליינע קינדער‪.‬‬
‫אלזא האט ר' יושע אלימלך באשלאסן צו‬
‫באשטעלן אן אייגנארטיגן סארט שווים‪-‬זעקל‪,‬‬
‫מיט'ן סימבאל פון די תלמוד תורה ויואל משה‪,‬‬
‫וואס איז סיי פראקטיש און גוט פארמאכט‪ ,‬און‬
‫סיי גרינג צו שלעפן אויפ'ן אקסל‪ ,‬מיט וועלכן די‬
‫קינדער ברענגען און טראגן אהיים זייערע שווים‬
‫בגדים רואיגערהייט‪.‬‬
‫די מאמעס האבן אויסגעדרוקט די גרעסטע‬
‫מאס צופרידנהייט פון דעם גוטן בייפאל‪.‬‬
‫שליט"א אונטערגענומען אן ענליכער פירוש‬
‫המילות פראגראם צווישן די קינדער פון כתה ט'‪.‬‬
‫יעדע וואך נאכן זמן פון לעכט‪-‬צינדן‬
‫און דאס זעלבע שבת צופרי פאר'ן‬
‫דאווענען לערנען די קינדער עטליכע‬
‫קאפיטלעך און מזמורי התפילה‪ ,‬און‬
‫זונטאג צופרי פאר תפילת דאווענען‬
‫קומט פאר די בחינה אויף דעם וואס‬
‫מ'האט געלערנט אום שב"ק‪.‬‬
‫די קינדער לערנען די פירוש‬
‫המילות אויף די מזמורים אין דעם‬
‫סידור‬
‫טייטש‬
‫אינהאלטרייכער‬
‫"כוונת התפילה" וואס הרבני הנגיד‬
‫ר' אברהם ישעי' קאהן הי"ו האט‬
‫מנדב געווען פאר דעם צוועק‪ ,‬לע"נ‬
‫אביו הבלתי נשכח דער בארימטער‬
‫תורה פילאנטראפ הרה"ח מוה"ר חיים אביגדור‬
‫ב"ר מרדכי צבי הכהן ע"ה‪ ,‬מוציא לאור פון דעם‬
‫סידור און איניציאטאר פונעם "פירוש המילות"‬
‫פראגראם אין תלמוד תורה‪.‬‬
‫דער פראגראם הייבט שטארק אויף דעם‬
‫ניווא פונעם עבודת התפילה צווישן די תשב"ר‬
‫אז די קינדער זאלן דאווענען מיט מער כוונה‬
‫און התבוננות‪ .‬יעדעס יאר נאכן פירוש המילות‬
‫פראגראם זעט זיך אן דראסטישע שינויים לטובה‬
‫ביים דאווענען‪ ,‬די קינדער דאווענען פיל ערליכער‬
‫און מיט פיל מער כוונה און מיט א העכער קול‬
‫וויסנדיג דער באדייט און טייטש פון די תפילות‬
‫וואס מען זאגט‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫‪'13‬טע קלאס תלמידות האבן שטארק‬
‫הנאה פון די "חיזוק שיעורים"‬
‫יעדן דינסטאג‬
‫די קינדער מיט די אייגנארטיגע שווים‪-‬זעקלעך‬
‫•‪-‬‬‫"פירוש המילות" פראגראם ערב און‬
‫שבת קודש אין כתה ט' חלק ב'‬
‫ווי געמאלדן קומט יעדעס יאר אינמיטן‬
‫ווינטער פאר דער "פירוש המילות" פראגראם‬
‫אויסצולערנען די קינדער די טייטש פונעם‬
‫דאווענען‪ .‬אין משך פון עטליכע טעג לערנען די‬
‫קינדער די טייטש אויף א חלק דאווענען‪ ,‬דערנאך‬
‫ווערן די קינדער פארהערט דערויף בכתב און עס‬
‫ווערט פארטיילט מתנות פאר אלע קינדער וואס‬
‫צייכענען זיך אויס מיט זייערע קענטעניסן‪.‬‬
‫אצינד אין די וואכן וואס מ'געפינט זיך אין‬
‫קעמפ האט דער מנהל הרה"ג ר' זונדל שפיטצער‬
‫אין די זומער וואכן ווען א צאל גרעסערע‬
‫מיידלעך ארבייטן אין שטאט‪ ,‬וואו מען ברויך‬
‫האבן אסאך סייעתא דשמיא און שטארקייט‬
‫זיך צו האלטן אויף די ערליכע צניעות'דיגע‬
‫וועגן‪ ,‬ווערט אראנדזשירט א ספעציעלער‬
‫שיעורים פראגראם יעדן דינסטאג אווענט‪,‬‬
‫וואו די מיידלעך קומען זיך צוזאם און הערן‬
‫אויס שיעורים פון חשובע רעדנערינס איבער א‬
‫געוויסע יסודות'דיגע טעמע‪ ,‬כדי צו ערמוטיגן די‬
‫מיידלעך און זיי מחזק זיין בצניעות אמונה און‬
‫בטחון‪ ,‬אא"וו‪.‬‬
‫דער פראגראם ווערט געספאנסארט דורך‬
‫די הנהלת הישיבה וואס דעקט די קאסטן פון די‬
‫שיעורים‪ ,‬און ווערט אנגעפירט דורך די חשובע‬
‫מרת גרינוואלד תחי'‪ ,‬פון די חשובע לערערינס‬
‫אין די ‪'12‬טע קלאס וואס ארדענט איין די‬
‫רייכע השקפה שיעורים‪ ,‬פון וועלכן די מיידלעך‬
‫באקומען א ערנסטערן בליק איבערן צוקונפטיגן‬
‫לעבן‪ ,‬כדי זיי זאלן אויסוואקסן ערליכע אידישע‬
‫מאמעס פונעם קומענדיגן דור‪.‬‬
‫דער שיעור קומט פאר יעדן דינסטאג‬
‫אווענט אין בנין עסטרייכער‪ ,‬וואו עס באטייליגן‬
‫זיך א חשבון פון לערך הונדערט פופציג און צוויי‬
‫הונדערט גראדואירטע בית רחל תלמידות‪ .‬דאס‬
‫זיך צאמקומען זעלבסט פון אזא צאל מיידלעך‬
‫בליעה"ר און זיך טרעפן אינאיינע איז א שטארקע‬
‫חיזוק פאר די מיידלעך זיך צו האלטן ערליך‬
‫און צניעות'דיג‪ ,‬ווי עס פאסט‬
‫פאר א בת מלך א תלמידה פון‬
‫אונזער בארימטע בית רחל שול‪.‬‬
‫לויט ווי עס ווערט‬
‫איבערגעגעבן זענען אויך היי‪-‬‬
‫יאר די אינהאלטפולע שיעורים‬
‫א קוואל און דערפרישונג‬
‫פאר די מיידלעך‪ ,‬וועלכע‬
‫זענען שטארק דאנקבאר פאר‬
‫די הנהלת הישיבה בכלל און‬
‫איבערהויפט פאר די חשובע‬
‫מרת גרינוואלד שתחי' פאר'ן‬
‫אראנדזשירן דעם נאבעלן‬
‫פראגראם‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫אלפי תלמידי מוסדותינו הק' רעכטן אפ‬
‫יומא דהילולא קדישא פון מרן רבינו‬
‫הקדוש זי"ע מיט גרויס התעוררות‬
‫די פילע טויזנטער תלמידים ותלמידות‬
‫בליעה"ר אין אלע אפטיילונגן אינערהאלב‬
‫מוסדותינו הק'‪ ,‬האבן מיט גרויס התעוררות‬
‫אפגעהאלטן געווארן דער יומא דהילולא קדישא‬
‫פון אבינו רועינו מרן הקדוש והטהור רבינו‬
‫יואל בן הגה"ק רבי חנני' יו"ט זי"ע‪ ,‬וואס האט‬
‫מיט גרויס סייעתא דשמיא אויפגעשטעלט דעם‬
‫ברייט‪-‬פארצווייגטן נעץ פון מוסדות להרבצת‬
‫תורה ויראה לנו ולבנינו עד ביאת הגואל‪.‬‬
‫עטליכע טעג בעפאר די יארצייט האט מען‬
‫שוין אנגעהויבן צו פארציילן פאר די קינדער‬
‫איבער די גרויסקייט‪ ,‬קדושה וטהרה‪ ,‬פון דעם‬
‫רועה נאמן רבינו הקוה"ט זי"ע‪ .‬די מלמדים האבן‬
‫ערקלערט פאר די קינדער וואס מיר אלץ תלמידי‬
‫תלמידיו דארפן זיך אפלערנען פון רבי'ן זי"ע‬
‫פאר אונזער התנהגות טאג טעגליך‪ ,‬ספעציעל‬
‫האט מען ארויסגעברענגט פאר די קינדער זיינע‬
‫געוואלדיגע מידות טובות וואס ער האט זיך‬
‫דערמיט אויסגעצייכענט פון אלס קליין קינד‪.‬‬
‫דער רושם דערפון איז געווען אויסטערליש גרויס‬
‫צווישן אלע קינדער‪.‬‬
‫ביי די תלמידי ישיבות קטנות אין בחורים‬
‫קעמפ איז א מוצש"ק בעפאר די יארצייט‬
‫געפראוועט געווארן סעודות מלוה מלכה'ס לרגל‬
‫ההילולא קדישא אין יעדן ברענטש באזונדער‪.‬‬
‫די בחורים האבן זיך דערביי צוגעהערט צו‬
‫טרעפליכע דרשות פון זייערע חשובע מרביצי‬
‫תורה און פון געלאדענטע בעלי דרשנים‪ ,‬וועלכע‬
‫האבן אויפגעטרעטן מיט גאר שטארקע דיבורים‬
‫מלא תוכן ומוסר והתבוננות בדרכיו של אותו‬
‫צדיק‪ .‬די סעודות האבן זיך געצויגן ביז אין די‬
‫שפעטע נאכט שעה'ן און איז געווען די ריכטיגע‬
‫הכנה צום יארצייט וואס איז אויסגעפאלן‬
‫פרייטאג פ' ראה‪.‬‬
‫דאנערשטאג פארנאכטס זענען די קרוב צו‬
‫זעקס הונדערט תלמידי ישיבה קטנה וצעירים‬
‫געפארן קיין קרית יואל‪ ,‬צו די סעודת הילולא‬
‫רבתי ושולחנו של כ"ק מרן רבינו שליט"א וואס‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪21‬‬
‫איז אפגעראכטן געווארן במעמד אלופי אלפי‬
‫ישראל אינעם זאל פונעם בנין התלמוד תורה‬
‫החדש אין קרית יואל‪ ,‬וואו זיי האבן מיטגעהאלטן‬
‫די סעודה שגדולי הדור מסובין בו‪ ,‬און די דרשות‬
‫ודברות קודש פון רבינו שליט"א‪.‬‬
‫נאך די סעודה זענען די הונדערטער בחורים‬
‫ארויף זיך משתטח זיין ביים ציון המצויינת‬
‫צוזאמען רבינו שליט"א‪ ,‬וואו מ'האט מיט גרויס‬
‫התעוררות מעורר רחמים געווען להזכר ולהפקד‬
‫בדבר ישועה ורחמים‪ ,‬און ישועות ורפואות‬
‫לטובת הכלל והפרט‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫קינדער פון זומער חדר זאגן קאפיטלעך‬
‫תהלים לעילוי נשמת מרן רבינו זי"ע‬
‫אינעם זומער חדר דאהי אין וויליאמסבורג‬
‫אין ת"ת בניני זופניק האט מען דעם יארצייט‬
‫טאג פארוואנדלט פאר אן התעוררות'דיגער טאג‬
‫ווען די קינדער זענען זיך צוזאמגעקומען אין עס‪-‬‬
‫זאל און א לענגערע צייט געזאגט תהלים מיט‬
‫גרויס התעוררות‪ ,‬אין ספעציעלע קונטרסים וואס‬
‫די הנהלת התלמוד תורה האט צוגעשטעלט‪.‬‬
‫דערנאך האבן זיי געזאגט די אותיות פון קאפיטל‬
‫קי"ט יואל בן חנני' יו"ט – נשמה כנהוג ביי א‬
‫יארצייט‪.‬‬
‫צוליב די‬
‫קורצע צייט איז‬
‫נישט ערלויבט‬
‫געווארן צו לאנג‬
‫ארומצורעדן‬
‫יום‬
‫איבער'ן‬
‫ההילולא‪,‬‬
‫במשך‬
‫אבער‬
‫די וואך האט‬
‫מען נאכאנאנד‬
‫ארומגערעדט‬
‫צו די קינדער‬
‫איבער די גרויסקייט פון א יומא דהילולא פון א‬
‫צדיק‪ ,‬וואס די קינדער האבן אויסגעהערט מיט‬
‫גרויס אינטערעסע‪.‬‬
‫זכותו הגדול והקדוש יגן עלינו ועל כל‬
‫ישראל‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫פארהערן צום סוף זמן אין אלע‬
‫אפטיילונגען פון תלמוד תורה‬
‫אין אלע אפטיילונגען אין די מוסדות‬
‫איז צום סוף יאר פארגעקומען גרויסארטיגע‬
‫פארהערן‪ ,‬וואו די קינדער און בחורים האבן זיך‬
‫פארהערט ביי גדולי רבנים און בארימטע בוחנים‪,‬‬
‫און די חשובע מלמדים וואס האבן זיך אפגעגעבן‬
‫אגאנץ יאר אנצוזייען און אנצובויען דעם כרם‬
‫בית ישראל‪ ,‬דורכן אריינלייגן די מאקסימאלסטע‬
‫כוחות אין די תשב"ר ובחורי חמד שיחי'‪ ,‬האבן‬
‫ב"ה זוכה געווען צו שניידן די פרוכטן וואס זיי‬
‫האבן אנגעפלאנצט אגאנצן יאר‪ ,‬הזורעים בדמעה‬
‫ברינה יקצורו‪ .‬אלזא איז א דבר בעתו‪ ,‬דאס צו‬
‫באריכטן פאר די עלטערן‪:‬‬
‫‪22‬‬
‫געלערנט מסכתא ביצה אונטערן אויפזיכט פונעם‬
‫מנהל המתמידים הרה"ג ר' חיים אלי' פאללאק‬
‫שליט"א מוציא לאור גליוני מבאר השבת‪ .‬און‬
‫אינעם חלק ב' האבן די קינדער געענדיגט גאנץ‬
‫מסכתא מגילה און חגיגה אונטערן אויפזיכט‬
‫פונעם מלמד מומחה הרה"ג רבי נחמן קלאר‬
‫שליט"א‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫רבינו שליט"א פארהערן תלמידי כתה‬
‫ח' חלק א' גאנץ פרק האיש מקדש‬
‫כ"ק מרן רבינו שליט"א האט פארהערט‬
‫די קינדער פון כתה ח' חלק א' בהנהלת הרה"ג‬
‫רבי משה פריעדמאן שליט"א‪ ,‬אויפן גאנצן פרק‬
‫האיש מקדש פון מסכתא קידושין וואס די כתה‬
‫ח' האט אפגעלערנט און איבערגע'חזר'ט במשך‬
‫דעם גאנצן יאר תשע"א העעל"ט‪.‬‬
‫לכבוד דאס ענדיגן די מסכתא האבן די‬
‫קינדער סוף פונעם יאר אפגעראכטן הערליכע‬
‫סיום'ס‪ ,‬וואו מ'האט זיך לאנגע שעות געפרייט‬
‫בשמחת התורה בתופים ובמחולות‪ .‬עס אזי‬
‫געווען גאר איינדרוקספולע מסיבות וואס די‬
‫קינדער וועלן נישט אזוי שנעל פארגעסן‪.‬‬
‫די קידנער זענען געקומען צופארן פון‬
‫בחורים קעמפ קיין מחנה דברי יואל אין סוואן‬
‫לעיק‪ ,‬און דער רבי שליט"א האט טראץ זיינע‬
‫פילע טירדות אוועקגעגעבן צייט צו פארהערן‬
‫די קינדער במשך פון עטליכע‬
‫¸‪ ¼¸²¸½É½³É°¸È‬‬
‫שעה בביתו נאוה קודש‪ ,‬כדי‬
‫‪ ǯ½·¯À½»¯´¸´¿¸°Ç²³¯Ç¸´³Ç´ÉÉɸÁÈ‬‬
‫צו ערמוטיגן די קינדער ווייטער‬
‫‪ ´´ÁôǷ¸¿À‬‬
‫ממשיך צו זיין בלימודם מיט‬
‫‪ qpr‡n‡x‬‬
‫חשק און התמדה‪.‬‬
‫¿‪ ¯·¸»ÈÇ´½²¯¾Ç½ÆºÉ´¯¸È¿°Á¸µÆ³¸°Ç¾Ç½Æº¸Á³²À¸¸É‬‬
‫‚’„ ‬
‫‪ q|u~rsos‡ur†…wrs~wqw|zˆqwo
wn†z‬‬
‫‪ sw~33333333333333333333†|y‬‬
‫•‪-‬‬‫כתה ז' האט געענדיגט‬
‫פרק המניח‬
‫און החובל פון בבא קמא‬
‫אין כתה ז' האבן די קינדער‬
‫במשך פונעם פארגאנגענעם יאר‬
‫אפגעלערנט דעם פרק "המניח"‬
‫און "החובל" אין מסכתא‬
‫בבא קמא‪ ,‬אנדערש ווי אין די‬
‫לעצטערע יארן וואס מ'לעגט‬
‫לערנען מסכת מכות‪.‬‬
‫דער רבי שליט"א איז‬
‫שטארק נתפעל געווארן פון די‬
‫‪ ˆw~€ˆˆy|zy‬‬
‫ברייטע ידיעות וואס די קינדער‬
‫‪ r„ytv…†m‬‬
‫האבן ארויסגעוויזן אין דעם פרק‬
‫און האט נישט באהאלטן זיין‬
‫קורת רוח און הנאה‪ ,‬זאגנדיג‬
‫פארן מנהל הרב ר' משה‬
‫די קינדער פון חלק א' האבן‬
‫שליט"א אז פונעם פארהער‬
‫זיך פארהערט דעם פרק ’המניח' ביי הגה"צ‬
‫דערקענט זיך גוט זייער שטארקער התמדת‬
‫ממיהאלדא שליט"א ווי אויבנדערמאנט‪ ,‬און פרק‬
‫התורה פונעם גאנצן יאר‪ .‬און דערנאך זענען די‬
‫’החובל' האט מען פארהערט די קינדער דורך א‬
‫קינדער צוריקגעפארן קיין בחורים קעמפ‪.‬‬
‫גאר גרינטליכע כתב פארהער‪.‬‬
‫‪ x‡|rnz‚~sro†rq|ˆror|sq…{w|‡ˆn†wo€pwsz|€†‡n‬‬
‫‡~ˆˆ‡€‪ vz€€rn‬‬
‫‪ ˆ€qs{€vosvor~sy~r~oro{wwzsqs|zz†sozs†s|pzsqworz€s‬‬
‫‪ rnz‚~r€wqwsr~oroˆszn‡rzyz€ˆs~€znwz‚rs‬‬
‫‪ƒ|snwsws…rsˆoqw|ˆrzxw‡|w{n‡ˆw‡rt€os~uvos|s‬‬
‫‪ zn†‡wˆwo{†yono†o†n~zwnzqwo€ˆwrq|ˆror†sˆrqs|wzo‬‬
‫~‪q|zzsqs|zz{w†‚sˆy|{wwzs†s|pz}qw€s}|tzyosq€onrw‡ˆwr†sˆr}ˆs‬‬
‫‪ noo„spwo€r‡sq…qˆu~os†|s€o‡wswuw‡sw†s|ssw†srs{ww…zsˆs‡€zs†s|‡z‬‬
‫‪ …‚zo€‡ˆw†‡ˆ‡qsuour€osr„w‚u‡‚~sozzyo{wy†o|r‬‬
‫‬
‫‬
‫‪ DDDDDDDDDDDDDDDDDDDD‬‬
‫|~‪ w~us†zr‬‬
‫כתה ח' פון הרה"ג ר' זונדל שפיטצער‬
‫שליט"א האבן זיך פארהערט ביי הרה"ג רבי‬
‫אלטר גלאנץ שליט"א בשליחות חותנו רבינו‬
‫שליט"א‪ ,‬וויבאלד דער רבי איז געווען צו‬
‫פארנומען אין די ימי הרחמים והרצון‪ ,‬זיי האבן‬
‫באקומען א שיינעם כתב אונטערגעשריבן דורכן‬
‫רבי'ן שליט"א‪.‬‬
‫‪ DDDDDDDDDDDDDDDDDDDD‬‬
‫†‪ }|n~rxo‬‬
‫אויך האבן רובא דרובא קינדער מצויינים‬
‫פון כתה ז' חלק ב' האבן זיך געשטעלט דערויף‬
‫צום פארהער ביי הרה"ג רבי יעקב דוב טייטלבוים‬
‫שליט"א אבד"ק סיגוט יצ"ו‪ .‬וואו דער סיגוטער‬
‫רב שליט"א האט אין קעגנווארט פונעם מנהל‬
‫פארהערט די "יונגע תלמידי חכמים" במשך פון‬
‫עטליכע שעה‪.‬‬
‫•‪-‬‬‫סוף פונעם יאר האבן די קינדער פון ביידע‬
‫אפטיילונגן אפגעראכטן באזונדערע סיום'ס‬
‫תלמידי כתה ט' באקומען א ידיעה אין‬
‫אינעם עס‪-‬זאל בבנין התלמוד תורה אויף טרופ‬
‫עטליכע מסכתות הש"ס‪ :‬בבא מציעא‪,‬‬
‫עוועניו‪ ,‬וואו די קינדער האבן זיך צוגעהערט צו‬
‫ביצה‪ ,‬מגילה‪ ,‬חגיגה‬
‫די דברי חיזוק פון זייערע מנהלים און זיך דערנאך‬
‫די בחורים פון כתה ט' האבן געלערנט גאר‬
‫געפרייעט בשמחת התורה‪ ,‬גלייכצייטיג האט מען‬
‫פלייסיג און אויסגענוצט דעם‬
‫פארטיילט גאר שיינע פרסים‬
‫יאר זיך קונה צו זיין בלעטער‬
‫פאר אלע קינדער‪ ,‬דער ספה"ק‬
‫]]]‪[CQKCTQOCHLHSLD[FGC[LHG[H‬‬
‫גמרא‪ ,‬מידות טובות און אהבת‬
‫’ישמח ישראל' און ’תפארת‬
‫התורה ויראת שמים‪ ,‬אויף א‬
‫‪ GFHU]D]N‬‬
‫שמואל' פון די אלכסנדער'ער‬
‫הערליכן פארנעם‪.‬‬
‫רבי'ס נבג"מ‪.‬‬
‫‪ HLS\KLHHCZ\[UGOCHL[IUOC[QN‬‬
‫ביידע אפטיילונגען אין‬
‫תם ולא נשלם‪ ,‬דאס איז‬
‫פונעם‬
‫כתה ט' האבן במשך‬
‫נאר א טיפה מן הים וואס עס‬
‫‪ GYLD]NTQQGFOHS\GYLDZ[W‬‬
‫אדורכגעלערנט‬
‫יאר גרינטליך‬
‫האט זיך ווירקליך אפגעשפילט‬
‫מסכתא‬
‫פון‬
‫פרקים‬
‫עטליכע‬
‫דעם געוועזנעם בלויז אין די‬
‫המפקיד‬
‫פרק‬
‫מציעא‪,‬‬
‫בבא‬
‫תלמוד תורה אפטיילונגען‪ ,‬און‬
‫פרק‬
‫זומער‬
‫און‬
‫ווינטער‬
‫די‬
‫אין‬
‫מיר האבן בכלל נישט אנגערירט‬
‫‬
‫השואל‪.‬‬
‫די אומצאליגע נייעס און‬
‫‪ GD‬‬
‫‬
‫‪ CKLO\[HQFCR[QZN]HCL\SDULIZGLD[R[QZNLUGFTLL]S‬‬
‫‪ RH[NI]HCOHFUO]CIGG[H\GG]SUH‬‬
‫‪ [ZLGHSLFLQO]FUD‬‬
‫\‪ CU\]]S\DKH\W[HUL\FHQLOD
LHC[GGFQ]GDFQO‬‬
‫‪ OURHLTSOFQUHLHGLQOLUDFNPLFHQLOG][IJDRLLKYGH‬‬
‫‪ CHG\FUHFLQO]RSL\\]UFOHSJNHSH]H[H[DGHL]HDH\]UHQ\OESHUOHSO
LGH‬‬
‫\‪ H]FLQLFNCYQ\GDHHFLDPLLZ]QHFHQO]CGL\UELHJ[K\HHLWDG[HE‬‬
‫‪ HFLDHFLQO]HRCNOCD\LQL[\C‬‬
‫‪ GOHOTGFUPHLGONP\G]C[LDHZGH]DGOUQGOUQ]HOUOGNIL\GZIJHSL]HHZ]HGOW]HSCH‬‬
‫‪]HJQ\UDH\H]JSD[HL[HQHHL[HGHSQQHH[LHHFLOUDGC]QPLQ\P\CGLHULIZGLD[ZNQHSO‬‬
‫‪ CDDHSL\C[DCKLO\[HQFCZNHHSLZLFYJL\Q]CLDDG[H]GR[Z]HQQH[]GOGNISLFU‬‬
‫‪ ZWODU\]]S\[H\UOGTNRLDJGUCD‬‬
‫‪ ÑÂÐÅÔËÚÖÏËËÉÑÂÐÅÔËÚÖÆÛÐ‬‬
‫‪ OLUHGOFQOQLSJH[OGSQ‬‬
‫‪KH\W[HUL\OGSQÙÂÎÎÂÖ
ËÎÂÏËËÉ‬‬
‫און באזונדער האבן זיי‬
‫מסיים געווען ביים "סדר המתמידים" עטליכע‬
‫מסכתות‪ .‬אינעם חלק א' האבן די תשב"ר אדורך‬
‫אנטוויקלונגען אין ישיבה קטנה‬
‫וצעירים און אין בית רחל‪ ,‬וואס דאס וועלן מיר‬
‫לאזן בעזהשי"ת אויף א קומענדיגער געלעגנהייט‪.‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫פארגאנגענעם‬
‫אין‬
‫איז א‬
‫שרה א‬
‫אג פ' חיי ש‬
‫אנטא‬
‫מא‬
‫ארער‬
‫סאטמא‬
‫אפיס פון די ס‬
‫אויף א‬
‫מוסדדות‪ ,‬געוווען א‬
‫טונג א פרעמדעער מעענטש‬
‫מיט‬
‫קריייז‪,‬‬
‫אוננזעער ק‬
‫פון א‬
‫שט פ‬
‫ניש‬
‫סדר צצוהילף‬
‫שטייט כס‬
‫וועלכעער ש‬
‫און‬
‫ק' א‬
‫סדותיינו הק‬
‫לטובת מוס‬
‫ספעצייעל איינעם געעביט‬
‫אונגען מיט‬
‫פן בבאציא‬
‫קניפ‬
‫אנצצוק‬
‫אך די‬
‫אס‪ .‬נא‬
‫די דרוויסענדדיגע גא‬
‫פון די‬
‫אסיפה האט ער געבבעטן פ‬
‫הערט‬
‫בבאטיייליגטע אז הייות עער ה‬
‫פוו‬
‫מוסדדות‪ ,‬פ‬
‫אזוויפייל פוון די מ‬
‫און‬
‫אוקס א‬
‫שן ווא‬
‫טעררליש‬
‫איר אוויסט‬
‫חות וואס‬
‫פון די געווואללדיגע ככוח‬
‫מ'ללייגגט ארריין דעריין ברווחניות‪,‬‬
‫אגער צו‬
‫האט עער א בא‬
‫ע"כ ה‬
‫פון‬
‫אזוכן ככאטש איינע פ‬
‫גגיין בא‬
‫חינוך‬
‫ארצצווויייגטע ח‬
‫אוננזעררע פא‬
‫אפטייילונגעען‪.‬‬
‫שע אאיבבעררזעעצונגג‪:‬‬
‫אאין איידיש‬
‫איך מיך‬
‫צום עררשט וויל א‬
‫אט‬
‫אס הא‬
‫קן פאר יעדדן ווא‬
‫אנק‬
‫אדא‬
‫בא‬
‫אוועקגעעגעעבן פון זזייעער ציייט‬
‫א‬
‫טיגן‬
‫מיך אררומצצופיירן דעעם נעעכט‬
‫מ‬
‫אג‪.‬‬
‫טא‬
‫יהללוך זר‪...‬‬
‫א‬
‫בליק‬
‫פון‬
‫עטטליכע ננקודדות ווואס האט‬
‫ממיך ספפעצציעעל גגאר שטטארק‬
‫באאאיינדדרוקטט‪:‬‬
‫טעררלישע‬
‫אויסט‬
‫א‬
‫דדי‬
‫•‬
‫פון די‬
‫ארעמקיייט אוון עננערגיע פ‬
‫ווא‬
‫אין‬
‫טאבב‪ .‬א‬
‫ם‪ ,‬מנהל אוון שט‬
‫מללמדים‬
‫אס ררום ווואו מייר האבן‬
‫יעדדן קלא‬
‫מיר געזען‬
‫אבן מ‬
‫ט‪ ,‬הא‬
‫ארריינגעעבליקט‬
‫און‬
‫די מללמדיים גוט אוייפגעליייגגט א‬
‫אין סייי וועלכע‬
‫אן‪ ,‬א‬
‫אריינגעטא‬
‫טיף א‬
‫טי זייי האבבן גגעמאככט‬
‫קטיווויט‬
‫אק‬
‫אס‬
‫קינדער איין זזייער קלא‬
‫אר דדי ק‬
‫פא‬
‫ה‪ ,‬אדער‬
‫– לערנעענדייג די פררשה‬
‫זיינגגענדייג און טאנצעענדיג ביי א‬
‫פיללציייט‪,‬‬
‫ה‪ ,‬שפ‬
‫תונה‬
‫פילטע חת‬
‫נאככגעשפ‬
‫ת'דדיג טייער‬
‫אמת‬
‫א"וו‪ .‬איך וועעל א‬
‫אא‬
‫מעננט וועען די‬
‫מאמ‬
‫אלטן דדעם מ‬
‫הא‬
‫אוננז געעגעבן א‬
‫אבן א‬
‫קיננדעערלעעך הא‬
‫אין אוונזערע‬
‫אר הצלחה א‬
‫מע ברככה פא‬
‫ווארעמ‬
‫איז‬
‫שיבבה‪ ,‬עס א‬
‫מיאוונגעען צו העעלפן דדי יש‬
‫בבאמ‬
‫שייןן‪.‬‬
‫פול און ש‬
‫אייננדרווקספ‬
‫גגעוועען זזייער א‬
‫א פרעמדן‪...‬‬
‫זזייעננדייג נאנט צום‬
‫משה‪,‬‬
‫אל מ‬
‫בבנין הת"ת וייוא‬
‫איצט די‬
‫או עס לעערנעען א‬
‫ווא‬
‫און ‪--‬ז ע ככצי ג‬
‫ט‪ -‬א‬
‫הו ננדער ט‬
‫זי בבן ‪ -‬ה‬
‫ארטן‬
‫קינדעררגא‬
‫ק‬
‫נורסעערי‬
‫סן צצו גייין‬
‫הפועל באשללאס‬
‫קיננדעער‪ ,‬האט דדער וועד ה‬
‫בבאזוכן דעם ויואל משה גגעבביידדע‪ .‬דדער יוננגעערמאן‬
‫איבעערן בניין‪,‬‬
‫אנגעען א‬
‫מגעעגא‬
‫ארומ‬
‫איז לעערך א שעה א‬
‫פון‬
‫אייין קלאס צצום אננדעערן און פ‬
‫פון א‬
‫גגייעענדדיג פ‬
‫און‬
‫שם א‬
‫און דדער רוש‬
‫טייילונג צוום צווויייטןן‪ ,‬א‬
‫אפט‬
‫איין א‬
‫אויף איים אייז גגעווען‬
‫אט געללאזט א‬
‫ס'הא‬
‫אס ס‬
‫איינדררוק ווא‬
‫טליכע‬
‫פארצצייכנט עט‬
‫אך פ‬
‫אט דעררנא‬
‫מגעעהויעער‪ .‬ער הא‬
‫אומ‬
‫און‬
‫איינדדרווקן א‬
‫טן פון זייינע אוויסערגגעוועענלליכע א‬
‫פוננקט‬
‫אלגגענדד‪:‬‬
‫פאר די ישייבה‪ .‬וווי פא‬
‫שיקט פ‬
‫דאס געש‬
‫•‬
‫ארדדעננונג‬
‫אז דדי א‬
‫קלאר אנגעעזעען א‬
‫עעס האט זזיך ק‬
‫פן‪ .‬דעער בילדדונג‬
‫איז אוויפ'ן בעעסטן אופ‬
‫א‬
‫און‬
‫שפאגלל‪-‬רייןן‪ ,‬די קללאס‪-‬צצימעערן גררויס א‬
‫ש‬
‫ארגאנניזירט‪,‬‬
‫אלעס אייז רוואיג און א‬
‫לליכטייג‪ ,‬א‬
‫און‬
‫טון א‬
‫יעדער ווייסט וואו צו גייין‪ ,‬וואס צצו ט‬
‫ווען צצו טוןן‪.‬‬
‫•‬
‫אויך‬
‫האט זיך א‬
‫פון די קינדעער ה‬
‫מידדות פ‬
‫דדי מ‬
‫קינדער‬
‫ש‪ .‬דדי ק‬
‫ארוייסגעזזען ביי ללאנטש‬
‫שטארק א‬
‫ש‬
‫זענעען געזעצצן אוייף זייערע פלעעצעער‪ ,‬גגעמאככט‬
‫שעת זזייערע‬
‫שייין‪ ,‬בש‬
‫סן ש‬
‫בברכות און געגעס‬
‫אויך‬
‫אדינעען‪ .‬א‬
‫מלמדדים גגייעען אררום זזיי צו בא‬
‫מ‬
‫שפיללט‬
‫פילל‪-‬הוויף האט מען זייך געש‬
‫אינעם שפ‬
‫א‬
‫און רוואיגג‪.‬‬
‫זייער איינגעענעם א‬
‫‪Firstt, I would like‬‬
‫‪e to thank‬‬
‫‪k everyon‬‬
‫‪ne who ga‬‬
‫‪ave‬‬
‫‪e th‬‬
‫‪heir tim‬‬
‫‪me to show me‬‬
‫‪aro‬‬
‫‪ound the otherr da‬‬
‫‪ay.‬‬
‫‪Sev‬‬
‫‪veral thin‬‬
‫‪ngs in partticula‬‬
‫‪ar struck me:‬‬
‫‪• Th‬‬
‫‪he increediible warm‬‬
‫‪mth an‬‬
‫‪nd en‬‬
‫‪nergyy off th‬‬
‫‪he reb‬‬
‫‪bbeim‬‬
‫‪m, th‬‬
‫‪he prin‬‬
‫‪ncipaal and‬‬
‫‪d thee‬‬
‫‪sttaff. Everyy classsroom thaat wee peeekeed in, we saw‬‬
‫‪w Reebb‬‬
‫‪beim‬‬
‫‪m exccitted and‬‬
‫‪co‬‬
‫‪ompleteelyy enggageed in whaateever fun‬‬
‫‪n ac vitty theey weree doing with‬‬
‫‪h thee‬‬
‫‪ch‬‬
‫‪hildreen in theiir claass – leaarn‬‬
‫‪ning thee parsh‬‬
‫‪ha, sin‬‬
‫‪ngingg and‬‬
‫‪d dan‬‬
‫‪ncing in a‬‬
‫‪mock wed‬‬
‫‪dding, plaay me, ettc. I will trrulyy treaasu‬‬
‫‪ure the mo‬‬
‫‪oment when‬‬
‫‪n thee‬‬
‫‪ch‬‬
‫‪hildreen gave us a brachaa for succcesss in our effo‬‬
‫‪ort to‬‬
‫‪o help‬‬
‫‪p thee yesh‬‬
‫‪hiva.‬‬
‫‪In‬‬
‫‪ncrediblyy speciial and beaau fu‬‬
‫‪ul.‬‬
‫‪• It wass clleaar th‬‬
‫‪hat the orgganiza on is veryy well ru‬‬
‫…‪un‬‬
‫‪…th‬‬
‫‪he bu‬‬
‫‪uildin‬‬
‫‪ng iss‬‬
‫‪sp‬‬
‫‪potless, th‬‬
‫‪he claassroo‬‬
‫‪oms largge and briight, eveeryything calm‬‬
‫‪m and orgganized,,‬‬
‫‪evveryb‬‬
‫‪bod‬‬
‫‪dy know‬‬
‫‪ws where to go‬‬
‫‪o, wh‬‬
‫‪hat to do and‬‬
‫‪d when to do‬‬
‫‪o it.‬‬
‫‪• Th‬‬
‫‪he mido‬‬
‫‪os of th‬‬
‫‪he children alsso staand‬‬
‫‪ds out – Durring lun‬‬
‫‪nch‬‬
‫‪h, thee children‬‬
‫‪were si ng in theeir placees, makkingg brachoss, ea ng niccely whilee thee‬‬
‫‪reebbeiim walked‬‬
‫‪d arround in orrder to asssist theem. In thee playro‬‬
‫‪oom, theyy‬‬
‫‪were playyin‬‬
‫‪ng niccelyy.‬‬
‫‪Overa‬‬
‫‪all,, I was gla‬‬
‫‪ad to be ab‬‬
‫‪ble to‬‬
‫‪o walk‬‬
‫‪k the‬‬
‫‪e halls and see‬‬
‫‪e it firs‬‬
‫‪stha‬‬
‫‪and.‬‬
‫‪In‬‬
‫‪n the‬‬
‫‪e bus‬‬
‫‪siness office,, we talk‬‬
‫‪ked‬‬
‫‪d abou‬‬
‫‪ut all the‬‬
‫‪e big‬‬
‫‪g, im‬‬
‫‪mpres‬‬
‫‪ssive‬‬
‫‪e‬‬
‫‪numbers‬‬
‫‪s – 33 bu‬‬
‫‪uses, 20,,00‬‬
‫‪00 mea‬‬
‫‪als, 500‬‬
‫‪0 sta‬‬
‫‪aff – bu‬‬
‫‪ut it's rea‬‬
‫‪ally‬‬
‫‪y the‬‬
‫‪e‬‬
‫‪kiids thatt bring‬‬
‫‪gs home the warm‬‬
‫‪mth‬‬
‫‪h and im‬‬
‫‪mporrtanc‬‬
‫‪ce off UTA‬‬
‫‪A.‬‬
‫בבכללליות ביין איך געעוווען זיייער צצופררידדן צו‬
‫אין די קאררידאררן און אלעעס‬
‫מגייין א‬
‫ארומ‬
‫קענען א‬
‫טיג‪ .‬איינעם צעננטרראלן אפייס‬
‫אנט‬
‫זען עערשט‪--‬הא‬
‫אלע גגרויסע‬
‫ארומגעערעעדט אייבעער די א‬
‫האבן מיר א‬
‫טויזננט‬
‫ס‪ 20 ,‬ט‬
‫ספוולע ננומערן – ‪ 33‬בבאסעס‬
‫איינדררוקס‬
‫טעגליךך‪ 5000 ,‬אייינגגעשטעעלטעע‪ ,‬אבער‬
‫אלציייטן ט‬
‫מא‬
‫עס איז זיכער אז די קינדעער זזענעען דדי וואס בררענגען‬
‫טיגגקייט פון די‬
‫קייט און ווויכט‬
‫אהיים דאס ווארעעמק‬
‫מוסדדות‪.‬‬
‫דוכט זזיך אז קקאמעננטאררן זענען אאיברייג‪.‬‬
‫וווי די ווועללט זאגגט‬
‫א גאסט אאוייף א וווייל‬
‫זעעט א מיייל‪....‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪23‬‬
‫מיטן מנהל תורה‬
‫מועס תלמוד‬
‫אש‬
‫ר‬
‫ע‬
‫ר‬
‫א‬
‫סייד‪...‬‬
‫מ‬
‫פון די סאט איסט‬
‫אין‬
‫הרה"צ‬
‫ישעי'‬
‫רבי‬
‫קערעסטיר בערבעשטער רב‬
‫מיר פארעפענטליכן א שמועס וואס מיר האבן געהאט מיטן קערעסטיר‬
‫בערבעשטער רב הרה"צ רבי ישעי' גרויס שליט"א ה' יאריך ימיו ושנותיו‬
‫בנעימים‪ ,‬וועלכער איז געווען דער רוח החיים אין די סאטמארער קהילה‬
‫און תלמוד תורה אין די איסט‪-‬סייד‪ ,‬זייענדיג עטליכע יאר דער מנהל‬
‫רוחני און גשמי אין תלמוד תורה‪ ,‬און אויך דער דרייווער וואס האט‬
‫געברענגט און אהיימגעטראגן די קינדער פון און צום חדר‪.‬‬
‫דער היסטארישער שמועס מיטן רב שליט"א איז זייער אינהאלטסרייך‬
‫און תוכנ'דיג‪ ,‬פול מיט זכרונות פונעם גלאררייכן עבר‪ ,‬און עס וועט זיין‬
‫זייער אינטערעסאנט פארן ציבור זיך צו באקענען מיט אומבאוואוסטע‬
‫פאקטן פון יענע תקופה פאר העכער זעכציג יאר צוריק‪ ,‬ווען די געציילטע‬
‫אודים מוצלים מאש האבן פונדאסניי אנגעהויבן איבערצופלאנצען דאס‬
‫אידישקייט אויפן אמעריקאנער באדען בכוחו ובזכותו של מרן רבינו‬
‫הקדוש רשכבה"ג מסאטמאר זי"ע‪.‬‬
‫גלייכצייטיג וועט זיין אינטערעסאנט צו ליינען ווי ווייט די סאטמארע‬
‫קהילה און מוסדות הק'‪ ,‬וואס זענען דעמאלטס געווען אזוי‬
‫פארהעלטניסמעסיג קליין‪ ,‬האבן זיך בסייעתא דשמיא אנטוויקלט פאר‬
‫אזא מעכטיגע אימפעריע מיט טויזנטער אנשי שלומינו בליעה"ר און‬
‫רבבות תינוקות של בית רבן כ"י‪.‬‬
‫גרויס שליט"א‬
‫חומש‬
‫מלמד‪ .‬דדיי‬
‫למד‬
‫דער ממלמ‬
‫געווען דער‬
‫געווווען‬
‫ען‬
‫איך גע‬
‫בין איך‬
‫גמרא‪ ,‬בין‬
‫גמרא‬
‫רא‬
‫שטיקלל גמ‬
‫שטיק‬
‫יק‬
‫ביזז א שט‬
‫ש בי‬
‫פון חחומ‬
‫ומ‬
‫כתה‪ ,‬פון‬
‫צווייטעע כתה‬
‫צוויוייט‬
‫יט‬
‫חומש‪ .‬דדיי צו‬
‫ומש‬
‫בביזיז חחומ‬
‫נעקסטע כיתה איז געווען דער מלמד הרה"ח ר' אברהם יצחק זיכערמאן ע"ה ער האט שוין‬
‫געלערנט גמרא מיט די קינדער‪ ,‬און נאכדעם איז געווען הרה"ח ר' חיים ארי' בראווער ע"ה‪,‬‬
‫ער איז געווען מלמד אין די העכסטע כיתה וואו מ'האט געלערנט גמרא מיט תוס'‪.‬‬
‫אלע קינדער און מלמדים זענען געווען פון די איסט סייד אדער עס זענען‬
‫געקומען קינדער פון אנדערע געגענטער אויך?‬
‫א שטיק צייט איז געווען קינדער וואס זענען געקומען פון וויליאמסבורג‪ ,‬ווייל זיי‬
‫האבן נישט געוואלט לערנען קיין ענגליש‪ .‬יענע צייט האט מען אין די וויליאמסבורגער‬
‫תלמוד תורה געדארפט לערנען יעדן טאג צוויי שעה ענגליש‪ ,‬איז געווען אזעלכע עלטערן‬
‫ווי הרה"ח ר' לייבעלע גליק ע"ה‪ ,‬הרה"ח ר' נפתלי אינדיג ע"ה‪ ,‬און יבלח"ט הרה"ח ר'‬
‫אפרים שמואל פעלדמאן הי"ו‪ ,‬וואס האבן געשיקט די קינדער לערנען קיין איסט סייד וואו‬
‫עס איז געווען לייכטער דער ענין‪ .‬און און אויך די קינדער פון וויליאמסבורג האב איך יעדן‬
‫טאג געטראגן און אהיימגעפירט קיין וויליאמסבורג‪.‬‬
‫ווער זענען געווען די תלמידים דארטן?‬
‫דער ערשטער תלמיד אין די איסט סייד תלמוד תורה איז געווען הרה"ג ר' יחזקאל‬
‫גאלד שליט"א‪ ,‬זיין טאטע הרה"ג ר' שמואל זאנוויל גאלד ז"ל איז געווען דער מלמד און‬
‫פלעגט אים פון אנהייב נאך ברענגען מיט א קערידזש אין חדר‪.‬‬
‫טיילווייזע ליסטע פון אנשי שלומינו וועלכע האבן יענע צייט געוואוינט אין איסט‪-‬‬
‫סייד‬
‫הגה"צ רבי הערשעלע מספינקא זצ"ל‪ ,‬הגה"צ אשויער רב ז"ל‪ ,‬הרה"ח ר' אהרן‬
‫טייטלבוים ע"ה‪ ,‬ר' מדרכי לייב טירנויער‪ ,‬ר' משה שפיצער‪ ,‬ר' חיים וויטריאל‪ ,‬ר' גבריאל‬
‫זעלצער‪ ,‬ר' מרדכי לענעראוויטש‪ ,‬ר' יושע דוד באכנער‪ ,‬ר' לעמל לאנדא‪ ,‬ר' אלטר שלמה‬
‫ווען איז דער רב שליט"א ארויסגעקומען קיין אמעריקא?‬
‫מערמלשטיין‪ ,‬ר' ליפא יאקאבאוויטש‪ ,‬ר' בערל זילבערשטיין‪ ,‬ר' אברהם יוסף ציק‪ ,‬ר'‬
‫איך בין געקומען פון איטאליע אין חודש תמוז שנת תש"ח לפ"ק‪ ,‬דער טאטע ז"ל‬
‫יוסף זינגער‪ ,‬ר' חיים ארי' בראווער‪ ,‬ר' מרדכי פעלבערמאן‪ ,‬ר' אברהם יאקאבאוויטש‪,‬‬
‫)הרה"צ רבי נפתלי גרויס זצ"ל( איז אויך בערך יענע צייט אהערגעקומען‪ ,‬אבער מיט אפאר‬
‫ר' שמואל דוב יאקאבאוויטש‪ ,‬ר' מיכל ניימאן‪ ,‬ר' יוסף סאקס‪ ,‬ר' אברהם קאהן‪ ,‬ר' יודא‬
‫וואכן פריער‪.‬‬
‫עזריאל קעסלער‪ ,‬ר' מנחם גליק‪ ,‬ר' אהרן יעקב רייכמאן‪ ,‬ר' משה יוסף קליינמאן‪ ,‬און נאך‪.‬‬
‫ווען איז דער רב געווארן דער מנהל אין תלמוד‬
‫ליידער זענען רוב פון די זקני חסידים ואנשי מעשה‬
‫תורה אין די איסט‪-‬סייד?‬
‫שוין בגנזי מרומים‪ ,‬תהא נשמתם צרורה בצרור החיים‪,‬‬
‫אהיימגעקומען‬
‫בין‬
‫איך‬
‫וואס‬
‫נאכדעם‬
‫אין יאר תשט"ו‪,‬‬
‫און מיר ווילן דערביי אנוואונטשן א ברכה פאר די זקנים‬
‫דער‬
‫געווארן‬
‫איך‬
‫בין‬
‫ישראל‬
‫ארץ‬
‫קיין‬
‫פון רבינ'ס נסיעה‬
‫וישישים אשר אתנו חיים‪ ,‬ה' יאריך ימיו ושנותיו בנעימים‪.‬‬
‫מנהל גשמי און רוחני אין תלמוד תורה‪ .‬איך בין אויך געווען‬
‫איך האב נאך די ליסטעס מיט די נעמען פון‬
‫דער דרייווער וואס האט געברענגט און אהיימגעפירט‬
‫תלמידים און זייערע עלטערן‪ ,‬און די חשבונות וויפיל‬
‫די קינדער פון און צום חדר‪ .‬עס איז געווען דארט א איד‬
‫מ'האט זיי געבעטן שכר לימוד‪ ,‬די נדבות וויפיל יעדער‬
‫הרה"ח ר' אלטר שלמה מערמעלשטיין ע"ה וואס פון אים‬
‫האט געגעבן‪ ,‬וויפיל מ'האט געצאלט די מלמדים‪ ,‬וכדומה‪.‬‬
‫האט מען אפגעקויפט אן אלטן סטעישן‪-‬וועגאן‪ ,‬און מיט‬
‫פאלגענד איז אן אנגעצייכענטע ליסטע פון די‬
‫דעם קאר פלעג איך אויפפיקן די קינדער פון איסט‪-‬סייד‬
‫קינדער וואס האבן געלערנט אין ת"ת אין די איסט‪-‬סייד‬
‫יעדן טאג‪.‬‬
‫בשנת תשי"ט‪:‬‬
‫יענע צייט איז נאכנישט געווען באזונדערע כיתות פון‬
‫האחים ר' יצחק און ר' אלי'ש באכנער‪ ,‬ר' דוד גליק‪,‬‬
‫א' ביז כתה ט' ווי היינט‪ ,‬עס איז בלויז געווען פיר כיתות אין‬
‫האחים הרב ר' בעריש ז"ל און הרב ר' מאיר אביש הורוויץ‪,‬‬
‫די איסט סייד‪ .‬הרה"ח ר' ליפא יאקאבאוויטש ע"ה איז געווען‬
‫האחים ר' מתתי' און ר' אליעזר מאיר וויטריאל‪ ,‬האחים‬
‫דער מלמד פון די ערשטע כיתה וואו מ'האט געלערנט א' ב'‬
‫בילד פון א קלאס פון רב שליט"א שנת תשט"ז‬
‫ר' לייב‪ ,‬ר' הערשל און ר' בנציון ישעי' זילבערשטיין‪ ,‬האחים‬
‫‪24‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫ר' לייב און ר' פנחס און ר' חיים זעלצער‪ ,‬ר' ליפא טייטלבוים‪ ,‬האחים ר' משה בנציון‬
‫און ר' יצחק טירנויער‪ ,‬ר' ישראל יעקב טערקלטויב‪ ,‬האחים ר' יעקב און ר' חיים מרדכי‬
‫יאקאבאוויטש‪ ,‬האחים ר' גדלי' און ר' נפתלי‪ ,‬ר' מענדל‪ ,‬ר' שמואל יונה לענעראוויטש‪,‬‬
‫)וועלכע האבן זיך שוין אריבערגעצויגן קיין וויליאמסבורג אינמיטן דעם יאר תשי"ט(‬
‫האחים ר' דוד אהרן און ר' שלמה זאב לאנדא‪ ,‬ר' שלום יעקב מערמלשטיין‪ ,‬ר' שלום‬
‫זושא קעסלער‪ ,‬ר' אברהם חיים קליינמאן‪ ,‬און נאך‪.‬‬
‫וואו איז געווען דער תלמוד תורה אין איסט סייד?‬
‫ווען איך בין געווען מנהל איז די תלמוד תורה געווען אויף די פינפטע סטריט‬
‫העכער דאס בית המדרש דקהל חרדים‪ ,‬וואו דער סאטמארער חסידים פלעגן דעמאלטס‬
‫דאווענען‪.‬‬
‫דער סאטמארער עולם האט די ערשטע צייט געדאווענט אין א בית המדרש אויף‬
‫לואיס סטריט‪ ,‬וואס איז פאר דעם געווען א סטרעטינער שטובל‪ ,‬און א חלק עולם האט‬
‫געדאווענט אין בית המדרש דקהל חרדים‪ ,‬וואס איז געווען א היימישער בית המדרש‪ ,‬און‬
‫האט זיך געפינען אויף די ‪'3‬טע סטריט‪ .‬דארט אינעם בית המדרש אויף לואיס סטריט‬
‫האט מען איינגעארדענט די תלמוד תורה קלאסן‪.‬‬
‫איך פלעג אויך דאווענען אין חרדים בית המדרש און איך בין גראדע אויך געווען‬
‫א מעמבער דארט‪ ,‬ווייל הרה"ח ר' משה פריעד ע"ה )ער איז געקומען פון קליינווארדיין(‬
‫וואס איז געווען פון די קהילה פארשטאנד‪ ,‬האט מיר געבעטן איך זאל ווערן א מעמבער‬
‫דארטן אין די קהילה‪.‬‬
‫בערך אין יאר תשי"א‪-‬י"ב ווען די קהילה האט זיך פארגרעסערט און דאס בית‬
‫המדרש אויף די ‪'3‬טע סטריט איז געווארן צו קליין‪ ,‬האבן די ראשי הקהילה באשלאסן‬
‫זיך אריבערצוציען צו א גרעסערן בנין‪ ,‬און מ'האט דאן אפגעקויפט דעם בנין אויף די ‪'5‬טע‬
‫סטריט‪ .‬אבער די ראשי הקהלה האבן געקווענקלט צו מ'זאל לאזן דעם סאטמארן עולם‬
‫אריבערקומען אינעם נייעם בית המדרש‪.‬‬
‫עס איז דעמאלטס פארגעקומען א מיטונג פון די חברי הקהלה און מען האט‬
‫געמאכט וואלן אין די קהילה‪ ,‬רוב עולם האט געוועלט אז דער סאטמארער עולם קען‬
‫מיטקומען דאווענען אינעם נייעם בית המדרש‪ ,‬אבער קיינער האט נישט אונטערגעשריבן‬
‫דעם דאקומענט און אן קיין אונטערשריפט האט דער באשלוס פון קהל נישט געהאט קיין‬
‫שום תוקף‪ .‬אזוי ווי איך בין אבער דארט געווען א מעמבער‪ ,‬ווי פריער דערמאנט‪ ,‬האב איך‬
‫אונטערגעשריבן דעם דאקומענט וואס האט באשטעטיגט דעם באשלוס‪ ,‬און אזוי איז‬
‫דער חרדים בית המדרש געווארן א באזע פאר אנשי שלומינו אין די איסט סייד‪.‬‬
‫למעשה סאטמאר האט אויך געהאט אן אייגענעם שטובל אין די איסט סייד?‬
‫ניין! דאס בית המדרש חרדים אויף די ‪ 632‬איסט ‪'5‬טע סטריט געווען דער‬
‫אפיציעלער סאטמארער בית המדרש אין די איסט סייד‪ ,‬און אויף די העכערע שטאקן איז‬
‫געווען די פיר קלאסן פון די סאטמארער תלמוד תורה‪.‬‬
‫ביז אין די ל' יארן ווען רוב פונעם היימישן עולם האט זיך אוועקגעצויגן פון דארטן‪,‬‬
‫און די קהילה האט זיך אויפגעלעזט‪ .‬די תלמוד תורה האט זיך שוין אפגעשפארט אביסל‬
‫פריער בערך שנת תשכ"ה‪.‬‬
‫ווער איז געווען רב אין די קהילה?‬
‫וועסט נישט גלייבן ווער‪ ,‬דער רבי ז"ל! ער איז געווען דער אפיציעלער רב דארטן‪.‬‬
‫די חרדים קהילה האט דורכדעם געהאלפן אז דער רבי ז"ל זאל קענען ארויסקומען אויף‬
‫אמעריקא‪ .‬יענע צייט האט מען נישט געקענט ארויסקומען אויף אמעריקא סתם אזוי‪,‬‬
‫האט מען דעם רבי'ן געדארפט ערגעץ אויפנעמען אפיציעל פאר רב‪ .‬די ראשי קהילה פון‬
‫חרדים‪ ,‬האבן אריבערגעשיקט פארן רבי'ן אין ארץ ישראל די נויטיגע דאקומענטן און‬
‫סערטיפיקעטן‪ ,‬וואו עס איז געשטאנען אז זיי נעמען אים אויף פאר'ן אפיציעלן רב אין קהל‬
‫חרדים‪ ,‬און אזוי האט דער רבי באקומען די סערטיפיקאטן אהערצוקומען אין אמעריקא‪.‬‬
‫די סאטמארער חסידים ווייסן אלע אז דער רבי איז געווען רב אין ארשיווא‪ ,‬קראלי‬
‫אין סאטמאר‪ ,‬אא"וו‪ ,‬אבער ווייניג ווייסן אז דער רבי איז אין א קורצע תקופה געווען אן‬
‫אפיציעלער רב אין די חרדים קהילה אין די איסט‪-‬סייד‪.‬‬
‫ווי לאנג איז דער רבי ז"ל געווען דארטן רב?‬
‫בערך ביז אנהייב ווינטער שנת תש"ח‪ ,‬דעמאלטס האט די אמעריקאנער רעגירונג‬
‫געוואלט נעמען יונגעלייט און בחורים דינען אין מיליטער צוליב די מלחמה אומשטענדן‪.‬‬
‫איינער פון זיי איז געווען דער זון פון הרה"ח ר' משה ברייער ע"ה )ר' משה איז נאכדעם‬
‫געווען דער פרעזידענט פון די סאטמארע קהילה אין בארא פארק( ר' יוסף ע"ה וועלכער‬
‫האט זיך געדארפט שטעלן צו די מיליטער‪ ,‬האט מען באשלאסן אויפצונעמען זיין זון‬
‫פאר א רב אין די קהילה‪,‬‬
‫אלס א מיטל זיך צו‬
‫ארויסדרייען‬
‫קענען‬
‫און נישט דארפן דינען‬
‫אין מיליטער‪ .‬נו‪ ,‬צוויי‬
‫רבנים קענען נישט זיין‬
‫רב אין איין קהילה‪ ,‬האט‬
‫דער רבי ז"ל דעמאלטס‬
‫געדאנקט פון די חרדים‬
‫רבנות‪ ,‬און ר' יוסף ברייער‬
‫האט מען אויפגענומען‬
‫פאר רב‪...‬‬
‫איך האב דעם‬
‫ענגלישן‬
‫ארגינאלן‬
‫וואס‬
‫דאקומענט‬
‫דער רבי זי"ע האט‬
‫וואו‬
‫אונטערגעשריבן‬
‫ער זאגט זיך אויף פון די‬
‫חרדים רבנות‪.‬‬
‫דער דאקומענט‬
‫איז אין ענגליש‪ ,‬האט‬
‫דער רבי ז"ל געקענט די‬
‫ענגלישע שפראך?‬
‫בילד פונעם בנין הת"ת אין איסט סייד‬
‫לכאורה ווייניג! איך געדענק אז ווען ווען דער רבי האט געדארפט ווערן אן‬
‫אמעריקאנער סיטיזען זענען געקומען צום רבי'ן עטליכע שטאטישע באאמטע אויספרעגן‬
‫דעם רבי'ן געוויסע פראגעס‪ ,‬און ווען זיי האבן געפרעגט דעם רבי'ן צו ער קען ענגליש‪,‬‬
‫האט דער רבי געוויזן אויפן ספרים שטוב און געזאגט‪ :‬ווען כ'וועל אדורכלערנען די אלע‬
‫ספרים‪ ,‬דעמאלטס וועל איך זיך לערנען ענגליש‪...‬‬
‫)איך דערמאן מיך יעצט א קאמישער עפיזאד‪ ,‬וואס מ'האט דעמאלטס פארציילט‬
‫אויף א היימישן איד וואס איז געגאנגען מאכן סיטיזן פעיפערס‪ ,‬און ווען מ'האט אים‬
‫געפרעגט ווער עס איז דער העכסטער מענטש אין אמעריקא‪ ,‬אנשטאט צו ענטפערן דער‬
‫אמעריקאנער פרעזידענט האט ער געענטפערט ר' יושע ארוך‪ ,‬וואס איז דעמאלטס געווען‬
‫דער ’העכסטער' היימישער מענטש‪(...‬‬
‫ווער איז געווען דער רב דארטן ביז דער רבי ז"ל איז געווארן רב?‬
‫עס האט נישט געהאט קיין רב‪ ,‬אבער א פרעזידענט האט דאס אייביג געהאט‪ .‬אבער‬
‫ווען איך בין אנגעקומען אהין אין די איסט סייד בשנת תש"ח איז דארט געווען פיר רבנים‪.‬‬
‫דער שארמאשער רב זצ"ל‪ ,‬דער עטשעדער רב זצ"ל‪ ,‬לאנדסבערגער רב זצ"ל‪ ,‬און דער‬
‫אשויער רב זצ"ל‪ .‬די פיר רבנים האבן דארט געדאווענט אין חרדים ביהמ"ד‪ .‬זיי זענען נישט‬
‫געווען די אפיציעלע רבנים אבער מ'פלעגט זיי פון צייט צו צייט מכבד זיין מיט רבני'שע‬
‫כיבודים‪.‬‬
‫וואו האט דער רב געוואוינט אין איסט סייד?‬
‫איך וועל דיר פארציילן וויאזוי דער מצב האט דאן אויסגעקוקט אין קאנטראסט‬
‫צו היינטיגע צייטן‪ .‬איך האב געוואוינט אויף די דריטע סטריט‪ .‬רענט האב איך געצאלט‬
‫ניינצן דאלאר מיט ‪ 25‬סענט א חודש‪ ,‬פארדינט האב איך א וואך בערך פינעף און דרייסיג‬
‫דאלאר‪.‬‬
‫דער דירה איז באשטאנען פון פיר קליינע שטובער‪ ,‬און מ'איז אריין פון איין צימער‬
‫צום אנדערן‪ .‬קיין הייצונג אין די דירה האבן מיר נישט געהאט‪ ,‬אבער עס איז געווען א‬
‫גאז‪-‬רענטש אינדערהיים און מ'האט דורכדעם אנגעהייצט א ציגל‪ ,‬און דאס פלעגט מען‬
‫אריינטראגן אין שלאף שטוב אנצואווארעמען דעם צימער‪ .‬אויך קיין בית הכסא האבן מיר‬
‫נישט געהאט אן אייגענס‪ ,‬עס איז געווען בשותפות מיטן נעקסטן שכן‪ ,‬אן אמעריקאנער‬
‫איד‪ ,‬און א וואנע האבן מיר געהאט איך די קאך‪.‬‬
‫אזוי האב איך געוואוינט אכט יאר פון תש"ט ביזן יאר תשי"ז‪ ,‬דעמאלטס בין איך‬
‫אהערגעקומען וואוינען קיין וויליאמסבורג‪) .‬עס לאזט זיך נישט גלייבן אז מיט יארן צוריק‬
‫איז געווען דער רענט אזוי נידעריג‪ ,‬ווען היינט צאלט א יונגערמאן מינימום פופצן זעכצן‬
‫הונדערט דאלאר רענט‪(...‬‬
‫אונטן אין הויף איז געווען אן אלטער דזשאבנער בית המדרש'ל‪ ,‬וואס רבי הערשעלע‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪25‬‬
‫עס זעט אויס אז אין יענע יארן איז געווען א שיינער קיבוץ היימישע אידן‬
‫אין איסט‪-‬סייד?‬
‫אין יענע יארן איז דארט געווען דער גרעסטער קיבוץ פון ערליכע אידן און דארט‬
‫האט זיך געגרינדעט סאטמאר! עס איז געווען דארטן אסאך היימישע אידן וואס זענען‬
‫נאך ארויסגעקומען פון די שטאט סאטמאר פאר די קריג‪ ,‬הרה"ח ר' ברוך רייז‪ ,‬וועמען‬
‫איך האב שוין פריער דערמאנט‪ ,‬און הרה"ח ר' שמעלקא דעוויד ע"ה‪ ,‬אא"וו‪ .‬אויך האט‬
‫דארט הרה"ח ר' שמואל שלמה דאווידאוויטש ע"ה וואס איז אויך געווען פון די שטאט‬
‫סאטמאר‪ ,‬וואס איז א שטיק צייט אויך געווען דער פרעזידענט פון קהל חרדים‪.‬‬
‫ר' שמואל שלמה‪ ,‬וואס איז שוין אינדערהיים געווען א בעל בתי'שער מענטש‪,‬‬
‫האט מיר פארציילט אז ווען דער רבי ז"ל האט געדארפט ווערן רב אין די שטאט‬
‫סאטמאר‪ ,‬איז ער אריין צום רבי'ן פרעגן פארוואס עס פעלט אויס פארן רבי'ן דאס‬
‫קומען קיין סאטמאר‪ ,‬עס איז א אשכנזי'שע שטאט און דער רבי וועט זיך מוזן צושטעלן‬
‫צו זייערע זמנים און מנהגים‪ ,‬האט אים דער רבי געענטפערט‪" :‬הארך אויס‪ ,‬ווען ערב‬
‫פסח געפאלט אום שבת‪ ,‬בין איך שוין ניין אזייגער פארטיג מיט שלש סעודות‪ ,‬ווייל אז‬
‫מ'דארף קען איך‪"...‬‬
‫למעשה איז טאקע אזוי געווען‪ ,‬ווען דער רבי ז"ל פלעגט גיין דאווענען צו די‬
‫אשכנזי'שע קהילה האט ער זיך טאקע צוגעשטעלט צו זייערע מנהגים‪.‬‬
‫דער רב שליט"א טיילט מתנות פאר די קינדער אין זיין חדר‬
‫וואס ער האט מנציח געווען בבנין עטרת יואל‬
‫זצ"ל מספינקא‪) ,‬וועמען מ'האט שוין דעמאלטס געהאלטן פאר א געהויבענער יונגערמאן(‬
‫האט אפגעדינגען און האט דארט געהאט זיין בית המדרש‪ .‬אבער גערופן האט מען דאס‬
‫דער דזשאבנער בית המדרש‪.‬‬
‫אזוי ווי כ'האב געוואוינט אינעם זעלבן הויף פלעג איך אין די ערשטע צייטן דארט‬
‫דאווענען‪ ,‬און איך פארזארגן דאס בית המדרש מיט אלע נויטיגע באדערפענישן‪ ,‬איך‬
‫פלעג טראגן פיש פאר שלש סעודות‪ ,‬און אזוי ווייטער‪ .‬שפעטער בשנת תשי"א ווען‬
‫מ'האט מיך געוועלט אלס גבאי אין בית המדרש חרדים צוזאמען מיט הרה"ח ר' ישראל‬
‫אלימלך ווערטהיימער הי"ו‪ ,‬בין איך אוועקגעגאנגען דאווענען פונעם דזשאבנער קלויז‪ ,‬און‬
‫מאז והלאה האב איך מער ווייניגער אייביג געדאווענט אין חרדים‪.‬‬
‫אונז זעמיר נישט נאר געווען אין חרדים די גבאים און שמשים‪ ,‬נאר אלעס האבן מיר‬
‫דארטן געטאן פאר די קהילה‪ .‬מיט די הילף פון הרה"ח ר' יונתן פייערווערגער ע"ה האבן‬
‫מיר אויך געבויעט א מקוה טהרה פארן ציבור וויבאלד דער ציבור איז נישט געווען אזוי‬
‫צופרידן פון די ארטיגע מקוה‪ ,‬האט מען באשלאסן צו בויען אן אייגענער מקוה‪ .‬די מקוה‬
‫איז געווען אביסל אהינצו פונעם בית המדרש אין אן אנדערן בנין אויף ‪ 529‬די פינפטע‬
‫סטריט‪.‬‬
‫דער רבי ז"ל פלעגט אמאל קומען באזוכן אין תלמוד תורה?‬
‫ניין! אבער צוויי מאל איז ער געקומען אויף שבתים אין די איסט סייד‪ ,‬איינמאל איז ער‬
‫איינגעשטאנען ביים עטשעדער רב זצ"ל‪ ,‬און איינמאל ביי הרה"ח ר' ברוך רייז ע"ה פון די‬
‫ראשי קהילה פון חרדים‪ ,‬ער איז ארויסגעקומען קיין אמעריקא פאר די מלחמה‪ ,‬ער האט‬
‫זיך זייער נאנט געהאלטן מיטן רבי'ן און ער פלעגט כסדר שיקן שיינע נתינות פארן רבי'ן‬
‫ז"ל נאך פאר די קריג‪.‬‬
‫ווען דער רבי פלעגט קומען אויף שבת קיין איסט סייד פלעגן מיטקומען אסאך‬
‫חסידים פון וויליאמסבורג‪ ,‬ביי מיר איז איינגעשטאנען הרה"ח ר' משה אלי' עסטרייכער‬
‫ע"ה וועמען מיר האבן גוט געקענט פון דעברעצין‪.‬‬
‫צו די תפילות און טישן פלעגן זיך צוזאמלויפן א גרויסער עולם‪ ,‬אויך פלעגן אסאך‬
‫היימישע אידן אריבערשפאצירן דעם בריק קיין איסט סייד דורכאויס דעם שב"ק‪ .‬די‬
‫עליות פלעגט מען איינטיילן צווישן דעם בעלי בתי'שן עולם וועלכע פלעגן שנדר'ן שיינע‬
‫סכומים לטובת די סאטמארער מוסדות‪.‬‬
‫דער רבי האט יעדן אינזין געהאט מיט אן אויסטערלישע ליבשאפט‪ .‬איך דערמאן‬
‫זיך אז ביי איינס פון די באזוכן האט מיר דער רבי נאך שלש סעודות מכבד געווען צו‬
‫דאווענען מעריב פארן עמוד‪ ,‬זאגענדיג‪ :‬דו ביסט דאך אויך געווען פון די וואס האבן היינט‬
‫נישט באקומען קיין עליה וועסטו דאווענען מעריב‪...‬‬
‫אויך איז דארט אין איסט סייד פארגעקומען די צווייטע סעודת הודאה כ"א כסלו‬
‫תשי"א אין שפיץ פון רבי'ן זי"ע אין בית המדרש אויף לואיס סטריט‪ ,‬וואס איז אויך‬
‫אויסגענוצט געווארן צו שאפן פאנדן פאר החזקת הישיבה‪) .‬הרה"ח ר' סענדר דייטש‬
‫ע"ה שרייבט אין זיינע זכרונות אז ביי יענעם אפיעל איז אריינגעקומען דער סכום פון ‪850‬‬
‫דאלאר‪(...‬‬
‫‪26‬‬
‫דער רב פלעגט אמאל שב"ק אריינשפאצירן קיין וויליאמסבורג צום רבי'ן?‬
‫יעדער שבת וואס האט געהאט א צי נאמען‪ ,‬א שם לויה‪ ,‬פלעג איך איינס אדער‬
‫צוויי מאל אריבערגיין דעם בריק קיין וויליאמסבורג‪ .‬געווענטליך פרייטאג צונאכטס‬
‫צום טיש און שבת צופרי צום דאווענען‪ .‬איך פלעג גיין אינאיינעם מיט הרה"ח ר' ליפא‬
‫יאקאבאוויטש‪ ,‬הרה"ח ר' מרדכי לייב טירנויער ע"ה‪ ,‬אא"וו‪.‬‬
‫כ'געדענק אז איינמאל שבת שירה בין איך אריבערגעגאנגן דעם בריק מיט הרה"ח‬
‫ר' הירצקא יאקאבאוויטש ע"ה‪ ,‬עס איז געווען זייער א שווערער וועטער‪ ,‬עס איז געפאלן‬
‫א גרויסער שניי מיט א שטארקער ווינט און מ'האט געדארפט די גאנצע צייט אנכאפן‬
‫דעם שטריימעל עס זאל נישט אריינפליען אין וואסער אריין‪ .‬דער וועטער איז געווען אזוי‬
‫געפערליך אז מיר זענען קוים אנגעקומען אהיים‪ ,‬האט מיר ר' הירצקא געזאגט אינמיטן‬
‫וועג‪ ,‬אז ס'וועט אמאל צוניץ קומען דאס גיין אין אזא וועטער‪...‬‬
‫דער רב איז נאך געווען ביים רבי'ן ז"ל פאר די מלחמה אין סאטמאר?‬
‫דריי מאל בין איך געווען ביים רבי'ן אין די שטאט סאטמאר! איין מאל אויף שבועות‬
‫שנת תרצ"ז‪ ,‬און צוויי מאל אויך שמחת תורה שנת תש"ב און תש"ג‪.‬‬
‫עס איז נישט געווען אזוי לייכט צו פארן פון דעברעצין וואס איז געווען אין אונגארן‪,‬‬
‫קיין סאטמאר וואס איז דעמאלטס געווען אין ראמעניע‪ ,‬און מיר האבן געדארפט מאכן‬
‫שריפטן צו קענען אריבערגיין די גרעניץ‪ .‬איך בין געפארן מיטן טאטען ז"ל אינאיינעם‬
‫מיט א גאנצע גרופע‪ ,‬צווישן זיי הרה"ח ר' אהרן טייטלבוים ע"ה און הרה"ח ר' יחזקאל‬
‫לעווי ע"ה‪ ,‬און נאך‪) .‬איך וויל באטאנען אז אינדערהיים איז דאס פארן צו רבי'ס זייער‬
‫דער טאוועל אויפן חדר וואס דער קערעסטירער רבי האט מנדב געווען‬
‫לע"נ זקינו הגה"ק רבי ישעי'עלע מקערעסטיר זי"ע‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫א לעצטיגן בילד פון דעם שטאטישן בית המדרש אין די שטאט סאטמאר‬
‫שווער אנגעקומען‪ ,‬פשוט ווייל מ'האט נישט געהאט‬
‫קיין געלט אויף שפעזן און בכלל איז זייער שווער געווען‬
‫דאס אריבערפארן די גרעניצן‪ ,‬ממילא איז א גרויסער‬
‫עולם געגאנגען צו די צדיקים וועמען מ'האט געקענט‬
‫גיין גרינגערהייט‪ .‬פון דעברעצין זענען געציילטע חסידים‬
‫געפארן אויף סאטמאר צום רבי'ן ז"ל‪ ,‬צו אויך מונקאטש‬
‫צו הגה"ק בעל מנחת אלעזר זצ"ל‪ ,‬קיין בעלזא צו הגה"ק‬
‫רבי ישכר דוב זצ"ל‪(.‬‬
‫וואס קען דער רב פארציילן פון יענעם שבועות‬
‫תרצ"ז אין סאטמאר?‬
‫ווען איך בין אריינגעקומען אפנעמען שלום פון רבי'ן‬
‫האט מיר דער רבי געפרעגט וואס איך לערן‪ ,‬האב איך‬
‫געענטפערט הל' מליחה‪ ,‬האט מיך דער רבי דעמאלטס‬
‫פארהערט א שטיק צייט‪.‬‬
‫ביים טיש פון רבי'ן תיקון ליל שבועות איז דער‬
‫טאטע ז"ל געזעצן דער דריטער נעבן רבי'ן‪ ,‬און איך‬
‫בין געזעצן אויף זיין שויס‪ .‬ביים געבן לחיים אינמיטן די‬
‫סעודה האב איך געוואלט געבן א קוש פארן רבי'ן‪ ,‬אבער‬
‫ווי באוויסט האט דער רבי נישט געלאזט קושן די האנט‬
‫בתוך הסעודה‪ ,‬האט זיך דער רבי אנגערופן צו מיר מיט א‬
‫שמייכל‪ :‬ס'דערקענט זיך ביסט אן אונגארישער‪...‬‬
‫איך געדענק אז אויף יענעם שבועות האט מען‬
‫געענדיגט דעם ארון הקודש אינעם נייעם בית המדרש אין‬
‫די שטאט סאטמאר‪ .‬ווען מ'האט אנגעהויבן צו בויען דעם‬
‫בית המדרש אין די שטאט סאטמאר אין יאר‬
‫תרצ"ה איז דער רבי ז"ל געפארן אויף שבת‬
‫ראש חודש אלול אין די שטאט באניע‪ ,‬און‬
‫דער טאטע ז"ל איז דעמאלטס געפארן פון‬
‫אונגארן קיין ראמעניע און האט מיך אויך‬
‫געוואלט מיטנעמען‪ ,‬אבער דער טאטע האט‬
‫דעמאלטס פונקט נישט געהאט קיין פאס‬
‫האט ער געבארגט דעם פאס פון הרה"ח ר'‬
‫אהרן טייטלבוים ע"ה‪ ,‬וואס אינעם פאס איז‬
‫אויך געווען אריינגעשריבן זיין זון ר' לייבוש‬
‫הי"ו וועלכעס איז דעמאלטס געווען א יונגל‬
‫פון בערך זיבן יאר‪ ,‬אבער אזוי ווי איך בין‬
‫געווען אסאך העכער ווי אים איז נישט געווען‬
‫מעגליך מיטצופארן מיט מיין טאטען‪ ,‬האט‬
‫דער טאטע מיטגענומען מיין יונגערע ברודער‬
‫פון זעקס יאר רפאל ע"ה‪) .‬אהיימקומענדיג‬
‫האט מיר מיין טאטע פאררציילט אז ווען‬
‫דער רבי ז"ל האט געדאווענט מוסף פארן עמוד לכבוד‬
‫שבת ראש חודש‪ ,‬און כדרכו בקודש האט ער זייער‬
‫געוויינט מיט א געוואלדיגע השתפכות הנפש‪ ,‬האט‬
‫מיין ברודער רפאל וואס איז נאך געווען א קליין יונגעל‬
‫געפרעגט דעם טאטען ז"ל מיט פארוואונדערונג‪ :‬טאטע‬
‫פארוואס וויינט דער רבי אזוי‪( ...‬‬
‫וואס קען דער רב דערציילן פון יענעם שבת אין‬
‫באניע?‬
‫דער טאטע האט מיך פארציילט אז ער איז‬
‫פונקט געווען ביים רבי'ן ז"ל אין שטוב ווען עס זענען‬
‫אריינגעקומען עטליכע חסידים וואס זענען מיטגעקומען‬
‫מיטן רבי'ן פון סאטמאר‪ ,‬צווישן זיי הרה"ח ר' קלמן ווייס‬
‫ע"ה‪ ,‬און האבן געבעטן דעם רבי'ן אז היות מ'מוטשעט‬
‫זיך זייער מיט געלט צו בויען דעם נייעם בית המדרש אין‬
‫סאטמאר זאל מען פארקויפן די זיצן פון בית המדרש‪ ,‬אזוי‬
‫וועט מען האבן גענוג געלט צו קענען פארענדיגן דעם שול‪,‬‬
‫אבער דער רבי האט בשו"א נישט מסכים געווען דערצו‪.‬‬
‫ווען זיי זענען ארויסגעגאנגען האט דער רבי ז"ל‬
‫געזאגט פארן טאטען ז"ל איצט וועל איך דיר זאגן‬
‫פארוואס איך וויל נישט‪ :‬איך וויל נישט אז נאכדעם זאלן‬
‫מענטשן קומען זאגן‪ ,‬אז זיי זענען בעל הבית ווייל זיי האבן‬
‫דאך געקויפט א שטאט )א זיץ( אין ביהמ"ד‪ ,‬איך בין דער‬
‫בעל הבית‪...‬‬
‫און יענעם שבועות תרצ"ז איז שוין געווען אינגאנצן‬
‫דעם רבינ'ס ביהמ"ד אין די שטאט סאטמאר‬
‫דער היכל הביהמ"ד פון אינעווייניג היינט צו טאג‬
‫פערטיג דאס בית המדרש און אויך דער נייער ארון‬
‫הקודש‪ .‬עס איז געווען א שיינער גרויסער ביהמ"ד מיט‬
‫לאנגע רייעס זיצן‪ .‬בלויז אויף מזרח אליין זענען געווען‬
‫באלד פערציג זיצן‪.‬‬
‫שבועות איז יענעם יאר אויסגעפאלן מיטוואך און‬
‫דאנערשטאג‪ ,‬מוצאי יו"ט זענען מיר געפארן קיין סיגוט‪,‬‬
‫וואו די באבע דעם טאטענס מאמע האט געוואוינט‪ ,‬אזוי‬
‫האב איך אויך אריינגעכאפט א שבת קודש אין די שטאט‬
‫סיגוט‪ ,‬און ערשט מאנטאג זענען מיר צוריק אהיימגעפארן‬
‫קיין דעברעצין‪.‬‬
‫וואס קען דער רב פארציילן פון די צווייטע טעג‬
‫סוכות אין סאטמאר?‬
‫איך געדענק אז כ'האב מיך אויפגעשטעלט אויף א‬
‫טיש אינמיטן די זעקסטע הקפה‪ ,‬און כ'האב געזען ווי דער‬
‫גאנצער עולם טאנצט ארויף און ארפ אין דער לופטן מיט‬
‫א געוואלדיגע עקסטאז און התלהבות‪ ,‬דאס בילד קען איך‬
‫נישט פארגעסן‪...‬‬
‫א צייטונג שרייבער פון סאטמאר האט א שטיק‬
‫צייט פאר דעם געשריבן אז ער האט אויסגעמאסטן‬
‫וויפיל מאל דער רבי איז ארומגעלאפן דאס בית המדרש‬
‫ביי די הקפות‪ ,‬אז עס האט אויסגעמאכט דריי און פערציג‬
‫קילאמעטער‪ ...‬דעריבער ווען איך בין געווען אין סאטמאר‬
‫האב איך אויך געוואלט ציילן וויפיל דער מאל רבי לויפט‬
‫ארום‪ ,‬אבער כ'האב נישט געקענט‪...‬‬
‫***‬
‫אסאך האבן מיר נאך געקענט‬
‫שמועסן מיטן רב שליט"א וואס האט‬
‫פאר אונז געעפענט זיין אוצר מיט‬
‫וואונדערליכע דערציילונגען‪ ,‬אבער‬
‫מיר האבן זיך געמוזט געזעגענען פון‬
‫רב שליט"א נישט וועלנדיג אים מער‬
‫מטריח זיין נאכן שמועסן העכער צוויי‬
‫שעה‪.‬‬
‫עס בלייבט נאר איבער צו‬
‫וואונטשן פארן רב שליט"א אז דער‬
‫אייבישטער זאל אים העלפן ער זאל‬
‫זיין געזונט און שטארק‪ ,‬ועוד ינובון‬
‫בשיבה טובה דשנים ורעננים‪ ,‬עד‬
‫ביאת גואל צדק אמן‪.‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪27‬‬
‫קא ּפיטל‬
‫היסטארישער ַ‬
‫ָ‬
‫ַא‬
‫דעם רבינ'ס‬
‫רזאמלונג"‬
‫פא ַ‬
‫"גענעראל ַ‬
‫ַ‬
‫וועגן די בוטשער‬
‫פון די מוסדות‬
‫באגעגנט אייך מיט‬
‫פאלגענדן ַארטיקל ַ‬
‫אין ָ‬
‫גלאררייכע‬
‫ָ‬
‫קא ּפיטל אין די‬
‫היסטארישע ַ‬
‫ָ‬
‫ַא‬
‫געשיכטע פון אונזערע הייליגע מוסדות‬
‫וואס דינט‬
‫בוטשער‪-‬סטאר ָ‬
‫ָ‬
‫און וועגן דעם‬
‫פאר דער‬
‫שטארקער מקור הכנסה ַ‬
‫ַ‬
‫ַאלס‬
‫אויפהאלטונג פון דעם ריזיגן מבצר החינוך פון‬
‫ַ‬
‫אונזערע קינדער און אייניקלעך‪.‬‬
‫באוואוסט‬
‫קאנט און זייער ַ‬
‫בא ַ‬
‫עס איז גוט ַ‬
‫געהאט‬
‫ַ‬
‫האט‬
‫אז מרן רבינו הקוה"ט זי"ע ָ‬
‫ַא דירעקטע קפידא זיינע‬
‫זאלן קויפן פלייש נאר‬
‫מענטשן ָ‬
‫אין זיינע פלייש‪-‬געשעפטן‪ ,‬און‬
‫אין דעם ַארטיקל וועט איר זיך‬
‫פאקטן און‬
‫באקענען מיט די ַ‬
‫ַ‬
‫יזאדן ווי ווייט‬
‫עפ ָ‬
‫פארשידענע ּ‬
‫ַ‬
‫מ'זאל‬
‫ָ‬
‫געוואלט‬
‫ָ‬
‫האט‬
‫דער רבי ָ‬
‫אויפשטעלן דעם בוטשער און‬
‫איינקויפן די פלייש ָארדערס‬
‫דארט‪.‬‬
‫נאר ָ‬
‫ָ‬
‫דער רבי זי"ע האט עס‬
‫מאל און‬
‫ָ‬
‫געבעטן מערערע‬
‫ספעציעלן בריוו‬
‫ּ‬
‫געשריבן ַא‬
‫צו אויפפאדערן אנשי שלומינו‬
‫נאר קויפן פלייש ביי‬
‫מ'זאל ָ‬
‫ָ‬
‫די פלייש געשעפט וואס ער‬
‫האט אוועקגעשטעלט מיט די‬
‫חומרות והידורים‪ ,‬און ווי אויך‬
‫עס זאל זיין א הכנסה פאר‬
‫די הייליגע מוסדות הקדושים‪,‬‬
‫וואס אזוי קומט אויס אז‬
‫מיט יעדעס שטיקל פלייש‬
‫וואס מ'נעמט אריין אין שטוב‪ ,‬שטיצט מען‬
‫גלייכצייטיג די הייליגע מוסדות‪.‬‬
‫אויך מרן רבינו הגה"ק בעל ברך משה‬
‫האט געשריבן ַא בריוו צו אנשי‬
‫זצוקללה"ה ָ‬
‫פאדערט פון דעם‬
‫שלומינו‪ ,‬אין וועלכן ער ָ‬
‫רלאנג‬
‫פא ַ‬
‫גאנצן ציבור זיך צו האלטן טריי צו די ַ‬
‫נאר ביי די אייגענע‬
‫פון רבי'ן זי"ע‪ ,‬און איינקויפן ָ‬
‫פאר יעדן‬
‫קהלה'ס פלייש באנק‪ .‬און ס'איז ַ‬
‫יאטקע‬
‫פארשטענדליך ַאז די פלייש פון אונזער ַ‬
‫ַ‬
‫איז די מערסטע מהודר בתכלית הכשרות לויט‬
‫וואס ערליכע אידן זענען מהדר‪.‬‬
‫די חומרות ָ‬
‫‪28‬‬
‫טאקע‬
‫רגאנגענהייט האט זיך שוין ַ‬
‫פא ַ‬
‫אין דער ַ‬
‫געוואלדיגע‬
‫ַ‬
‫מאל איבערגעוויזן די‬
‫ָ‬
‫עטליכע‬
‫באנק‬
‫באגלייט דעם פלייש ַ‬
‫וואס ַ‬
‫סייעתא דשמיא ָ‬
‫דקהלתינו הק'‪ ,‬בכוחו ובזכותו של אותו זקן מרן‬
‫דאנק די שטרענגע‬
‫המייסד רביה"ק זי"ע‪ ,‬און ַא ַ‬
‫וואס שטייט אונטער די‬
‫מהדור'דיגע השגחה‪ָ ,‬‬
‫ּפערזענליכע אויפזיכט פון כ"ק הגה"צ הראב"ד‬
‫שליט"א און הרבנים הגאוה"צ דייני קהלתינו הק'‬
‫קלאר אז אנ"ש‬
‫ָ‬
‫שליט"א‪ ,‬און ס'איז דעריבער‬
‫מכתב קודש פון רבינו הקדוש זי"ע בשנת תשט"ו‬
‫נאר ביי אונזער פלייש‪-‬באנק‪ ,‬און נעמען‬
‫קויפן ָ‬
‫אויפהאלטונג‬
‫ַ‬
‫גלייכצייטיג ַא גלייכן טייל אין דער‬
‫פון די אייגענע מוסדות הק' מיט אירע קרוב צו‬
‫‪ 9000‬תלמידים ותלמידות כ"י‪.‬‬
‫דער ַארטיקל איז גענומען פון די רייכע סעריע‬
‫וואס לויפט אין‬
‫טמארער רבי אין ַאמעריקא" ָ‬
‫"סא ַ‬
‫ַ‬
‫"די צייטונג"‪ .‬געדרוקט מיט די ערלויבעניש פון‬
‫רעדאקציע‪ .‬ותשח"ח להם‪.‬‬
‫ַ‬
‫דער‬
‫שנת תשי"ז‬
‫אין די ערשטע יארן פון ווען דער רבי זי"ע‬
‫האט געגרינדעט זיינע הייליגע מוסדות אין‬
‫ניו יארק‪ ,‬די תלמוד תורה און די ישיבה‪ ,‬איז‬
‫פינאנציעלער מצב געווען זייער שווער‪.‬‬
‫ַ‬
‫דער‬
‫די חובות פון דעקן די גרויסע הוצאות וואס‬
‫געווארן‬
‫ָ‬
‫האבן געהאלטן אין איין וואקסן‪ ,‬איז‬
‫זייער שווער‪ .‬קיין שטיצע פון די אויסערליכע‬
‫וועלט האט סאטמאר דאן נישט געקענט‬
‫באקומען‪ ,‬צוליב די שנאה פון‬
‫די ַאלגעמיינע אידישע וועלט‬
‫צום רבי'ן און זיין עדה‪ .‬דער‬
‫היימישער עולם איז דאן נאך‬
‫געווען זייער ָארים‪ ,‬רוב עולם‬
‫האט זיך זייער געמוטשעט‬
‫ָ‬
‫אויף פרנסה און דער רבי האט‬
‫נישט געוואלט לאזן ארויפלייגן‬
‫צאלונגען פון‬
‫בא ָ‬
‫קיין גרעסערע ַ‬
‫שכר לימוד אויף די ּפלייצעס‬
‫פונעם ָארימען ציבור‪ .‬דעריבער‬
‫האט די הנהלת הישיבה אלץ‬
‫געזוכט פרישע הכנסות פאר‬
‫די מוסדות החינוך וועלכע‬
‫האבן געהאלטן אין איין וואקסן‬
‫און שטייגן‪.‬‬
‫האט די‬
‫אין שנת תשי"ז ָ‬
‫געהאט קרוב צו‬
‫ַ‬
‫ישיבה שוין‬
‫‪ 2000‬תלמידים און תלמידות‪,‬‬
‫צאלן‬
‫געדארפט ָ‬
‫ַ‬
‫מ'האט‬
‫ָ‬
‫און‬
‫פאר העכער ‪100‬‬
‫ַ‬
‫געהאלט‬
‫ַ‬
‫ָאנגעשטעלטע‪ .‬דער דעפיציט‬
‫טאג‪.‬‬
‫טאג צו ָ‬
‫געוואקסן פון ָ‬
‫ַ‬
‫פון די ישיבה איז‬
‫בלויז ָאנהויב ווינטער פון יענעם יאר אליין איז‬
‫דער דעפיציט געוואקסן מיט העכער ‪.$100,000‬‬
‫די הנהלת הישיבה האט זיך זייער‬
‫געמוטשעט צו דעקן די גרויסע אומגעהויערע‬
‫הוצאות‪ ,‬און דער רבי האט געהאט דערפון‬
‫א געוואלדיגן צער‪ .‬ער האט טאג‪-‬טעגליך‬
‫קאנפערירט מיט'ן מנהל הישיבה‪ ,‬הרב ר'‬
‫ליפא פריעדמאן ז"ל‪ ,‬צו טראכטן עצות ווי‬
‫אריינצוברענגען פרישע הכנסות פאר די ישיבה‪.‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫ביי איינע פון די אסיפות איז דער רבי‬
‫אויפגעקומען מיט א פרישן פלאן ווי אזוי‬
‫אריינצוברענגען א פארגרעסערטע הכנסה‬
‫פאר די ישיבה‪:‬‬
‫יאר פריער‪ ,‬אין שנת תשט"ו‪,‬‬
‫מיט צוויי ָ‬
‫האט דער רבי געגרינדעט דעם ’פלייש‬
‫ָ‬
‫געשעפט' פון קהל יטב לב‪ .‬דער בוטשער‬
‫סטאר האט געזאלט אריינברענגען א גרויסע‬
‫הכנסה פאר די ישיבה‪ ,‬וויבאלד די געשעפט‬
‫איז נישט געווען פאר ביזנעס פון יחידים‪ ,‬און די‬
‫גאנצע הכנסה און די ריוח איז געגאנגען פאר‬
‫די ישיבה‪ ,‬האט דאס אריינגעברענגט שיינע‬
‫הכנסות פאר די ישיבה‪.‬‬
‫דער רבי האט בשעתו בשנת תשט"ו‪,‬‬
‫פארעפענטליכט א בריוו פאר די בני הקהלה‪,‬‬
‫וואו ער האט אויפגעקלערט זיין ציל מיט‬
‫גרינדן דעם פלייש געשעפט‪ ,‬אז דאס וועט‬
‫זיין א גרויסע הילף פאר די החזקת הישיבה‪,‬‬
‫ווי עס פלעגט זיין אין אייראפע אז רוב‬
‫הכנסת הקהלה איז געקומען פון די פלייש‬
‫גאבעלע וואס די קהלה האט איינקאסירט‬
‫פון די הכנסות פון פלייש פון עופות און‬
‫גסות‪ .‬דא אין אמעריקע איז נישטא קיין‬
‫גאבעלא‪ ,‬אבער וויבאלד מיר דארפן דא נאך‬
‫מער חיזוק ווי אין די אלטע היים‪ ,‬עס איז‬
‫אין דעם אפהענגיג די החזקת הישיבה‪ ,‬כי‬
‫הם חיינו‪ ,‬ליגט א פליכט אויף די בני הקהלה‬
‫זיי זאלן איינקויפן פלייש אין אונזער פלייש‬
‫געשעפט‪ ,‬וואס וועט זיין החזקת התורה‪.‬‬
‫דער רבי האט געשריבן‪ ,‬אז ער האט אין‬
‫דעם אויך אנדערע טעמים‪ ,‬צוליב כשרות‪,‬‬
‫אז די בני הקהלה זאלן קויפן פלייש בלויז‬
‫פון דעם פלייש געשעפט וואס איז אונטער‬
‫די קהלה‪ ,‬כדי עס זאל נישט זיין תורת כל‬
‫אחד ואחד בידו‪ ,‬איינצוקויפן פלייש דארט‬
‫וואו ער זעט אליין איין‪ ,‬וואס דאס קען‬
‫ברענגען גרויסע מכשולות‪ .‬דער רבי האט‬
‫געשריבן אז מיט דעם וועט מען דינען דעם‬
‫באשעפער אויך ווען מ'קויפט דאס פלייש‪,‬‬
‫און מ'איז מקיים בכל דרכיך דעהו נאך פאר'ן‬
‫עסן‪ ,‬וויבאלד דורכ'ן קויפן דאס פלייש איז מען‬
‫מקיים די תוה"ק‪ ,‬פון לימוד תורה פון תשב"ר‬
‫הבל פיהם שאין בהם חטא‪) .‬דער בריוו איז‬
‫געדרוקט אין דברי יואל מכתבים ח"א‪ ,‬סי' ל"ט‪,.‬‬
‫קא ּפי איז בייגעלייגט(‪.‬‬
‫טא ַ‬
‫פא ָ‬
‫ַא ָ‬
‫למעשה האט זיך אבער ארויסגעשטעלט‬
‫אז כאטש א גרויס חלק פון די בני הקהלה‬
‫האבן טאקע איינגעקויפט אין דעם סאטמארער‬
‫פלייש געשעפט‪ ,‬איז אבער געווען א גרויסער‬
‫ציבור פון די בני הקהלה וועלכע האבן ווייטער‬
‫געקויפט פלייש אין אנדערע געשעפטן צוליב‬
‫פארשידענע טעמים‪ ,‬אדער ווייל זיי האבן‬
‫געוואלט איינקויפן ביי זייערע קרובים וועלכע‬
‫האבן פארמאגט א בוטשער סטאר‪ ,‬אדער ווייל‬
‫זיי האבן געוואלט שטיצן זייערע באקאנטע‪,‬‬
‫א‪.‬ד‪.‬ג‪.‬‬
‫דאס האט דעם רבי'ן זייער וויי געטאן‪ ,‬ווייל‬
‫אויב אלע בני הקהלה וועלן איינקויפן פלייש‬
‫בלויז אין דעם סאטמארער פלייש געשעפט‪,‬‬
‫וועט דאס אריינברענגען פיל גרעסערע‬
‫הכנסות פאר די ישיבה וועלכע האט זיך דאן‬
‫געפונען אין סכנה פאר איר עקזיסטענץ צוליב‬
‫די אומגעהויערע פארגרעסערע הוצאות‪.‬‬
‫פאררופט‬
‫דער רבי ַ‬
‫רזאמלונג‬
‫פא ַ‬
‫גענעראל ַ‬
‫ַ‬
‫ַא‬
‫צוליב דעם איז דער רבי אויפגעקומען מיט‬
‫א פלאן אויפצופאדערן די בני הקהלה אז די‬
‫מעמבערס פון די קהלה זאלן נישט קויפן קיין‬
‫פלייש אין אנדערע געשעפטן‪ .‬פונקט ווי עס‬
‫איז געווען אין די קהילות אין אייראפע אין די‬
‫פריערדיגע דורות אן איסור אויף "שחוטי חוץ"‪,‬‬
‫איינגעקויפט אזעלכע אומפארלעסליכע פלייש‬
‫און האבן מיט דעם מכשיל געווען את הרבים‪.‬‬
‫דעריבער האט דער רבי געטענה'ט אז‬
‫מ'דארף גודר גדר זיין‪ ,‬אז אין זיין קהילה מוזן‬
‫די בני הקהלה איינקויפן פלייש דוקא אין‬
‫דעם פלייש געשעפט פון די קהלה‪ ,‬וואו די‬
‫ארבייטער האבן נישט קיין ביזנעס אינטערעסן‪,‬‬
‫וויבאלד זיי פארדינען נישט פון דעם קיין‬
‫אייגענע ביזנעס‪ ,‬נאר די גאנצע הכנסה גייט‬
‫פאר די ישיבה‪ .‬דער רבי האט געטענה'ט אז‬
‫דאס איז דער גרעסטער הידור אין כשרות‪.‬‬
‫דער רבי פערזענליך פלעגט אין יענע יארן‬
‫זייער אפט גיין באזוכן דעם בוטשער סטאר‬
‫צו קאנטראלירן די כשרות‪ ,‬און ער האט‬
‫באשטימט אלס שטענדיגער בעל מכשיר‬
‫הגה"צ משאפראן זצ"ל וועלכער האט‬
‫געהאט די רעגלמעסיגע השגחה אויף דעם‬
‫פלייש געשעפט‪.‬‬
‫אין יענע תקופה האבן די שוחטים און די‬
‫טמארער פלייש געשעפטן‬
‫סא ַ‬
‫קצבים פון די ַ‬
‫קאסע פון‬
‫געהאלט פון די ַ‬
‫ַ‬
‫באקומען זייער‬
‫ַ‬
‫קהל‪ ,‬אזוי ווי עס איז געווען ַא ָ‬
‫מאל‪ ,‬וויבאלד‬
‫דער רבי האט געהאלטן אז דאס איז דער‬
‫וויכטיגסטער הידור אז די שוחטים און‬
‫קצבים זאלן נישט האבן קיין אייגענע ביזנעס‬
‫אינטערעסן‪.‬‬
‫דעריבער איז באשטימט געווארן צו‬
‫פאררופן א גענעראל פארזאמלונג פון אלע‬
‫בני הקהלה‪ ,‬וואו דער רבי האט געהאלטן א‬
‫פייערדיגע דרשה פאר די בני הקהלה איבער‬
‫זייער פליכט צו קויפן פלייש בלויז אין דעם‬
‫פלייש געשעפט פון די קהלה‪.‬‬
‫"דעריבער ליגט א פליכט‬
‫אויף יעדן מבני קהלתינו צו‬
‫קויפן פלייש דווקא אינעם‬
‫בוטשער פון די ישיבה"‬
‫לוחות שניות פון רבי'ן זי"ע בשנת תשכ"ט‬
‫אז פלייש וואס מ'האט געשחט'ן אין אנדערע‬
‫שטעט האט מען נישט געטארט אריינברענגען‬
‫אין די שטאט‪ ,‬דאס זעלבע דא‪ ,‬כאטש עס איז‬
‫נישט שייך ארויסצוגעבן אן איסור אויף שחוטי‬
‫חוץ‪ ,‬איז אבער מעגליך צו מאכן א תקנה‬
‫אז אלע בני הקהלה מוזן איינקויפן אין דעם‬
‫בוטשער סטאר פון די קהלה‪.‬‬
‫דער רבי האט געטענה'ט אז די תקנה איז‬
‫וויכטיג אויך צוליב כשרות‪ ,‬אזוי ווי עס איז אין‬
‫יענע תקופה פארגעקומען א סאך מכשולות‬
‫וויבאלד רוב היימישע פלייש געשעפטן האבן‬
‫גענומען פלייש פון פארשידענע שלאכט‬
‫הייזער אויך פון אומפארלעסליכע שוחטים‪,‬‬
‫און עס איז פארגעקומען ערנסטע שאלות פון‬
‫כשרות‪ .‬צוליב זייערע אינטערעסן צו באקומען‬
‫ביליגערע פלייש‪ ,‬האבן א סאך בוטשערס‬
‫ביי די גענעראל פארזאמלונג האבן זיך‬
‫צונויפגעזאמעלט די הונדערטער בני הקהלה‬
‫זונטאג פר' מקץ תשי"ז‪ ,‬אין גרויסן ביהמ"ד‬
‫אויף ‪ 500‬בעדפארד עוו‪) .‬נעפ מענשאן(‪.‬‬
‫דער רבי ז"ל האט געזאגט בזה"ל‪:‬‬
‫מורי ורבותי‪ ,‬דער מסילת ישרים אין‬
‫זיין הקדמה שרייבט‪ ,‬אז ער שרייבט נישט‬
‫אין זיין ספר קיין נייע זאכן וועלכע זענען‬
‫אומבאוואוסט‪ ,‬נאר זאכן וואס איז פאר‬
‫יעדן באוואוסט‪ ,‬נאר צוליב זייער פשיטות‬
‫אין יעדנ'ס אויגן ווערט דאס פארגעסן‬
‫פון הארץ און מ'איז מסיח דעת דערפון‪.‬‬
‫דעריבער איז ער דאס מסדר אין א ספר‬
‫כדי עס זאל זיין שטענדיג פאר די אויגן‬
‫פונעם מענטש‪ ,‬אז ער זאל דאס שטענדיג‬
‫געדענקען‪.‬‬
‫דאס זעלבע זאג איך אויך היינט פאר‬
‫אייך‪ .‬איך קום דא נישט מחדש זיין נייע‬
‫זאכן וועלכע זענען אומבאוואוסט‪ .‬איך‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪29‬‬
‫וויל נאר מעורר זיין איבער אן ענין וואס‬
‫איז ידוע פאר יעדן‪ ,‬און מיר האבן שוין‬
‫גערעדט דערפון עטליכע מאל‪ ,‬נאר ווייל די‬
‫זאך איז אזוי באוואוסט און אזוי פשוט און‬
‫פארשטענדליך פאר יעדן‪ ,‬איז מען מסיח‬
‫דעת דערפון‪ ,‬מ'איז נישט דערצו משים לב‬
‫ווי עס ברויך צו זיין‪.‬‬
‫בעזה"י האבן מיר געגרינדעט און‬
‫אויפגעשטעלט די ישיבה‪ .‬אונז זעמיר‬
‫אריין אונטער א שווערן עול פון גרויסע‬
‫הוצאות‪ .‬די ישיבה וואקסט און איז מצליח‪,‬‬
‫עס קומען ארויס פירות בעזה"י‪ .‬נתרבה‬
‫גבולינו בתלמידים‪ .‬פון טאג צו טאג קומען‬
‫צו פרישע קינדער בלע"ה כ"י‪ ,‬עס ווערן‬
‫נסתוסף ספסלי ביהמ"ד‪ .‬אונז זעען מיר‬
‫א גוטן תכלית פון אונזער פלאג‪ .‬אונזער‬
‫האפענונג איז‪ ,‬אז עס זאלן אויסוואקסן און‬
‫אויסשפראצן ערליכע דורות נאמנים‬
‫לה' ולתורתו הק'‪.‬‬
‫צוזאמען מיט'ן אויסטערלישן‬
‫וואוקס פון די ישיבה וואקסן אבער‬
‫מיט די הוצאות הישיבה‪ .‬וויבאלד‬
‫עס איז אוממעגליך אפצוזאגן פרישע‬
‫קינדער צוריקצושיקן ליידיג נפשות‬
‫ישראל וועלכע בעטן זיך אנגענומען‬
‫צו ווערן אין אונזער ישיבה‪,‬‬
‫ממילא וואקסט דער דעפיציט פון‬
‫די ישיבה פון טאג צו טאג‪ .‬בלויז‬
‫אין ווינטער פון דעם יאר‪ ,‬תשי"ז‪,‬‬
‫איז דער דעפיציט שוין געוואקסן‬
‫מיט ‪ $100,000‬ביז פר' מקץ‪ .‬אלע‬
‫הוצאות זענען זייער וויכטיג‪ ,‬וואס‬
‫עס איז אוממעגליך צו עקזיסטירן‬
‫אן דעם‪ .‬אונז דארף מיר אויפהאלטן‬
‫די בנינים‪ ,‬מ'מוז באצאלן די‬
‫געהאלט פון די מלמדים און‬
‫אנדערע ארבייטער פון די ישיבה‪,‬‬
‫די הוצאות פון טראנספארטאציע‪,‬‬
‫די הוצאות פון אויסהאלטן די קוך‪,‬‬
‫און נאך א סאך ענינים וואס מ'קען‬
‫נישט אלעס אויסרעכענען‪ .‬די אלע‬
‫הוצאות דערגרייכן א סכום עצום‪,‬‬
‫און דאקעגן איז שווער פאר די עלטערן צו‬
‫באצאלן גרויסע שכר לימוד אז עס זאל זיין‬
‫גענוג צו דעקן אלע הוצאות‪.‬‬
‫דעריבער בין איך געבליבן שטיין מיט‬
‫זארג אז מ'זאל נישט חלילה שטעקן בלייבן‬
‫אינדערמיט צוליב דעם שווערן עול‪ .‬אונז‬
‫דארף מיר טראכטן פלענער און זוכן עצות‬
‫וואס צו טאן‪ ,‬ווייל מ'דארף ארייננעמען‬
‫אין חשבון אז די הוצאות וועלן בע"ה נאך‬
‫מער וואקסן און גרעסער ווערן שטענדיג‬
‫פון יאר צו יאר‪ .‬עס איז אוממעגליך‬
‫ארויפצואווארפן א גרעסערן עול אויפ'ן‬
‫ציבור‪ .‬דער עולם באטייליגט זיך דאך‬
‫ביים יערליכן דינער‪ ,‬מ'קען אויף זיי נישט‬
‫ארויפלייגן מער פון דעם‪.‬‬
‫‪30‬‬
‫איין זאך איז אבער דא וואס קען א‬
‫סאך העלפן לטובת הכנסת הישיבה‪ .‬דאס‬
‫איז דער בוטשער סטאר וואס אונז האמיר‬
‫געגרינדעט‪ .‬אמאל אין די אייראפעאישע‬
‫לענדער‪ ,‬אין די אלטע היים פון וואו אונז‬
‫קום מיר‪ ,‬איז געווען איינגעפירט איבעראל‬
‫וואו עס האט עקזיסטירט א קהלה מיט‬
‫א ת"ת‪ ,‬איז כאטש ס'איז איבעראל געווען‬
‫יחידים פון ציבור וועלכע האבן זיך געדונגען‬
‫פאר זייערע קינדער פריוואטע מלמדים‬
‫וואס האט זיי אפגעקאסט טייערער‪ ,‬דאך‬
‫איז געווען איינגעפירט אז מ'פלעגט פון‬
‫צייט צו צייט מאכן א סעודה צו שטיצן די‬
‫אלגעמיינע ת"ת פון די שטאט‪ ,‬אין וועלכע‬
‫דער גאנצער ציבור האט זיך משתתף‬
‫געווען און אנטיילגענומען מיט שיינע‬
‫סכומים‪ ,‬יעדער לויט נדבת לבו‪ .‬אבער‬
‫מכתב חיזוק פון מרן הגה"ק בעל ברך משה זצ"ל‬
‫אויסער דעם האט די הנהלת הקהלה פון‬
‫די שטאט געשטיצט די ת"ת פון די קאסע‬
‫פון קהל‪ .‬די עיקר הכנסת הקהלה איז‬
‫געווען פון די "גאבעלע" געלט וואס מ'האט‬
‫ארויפגעלייגט אויף יעדן וואס איז געקומען‬
‫צום שוחט שעכטן עופות‪ ,‬אדער פון וואס‬
‫דער קצב‪ ,‬דער בוטשער האט געמוזט צאלן‬
‫שטייער פון יעדן שטיקל פלייש פאר קהל‪.‬‬
‫פון דעם איז אריינגעקומען די עיקר הכנסות‬
‫פאר די קהלה‪.‬‬
‫אין רוב קהלות איז געווען אן איסור‬
‫אויף "שחוטי חוץ"‪ ,‬עס איז געווען‬
‫פארבאטן אריינצוברענגען פלייש פון‬
‫אנדערע ערטער‪ ,‬כנודע‪ .‬באמת קומט פון‬
‫דעם ארויס מכשולות אויב יעדער איז בונה‬
‫במה לעצמו‪ ,‬מ'שעכט זיך אליין פאר זיך‪,‬‬
‫בפרט שחוטי חוץ כנודע‪ .‬דאס איז אויסער‬
‫דעם גרויסן שאדן וואס מ'טוט אפ פאר די‬
‫קהלה‪ .‬איך האב אויך אין מיינע קהלות‬
‫וואו איך האב משמש געווען ברבנות‪,‬‬
‫מזהיר געווען באזהרה חמורה קעגן שחוטי‬
‫חוץ‪ ,‬אפילו אויב מ'האט באצאלט פאר די‬
‫קהלה גאבעלע געלט‪.‬‬
‫דאהי‪ ,‬אבער‪ ,‬אין די מדינה אמעריקע‪,‬‬
‫קען מען נישט ארויסגעבן אזא איסור‪,‬‬
‫אבער יעדער דארף ביי זיך אליין פארשטיין‬
‫אז בשעת די קהלה האט געגרינדעט א‬
‫פלייש געשעפט וועלכע פארקויפט פלייש‬
‫פאר'ן זעלבן אייניגן פרייז ווי אנדערע‬
‫פלייש געשעפטן‪ ,‬ליגט א חיוב אויף יעדן‬
‫פון די בני הקהלה צו קויפן פלייש‬
‫דווקא אין דעם פלייש געשעפט פון‬
‫די קהלה‪ .‬ווייל אויב נישט‪ ,‬איז ער‬
‫בבחי' גוזל את הרבים‪ ,‬וויבאַלד עס‬
‫קומט פון דעם ארויס א הכנסה פאר‬
‫די ישיבה‪ ,‬גזל'ט מען דאך מיט דעם‬
‫אוועק פון די הכנסה פון די ישיבה‪.‬‬
‫איך זעה נישט אויף דעם קיין שום‬
‫תירוץ‪ .‬אויב וואלט יעדער מדקדק‬
‫געווען צו קויפן דווקא פונעם פלייש‬
‫געשעפט פון די קהלה‪ ,‬וואלט פון‬
‫דעם אריינגעקומען א הכנסה פאר די‬
‫ישיבה‪ ,‬מער ווי די הכנסות וואס קומט‬
‫אריין פון ‪ 2‬דינערס‪.‬‬
‫דאס איז אן דעם וואס איינער זאל‬
‫עפעס שאדן האבן פון דעם‪ .‬וויבאלד די‬
‫פרייזן פון אונזערע פלייש זענען גלייך‬
‫צו די פרייזן פון אנדערע בוטשערס‪.‬‬
‫דעריבער איז יעדער מחויב איינצוקויפן‬
‫דווקא פון אונזער בוטשער סטאר כדי‬
‫עס זאל פון דעם אריינקומען א הכנסה‬
‫פאר די ת"ת און די ישיבה‪.‬‬
‫אויסערדעם‪ ,‬איז דא נאך אנדערע‬
‫טעמים פון כשרות פארוואס יעדער‬
‫דארף איינקויפן דווקא פון דעם‬
‫בוטשער פון אונזער קהלה‪ ,‬וואס דא איז‬
‫איצט נישט דאס ארט עס אויסצורעכענען‪.‬‬
‫דער אמת איז‪ ,‬אז אויב איז יעדער‬
‫זיך בונה במה לעצמו קען ארויסקומען‬
‫פון דעם גרויסע מכשולות‪ .‬איך ווייס‬
‫פערזענליך פון עטליכע מכשולות וואס‬
‫זענען פארגעקומען ביי די וואס האבן‬
‫געקויפט פלייש פון געוויסע בוטשערס‪,‬‬
‫נאר איך וויל איצט נישט רעדן פון דעם‪,‬‬
‫נאר בעיקר פון דעם פרט וואס איך האב‬
‫דערמאנט‪ ,‬אז אויף דעם אופן איז מעגליך‬
‫צו פארגרעסערן די הכנסות פון די ישיבה‪.‬‬
‫ווער עס טוט דאס נישט‪ ,‬איז גורם א‬
‫שאדן פאר די הכנסת הישיבה‪.‬‬
‫זעלבסטפארשטענדליך‪ ,‬אז יחידים קענען‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫ארומגיין זוכן צו טרעפן פאר זיך אן אנדערע‬
‫פרנסה‪ .‬די ישיבה האט אבער נאכנישט‬
‫קיין מקור פאר ענליכע הכנסות‪ .‬די הכנסה‬
‫פון דעם פלייש געשעפט קען זיין א יסוד‬
‫צו דעקן לכל הפחות דעם דעפיציט וואס‬
‫אונז האמיר ביז היינט‪ ,‬און אויף להביא‬
‫האף מיר אונז אויך אז דער אויבערשטער‬
‫וועט אונז העלפן‪ .‬עס איז נישטא קיין וואך‬
‫וואס די הוצאות דערגרייכן נישט אין די‬
‫טויזענטער‪ ,‬בכללם צו צאלן דעם געהאלט‬
‫פון העכער ‪ 100‬אנגעשטעלטע )דעמאלט‬
‫אין שנת תשי"ז(‪ ,‬וואס מ'מוז רעגלמעסיג‬
‫באצאלן זייער געהאלט‪.‬‬
‫איך ווייס אז ס'איז דא א סאך‬
‫מענטשן וועלכע האבן טענות און תירוצים‪,‬‬
‫אבער דאס איז נאר אן אויסרייד זיך‬
‫ארויסצודרייען און זיך מוציא זיין מן הכלל‪.‬‬
‫אויב האט איינער עפעס אן אמת'ע טענה‪,‬‬
‫קען מען דאך יעדע זאך מעגליך פאררעכטן‪.‬‬
‫עס איז דא וועלכע זענען זיך מתנצל אז‬
‫זיי האבן קרובים וועלכע האבן בוטשערס‪,‬‬
‫אבער דאס איז אויך נישט קיין תירוץ‪,‬‬
‫ווייל זיינע אייגענע קינדער‪,‬‬
‫די זין און טעכטער פונעם‬
‫מענטש זענען עצמו ובשרו‪,‬‬
‫זיי זענען נענטערע קרובים ווי‬
‫יענער סוחר וואס איז אויך‬
‫זיין קרוב‪ .‬מיט די שטיצע‬
‫פאר'ן בוטשער פון די קהלה‬
‫שטיצט ער זיינע אייגענע‬
‫קינדער‪ ,‬דעם חינוך פון זיינע‬
‫זין און טעכטער וועלכע זענען‬
‫זיינע נאענטסטע קרובים‪.‬‬
‫דעריבער ליגט א פליכט‬
‫אויף יעדן מבני קהלתינו צו‬
‫קויפן פלייש דווקא אינעם‬
‫בוטשער פון די ישיבה‪,‬‬
‫און נישט קויפן ביי זייטיגע‬
‫סוחרים‪ .‬דאָס זעלבע מוזן בעלי שמחה‬
‫זיך שטעלן אויף דעם אַז די קעיטערערס‬
‫זאָלן נעמען דאָס פלייש דווקא פון‬
‫אונזער בוטשער‪ .‬מיט דעם זענען זיי‬
‫מחזיק די ישיבה בעת שמחתם‪.‬‬
‫די ישיבה איז ב"ה ברום המעלה‪ .‬עס‬
‫איז חלילה מיר זאלן גורם זיין עפעס א‬
‫שאדן און מידקייט און נאכלאזיגקייט פאר‬
‫די ישיבה‪ ,‬ווייל דאס איז דער יסוד פון‬
‫אונזער קיום‪ .‬אונז דארף מיר צו טאן‬
‫אלעס וואס נאר מעגליך מחזק צו זיין די‬
‫ישיבה מיט וואס מ'קען‪ ,‬און זיכער נישט‬
‫גורם זיין קיין שום היזק פאר די ישיבה‪,‬‬
‫אפילו בעקיפין‪ .‬יעדער זאל דאס משים זיין‬
‫אל הלב‪ ,‬ווייל דאס איז נוגע לחיזוק התורה‬
‫פאר אים און פאר זיינע קינדער‪.‬‬
‫דאס איז וואס איך האב געוואלט‬
‫זאגן ביי די געלעגענהייט‪ ,‬פון אנדערע‬
‫פרטים וועלן מיר שוין רעדן ביי אנדערע‬
‫דער רבי האט זיי מסביר געווען‪ ,‬אז הגם‬
‫געלעגענהייטן‪ .‬ובזכות החזקת התורה וועלן‬
‫אלע אנדערע בוטשער סטארס האבן אויך‬
‫מיר זוכה זיין צו שפע ברכה והצלחה וכל‬
‫פיינע בעה"ב יראים ושלימים וואס נעמען‬
‫טוב‪.‬‬
‫פלייש פון פיינע שוחטים‪ .‬איך וועל קיינמאל‬
‫די דרשה איז בשעתו פארצייכענט געווארן‬
‫נישט זאגן אז ביי זיי איז חלילה נישט כשר‪,‬‬
‫דורך הרה"ח ר' סענדר דייטש ע"ה‪ ,‬און איז‬
‫דאך האט אבער מיין בוטשער א גרעסערע‬
‫קוואל" אין שנת‬
‫ַ‬
‫געווען געדרוקט אין "אידישן‬
‫מעלה ווי אלע אנדערע בוטשער סטארס‪.‬‬
‫תשכ"ט‪ ,‬און לעצטענס איבערגעדרוקט אין‬
‫ביי מיר איז נישטא קיין אייגענע בעלי בתים‬
‫ספר חידו"ת למסיבות )ח"א‪ ,‬השמטות‪ ,‬דף‬
‫אויפ'ן געשעפט‪ .‬כידוע‪ ,‬קען אין א בוטשער‬
‫תקכ"ט(‪.‬‬
‫סטאר אייביג פארקומען פארשידענע שאלות‪,‬‬
‫און מ'זוכט זיך פארשידענע היתרים מתיר צו‬
‫"דאס איז דיין זונ'ס‬
‫ָ‬
‫זיין דאס פלייש‪ ,‬צוליב הפסד מרובה‪ ,‬וכדו'‪,‬‬
‫ר"‪...‬‬
‫סטא‬
‫ָ‬
‫בוטשער‬
‫ווייל אין דעם איז אפהענגיג די גאנצע פרנסה‬
‫רזאמלונג‪ ,‬האט מען‬
‫פא ַ‬
‫ביי יענע גענעראל ַ‬
‫פונעם בוטשער‪ .‬אנדערש איז אבער אויב‬
‫אויסגעפרעגט געוויסע בעה"ב פון די קהלה‬
‫מ'ארבייט פאר יענעם‪ ,‬זוכט מען זיך נישט קיין‬
‫פארוואס זיי קויפן נישט אין סאטמארער‬
‫היתרים‪ .‬ביי די מינדסטע שאלה נעמט מען אן‬
‫בוטשער סטאר‪ .‬יעדער האט געזאגט אן‬
‫אלע חומרות‪ ,‬דער עיקר איז עס זאל זיין גלאט‬
‫אנדערן תירוץ‪ .‬איינער האט זיך פארענטפערט‬
‫שבגלאט‪.‬‬
‫אז וויבאלד ער האט א קרוב וועלכער האט‬
‫עס דערציילט הרה"ח ר' משה אייזענבערג‬
‫ביי‬
‫אויך א בוטשער סטאר‪ ,‬מוז ער קויפן‬
‫נ"י‪ ,‬אז אין די תקופה ווען ער האט געארבייט‬
‫יענעם כדי אים מחזק צו זיין‪.‬‬
‫אין די הנהלת הישיבה‪ ,‬איז ער געוואויר געווארן‬
‫אויף דעם האט זיך דער רבי אנגערופן‬
‫אז איינער פון די חשוב'ע בעה"ב קויפט נישט‬
‫איין פלייש אין סאטמארער בוטשער‬
‫סטאר‪ ,‬איז ער געגאנגען זיך טענה'ן‬
‫מיט יענעם‪ ,‬אבער יענער האט אים‬
‫אלץ מדחה געווען מיט פארשידענע‬
‫תירוצים‪.‬‬
‫ווען ער האט עס איינמאל‬
‫דערציילט פאר'ן רבי'ן‪ ,‬האט דער רבי‬
‫זאג‬
‫אים געזאגט מיט א קאך‪ :‬גיי און ָ‬
‫נאמען‪ַ ,‬אז איך נעם‬
‫יענעם אין מיין ָ‬
‫נישט קיין אחריות אויפ'ן כשרות פון‬
‫זיין פלייש! פון די ווערטער האט זיך‬
‫יענער דערשראקן‪.‬‬
‫ענליך האט דערציילט דער‬
‫געוועזענער אנפירער פונעם פלייש‬
‫געשעפט‪ ,‬הרה"ח ר' יחיאל שלמה‬
‫א בילד פונעם אלטן בוטשער סטאר אויף וויליאמסבורג סטריט‬
‫גאלדשטיין ע"ה‪ ,‬אז איינמאל איז דער‬
‫אויפ'ן ארט מיט א הויך קול און געזאגט‪:‬‬
‫רבי געוואויר געווארן פון א געוויסן היימישן‬
‫ווען דיין זון אליין וואלט געהאט א בוטשער‬
‫איד אז ער האט נישט געקויפט קיין פלייש‬
‫געזאגט‪ ,‬אז דו‬
‫ָ‬
‫וואלסטו אויך אזוי‬
‫סטאר‪ָ ,‬‬
‫אין סאטמארער פלייש געשעפט‪ ,‬האט דער‬
‫מוזט פריער שטיצן דיין קרוב? וויסן זאלסטו‬
‫רבי‪ ,‬וויסנדיג וועמענ'ס פלייש יענער נוצט‪ ,‬אים‬
‫אז דאס איז דיין זונ'ס בוטשער סטאר‪ ,‬ווייל‬
‫געשיקט א שליח זאגן‪ ,‬אז ער מיינט אז ער‬
‫פון דא האלט מען אויס דיין זונ'ס חדר און‬
‫דארף כשר'ן די כלים פון זיין שטוב‪.‬‬
‫מלמד‪.‬‬
‫***‬
‫דער איד איז ערשטוינט געווארן צו הערן‬
‫ביי ַא קומענדיגע געלעגנהייט וועלן מיר‬
‫דעם רבינ'ס קלוגן ענטפער אויפ'ן ארט‪ ,‬און‬
‫יזאדן פון יענער‬
‫עפ ָ‬
‫נעקדאטן און ּ‬
‫ַ‬
‫נאך ַא‬
‫ברענגן ָ‬
‫ער האט נישט געהאט וואס צו ענטפערן‪ .‬ער‬
‫געגאנגען‬
‫ַ‬
‫צייט ווי ווייט עס איז דעם רבי'ן זי"ע‬
‫קויפן‬
‫האט זיך פארגענומען אז ער וועט קומען‬
‫זאל איינקויפן‬
‫בנפשו ַאז דער היימישער ציבור ָ‬
‫אינעם סאטמארער בוטשער סטאר‪.‬‬
‫דאס פלייש דייקא נאר אין אייגענעם פלייש‪-‬‬
‫ָ‬
‫עס איז געווען עטליכע אידן וואס האבן‬
‫באנק‪.‬‬
‫ַ‬
‫געטענה'ט אז עס איז פאר זיי שווער צו טוישן‬
‫געדענקט ַאז איר קענט דורכאויס דעם‬
‫זייער געוואוינהייט צו קויפן ביי זייער אלטן‬
‫יאר דירעקט שטיצן אונזער ריזיגער‬
‫גאנצן ָ‬
‫ַ‬
‫בוטשער‪ .‬דער רבי האט צו זיי אליין פערזענליך‬
‫חינוך‪-‬נעץ‪ ,‬דורכ'ן איינקויפן אייער פלייש‬
‫גערעדט‪ .‬ער האט זיי געזאגט‪ ,‬אז זיי זאלן זיך‬
‫קאלן‬
‫לא ַ‬
‫ראכטפולע ָ‬
‫ָארדערס אין איינע פון די ּפ ַ‬
‫נישט איינרעדן אז איבעראל איז כשר‪ ,‬דאס איז‬
‫טמאר פלייש'‪ .‬דערמיט זייט מקיים‬
‫’סא ַ‬
‫ַ‬
‫פון‬
‫אלץ די זעלבע ווי ביי אונז‪.‬‬
‫רצון צדיק‪.‬‬
‫נייעס פון די מוסדות‬
‫קול תורה ויראה לתומכים ונדבנים‬
‫‪31‬‬