Dramatisk krigshistorie
22 BYGDEPULS LØRDAG 13. JUNI 2015 Sommerutstilling på Perrongen FAGERNES: Tradisjonen tro er Valdres Kunstforening straks i gang med årets sommerutstilling i Perrongen Gal leri, Jernbanevegen på Fagernes. Kunstnere som deltar er blant andre Tone Flesche (bildet), Kristian Finborud, Nina Rukan og Marianne Lund, melder Elin Sofienlund. BYGDE PULS Dramatisk krigshistorie Boka til Ingeborg Solbrekken er ei oppsiktsvekkjande bok om jakta på kommunistleiar Furubotn i Valdres – og krigsoppgjeret. Bjørn Karsrud [email protected] FAKTA Ny bok Boka vekte så stor interesse under boksleppet ons dag at mange ikkje slapp inn. OSLO: Dei måtte følgje med på storskjerm utanfor møtelokalet. Den legendariske kommunist leiaren Peder Furubotn oppheldt seg i Valdres ein stor del av tida frå november 1942 til seinvinteren 1945. Frå sin hovudbase organise rer han motstandsarbeid, sabota sjeaksjonar, redigerer avisa «Alt for Norge» og driv flyktningverk semd mot Sverige. Han går under jorda i august 1940, og Gestapo klarer aldri å slå kloa i han. Furubotn dreg, etter ein tysk razzia, frå leiren sin i Hemsedal 31. oktober 1942 til Valdres, med eit mannskap på 15–20 mann. Dei kryssar i november Tisleifjorden. I Steinsetbygda Dei oppheld seg ei tid i fjella i Vestre Slidre. I desember søkjer dei ly hos lærar Johan Skrindsrud i Steinsetbygda. Furubotn spør om det er mange nazistar i bygda, men får til svar at der er det berre jøssingar. Frå Steinsetbygda skriv han artiklar der han oppfordrar folk til å «vepne seg, skyte angje varar og utrydde Gestapo». Postmannen veit om forlegnin gen og varslar med å plystre melo dien «Reven rasker over isen» når den farlegaste mannen i distrik tet, lensmann Martinius Hansen i Etnedal, nærmar seg. Hansen er ein trussel for Heimefronten, Fu rubotn og bygdefolket fordi han Dette var den største aksjonen mot norsk motstandsrørsle. ■■ Ingeborg Solbrekken frå Etnedal har gitt ut boka «Lands svikoppgjørets hemmelige his torie». ■■ Boka har følgjande undertit tel: «Brukte norske myndigheiter krigsforbrytere og nanazimeto dared landssvikoppgjøret?». ■■ Boka har også et kapittel om aksjon Almenrausch og nazista ne si klappjakt på NKP-leiaren Peder Furubotn i Valdres. rapporterer om motstanden i da len til Gestapo. London gir i 1944 løyve til å likvidere han, men det te blir ikkje gjort fordi ein fryktar represaliar. Johan Skrindsrud må seinare bøte for kontakten med Furubotn og sit på Grini frå 17. juli 1944 til krigsslutt. Furubotn etablerer ein mel desentral hos kjøpmann Martin Solbrekken i Nord-Etnedal. Sam tidig ordnar Heimefronten det slik at telefonsentralen avlyttar samtaler til og frå lensmannskon toret. Og dei får Anders Hagaseth til sett som lensmannsbetjent. Hagaseth passar på lensmannen og rapporterer det han ser og høy rer. I august 1943 blir det razzia mot Skreolægeret. Men då har Furu botn flykta til Hovet i Hallingdal. Frå august til desember 1943 er Sollia i Søndre Land opphalds plass. Furubotn dreg herifrå etter at han ryk uklar med leiar en i Os vald-gruppa, Asbjørn Sunde. I desember 1943 er Furubotn tilbake i Valdres, med forlegnin gar på Susstølen, Svarthamar, Smørhamar og Skreolægeret. I mai 1944 dreg han inn i fjella att. Etter ein razzia på Fagernes i påska 1944 er Heimefronten i distriktet nesten oppløyst, og mange av dei som er att, tyr til Fu rubotn sin leir. Rundt 13. juni blir Peder Hermundstad arrestert, og Hermundstad og son og dotter hamnar på Grini. Rett etter får tyskarane greie på at det er norske motstandsfolk i Tapptjerndalen. Oppdaginga kostar to Milorg-folk livet. Gratulerte: Ordførar Inger Torun Klosbøle i Nord-Aurdal gratulerte og overrekte blomster til Ingeborg Solbrekken under boksl Sommaren 1944 bur Furubotn med kone, dotter og barnebarn på Buahaugen ved Vangsjøen i Øystre Slidre. Furubotn flytte frå Svarthamar i mars 1944. Aksjon Almenrauch 13. juni blir ei gruppe motstands folk overrumpla av tyske trop par på Rabbalen eit stykke unna. Tyskarane har ved god hjelp av norske medhjelparar blant anna NS-ordføraren i Nord-Aurdal, sett i gang ein kjempeaksjon, for å arrestere Furubotn og leiinga i kommunistpartiet. Aksjonen blir gjennomført av Wehrmacht sa man med det norske statspoliti et. Ein stad mellom 800 og 4.000 mann går til aksjon, ifølgje Inge borg Solbrekken. Dette var den største aksjonen mot norsk mot standsrørsle. Furubotn flyktar, og klarer å skjera gjennom fiendens linjer. Men to i Furubotn-gruppa blir drepne og ti tekne til fange. Flukta går til Skammestein, så til Åstad i Vestre Slidre. 38 personar i Øystre Slidre blir arresterte. Stølar blir brende ned, og fleire av dei som hjelper Furu botn blir mishandla, fengsla og traumatiserte for resten av livet. I august 1944 kjem dei til Køln i Hovrudbygda i Nord-Aurdal. I ja nuar 1945 er den siste forflyttinga til Liagrenda. Kjøpmann Solbrekken blir mis handla og arrestert og blir saman med to gardsgutar frakta til Grini. Likningssjef Ingvald Hagaseth, bestefar til Ingeborg Solbrekken, blir angitt av lensmann Hansen fordi han nekta å oppgi kven som har rømt skogs, og blir sendt til Grini og Fannrem tvangsarbeids leir. Han kjem heim etter krigen, som ein skadd mann på 45 kilo. Forfattaren har tileigna boka til besteforeldra Nikoline og Ingvald Hagaseth. BYGDEPULS LØRDAG 13. JUNI 2015 23 Sommersymfoni på Bruflat ETNEDAL: Valdres Sommersymfoni og kulturkontoret i Etnedal ynskjer velkommen til årets konsert «Nye opplevelser» i Bruflat kyrkje sankthanskvelden. Vi får høyre mellom andre Ragnhild Hemsing (bildet) på hardingfele og Vertavo strykerkvartett, melder Etnedal kommune. TIPS OSS! Tlf.: 61 36 42 00, e-post: [email protected] Bokpresentasjon: Ingeborg Solbrekken under bokpresentasjonen. T.v. høgsterettsadvokat Cato Schiøtz. Krigsforbrytarar som slapp unna Bjørn Karsrud [email protected] Norske styresmak ter manipulerte rettsoppgjeret. OSLO: Det dokumenterer Inge leppet i Fritt Ord sine lokale i Oslo. Peder Furubotn leidde i 1944-1945 aksjonar frå hovudkvarteret Øvre Kølln i Nord-Aurdal. borg Solbrekken i si nye krigsbok, som har kome ut på Opera Forlag. – Rettsoppgjeret med lands svikarane har ei historie som det off entlege Norge kjenner lite til: historia om korleis norske myn digheiter opererte utanfor all normal rettsordning og manipu lerte oppgjeret, underkommuni serte og behandla feil, slik at dei faktiske forholda ikkje er komne for ein dag, skriv Solbrekken. Svikar og etterforskar Hovudperson er Gestapo-man nen Bernt Somdalen, som jakta på Furubotn og som spelte ei vik tig etterretningsrolle i samband med aksjon Alemnrausch. – At Somdalen gjekk over frå å Avslørande: Ingeborg Solbrekken skriv avslørande om krigsoppgjeret. Lyttande professorar: Tre historieprofessorar med stor fagleg tyngde lytta til Ingeborg Solbrekken og gav henne ros for boka. «Eit uhyggeleg fenomen». INGEBORG SOLBREKKEN vera tyskarane sin mest nytta an gjevar og provokatør til å bli den mest brukte angjevaren, provo katøren og vitnet til norske myn digheiter, er eit uhyggeleg feno men, skriv Solbrekken. Ved hjelp av eit sterk overlevingsinstinkt og ein utruleg kløkt manøvrerte han seg inn i rettsoppgjeret og vart ein størrelse der med innverknad på både politi og rettsvesen. Gesta po-mannen Somdalen reiste etter krigen rundt som etterforskar for nors ke justismyndigheiter un der dekknamnet politifullmektig Bang og angav sine medsaman svorne på nazi-sida. Dødsdømd vart fri mann Rolla til Somdalen under lands svikoppgjeret vart oppdaga av forsvarsadvokat Ragnvald Ver geland Huse. Men styresmaktene tiltala Huse for injuriar og inn drog advokatløyvet hans. Som dalen vart i 1947 dømt til døden. Dødsstraffa vart seinare omgjort til livsvarig straffarbeid. Alt i 1956 slapp han ut av fengselet. Ingeborg Solbrekken er opp havleg frå Etnedal. Ho er bar nebarnebarnet til Nikoline og Ingvald Hagaseth som var mot standsfolk under krigen. Det var også onkelen Knut Månum og tanta Ruth Månum. Knut Mån um var ein aktiv mann i Milorg. Også dei er omtala i boka til Sol brekken.
© Copyright 2024