Tidleg start med
skriving på «den
andre målforma»
Nynorskkonferansen 2015
Bergen 22.oktober 2015
Dosent Benthe Kolberg Jansson
Høgskolen i Østfold
Dosent Hilde Traavik
Høgskolen i Bergen
Les,
og du vert boren til målet,
skriv,
og du gjeng sjølv
Olav H. Hauge
«Få smarte barn, lat ungane læra både bokmål
og nynorsk! Det var populærsamandraget av ein
fersk studie av barns læreevne. Veksling mellom
ulike språk, jamvel så nærskylde målformer som
bokmål og nynorsk, utviklar og utvidar
hjernekapasiteten».
Kommentator Asbjørn Kristoffersen
i Bergens Tidende 15.04.2013
Les meir her:
http://www.sprakradet.no/Toppmeny/Aktuelt/Sprakdagen-2014/Sprakdagen-2012/
Ny undervisningstradisjon:
To skriftspråk er ein ressurs
Stortingsmelding nr. 23 (2007–2008):
Språk bygger broer:
• Den norske språksituasjonen med stor
dialektvariasjon og to norske målformer er en
viktig ressurs. Å møte språk med en annen uttale
og andre formuleringsmåter gir et utgangspunkt
både for å utvikle språklig bevissthet og språklige
ferdigheter og for å reflektere over det som er litt
annerledes også i egen kultur (ibid., s. 38).
Kva seier Kunnskapsløftet?
Frå Læreplan i norsk, «Formål med faget»:
Det språklige mangfoldet er en ressurs for utviklingen
av barn og unges språkkompetanse. Med utgangspunkt
i denne språksituasjonen skal barn og unge få et bevisst
forhold til språklig mangfold, og lære å lese og skrive
både bokmål og nynorsk.
Tydelegare fokus på arbeid med både
nynorsk og bokmål etter revisjonen i 2013
• lytte til tekster på bokmål og nynorsk og samtale om
dem (2. tr.)
• samtale om begrepene dialekt, bokmål og nynorsk
(2.tr.)
• lese tekster av ulike typer på bokmål og nynorsk
med sammenheng og forståelse (4. tr.)
• samtale om sanger, regler, dikt, fortellinger og
eventyr fra fortid og nåtid på bokmål, nynorsk og i
oversettelse fra samisk og andre språk (4. tr.)
• lese et bredt utvalg norske og oversatte tekster i
ulike sjangere på bokmål og nynorsk, og reflektere
over innhold og form i teksten (7. tr.)
• eksperimentere med skriving av enkle tekster på
sidemål (7. tr.)
• sammenligne talemål i eget miljø med noen andre
talemålsvarianter og med de skriftlige målformene
bokmål og nynorsk (7. tr.)
• presentere egne tolkinger av personer, handling og
tema i et variert utvalg av barne- og ungdomslitteratur
på bokmål og nynorsk og i oversettelse fra samisk (7.
tr.)
og
• etter 10. trinn kunne «skrive kreative, informative,
reflekterende og argumenterende tekster på hovedmål
og sidemål med begrunnede synspunkter og tilpasset
mottaker, formål og medium»
Tidleg start
med skriving på begge målformer
Hilde Traavik (HiB) og Benthe K. Jansson (HiØ)
Fireårig prosjekt med støtte frå Nynorsksenteret
2010 – 2013. Prosjektet starta med
– to femteklassar på ein skole utanfor Bergen:
ein klasse med nynorsk som hovudmål og
ein klasse med bokmål som hovudmål (HT).
– tre tredjeklassar på ein byskole på Sørvestlandet med
bokmål som hovudmål (BKJ)
Problemstillingar
• Korleis utviklar elevane seg
som skrivarar på begge
målformer?
• Metode:
– Analyse av elevtekster, intervju
med elevar, observasjon
Korleis kan elevane på barnesteget
lære å skrive «sidemål»?
Arbeidsmåtar i prosjektet
«tidleg start»
Variert tilnærming
•
•
•
•
•
•
•
•
Samtalar om språk
Høgtlesing
Eiga lesing
Songar
Skriving i tilknyting til bøker elevane har lese eller høyrt
Tverrfaglege prosjekt
Utprøvande skriving
Lærebøker i samfunnsfag på nynorsk
Samtalar om språk
• Kontrastivt språkarbeid fremmar metaspråkleg
medvit.
• Klassesamtalar om kva språk eller dialektar
elevane kan, har også ein slik effekt.
• I tillegg kan slike samtalar styrke den språklege
sjølvkjensla, refleksjon omkring språk og
språkleg toleranse
Kveldssong for deg og meg
Grisen står og hyler
i den stille kveld.
(Han skal ikkje slaktast,
men hyler likevel.)
Fiskane i havet
søv og drøymer søtt.
Nøkken nedi tjernet
har eg aldri møtt.
Fir- og tjue kråker
sit på ein madrass.
Endå ei vil sitje,
men det er ikkje plass.
Mor og far har lagt seg.
Eg er vaken, eg.
No klatrar eg ut glaset,
så springer eg bort til deg.
Månen står og lyser,
rund og feit og kvit.
Reven kjem frå skogen
og luskar hit og dit.
Mens grisen står og hyler
og månen lyser kvit,
sit du og eg på taket
og ler og pratar skit.
Ragnar Hovland
Høgtlesing, eiga lesing, lesing og skriving
Bøker elevane har lese individuelt eller som læraren eller
forskaren har lese høgt for dei. Somme har dei skrive tekstar til.
•
•
•
•
•
•
•
Vaffelhjarte (Parr)
Tonje Glimmerdal(Parr)
Forteljingar om Jolver (Belsvik)
Rosas buss (Siley/Quarello)
Forteljingar om Jolver (Rune Belsvik)
…
…
Er det nokon vits?
Haust, 5.
klasse
Vitseoppgåver
• Skriv av den vitsen du likar best.
• Les vitsen for ein elev eller for klassen.
• Lag eit skjema under vitsen. Skriv «Nynorsk»
over kolonnen til venstre og «Bokmål» på den
andre.
• I «nynorskkolonnen» skriv du alle ord som blir
skrivne annleis på nynorsk enn på bokmål.
• I den andre kolonnen skriv du tilsvarande ord
på bokmål.
Lærebøkene – støttar dei opp om
«tidleg start»?
Opplæringslova: § 9-4. Lærebøker og andre
læremiddel
• (…) Lesebøkene i norskfaget i grunnskolen skal
ha nok tilfang på begge målformer slik at
elevane lærer å lese både bokmål og nynorsk.
Ord for alt,
CappelenDamm,
7. trinn
Samfunnsfagbøker på nynorsk 5. – 7. trinn
Høgtlesing av den prislønte boka passa som hand i hanske med at klassen
nettopp hadde arbeidd med temaet ”slavehandel” i samfunnsfag.
Tekster frå samfunnsfag, 7. trinn: slavehandel
Frå Globus 7 Samfunnsfag (Cappelen), kapittel 8,
«Kjeldene fortel – historikaren i arbeid». Elevane skulle velje ei
av oppgåvene frå s. 153:
«Det er så mange nynorskfeil!»
Vi meiner det er viktig, i
samband med «Tidleg start»
å bruke kategorien
«utprøving» og ikkje
«skrivefeil» når elevane
brukar dialektformer eller
skriv for eksempel «tengkar»
for «tenkjer/tenker»
4. klasse: samanlikning av tekster på
bokmål og nynorsk
• Heilskapleg vurdering
• Verktøy: vurderingskriteria som er utvikla i
NORM-prosjektet
Elev 2
6
Meistringsprofil bm+nn Elev 2
5
4
3
2
Meistringsprofil BM
Meistringsprofil NN
1
0
7. klasse: samanlikning av tekster på
bokmål og nynorsk
• Heilskapleg vurdering
• Verktøy: vurderingskriteria som er utvikla i
NORM-prosjektet
Meistringsprofil elev C
6
5
4
3
Bokmålstekst
Nynorsktekst
2
1
0
Kommunikasjon
Innhald
Tekstoppbygging
Språkbruk
Rettskriving og
formverk
Teiknsetting
Bruk av
skriftmediet
Konklusjonar
• Elevane, som har bokmål som hovudmål,
har utvikla kompetanse i å skrive tekster
på nynorsk
• Rettskrivingsferdigheitene på nynorsk er
noko svakare enn på bokmål
• Skilnader i tekstkvalitet ser i liten grad ut
til å vere knytt til målform. Skriveoppgåver
og skrivesituasjon ser ut til å vera viktigare.
Publikasjonar frå «Tidleg start»
•
Jansson, Benthe Kolberg & Traavik, Hilde (u.a.): Både bokmål og nynorsk på
barnesteget. Vurdering av kvalitet i tekster på begge målformer. (Publiseringsstad
kjem seinare)
•
Jansson, Benthe Kolberg (2012): «Tidlig start med skriving på begge målformer». I
Matre, Synnøve og Atle Skaftun (red.): Skriv! Les! Trondheim: Tapir
•
Jansson, Benthe Kolberg & Traavik, Hilde. (2013). Lesing og skriving på begge
målformer. (2014) I: Norskboka 1 – 7. (bind 2). Oslo: Universitetsforlaget
•
Traavik, Hilde. Skriving og lesing hand i hand. Revisjon av fagplanen i norsk: Eit
godt høve til å gi elevar ein tidleg start med «det andre skriftspråket». Utdanning
12/2012 (+ nettdiskusjon på utdanning.no)
•
Traavik, Hilde & Jansson, Benthe Kolberg. Tidleg start med nynorsk. I:
Nynorskopplæring nr. 14/2011-2012
•
Traavik, Hilde.
”Då eg lerte å lese va det akurat som vera blei snud opp ned.”. Nynorsksenteret.no
2011
ALLE VEIT KVA DET BETYR
Ned bakken seier ranselen:
skrutt skrutt
Oppover:
toks toks toks
Alle veit kva det betyr:
Ei halv med brunost
og fjorten diktatfeil
Marit Tusvik
Hilde Traavik Dosent i norsk, Høgskolen i
Bergen, Avdeling for lærerutdanning