STEINRING/HEILAGPLASS FREDA KULTURMINNE / PRESERVED CULTURAL HERITAGE N Steinringen som ein kan sjå restar av her, har vore tolka som tingplass, kampplass eller ein heilag stad (horg). Steinringen har eit tverrmål på 17–20 meter, og slike steinringar har òg blitt tolka som gravminne utan lik (såkalla kenotaf) frå eldre jarnalder. Utsyn frå steinsirkelen før gjengroinga. Lokalt heiter området Breidablikk. Norrøn mytologi fortel at Balder budde på Breidablikk, i følgje lokale segner er steinringen på Halsnøy Balder sitt gudesete. GB The stone circle you see here is often described by local people as an assembly place or a pre-Christian place of worship. This type of stone circle is very rare and is found in only a few other locations in Norway. Originally the circle consisted of 64 standing stones and was 17–20 metres (55–65 feet) in diameter, but many of the stones are now gone. Stone circles of this kind are often believed to be cenotaphs – monuments to people buried elsewhere. An archaeological excavation in 1942 found no traces of burials. The stone circle was most likely a sacred site for pre-Christian rituals. Kanskje representerer desse steinringane livshjulet, verdsaltet eller sola sin gang, på ein stad der ein kommuniserte med gudane og/eller forfedrane? Og kanskje er nettopp dette anlegget her eit slikt horg? STEINRINGEN Lokalt er slike steinringar ofte omtala som tingplassar eller kampplassar. Denne typen steinringar er svært sjeldne, og finst berre nokre få andre stader her i landet. Då steinringen først blei dokumentert og omtala på 1800-talet, blei han skildra som sirkelrund og beståande av 64 steinar som stakk opp ca. 30 cm over marka. I nordenden var det ei opning, og om lag fem meter frå opninga låg tre store steinar med den flate sida opp, lagde i ein trekant. Trass i den liggjande posisjonen var desse steinane høgare enn dei i ringen. Steinringen blei undersøkt arkeologisk i 1942 utan at det blei funne noka grav inni den. KULTPLASS Tolkinga som lokal tingplass har som nemnt vore vanleg for slike steinringar. Lokaliseringa på toppen av ei høgd med vidt utsyn kan ha vore viktig for staden som eit mogeleg lokalt samlingspunkt. I Eddadiktet Hyndleljod seier gudinna Frøya om sin yndling Ottar: Han bygde meg ein horg stabla av steinar nå alle steinar glinsar som glas. Han raudfarga det på nytt med blod frå naut. Ottar har alltid trudd på gudinner. W. F. K. Christies teikning av steinsirkelen frå 1824. På same måten som kyrkjebakken var eit felles samlingspunkt for lokalsamfunna i seinare tider, har truleg offerstader, hov eller horg vore det i førkristen tid. Hov føregjekk då også gjerne i gildehallen på garden til den lokale stormannen. Her blei både makta og kulten utøvd, under leiing og overoppsyn av den lokale høvdingen. Det norrøne ordet ”horgr” tyder steinsetjing, ein haug eller ei røys, noko som igjen tyder på ein kultstad utomhus. På same måten er ”hov” språkleg det same som ”hof” – bondegard. Det er mogeleg at horga utomhus representerte ein felles kultstad som var utanfor den lokale leiaren sin kontroll. Truleg har slike steinringar med opphøgde steinar fungert som eit altar eller ein offerstad for den lokale kulten. Ifølgje skriftlege kjelder var det gjerne sett opp gudefigurar på slike horg, og enkelte stader kunne det òg vere reist ein enkel kultbygning. Det som blei ofra på slike stader, var etter alt å døma matog slaktoffer. Kjelda fortel at horga blei farga raude av blodet frå ofringa. Om ein også ofra menneske, er omdiskutert. På 17–1800-talet blei mange av steinane her fjerna for å byggja steingjerde. Allereie i 1824 var det berre svake spor att etter steinringen, og det kan i dag vera vanskeleg å sjå steinringen i terrenget. Germansk tingsamling avbilda på Trajansøyla i Rom. Den romerske historikaren Publius Cornelius Tacitus (ca. 56–177 e.Kr) skreiv korleis dei nordeuropeiske germanske stammene organiserte slike offisielle almannamøte i det første århundret: ”Mindre saker er det opp til høvdingane å avgjera, men for viktige saker med meir alvorlege konsekvensar er det opp til folket å avgjera. Dei samlar seg på fastlagde dagar, enten når månefasen endrar seg, eller er full, då dei reknar dette for å vera det mest gunstige tidspunktet for å starta forhandlingar. (...) Dei set seg ned uorganisert, alle er væpna, og prestane sørgjer for ro. Så talar kongen og deretter dei andre etter alder, rang, dugleik i krig eller talegåver. Kvar talar sin innverknad kviler på evna hans til å overtyda, og ikkje på leiarautoriteten hans. Dersom forslaget ikkje fell i smak, blir det avvist med uartikulert mumling, og dersom forslaget er populært, lyfter dei spjuta sine som stadfesting. Den mest ærerike måten å visa samtykket sitt på, er å applaudera ved å rasla med våpna. På tinget kan ein seia fram skuldingar og fella dom i alvorlege brotsverk. Straffene varierer etter kor alvorleg brotsverket er. Svikarar og desertørar blir hengde i trer. Feigingar, unnasluntrarar og slike som driv med unaturleg utukt, blir kvelte under vidjer i myr eller gjørme. (...) Ved mindre misferd er straffa knytt til kor alvorleg misferda er, og den skuldige blir dømd til å betala ei viss mengd hestar eller kyr i vederlag. Delar av vederlaget tilkjem kongen eller samfunnet, og delar til han som er offer eller dei næraste slektningane hans. På desse møta vel ein også høvdingar og leiarar som er dei som avgjer rettstvistar i sine landsbyar og lokale sokner.Til kvar av desse leiarane blir det valt hundre personar frå folket som skal følgja han og gje autoritet, og hjelpa til med råd. ” Tingsystemet her i landet var etter alt å døma ein arv frå dei germanske stammene sin måte å ordna opp i rettstvistar på. Truleg er Tacitus sine skildringar ikkje så langt unna slik tingsamlingane også gjekk føre seg her heime i førkristen tid. Om steinringen her på Halsnøy faktisk har vore ein del av eit slikt system, veit vi derimot ikkje. KULTURMINNE: DETTE ER EIT VERNEVERDIG KULTURMINNE: EIN DEL AV VÅR FELLES KULTURARV. KULTURMINNE ER FREDA AV LOV OM KULTURMINNE. VIS RESPEKT OG OMTANKE. KVINNHERAD KOMMUNE, HORDALAND FYLKESKOMMUNE Let alltid att grinder. Hund skal haldes i band. Trakk ikkje på dyrka mark. Far varsamt i høve kulturminne. Takk for at du tek med deg alt boss. Tekst, bilder og kart: Arkikon Redaksjon: Arkikon og Hordaland fylkeskommune Grafisk formgjeving: Arkikon / Geir Goosen s t ø t t a av s p a re b a n k e n v e s t , h o r d a l a n d f y l k e s k o m m u n e , f j e l l b e rg k ra f t l a g o g g j e n s i d i g e s t i f t i n g a