Norsk Tidend - Noregs Mållag

Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 1 – februar 2011
Rein luksus
– Eg får utforske
både form og innhald, og eg får tid
til å gjere det, seier
Kari Hesthamar i NRK
Radiodokumentar.
MIDTEN
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Foto: Kjartan Helleve
«Paa
vaar
tunga»
SALMESUKSESS: Diktaren og politikaren
Elias Blix er verd både feiring og ettertanke.
Livssoga hans gir innsyn i mange av dei
prosessane som forma det moderne Noreg.
– Salmane hans har har vore med på å
gjere Den norske kyrkja til målrørslas
største suksess, meiner Anders Aschim.
Foto: Utlånt av Siri Salvesen/Frå boka Elias Blix. Ein betre vår ein gong av Anders Aschim (Samlaget 2008)
JUBILEUM: Gildeskål kommune har vedteke
ein ambisiøs plan for å markere at det i
2011 er 175 år sidan Blix vart fødd på Våg
på Sandhornøy, og det er planlagt fleire
store tilskipingar. Prislappen for markeringa er 3.6 millionar kroner.
OPPLEVINGAR: – Markering av 175-årsjubileet for Elias Blix sin fødsel skal gi opplevingar kommunalt, regionalt og nasjonalt
som aukar kunnskapen om og forståinga
av hans liv og dikting, seier prosjektleiar
Petter Kjærnes.
SIDE 18-19
MÅLLOVA
LITTERATUR
TURR
SKULE
Skrift og strid
Éin karakter?
– Den konstant dårlege
oppfylginga av mållova
viser at staten ikkje får nok
press på dette punktet, seier
Erlend Bakke. Han vil ha
eit organisert oppsyn med
statsorgana.
Side 8–9
Norden har ordet av Henrik
Rytter var ei av dei fyrste bøkene som vart kverrsette av
naziregjeringa i 1940. Boka er
ei grensedraging mellom ein
nynorsk og ein nazistisk nasjonalisme.
Side 16–17
Forum for norskfaget
ynskjer at Utdanningsdirektoratet skal greie
ut norskfaget.
– Det er utfordringar i
norskfaget, seier minister Kristin Halvorsen
Side 6–7
Foto: SV
Vil presse
Åse-Marie Nesse
Draumane er aldri heilt like.
Men dei handlar om det same.
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Utgjeven av Noregs Mållag
Magnhild Bruheim i «Det som ein gong var »
Tilskrift:
Postboks 474 Sentrum
0105 OSLO
Redaktør: Kjartan Helleve
[email protected], 23 00 29 32,
faks 23 00 29 31
I redaksjonen:
Hege Lothe, Tuva Østvedt
leiarteigen
Heimeside: www.nm.no
Abonnement: 250 kroner per år
Utforming: Språksmia AS
[email protected]
Nynorsk
Wikipedia
bør med
i Nynorsk
Forum
Ein kan meine kva ein vil om
Wikipedia. Det er uansett
eit oppslagsverk som blir
nytta av stort sett kvar
einaste skuleelev som skal
skrive ei oppgåve. Difor er
det fantastisk at det er ein
gjeng der ute som nyttar
tida si på å lage ein nynorsk
versjon. Det er ikkje sjølvsagt. Om målet var eit ope
oppslagsverk styrt av brukarane, kunne dei late vere
å ta seg bryet med å lage to
norske versjonar.
– Heile grunnen til at me held
på med dette er jo at me er
glade i språket vårt, sa ein
skribent på 10-årsjubileet
til oppslagsverket. Pågangsmotet til desse entusiastane
er gull verdt.
Difor er det rart at dei ikkje er
lenger inne i målrørsla og
at dei ikkje representerte
i Nynorsk Forum, som er
ei samling av dei daglege
leiarane i ymse nynorske føretak og organisasjonar. Det
burde dei ha vore, trass i at
dei er dugnadsfolk og ikkje
har ein dagleg leiar.
Noregs Mållag er òg ein dugnadsgjeng. Leiaren og
skrivarstova er løna. Men
frå nestleiar og utover er
det ingen pengar å hente.
Drivkrafta er å arbeide for
målsaka. Nokre vel å vitje
barnehagar, andre vel å lage
eit digitalt oppslagsverk.
Det bør vere nok til å skaffe dei
ein plass rundt leirbålet.
Om dei har lyst.
Kjartan Helleve, redaktør
2
Teikning: Kjartan Helleve
Noko må gjerast med norskfaget
Det er eit veksande ordskifte om norskfaget.
Norsklærarar i Landslaget for norskundervisning (LNU) har hatt opne debattmøte og
høg temperatur på LNU-bloggen. Utdanningsdirektoratet sitt Forum for norskfaget
har kome med innspel til endringar i vurderingsordninga (karakterar og eksamen), som
mellom anna har ført til oppslag i VG [omtala annan stad i dette Norsk Tidend]. Styret
i Noregs Mållag har òg drøfta norskfaget.
Denne hausten og vinteren har vi sett av
ekstra tid til norskfaget på styremøta våre. Vi
vil at landsmøtet skal handsame vårt syn på
norskfaget, og styret vil fremje ei fråsegn om
dette til landsmøtet. Lokallaga vil få framlegget utsendt med landsmøtepapira i byrjinga
av mars. I denne omgangen vil eg kome med
fem korte punkt.
Å VERE IMOT ENDRING ER IKKJE EIT ALTERNATIV:
Først må vi erkjenne at noko må gjerast.
Endringsvegring vil berre gjere ting sakte
verre. Norskfaget er for store elevgrupper
i dag ikkje tilfredsstillande, og det gjeld
elevar med både nynorsk og bokmål som
hovudmål. For mange elevar med nynorsk som hovudmål i område med sterk
bokmålspåverknad, sviktar norskfaget eit
hovudmål: Et hovedmål for opplæringen i
norsk gjennom hele grunnopplæringen er
språklig selvtillit og trygghet i egen kultur
[…]. Når til dømes tre av fire nynorskelevar i Valdres byter til bokmål i løpet av
skulegangen er det klart at norskfaget har
feila i å gje elevane språkleg sjølvtillit.
Når elevar med nynorsk som sidemål
går ut av skulen utan å føle at dei meistrar
å skrive nynorsk, har òg norskfaget feila.
Ein kan ikkje seie at det legges til rette for
at barn og unge får et bevisst forhold til
språklig mangfold og lærer å lese og skrive
både bokmål og nynorsk, som det står i
læreplanen.
Når norskfaget i skulen ikkje når desse
måla, så svekkjer det nynorsken. Når ein
ikkje gjev godt nok grunnlag for språkleg
Håvard B. Øvregård, leiar
sjølvtillit og tryggleik for elevar med nynorsk som hovudmål, så gjer det dei ”geografiske nynorskområda” stadig mindre.
Når ein ikkje klarar gje elevar med bokmål
som hovudmål eit grunnlag for å meistre
å skrive nynorsk, så reduserer det nynorsk
sin status som nasjonalt språk, og det generelle presset på nynorskbrukarar for å
bruke bokmål heller enn nynorsk aukar.
MEIR NYNORSK TIL ALLE: Analysen ovanfor
kan lett få ein til å verte framtidsnegativ,
om det ikkje hadde vore for at det finst
enkle og fullt utførlege løysingar på utfordringane. Den viktigaste erkjenninga
er at alle elevane treng å møte meir nynorsk enn dei gjer i dag. Når elevar byter
hovudmål frå nynorsk til bokmål, er det i
stor grad fordi dei møter så mykje bokmål
rundt seg. Språkleg sjølvtillit og tryggleik
får du når du ser at språket ditt er brukande på alle område. Når du veit at du
kan lese lærebøker, oppslagsverk, aviser og
fagartiklar på ditt eige språk.
I motsetnad til elevar med nynorsk som
hovudmål – som møter mest «sidemål»
i det dei les utanfor skulen – så møter dei
fleste elevar med bokmål som hovudmål
lite «sidemål» utanfor skulen. For desse
vil meir møte med nynorsk i skulen vere
avgjerande for å meistre begge skriftspråka.
Og dette har ein gode erfaringar med gjennom bruk av sidemål i andre fag enn norsk.
Det er altså ikkje mangel på læringsmetodar som er grunnen til bokmålselevar si
låge meistringskjensle i sidemål.
TIDLEGARE SIDEMÅL: Elevar med nynorsk
som hovudmål er gode i bokmål fordi dei
møter det så mykje – og så tidleg. Elevar
med nynorsk som hovudmål i skulen
treng i liten grad opplæring i sidemål,
fordi dei lærer det gjennom alt dei les på
bokmål. Denne tidlege starten manglar
dei fleste elevane som har bokmål som
hovudmål. For at desse elevane skal bli reelt toskriftspråklege, må dei møte nynorsk
meir og tidlegare. Kvifor er det berre
nynorskelevar som skal møte sidemålet
sitt samstundes som dei lærer å skrive
hovudmålet?
PRIORITERINGAR I NORSKFAGET: Meldinga frå
mange norsklærarar er at norskfaget inneheld for mykje, det er for stor rettebyrde,
for mange stilar, for mange karaktergrunnlag å skulle setje og kunne forsvare
ovanfor klagande foreldre og elevar. Dette
er mellom argumenta til dei som har teke
til orde for ei nedvurdering av kravet til å
meistre både nynorsk og bokmål. Men om
det er slik at norskfaget er for overlessa, så
bør ein ikkje redusere kjernekompetansen
i faget – å lese og skrive. Ein bør heller
spørje om det er riktig at alle nye og tidsaktuelle kompetansemål, om det gjeld Internett, reklamefilm, musikkvideoar eller
noko anna, skal prioriterast høgare enn at
elevar i Noreg lærer seg å skrive begge dei
to jamstelte nasjonale skriftspråka.
OPPSUMMERING: I eit samfunn i stadig raskare endring skal norskfaget sikre det viktigaste limet i det norske samfunnet. Som
stortingsmeldinga Språk bygger broer frå
2008 seier: Norsk språk binder det norske
samfunnet sammen <…> Språket er det
viktigste verktøyet skolen kan gi barn og
unge for læring, dannelse og identitetsbygging. Ein sentral del av dette limet er i Noreg at vi har dei to jamstelte skriftspråka
nynorsk og bokmål. Skal skulen binde
det norske samfunnet saman, må han i
røynda leggje til rette for at alle elevane
lærer å lese og skrive både nynorsk og
bokmål.
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
St. Olavs Orden til Heskestad
Foto: Inger R. Kristiansen / NPK
Tidlegare forlagssjef og heidersmedlem Audun Heskestad (68) er av kong
Harald utnemnd til riddar av 1. klasse
av den Kongelege Norske St. Olavs Orden. Han blir heidra for den innsatsen
han gjennom mange år har gjort for
nynorsk skriftkultur.
folk
intervjuet
Årets kommune
Lokal rammeplan
– Korleis kom språkarbeidet i
barnehagane i stand?
– Det kom som eit initiativ frå
barnehagane sjølve. Me hadde ein
lokal rammeplan for barnehagane der det var lagt vekt på den
lokale identiteten, lokale soger og
dialekt. Denne planen skulle reviderast og sidan dette med språk
allereie var viktig, ville me gjerne
gå djupare. Difor fekk me stønad
frå Fylkesmannen i Telemark til å
arbeide med akkurat dette feltet,
om korleis drive god språkstimulering. Men desse fyrste pengane
gjekk berre til kompetanseheving
hjå dei tilsette, så me måtte søkje
om meir pengar. Desse pengane
gjekk til å lage eit sett språkpermar som alle dei tilsette i barnehagane får. Den eine permen er
teoretisk, og er ein introduksjon
til språkstimulering, språkteori
og språkutvikling, t.d. korleis ein
kan sjå etter faresignal hjå ungane. Den andre permen skal
vere ein idébank og eit oversyn
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Målpris til Driva-redaktør
Foto: Den Gode Feen
Tidlegare Driva-redaktør Ole
Petter Pedersen fekk før jol Nordmøre Mållag sin målpris for 2009.
Pedersen fekk prisen for å ha gjeve
nynorsken betre grobotn då han
starta som redaktør i Driva i 2008.
– Utruleg hyggjeleg. Dette er ikkje
berre ein pris til meg, men òg til dei
som jobbar i avisa.
Bloggpris til Linda Sæbø
GÅVE: Nestleiar i Mållaget Jens Kihl (i midten) gratulerer pedagogisk konsulent Tone Bøhn og varaordførar John
Svartdal, varaordførar i Seljord med utmerkinga og gjev dei ei bokgåve.
Foto: Borgny S. Tøfte
SELJORD
◆ Kåra Årets nynorskkommune
2010 av Kommunal- og regionaldepartementet. Prisen er
100 000 kroner og eit bilete av
kunstnaren Tuula Lehtinen.
◆ Har eigen Plan for språkstimulering i barnehagane, i tillegg
til eigen Plan for lese- og skriveopplæring i grunnskulen som
byggjer på planen for barnehagane.
◆ Har fleire språkstimuleringsprosjekt t.d Moro med ord, Skriveopplæring i alle fag og Nynorsk,
ung og leseproff
◆ Kommunen har eit nærings- og
tettstadsutviklingsprosjekt som
heiter Seljord og sogene som
byggjer på lokal identitet og
kultur og språk.
◆ Ustrakt samarbeid mellom
kommunen, biblioteka, Seljord
Mållag, Seljord Kunstforeining
og andre.
over dei metodane og ressursane
barnehagane arbeider etter. Han
inneheld regler, soger, eventyr og
rim. I tillegg er det ei liste over annan litteratur. Desse permane er
struktureringa av det arbeidet me
har gjort. I tillegg skal minst eitt
fagtreff eller kurs i året handle om
språk og språkstimulering, seier
Bøhn.
– Og så har de laga ein felles
plan for skulen?
– Ja, det er ein plan som byggjer på rammeplanen i barnehagane og gjeld for grunnskulen.
Han vart ferdig i fjor vår og skal
opp til evaluering no til våren.
Dette er ein plan som skulane er
plikta til å fylgje, så me har halde
kurs for lærarane om korleis ein
kan skape godt læringsmiljø og
korleis ein kan arbeide med desse
emna. Dette er noko me heile tida
tek opp i rektormøta.
Positive reaksjonar
– Og fungerer det like godt som i
barnehagen?
– Det får eg inntrykk av. Eg fekk
nett ein invitasjon frå Tinn kommune som har starta ei arbeidsgruppe og ynskte å sjå nærare på
det arbeidet me har gjort. Så eg tok
ein ringjerunde rundt til rektorane
for å høyre litt om korleis det har
gått. Og det verkar som det er ein
god vilje og at det er mykje samråding internt på skulane.
– Kva seier foreldra til denne
satsinga?
– Eg har ikkje høyrt noko anna
enn positive tilbakemeldingar. No
er dette nytt i skulen, men i barnehagane har det berre vore gode
tilbakemeldingar. Der har me
mellom anna snakka mykje om
høgtlesing og gode barnebøker,
noko som vart godt motteke av
foreldra. Vi opplever av og til ny-
tilsette pedagogar som seier ”men
eg har ikkje nokon dialekt!” Noko
som sjølvsagt ikkje er sant, det
har jo alle. Og dette er jo eit viktig
poeng for oss. Det er mange som
flyttar til Seljord, og har ein annan
dialekt eller eit heilt anna språk.
Så me understrekar heile tida at
dette er spennande, at dette er
noko som kan nyttast i språkleikane, seier Bøhn
– Det er tydelegvis eit sterkt
medvit om språk i Seljord?
– Ja, definitivt. Eg kom hit for
16-17 år sidan og det slo meg kor
sterkt nynorsken stod. Det var liksom aldri nokon tvil, og det er det
framleis ikkje. Det kjem jo mange
tilflyttarar hit, både som skal arbeide i skulen og i kommunen. Det
er sjølvsagt ei utfordring for dei,
men det er samstundes ikkje noko
alternativ. Det er sjølvsagt foreldra til ein og annan elev som kan
slite med nynorsken, men foreldra
lagar ikkje noko rabalder av den
grunn. Faktisk er det påfallande at
det knapt har vore noko målbråk
her. Det er eit tankekors når ein
veit at ein tredjedel av elevane vel
bokmålsbøker når dei byrjar på
ungdomsskulen. Men sjølv dét har
ikkje ført med seg noko krav om
røysting eller kva det skulle vere.
Seljord er ein nynorskkommune
og slikt er det berre. Og det tykkjer
eg er heilt flott.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
Bloggen til Linda Sæbø (37), alias
Den Gode Feen, er kåra til Noregs
beste interiørblogg. At ho skriv på
nynorsk gir bloggen ein personleg
eigenart, meiner juryen. Sæbø har
blogga sidan 2003.
Arkivfoto: Norsk Tidend
– Juryen har vurdert kandidatane grundig. Særleg vil eg trekkje fram at vinnaren Seljord
kommune driv godt språkarbeid
for barn, sa Liv Signe Navarsete,
statsråd i Kommunal- og regionaldepartementet. Ho delte ut
prisen på Stord i samband med
den nynorske barnebokfestivalen
Falturiltu fredag 12. november.
Seljord kommune har laga
ein plan og eit lokalt verktøy for
språkstimulering i barnehagane.
Dei har òg laga ein plan for leseog skriveopplæring i grunnskulen. Juryen la vekt på at kommunen ligg i eit tradisjonelt nynorskfylke, men der nynorsken mange
stader likevel er under press.
– Prisen har hatt ein effekt allereie, seier pedagogisk konsulent
i Seljord kommune, Tone Bøhn.
– Det har sjølvsagt inspirert
oss som arbeider med dette til
dagleg, både i og utanfor undervisningssektoren. Men samstundes har omtalen av prisen gjort
fleire medvitne om at Seljord
faktisk er ein nynorskkommune.
Folk har ikkje tenkt over det og
har ikkje reflektert over at alt som
kjem frå kommunen, er på nynorsk. For oss som er knytte til
kommuneadministrasjonen, undervisning eller kulturarbeid har
det aldri vore nokon tvil. Det har
vore litt overraskande for oss og
ein nyttig lærdom.
Foto: Driva
Seljord kommune er
kåra til årets nynorskkommune av Kommunal- og regionaldepartementet.
Stokke til Samlaget
Erle Stokke skal vikariere for
Ragnfrid Trohaug som forlagsredaktør i Samlaget Litteratur frå 1.
februar. Terje Hellesen tek over det
redaksjonelle ansvaret for Blåmann
barnebokklubb.
Tuva Østvedt ny
organisasjonskonsulent
Tuva Østvedt er tilsett som ny
organisasjonskonsulent i Noregs
Mållag.Ho tek over jobben etter
Magnus Bernhardsen. Østvedt (39)
kjem frå jobb i Samlaget og tidlegare brei erfaring frå bokbransjen.
Ho voks opp på Nesodden og bur
no på Manglerud.
3
DnB får pris for godt språk i næringslivet
DnB NOR skriv best i norsk næringsliv, meiner
Riksmålsforbundet. Riksmålsforbundet har
gjennomgått årsrapportane til ei rekkje store
norske selskap. Juryformann Trond Vernegg
meiner at DnB NOR er ein klar vinnar av årsrapportprisen til forbundet.
– Ortografisk er teksten i DnB NORs årsrapport svært korrekt, og på så mykje som 208
sider finn juryen berre éin feil. Årsrapporten slår
fast at teksten er framifrå redigert og skriven på
eit konsekvent riksmål / moderat bokmål, opplyser Riksmålsforbundet.
Det er sjuande året på rad at Riksmålsforbundet kårar vinnaren blant årsrapportane i
næringslivet. Veidekke stakk av med prisen i
fjor. (NPK)
målnytt
Velkomen til Suldal
Noregs Mållag skipar
sitt 95. landsmøte i
Suldal i Ryfylke.
Landsmøtet tek til fredag 8. april
og varer til sundag 10. april på Ryfylke fjordhotell på Sand i Suldal.
Landsmøtet samlar heile Noregs
Mållag. I år vonar vi at mange
målfolk i Ryfylke spesielt, og Rogaland Mållag og Karmsund Mållag nyttar høvet til å ta turen. Det
er heller ikkje langt frå Agder og
Telemark til Suldal.
Nytt arbeidsprogram
Foto: Eirik Lande
Dialektprisen 2010 til Lars Vaular
Lars Vaular har fått Dialektprisen, som kvart år blir utdelt av
Norsk Målungdom.
Leiar i Målungdomen, Janne
Nygård, roste prisvinnaren for
sjølvsikker og kreativ bruk av bergensdialekt.
– Lars Vaular har vore med
på å gjere det kult å bruke bergensdialekt, konstaterte målungdomsleiaren under prisutdelinga.
– I mange år har prisvinnaren
nytta dialekten sin på eit domene
der det ikkje er sjølvsagt å nytte
dialekt eller norsk, men Lars
Vaular har gjort det til eit av sine
særpreg. Når usikre ungdomar
høyrer han rappe på klingande
bergensdialekt, gjer det godt for
den språklege sjølvkjensla, heldt
Nygård fram.
– Eg vil gjerne takke mor og
far. Det var dei som lærte meg at
eg måtte stole på meg sjølv og
vere den eg er, sa prisvinnaren i
takketalen.
Om prisvinnaren
Lars Vaular (f. 1984) kjem frå
Åsane i Bergen. Han er ein rappar og låtskrivar, og har rappa på
bergensk sidan 2003. I 2010 kom
plata Helt om natten, helt om dagen, som fekk nasjonal merksemd.
Som dialektprisvinnar er han i
selskap med mellom andre Ravi
(2004), Are og Odin (2006), Linda
Eide (2008) og Eli Kari Gjengedal
(2009).(NMU)
Styret har førebels sett opp slik
sakliste: Konstituering, leiartale
med diskusjon, årsmelding 201011, rekneskap 2010, landsmøtetale, budsjett 2012, økonomiplan
2012-2014, årspengar 2013, lovendringar og andre landsmøtesaker, fråsegner og val.
Politisk hovudsak er barnehagearbeidet, der vi mellom anna
får høyre Margareth Sandvik frå
førskulelærarutdanninga i Oslo.
Landsmøtet skal også vedta nytt
treårig arbeidsprogram. Heile
framlegget vart trykt i førre Norsk
Tidend. Dessutan får vi ei innleiing om framlegget til ny rettskriving for nynorsk. Innleiar er Ragnhild Bjørge, representant for rettskrivingsnemnda i Språkrådet.
Hovudgrunnen til at Sand i Suldal er peika ut som landsmøteplass, er Rasmus Løland. Noregs
Mållag vil vere med å feire denne
forfattaren og markere eit fem år
langt jubileum. Dette vert ei flott
ramme rundt landsmøtet og kulturbygda Suldal, Suldal Mållag og
Rasmus Løland-markeringa står
klar til å ynskje oss velkomen og
vil gje oss gode smakebitar frå
både den kulturelle og språklege
arven etter Rasmus Løland. Tea-
terframsyninga «Kor vart det av
jula», basert på tekstar av Løland
blir sett opp med ekstraframsyning i Kulturhuset fredagskvelden til ære for landsmøtet.
Hugs at fyrste steget for å
sende utsendingar til landsmøtet,
er å velje desse på årsmøtet. Følg
med på ny informasjon om landsmøtet på Mållaget sine heimesider: www.nm.no
HEGE LOTHE
[email protected]
– Halda på målet!
– Stor interesse for
målførebøker allstad.
På Ringsaker har 3000
kjøpt boka om Ringsakermålet!
t!
t
i
d
t
e
k
å
r
p
s
Vi s
Ting t-skjorta på:
www.ilovenynorsk.no
Me har alle storleikar for små og store.
4
SULDAL: Noreg Mållag ynskjer velkomen til landsmøtet 8. april på Ryfylke
Foto: Ryfylke fjordhotell
fjordhotell på Sand i Suldal.
Det er mange i Noreg som er
glade i heimemålet sitt, og mange
av desse har fylkt seg i mållaga
rundt ikring. Og nokre gjer målarbeid beinveges gjennom andre
lag, som bygdekvinnelag og historielag. I Østfold har Heen Bygdekvinnelag gjeve ut ”Essbærliv”,
om målet i Eidsberg. På Ringsaker
har sogelaget ovstor suksess med
boka ”Ringsakermålet – slik nå’ån
tå øssænda kjæm hau det”:
- Aldri hadde vi trutt det skulle
vera så stor interesse for denne
boka, seier Ole E. Storlien, leiar
for Ringsaker Historielag. Vel har
ringsakermålet vore kjent sidan
Prøysen lyfte det opp og fram,
men at folket her skulle vera så interesserte, nei det trudde vi ikkje.
- Over 3000 har kjøpt boka til
no. Og ikkje berre det: Dialekttempen vår har òg vorte populær.
Siste talet vi fekk var at 1500 har
kjøpt dialekttempen vår, smiler
ein nøgd Storlien. Det viser vel
at folk tykkjer om å lære om seg
sjølve og språket sitt. Og det er
viktig i desse tider; vi høyrer dagstøtt at ungdomen låner øyra til
bokmålet – kan hende kan boka
vår vere til hjelp for dei som ynskjer halde på målet, seier Storlien.
- Eg er svært glad for slike tiltak, seier Håvard Øvregård, leiar i
Noregs Mållag. Det viser at kjær-
GLAD I SPRÅK: – Det viser vel at
folk tykkjer om å lære om seg sjølve
og språket sitt, seier Ole E. Storlien,
leiar for Ringsaker Historielag.
Foto: Jeanette Sandbek Haland/Ringsaker Blad
leiken til målet er stor mangstad,
og at Noregs Mållag har mange og
gode allierte, alliansar vi må verte
flinkare til å byggje og bruke. Det
vil så vel dialektane og nynorsken
som målrørsla tene på, seier Øvregård.
INGAR ARNØY
[email protected]
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Glad for signal om pressestøtte til lokalavisene
– Vi er svært glade for at mediestøtteutvalet vil vidareføra og styrkja pressestøtta til lokalavisene i begge
dei to alternativa som er skisserte i innstillinga, seier
styreleiar Ståle Melhus i Landslaget for lokalaviser
(LLA).
Mediestøtteutvalet la fram innstillinga si for kulturminister Anniken Huitfeldt (Ap) 16. desember. Utvalet har arbeidd i eitt år med å koma fram til korleis
pressestøtta og andre økonomiske verkemiddel for
ulike medium skal vera i framtida.
LLA er glad for at utvalet i innstillinga strekar under den viktige rolla lokalavisene har, og kor viktige
dei små avisene er for avismangfaldet er i landet.
Kor vidt det skal innførast moms på aviser er éi av
sakene det har vore knytt sterkast spenning til. Her
er utvalet delt på midten.
viFem av medlemmene går inn for at papiravisene framleis skal ha momsfritak, men at den nye
or
lågmoms-satsen på åtte prosent skal gjelda for
digitale redaksjonelle produkt. Dei andre fem
medlemmene går inn for det såkalla omfordelingsalternativet, som inneber åtte
prosent moms på både papiraviser og
digitale redaksjonelle tenester.
NETTLEKSIKONET ALLKUNNE.NO:
Forsvarte opphavsretten
Allkunne fekk nok av at
dei fann artiklane sine
på Nynorsk Wikipedia.
Eit krav om erstatning
førte til splid og seinare
semje.
3. januar sender Allkunne eit brev
til [email protected]. Dei
har oppdaga at fleire artiklar på
Wikipedia er meir eller mindre
direkte avskrifter av artiklar på
Allkunne, og meiner at dei kan
dokumentere systematisk ulovleg
bruk av Allkunne sine artiklar. No
vil dei ha desse artiklane fjerna
og krev samstundes erstatning.
25 000 kroner for den ulovlege bruken, 50 000 kroner som oppreising
for ikkje-økonomisk skade, pluss
Allkunne sine omkostningar. Brevet blir avslutta med «Saka blir sett
på som alvorleg og vil bli følgd opp
rettsleg dersom det ikkje lykkast å
få til ei minneleg løysing.» Dagen
etter sender Allkunne ut ei pressemelding der kravet blir gjenteke.
Meldinga blir lesen. Aftenposten
tek tak i saka og skriv ei sak 5. januar der nokre representantar for
Wikipedia får forsvare seg.
– Nokre av artiklane som Allkunne hevdar er kopiar, er berre
formlike. Dei har ikkje så mykje
identisk tekst at Allkunne sin påstand om brot på opphavsretten
kan forsvarast, sa John Erling Blad
til avisa.
Samstundes føregår eit veldig
ordskifte på Nynorsk Wikipedia
sine heimesider. Fleire av skribentane er forundra over framgangsmåten til Allkunne og kjenner seg
krenkte. Nokre innlegg går på at
no bør dei rydde opp og finne fram
til alle aktuelle artiklar. Andre er i
tvil om Allkunne har noka sak i det
heile. Det som gjennomsyrer heile
ordskiftet, er likevel eit utrykk for
at Allkunne nok har rett i sak, men
at framgangsmåten deira med krav
om erstatning er provoserande.
– Eg er samd i at det ikkje akkurat er samarbeid dei inviterer til,
seier ein av deltakarane i ordskiftet.
Opphavsrett viktigast
6. januar legg så Allkunne ut eit dokument som betre forklarar korleis
dei ser saka. Det er ei rad spørsmål
med svar, t.d. kva handlar saka om,
korleis tok Allkunne kontakt med
Wikipedia og kva krev Allkunne av
kjeldebruk. Punkt 4 skulle nok eigentleg ha vore spørsmål, men lyder i staden: «Åndsverklova er den
same for alle i Noreg». Moglegvis
er det slump, men det syner likevel
klårt kva denne saka dreier seg om
for Allkunne. Uansett om Wikipedia er driven på dugnad og har dei
beste intensjonane, så kan dei ikkje
tjuvlåne tekstar. Dette poenget blir
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
ORDSKIFTE: Ottar Grepstad (Allkunne) og Erlend Bjørtvedt (Wikimedia Norge) under feiringa av Wikipedias tiårsdag i
Kjetil Ree, Creative Commons
Oslo.
FAKTA:
◆ Allkunne kravde 3. januar
erstatning av Wikipedia av di
dei hadde publisert artiklar
som var meir eller mindre
direkte avskrifter av Allkunne
sine artiklar.
◆ Etter til dels offentleg ordskifte
kunngjorde Allkunne 19. januar
at dei ikkje lenger vurderte rettslege steg.
understreka både i overskrifta på
dokumentet «Allkunne forsvarar
opphavsretten» og under spørsmålet om dette ikkje er å motar-
beide meir nynorsk på nettet:
«Både vi og andre er svært opptekne av å styrkje nynorskbrukarane sine språklege rettar. Det må
ikkje gjerast ved å krenkje andre
sine rettar, i dette tilfellet opphavsrettspersonar.»
Og vidare under punktet «Nynorsk Wikipedia»:
«Allkunne er for meir nynorsk
på Internett. Wikipedia på nynorsk
er viktig. Både Allkunne og Wikipedia på nynorsk trengst, fordi dei
er ulike: Éin prinsipiell forskjell er
at Allkunne byggjer på opphavsrett
og signerte artiklar. Wikipedia har
som mål å skape innhald som ikkje
er bunde av opphavsretten. Også
i det arbeidet må andre sine opphavsrettar respekterast.»
Opphavsretten skal forsvarast,
og no må Wikipedia stå til ansvar.
Trekte erstatningskrav
Men utanfor den offentlege striden
blir det snakka saman. 15. januar
skal Wikipedia feire tiårsjubileum
og det skal vere eit treff på Litteraturhuset i Oslo. Programmet er
ikkje klårt dei fyrste dagane, men
brått dukkar Ottar Grepstad sitt
namn opp på plakaten. Som re-
presentant for Allkunne kan det
verke som han har late seg kaste til
ulvane.
Same dag som jubileet er det artiklar i fleire aviser om Wikipedia,
og fleire kjem inn på striden med
Allkunne. Det er ingenting som tyder på at stridsøksa er gravlagd. På
kvelden er Håkon Wium frå Opera
Software invitert til tilskipinga for
å snakke om noko heilt anna, men
greier ikkje å halde seg. Han er siste
post på programmet for Allkunneordskiftet og dreg demonstrativt
opp Vesaas sine samla verk som
han har hatt i bokhylla. Men om
det er slik at Samlaget, som er ein
av eigarane av Allkunne, trugar
Wikipedia med søksmål, ja, då kan
det vere det same med heile Samlaget og Vesaas. Det teiknar til å bli
eit friskt ordskifte.
Ottar Grepstad og Erlend Bjørtvedt som representerer Wikimedia Norge får fem minuttar kvar
til ei innleiing. Grepstad tek ordet
fyrst og seier med ein gong at Allkunne trekkjer kravet om erstatning.
– Me ser at der er seriøse folk i
Wikipedia som tek dette alvorleg
og vil gjere noko med det. Me er
ein profesjonell publisist som tek
vare på interessene til forfattarane
våre. At ein lagar eit oppslagsverk
på dugnad opphevar ikkje opphavsretten, seier Grepstad.
Det synte seg at Erlend Bjørtvedt hadde ringt Grepstad då det
stod på som verst og hadde funne
tonen. Meldinga fekk god applaus,
sjølv om ordskiftet synte at det
framleis var delte meiningar.
– Eg håpar me kan samarbeide i
framtida og at me saman kan knekkje nøtta for korleis me kan drive
leksikon i Noreg, seier Bjørtvedt.
Nokre dagar seinare legg Allkunne ut ei ny melding på nettsidene sine: «Allkunne vurderer ikkje lenger rettslege steg». Til slutt i
meldinga heiter det:
«Wikipedia har fjerna dei
nemnde artiklane, og vil ta naudsynte grep for å unngå liknande
tilfelle i framtida. På bakgrunn av
dette vurderer ikkje lenger Allkunne rettslege steg. For Allkunne
har denne saka handla om å forsvare og setje søkelys på opphavsretten og åndsverklova, og ingenting anna.»
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
5
Minoritetsspråklege i fleirtal
Elevar med norsk som morsmål er i mindretal ved 51 av
124 grunnskular i Oslo, viser ferske tal frå Oslo kommune.
I skuleåret 2009/2010 var delen minoritetsspråklege
elevar i Oslo-skulen 39,6 prosent. Dette skuleåret ligg
delen på 39,8 prosent.
Oslo har til saman 54.344 elevar i grunnskulen. 21.626
av barna høyrer til språklege minoritetar. Om lag 63 pro-
sent av minoritetselevane får særskild norskopplæring.
Seks av skulane har over 90 prosent minoritetsspråklege elevar, medan seks skular har meir enn 90 prosent
elevar med norsk som morsmål.
Utdanningsetaten definerer ein minoritetsspråkleg
elev som ein elev med eit anna morsmål enn norsk og
samisk, fortel NRK. (NPK)
norskfaget
Hauge-dagbøker kjem ut på nytt
For elleve år sidan kom dagbøkene
til Olav H. Hauge ut i seks band. No
kjem eit utval av dagbøkene i ei
kortutgåve.
– Det er alltid ei jamn og stor interesse for bøkene til Olav H. Hauge.
Når vi har samla utdrag frå dagbøkene hans, blir dei tilgjengelege for
fleire, seier informasjonssjef Karin
Helgøy i Det Norske Samlaget til Nynorsk pressekontor.
Gjennom dagsbøkene, som strekkjer seg over ein periode på sytti år,
får vi del i tankane til diktarhøvdingen om alt frå kvardagsliv og fruktdyrking til verdslitteratur.
Vårlista til Samlaget inneheld
også ei ny utgåve av brevvekslinga
mellom Olav H. Hauge og Bodil Cappelen. Gjennom brevvekslinga følgjer
vi dei to frå dei tek til å brevveksla til
Bodil Cappelen flyttar inn hos forfattaren og epledyrkaren i Ulvik. Boka
kom første gong ut i 1996, men har
lenge vore utselt frå forlaget.
punkt på vårlista. Folkelesnad er tittelen på boka til Agnes Ravatn. Boka er
ei samling av artiklane ho har skrive
i Dag og Tid om kva blada i bladhyllene til Narvesen vil med oss.
Ragnar Hovland er på si side
ute med ei ny essaysamling etter
over tjue år, medan journalist Alf
Skjeseth har skrive Klassekampens
historie.
Nye noveller
På den skjønnlitterære sida trekkjer
forlaget mellom anna fram den
produktive og prislønte barneog ungdomsbokforfattaren Lars
Mæhle, som no debuterer med ei
novellebok for vaksne. Boka har tittelen Korea. Noveller om kjærleik.
– Det er noveller frå Sunndalsøra, seier Helgøy. Ho meiner stilen
minner litt om Bikubesong av Frode
Grytten, men understrekar at Lars
Mæhle har sin heilt eigen måte å
skriva på.
Vårlista inneheld også ei novellesamling av Øystein Orten, som
portretterer eit kystsamfunn gjennom 175 år. (NPK)
Ravatn og Hovland
Fakta og dokumentar dominerer
også når det gjeld andre høgde-
SAMLAGET GRATULERER
SYN OG SSEGN MED
PRISEN ÅRETS NORDISKE
TIDSSKRIFT 2010!
i helvetet
Eller kunsten å overleve
ØYSTEIN ORTEN: Maraton.
forlagshistorie
SVEIN SÆTER: Berrfotrevolusjonen
Hans Nielsen Hauge – ei
i Hardanger KARIN MOE
på Kven
ERIKA FATLAND: Omskjering
CAROL ANN DUFFY: Kapteinen
Reidar Djupedal i åra 1950–1960
EIRIK HELLEVE: Noko om
sjå ENEL MELBERG: Språkbarrierar,
i Stafford / Reis bort og
Du & jag Sverige
veit mest-laget 1964 / Ettermiddagar
heilagdomen! RUNE HJEMÅS:
KIVIRÄHK: Øl og pølse til
skole – ei hengemyr
eit anna jernteppe ANDRUS
kunst ATLE MÅSEIDE: Norsk
EIRIK HELLEVE: Då pop vart
Årets
tidsskrift
Årets nordiske
tidsskrift
98 KRONER
0410
OG
Årets
tidsskrift
OG POLITIKK DET NORSKE SAMLAGET
DET NORSKE SAMLAGET
OG
OG POLITIKK DET NORSKE SAMLAGET
EKSTREME
PRESTASJONAR
OG POLITIKK DET NORSKE SAMLAGET
98 KRONER
sykkelritt og
Maraton, motbakkeløp,
Det handlar
skirenn er ikkje berre sport.
ungdom.
om å overleve og ha evig
Å pine seg er blitt ein kunst.
INTERPRESS NOREG
I PUTINS BILETE
TIDSSKRIFT FOR KULTUR, SAMFUNN
TIDSSKRIFT FOR KULTUR, SAMFUNN
Mange følgjer makta, og
ser etter kvart ut som
makta sjølv. Dei som kritiserer
makta, risikerer mykje.
117. ÅRGANG
OG POLITIKK
OG POLITIKK
TIDSSKRIFT FOR KULTUR, SAMFUNN
DET NORSKE SAMLAGET
0110
0310
OG POLITIKK
OG
TIDSSKRIFT FOR KULTUR, SAMFUNN
98 KRONER
JØRG WESTERMANN: Jernbaneverket
på stø kurs mot avsporing
ARNHILD SKRE::
BJØRN H. AMLAND: Farewell
America STEPHEN J. WALTON:
Narringa med staven. Err
verkeleg så ubrukelege?
GAUTE M. SORTLAND: Kva
er det med humoren på
ELIN HØYLAND/BJØRN HATTERUD:
Vestland
d
Levde liv JULIANE RUI: To
dikt KARIN MOE: Kaa
TORBJØRN S. OTTERSEN:
Arne Nordheim, heime og
ute ARNULF GRUT: «Høvle
gjennomgang HALLGEIR
e
ELSTAD: Hundre års debatt
om stat og kyrkje i Noreg.
F
til Rigmor Aasrud. LEIF TORE
SÆDBERG: Dagen Europ
p
OG POLITIKK
0210
TIDSSKRIFT FOR KULTUR, SAMFUNN
TIDSSKRIFT FOR KULTUR, SAMFUNN
TIDSSKRIFT FOR KULTUR, SAMFUNN
OLA E. BØ: Klovnarr
i huset. Intervju med Einar Økland
AGNES RAVATN: Ein mann
Fredsdue i Auss
PEDERSEN OG KIM NYGÅRD:
og lengste Flo-pasninga NORALV
r
betre paradis. Om å eta eple på
MAGNHILD FOLKVORD: Eit
siste mo
Island. Draumefabrikken. Den
METTE KARLSVIK: Elektriske
m
etter Berlinm
minoritetsspråk i Europa, 20 år
SIGVE GRAMSTAD: Vern av
m
OLAV RANDEN: Krigen knekte
SVERRE TUSVIK: Den første
ANE TUSVIK BONDE: Frå
Blogg til fengsel – kreative
KJETIL HAANES: Orkla medias
utvegar i Russland og Kaukasus
siste dagar DAG ENSJØ:
La, la, la. Grand Prix og
den nasjonale identiteten
KARL EGIL JOHANSEN: Garrincha
– Fotballens Chaplin ANNE
KARIN THORHEIM: Ein tale
om
dei tjukke og dei smale,
eller eit forsøk på å vurdera
hunden på håra
BJØRN HATTERUD: Forfattarlivet
før og no RUNAR GUDNASON:
Mora di er homo!
ATLE MÅSEIDE: Realisme
og antirealisme
OG
Årets
tidsskrift
4
RETURVEKE 46
DET NORSKE SAMLAGET
INTERPRESS NOREG
DET NORSKE SAMLAGET
HEILT HEIM
INTERPRESS NOREG
117. ÅRGANG
RETURVEKE 19
RETURVEKE 31
føretrekker
Forfattar Einar Økland
revolusjonane
resignasjonane framfor
RETURVEKE 46
4
LYNTOG I NOREG
– BERRE EIN DRAUM?
FRÅ JURYUTTALEN: «Syn og Segn er et moderne og aktuelt tidsskrift i ordets beste
forstand. Det inneholder interessante, velskrevne, grundige og personlige artikler.
Tidsskriftet har stor bredde både i sjanger og tema. Syn og Segn gir lyst til å lese mer
og tenke videre selv, og juryen anbefaler det på det varmeste.»
Ja!
Eg vil bli abonnent på Syn og Segn
og får ei god bok på kjøpet!
YSS AV FOR BOKA DU ØNSKJER DEG:
Marit Eikemo: Mellom oss sagt
Ragnar Hovland: 1964
Jon Fosse: Andvake
Marta Norheim: Røff guide til samtidslitteraturen
Brit Bildøen: Mitt milde vesen
nde abonnement:
Privat kr. 395,–
Student/elev kr 339,–
Institusjon/bedrift kr 489,–
I tillegg ønskjer eg å bestille 2010-årgangen for kr. 395,–
Namn
Adresse
Postnr
E-post
Poststad
Mobil
Du kan også bestille abonnement på www.synogsegn.no
eller ringe 48 31 92 85
6
Fritaksvind o
Det er storm i kasta
mot sidemålsordninga, og det er Frparane som står for dei
fleste søknadene om
fritak frå sidemål for
kommunar og fylke.
I Oslo, sidemålsorkanens auge, tilseier den
språklege vêrmeldinga
flau bris.
To år etter at forsøket med fritak
frå vurdering i skriftleg sidemål i
Oslo blei lagt på is, går det ei ny
bølgje av fritakssøknader over
landet. Fredag 26. november
kunne Telemarksavisa melde at
Bamble-ordførar Jon Pieter Flølo
frå Framstegspartiet vil kutte ut
«nynorsk som skriftleg sidemål»
i kommunen. Kvelden før hadde
Bamble kommunale foreldreutval (BKFU) vedteke samrøystes å
stø ordføraren i saka.
– Telemarksavisa skriv at du
ynskjer å «kutte ut nynorsk som
skriftlig sidemål i bambleskolen».
Korleis vil du gjere det?
– Nei, nei, ingenting skal kuttast. Eg ynskjer å reise ein debatt
om den skriftlege eksamenen
i sidemålsfaget på ungdomsskulen, og det er knytt til det
eksamenspresset elevane møter,
seier Bamble-ordføraren. Han
presiserer at sidemålet ikkje skal
vekk, men meiner det vil hjelpe
på motivasjonen dersom elevane
ikkje skal ha eksamen.
– Til dømes kan munnleg
eksamen godt omhandle sidemål, som jo kan vere anten bokmål eller nynorsk, meiner Flølo.
Ordføraren er sjølv opphavleg
frå Gloppen kommune i Sogn
og Fjordane. Han fortel at tanken melde seg etter å ha sett sine
fem eigne ungar som synst det
var fortvilande å skulle lære seg å
skrive sidemål på ungdomsskulen, og meiner òg at den vidaregåande skulen i Bamble slit med
å skape entusiasme for sidemålsundervisninga.
– Eg fekk faktisk eit julekort
frå ei dame her i kommunen som
takka meg for at det endeleg var
nokon som ville kutte sidemål i
skulen, fortel Frp-ordføraren.
– Men dersom elevane framleis skal ha undervisning, men
ikkje skriftleg eksamen, i sidemål:
Vil det i praksis bli frigjort meir
tid til å konsentrere seg om hovudmålet, slik du ynskjer?
– Ja, det trur eg.
– Ser du nokre motargument
mot ditt eige framlegg?
– Nei, eigentleg ikkje.
Raudt ser raudt
Motargument såg derimot Anna
Lopez Taylor, kommunestyremedlem frå Raudt. Ho kalla framlegget populistisk, og sa til Telemarksavisa at «å ha flere språk for
en nasjon er noe å være stolt av.
Nynorsken er en del av kulturarven. Frp angriper med dette kulturarven i nasjonen Norge. Det
er en skam for samfunnet og på
denne måten føre en «krig» mot
en del av vår kulturarv». Og sjølv
om Raudt-representanten kanskje ikkje får fleirtal i kommunestyret, kan ho likevel få rett:
For i mars 2008 såg Utdanningsdirektoratet, som godkjenner forsøk på vegner av
Kunnskapsdepartementet, seg
nøydd til å publisere artikkelen
«Søknader om valfritt skriftleg
sidemål vil ikkje bli godkjende»
på heimesidene sine. Her heiter
det at «på bakgrunn av spørsmål
frå fleire kommunar om fritak
frå skriftleg sidemål, har Utdanningsdirektoratet vurdert det
som føremålstenleg å informere
om at eventuelle søknader om
forsøk med valfritt skriftleg sidemål eller søknader om fritak frå
skriftleg sidemål i utgangspunktet ikkje vil bli godkjende». Direktoratet peikar på at dette gjeld
både ungdomsskulen og vidaregåande skule, og at alle søknader
vil bli handsama individuelt –
sjølv om dei altså vil bli avviste.
Norskkarakteren opp til vurdering
Utvalet vil at Utdanningsdirektoratet skal
vurdera å gå frå tre til
éin norskkarakter.
Utdanningsdirektoratet oppretta
våren 2010 Forum for norskfaget.
Kunnskapsdepartementet ville
vurdera på kva måte heilskapen
i norskfaget best kan ivaretakast,
og bad Utdanningsdirektoratet om råd og hjelp. Forumet
skal vera «eit organ for kunnskaps- og erfaringsutveksling i
det kontinuerlige arbeidet med
gjennomføringa av læreplanane
i norsk i grunnopplæringa.» Rådet har 19 medlemer, og er delt i
Vidaregåandegruppa og Grunnskolegruppa.
På eit møte i oktober var emnet Vurdering. Vidaregåandegruppa peikar på at norskfaget
har fått nytt innhald og ein ny
læreplan, men at vurderingsordningane heng igjen frå førre læreplan. Dei ynskjer difor vurderingsordningar som høver betre
til kompetansemåla og strukturen i den gjeldande læreplanen.
Difor ynskjer forumet at Utdan-
ningsdirektoratet greier ut om
karaktersetjinga og eksamensordninga bør endrast. Framlegget dei vil at direktoratet ser
nærare på, er at ein slår saman
norskkarakterane til éin, med
obligatorisk eksamen i skriftleg sidemål i vg2 og obligatorisk
eksamen i skriftleg hovudmål/
trekkfag norsk munnleg i vg3.
– Stadig å skaffa karaktergrunnlag i tre disiplinar tek
mykje tid og merksemd. Éin
standpunktkarakter vil kunna
stimulera til ei meir heilskapleg
opplæring enn det ein har i dag,
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Prisa for norsk
Snart for seint å senda julegåver til Amerika
Musikaren Bjørn Eidsvåg er heidra med Tekstforfatterfondets
ærespris for 2010. Prisen på
50.000 kroner er bransjen sin
heiderspris til ein norsk forfattar
av tekstar til musikk.
I fjor fekk DeLillos-frontfigur
Lars Lillo-Stenberg prisen. (NPK)
Når vi blar om til neste ark på kalenderen,
kan det nemleg vera for seint dersom du skal
senda gåver til venner og kjende under fjerne
himmelstrøk. Allereie 26. november er siste
frist for pakker som skal langt av stad, til dømes
til USA.
– Når jula nærmar seg, aukar postmengda
kraftig – ikkje berre i Noreg. Difor er det lurt å
vera tidleg ute for å sikra at posten kjem fram
til jul, seier kommunikasjonsdirektør Elisabeth
Gjølme i Posten til NPK.
– Neste ark på kalenderen min er februar,
ikkje november, seier Ragnar Hovland i ein
stutt kommentar. – Men ein aldri vera for tidleg
ut med gåvene til Amerika, så det er godt med
ei påminning.
over Skule-Noreg?
frå utdanningsbyråd Torgeir Ødegaard om saka, der det blei lova at
det skulle bli gjort greie for oppfylginga i årsmeldingane frå Utdanningsetaten i perioden 2008-2011.
I 2008-årsmeldinga er oppfylginga
nemnt i generelle ordelag, men i
2009-årsmeldinga er ikkje sidemålssatsinga lenger inne.
OSLO: Lovar meir enn han
held: Torgeir Ødegård, byråd
I Oslo for barn og utdanning.
Foto: Bjerke videregåaende skole/
Wikipedia Commons
Moderne undervisning
ANGREP: Frp angrip kulturarven i
nasjonen Norge, meiner Anna Lopez Taylor, kommunestyremedlem i
Bamble.
Foto: Ingar Haug Steinholt/Raudt,
mål som har vært reist blant elever,
lærere eller foreldre ved skolen.
– Vi vil jobbe videre med saken
for å se hva vi kan få til. Vi har ikke
for vane å ta nei for et nei, meinte
varaordførar Glenn Andersen frå
Frp.
Kva med Oslo?
I Stavanger og Sørum kommunar har Framstegspartiet gjort
framlegg om å kutte sidemålsundervisninga, og her blir det gjort i
budsjettdebatten. I Sørum grunngjev Framstegspartiet framlegget
med at «partiet ønsker en ansvarlig skole, som har frihet nok til å
tilby elevene den kunnskap som
er nødvendig for å møte livets utfordringer», i fylgje Romerikes
Blad. For ganske nøyaktig fire år
sidan ynskte Hobøl kommune –
med Framstegspartiet i spissen – å
fjerne sidemålet på grunn av dårleg
kommuneøkonomi. Den gongen sa
dåverande kunnskapsminister Øystein Djupedal (SV) blankt nei, og
meinte kommunen fekk spare pengar ein annan plass. Rektor ved Hobøl ungdomsskule, Asbjørn Hjorthaug, sa til NRK Østfold at han
meinte framlegget var «spesielt»:
– Kommunestyret må få si det
de vil, men det spesielle er at dette
var et benkeforslag i en budsjettdebatt - og har ingen bakgrunn i spørs-
Oslo kommune er kanskje den
kommunen som har det mest
omtalte sidemålsforsøket. Frå
2004 til 2007 gjekk eit kull ved
ni vidaregåande skular i hovudstaden utan skriftleg vurdering i
sidemål, etter at fleirtalet i Oslo
bystyre hadde gått inn for eit
slikt forsøk. I januar 2008 snudde
bystyrefleirtalet, og Raudt, SV,
Arbeidarpartiet, Kristeleg Folkeparti og Venstre gjekk i staden inn
for å be byrådet «iverksette tiltak
for å styrke norskopplæringen i
videregående skole med særlig
vekt på utvikling og fornyelse av
undervisningen i sidemål».
Same haust kom det eit notat
er mellom argumenta forumet
trekkjer fram.
to opne møte om norskfaget, og
det har òg vore eit lengre, og tidvis
varmt, ordskifte på LNU sin blogg
om LNU og norskkarakterane.
– Noregs Mållag er i utgangspunktet skeptisk til å gå frå tre til
éin karakter i norsk, men ser òg
at obligatorisk eksamen vil vera ei
styrking samanlikna med dagens
ordning med trekkeksamen. Om ei
slik endring fører til at det gjennom
ein intensivperiode vert meir og
betre opplæring i sidemålet for dei
som treng det, så vil det klart gjera
opplæringa betre, seier Håvard B.
Øvregård, leiar i Noregs Mållag.
– Men samstundes er både nynorsk og bokmål noko elevar på
studieførebuande utdanningsprogram skal kunne meistra på lang
sikt, og då vil det verka negativt
om dei ikkje praktiserer sidemålet
i heile det i siste året på vidaregåande. Ein eventuell avsluttande
eksamen i Vg2 må difor ikkje vera
eit endepunkt for elevane sin bruk
av sidemålet. Samstundes kan ein
innanfor ei slik ordning sjå for
seg at elevane i Vg3 i større grad
prioriterer fagtekstar og liknande
arbeid som peikar framover mot
framtidig bruk av sidemålet i ein
arbeidssituasjon, seier Øvregård.
Janne Nygård i Norsk Målungdom vil heller setja søkjeljoset på
lærarane.
– Sjølvsagt kan nynorsk drukna
dersom vi får ein samanslegen
norskkarakter. Vi veit at mange
lærarar kvir seg til å arbeida med
nynorsk. Nokre spreier jamvel
negative haldningar om nynorsk
til elevane. Difor må lærarutdanninga ta betre opp i seg sidemål,
og sidemålet må tidlegare inn i
skulen. Tidlegare trening gjev betre læring, seier Nygård til VG.
Kunnskapsminister
Kristin
Skeptisk, men open
Framlegget kom samstundes
som norskfaget og sidemålet er
eit heitt emne mellom lærarane.
Det har vore ei rekkje innlegg i
m.a. bladet Utdanning, Norsklæreren og lokalaviser. Sidan november har det mellom anna vore
eit ordskifte på debattplass i avisa
Nordlys om eit forsøk med éin
karakter i norsk på Kongsbakken
vgs. Landslaget for norskundervisning (LNU) arrangerte før jul
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Julie Lødrup sit i bystyret for
Arbeidarpartiet, og sat i utdanningskomiteen då denne saka blei
handsama i 2008. Ho reagerer på
at byrådet ikkje ser ut til å ville fylgje opp læreplanmåla for elevane:
– Denne saka syner både at
byrådet ikkje er interessert i å
gje osloelevane eit godt tilbod i
sidemål, og at dei ikkje tek bystyrefleirtalet på alvor. Båe delar
er alvorleg, meiner Lødrup. Ho
er oppteken av at undervisninga
skal vere så god og moderne som
mogleg, og syner til at det er gjort
fleire vellukka forsøk på feltet, ikkje minst i Oslo.
– Holmlia-forsøket gav elevane betre kunnskapar i sidemål
og betre haldningar til faget. Kvifor er ikkje Høgre og Framstegspartiet interesserte i slike forsøk?,
spør Ap-representanten. Svaret
frå Utdanningsetaten bør ikkje
gje henne for høge forhåpningar:
– Hausten 2008 blei det gjennomført eitt kurs som handla om
særskilde utfordringar i nynorskopplæringa, fortel Hild Lamvik,
kommunikasjonsrådgjevar i Utdanningsetaten i Oslo kommune.
Seinare forsvann den særskilde
sidemålssatsinga bystyret hadde
etterspurd inn i den vanlege
norskfagssatsinga, og i 2009 blei
det ikkje gjennomført sidemålstiltak i regi av Utdanningsetaten.
Då var fireårsplanen frå Ødegaard knapt eit år gamal.
JENS KIHL
[email protected]
Halvorsen er open på at det er utfordringar i norskfaget.
– Vi går no gjennom læreplanen for norskfaget. Det er i dag eit
særs krevjande fag med tre karakterar. Det er avgjerande viktig å ha
gode norskkunnskapar. Men det
er heilt tydeleg at mange elevar
slit når sidemålet er nynorsk, seier
Halvorsen til VG.
Ho er likevel tydeleg på at dette
dreier seg om meir om grammatikk.
– Dette handlar om heile vår
kulturarv, fortalde Halvorsen til VG.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
7
– Må endre praksis
BETRE JAMSTELLING: Erlend
Bakke tok tak i ein artikkel i
Norsk Tidend (4/2010). Der
sa informasjonssjef Tore Bratt
at Statens Innkrevjingssentral
automatisk sender ut alle krav
på bokmål. Sjølv om nokon
på eit tidlegare tidspunkt har
bede om å få krav på nynorsk,
vil likevel vedkomande få nye
krav på bokmål. Bakke klaga
til Finansdepartementet, som
så bad om råd og rettleiing frå
Språkrådet.
Før jol kom svaret.
«Me bed om at Statens innkrevjingssentral kjem fram til
ei anna ordning for utsending
av krav», skriv Språkrådet og
syner til lovkommentaren
Lov om målbruk i offentleg
teneste med kommentarar av
Gramstad og Lilleholt: «Truleg må ein seie at statsorgan
skal ta omsyn til språkønske
som er nokolunde sikkert
kjent, sjølv om språkønsket
ikkje har fått uttrykk i skriv til
organet.»
Språkrådet skisserer så to
løysingar på problemet:
«Det beste og enklaste er
å skrive teksten både på nynorsk og på bokmål i det same
brevet, til dømes med bokmål
på den eine sida og nynorsk
på den andre. Med denne løysinga vil alle få brev i samsvar
med målønsket sitt. Ei anna
løysing er å ta utgangspunkt
i målvedtaka i kommunane
etter forskrift om målvedtak
i kommunar og fylkeskommunar. Om ein sender brev
på bokmål til bokmålskommunane og på nynorsk til nynorskkommunane, vil fleirtalet få brev i den målforma dei
ønskjer.»
Språkrådet avsluttar med
å seie at dei har tillit til at
Finansdepartementet
og
Statens innkrevjingssentral
«kjem fram til ei ordning som
sikrar jamstellinga mellom
bokmål og nynorsk på ein betre måte.»
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
INNKREVJING:
Oppdrag som Statens innkrevjingssentral krev inn:
◆ Brønnøysundregistra:
Forseinkingsgebyr etter rekneskapslova
◆ Forsvaret:
Bot- og refsingsordre
◆ Noregs Bank: Valutagebyr
◆ NRK Lisensavdelinga:
Misleghalden NRK-lisens
◆ Politi og domstolane: Bøter, erstatningar, sakskostnader,
inndragingar og veggebyr
◆ Sivilforsvaret:
Bot- og refsingsordre
◆ Sjøfartsdirektoratet: Gebyr
◆ Statens Lånekasse:
Misleghalde lån
◆ Statistisk Sentralbyrå: Tvangsmulkt etter statistikklova
◆ Sysselmannen på Svalbard: Bøter
◆ Tollvesenet: Tollførelegg og misleghalden årsavgift
for motorvogn
◆ Vegdirektoratet: Veggebyr
og overlastgebyr
◆ Kontoret for Valdsoffer-erstatning: Erstatningar
◆ Utdannings- og forskings-departementet:
Erstatningar
◆ Statens Kartverk:
Misleghalden dokumentavgift og tinglysingsgebyr
◆ Pasientskadenemnda:
Sakskostnader
◆ Forsvarsbygg:
Misleghalde pengekrav
◆ Arbeidstilsynet: Tvangsmulkt
◆ Skipsregistra: Registreringsgebyr NIS og NOR
◆ Finanstilsynet: Finanstilsynsavgift, dagsmulkt
◆ Datatilsynet: Refusjonskrav, tvangsmulkt, lovbrotsgebyr
Ser på språket i nynorskkommunane
Får nynorskkommunar informasjon på nynorsk når dei får brev
frå staten, og kva språklege tiltak
trengst i nynorskkommunane?
Dette skal ei kartlegging no gje
svar på.
Det er Språkrådet, Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) og Nynorsk
kultursentrum som står bak kartlegginga, som no har gått ut til
alle nynorskkommunar og elleve
språknøytrale kommunar, heiter
det på nettsidene til LNK.
8
Målet er å finna ut meir om
den språklege stoda, slik at staten kan leggja betre til rette for
behova til kommunane.
Rådgjevar Daniel Ims i
Språkrådet håpar at resultatet
av undersøkinga er klar i vinter.
Opplysningane i undersøkinga
skal seinare vera med å danna
grunnlag for språkpolitikken
både i Kommunalog regionaldepartementet og
i Kulturdepartementet.
(©NPK)
Refsar staten, kre
Som nynorskkommune
skal Fjell få alle skriv
frå staten på nynorsk.
Over 80 prosent kjem på
bokmål og det er departementa som oftast bryt
mållova.
STRAUME/VESTNYTT: Språkrådet
har for tida ei undersøking av målbruken i nynorskkommunar og
såkalla språknøytrale kommunar.
Rådet spør me llom anna nynorskkommunar om skriv frå statsorgan
er skrivne på nynorsk.
– Der er me nøydde til å svara
sjeldan eller aldri, sjølv om Fjell
skulle hatt samtlege brev på nynorsk, seier informasjonsrådgjevar
Vigleik Brekke i Fjell kommune.
– Staten gjev blaffen
I samband med Språkrådet si undersøking har Fjell fått kartlagt
målforma i statlege skriv til kommunen, gjennom to periodar i
2010.
– Resultatet er sjokkerande. Me
har no skrive brev til Kulturdepartementet og ber dei sørga for at
samtlege statsorgan følgjer lova,
seier rådmann Steinar Nesse.
Av 92 skriv til Fjell frå statlege
organ i desse to periodane er 81
prosent på bokmål og 19 prosent
på nynorsk. Held ein Statens Kartverk utanom, er berre fire prosent
av skriva frå staten på nynorsk.
Rådmannen meiner likevel at det
mest oppsiktsvekkjande resultatet
er at samtlege skriv frå ulike departement er skrivne på bokmål.
– Undersøkinga stadfestar det
inntrykket me lenge har hatt. Staten gjev blaffen i mållova og verst
av alle er departementa, seier Steinar Nesse.
Manglar vilje
Han understrekar at dette ikkje
handlar om god eller dårleg nynorsk og vedgår at kvaliteten kan
variera også i Fjell. Det handlar
om viljen til å følgja lova. Målbrukslova er nemleg krystallklar
når ein kommune har gjort vedtak
om nynorsk, slik Fjell og 29 andre
kommunar i Hordaland har gjort.
Berre Odda, Askøy og Bergen er
nøytrale. Nynorskkommunar skal
ha alle skriv på nynorsk.
– I kommunen har me ein del
tilsette som helst vil bruka bokmål.
Då seier me at du må nok bruka
nynorsk, men du skal få kurs slik
at du meistrar målforma. I staten
manglar dei vilje til å følgja opp
lova med dei tiltaka som trengst,
meiner Nesse.
Han er skuffa over stoda når
det gjeld staten, der også dei ulike
departement har plikt til å skaffa
seg kunnskap om kva målform dei
ulike kommunane brukar.
Betre i regionen
Undersøkinga i Fjell syner at det
står langt betre til hjå staten sin
mann i Hordaland. Samtlege brev
frå Fylkesmannen til Fjell i dei to
periodane som er undersøkt kom
på nynorsk. Fylket held også styr
på målforma i brev til Fjell.
– Også Statens vegvesen får
godkjent med 75 prosent av skriva
på nynorsk. Men for resten av
staten er det stryk, seier Vigleik
Brekke.
Han viser til ei stortingsmelding
frå 2006, som syner at regjeringa
er klar over at på langt nær alle
statsorgan følgjer lova om målbruk i offentleg teneste. Mållova
skal tryggja stillinga for nynorsk
som offisielt skriftspråk ved sida
av bokmål. Indirekte skal lova sikra
grunnlaget for nynorsk skriftkultur
meir allment.
Tek til orde for organisert klaging
Skuffande
I praksis har nynorsken vanskelegare vilkår enn bokmål og regjeringa strekar difor under kor viktig
det er at det offentlege brukar målforma.
– Difor er det så skuffande å sjå
at staten i praksis sparkar beina under nynorsken. Han er på vikande
front, til dømes er det mange elevar
i skulen som droppar målforma.
Og difor er det så viktig at staten
ikkje bidreg til å svekkja målforma,
men hegnar om nynorsk, meiner
rådmann Steinar Nesse.
– Mangel på respekt
Nabokommunane i regionen sit
med same inntrykk som det Fjell
no har dokumentert, når det gjeld
brot på mållova frå staten.
– Det aller meste av skriv frå
statlege organ kjem på bokmål,
sjølv om mållova er klar på at me
skal ha brev på nynorsk, seier Karstein Bjørge.
Han er leiar i Sotra Mållag og
tilsett i Sund kommune.
Tek til orde for organisert klaging
Erlend Bakke vil gjerne
at mållaga skal bli flinkare til å klaga på brot
på mållova. – Å tru at nokre få tilsette i
Språkrådet og Kulturdepartementet skal kunna passa på at den gedigne norske statstenesta på alle
felt fylgjer mållova og politikken
for måljamstilling – utan at nynorskbrukarane legg breisida til
for å hjelpa – er rett og slett ikkje å
strida for målet. Dette seier Erlend Bakke som
har klaga inn mange brot på mållova. No tek han til orde for at Mållaget burde fordela dei statlege organa mellom laga for å halda tilsyn
med dei. Slik kan ein auka presset
mot dei ansvarlege. – Mållova og politikken som
skal syna fram at Noreg har og har
bruk for to norskspråklege skriftspråk – og tener på å halda fram
med to – er konstant for dårleg
fylgd opp i statstenesta og i dei
statlege verksemdene, som til dømes NSB. Det viser at staten ik-
Nynorskbrukarane må
arbeide for at mållova
faktisk vert følgd
kje får nok press på dette punktet,
seier Bakke.
Må vera organisert
– Kvifor kan ikkje den enkelte medlemen ta ansvar sjølv, slik t.d. du
gjer det? – Mållova og språkpolitikken kan
ikkje verta etterlevd som meininga
er, dersom ikkje nynorskbrukarane
faktisk arbeider for det, og viser at
det betyr noko for dei. At privatpersonar klagar på at statstenesta dei
møter bryt mållova, er viktig, men
presset for å gjennomføra jamstillinga mellom bokmål og nynorsk,
må vera organisert. Presset går ikkje
alltid ut på å klaga. Det går også ut på
å visa fram korleis ein kan organisera
samlivet mellom bokmål og nynorsk
rettferdig, og konfrontera statsforvaltarane med framlegg og idear. – Korleis ser du for deg at dette
kunne ha vore organisert?
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
ev brev på nynorsk
media
Tarjei Vågstøl
Allmennkringkasting
kostar
I desember i fjor underteikna TV2-sjef Alf
Hildrum og kulturminister Anniken Huitfeldt avtalen som gjev TV2 status som formidlingspliktig allmennkringkastar i fem år.
Bakgrunnen er etter kvart velkjend: Då
det analoge bakkenettet vart skrudd av, fekk
alle tilgjenge til eit mangfald av kanalar, anten frå det digitale bakkenettet, kabel eller
parabol. I dette kanalmangfaldet gav ikkje
det meining å søkja gamaldags konsesjon
meir. Difor lyste Kulturdepartementet ut
ei ordning der kanalane kunne søkja om å
verta «formidlingspliktige»: distributørane
(td. Canal Digital, RiksTV og Get) må tilby
kanalen til alle kundane, uavhengig av kva
pakker dei vel. TV2 fekk tilslaget, slik alle
hadde venta.
Alle avtalar har to sider. Kulturdepartementet
«får» rett til å stilla nokre grunnleggjande
krav til TV2: Dei skal senda eigenproduserte
nyhende frå Bergen, dei skal bruka norsk
minst halvparten av sendetida (både bokmål og nynorsk) og dei skal senda program
for barn og unge. Jamført med den gamle
konsesjonen er desse krava snille: Krava om
spesifikke programtypar og program på samisk er borte.
LOVAR Å FYLGJE OPP: Rådmann Steinar Nesse og informasjonsrådgjevar Vigleik Brekke gjev departementa eit skriftleg spark, for å
få dei til å nytta mållova. – Me følgjer opp med ny undersøking om eit år, varslar Steinar Nesse.
Foto: Karstein Sæverås/Vestnytt
Regjeringa si målbruksmelding
viser då også at dei er klar over problemet. I Stortingsmeldinga frå 2006
heiter det at «dette er svært uheldig
og det kan ikkje halda fram på denne
måten». Samt at «Regjeringa ventar
no at alle statlege leiarar tek på seg det
ansvaret dei har og gir eit klart og utvitydig signal internt i eigen organisa-
– Det einskilde departementet har
jo ansvaret for visse direktorat, etatar
og verksemder. Difor meiner eg at
Mållaget skulle oppretta ein organisasjonslekk – kanskje med maallova.
no som nettstadadresse? – som har
ansvaret for å «hjelpa» kvart departement med å gjennomføra måljamstillinga innanfor arbeids- og ansvarsområdet for departementet. Til dømes
kunne Mållaga på Agder år ut og år
inn fylgja det som Samferdselsdepartementet administrerer og er ansvarleg for. Då ville interesserte medlemer
av dette fylkeslaget driva fram varige
og synlege resultat innanfor samferdselssektoren. Departementa har ansvar
Bakke meiner at i tillegg til Fornyings,- administrasjons- og kyrkjedepartementet er Kunnskapsdepartementet, Kulturdepartementet og
Samferdselsdepartementet mellom
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
sjon om at målbruksreglane heretter
skal følgjast til punkt og prikke.» Fire
år seinare opplever nynorskkommunane her i regionen at dette langt frå
er følgd opp i departementa.
– Eg tykkjer at dei viser mangel på
respekt for lova og for kommunar som
vel nynorsk, seier Karstein Bjørge.
I Øygarden er ordførar Olav Mar-
dei viktigaste departementa å fylgja
tett opp. Dei har hovudansvaret for
kunnskapen, kulturen og kommunikasjonen i Noreg. Det er på dette feltet
det er viktigast at måljamstillinga vert
til røyndom, meiner han. – Det er elles svært viktig at nynorskbrukarane legg ansvaret for å
handsama klagesakene på departementet eller direktoratet som faktisk
har brote mållova. Det er lovbrytarane som skal ta ansvaret, ikkje skrivarstova i Noregs Mållag, eller Språkrådet og Kulturdepartementet. Kulturdepartementet, som er tilsynsorgan for klagesaker på departementa, og Språkrådet, som er tilsynsorgan for klagesaker på alle statsorgan
under departementa, bør likevel få
kopi av klagebrev. Då får dei høve til å
gå inn i målbrukssakene som tek opp
prinsipielle spørsmål, seier Bakke. KJARTAN HELLEVE
[email protected]
tin Vik langt frå nøgd, etter å ha undersøkt og funne at ei overvekt av
breva frå statsorgan kjem på bokmål.
– Særleg departementa bør ta ein
alvorleg gjennomgang. Der har dei
så mykje folk tilsett at dei må kunna
klara å senda brev på rett målform,
meiner Olav Martin Vik.
KARSTEIN SÆVERÅS
Vestnytt
Norge på potetbotnen
Aasen er motivet og debatt om
nynorsk som underhaldningsspråk. Kringkastingssjef HansTore Bjerkaas utfordra journalistutdanningane i landet til
å rekruttere fleire nynorskbrukande journalistar.
Dei nynorske festspela
blei også avvikla på færre
stader enn før. Mest brukt var
utescena og salen i Ivar Aasentunet.
– Det gjorde det lettare å
vere festivalgjest og skape ei
roleg og intens festivalstemning, seier Widerøe.
Nordmenn et minst poteter i Europa,
melder NPK. Rettar som frosenpizzaen
tek over poteta sin plass på tallerkenane.
Ein ny botnrekord for poteteting kom
i 2009. No vil EU og den italienske stat
auke eksporten av nypoteter til Norge.
Dei siste samanliknbare tala frå jordbruksorganisasjonen FAOSTAT, viser at
kvar nordmann berre et 32 kilo poteter,
medan pastaglade italienarar åt 39 kilo
per snute.
– No må dei nesten bestemme seg
for kva dei skal prakke på oss, seier Ragnar Hovland i ein stutt kommentar.
– Dei kan ikkje få i både pose og sekk,
for å seie det på den måten.
Nekta å betala fartsbota
då ho kom på bokmål
Knut P. Bøyum i Fjærland fekk i sommar si
første fartsbot etter 25
år som trafikant. Men
då førelegget kom i
posten, var det skrive
på bokmål. Det kunne
ikkje Bøyum vera med
på.
(FIRDA) – Då var det ikkje nokon hugnad lenger, seier ein djupt
vonbroten nynorskfanatikar i
Fjærland.
10. juli var han på Vikingrock
i Gudvangen. På veg heim att har
han trakka litt hardt på gasspedalen, truleg oppglødd av god vikingrock, forklarer han. I alle fall
må han ha køyrt i 90 kilometer i
timen i 80-sona i den automatiske
trafikkontrollen, utan å registrera
noko blitslys.
Knapt ein månads tid etter
fekk han varsel om at han var teken i kontroll.
– Når du etter 25 år endeleg
får ei trafikkbot og melding om at
du vil få tilsendt eit forenkla førelegg, så stig forventningane. Så eg
gjekk der og venta på postdama.
Men då eg opna konvolutten med
bankande hjarte og skjelvande
hender, står det bokmålsord som
«overtredelse, siktede, kjørt, ilegges og forenklet forelegg».
– Magien var borte og heile
høgtida øydelagd, seier Bøyum
som fekk ei bot på 1600 kroner,
subsidiært tre dagar i fengsel.
Førelegget var utskrive av Politiets ATK-senter for Sogn og Fjordane politidistrikt.
FORENKLA: – Eg ønskjer ikkje å oppmoda om høg fart. Men når ein endeleg får ei fartsbot, så må ein i alle fall ha krav på at ho kjem på riktig målform, seier
nynorskfanatikar Knut P. Bøyum etter nedturen der det forenkla førelegget kom på bokmål.
Foto: Gaute Bøyum Dvergsdal
– Følte ho flein av meg
– Det var då eg tok til å lura. Politiet er eit offentleg tiltak, og det
går ikkje an å handsama ein lovbrytar på denne måten. Vi har
visse rettar, og éin av dei er at vi
skal tilskrivast på riktig målform.
Han ringde sakshandsamaren
og klaga si naud, der han forklarte
at ein stor dag plutseleg var gjord
liten.
– Dama var hyggjeleg og høfleg, men eg følte at ho sat og flein
av meg mens eg forklarte korleis eg
hadde det. Men problemet skulle
enkelt la seg ordna, eg ville få nytt
skriv på nynorsk om to dagar.
Bør vera unødvendig
Det stemte, og denne gongen var
det straks meir høgtid. No kan eg
NORSK TIDEND NR. 4 – 2010
godt skriva under at «sikta vedtek
førelegget», seier Bøyum.
– Det einaste eg kan klaga på,
er at forbrytaren er busett i Norge
og ikkje i Noreg, men det kan eg
leva med, legg han til.
Derimot tykkjer han alle skriv
til innbyggjarar i nynorskfylket
Sogn og Fjordane bør koma på
nynorsk. Sidemål får dei halda seg
med austpå, meiner han.
– Det burde ikkje vera nødvendig å måtta masa på offentlege
etatar om dette. Eg trudde Jens
Brekke hadde berga det meste,
men han har tydelegvis ikkje
køyrt for fort, seier Bøyum.
SIGURD LØSETH/FIRDA
[email protected]
Krava kjem automatisk på bokmål
Alle krav som Statens Innkrevjingssentral sender ut, er på bokmål. Om ein då ikkje bed om å få
det på nynorsk.
– Som ein offentleg etat fylgjer
me mållova, seier informasjonssjef Tore Bratt.
– Alle som skriv til oss på nynorsk, får svar på nynorsk. Er det
nokon som vil ha kravet sitt på
nynorsk, så får dei det. Utover det
er alt som kjem frå oss, på bokmål. Krav frå oss blir genererte
automatisk. Blir du fotografert
av ein fotoboks, blir det formidla
elektronisk, og eit brev blir skrive
ut utan at nokon har handsama
det manuelt. Hadde det vore eit
punkt om nynorsk eller bokmål
i dei sentrale registra som me
hentar ut adresser frå, ville det
sjølvsagt vore råd å senda ut krav
på nynorsk til dei som hadde valt
det. Men så lenge slik informasjon ikkje er lagra, er det uråd for
oss å vita om vedkomande vil ha
kravet på nynorsk eller bokmål,
seier Bratt.
– Burde ikkje noko av det de
sender ut, ha vore på nynorsk, t.d.
krava som går til Sogn og Fjordane?
– Det er ikkje opp til oss å vur-
dera, for det er språkpolitikk. Det
er i så fall noko Språkrådet bør ta
tak i. Me fylgjer berre lova, og der
står det ingenting om det.
– Vil Knut P. Bøyum få framtidige krav på nynorsk?
– Nei, det kan eg ikkje lova.
Me sender ut 1,3 millionar krav
i året. Sjølv om han no ligg inne
i vårt register som ein som vil ha
nynorsk, blir ikkje alle desse krava
sjekka manuelt. Difor får han truleg ei eventuell framtidig bot på
bokmål òg.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
5
KLAGA: Knut P. Bøyum i Fjærland fekk
fartsbot på bokmål, klaga og fekk henne
så på nynorsk.
Kva får TV2? TV2 får retten til å vera tilgjengeleg
for alle, jamsides med NRK-kanalane. Det
skal dei òg få pengar for. Kor mykje er ikkje
klart enno, men det skal vera «marknadspris». Mediejournalistane rekna seg fram til
at avtalen kunne gje TV2 ein milliard i heile
avtaleperioden. «Vi kan ikkje leva berre av lysingsinntekter», sa Hildrum til pressa då han
skreiv under avtalen, men det var ikkje dagen
«for å spekulera i tal». Same kor mange millionar det vert, er det liten tvil om at TVsjåarane kjem til å betala rekninga.
Hildrum lanserte avtalen som «ein stor
dag for TV2, stor dag for Bergen og ein stor
dag for norsk kringkasting». Det er lett å
seia seg samd. TV2 har vore viktig for Bergen, og TV2 har skapt seg ei eiga røyst (bokstaveleg tala) i norske nyhende. Det er godt
å vita at dette kjem til å verta vidareført.
Kva anna kan vi lesa ut av avtalen og tingingane? For det fyrste: at ein kanal på norsk,
med nyhende, mykje eigenproduksjon og
ei brei målgruppe, har vanskar med å generera nok reklamekroner. For det andre: at
det tek tid å byggja opp eit miljø som kan
levera ein slik kanal. I røynda var det berre
TV2 som kunne vinna tevlinga om å verta
formidlingspliktig allmennkringkastar, takk
vere redaksjonen i Bergen. Det kunne teke
kort tid å leggja han ned (slik somme frykta
ei stund hausten 2009), men det har kosta
både tid og pengar å byggja opp miljøet. Å
gjera det på nytt er det neppe nokon som
vågar.
Allmennkringkasting kostar. Ikkje berre kostar
det pengar for kommersielle kringkastarar,
fordi eit breitt programspekter ikkje kan
driva inn «nok» reklamekroner. Det kostar
òg pengar å byggja opp eigne, gode redaksjonelle miljø. TV2 kunne gjera denne oppbygginga då dei var einaste reklamekringkastaren på det gamle bakkenettet.
Faksimile frå Norsk Tidend nr. 4, 2010
9
103 bøker til barnehagane
I byrjinga av desember gjorde Naustdal Mållag sitt for barnehagekampanjen. Dei sende
ut ønskjelister til barnehagane, og kjøpte så
inn bøkene. Med stønad frå kultur- og oppvekstetaten i kommunen, litt eigne midlar og
gode tilbod på bøker frå mållaget sentralt og
Blåmann Barnebokklubb, kunne dei kjøpe
inn 103 barnebøker på nynorsk. Bøkene vart
ei flott førjolsgåve til barnehagane. Inger
Auflem og Arne Kleiva frå styret besøkte tre
sjølve, og Vevring og Mallasvik fekk bøkene
seinare grunna vegarbeid og vegstenging.
I tillegg delte dei ut materiell frå Noregs
Mållag, mellom anna liste over nynorske
barnebøker, eit lite songhefte og gode råd til
foreldre og tilsette.
lagsarbeid
– Regjeringa
må følgja opp
Noregs Mållag meiner regjeringa burde
synleggjera kor viktig
det er at barn møter
nynorsk tidleg.
– Me tykkjer heftet som regjeringa gav ut om språkmiljø og
språkstimulering, var veldig bra.
Men me meiner Kunnskapsdepartementet kunne gjort meir
for å visa kor viktig det er at
barnehagane brukar nynorsk.
Barna tykkjer ord og språk er
morosamt og spennande, seier
Hege Lothe, informasjonskonsulent i Noregs Mållag.
Politisk rådgjevar i Kunnskapsdepartementet
Sylvi
Bratten seier i ein e-post at
regjeringa har som mål at alle
barn skal ha god kunnskap i
norsk før dei byrjar på skulen.
– Det er eit mål å styrkja
norsk språk generelt og nynorsk spesielt. Ein grunnleggjande føresetnad for dette er
utvikling av gode haldningar
til eige språk hos barn og ungdom. Barnehagane har difor
ei viktig rolle i å byggja opp og
stimulera positive haldningar
til språk og den språkdelte kulturen i Noreg, seier Bratten.
– Dei som arbeider i barnehagar, har som mål å gi
ungane ein best mogleg start
på livet. Og dei veit at ungane
kjem til å møta nynorsken i
grunnskulen, seier Jens Kihl,
nestleiar i Noregs Mållag.
– Viljen er det ikkje noko i
vegen med, men utfordringa
ligg meir i tilgangen til litteratur
og tid og ressursar til å bruka
meir nynorsk, held han fram.
Konkrete tiltak
Informasjonskonsulent i Noregs Mållag Hege Lothe seier
dei ønskjer seg konkrete tiltak
som gjer det enklare for barnehagane å bruka nynorsk.
– Me meiner Kunnskapsdepartementet må løyva meir
pengar til innkjøp av bøker
både elektronisk og på papir.
I tillegg hadde me helst sett
at departementet informerte
foreldra meir om nynorsk i
barnehagen, seier ho.
Politisk rådgivar i Kunnskapsdepartementet Sylvia
Bratten skriv vidare i e-posten
at arbeidet med språkmiljøet
og språkstimuleringa i barnehagane er eit viktig satsingsområde.
– Strategien, der fylkesmennene og kommunane forvaltar lokale utviklingsmidlar og
kompetansemidlar til barnehagane, blir vidareført i 2011.
TONE GULLAKSEN
Nynorsk Pressekontor
10
Oppglødde barnehag
Det var berre godord å
høyra då Husnes mållag aksjonerte for meir
nynorsk i barnehagane.
Den landsdekkjande kampanjen
til Noregs Mållag viste att i Kvinnherad i form av bokgåver til barnehagane, inspirasjonskveld for
dei tilsette og song og opplesing
for dei minste.
Husnes mållag har vore i
dvale nokre år, og laget har vore
på nippet til å verta lagt ned. På
årsmøtet i 2010 greidde ein likevel å stabla eit nytt styre på beina
med Selma Ynnesdal, Anfinn Otterå og Øystein Skjæveland. Laget
vedtok at språkbruken i barnehagane skulle vera ei hovudoppgåve.
Difor passa det godt då Noregs
Mållag la opp til ein stor barnehagekampanje, og laget fekk mykje
drahjelp frå sentralt hald.
Sjølv om Kvinnherad kommune ligg i Sunnhordland og
tjukkaste nynorskland, er det
også her slik at mange barnehagar
har tenkt lite over kva språk dei
formidlar til ungane. Svært mykje
av både songar og høgtlesing har
vore på bokmål.
Bøker i gåve
– Me fann ut at det er mest å
vinna på å vera positiv og hjelpsam og gjera det lettare for barnehagane å bruka nynorsk, seier
leiar Øystein Skjæveland.
Heldigvis hadde Husnes mållag ein romsleg bankkonto, takka
vere tidlegare års arbeid med
sogeskriftet «Kvinnhersminne».
Difor kunne dei kjøpa inn dei to
songbøkene «Song for deg og
meg» og «Syng sjølv», nok til alle
dei aktuelle barnehagane. Laget
hadde også ein del andre barnebøker liggjande me ville dela ut.
– Planen var fyrst å reisa rundt
til kvar barnehage og diskutera
språkbruk og dela ut milde bokgåver. Men me fann ut at me heller ville be inn barnehagane til ein
inspirasjonskveld om språk og ta
opp saka samla. Me var så heldige
at forfattar Per Olav Kaldestad
kunne koma og lesa frå den nye
boka si, og leiar Håvard B. Øvregård i Noregs Mållag var i Sunnhordland denne veka og kunne ta
turen til Kvinnherad også, fortel
Skjæveland.
Laget la mykje krefter i å få
barnehagane til å verta interesserte i å møta fram. Dei ringde
rundt til alle barnehagane, sende
e-post og papirbrev og hadde
både lysing og pressemelding i
lokalavisene. Kampanjedagen 11.
november byrja med gjesting til
Husnes barnehagesenter, der Håvard B. Øvregård og Skjæveland
var rundt på avdelingane og las,
spelte og song for borna. Her var
lokalavisene bedne inn og skreiv
og fotograferte. Borna fekk utdelt
Noregs Mållag sitt fargehefte med
nynorske songtekstar, og såg ut til
å setja pris på det.
Godt frammøte
På kvelden hadde me fått låna biblioteket på Husnes. Me var spente
på kor mange som ville koma, og
vart gledeleg overraska. Heile åtte
barnehagar var representerte, med
til saman om lag 25 tilsette.
– Programmet var meint å
inspirera til betre innsats for nynorsken, og det trur eg me fekk til.
Per Olav Kaldestad opna og avrunda kvelden med å lesa frå den
siste diktboka si, «Med kråkenebb
og kråkeføter», ei bok som høver
godt for dei minste. Så hadde to
representantar frå Husnes barnehagesenter eit innlegg om kurset
dei har vore med på gjennom Nynorsksenteret. Dei kunne mellom
anna på storskjerm syna filmane
«Kråkebollebilly» og «Jakob og
Neikob» og fortalde at det også
finst ei nynorsk speleliste for musikk på nettstaden Spotify. -Les bøkene på nynorsk!
Håvard B. Øvregård hadde hovudinnlegget, og gjekk gjennom
både bakgrunnen for at mållaget
engasjerer seg i barnehagane, og
konkrete råd for å gje borna meir
nynorsk. Han understreka mellom anna at det er viktig at dei
minste også møter normalisert
nynorsk, sidan det er det dei skal
læra å skriva. «Les nynorskbøkene på nynorsk og bokmålsbøkene på dialekt», sa han mellom
anna.
På slutten av kvelden delte laget
ut bøkene til barnehagane. Attåt dei
to nemnde songbøkene fekk alle eit
Me har lagt til rette for
meir nynorskbruk i barnehagane i kommunen,
og skapt eit positivt
inntrykk av Mållaget
eksemplar av boka til Kaldestad
(med helsing frå forfattaren). To
barnehagar som ikkje kunne møta
denne kvelden fekk seinare tilsendt
bøker, slik at det til saman var ti barnehagar som fekk bokgåver.
– Me må seia at kampanjen
har vore svært vellukka, seier
Skjæveland.
– I alle fall dersom ein skal måla
etter responsen me har fått – både
på gjesting rundt i barnehagane og
på inspirasjonskvelden på Husnes
har det vore svært mykje positivt å høyra. Folk har sett pris på
bokgåvene og på at mållaget har
engasjert seg, har me inntrykk av.
Det var også positivt å oppdaga
at mange barnehagar alt hadde
ein medviten tanke om nynorskbruk. Nokre hadde engasjert seg
i kurs gjennom Nynorsksenteret,
og endå fleire var medlemer i Blåmann barnebokklubb. Også i dei
barnehagane som ikkje verka å ha
tenkt særleg gjennom språksaka,
var det berre positivt å møta.
– Det einaste ankepunktet
kunne vera at det var ingen som
melde seg då me ymta om at
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Barnehagebarn får betre språk enn heimebarn
(NPK-NTB): Barn i barnehage har betre
utvikla språkkunnskapar enn barn som blir
passa heime av foreldre, dagmamma eller i
barnepark, ifølgje ei undersøking frå Folkehelseinstituttet.
Folkehelseinstituttet (FHI) har studert
nærmare 20.000 barn i Noreg.
– Vi har målt språkdugleiken til barn i
ulike passordningar. Vi ser at det er færre
barn i barnehage som har sein språkutvikling enn det som er tilfellet blant andre
barn, seier doktorgradsstipendiat Ratib
Lekhal ved FHI til Vårt Land.
FHI har også sett på betydninga av foreldreinntekt, morsmål og alder. Men dette
endrar ikkje konklusjonen om at barn i
barnehage har betre språkutvikling enn
dei som ikkje går i barnehage.
– Hausten 2011 vil FHL samle inn cirka
30.000
30 000 spørjeskjema frå barnehagane og
då vil vi få betre haldepunkt for kva som
går føre seg i barnehagen og som verkar
positivt på utviklinga til barna, seier Lekhal.
(©NPK)
VAL
gar i Kvinnherad
2011
PARTIPROGRAM:
Valflesk
på nynorsk
LOKALVALKAMPEN avgjer om det kjem folkevalde til makta som ynskjer å gje nynorsken
gode vekstvilkår. Noregs Mållag har sett opp
fire sentrale punkt for få til partiprogram
som er til gode for nynorsken. Dei fire hovudemna er barnehage, skule, integrering og
kommuneadministrasjon.
Det er sendt brev til dei sentrale partikontora der ein ber om at partia oppmodar
eigne lokalparti om å ta med nynorsken i
valprogrammet. I tillegg har alle lokallag fått
brev frå styret i Mållaget der dei vert oppmoda om å engasjere seg i valkampen.
Nestleiar i Noregs Mållag, Jens Kihl, har
fleire gonger teke til orde for at valkampen
er ein viktig arena for Mållaget. Han har ansvaret for valarbeidet i styret.
– Det er flott om lokallaga kontaktar
partia lokalt dersom dei har andre saker dei
meiner partia bør ta med i programma sine.
Slik sikrar vi at flest mogleg parti hugsar på
målsaka dei neste fire åra, og at veljarane
veit kva parti dei bør røyste på dersom dei er
opptekne av stoda for n ynorsken, seier Jens
Kihl, nestleiar i Noregs Mållag.
VIKTIG ARBEID : – Det viktigaste arbeidet for
nynorsken blir gjort lokalt, og det er difor
viktig at lokalparti forpliktar seg gjennom
valprogrammet til å fylgje opp dette, seier
Jens Kihl. Dei fire framlegga frå Mållaget
er mest retta mot nynorskkommunar, men
vonleg kan dei vere til inspirasjon òg for
kommunar flest.
Husnes mållag også tek mot nye
medlemer som set pris på arbeidet vårt. Men me får tru at me
både har lagt til rette for meir nynorskbruk i barnehagane i kommunen, og dessutan skapt eit positivt inntrykk av Mållaget, som
kan vera nyttig ved seinare krossvegar. Så får me vona at me greier
å gjera noko meir i tida framover.
Me ynskjer andre mållag lukke
til med barnehagekampanjen!,
avsluttar Skjæveland.
HEGE LOTHE
[email protected]
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
OVER: Styrar Gro Rusten i Handeland friluftsbarnehage viser
fram den nynorske adventskalenderen barnehagen har fått i
førjulsgåve frå Husnes mållag.
Foto: Øystein Skjæveland
LESEGLEDE: Håvard B. Øvregård les for borna i Husnes
Foto: Øystein Skjæveland
barnehage.
FIRE FRAMLEGG: Barnehagane: Alle barnehagar i kommunen skal ha eit rikt tilfang av nynorsklitteratur og anna nynorskmateriell, og
dei tilsette skal få opplæring i korleis dei kan
gje ungane ei fleirspråkleg barnehagetid.
Skule: Alle nynorskelevar skal få rettane
sine oppfylte når det gjeld nynorske læremiddel. Skulen skal aktivt ta i bruk nynorskstimulerande tiltak i undervisninga, som
bruk av nynorske nettsider, nynorsklitteratur
og liknande. Kommunen skal ikkje kjøpe inn
læremiddel som berre ligg føre på bokmål.
Integrering: Alle vaksne innvandrarar
til kommunen skal få norskopplæring på
nynorsk, og dei pedagogisk tilsette skal få
kursing i korleis dei kan lære bort nynorsk
og lokal dialekt til innvandrarar.
Kommuneadministrasjonen: Dei kommunalt tilsette skal få kurs i god nynorsk
språkføring for å betre kommunikasjonen
med innbyggjarane i kommunen.
Dersom du, partiet ditt eller lokallaget ynskjer meir informasjon om tiltaket eller har
andre spørsmål, er de hjarteleg velkomne til
å kontakte Noregs Mållag sentralt.
HEGE LOTHE
11
Rammevilkår for bibliotek, språk, ku
Den digitale revolusjonen er snart fullført. Me har på få år gått frå eit heilanalogt samfunn til eit snart heildigitalisert samfunn. Nær sagt alt som
kan omformast frå atom til bits, vert råka av dei såkalla disruptive kreftene.
Denne kronikken freistar å gje eit historisk tilbakeblikk på kva desse drivkreftene eigentleg er for noko, og korleis samfunnet kan tilpasse seg desse
kreftene for å nå dei høgstliggjande måla for eit godt samfunn.
The Complete Works of Homo Sapiens,
Unabridged
For dei aller fleste av oss så ser den digitale omkalfatringa
av samfunnet ut til å vere noko nymotens greier. Ikkje
noko kunne vore meir feil. Sjølve ideen om at to tal, null
og ein, kunne endre alt rundt oss, går tilbake til 1600-talsfilosofane Thomas Hobbes, John Wilkins og Gottfried
Leibniz (Dyson 20). Alan Turing bygde vidare på desse
tankane då han skreiv ned førestillinga om ei datamaskin i
1936. Med null og ein så kunne alt som fanst skrivast ned
til minste detalj, i teorien. Me har kome eit godt stykke på
veg, men me er langt frå ferdige.
Pynt og fjas, vitskap og Internett
Sjølve teorien om digitalisering er altså gamal, men kva
med Internett, Google og Twitter, det må vel vere nymotens greier? Nei, også her går historie med klåre linjer
500 år tilbake i tid, og pussig nok så er det sannsynlegvis
hoffa i Europa sin iver etter pynt og fjas for å vise seg fram,
som er den viktigaste årsaka til korleis både Internett,
Google og Twitter er konstruerte, utforma og fungerer.
Det har å gjere med at vitskapen på 1500-talet gjekk frå
å vere løynde aktivitetar for utvalde elitar, for å avdekkje
«naturens løyndomar», til å verte det stikk motsette. Frå
og med Kopernikus i 1543 gav ut avhandlinga som prova
at jorda ikkje kunne vere sentrum i universet, byrja hoffa
i Europa å verte svært opptekne av å skaffe seg dei mest
prominente naturfilosofane. For å få tilsetjing ved eit hoff
så laut ein verte vidgjeten, og når ein fyrst vart tilsett, så var
oppgåva å gjere seg stadig meir vidgjeten slik at ein kunne
sanke ære for herskarane. Galileo Galilei er eit døme på
korleis ein kunne utnytte dette finansieringssystemet fullt
ut. Han la seg i selen for å lage så gode teleskop som overhovudet mogleg og kalla opp ein av Jupiters månar etter
sjefen; hertugen av Toscana. Då hertugen vitja andre hoff
ikring Europa, hadde han med seg dette teleskopet så dei
andre herskarane kunne få sjå månen som bar hans namn.
Herskarane hadde også andre grunnar til å tilsetje dyktige
naturfilosofar, men pynt og fjas vart langt viktigare enn nyttige føremål for finansieringa av vitskaplege aktivitetar. På
grunn av dette vart det så uendeleg mykje meir effektivt å
dytte ut så mange og gode vitskaplege resultat som mogleg
samanlikna med tradisjonen frå middelalderen der det var
om å gjere å halde mest mogleg for seg sjølv eller innan ein
liten krins med rettenkjande religiøse.
Opplysningstida og anti-opplysninga
Den vitskaplege revolusjonen på 1500-talet vart forsterka
av ynsket om pynt og fjas, som på nytt medførte ei enorm
brevskriving i vitskaplege krinsar. Det vart etterkvart
vanskeleg å halde orden på alle breva, så dei vart bundne
saman i tidsskrift. Eit av desse tidsskrifta, som blant anna
hadde arva namnet «letters» i tittelen, Philosophical Letters frå The Royal Society, byrja også å setje rykteoppbygginga i system med det såkalla «fagfellevurderingsystemet”. For å få publisere arbeida sine så måtte eit utval med
likemenn vurdere om arbeida var gode nok. Dette medførte at den pyntfikserte tradisjonen fekk endå meir vind
i segla, og moderne vitskap vann ein fullstendig siger over
den gamle religiøst styrde skolastikken. Utpå 1700-talet
byrja den såkalla skotske opplysninga, og etterkvart den
franske. Framstegstanken vart oppfunnen, individet fekk
sine menneskerettar og demokratiske grunnlover vann
fram i USA og Europa. Dette var også med på å påverke
dei opne tradisjonane i vitskapen. Ein sterk reaksjon på
denne individualistiske og rasjonelle vitskapen dukka
opp i samband med romantismen og anti-opplysninga,
med Herder som ein framståande representant. Antiopplysningsfilosofane meinte at for å dyrke fram det beste
i kulturen, måtte ein kjempe mot multikulturalismen som
den franske revolusjonen sette ein strek over. Helst skulle
ein undertrykkje og vere dauv for alt anna enn det kulturfremjande. Det filosofiske fundamentet for fascimen,
sensur og overvaking vart skapt.
Dei mertonianske normene 1942
Robert Merton samanfatta dei vitskaplege normene som
hadde danna seg gjennom hundreåra etter den vitskaplege revolusjonen i forkortinga CUDOS i 1942. Desse
normene inneheld element frå både den opne vitskaplege
revolusjonen og tankane frå opplysningstida som hadde
vorte markante innslag i både vitskapen sjølv og vitskapen
sine arbeidsformer. Ein skulle ikkje berre studere individa,
men også tilleggje individa universelle vitskaplege «menneskerettar”. CUDOS tyder kommunalisme (alle vitskaplege resultat er åtte av alle), universalisme (kven som helst
kan medverke), nøytralitet (i høve til personlege interesser) og organisert kritisk gransking (fagfellesystemet).
Desse normene hadde vore ei meir eller mindre usynleg
vitskapleg grunnlov i fleire hundre år, og har seinare vore
retningsgjevande for forskarar over heile verda.
Den opne revolusjonen i ei digital tid
Då datamaskinene vart moglege å konstruere, så vart dei
sjølvsagt som skapte for å arbeide innunder eit vitskapleg
regime som var som skapt for desse maskinene. Den opne
vitskaplege kulturen med krav om fagfellevurdering og
at det skulle vere mogleg å etterprøve det som var gjort,
førte til framveksten av open kjeldekode på austkysten
i USA på 1950-talet. Seinare vart open kjeldekode ein
føresetnad for framveksten av Internett-tenester som
Facebook, Ebay, Google, Twitter, Paypal. I dag er open
kjeldekode ein føresetnad for rekneintensive operasjonar
som å simulere kjernefysiske reaksjonar og kartlegging
av DNA. Den opne vitskaplege revolusjonen har ikkje
hatt noko problem med å gå inn i den digitale tidsalderen,
tvert imot, han har snart smitta over på alt som er. ARPANET (1969), og seinare World Wide Web (1989) vart
utforma av vitskapsfolk, etter vitskaplege tenkjemåtar, og
for vitskaplege oppgåver. Det berande prinsippet var opne
standardar den gongen, og er det i høgste grad i dag også.
Tilgangsopen kommunikasjon vart skapt etter dei vitskaplege normene i 1967 med katalogen ERIC, og utgjer i
dag om lag 20 prosent av alle vitskaplege publikasjonar.
Kva med avisene, forlaga, CD-platene,
musikkindustrien, overlever dei?
Rupert Murdoch driv i desse dagar med storstilte eksperiment for å selje avisene sine over Internett og som applikasjonar for Apple iPad. Fram til no har betalingsmurar
At nynorskleksikonet Allkunne derimot
har valt å truga Wikipedia med krav om
erstatning, kan vise seg å verte nynorskrørslas
største strategiske bommert nokon gong
12
for å lese aviser og magasin vore mislukka med veldig få
unntak. Årsakene er sikkert mange, men ei forklaring kan
vere at når folk fyrst har sett seg ned i godstolen for å lese
aviser og dei vert bedne om å dra fram kredittkortet for
å betale, så hoppar dei like gjerne til noko anna interessant. Dessutan så har folks oppfatning av verdi forandra
seg radikalt i samband med overgangen frå atom til bits.
Folk ser verdien i ei trykt avis, men ikkje i ei elektronisk fil.
Platebransjen opplever dei same problema. Folk er ikkje
lenger interesserte i å kjøpe CD-plater, og på Internett er
alle platebutikkar tilnærma like. Kopisperrer er det ingen
av dei som kan ha lenger fordi folk har så mykje musikk at
dersom dei skal gjere musikk med kopisperrer tilgjengeleg
til alle dingsar dei til kvar tid har, så får dei fort dagar og
veker med arbeid. De Lillos slepper all musikken heretter
gratis og fritt av di dei ikkje tener serleg pengar på platesal
likevel. Og sjølv om artistar ikkje tener nemneverdig på
Spotify, så er det snart ingen som har råd til ikkje å vere
der. Skilnaden på piratkopiering og Spotify nærmar seg
null. Når det gjeld forlag, så er det ein tydeleg trend å
hoppe over forlagsbransjen. Forfattarar som legg alt fritt
ut, tener meir pengar på å selje filer til nedlasting eller
«trykt på etterspurnad»-bøker enn dei ville hatt ved å gå
gjennom eit tradisjonelt forlag. Privatpersonar tener godt
med pengar med å publisere såkalla indiebøker fordi dei
treng berre å selje brøkdelar i tal bøker som sjølvpubliserande forfattar samanlikna med å publisere via forlag. Piratkopiering er meir å rekne som reklame, og så lenge folk
synest noko har ein fornuftig pris, er betalingsviljen framleis sterk nok til at det vert bra sal. I tillegg har det dukka
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Foto: Paweł Kryj/stock.xchng
ultur og vitskap i det 21. hundreåret
At nynorskleksikonet Allkunne derimot har valt å truga
Wikipedia med krav om erstatning, kan vise seg å verte
nynorskrørslas største strategiske bommert nokon gong.
Overvaking og intellektuell eigedom
opp ei rekkje nye forretningsmodellar. Hollywood tener
i dag meir pengar på t-skjorter og leikety enn på film, og
Newsgrape, Groupon, Flattr, Spotify, Airbnb og ei rekkje
andre forretningsmodellar dukkar opp som paddehattar.
Samle lokalt-dele ut globalt
Google Books og Europeana er to gigantiske internasjonale digitaliseringsprosjekt med om lag 15 millionar
bøker kvar. I tillegg har me Amazon, Barnes & Nobles og
Apple iTunes. Biblioteksdirektøren på universitetsbiblioteket på Harvard, Robert Darnton, er godt i gang med å
sanke støtte til å skape ein amerikansk versjon av Europeana. Biblioteka er med andre ord i full gang med å samle
lokalt, det vil seie skanne sine eigne samlingar, og tilby dei
gratis til alle som har ei datamaskin og tilgang til Internett.
Også bibliotekbrukarane kan få same lagnad ved at dei
etterkvart brukar biblioteket som ein stad der dei utnyttar
fordelane med menneskeleg samvere til å skape materiale
som dei deler med verda. Serendipitet er stikkordet. Me
har alt ifrå seglforeiningar og politiske parti med aktive
nettstader, men somme tider treng folk å møtast andlet
til andlet. Å planleggje kva ein skal oppdage, for så å oppdage det, er ei sjølvmotseiing. Difor møter ein ikkje opp
i den lokale fiskeforeininga eller lokalhistorieforeininga
om ein ikkje alt har oppdaga at ein har desse interessene.
Litteraturhuset i Oslo fungerer annleis. Her har ein reelle
sjansar til å oppdage magien ved serendipitet, og Litteraturhuset har tydelegvis skjønt noko IKEA-entreprenør
Ingvar Kamprad skjønte heilt ifrå starten; mat og drikke.
Bibliotekvesenet sine verdikjeder vert snudde på hovudet
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
ved å samle bøker frå heile verda til lokalt utlån, til å samle
lokalt til global nedlasting eller strøyming.
Tilhengjarar av fri kultur og tradisjonell intellektuell eigedom ser på kvarandre gjensidig som mørke krefter. Den
eine prøver å byggje ned friksjon, medan den andre prøver
å vedlikehalde insentiv for produksjon. Begge leirar ynskjer
å maksimere kvalitet og mengda kulturelle og vitskaplege
arbeid. Den eine leiren ynskjer å fjerne mest mogleg overvaking, medan den andre prøver å innføre global overvaking
gjennom internasjonale organisasjonar som ACTA. Niall
Ferguson har eit interessant perspektiv, han seier at Vesten
sitt fem hundre år lange hegemoni er over, og at Kina kan
gå forbi USA når som helst som økonomisk, og seinare som
militær supermakt. Han fortel vidare at det einaste kortet me
har att i konkurransen «Vesten mot resten» er demokratiet
og ytringsfridomen. At grovt rekna alle OECD-landa no
legg opp til total overvaking, er difor neppe det luraste dei
kan gjere for å verje om dette siste kortet på handa. Attpåtil
å prøve å hindre den definitivt mest effektive modellen for
kulturell og vitskapeleg produksjon, å leggje press på dei kryaste vestlege verdiane som menneskerettar og ytringsfridom
er som å pisse i buksa, trur eg. Å støype den digitale framtida
etter analoge prinsipp kjem aldri til å fungere, trur eg. Intellektuell eigedom er for det fyrste ikkje eigedom, og om ein
skal nytte dette ordet, så er det privat eigedom til vernetida
går ut, og offentleg for alltid etterpå. Den frie kulturen og
kunnskapen er råstoffet for ny omdreiing i samfunnsmotoren, og for lange drag mellom ny fylling av sylinderen fører til
at det går for sakte. Reglar og økonomiske insentiv har to ting
felles, det vert mykje advokatmat og raudt limband av det.
Ronald Coase sa det treffande då han fann opp teorien om
transaksjonskostnader: når hindringane ved å la marknaden
ordne opp er fleire enn når ein gjer dei same prosessane innanfor eit føretak, så veks føretaka. Når kostnadene (til dømes
administrative) er større innan føretaka enn i marknaden,
så minkar storleiken på føretaka. Verdiskapinga i samfunnet kan vere upåverka av organisasjonsformene. Å erstatte
materiell kapitalisme med draumen om ein intellektuell kapitalisme med proprietære eigenskapar er som å tvinge ein fisk
til å flyge, ein skal avle bra lenge før det let seg gjere.
Nynorsken sitt potensiale til å vere in
Folkeopplysning og særprega samfunnskritikk har vore
nokre av nynorskrørsla sine viktigaste bidrag til samfunnet opp gjennom tidene. Nynorskrørsla gjorde at både
europeisk intellektuelt tankegods nådde landet og at
underklassane i utkantstrok fekk sjølvtillit i utdanningssystemet. Det spesielle særpreget på samfunnskritikken
frå nynorskrørsla kan kanskje ha noko å gjere med ein viss
distanse til «makta sine sentrifugalkrefter» ved å halde på
dialekten og ha sitt eige skriftspråk. Distanse til samfunnet var i alle fall Torstein Veblen sitt utgangspunkt då han
i 1919 vart oppmoda av den sionistiske rørsla om å skrive
noko positivt om jødane sitt krav på Palestina. Dei fekk eit
svar som dei neppe hadde rekna med då han skreiv at han
ikkje ynskte at jødane skulle få sitt eige land. Då ville nemleg verda gå glipp av dei viktige intellektuelle bidraga frå
jødane som var prega av at dei såg samfunnet dei sjølve
levde i, utanfrå. Eg veit ikkje om denne kritiske distansen
også kunne høve for forklaringa på nynorskrørsla sine bidrag, men nynorsken burde tenkje på om ein kan freiste å
dyrke fram både avansert vitskap og folkeopplysning også
i framtida. Menneska er veldig på jakt etter å styrkje ein
identitet dei vil vere, ofte meir enn nokon som helst rasjonelle pengemotiv. Kven veit om nynorsken kunne vorte
noko som representerer noko særmerkt og innovativt?
Kva om nynorskfolket hadde gripe sjansen med å lage
den nynorske wikipediaen til Noregs største leksikon?
Konklusjon
Om to år byrjar Google og ei rekkje andre investorar å
skyte opp opptil 90 lågtsvevande satellittar som vil gje opptil terrabits-linjer med låge prisar og nær sagt same farten
som fiberbreiband. På om lag same tid får dei
fattigaste i verda sannsynlegvis gratis leseplater med tanke
på framtidige marknadsinteresser. Alt vil verte påverka av
overgangen frå atom til bits. Alle institusjonar, næringslivet,
kulturlivet og vitskapen vil tene på å posisjonere seg ut frå
desse realitetane. I motstanden mot denne omforminga av
samfunnet, er det siste ein bør gjere å kaste vrak på Vesten
sine grunnleggjande tradisjonar som har gjort milliardar av
menneske frå slavar til frie menneske. Gløymer me historia, så veit me korkje kva me driv med eller kven me er.
(2011). «Flatworld Knowledge» from http://www.flatworldknowledge.
com/.
David, P. A. (2008). «The Historical Origins of ’Open Science’: An
Essay on Patronage, Reputation and Common Agency Contracting
in the Scientific Revolution.» Capitalism and Society 3 (2).
Dyson, G. (2005). «THE UNIVERSAL LIBRARY.» Edge 174
(november).
Hofseth, A. (2011). Overlever musikken CD’ens død? del 1 NRKbeta,
NRK.
Wikipedia Mertonian norms. Wikipedia.
13
Foto: Samlaget
ragnfrid trohaug
Hallo! Er du der,
kjerneområdenynorsking?
OPPLEV
-Eg blir s
seier Gu
med pal
-Eg er ei
isralittar
narar i d
Som nynorskskrivande nordlending busett i bokmålshovudstaden Oslo, er eg van med sukking austfrå og hovudristing nordfrå når temaet blir nynorsk og nynorsklitteratur. Både som forfattar og forleggar er eg blitt godt
trena i å snakke suverent om den nynorske barne- og
ungdomslitteraturen til bokmålsbrukande folk. Dei veit
ofte ikkje at denne litteraturen finst, men blir gjerne
himmelropande begeistra når dei er gjort merksame på
Maria Parrs bøker eller dei gode, nynorske ungdomsromanane som har fått Bragepris eller Upris.
Det å kunne gi folk ei lita språklig og litterær
eurekaoppleving i ny og ne, er slikt som gjør kvardagen artigare, og om ein litterær pris kjem på kjøpet, er
ingenting betre.
I begynninga tenke eg at det heldigvis fanst stader der
vankunna ikkje eksisterte, plassar der den nynorske
barne- og ungdomslitteraturen stod spikra og tydeleg
i hovudet på folk, ja ein heil region, også kalla kjerneområdet. – Ja, ja, tenkte eg om lærarane inst inne på
Hedemarken ikkje var så himla opptatt av litteratur
på nynorsk, eller inspektøren ved ein nordnorsk skole
sukka over sidemålet. – La gå, vi har jo alltids kjerneområdet. Tanken på dette geografiske området der
nynorsken finst som hovudmål, var ei god trøst. Heilt
til eg for nokre år sidan som fersk forlagsredaktør (med
forfattarbakgrunn) stod med begge beina solid planta
på eitt av lærarromma i kjernen.
– Da finst ikkje nåke nynorske barne- og ungdomsbøker,
sukka ein resignert lærar i tjukkaste nynorskland; ja
til og med i den kommunen som skryt av å ha den
einaste nynorskbyen i landet. Det var då, nett i denne
augneblinken kjente eg ei klam kulde i brystet og
tenkte: – No er endetida nær.
For om læraren i ein nynorskkommune hadde like
lite innsikt i den nynorske barne- og ungdomslitteraturen som dei øvst nord og inst aust hadde, kor kunne
ein då finne denne kunnskapen? Berre hos utflytta nynorskbrukarar med høgare utdanning, busett i byane,
dei som pushar eige mål på bokmålsungane sine som
ein del av den viktige kulturelle danninga? I den kulturelle skolesekken der enkelte nynorskforfattarar er ute
på turné? Berre hos ungdommane i Upris-juryen?
I åra som er gått, er eg blitt meir og meir klar over at foreldre, lærarar og ungar i det nynorske kjerneområdet
ikkje nødvendigvis er over gjennomsnittet interessert i
eller informert om, den nynorske litteraturen som finst.
Dei vel ikkje ei bok fordi ho er på nynorsk, men rynkar
ikkje på nasen av om ho er det, heller. Dette er nok
gammalt nytt for mange Norsk Tidend-lesarar, men
likevel verdt å repetere. For om formidlarane og foreldra i kjerneområdet ikkje aktivt orienterer seg og leitar
fram nynorskbøker til ungane, kva slags språkbrukarar
får vi då? Blir dei dugelege? Trygge? Trufaste?
Då Nynorsksenteret og Samlaget gav ut boka Les
for meg!, ei bok som blei gitt i gåve til barnehagar
rundt om i landet, viste ei undersøking at berre ein
av tolv førskolelærarar i Ørsta/ Volda-området, tjukkaste nynorskland, aktivt brukte nynorske barnebøker
i barnehagesamanheng. Dei fleste hadde ikkje tenkt
over at det var ei problemstilling. I eit slikt perspektiv
blir ein endå sikrare på at Mållagets barnehagekampanje er viktig. Kva meir kan vi gjøre? Korleis skal
folk bli merksame på kva som finst og at dei aktivt
må bruke denne litteraturen om ein skal få stødige
nynorskbrukarar? I løpet av fire år har tre Brageprisar
for barne- og ungdomslitteratur gått til ei bok på nynorsk, og tre av fire gongar har ei nynorskbok vunne
ungdommens eigen litteraturpris, Uprisen. Så bøkene
finst, og eit begeistra publikum finst, ironisk nok er
dei fleste frå bokmålsland. Er det sidemålselevane
som bryr seg mest om nynorskbøker? Korleis bli
profet i eige nynorskland? Dette grublar eg på. Og eg
kjem til å gruble vidare.
NRK lagar nokre av dei beste
radiodokumentarane i verda.
Kari Hesthamar forklarer oss
kvifor.
KARI HESTHAMAR
Prosjektleiar for NRK Radio
Fødd i Ullensvang i Harda
Utdanna journalist, og h
sidan 1996, frå 1998 m
mentar
Har motteke ei rad internas
programma sine, mellom
og Prix Europa
– Ein takkar jo ikkje nei til eit slikt tilbod,
seier Hesthamar.
I fjor kom det ein e-post til Radiodokumentar-redaksjonen. Den var frå
Tonje Aursland, eks-kona til Karl Ove
Knausgård. Band fem av Min kamp
handla mykje om Aursland og det var
eit renn av journalistar som gjerne ville
ha ein kommentar frå henne. Aursland
kjende seg låst. Ikkje nok med at Knausgård hadde bretta ut samlivet deira, men
om ho tok til motmæle, ville ho berre bli
møtt med hovudristing. Det var kunst
og ho vart rådd til å sitje i ro og berre
late det heile gå over av seg sjølv. Men
kvifor kunne ho ikkje få lov til å seie i
frå? Kvifor var det slik at kunstprosjektet
stod over henne som person? Ho følte
seg som eit offer og ville gjerne ta til
motmæle. Og no ville ho gjere det i ein
radiodokumentar.
– Ho hadde eit ynske om å fortelje si
historie og samstundes ha ein viss kontroll, seier Hesthamar.
– «Tonjes versjon – ein radiodokumentar om å bli ufrivillig romanfigur»
var ein kombinasjon av opptak ho gjorde
sjølv og intervju der eg var med. Til
slutt redigerte eg dette saman. Ho ville
fortelje sin versjon på sine premissar
og syne fram kva kostnader det har å
bli utsett for noko slikt. I dette ligg det
nyansar og ulike problemstillingar. Ein
radiodokumentar er førti minutt, og
dermed har ein tid til å vise fram desse
nyansane.
Hjarte og hovud
NRK Radiodokumentaren er eit program som blir sendt på NRK P2 kvar
laurdag med reprise på sundag. Programmet er mellom dei mest populære
programma på P2 med om lag nitti
tusen lydarar i snitt, og tal
I tillegg kjem dei som har l
som podcast eller høyrt pr
nettradioen. Programmet
dokumentaravdelinga i NR
Kari Hesthamar har arb
grammet i ti år, og i januar
sjektleiar og ansvarleg reda
vunne ei rekkje prisar for d
sine, mellom anna «So long
som seinare vart til ei bok.
visjon for kva dei skal halde
– Gjennom oppleving v
semd. Me er ein del av den
INGSRADIO
sjuk når eg ser enkelte av dei,
unnar, som samanliknar seg sjølv
estinarane.
in palestinar, naboane mine er
r, og kommunen det er amerikadette tilfellet.
(Frå “Bømlos lille Beirut. Ein dokumentar om
ein veg og ein nabokrig” av Kari Hesthamar.)
odokumentar
nger
har jobba i NRK
med radiodoku-
sjonal prisar for
m dei Prix Italia
let er stigande.
lasta han ned
rogramma i
er ein del av
RK.
beidd med provart ho proaktør. Ho har
dokumentarane
g, Marianne»
Ho har ein klår
e på med.
vekkje merkn undersø-
kjande journalistikken i NRK, men me
er ikkje gravande journalistar i vanleg
forstand. Me prøver å kombinere gravinga med ei oppleving og skal undersøkje samtida på andre vis. Sjølv om dokumentarane har eit personleg uttrykk og
ofte kan vere eit portrett, så må det alltid
vere ein himmel over. Det må vere noko
allment der, noko lydarane kan knyte seg
til. Målet er å lage dokumentarar som
rører både hjarta og hovudet.
– Det varierer. Av og til kjem historia
til deg. Eg kan møte nokon sosialt som
fortel noko som ein heng seg fast ved.
«Den brune pakken» kom til meg via ein
ven av ein kollega. «So long, Marianne»
kom frå at eg las om at Cohen hadde
hatt ein norsk kjærast og byrje å lure på
kva det var for ei historie. Eller så kan eg
ta utgangspunkt i ein tematikk, t.d. om
korleis det er å vekse opp på barneheim
i dag.
Samarbeider
Evaluerer kvarandre
Dette var noko Hesthamar lærde seg den
harde vegen. Ein av dei fyrste dokumentarane ho ville lage, var om ei lita bygd
som hadde blitt hardt råka av Alexander
Kielland-ulukka. Alle kjende nokon som
hadde omkome og spørsmålet var korleis dei levde med ulukka ti år etter.
– Eg ringde til presten som hadde drive
mykje med sorgarbeid for å høyre om korleis eg kunne gå fram, seier Hesthamar.
– Då spurde han meg om kvifor eg
hadde lyst til å lage ein dokumentar om
akkurat det. Og eg kunne ikkje svare han.
Sidan vore eit heilt sentralt spørsmål for
meg. Det finst mange gode historier der
ute, ting som sikkert kunne blitt ein radiodokumentar, men om ein ikkje greier å
svare på det spørsmålet, så må ein finne ei
anna historie.
– Korleis går du fram for å finne desse
historiene?
– Er det så personleg som det høyrest ut
som?
– Ja, det må gjennom deg og ut. Det
er då det blir interessant. Når eg skal
finne ut kva ting eigentleg handlar om,
så må eg finne ut kva det fortel til meg
som person. Eg likar det når programskaparen syner ein vilje, at han vil noko.
Men alle programma er eit samarbeid.
Det er journalisten som kjem opp med
ideen, og det er han som har siste ordet
til korleis det blir til slutt. Men gjennom
heile prosessen er det alltid ein rettleiar
med, ein som vurderer sjølve ideen,
korleis ein skal nærme seg prosjektet,
kva som er ein god dramaturgi og heilt
til den siste redigeringa. Til slutt skal alle
dei andre vere med å evaluere programmet. Dette er noko av grunnen til at me
gjer det så bra. Systematisk deling av
kunnskap.
– Men det er jo ein veldig variasjon i
programma?
– Alle skal få ha sitt eige uttrykk, og du
kan høyre at me har ulike stilar. Det ligg i
oppdraget vårt at me skal eksperimentere
med radioformatet. Det er likevel ting
som ein treng hjelp med, som t.d. etiske
vurderingar og erfaringar med munnlege
forteljartradisjonar. Det å gje folk bilete i
hovudet, gje dei rom til å dikte med, ut frå
sine eigne erfaringar. Viktigast er likevel at
det fungerer som program. Førti minutt
er lang tid på radio, og det gjeld å halde
interessa oppe. Det nyttar ikkje å kome
med dei gode poenga femten minuttar ut
i programmet.
– Det er mykje snakk om nedskjeringar på Marienlyst for tida. Ein skulle jo
tru at de stod lageleg til for hogg. Å bruke
to-tre månader på eit program høyrest jo
ut som luksus. Korleis greier de å unngå
det?
– Berre kvalitet. Om det høyrest ut
som andre ting, så har me ikkje lukkast.
Difor er det så viktig med systematisering av arbeidet. Difor kan det kome inn
heilt ny journalist i redaksjonen og vinne
Prix Europa med sin fyrste dokumentar,
noko som jo har hendt. Det har sjølvsagt
med å gjere at journalisten er dyktig,
men vedkomande har ikkje gjort det
åleine. Det er tilrettelagt her, me har eit
høgt fagleg nivå og evaluerer oss sjølve
heile tida. Standarden er at me skal vere
best i verda på radiodokumentar. Vidare
skal me dele aktivt, både internt på huset
ved å undervise i intervjuteknikk, og
eksternt ved t.d. journalistutdanningane.
Så me må vere skitflinke, så enkelt er det.
Kjenner seg priviligert
I 1998 var Kari Hesthamar på SKUPkonferansen i Bodø. Det er eit seminar
for undersøkjande journalistikk og
Hesthamar arbeidde då i NRK Rogaland.
Der heldt Gyrid Listuen eit føredrag om
radiodokumentar og spelte av sin eigen
dokumentar «En surrebukk under stjernehimmelen». Hesthamar hadde aldri
høyrt noko tilsvarande. Ikkje sidan ho
vart oppslukt av Barnetimen og høyrespel medan ho som lita stod ute og pitla
eple heime på garden. Det var opplevinga. Radio rett i mellomgolvet. Etter
føredraget gjekk ho rett bort til Listuen
og sa: «Eg òg vil lage slikt!» Eit halvt år
seinare ringde Listuen og sa at det var
eit ledig vikariat i redaksjonen, så om
ho hadde nokre idear, så var det berre å
kome med dei.
– Det er ein privilegert jobb. Ein får
drive på med noko ein tykkjer er kjekt, og
saman med andre som brenn for det same.
Eg får utforske både form og innhald, og
eg får tid til å gjere det. Det er eg ekstremt
takksam for.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
Ein stridsma
Henrik Rytter og nordisk folkeånd
«Norden har ordet» er eit varsku frå ein norsk intellektuell som klårt
såg kva nazismen ville føre med seg, men som samtidig kjende ein
trong til å tydeleggjera si eiga dyrking av norrøn kultur.
H
enrik Rytter er ein diktar
som har fascinert meg
lenge. Rytter går igjennom ei unik utvikling
i norsk mellomkrigslitteratur. Der mange
forfattarar trekkjer seg
attende frå det offentlege romet i møte med
den tyske nasjonalsosialismen, gjer Rytter
det omvende. Han vier heile sin kapasitet
som diktar og samfunnsdebattant til eit
oppgjer med det ideologiske tankegodset
åt nazismen. Det inneber ikkje berre ein
konfrontasjon med ein ytre fiende, men òg
ei reorientering i høve sin eigen nasjonalistiske ståstad.
Norden har ordet, eit kampskrift som
Rytter gav ut i 1937, vitnar om dette vågemotet. Boka vart sedd på som sprengstoff
då ho kom ut. Ho var ei av dei fyrste bøkene som vart kverrsette av naziregjeringa
i 1940. Men forstå det den som kan: Det har
vore like stilt omkring boka i etterkrigstida
som under krigen. Ingen refererte til henne
i 2004 då Kjartan Fløgstad gav ut Brennbart, då målmenns tilhøve til nazismen var
i søkjeljoset. Det er mildt sagt underleg,
for temaet i Norden har ordet er nettopp ei
grensedraging mellom ein nynorsk og ein
nazistisk nasjonalisme. Det seier seg sjølv at
dette verket fortener merksemd.
Tittelen på boka fortel kva det handlar
om. Det nordiske «har ordet». Det nordiske stig fram som ei personifisert kraft
som kan tala. Det er ingen ringare enn folkeånda eller folkesjela i det nordgermanske språkområdet som kjem til uttrykk
gjennom forfattaren.
Det fyrste kapitlet tek føre seg misbruken av det nordiske hos nazistane. Det
såkalla ariske eller nordiske mennesket er
tiltenkt ei opphøgd rolle som overmenneske. I denne samanhengen får interessa
deira for Norden meining. Nazistane rettferdiggjer maktovergrep på grunnlag av
«herskarånda til den nordiske rasen» (s. 6).
Henrik Rytter protesterer. Han ser tydeleg
kva denne misforståinga av det nordiske
fører til: «konsentrasjonslæger, landlysing, fengsel, terror, dødsstraff» (s. 12). I ei
råkande jamføring mellom nazismen og
ragnarok-kaosmaktene i «Voluspå» profeterer Rytter holocaust: «med sjeleangst
høyrer vi profetorda; eller kan nokon skildre den undergang Europa stemner mot
meir sant, meir skakande?» (s. 52).
Mytisk historieforståing
Den nazistiske fortolkinga av det nordiske
er falsk, skriv Rytter med klem. Han nyttar
resten av boka (s. 19–148) til ei presisering
av det sanne innhaldet i det nordiske. Som
nordbu gjer Rytter hevd på retten til å ytre
seg på dette feltet. Men – og det er påfallande – innsikt i det nordiske skjer ved ei
overnaturleg kraft. Klårleik får ein ikkje
ved å skilja mellom ei mystifiserande og
materialistisk historiefortolking. Evne til å
20
sjå på innsida av soga, det som Rytter kallar den «myteskapande hugen» (s. 31), er
det sentrale punktet i historieforståinga
hans. Berre diktaren – eller for å ty til Olav
Aukrusts ordtilfang – berre myteskalden
skjønar henne fullt ut.
Til liks med den nazistiske åndsforståinga er Rytters forteljing om nordisk
ånd altså ei forteljing om spiritualitet. Det
handlar om ei ånd i konflikt med materie og uånder. Men der nazi-uånda er ei
aggressiv vikingånd, har den nordiske
ånda hos Rytter «ein heilag age for mennesket» (s. 45). Motsetnaden til vikingen,
den egosentriske individualisten, er den
norske sjølveigande bonden, representanten for fellesskap og demokrati. Soga om
den nordiske ånda blir ei frigjerings- og
forløysingssoge. Ho handlar om koss den
gode krafta søkjer å verkeleggjera idealet
sitt i møte med «unasjonale» hindringar,
element i utakt med det norske.
Kampskriftet fylgjer soga om den
nordiske ånda kronologisk frå Eddatida fram til samtida. Rytter tek til med
«Hávamál». Bondesamfunnet som dette
verket skildrar – eit demokratisk samfunn
med frie bønder med møterett på tinget
– formar det idealsamfunnet som påfylgjande tidsaldrar freistar å finne attende
til. Motsetnaden til bondesamfunnet er
vikingsamfunnet, som varslar oppløysing;
krigsguden Odin slæst mot bondeguden
Frøy. Kampen blir førd vidare i striden
mellom Loke og Balder.
Rytter fylgjer så korleis denne striden
dukkar opp att gjennom historia. Ved
hjelp av «mytetalen» sannkjenner poeten
Rytter sjelevandringa åt den nordiske
ånda. I kvar tidsepoke ovrar ho seg i utvalde diktargeni. Ei tidleg manifestering
formar voluspåskalden, den norrøne volva
som varslar brot med bondesamfunnet
og eit framtidig kaos. Framhaldet finn vi
så i den lange rekkja heltar, mellom andre
Skirne frå «Skirnesmål», Åsmund Frægdegjæva og serleg Olav den heilage.
I den påfylgjande perioden, dansketida,
retter Rytter merksemda mot ein unasjonal
overklasse som lyfter seg over bondestanden. Arne Garborgs lære om to samfunn eller folk i Noreg, dansk-tyske embetsmenn andsynes norske bondeætter, blir kopla opp mot nordisk ånds strid mot uånda.
Manifesteringa av nordisk ånd i denne tidbolken skjer ved Henrik Wergeland. Rytter
hyllar òg dei som fører arbeidet åt Wergeland vidare, «myteskapnaden» Bjørnstjerne
Bjørnson, folkehøgskulane, målreisinga og
parlamentarismen (s. 119–131).
Den avsluttande bolken diskuterer
nyare soge. Vi lever i ei krisetid, for
bondesamfunnet er i oppløysing, skriv
Rytter. Og det som er retteleg ille, er at det
finst bondeforfattarar som går imot sin
eigen natur. «Menneskeforakt» hos desse
diktarane hindrar dei å «sannkjenne ånd»
(s. 133). Kritikken er ikkje overraskande
mynta på Knut Hamsun. Meir underleg
er det at Olav Duun blir plassert i same
bås. Ljospunktet i denne perioden er Arne
Garborg (s. 133–137).
Når samtida kjem i søkjeljoset, uttrykkjer Rytter eit vonbrot. Uånda spreier
seg mellom bøndene. Bondepartiet, som
vart skipa i 1921, «synte eit reaksjonært
huglag», skriv Rytter. Men om bøndene
sviktar, så ligg vona no i den nye standen
som veks fram, arbeidarane. Rytter kan
difor rope ut: «Dersom ein med ‘nasjonalt’
meiner sannkjenning av det sermerkte og
djupe i eit folks liv, så er i sanning den norske arbeidarreisinga det mest nasjonale av
alt som syner seg i det norske folk i dag» (s.
142–143).
Den norske folkeånda
Sentralt i denne forteljinga står idéen om ei
folkeånd eller folkesjel som uttrykkjer den
organiske karakteren åt ein nasjon. Tanken går attende til Johan Gottfried Herder
og tysk romantikk. Omgrepet går gjennom
ei utvikling gjennom det 19. hundreåret og
hundreårsskiftet fram til den andre verdskrigen. Hos nazistane blir det knytt til idéen
om ein overlegen herrerase, men framstellinga til Rytter røper derimot ei heilt anna
og sernorsk tolking av omgrepet. Den norske historiske skulen med Rudolf Keyser og
tanken hans om ei tidlaus demokratisk folkeånd formar utan tvil eit viktig idégrunnlag
for Rytter. Innanfor den norske modellen er
omgrep som «nasjon» og «ånd» sermerkte
ved eit radikalt og progressivt innhald.
Den norske nasjonalismen er altså talerøyr for demokratiske idéar, stikk i strid
med utviklinga av nasjonalistiske straumdrag på kontinentet. Som «myteskald»
legg Rytter vekt på eit indre åndeleg eller
spiritualistisk aspekt ved kampen for
fridom og rettferd. Unionsoppløysinga i
1905 hadde nemleg berre gjeve oss eit ytre
sjølvstende. Ved å kalle fram att «norsk
Henrik Rytter, Eimeholtet på Geilo, ca. 1932.
folkeånd» som var «duld» i landet og
folket, serleg i det reine norske målet hos
bondestanden, den lågare sosiale klassen,
ville full fridom og rettferd bli oppnådd.
Det er dermed forståeleg at Rytter kjende
seg kalla til å skrive eit varsku mot nazismen, som òg fridde til ei folkesjel. Det
galdt ei feiltolking av sin eigen daningskultur. Norden har ordet er eit ekte barn av
norskdomsrørsla.
Ideologisk knipe
Men vi er dermed ikkje heilt ferdig med
kampskriftet. Samstundes som den
romantisk-nasjonale støypinga av boka
ikkje er til å ta feil av, inneheld ho visse
avvik frå det tradisjonelle norskdomstankegodset. Tydelegvis har forsøket Halvdan Koht gjorde med å sameine arbeidarreising og målstrid, hatt mykje å seia
for Rytter. Eg vil til slutt gå nærare inn på
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
ann tek ordet
... så er i sanning den norske arbeidarreisinga det mest nasjonale av alt som
syner seg i det norske folk i dag
Henrik Rytter, 1937
bondesamfundet har han si rot; derifrå
har han sitt djupe intuitive syn på norsk
åndsstrid gjenom århundra» (s. 103).
Rytter har hamna i ei ideologisk
knipe. For jamfører vi Norden har ordet
med Tyskland marsjerer (1934) av Ragnar Vold – som fullt og heilt vier seg til
kritisk gjennomgang av nazistisk politikk
og ideologi – brukar Rytter – som vi har
sett – påfallande mykje plass til å gjera
greie for sitt eige nasjonale standpunkt.
Den nynorske nasjonalismen står under
press. Rytter er ikkje berre i åtaksposisjon. Han er komen i ein forsvarsposisjon. Han kjenner ein trong til å markere
ei grense mellom ein god og farleg
nasjonalisme.
Olav Duun og nazisme
Foto: Privat/frå boka
eit par av desse avvika på bakgrunn av
den politiske situasjonen i Noreg kring
den tida kampskriftet vart skrive.
I 1937 flokkar ungdom seg kring
tidsskrift som «Ragnarok». Slike miljø
representerte noko nytt. Dei rekrutterte medlemer frå både konservative og
sosialistiske grupperingar. I motsetnad
til den tradisjonelle politiske høgrefløya
i landet – med dansk- og tyskætta embetsmannsfamiliar – annekterte dette
miljøet utan problem heilnorske symbolord som «Noreg» og den nasjonale
høgtida olsok. Her fanst det også fascistiske nynorskmenn – stikk i strid med
Kjartan Fløgstads påstand om nynorsk
immunitet mot nazisme. Eit døme er
Olav Kvaalen og NS-tidsskriftet hans,
«Nordmannen».
Men ytringar hos desse nye nasjonalistane må ikkje blandast saman med puNORSK TIDEND NR. 1 – 2011
rismen hos dei tradisjonelle målmennene
(slik Hans Frederik Dahl og Finn-Erik
Vinje har gjort i arbeida sine). Når skalden Olav Aukrust ropar ut «Burt med
all framand rekar-ved / Sjølv hev Norig
emnesved» (frå «Emne»), ligg det ein
progressiv og maktkritisk bodskap i orda.
Eller når han i «Bil-beistet» harselerer
med «Baumann og frue, og Brunior /
Bache hjå Alche & Søn, / og FigenschauPedersen junior, / Balche og Rummelhoff
Grønn», så viser dei tyske namna ikkje til
ein folkerase – om det no skulle vera tyskarar eller jødar med tyske namn – men
til menneske av ein annan sosial klasse
og ei anna kulturell forming.
På slutten av 1930-åra, mange år
etter at Aukrust var avliden, dukkar
det opp problemstellingar som den
nasjonale reisinga tidlegare ikkje hadde
vore i kontakt med. Dei kjem frå multietniske landområde som det tidlegare
Austerrike-Ungarn. Rytter er altså tvinga
til å ta stilling til spørsmål som målmenn
ikkje hadde vorte konfronterte med før,
dilemma som høyrer til eit framandt
nasjonalismekonsept. Trass i idéen om to
folk eller to samfunn var nordmennene
nemleg enno eit homogent folk i etnisk
forstand (om vi ser bort frå minoritetar
som samane og taterane).
Vi ser det i kritikken Rytter retter mot
«raseprofetane», NS-folk som spottar
Henrik Wergeland på grunn av kampen
hans mot «jødeparagrafen». Dei hevdar
Wergeland sjølv var jøde. Om han var
jøde, provar det berre at «jøden godt
kan vera god nordmann», svarar Rytter.
Men for at rebusen med norsk folkeånd
skal gå opp, vil Rytter likevel ikkje heilt
fri Wergeland frå det etniske opphavet
sitt: «Henrik Wergeland høyrer til ei
av dei norske bondeættene vi nemnde,
som makta løfte seg opp i overklassen. I
Norden har ordet inneheld som sagt avvik frå den gjengse norskdomsideologien
som lyt forståast i ljos av den politiske
krisa som Europa var komen i. Det fyrste gjeld samfunnssynet åt Rytter. Ein
overgang frå folkehøgskule-norskdomen
til sosialismen er merkande i forfattarskapen i 1930-åra. Han ville reformere
folkehøgskulen og møtte fram på debattar i Mot Dag og i Studentersamfundet. I
artiklar råder han bønder til å stå saman
med arbeidarar i kampen mot ein kapitalistisk overklasse. Framstellinga av
bondereisinga er merkt av denne politiske vendinga. Mellom all folkehøgskulepatosen bryt det seg inn eit marxistisk
vokabular. Framstellinga gjev eit høgst
idiosynkratisk inntrykk. Bondereisinga
blir fyrst fullførd når bondeproletarane
får eigedomsrett til jorda, sjølveigarskap
blir «retten over produksjonsmidlet», og
leiglendingane «det arbeidande folket»
(s. 81). Ikkje berre omgrep som «min
kamp», «den nordiske ånda» og «folkesjel», men tydeleg òg «nasjonal-sosialismen» blir symbolord Rytter vil vinne
attende frå Hitler.
Det andre avviket gjeld dei litterære
domane Rytter leverer i skriftet. At Hamsun blir skyteskive for kritikk, er ikkje
overraskande, men at Duun får smaka
same svepa, må ein stille seg undrande
til. For Rytter var desse verka ikkje klåre
nok i den etiske bodskapen sin til å
kunne karakteriserast som god litteratur.
Det forklårar òg den negative vurderinga
han gjev av islendingsogene tidlegare i
boka (s. 56). Det estetiske får sekundær
tyding. Den litterære vurderingsevna åt
Rytter var sterkt farga av den defensive
posisjonen han var komen i.
Avvisinga av Duun fører tankane
over på dei namna Rytter i det heile ikkje
nemner. Olav Aukrust, som gjorde forteljinga om nordisk ånds frigjeringskamp til
kjernen i diktarprogrammet sitt, blir ikkje
omtala. Og merkelegast av alt: Rytters
nære ven, arbeidardiktaren Kristofer Uppdal, er også fråverande. Truleg fann Rytter
desse to ikkje tydelege nok når det galdt
det etiske. Dikta åt Aukrust vart som kjent
misbruka av NS, og den steile individualismen som Uppdal meir og meir kom til å
forfekte, høvde ikkje inn i Rytters sosialdemokratiske omskriving av nordisk ånd.
Norden har ordet er eit unikt verk.
Det er eit varsku frå ein norsk intellektuell som klårt og tydeleg ser kva katastrofe
nazismen vil føre med seg. Paradoksalt
nok er det nett tilknytinga hans til eit romantisk-nasjonalt program som vekkjer
han til aksjon. Folkehøgskule- og norskdomsideologien som Rytter hadde si
daning frå, var merkt av heroisk dyrking
av nordisk folk og ånd, men med eit anna
forteikn enn det som kjennemerkte den
nazistiske glorifiseringa av den nordeuropeiske kulturen. Med framkoma av
nazismen røyner Rytter såleis at noko
fundamentalt for nynorsken står på spel.
Like mykje som han kjenner seg forplikta
til å kjempe mot Hitler-ideologi, kjenner
han trong til å tydeleggjera tilhøvet sitt
til norskdom. Med kampskriftet freistar
han å ta stilling til problem knytte til
nasjonalisme som til då ikkje hadde vore
framme i den norske målstriden.
Og konklusjonane Rytter kjem fram
til, er forunderlege. Samtidige anti-fascistiske verk, som Letters from Iceland av
dei engelske poetane W. A. Auden og L.
Macneice, sermerkjer seg ved kritikken
av mystifiserande tilnærmingar til det
nordiske. Men hos myteskalden blir den
spirituelle basisen for nasjonalisme heller aksentuert enn relativisert. I Rytters
framstelling er ein heroisk rettferdssans
eit ibuande metafysisk, nærast religiøst
grunndrag i den norske folkesjela.
Tematikken i Norden har ordet er på
ingen måte eit avslutta kapittel i norsk
historie. Der den nasjonale kjensla i
førkrigstida var den store drivkrafta for
norskdomsarbeid, formar ho ein problematisk del av nynorskidentiteten som
etterkrigsforfattarane enno ikkje heilt
veit å omgåast med. Det sosialistiske
argumentet for målsaka som Rytter artikulerer, har vore langt lettare å trykkje
til brystet. Men denne sida er heller ikkje
uproblematisk. Den sosialdemokratiske
idéen om den norske samfunnsmodellen
som ein fredsfakkel i ei verd av undertrykkjing og urettferd, har paradoksalt
nok òg eit ovmod i seg. Han er enno
statspolitikk, men han har vore under
sterkt press dei seinaste åra.
Men dagens fortolking av han skil seg
frå Rytters definering av det nordiske.
Den byråkratisk-teknokratiske utgåva
som samtida orienterer seg etter, vantar
den litterær-geniale fernissen som Rytter
tildikta henne.
RONNY SPAANS
[email protected]
Den fulle versjon av dette essayet er å finne i boka:
Sindre Hovdenakk og Leif Høghaug (red.): «Skrift og
strid. Essay om Henrik Rytter», Vidarforlaget 2011
17
Nasjonsb
Ivar Aasen-instituttet blir ikkje lagt ned
med det første, og både verksemda og
mastergradsstudiet i nynorsk skriftkultur
skal førast vidare, om enn i andre former.
Det vedtok styret ved Høgskolen i Volda i
desember.
Korleis verksemda som i dag er knytt
til instituttet, skal leggjast opp, er framleis
uavklart. Styret ved høgskolen ønskjer
å leggje mastergradsstudiet under éi av
avdelingane ved høgskolen, men kva for éi
det blir, skal høgskolen ta stilling til først i
vårsemesteret.
Men studieopptak blir det også neste
haust, og verksemda kjem uansett til å bli
ført vidare.
– Ressursane blir der. Vi hadde oppe
ei budsjettsak torsdag der det vart løyvd
900 000 kroner i såkalla satsingsmidlar til
Ivar Aasen-instituttet, seier høgskoledirektør Jacob Kjøde jr. ved Høgskolen i Volda.
– Ivar Aasen-instituttet, som er så lite
og har så få studentar, kan ikkje overleve
utan særskild støtte, så dei får ei slik særskild støtte kvart år. Støtta har lege på
rundt 900 000 kroner og ligg framleis inne i
2011-budsjettet, seier Kjøde.
Ei eiga arbeidsgruppe som høgskoledirektøren skal peike ut, skal i vårsemesteret greie ut om ulike modellar for studiet i
framtida. (NPK)
Foto utlånt av Siri Salvesen
Ivar Aasen-instituttet
blir omorganisert
Klart for
Blix-jubileum
Gildeskål kommune har
vedteke ein ambisiøs
plan for å markere at det
i 2011 er 175 år sidan
Elias Blix vart fødd på
Våg på Sandhornøy.
Det er planlagt to store markeringar i Gildeskål. 24.- 27. februar blir
jubileet innleidd med tilskipingar
på Gildeskål kirkested og i Gildeskål kulturhus. 12.- 14. august blir
det ungdomsfest og folkefest i Våg
attåt større arrangement på Gildeskål kirkested.
Prosjektleiar Petter Kjærnes
fortel at det var kommunen som
tok initiativet til markeringa.
– Vedtaket om jubileet vart
gjort av kommunestyret i Gildeskål. I tillegg er Elias Blix-jubileet
«Kulturknagg» i Salten 2011, etter
vedtak i Salten kulturutval. Det vil
seie at det skal vere eit jubileum
for og med folk i heile Salten, og
at Salten kultursamarbeid er sterkt
involvert i arbeidet med jubileet.
Kva er målet dykkar?
Ny bibelomsetjing er klar
Etter elleve års arbeid vart den nye norske
omsetjinga av Bibelen godkjend av Bibelselskapets styre i desember. Meir enn tretti forfattarar og bibelforskarar har delteke i arbeidet.
Den nye omsetjinga vert gitt ut – både på
bokmål og nynorsk – 19. oktober neste år.
Målet har vore å følgja dei hebraiske og
greske kjeldetekstene endå tettare enn før,
og samtidig skape ein uttrykkskraftig og
vakker norsk bibeltekst, opplyser Bibelselskapet.
Ei rekkje stader i Bibelen er ordet Fader
bytt ut med Far. For eksempel skal det heretter heita «Far vår i himmelen!».
Blant forfattarane som er blitt brukte
som konsulentar, er blant andre Jon Fosse,
Karl Ove Knausgård, Håvard Rem og Hanne
Ørstavik. Oppgåva deira har vore å ta vare
på dei litterære uttrykksmåtane og teknikkane som vert brukte av dei bibelske forfattarane, ifølgje Bibelselskapet.
Den førre omsetjinga kom i 1978. (NPK)
22 feil i nynorskoppgåve
Då nestleiar i Noregs Mållag Jens Kihl skulle
ta eksamen ved Universitetet i Oslo bad
han om oppgåve på nynorsk. Det fekk han,
men ho hadde 22 språkfeil.
Det er studentavisa Universitas som
fortel historia om korleis det gjekk til då
Kihl skulle ta eksamen i kvalitativ metode i
sosiologi, ifølgje VG Nett.
– Dette er ikkje akseptabel praksis ved
Noregs største utdanningsinstitusjon,
seier Kihl til Universitas. Direktør ved Samfunnsvitskapleg fakultet, Gudleik Grimstad,
vedgår at dei treng å heve nynorskkompetansen sin. Fungerande direktør i Språkrådet, Sigfrid Tvitekkja, er ikkje nøgd med
forklaringa. (NPK)
18
Den beskjedne diktaren og kjedelege politikaren Elias Blix er
verd både feiring og ettertanke.
Livssoga hans gir innsyn i mange
av dei prosessane som forma det
moderne Noreg i det siste halve
hundreåret før unionsoppløysinga i 1905.
– Kommunestyret har vedteke
desse måla for jubileet: Ei verdig
markering av 175-årsjubileet for
Elias Blix sin fødsel skal gi opplevingar kommunalt, regionalt og
nasjonalt som aukar kunnskapen
om og forståinga av hans liv og dikting. Gjennom arbeid som gjev varig effekt skal jubileet vere med på
å styrkje den lokale sjølvkjensla og
knyte Elias Blix til Gildeskål, fortel
Kjærnes.
Det blir naturlegvis mest markeringar i Gildeskål og rundt om
i Nordland, men Aasen-tunet skal
ha ei utstilling og vil ha eit fokus på
Blix under Dei Nynorske Festspela
i sommar. I haust vil Samlaget dele
ut ein minnepris. I sommar drista
stortingsrepresentant Ivar Kristiansen frå Høgre seg til å spørje
Kulturminister Anniken Huitfeldt
korleis regjeringa ville markere
jubileet og eventuelt hjelpe den
lokale markeringa. Ho kunne fortelje at det helst var lite, og at det
var Nasjonalbiblioteket som hadde
ansvaret for slike nasjonale forfattarjubileum. Biblioteket skal digitalisere dei verka dei har av Blix
og gjere det mogleg for publikum
å søkje i dei.
– Me veit om fleire som arbeider med eigne prosjekt, så lista vil
nok bli lengre ut over året. Kulturministeren har signalisert at ho ynskjer ein invitasjon til jubileet, og
vi har gitt tilbakemelding på at ho
med det fyrste vil få ein invitasjon
til folkefesten i august, seier Petter
Kjærnes.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
D
a Roald Amundsen
plantet det norske flagget på Sydpolen satte
han Norge på verdenskartet», sa statsminister Jens Stoltenberg i nyttårstalen. «Isødet formet Norge.»
Det er polarheltane frå «Fram» som
kjem til å dominere den nasjonale jubileumsindustrien i Noreg i 2011. For 150
år sidan blei Fridtjof Nansen fødd, og
for 100 år sidan nådde Roald Amundsen
Sørpolen.
Men det var nok av andre aktørar som
òg hadde viktige roller i forminga av den
moderne norske nasjonen. Universitetet
i Oslo feirar 200-årsjubileum i år og veit
vel å ta sin del av jubileumsmarknaden.
Da vil nok 175-årsjubilanten Elias Blix
(1836-1902) ha meir strev med å skaffe
seg sendetid, spalteplass og merksemd,
dels fordi jubileet hans er litt mindre
rundt enn dei hine, dels fordi organisasjonsapparatet for dette nasjonale jubileet er forankra i utkant-Noreg og ikkje i
sentrum, men mest fordi jubilanten sjølv
heldt ein lågare profil enn polarheltar og
diktarhovdingar flest. «Det er en meget
beskeden Mand», fastslo statsrådskollegaen Ludvig Daae da dei to hadde teke
plass i Johan Sverdrups regjering, det første parlamentariske ministeriet i norsk
historie. «En kjedeligere Mand har jeg
ikke seet her i Salen», sa ein politisk motstandar om Elias Blix; det seier kanskje
sitt at desse orda fall i stortingssalen.
Elias Blix er diktaren som aldri kjem i
vegen for sine eigne tekstar. Slik sett er han
den rake motsetnaden til Bjørnstjerne
Bjørnson, fjorårets vinnar på jubileumsmarknaden eller kanskje heller offer for
den noko bisarre skikken med markeringar av runde år for dødsfall.
Likevel, den beskjedne diktaren og kjedelege politikaren Elias Blix er verd både
feiring og ettertanke. Livssoga hans gir innsyn i mange av dei prosessane som forma
det moderne Noreg i det siste halve hundreåret før unionsoppløysinga i 1905. På
denne tida var det alt anna enn opplagt korleis det norske politiske systemet, det norske språket, det norske utdanningsvesenet
eller den norske kyrkja skulle utvikle seg.
Klassereise
Elias Blix kom frå grenda Våg på Sandhornøya i Gildeskål, rett sør for Bodø.
Faren døydde tidleg, mora Margrethe
dreiv garden vidare. Broren Ole skaffa
seg gard og blei fiskar og bonde som
forfedrane, men Elias viste tidleg gode
evner og «en stor Lyst til Bogen». Læraren og presten sytte for å få sendt han
til lærarseminaret i Tromsø. Men Blix
kom ikkje attende til heimbygda som
ferdigutdanna lærar, han ville vidare.
Etter seks år i Tromsø reiste han til Kristiania for å studere teologi. Prest blei
han ikkje, tretti år gammal tok han fatt
på eit vidaregåande studium av hebraisk
og andre semittiske språk. Ein vitskapleg karriere var målet. Etter eit studieår
i Leipzig 1871-1872 fekk han universitetsstipend, tok doktorgraden på eit
filologisk emne i 1876 og blei professor i hebraisk ved universitetet i 1879.
I politikken var han aktiv venstremann,
og i åra 1884-1888 var han kyrkje- og
undervisningsminister. Mot slutten av
livet hans var det likevel tydeleg at det
var som diktar han kom til å bli hugsa,
særleg som salmediktar. Elias Blix gifta
seg i 1871 med Emma Hansen frå Kristiania. Dei fekk ni barn.
Soga om guten frå små kår i utkanten
som gjer ei klassereise til høgborgarskapet og kultureliten i hovudstaden, er ei
velkjend og kanskje utsliten biografisk
grunnforteljing. Men den er historisk
interessant som illustrasjon av dei faktorane som gjorde denne typen klassereiser moglege i nett denne perioden:
Utviklinga av det moderne utdanningssamfunnet, kommunikasjonssamfunnet
og organisasjonssamfunnet. I tilfellet Blix
var det særleg utbygginga av skolevesenet
som tente som springbrett. Han høyrer
til den første generasjonen av lærarintellektuelle som kom til å setje sitt tydelege
preg på Noreg, særleg i den epoken Rune
Slagstad har kalla «Venstrestaten» (18841940).
Målreising
Det var møtet med byen som bevisstgjorde landsmålsmannen Elias Blix. Som
ung lærar for borgarbarn i Tromsø på
1850-talet måtte han normalisere – les:
fordanske – talemålet sitt. Samtidig kom
han over Ivar Aasens grammatikk og blei
overtydd målmann over natta. «For her
kjende eg altsaman att fraa mitt Heimemaal; eg saag, det var mitt eige Morsmaal,
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
byggjar frå nord
«Det nye liberale Ministerium af 26de Juni 1884» som skjerf. Elias Blix til høgre i midtre rad. Ein kunne òg få kjøpt «Buxesæler med Statsminster Sverdrups Billede».
Foto: Anders Aschim/ Frå boka Elias Blix. Ein betre vår ein gong av Anders Aschim (Samlaget 2008)
berre set i vitskapleg Ljos og Samanheng»,
sa han seinare.
I Kristiania kom han og andre bondestudentar i kontakt med Ivar Aasen og A.
O. Vinje, og med akademikarar frå borgarleg bakgrunn med radikale og nasjonale
tankar. Målrørsla begynte som motkulturelle nettverk i storbyane, formaliserte i
1868 gjennom skipinga av Vestmannalaget
i Bergen og Det norske Samlag i Kristiania.
Til påske i 1869 gav Samlaget ut eit tynt
lite hefte, 32 sider på dårleg papir. «Nokre
Salmar, gamle og nye», stod det på omslaget. Forfattaren var anonym. Året etter kom
eit nytt hefte, eit tredje blei utgjeve i 1875,
ei revidert og auka utgåve i eitt bind i 1883.
Forfattaren var anonym. Først i 1891 sette
Elias Blix namnet sitt på tittelbladet. Da
hadde boka vakse til ei fullstendig nynorsk
kyrkjesalmebok med 150 salmar til alle sunog helgedagar i kyrkjeåret, dels originaltekstar, dels gjendiktingar. I 1900 kom femti nye
salmar i boka «Salmar og Songar».
I løpet av 1880-åra hadde Elias Blix vore
ein sentral aktør i arbeidet med å omsetje
Det nye testamentet til landsmål. I 1891
kom òg «Dr. Martin Luthers litle katekisma» i nynorsk omsetjing av Blix. Det
unge nynorske språket var alt blitt fullverdig kyrkjespråk.
Region
Ved sida av det nynorske nettverket fanst
det eit anna motkulturelt nettverk i Kristiania som fekk mykje å seie for Elias Blix:
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
det nordnorske. I 1862 skipa han og eit dusin andre Tromsø-seminaristar den første
innflyttarforeininga i hovudstaden. «Nordlændingernes forening» eksisterer framleis
og førebur altså 150-årsjubileum til neste
år. Dette er starten på den organiserte bygdelagsrørsla.
Nordlandsforeininga har ofte samanlikna seg med det vidgjetne «Norske Selskab» i København på slutten av 1700-talet.
Det er noko i det. Mykje av det ideologiske
grunnlaget for ein norsk nasjonal identitet
blei lagt av norske studentar i København.
Og mykje av grunnlaget for ein nordnorsk
regional identitet blei lagt av nordlandsstudentane i hovudstaden.
Einar Niemi har jamvel påvist at opphavet til namnet «Nord-Noreg» som samnemning for Nordland, Troms og Finnmark
er å finne ved eit kafébord under ei samling i
Nordlændingernes Forening. Sjølv trur eg at
ei blomstrande helsing frå styret i foreininga
i høve sølvbryllaupsdagen til Emma og Elias
Blix sommaren 1896 var den direkte inspirasjonen til den teksten som er blitt nordnorsk nasjonalsong, «Barndomsminne»,
med undertittelen «Fraa Nordland» og førstelinja «Aa eg veit meg eit land».
Nasjon
Jens Stoltenberg er ikkje den einaste som
har utnytta isen som nasjonsbyggjande
symbol. Til feiringa av den første Framferda i 1896 leverte Elias Blix dette bidraget
– på dansk:
Kom, Norge, med Laurbærkrandsen
og fæ st den som Seirens Løn
om Panden paa Helten Nansen,
din store, straalende Søn.
Ræk ham og de Tapre Prisen,
som kjæmped mod Mørke og Død
deroppe i Natten og Isen
men seired og gjennem brød!
Lad Æventyret fra Polen
om Nansen, hans Mænd, hans Baad
opildne Gutten fra Skolen
og mane til mandig Daad!
I Kampen mod Mørkets Borge,
mod Bjerge af Hundreaars Is
da seire skal Sønner af Norge,
vor gamle Moder til Pris.
Innslaget av heltedyrking er tidstypisk.
Her blir kampen mot isen dessutan metafor for kampen mot framand kulturell
(dansk) og politisk (svensk) dominans.
Særleg karakteristisk er likevel den pedagogiske intensjonen: «opildne Gutten fra
Skolen». I 25 år, heilt til han blei professor
ved universitetet, arbeidde Elias Blix som
lærar i ulike skoleslag. Det ligg eit pedagogisk tildriv bak svært mykje av det språklege og politiske engasjementet hans.
Dette gjeld òg innsatsen hans for religiøse
tekstar på landsmål. Elias Blix var ein pioner innan det som i våre dager blir kalla
«trusopplæring». Sjølv sa han det slik i 1901:
«Mi meining med aa giva salmarne ut paa
landsmaal var den, at eg vilde prøva aa leggja salmarne og Guds ord i det heile rett nær
inn til hjartat paa dei mange av vaart folk,
som talar eit maalføre, som er langt meir
nærskyldt med landsmaalet enn med bokmaalet – eg vilde, at ogso me skulde prøva
aa lovsyngja Krist paa vaar tunga.»
«Syng i stille morgonstunder». «No livnar det i lundar». «Med Jesus vil eg fara».
«Gud signe vårt dyre fedreland». Desse og
andre Blix-salmar har vore med på å gjere
Den norske kyrkja til målrørslas største
suksess. Både på Frogner og i Førde nyttar
dei i dag ei salmebok der 40 prosent av tekstane er på nynorsk.
Og på arbeidsplassen min i Det Norske
Bibelselskap held arbeidet fram med å leggja
«Guds ord i det heile rett nær inn til hjartat» på folk. I oktober 2011 kjem det ut ei ny
bibelomsetjing, på nynorsk og bokmål, med
intensjon om å hjelpe nye generasjonar til
«aa lovsyngja Krist paa vaar tunga».
ANDERS ASCHIM
Anders Aschim er bibelomsetjar for Det Norske
Bibelselskap og forfattar av biografien «Ein betre
vår ein gong. Elias Blix» (2008). Den fulle versjon av
dette essayet er å finne i boka: Sindre Hovdenakk og
Leif Høghaug (red.): «Skrift og strid. Essay om Henrik
Rytter», Vidarforlaget 2011
19
LLA imot moms
Landslaget for lokalaviser er sterkt
imot at det blir innført åtte prosent
moms på papiraviser.
– Momsfritaket vi har hatt til no,
har gitt lesarane rimelegare aviser, og
er ei viktig årsak til at Noreg er i verdstoppen i avislesing. I tillegg til den viktige oppgåva avisene har i eit levande
demokrati, er dei også viktige for
kulturen generelt, og for norsk språk
generelt, seier generalsekretær Rune
Hetland i LLA i ei pressemelding.
Hetland meiner konsekvensane av
å innføra moms på aviser og ei felles
støtteordning for papir og nett, slik
delar av utvalet legg opp til, er å setja i
spel heile pressestøtteordninga.
– Ved å endra rammevilkåra vesentleg, risikerer ein også å utfordra
EØS-reglane og slik setja heile pressestøtta i fare, seier han.
LLA ønskjer i staden ei eiga skreddarsydd støtte for digitale medium.
(NPK)
ordskifte
Nynorsk,
bokmål,
samnorsk
Det hender eg får brev frå
ein kollega som er frå Russland. Han skriver det eg
vil kalla for «radikalt» nynorsk. Dette tykkjer eg er
flott av ein russar.
Eg for min del har aldri
hatt ein einaste time undervisning i nynorsk. Ein
gong i mine unge dagar
måtte eg skriva eit brev til
leiinga i kommunen her og
fann da på å skrive på nynorsk. Ei tid seinare møtte
eg sekretøren i kommunen, som eg kjende ganske
godt. Han sa: Du skriver da
godt nynorsk du. Da tenkte
eg: dersom eg skriver godt
nynorsk, må det vera lett
og skriva. Etter dette har
det blitt til, at eg har skrive
meir og meir nynorsk, men
det vi kallar «moderat»
nynorsk.
Eg har akkurat mottatt
bladet «Norsk Tidend» og
eg må innrømme at mykje
her er eit språk som er for
radikalt for meg. Eg meiner
nynorsken tapar på å bruka
slike ord og vendingar som
dette bladet gjær. Det er
godt at nokon brukar nynorsk, men eg tykkjer det
ikkje skulle vore nødvendig
(ikkje turvande) å vera så
radikal som nokon er. Eg
veit, at dei er enda meir radikal på austlandet, serleg
i Oslo. Osloavisene nektar
da å taka inn det som er
skrive på nynorsk. Slikt må
ein berre sjå bort frå.
Det vart ei radikalsering
av språket på båe sider, for
nokre år sidan. Dette ser eg
på som uheldig, serleg for
nynorsken. Vi skal ikkje sjå
bort frå at samnorsk-synet
har noko for seg. Er det
nødvendig med to språk
som er så like, i eit relativt
lite land. Eg meiner vi
skulle gå inn for å få desse
språka enda meir like. Dei
som tapar på det, slik som
vi har det no, er utan tvil
nynorsken.
Eg veit, at «radikalarane» på begge sider
går mot dette, men det
må vera betre med eit
norskare språk enn slik vi
har det no. Nynorsken tapar i alle målavrøystingane
og det kan ikkje fortsetta
slik som no.
Du har lov til å vera ueinig (ikkje usamd).
Albert Lervik
20
Einsretta samnynorsk eller
dialektbasert valfridom?
No skal det ryddast i nynorskformene, i regi av språkrådet si rettskrivingsnemnd. Leiaren der, Grete
Riise, har mykje å ta stilling til når
målet er å skapa «tydelege», «enkle»
og «stramme» reglar. For våre norske dialektar er til dels svært ulike.
I tillegg er verken bokmål eller
nynorsk konsekvente i forhold til
alfabetet. Når skuleborna skal læra
seg å lesa og skriva, skal dei først
læra seg alfabetet: «a, be, se, de, e, ...
æ, ø, å». Slik får borna eit glimrande
høve til å læra seg skilnaden mellom den heilt opne æ-lyden og den
meir lukka e-lyden, mellom å og
o, og mellom o og u, osb. Men når
borna skal lesa frå leseboka, møter
dei andre reglar. I ord skal nemleg
dei fleste e-ane uttalast som korte
æ-lydar, og mange æ-bokstavar
skal uttalast som ein lang e-lyd. Eit
fleirtal av å-lydane vert skrivne med
«o», og mange o-lydar, i alle fall i
min dialekt, vert skrivne med «u».
Dessutan inneheld alfabetet
fem bokstavar (c, k, s, x, z) som
i norsk alle kan innebera ein sliknande lyd. Og fire teikn (c, k, q,
x) vert brukt i ulike språk for å visa
ein k-lyd knytta til bokstaven. Vidare vert j-lyden ofte skriven med
«g» eller «gj» i staden for med «j».
Sj-lyden vert òg skriven ulikt; som
«skj», «sk», «sj» eller «g» – mykje
tilfeldig etter mi vurdering. Og når
det gjeld kj-lyden (den greske x =
kji), vert den av og til skriven «kj»,
men av og til kun «k».
Viss språkstyresmaktene ønskjer
enklare og meir tydelege reglar, bør
dei difor heller starta med å rydda
opp i forholdet mellom bokstav og
uttale. Som eg har prøvd å forklara
ovanfor, finst det svært mykje rot
i so måte. Stavereglane er dels
inspirert av reglane i latin, som i
sin tur har påverka reglane i andre
europeiske språk. Norsk har 9 klårt
definerte vokalar, deriblant 3 som
er lite påakta internasjonalt. Men
kvifor kopiera europeisk ortografi
når den norske er klårare? Me bør
heller fullt ut bruka og marknadsføra æ, ø og å. NB! mange nye æ-ar
og å-ar i rettskrivinga bør følgjast
opp med endringar i tastaturet,
inkludert mobiltastaturet, for den
norske marknaden.
I fleire ord tek rettskrivinga meir
omsyn til korleis grunnstammen
ser ut, enn til korleis dei ulike avleiingane høyrest ut. Kvifor ikkje la
skrivemåten følgja uttalen? Evna til
å høyra er meir grunnleggjande enn
evna til å sjå; difor bør rettskrivinga
følgja uttalen. Eg trur ein lærer
betre slik enn om rettskrivinga er
biletbasert.
Eg har sjekka statistikkar over
oppslutnaden om nynorsk gjen-
Men kva no?
mogeleg
mogleg mogelig moglig
muleg mulig
Illustrasjon: ilker/stock.xchng
nom tidene. På det høgaste omkring 2.verdskrigen, hadde 34 %
av elevane i grunnskulen nynorsk
som hovudmål. I dag er den 13
%. I alle fylka bortsett frå Sogn og
Fjordane har nynorsk hatt kraftig
tilbakegang, og forsvunne heilt eller nesten i enkelte landsdelar. Og
alltid vore fråverande i områda nær
Oslo.
Kvifor er nynorsken nesten
marginalisert, ikkje minst som handelsspråk? Og kvifor store regionale
skilnader? Eg har følgjande forklaringar forutan dei eg har nevnt
ovanfor:
1
Målkampen har vore sterkt
knytta til kampen for nasjonal identitet. Forståeleg nok,
fordi allmenn skriveopplæring her til lands først kom mot
slutten av dansketida. Og då måtte
ein ikkje berre utvikla eit eige skriftspråk, men òg ta stilling til korleis
norsk skriftspråk skulle vera. Ivar
Aasen drøymde om eitt nasjonalspråk, med bygdemål i førarsetet.
Men oppfyllinga av den draumen
verkar fjernare no enn på lenge.
Til samanlikning lukkast bokmåls-grunnleggjaren Knud Knudsen mykje betre. Truleg fordi skriftspråket hans låg tett opptil talemålet i hovudstaden med maktmiljøa
der og i byane elles. Men òg den
utopiske visjonen i nynorsk-rørsla;
om at nynorsk ein dag erobrar alle
byane, har øydelagd for etableringa
av alternativ til bokmålet. Samnorskpolitikken var – og er – ei
sentral frukt av denne utopien om
éin norskspråkleg identitet basert
på Ivar Aasen sin nynorsk.
2
Nynorsk er eit politisk prosjekt meir enn eit språkleg
begrunna prosjekt. Eg meiner det finst klåre grunnar
for å seia at «norsk» er ei samling av
fleire språk. Her tenkjer eg spesielt
på ord med like konsonantar, men
med ulike vokalar. Ulike vokalar
inneber ulik bruk av tunga, altso
ulike tungemål. Er det ikkje då tale
om ulike språk? I alle fall knyter eg
min språklege identitet til dette.
Eg trur altso at små ulikskapar
frå distrikt til distrikt, og mellom
landsdelane, er meir vesentlege enn
språkdebatten til no har bore preg
av. Når me snakkar om språkleg
identitet, dreiar den seg etter mitt
skjøn om korvidt ein seier «itxj»
(Obs! x = xji), «ixxje», «itte» eller
«ikke», «e» eller «ær», «fira» eller
«fire», «te», «ti», «till» eller tæll»,
«da» eller «dé», «he» eller «har»,
«øve», «yvi» eller «åvær» m.fl., kva
som er endevokalen i substantiv og
adjektiv (a, e, i, o eller å), ø eller y,
korleis infinitiven endar, bruk eller
fråvere av stumme konsonantar,
m.m.
Slike små detaljar i høgfrekvente
ord og ordgrupper, meiner eg altso
er viktige identitetsmarkørar. Og
desse kan vera gull verdt i lokalbasert næringsliv! Men slike detaljar
har vore mindre interessante for
nynorskrørsla. I min ungdom
møtte eg i det minste mottoet
«snakk/tal dialekt, skriv nynorsk».
Men no er det kun kampen for
nynorsk som gjeld i Noregs Mållag,
har eg inntrykk av.
3
Som ei følgje av at slike
detaljar har vorte oversett
i målkampen, har me ein
nynorsk som er veldig sårbar overfor lokale kulturskifte. Og
då er det ikkje rart at nynorsk kun
held stand i utkantane og i eit par
landsdelar.
4
Også mediealderen har
bana veg for bokmålet –
grunna ein sentralisert
kultur med mykje maktkonsentrasjon i Oslo-distriktet og i
byane elles.
Mitt utgangspunkt er at naturleg
framvakse språk er betre grunnlag
for eit skriftspråk enn den kunstige
nynorsken. Nynorsk har alltid vore
eit prosjekt i samnorsken si ånd,
som inneber at språkleg mangfald
må vika for andre målsetjingar. Å
gje ei taleform plass i eit skriftspråk
handlar om å gje denne forma status, noko eg meiner er viktig for å ha
maktbalanse mellom distrikta.
Mitt strilamål er eit lågstatusspråk, fordi avstanden til begge dei
offisielle skriftspråka er betydeleg.
Viss eg hadde skrive på min dialekt,
hadde det vorte tungvindt og kanskje uforståeleg for mange av lesarane. Blant anna strilamålet er eit
truga språk, og kva bør då gjerast
for å redda dette og andre norske
talemål frå å døy?
Først må det lagast meir lokale
språk, som får sleppa til i Norsk
Tidend. Personleg har eg utvikla
eit strilaspråk, og har i privat kommunikasjon prøvd ut delar av dette
språket.
Til slutt vil eg problematisera
argumentet om at det vert for
vanskeleg å læra eit mangfald av
former. For eg trur ein lett gløymer
at læreevna mykje er knytta til
læraren sin dugleik, til eksperimenteringa med læreplanar i skulen slik
at ikkje lærarane får ro til å utøva
yrket sitt, til lærevilkåra generelt
i nærmiljøet og i storsamfunnet,
forutan til avstanden mellom talespråket og skriftspråket. Her ser eg
eit stort forbetringspotensiale.
Elles er eg for å sanera skrivemåtar som ikkje gagnar målreisinga. I
dømet frå den aktuelle BT-artikkelen fekk me presentert dei 6 ulike
skrivemåtane for ordet mogeleg/
mogleg/mogelig/moglig/muleg/
mulig. Kor mange av desse er kunstige og kor mange av desse kan gli
inn i eit naturleg språk? Eg har møtt
få som snakkar ei av dei 4 første formene. Og avleiinga «moglegheit»
opplever eg både kunstig og tung.
Eg vil ha so enkelt språk som råd,
og føretrekkjer «mulihet», og er
open for «mule»/«muli». Men 8
ikkje-dialektbegrunna variantar vil
vera altfor mykje; her tykkjer eg det
bør stå att kun 3-4 former.
Oppsummert vil eg seia at eg
tvilar på om dagens innstrammingspolitikk vil gje nemneverdig
auka oppslutnad om nynorsk. Målfolk bør motarbeida forvitringa av
nyansane. Me treng difor stor valfridom, målretta for å styrkja desse
herlege nyansane. Og i tillegg endra
ortografien slik at den vert mykje
meir alfabetkonsekvent.
Vidar Sætre,
Åsane/Bergen
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Internett kjem ikkje
kjee
ytil å forsvinna, nynorsk kjem ikkje till
iså forsvinna og avisene kjem ikkje til å
err
forsvinna. Før eller
sidan må redaktørane sleppa til
nynorsken
nmu
Når eige
språk
ikkje er
godt nok
Norske artistar skriv fleire
songar på sitt eige språk og
eigen dialekt enn nokon gong
før. Artistane snakkar om
korleis det å nytte eige språk i
staden for engelsk gjer at dei
skriv betre og nærare. Men
kva med dei yngste talenta?
MGP Lokal
I desse dagar rasar Melodi
Grand Prix-sirkuset over landet, og medan eg skriv denne
teksten førebur Florø i Sogn
og Fjordane seg til å huse ein
av delfinalane. I samband
med den, vert konkurransen
MGP Lokal arrangert i fylket.
MGP Lokal er eit eige fylkeslokalt Melodi Grand Prix
for barn og ungdom mellom
10 og 17 år, og songtalent frå
heile fylket deltek. Av dei 16
songnummera som kom til
finalen, er 13 på engelsk, 2 på
bokmål og 1 på nynorsk.
Kvifor er det sånn?
No er det ikkje slik at alle dei
som kom til finalen har skrive
musikken sin sjølv. Mange
syng coverlåtar av engelskspråklege artistar. Men det er
òg dei som har valt å skrive
songar sjølv på engelsk og
bokmål, språk som ikkje ligg
heilt opp til slik ungdom i
Sogn og Fjordane snakkar.
Fleire kjenner kanskje at dei
syng betre på eit anna språk
enn dialekt. Sjølvsagt er det
litt rart å skulle syngje på
dialekt når musikken som du
høyrer på til dagleg og artistar
du ser opp til, ikkje gjer det?
Kanskje vert det for nært?
Haldningar
Eg trur ikkje at desse ungdommane har tenkt at språket deira har lågare status
og det er difor dei har valt å
syngje på eit anna språk. Og
det er i alle fall viktig ikkje å
strupe kreativiteten til ungdommane med å komme
med moraliserande læresetningar om at dialekt alltid er
best. Men kanskje ligg det
litt umedvite i lufta at det er
meir riktig og trygt å gå for
noko anna enn eige språk?
Det er uansett viktig at slike
problemstillingar vert diskuterte, og at haldningar og
tankar kring eige språk kjem
på timeplanen tidleg.
JANNE NYGÅRD,
leiar i Norsk Målungdom
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
«Det vert mykje prenta,
som ikkje er venta»
Ordspråket over er henta frå
Norske Ordsprog frå 1881, ført
til pennen av Ivar Aasen. Det vert
sagt at Noreg er eit avislesande
land. Eit land der mykje av den offentlege debatten går føre seg i avisene. Anten du les avisa på papir
eller på nett, føyer du deg inn i ein
tradisjon av eit avislesande folk.
No trugar utviklinga på Internett økonomien til mange aviser, samstundes som nettet gjev
avisene eit heilt nytt høve til å
vera tilstades når det skjer ting.
Ei kvar sak kan publiserast på
nettet umiddelbart etter at ho er
skriven. Nettet har ingen trykkefristar. Nett er lett og samstundes
tungt. For sjølv om papiravisa du
finn i kiosken verker meir handfast, er det nettavisa som vil overleva ein stad på verdsveven. Ingen
kan kontrollera Internett, vert det
sagt. Internett er den ultimate desentraliseringa. Du kan blokkera
tilgang til Internett, men sjølve
Internettet får du aldri.
Folkelege aviser?
Internett kan ikkje styrast eller
haldast nede. Internett er som
eit demokrati, eller kanskje heller
eit anarki. Likeleis som pressa er
ein del av demokratiet, er Inter-
nett det òg. Pressa har vorte kalla
«Den 4. statsmakta», dei som skal
overvaka makthavarane og visa
oss det som er løynd. I denne samanhengen er dei norske nettavisene eit paradoks. Aviser som
VG og Dagbladet overlever på å
skriva folkeleg, leseleg stoff. Dei
leverer oss nyhende og vinklingar
i ein demokratisk avistradisjon.
Likevel lukkar dei auga for at Noreg har to jamstilte skriftspråk. I
avisredaksjonane til VG og Dagbladet finst ikkje nynorsk, anna
enn som i skjellsord i kommentarane etter saker som handlar om
sidemålsundervising. Det finst
journalistar som vil skriva nynorsk, som føler at det er språket
sitt, og som gjerne vil skriva det
for å visa at Noreg har to skriftspråk, men det redaksjonelle forbodet hindrar dei.
Undertrykking
Når nynorsk systematisk og over
tid vert utelukka frå ein viktig del
av ålmenta, skjer det noko med
språket. Endå så harmlaust nynorskforbodet kan verka, er det
kritisk for elevane som skal læra
nynorsk, anten som hovudmål
eller sidemål. Så lenge forbodet
finst, vil elevane sjå mindre ny-
norsk enn dei elles skulle. Dei vil
oppfatta det som at nynorsk er
eit mindre viktig språk. Forbodet kan jo få ein til å tru at ingen
nyttar nynorsk i riksavisene, at
nynorsk ikkje høver seg utanfor
bygdene og vestlandsområda.
Forbodet frårøvar elevane eit
av høva til å sjå nynorsk utanfor skulen. Samstundes frårøvar
det nynorskelevane litt av sjølvkjensla. Nynorsk vert gløymd,
luka bort, fjerna, forbode, sortert
ut, og kvar gong det skjer, aukar
mindreverdskjensla til nynorskbrukarane litt. Paradoksalt nok
er det kanskje nynorsk som kan
bøta på dette, for nynorsk vart
jo nettopp laga som ei motmakt,
eit språk for folk som kjende seg
mindreverdige, og som ville ha
ein slutt på det. «Det går mangt
eit menneske og ser seg fritt ikring
for Ivar Aasens skuld.», har Tarjei
Vesaas skrive. Språket vårt vart
laga for og med demokrati. Ivar
Aasen tok bokstaveleg talt saka i
eigne hender og laga eit språk for
oss alle.
Nynorsk i nettavisene
Riksavisene er gamle, men Internett er ungt. Internett har
unge lesarar. Å opna for nynorsk
i nettavisene vil bryta mindre
med den redaksjonelle utsjånaden, ettersom Internett alt er
fragmentert av natur. Det vil gje
folk eit høve til å lesa nynorsk og
til å sjå at det høver seg like godt
som avisspråk elles i samfunnet. Men nynorsk i nettavisene
kjem ikkje av seg sjølv. Difor har
Norsk Målungdom teke saka
i eigne hender og fått omsett
nettsidene til VG automatisk
til nynorsk. Så kan folk sjå kor
stor (eller liten) forskjellen er.
Kanskje har du alt sett sidene,
via facebook, twitter, eit klistermerke på ei postkasse eller
eit flygeblad? Viss ikkje kan du
kikka på dei neste gong du set
deg ved datamaskina.
Internett kjem ikkje til å forsvinna, nynorsk kjem ikkje til å
forsvinna og avisene kjem ikkje
til å forsvinna. Men alt er i endring. Før eller sidan må redaktørane sleppa til nynorsken, eller
det dukkar opp nokon andre som
gjer det, men det skjer ikkje utan
kamp. Nett difor er det viktig at
du er med og kjempar for nynorsk i nettavisene!
EVA HOLTHE ENOKSEN
[email protected]
Jubileumsår
3. august 1961 er ein dato å
merka seg. Då vart Noregs Student- og Elevmållag skipa. Og
sjølv om NSEM i 1972 byte
namn til Norsk Målungdom, var
det same organisasjonen. Dimed
er urokråka i målrørsla, Norsk
Målungdom, 50 år i år. Me kan
ynskja oss sjølv og kvarandre til
lukke med dagen, for me kjem
ikkje unna å feira oss sjølv litt.
30. januar som markerer starten
på jubileet. Meir fest og feiring
vert det dessutan på sjølve jubileumslandsmøtet i Oslo 25.-27.
mars. Som om landsmøtet ikkje
er høgtideleg nok i seg sjølv, er
det noko ekstra stas over å kunne
sjå attende på 50 år med målarbeid når me er samla. Om ikkje
anna set det arbeidsprogrammet
for neste år inn i perspektiv.
50 år med målarbeid
Jubileums-sumarleir
Sjølv om jubileet eigentleg alt
har starta, er det vinterleiren 28.-
Og meir feiring vert det seinare.
Ikkje berre er NMU 50 år, men
det er òg 40 år sidan den fyrste
sumarleiren vart skipa til. Og
ettersom den fyrste sumarleiren var på Vinstra, er det dit me
vender nasen andre veka i juli.
Til hausten er det 40 år sidan
dei fyrste læremiddelaksjonane.
Ettersom retten til nynorske læremiddel framleis vert broten, er
det kanskje på tide å minna folk
om kva me har nytta mykje av
dei siste 50 åra på å kjempa for.
Eit jubileum er eit naturleg
høve til å sjå seg attende. I høve
jubileet skal me gje ut eit fest-
skrift i form av ei artikkelsamling. Festskriftet skal fortelja
soga om NMU, men òg trekka
fram saker og tema som har vore
viktige. Dersom du er gamal
målungdom og sit på gode historier eller bilete frå di NMU-tid,
er me særs interesserte. Du kan
då senda ein e-post til [email protected], eller du kan senda det
til Norsk Målungdom, Postboks
285 Sentrum, 0103 Oslo.
EVA HOLTHE ENOKSEN
21
Fengsla kåra til årets nynorskbok
Ungdomsromanen Fengsla
av Hilde Kvalvaag gjekk av
med sigeren i Dag og Tids lesarkåring Årets nynorskbok.
Kvalvaags bok vart stemt
fram framfor bøker av mellom andre Carl Frode Tiller,
Lars Amund Vaage, Ottar
Grepstad og Jon Hellesnes.
Lesarane stemte på bøker
som på førehand var plukka
ut og nominert av ein
fagjury.
– Jøss, det er utruleg.
Eg hadde ikkje venta at ein
ungdomsroman ville hevde
seg i konkurranse med
skjønnlitteratur for vaksne
og sakprosa, seier Kvalvåg
til Dag og Tid.
Forfattaren er til dagleg
redaktør i forskingstidskriftet Hubro ved Universitetet
i Bergen.
Fengsla har før blant
anna skaffa Hilde Kvalvaag
ein Bragepris. (NPK)
målgåver
Noregs Mållag takkar for gåvene
Dette er ei liste med dei som har gjeve gåver frå 1.
november 2010 til 24. januar 2011. Samla gåvesum
er heile 236 050 kroner. Vi er svært, svært takksame
for desse gåvene som set oss i stand til å drive godt og
naudsynt målarbeid.
AUST-AGDER MÅLLAG
Torfinn Brokke
Augund K. Brottveit
Rolf Fredriksen
Kåre Hagane
Gunnar Hagelia
Knut K. Homme
Lisbeth Dalquist
Homme
Ragnar Kaasa
Ingrid Kostveit
Gunvor Lande
Jorunn Lande
Hans-Olav Lauvstad
Jens Listøl
Pål Nomeland
Rune Nylund
Sigrid Bjørg Ramse
Olav Riisland
Torkjel Segberg
Kåre Seland
Vidar Toreid
Bjarne Tveiten
Olav Vehus
Jens Vellene
Hallvard Aamli
Scott Aanby
AUSTMANNALAGET
Hans Agneberg
Sigurd Blessom
Jostein Budal
Tor Sørdal Bue
Kari Anna Bækken
Eirik Bøyum
Bjørn Dalen
Åsmund Einbu
Ingvild Marie Eknes
Frode Erstad
Inger Lise Fiskvik
Steinulf Fjæstad
Kjell Gulbrandsen
Haldis Hage
Odin Hagen
Olav Haraldseid
Magnhild Harsheim
Ola Martin Haugen
Bjarte Hole
Odd Reidar Hole
Ola Holen
Arne Homb
Guttorm Horten
Lars Arne Høydal
Gunvor Kjendlie
Håvard Kleiven
Ola Klepp
Grete Langodden
Gunnar Lien
Asgeir Lilleås
Øyvind Nordli
Jogrim Nordsletten
Olaf Nøkleby
Inga Johanne Pighaug
Ellen Preststulen
Liv Eva Preststulen
Hogne Skeidsvoll
Egil Skullerud
22
Arne Skuterud
Petter Embret Sletten
Magnny Sæbø
Gunnar Sørbotten
Inga Teigen
Magne Teppen
Ola Tronsmoen
Lars Ullgren
Kristin Hille Valla
Olav Veka
Bjørn Liavaag Visø
Rune Øygard
Bjarne Øygarden
Brynjulv Aartun
BEINVEGES INNMELDE LAG
Anfinn Bondhus
Bjørgulv Johan Eik
Hans Dieter Gertz
Kristian Halse
Kjell Jacobsen
Synnøve A. Rogstad
Kaare Skaala
Oddvar Steinrud
Audun Sydnes
BUSKERUD MÅLLAG
Niri Baklid
Maria Høgetveit Berg
Tor O. Bergum
Hans Borge
Herbjørn Brennhovd
Torleiv Brennhovd
Lars Erik Jacobsen
Oddbjørn Jorde
Osvald Medhus
Oddrun Murud
Halle Perstølen
Ola Ruud
Torstein Sataslåtten
Knut V. Seim
Syver Sollien
Gunhild Støyten
Rolf Harald Sæther
Einride Tinjar
Arne Oddmund Tuv
Sigurd Tveito
Arne Viljugrein
FYLKESMÅLLAGET
VIKVÆRINGEN
Trond Andreassen
Lillian Austnes
Ola Bergsaker
Sigmund Birkeland
Gerd Bjørke
Reidar Bjørnerheim
Erlend Bleie
Berit Brandseth
Herfinn Brekke
Magnhild Brekke
Svein Erik Brodal
Hæge Marie Roholdt
Brunvatne
Karen Bø
Tormod Bønes
Tove Karina Eidhammer
Einar Eldøy
Turid Farbregd
Olav Frøystadvåg
Torfinn Fuhr
Tor Gabrielsen
Asbjørn Gardsjord
Knut Gjertsen
Kåre Glette
Randi Grann-Tronvoll
Jarle Grimstad
Gunnvald Grønvik
Oddrun Grønvik
Karin Helene Haukøya
Eva Birgit Heide
Botolv Helleland
Sigrun Heskestad
Halldor Hoftun
Valborg Holten
Karl-Anders Hovden
Tormod Hallstein
Høgåsen
Halvor Høibø
Sønnesyn Jostein
Laurits Killingbergtrø
Harald Sverdrup Koht
Bård Kolltveit
Johannes Kvammen
Tove Harriet Eeg Larsen
Sven Erik Lundby
Torborg Lunnan
Kåre Martinussen
Astrid Midttun
Norvald Mo
Arnold Mundal
Johanna Myklebust
Johan Nedregård
Solveig Nerol
Reidar Nesheim
Signe Nordeide
Sigurd Nordlie
Ellen Oddsen
Alfred Morgan Olsen
Ole Bernt Olsen
Yngve Rekdal
Olav Røvang
Brit L. Sauge
Gunnvor Fykse
Skirbekk
Arve Skutlaberg
Ane Solberg
Nils Standal
Mona Grete Storli
Ellen Marie Svea
Åsfrid Svensen
Sissel L Sæbø
Stein Sæbø
Anne Joronn Sætre
Jan Taubøll
Rolf Theil
Jostein Tjore
Øystein Tormodsgard
Signe Ulset
Anne Torild Vangen
Kjell Venås
Lars Sigurdson Vikør
Kjetil Vistad
Jørgen Vogt
Hallgerd Wangensteen
Arne Wåge
Arne Ystad
Karl Øksnevad
Håkon Ørjasæter
Bodil Østby
Kristen Øyen
Steinar Aakerøy
Solveig Fiskvik Aamodt
Kåre Årsvoll
HORDALAND MÅLLAG
Harald Aga
Ann-Britt Almenningen
Svein Schrøder
Amundsen
Arne Andersen
Erik Arneson
Edel Augestad
Daniel Berge
Oddbjørn Berge
Rune H. Berge
Eli Bergsvik
Dagrun Berntsen
Siri Solvik Bertelsen
Jostein Birkeland
Kjellaug Birkeland
Karstein Bjørge
Narve Bjørgo
Dag Bjørnevoll
Asbjørn Bjørnset
Målfrid Bjånesøy
Jarle Bondevik
Arne Brattabø
Berge Brattabø
Eli Brattabø
Jostein Brattabø
Reidar Bremerthun
Jostein Buene
Ragnhild Byrkjenes
Inger Berit Bøyum
Olav Digernes
Hans Birger Drange
Olav Drivenes
Torbjørn Dyrvik
Vigleik M. Dyrøy
Ole-Johan Eikeland
Martin Atle Preben
Elhom
Nils M. Engelsen
Liv Kari Eskeland
Jarl Fimland
Normann Fjeldstad
Sverre Fjell
Leif Flaten
Kristine Fluge
Tormod Folgerø
Jon Fosse
Olav Freim
Harald Frønsdal
Sigvid Førsund
Harald Gammelsæter
Asbjørn Gjerde
Anne Marit Gjøstein
Solveig Grønlien
Eldbjørg Gunnarson
Arnbjørg Hageberg
Olav L. Hannisdal
Oddlaug S. Hansen
Magna Hatlebakk
Agnes Hauge
Anna Sylvia Haukås
Asbjørn Haustveit
Sigbjørn Heie
Bjarte Helle
Øyvind Hellesnes
Arnfinn Hellevang
Aslak L. Helleve
Aslak T. Helleve
Jan Kåre Henriksbø
Kåre Herdlevær
Kåre Herfinndal
Kjartan Hernes
Torolv Hesthamar
Atle Hevrøy
Marit Hjartåker
Erling Holmås
Karl Hope
Sverre Hope
Margreta Hopen
Gro Kristin Hovet
Jens Hystad
Greta Håheim
Geirmund Johnsen
Ingerid Jordal
Egil Jøsendal
Jan Jøssang
Åse Marit Kalhovd
Inger Lise Kippersund
Olav Knapskog
Leif Knutsen
Ståle Kolbeinson
Kjetil Koldal
Helga Kolstad
Trygve Kråkevik
Anna A. Landsvik
Rolv Landøy
Torfinn Langelid
Sølvi Larsen
Jon Larsgard
Torunn Lehmann
Haldor K. Lid
Åsmund Lien
Marit Merete Lunde
Kåre Lutro
Tore Lyssand
Torstein Løning
Erling Løseth
Harry Mehammer
Anne Marie Midtbø
Vidar Mjøs
Sigvald Monstad
Marie Morken
Olav K. Morken
Jostein Mykletun
Einar Myster
Eldbjørg Møllerup
Arnljot Møster
Olav Steinar Namtvedt
Marit Nedreli
Else Leirvik Nistad
Øyvind Nitter
Nils Nytveit
Johannes Opeland
Åse Opheim
Aud Oppedal
Anfinn Otterå
Olai Otterå
Inga Rasdal
Jens Reisæter
Sverre Audun Rikstad
Kaare Rundhovde
Øyvind Røen
Elsbeth Rønhovde
Leif E. Samdal
Lars K. Sandven
Torstein Sausjord
Terje Schaatun
Arnfinn Seim
Torbjørn Seim
Halldor J. Sekse
Torkjell Sekse
Annicke Sivertsen
Eli Skeie
Gunvald Inge Skeiseid
Signe Marit Skjelde
Jørgen Skjerve
Harald Skorpen
Oddvar Skre
Marie Skålnes
Hermund Slaattelid
Torfinn Slettebø
Kari Smith
Jostein Småbrekke
Asbjørg Solberg
Asbjørn Solberg
Erling Solvang
Johanne Stenberg
Gerhard Inge Storebø
Alf Magnar Strand
Rolf Sigmund Sunde
Kjell Gudmund Søholt
Erling Thu
Dagfinn Tjore
Erling Toft
Johan Torekoven
Kjell Torp
Håkon Torsvik
Torgeir Torvik
Haldor Trengereid
Erlend Trones
Harry Tunestveit
Kjell Thore Tungesvik
Lars H. Tungesvik
Torill Tveit
Knut Tveitnes
Odd Tøndel
Tora Tønder
Harald Ulland
Kristen Underdal
Bjarne Johannes Utne
Brynhild Utne
Helga T. Utne
Solbjørg Vassenden
Rigmor Nesheim Vaular
Kari Langklopp Veland
Inger Vik
Liv Vike
Gry Vikesland
Åslaug Vikør
Inger B. Vikøren
Sidsel Vinsand
Harald Vivås
Kari Vogt
Leif Øie
Nils Ivar Østerbø
Kjell Gunnar Ådnanes
Olav Ånneland
Nils Årekol
Magne Århus
Åslaug Åsheim
Solveig Åsvang
KARMSUND MÅLLAG
Anne-Ma Eidhammer
Lars Eikehaugen
Paul Espeland
Severin Fjeldheim
Synneva Flesland
Tone Randi Frette
Kirsten Grunnaleite
Torill Borge Horneland
Jan Erik Karlstveit
Tora Lie
Kyrre Lindanger
Paul Mølstre
Johannes Ness
Askild Rullestad
Lars Sævereide
Marie Tjelmeland
Svein Terje Vestbø
Arne Vevatne
Ingolv Vevatne
Sigvart Våga
Einar Vårvik
Ole Dag Østhus
Ola Øverland
Yngve Øvstedal
Sigbjørn Aalvik
NAUMDØLA MÅLLAG
Odd Eidshaug
Toralf Engesnes
Kjell Nyland
Ole Arin Sakshaug
NORDLAND MÅLLAG
Gunnar Hagen
Terje Juvodden
Tormod Nordeng
Inger Straume
NORDMØRE MÅLLAG
Jon Kristian Aune
Asbjørn Bakken
Styrkår Brørs
Eva Susanne Bårdseth
Liv Rigmor Flå
Rakel Flå
Odin Hals
Randi Skrøvset Hatle
Harald O. Kalland
Johannes Klaksvik
Jorunn M. Kvendbø
Øyvind Lyngås
Tor Mogstad
Finn Gunnar Oldervik
Henry Opland
Gunnvor Opøyen
Eirik S. Todal
Kjellmod Vada
Ola Wågbø
Kirsti Orheim Ås
Knut Ås
ROGALAND MÅLLAG
Leiv Alvsaker
Gunvor Dalva Amdal
Lars Bakka
Wenche Berg
Torvald R. Bore
Marit Kyllingstad Bråten
Olav Bernhard
Ekerhovd
Knut Olaf Eldhuset
Anders B. Erga
Else Fagerheim
Alma Figved
Anne Marie Fisketjøn
Oddvar Flatabø
Johan Flem
Kåre Flokenes
Rune Folkvord
Jon Fosså
Anny Hagesæter
Kari Ingfrid Hatteland
Ola Hauge
Per Haugedal
Inge Haugland
Håkon Haus
Marit Hegland
Astrid Heigre
Rasmus Hetland
Tom Hetland
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Grepstad leiar i nytt Språkråd-styre
Direktøren ved Nynorsk kultursentrum, Ottar Grepstad, vart før jul
utnemnd til ny styreleiar i Språkrådet.
Grepstad var saman med varamedlem Helene Uri den einaste i
det førre Språkråd-styret som ikkje
gjekk i protest mot kulturminister
Anniken Huitfeldts handtering av
Rasmus Hidle
Sverre Johnsen
Odd Jørstad
Ellen Harboe Kleppa
Olav Kvernenes
Magnhild Lid
Steinar Lima
Georg Løvbrekke
Sofie Meling
Sigrid Myhre
Bjarne Nevestveit
Ingjerd S. Nicolaysen
Karl Nilsen
Knut Georg Nilsen
Lise Lunde Nilsen
Gunnvor Eggebø Næss
Inge Oltedal
Aslaug Opheim
Åshild Osaland
Trygve Gjæver Pedersen
Rasmus Reed
Gunvor Risa
Ole Bjørn Rongen
Magne A. Roth
Atle Røe
Rolf Salte
Magne Sande
Bergljot Selvåg
Jostein Selvåg
Ingeborg Skjerpe
Brynjar Skåra
Målfrid Snørteland
Eldrid Solheim
Tom Soma
Jon Stangeland
Brit Sværen
Einar Sæland
Johan Fasting Sørbø
Jorunn Søyland
Bodil Tjeltveit
Kåre Torvanger
Gunnar Totland
Kurt Tunheim
Hilda Ullestad
Åslaug Undheim
Astrid Apalset Vassbø
Torgeir Vetti
Reidar Vik
Alv Hermann Vistnes
Anne Elise Winterhus
Audun Ytre-Arne
Kjell Aambakk
Kjell Aardal
Audun Aarflot
ROMSDAL MÅLLAG
Dagrun Gjelsvik
Austigard
Henning Austigard
Ingeborg Berg
Annlaug Berge
Marit Bergheim
Olav Dahl
Kristine Eidhamar
John Ekroll
Gunvor Gammelsæter
Torhild Hanem
Einar Helde
Per Hestad
Johan Hjelvik
Tormod Hustad
Arnhild Digernes Krøvel
Tor Kvadsheim
Aud Åshild Moen
Inge Rypdal
Aksel Sæterdal
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
tilsetjinga av ny direktør i Språkrådet.
– Eg er glad for at vi har fått på
plass eit godt og kompetent styre
for Norsk språkråd. Vi kjem no raskt
til å lyse ut stillinga som direktør
for Språkrådet, seier kulturminister
Anniken Huitfeldt i ei pressemelding.
Ivar Vereide
Ingar Aas
SOGN OG FJORDANE
MÅLLAG
Ragnhild Anderson
Georg Arnestad
Ola Austring
Per Inge Bale
Arne Berteig
Olaug Marie Bjelde
Ole Martin Bjørvik
Elin Petra Ryssdalsnes
Dombestein
Tor W. Eikemo
Annbjørg Eikenes
Gjertrud Eikevik
Arne Eldegard
Asbjørn Engen
Hans Engesæt
Dag-Erik Eriksmoen
Astrid Ervik
Dagny Fagernes
Johannes Flaten
Sverre N. Folkestad
Erik Fortun
Sigurd Fretland
Ottar Færøyvik
Oddvar Gjelsvik
Dagfrid Grepstad
Oddlaug Hammer
Oddstein Haugen
Jon Heggheim
Oddmund Løkensgard
Hoel
Kåre Hovland
Liv Husabø
Målfrid Husnes
Oddborg Hellebø Klævold
Ragnhild-Lise Furnes
Korsvoll
Anne Sigrid Kvam
Liv Janne Kvåle
Magny Kårstad
Helga Ladehaug
Kåre Lerum
Asbjørg Lingjerde
Jon Ove Lomheim
Henrik Arne
Losnegaard
Lars Lotsberg
Rune Lotsberg
Steinar Dahl Lægreid
Reidar Mardal
Terje Moe
Knut Ole Myren
Oddvar Natvik
Kolbjørn Nord
Solrunn Kari Valeberg
Nornes
Brynhild Norstrand
Stein Næss
Per Scott Olsen
v. Olfert Øvrebø Radio
Luster
Jon A. Ramstad
Oddbjørn Ramstad
Jostein Risa
Asbjørn Rutledal
Signe Marie Rønnekleiv
Steinar Røyrvik
Karoline Råd
Margot Sande
Marta Kari Schawlann
Bjarte Sindre
Med seg i styret får Grepstad
medlem i fagrådet for høgare
utdanning i Språkrådet, rektor Åse
Lill Kimestad, som nestleiar.
Dei andre styremedlemmene er
Trond Trosterud, Sigrun Høgetveit
Berg, Helene Uri, Kamil Øzerk og
Ola T. Lånke. Margrete Kvarenes og
Daniel Ims er valt av dei tilsette i
SUNNMØRE MÅLLAG
Linbjørg Bjørkavåg
Sunde
Sverre Sørdal
Bergljot Tandstad
Gudrid Tandstad
Per Svein Tandstad
Arne Uggedal
Rolv Ukkelberg
Randi Flem Ulvestad
Øyvind Vadstein
Helge Ose Velle
Eldrid Vik
Bodil Waldal
Sveinung Walseth
Marie Lovise Widnes
Knut Ytterdal
Lars Ørjasæter
Bernt G. Øye
Terje Aarset
Kjell Arne Årseth
Bjarte Alme
Margaret Alme
Åsmund Arne
Knut S. Barstad
Oddfrid Nora Bell
Jakob S. Bjørkedal
Jarle Bortne
Oddhild Brandal
Bente Johanne Iversen
Breivik
Ida Brudevoll
Ole Arild Bø
Jostein Drabløs
Atle Døssland
Oddrun Eidem
Liv Eikrem
Ståle Eikrem
Mård Torgeir Fauskevåg
Jostein Fet
Steinar Grimstad
Johs. G. Hareide
Asbjørn Hatlehol
Severin Haugen
Gunnar Heltne
Margaret Hennum
Jorunn H. Henriksen
Ingrid Runde Huus
Ove Kaldhol
Jørund Kile
Jakob O. Kjersem
Terje Kjøde
Berit Klepp
Aud Langlo Kongsnes
Jostein Korsnes
Liv Kari Krøvel
Jostein Kursetgjerde
Marit Kvammen
Solveig Reite Kvien
Else Løndal
Kåre Sigmund Opsahl
Einar Os
Eldrid Ose
John Osnes
Petra Pilskog
Eldrid Roald
Gudveig Rogne
Torleiv Rogne
Greg Rotevatn
Gunder Runde
Liv Tjervåg Runde
Olga Støylen Runde
Solfrid Røyneland
Randi Sandnes
Astrid Ose Silseth
Jarle Solheim
Bjarne P. Stige
Robert Anderson
Geddy Aniksdal
Svanaug Astrup
Jon Bjørn Bergane
Eva Bergø
Kari Skoe Bø
Sigrid Bø
Olav Rune Djuve
Einar Erikstein
Olav Felland
John Flatland
Lavrans Grimstveit
Knut T. Haugen
Ingebjørg Haukelidsæter
Bjørg Målfrid Haukenes
Nottov Homme
Ragnhild Hovda
Tone Sem Hovda
Bjarne Jordstøyl
Håvard Kleiv
Tove Kvaale
Kjetil Langåsdalen
Jørund Lie
Marie D. Løvrak
Olav Mosdøl
Guri Ness
Lars Nevestveit
Sigrid Nordskog
Jakob Olimstad
Torleif Olav Omtveit
Birger Risnes
Gerd Aslaug Rydland
Tore Skaug
Per Skaugset
Birger Smedstad
Gunvor Solberg
Jon Solberg
Olav Stranna
Solveig Stuvrud
Agnes Bøckmann
Sæland
Signe Sølyst
Olav Teigen
Olav Teigland
Anne Elise Thorvaldsen
Kari Tveit
Tone Tveit
Ingebjørg Helkås Vaa
Einar Versto
Alv Vik
Kjell Vistad
Såvi Vistad
Hans Ødegård
Olav L. Sjøthun
Leif Alfred Skaar
Johan Andreas Solheim
Gunnar Sortland
Harald Steiro
Marta Stokkenes
Ola Magne Strand
Karsten F. Sunde
Sigrid Svartefoss
Gunnhild Systad
Harald Systad
Torgny Tønnessen
Borgny Ulltang
Jens Vestrheim
Øystein Vikesland
Kåre Olai Ølmheim
Liv Østrem
Karstein Aaberge
TELEMARK MÅLLAG
Språkrådet som representantar for
høvesvis bokmåls- og nynorskseksjonen. Det nye styret får både
samisk og tospråkleg kompetanse,
gjennom oppnemninga av Trosterud og Øzerk. (©NPK)
Trond Trosterud og SIgrun Høgetveit Berg
er blant dei nye medlemmene i styret for
Norsk språkråd. Arkivfoto: Norsk Tidend
Halvor Øygarden
Olav Åsheim
TROMS OG FINNMARK
MÅLLAG
Einar Johan Rolf Bergland
Per K. Bjørklund
Terje B. Dahl
Ørjan B. Dahl
Erlend Fjose
Eldbjørg Gjelsvik
Aud Hauan
Lillian Bernes Hay
Sigrun Lunde
Gudrun Agathe
Molander
May Johanne Molund
Atle Måseide
Ole Edgar Nilssen
Herolv Olsen
Guro Reisæter
Arne Rognmo
Rønnaug Ryssdal
Guri Skeie
Sunniva Skålnes
Helge Stangnes
Grete Lien Stenvold
Gunn Utkvitne
Bjørnar Østgård
Else Marie Øvrebø
Nils Aarsæther
TRØNDERLAGET
Erling Aunan
Egil Ingvar Aune
Kjell Bardal
Arvid Bjørgum
Oddrun Bjørgum
Karl Ove Bjørnstad
Astrid Dalslåen
Olaug Denstadli
Anne Eldevik
Ola Stuggu Fagerhaug
Tore Fagerhaug
Ingvald Falch
Helge Fiskaa
Jon Olav Forbord
Birgit Foss
Anders Gjelsvik
Mikal Gorsetseter
Magnhild Gravdal
Gunhild Grue
Andreas Hagen
Arne Hov
Åke Junge
Knut Krogstad
Liv Lange
Terje Leinhardt
Anne Leira
Borghild Kristin
Lomundal
Jorun Mehlum
Olav Mogstad
Halvard Morken
Sverre Mikal Myklestad
Magne Måge
Irene Nevervik
Ingrun Norum
Jenny Nyvik
Solveig Otlo
Helge Raftevold
Jostein Rekstad
Anna Dorthea
Remhaug
Kristian Risan
Narve Rognebakke
Trygve Harald Rullestad
Helge Rypdal
Einar Rædergård
Atle Røhme
Per Rønningen
Ottar Rønningsgrind
Rutt Olden Skauge
Jarle Skjei
Jan Solberg
Harald Solstad
Arvid Henry Staupe
Oddny Stavran
Asbjørn Steen
Eiliv Størdal
Eldrid Sundan
Steinar Supphellen
Ingebrigt L. Sødal
Jan Sørås
Nils Søvik
Kirsten Tagseth
Arnkjell Tingstad
Torbjørn Tranmæl
Inge Torfinn Vada
Jarle Vingsand
Svein Aarnes
VALDRES MÅLLAG
Toralf Baldersheim
Gunnar Belsheim
Gunnar Breivik
Olav Gullik Bø
Anny Foggum
Nils H. Leine
Bjørg Lerhol
Trine Fagernæs Lofthus
Olav L. Skattebu
Magnor Wigdel
VEST-AGDER MÅLLAG
Arvid Alsaker
Roald Andersen
Magne Attestog
Kjell Byremo
Aslak T. Fjermedal
Gunnhild Fjermedal
Anne Fløgstad
Jens Graasvoll
Anna Gravelsæter
Øyvind Grov
Agnes Gunstveit
Karin Haaland
Asborg Handeland
Berit Fiskaa Haugjord
Magne Heie
Theodor Hovda
Tobias Høyland
Ola Isungset
Alf Georg Kjetså
Olav Arne Kleveland
Klara Lilletveit
Olav Audvin Meland
Oddvar Moen
Gudlaug Nedrelid
Elfrid Ovedal
Rune Phil
Laurits Repstad
Asbjørn Stallemo
Ommund Strandberg
Gunnar Vollen
Anne Aasen
Erlend Bakke
Kåre Belsheim
Geir Sverre Braut
Kjellfrid Bøthun
Alv Reidar Dale
Knut O. Dale
Bjarne Dåe
Arne Ekeberg
Per Engene
Else Fossgard
Olav Furnes
Knut Gjelland
Arne Gjeraker
Kristian Hagestad
Asbjørn Haug
Johannes Havstad
Audun Heskestad
Norvald Hestholm
Helga Hjetland
Grete Oline Hole
Eirik Holten
Kolbjørn Høgåsen
Olav Torfinn Jondahl
Ola Jonsmoen
Rønnaug Kattem
Hallvard Kjelen
Anstein Lohndal
Mette Ulland Lund
Kjell Harald Lunde
Martinus Løvik
Viking Mestad
Håvard Moe
Øystein Njål Nordang
Eva Nørstebø
Borge Otterlei
Einfrid Perstølen
Linda Plahte
Hugfrid Raaheim
Frode Ringheim
Henning Leiv Rivedal
Magnus Robberstad
Torleiv Robberstad
Arne O. Skjelvåg
Arnlaug Skjæveland
Per Skjæveland
Kjell Snerte
Herbjørg Solberg
Oddmund Svarteberg
Rolv Sæter
Lars Helge Sørheim
Turid J. Thune
Steinulf Tungesvik
Sigrid Tyssen
Ottar Vandvik
Guri Vesaas
Torgils Vågslid
Reidun Wallevik
Vidar Ystad
Aa. Bjørgum Øwre
Bergfinn Aabø
ØSTFOLD MÅLLAG
Ole Johan Bjørnøy
Arnstein Hjelde
Kåre Kjelkenes
Arne Kvernhusvik
Per Thorvald Larsen
Gunnar Ottne
Jan T. Pharo
Vegard Skoglund
YRKESMÅLLAG
Anders Askeland
Johannes Bakka
23
Her er målgåvene som
... å lese og å lytte
BARNEBØKER
—
Halldis Moren Vesaas: Dikt i omsetjing. Edvard Hoem (red.)
Asbjørnsen og Moe: Norske folkeeventyr II
—
Jon Fosse: Andvake
—
Barnebokskatten 1
—
Jon Fosse: Auge og vind (pocket)
—
Barnebokskatten 2
—
Jon Fosse: Blod. Steinen er.
—
Barnebokskatten 3
—
Jon Fosse: Bly og vant (pocket)
—
Foten veit. Fortald av Marru, prinsesse av Europa
—
Jon Fosse: Dei døde hundane/ Sa ka la
—
Jon Fosse: Du å du, Hundemanuskripta 2 (pocket)
—
Jon Fosse: Det er Ales
—
Kine Hellebust: Ho Kirsti og eg
—
Jon Fosse: Dikt 1986-1992 (pocket)
—
Monster og drakar
—
Jon Fosse: Hund og engel (pocket)
—
Smular. Ei kokebok for barn
—
Jørgen Nordheim: Ingen er så trygg i fare
—
Solveig Hellmark: Det spirer og gror. Hagekalender for alle barn
—
Magnhild Bruheim: Trolldomskraft
—
Teatersminke. Trinn for trinn-innføring
—
Marit Kaldhol/Wenche Øyen: Farvel, Rune
—
—
Njålssoga
—
Olaug Nilssen: Få meg på, for faen (pocket)
—
Olaug Nilssen: Hybrideleg sjølvgransking (pocket)
—
Ragnar Hovland: 1964
SAKPROSA
—
Anna Maria Sigmund: Sex under Hitler. Seksualitet og
rasehygiene i det tredje riket
—
Guddleiv Forr og Helge Vold (red.): Landsgymnaset
—
Ragnar Hovland: Dr. Munks testamente (pocket)
—
Hadle Oftedal Andersen: Poetens andlet. Om lyrikaren Olav H.
Hauge
—
Ragnar Hovland: Utanfor sesongen (pocket)
Ragnar Hovland: Åleine i alpane. Utval (pocket)
Hegge, Lomheim, Uri: Quizleis. 1001 spørsmål og svar om språk
—
—
Rune Timberlid: Deadline
Jan Erik Vold: Under Hauges ord
—
—
Rønnaug Kleiva: Ingen reell fare
Jan Inge Sørbø: Hans Skjervheim. Ein intellektuell biografi
—
—
Tarjei Vesaas’ beste. Utval ved Olav Vesaas
Jon Fosse: Gnostiske essay (pocket)
—
—
Øystein Orten: Vegen til Neverland
Kjell Snerte og Artur Arntzen: Eventyr, tårer og latter. Historia
om Arthur Arntzen
—
—
—
Øystein Vidnes: Ekstasar
—
Lars Arve Røssland: Media og menneskelege. Moralfilosofiske
utgangspunkt for journalistisk etikk
—
Åse-Marie Nesse: Dikt i samling
—
Platon: Kriton og Faidon. Norsk utgåve ved Anfinn Stigen
(pocket)
Per bok:
—
Sigrid Bø Grønstøl: Syng gudinne. Inspirasjon og litteratur
—
Tranene til Ibykus. Klassisk og romantisk tysk lyrikk. Utval ved
Johannes Gjerdåker
—
Åse-Marie Nesse: Artiklar om litteratur
50,-
Hugs at vi går fort tom for somme
titlar! Det er såleis ikkje sikkert at du
får alt du tingar.
VAKSENBØKER
—
Alice Sebold: Alle mine kjære (pocket)
—
Alice Sebold: Nesten evig
LYDBØKER
—
Anna Gavalda: Lykka er ein sjeldan fugl
— Edvard Hoem: Peder Bjørnson forsvarer seg* kr 279
— Anna Gavalda: Saman er ein mindre aleine (pocket)
—
Atle Hansen: Som ein engel
—
Brit Bildøen: Alt som er
—
Einar Økland: Dikt i utval
—
Frode Grytten: Flytande bjørn (pocket)
— Edvard Hoem og Henning Sommerro: Sommarvind
- Forteljingar og songar for alle døgnets tider kr 119
— Edvard Hoem: Bibelhistorier frå Det nye testamentet* kr 179
— Edvard Hoem: Kjærlighetens ferjereiser*
— Edvard Hoem: Prøvetid*
kr 198
kr 198
— Andri Snær Magnason: Historia om den blå planeten kr 168
* Edvard Hoem les
Kryss av, klipp ut eller kopier
og send tinginga til:
Noregs Mållag,
Postboks 474 Sentrum,
0150 Oslo
24
Du kan også tinge ved å sende e-post
til [email protected], ringje 23 00 29 30,
fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn
på www.nm.no
Porto kjem i tillegg.
Namn:
Adresse:
Postnr.
Poststad:
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Til barnehagekampanjen:
aukar gleda ved
... å servere
—
—
—
stk. kaffikrus (2008)
Svart dekor og gulltekst.
Kruset er nytrykk av jubileumsserviset.
Det går mangt eit menneske og ser
seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld
Tarjei Vesaas 1950
—
stk. tekrus med skål (2008) kr 150
Svart dekor og brun tekst.
Nynorsken kviskrar: Dette går ikkje an.
Kristin Auestad Danielsen,2007
Song- og
te
eiknehefte
Klar-ferdig-syng!
— stk.
SONG- OG TEIKNEHEFTE:
Fargeblyantar fylgjer med. Kvart
lokallag får dei fyrste 50 eks
gratis, deretter 3 kroner per sett.
Gratis!
stk. tekrus med skål (2007) kr 120
Oransje dekor og svart tekst.
OSS, RETNING Eg veit ikkje kvar vi skal.
Men eg gler meg medan vi kjem dit.
Ann Kavli, 1996
NYTT KRUS!
— stk. kaffikrus kr 100
Svart dekor og brun tekst.
Skogen stend,
men han skifter sine tre
Olav H. Hauge, 1965
stk. frukostasjett (2008) kr 100
Svart dekor og brun tekst.
Nokon må elske ordet og reinske bort
ugras der det gror. Nokon må bruke ordet. Berre ved bruk blir det vakkert.
Marie Takvam, 1987
... å markere
— stk. TIPSHEFTE som gjev god lese-
start med gode tips til nynorske
barnebøker. 16 sider. Gratis!
— stk. FLYGEBLAD til dei tilsette:
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 4 sider. Gratis!
Medlemskap i gåve: Kjenner du nokon
som burde ha vore med i Mållaget?
Gje dei medlemskap i gåve! Dette
kostar 200 kroner.
JA TAKK,
eg tingar:
— stk. FLYGEBLAD til foreldra:
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 2 sider. Gratis!
— stk.
MEDLEMSBEVIS som eg kan gje
vekk i gåve. Kr 200
— stk. PC-HYLSTER med slagordet
Mange røyster – felles mål. Storleik:
15". Kr 100
— stk. Ivar Aasen-almanakk-OMSLAG
— stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKEMERKE.
Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
— stk. Slepp nynorsken til-JAKKE-
MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
— stk.
REFLEKSBAND til å slå rundt
armen eller foten for å vere tryggare i trafikken. Med logo og slagord:
Mange røyster – felles mål. Kr 20
Kryss av, klipp ut eller kopier
og send tinginga til:
Noregs Mållag,
Postboks 474 Sentrum,
0150 Oslo
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
— stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm.
i skinn som varer i mange år. Aplan-/Filofax-system. Burgunder
farge. Passar for innmat storleik 96
x 167 mm. Du byter ut innmaten for
kvart år. I dette lausbladsystemet er
det også mykje anna tilleggsutstyr
å få kjøpt, m.a. lausark for eigne
notat. Kr 250
Kr 50
FRIMERKEMAPPER frå Posten
med førstedagsbrev med frimerket
som Posten laga i høve hundreårsjubileet. 50
ord blir verda stor». Gratis for
inntil 20 jakkemerke! Deretter
1 kroner per stykk
— stk.
— stk. RULLEBANNER:
«Gjennom ord blir verda stor».
2 meter høg. Kr 500
— stk.
PARAPLY med trehandtak. Svart
med kvit logo og slagord: Mange
røyster – felles mål. Diameter om
lag 1 meter. Kr 70
— stk. Ivar Aasen-almanakk LAUSBLAD
2010 til A-plan-/Filofax-system
med 6 hol. Kr 155
Hugs at vi kan gå tom
for somme artiklar! Det
er såleis ikkje sikkert at
du får alt du tingar.
— stk.
PARAPLY (kan slåast saman).
Kr 70
— stk. Ivar Aasen-almanakk med
PERM for 2010. Kr 155
Du kan også tinge ved å sende e-post
til [email protected], ringje 23 00 29 30,
fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn
på www.nm.no
Porto kjem i tillegg.
— stk. JAKKEMERKE: «Gjennom
Namn:
Adresse:
Postnr.
Poststad:
25
Lillegraven si nye bok Mellom oss handlar om det ein skjuler for familien sin.
tre på gata: Ruth
Kva ville du, heilt hypotetisk, aldri fortalt til familien din?
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
kr 1,00 pr. stk.
Alle prisar er eks. mva. Ved lysing
i fleire nummer kan vi diskutere
særskilde avtalar.
Stoffrist nr. 2 – 2011:
10. mars 2011
Foto: Skald
kr 9,00,–/mm
kr 0,50,–/mm
45 mm
kr 4 000,–
kr 7 000,–
kr 12 000,–
Foto: Privat
Annonsar:
Annonseprisar:
Tillegg for tekstside:
Spaltebreidd:
Kvartside:
Halvside:
Heilside:
Tillegg for fargar
Ilegg til avisa:
Foto: Språkrådet
Prent: Nr1Trykk as
Opplag: 12 000
Abonnement: Kr. 250,– per år
Nina Teigland,
rådgjevar
Martin Grüner Larsen,
redaksjonssekretær
Brit Aksnes,
forlagsredaktør
Ein gjer vel så godt ein
kan med å skjule alle sine
dårlege sider, ikkje berre
for familien, men òg for
alle andre. Er det ikkje
stort sett det vi driv med?
Eg prøver iallfall. Ikkje
alltid like vellukka …
Eg ville, reint hypotetisk
sett, aldri fortelje familien min om hypotetiske
usømmelege opplevingar
eg har – eller ikkje har
– hatt med pytonslangar, narkolangarar (som
kunne ha vore frå Bogota,
eller Åsane) og/eller sentrale medlemmer i den
norske målrørsla.
Eg er takknemleg for at eg
med handa på hjartet kan sei
at det er lite eg ville skjult for
familien min, faktisk. Ikkje
så at eg fortel dei alt, men
om eg hadde stått på randen
av konkurs, eller var vorte
gravid med feil mann eller
trudde eg lei av ei sinsliding,
så ville eg uansett kunna ta
det opp med dei.
NOREGS MÅLLAG
Familieliv
Tilskrift: Boks 474 Sentrum,
0105 OSLO
Telefon: 23 00 29 30
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Kontoradresse:
Schweigaardsgt. 16
Bankgiro: 3450.19.80058
Leiar: Håvard B. Øvregård
mobil: 917 73 157
[email protected]
Tilsette:
Gro Morken Endresen, dagleg leiar,
tlf. 23 00 29 37, 957 85 560
[email protected]
Tuva Østvedt,
organisasjonskonsulent,
tlf. 23 00 29 34,
[email protected]
Berit Krogh, økonomikonsulent,
tlf. 23 00 29 35,
[email protected]
Ingar Arnøy, skulemålsskrivar,
tlf. 23 00 29 36, 975 29 700,
[email protected]
Hege Lothe, informasjonskonsulent,
tlf. 57 86 53 60, 926 48 348,
[email protected]
Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,
tlf. 23 00 29 32, 943 97 998,
[email protected]
Else Elise Sætre Bullus,
kontormedarbeidar,
tlf. 23 00 29 30,
[email protected]
Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar,
tlf. 23 00 29 50, 452 31 489,
[email protected]
NORSK MÅLUNGDOM
www.nynorsk.no/nmu
Tilskrift: Postboks 285 Sentrum,
0103 Oslo
Telefon: 23 00 29 40
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Bankgiro: 3450 65 48707
Leiar: Janne-Kristin Svarstad Nygård,
tlf.: 916 16 637, 23 00 29 40
[email protected]
Skrivar: Tone Rossow,
tlf.: 23 00 29 40
[email protected]
www.nm.no
26
Ruth Lillegraven debuterte i Store stygge
dikt i 2005, ei samling
personlege kvardagsbilete. Vel fem
år seinare er ho klar
med bok nummer to,
romanen Mellom oss.
– Det var aldri nokon plan om
at det skulle ta så lang tid, seier
Lillegraven.
– Men eg måtte lære meg å
skrive romanar. Dikta kom lettare og vart til slutt ei samling.
Dette var eit heilt anna prosjekt, med mange idear og tema
som eg ville ha med. Den har
dessutan ein struktur som eg
har brukt mykje tid på å få til.
Mellom oss sirklar rundt
ein familie og tre generasjonar.
Alle ber på sine løyndomar og
alle har ting dei ikkje set ord
på. Handlinga strekkjer seg
frå motstandsarbeid under 2.
verdskrigen til prostitusjon i vår
eiga tid, frå Santiago, via Natzweiler og til ei udefinert bygd
på Vestlandet. Gjennom innsyn
i dei mange karakterane får me
lesarar eit overblikk som personane i boka berre kan drøyme
om.
– Forma på boka kom til
undervegs. Det var fleire emne
som eg hadde lyst til å skrive
om, t.d. prostitusjon, motstandsarbeid under krigen, kva
fylgjer store politiske og historiske hendingar får på einskildmenneske. Slike konkrete
emne. Viktigast var likevel at
eg hadde lyst til å skrive om
livet i ein familie. For ein ting
er kva som hender med dei
ulike personane, like viktig er
det som hender mellom generasjonane. Kva får ein med seg
frå heimen?
Foto: Kjartan Helleve
RUTH LILLEGRAVEN
Aktuell med boka
Mellom oss
Debuterte i 2005 med
Store stygge dikt
Arbeider som taleskrivar
i Samferdselsdepartementet.
– Kvifor familie?
– Vel, nokon kan seie at det
er aktuelt, og nokon vil seie
det har blitt gjort ein million
gonger før. På den andre sida
kan du seie at familien endrar
seg, me har andre familiar no
enn kva som var før. Familie
er interessant, så lenge det blir
skrive på ein relevant og interessant måte. Nokre vil hevde at
familien har andre utfordingar
no enn før. Eg trur eigentleg ikkje at folk er så ulike, før og no.
Ikkje anna enn det som skil tida
dei levde og lever i. Sjølv om det
er mange tiår mellom barnebarn og bestefar, så tenkjer dei
nokolunde likt. Dei har alle sine
løyndomar.
– Kor open skal ein vere?
– Det er det fleire som har
spurd om, men eg føler ikkje at
det er ein moral i boka om at alt
skal på bordet. Stundom kunne
det ha vore bra å ha lufta ut, i
alle fall for nokre av menneska i
boka mi. Nokre gonger kan det
vere best å berre halde munn
og leggje ting til sides. Det kan
vere den einaste løysinga for å
kunne leve med ting. Men eg
har ikkje nokon fasit. Eg ville
berre skildre dette. Eg trur at
det finst løyndomar i dei aller
fleste familiar. Skjulte ting som
ein ikkje snakkar om. Det treng
ikkje vere så ekstremt som i
boka, men likevel. Boka er ein
freistnad på å skildre løyndomar og korleis menneske lever
med dei.
– Det som ligg i skjul er vel
ofte kopla mot skam?
– Ja, det er det nok. Og slik
er det i boka mi òg.
I boka er det ein arkitekt som
har ein fasinasjon for Kurt Schwitters, og særleg hans Merzbau. Det var eit kunstverk som
han bygde i sitt eige husvære,
eit evigvarande byggjeprosjekt
der Schwitters stadig bygde
små rom, skuffer og skap. Den
rosande omtalen av både kunstnar og kunstverk kan minne om
opningstalen til ei Schwittersustilling.
– Er det taleskrivaren som
kjem fram her?
– Eg har berre tenkt at den
valdsamme Schwitters-fasinasjonen er eit uttrykk for korleis
han er som type. For meg er
taleskrivinga og den skjønnlitterære skrivinga heilt ulike
verder. Men eg kan jo ikkje seie
at eg aldri blir influert, så om
du meiner du såg det, så. Men
det er kjekt du kjem inn på det,
for eg ser på Merzbau som ein
metafor på romanen. Den er
kaotisk, full av små skjulte rom
og mørke krokar. Som livet generelt.
– Kva med tittelen? Den ligg
vel ikkje særleg langt frå «Mellom oss» sagt av Marit Eikemo.
Boka di kunne vel eigentleg heitt
det same
– Eg er samd i at titlane ligg
tett opp til einannan, men eg
er ikkje samd i at det tyder det
same. Eg meiner det ligg ulike
ting der. Eg må likevel innrømme at det var forstyrrande
at det var ei bok som hadde nesten den same tittelen, men det
greidde eg etter kvart å gløyme.
Eg tykkjer boka har ein god og
treffande tittel.
– Er det enklare å kome med
bok nummer to enn då du debuterte?
– Det er nok litt lettare, dette
er eit mindre personleg prosjekt
og eg har blitt fem år eldre. Men
det er likevel overraskande tøft,
særleg med lunkne meldingar.
Eg høyrer forfattarar som seier
at det berre blir verre og verre.
Og det er jo meir skummelt
med noko som ein har brukt så
lang tid på, og ein er jo redd for
å vere dårleg. Ingen vil jo vere
det.
KJARTAN
HELLEVE
[email protected]
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
sagt sidan sist
puslekryssord for barna
Nedanfor finn du alle orda som skal vere med i
kryssordet til venstre:
– Målsaken er altfor viktig til å bli
overlatt til nynorskfolk.
Olav Brostrup Müller
i Klassekampen
– Eg får ein og annan e-post med
jamne mellomrom. Det finst dei der
ute som er meir opptatt av rettskriving enn eg er. Men det bryr eg meg
ikkje om.
Carl Frode Tiller i Klassekampen
– Alt da jeg kom til Oslo for mange
år siden skjønte jeg fort at det ville
være lurt å holde på dialekta fordi
det ga meg et særpreg. Men da jeg
begynte å jobbe i TV merket jeg at
jeg hadde lagt meg til et mer normalisert nynorsk. Da tenkte jeg at
fanden heller, nå må jeg skru tilbake
til slik jeg egentlig snakker. Det var
litt som å skru på en bryter. Det
var deilig å ha et ytre stimuli til å gå
tilbake.
Yngvar Andersen til Dagsavisen
– De få gangene jeg er i teater, pleier
jeg å sovne. Det gjorde jeg ikke
denne gangen, men ble veldig overrasket over at de snakket nynorsk.
Først trodde jeg at det var fordi det
skulle handle om et miljø i Texas
som skulle være litt annerledes enn
New York, men i pausen fikk jeg
høre at det var standard for teateret,
sier han og ler.
Ole Eikeland, økonomibloggar
og direktør i edge Capital
vitjar Enron-oppsetjinga
på Det Norske Teatret
– Eg vert forferda når leiaren i Norges Bondelag, Nils Bjørke, skriv eit
langt innlegg på bokmål, seier ei
dame til avisa. – Han er trass alt frå
Voss og han må kunna skriva på nynorsk. Det går over stokk og stein,
meiner ei dame i Sett og Frettspalta i Avisa Hordaland
Stykket er skrevet på nynorsk noe
som selvfølgelig ikke er det naturlige språket til noen av de medvirkende, men de får allikevel frem
den nødvendige rytmen i teksten og
språket.
Tønsberg Blad melder Sjøbodteatret
si oppsetjing av «Nasjonal prøve»
Mye av det vi lærer på skolen føles
bortkastet. Allikevel skal vi lære om
dette. Noen sier at nynorsk burde
fjernes fordi så få barn ønsker å lære
nynorsk. Mange norske barn vil nok
droppe skolen også, hvis de fikk lov.
Menneskene som laget Kunnskapsløftet hadde en plan. Jeg stoler på
dem.
Helsing For nynorsk (13)
i Si ;D-spalta i Aftenposten
EG, EI, SS
3 bokstavar:
OLA, ROT, RUE, SOL
4 bokstavar:
ARRA, ASIA, AURE, ETSA, GROV
5 bokstavar:
GALTE, ROTAR
6 bokstavar:
GRENSA, LETTAR, NETTET,
SVARET
kryssord
ved Laurits Killingbergtrø
TEVLING
(Løysing finn du nedst på sida)
UNDERHALDAR
OPPGÅVE
JOMFRU
SVIMMEL
UJAMAVNE
TRYKK
FORF.
BLIKKFANG
AVKOM
SKRIBENT
RESPEKT
MANNSNAMN
STIG
VANDRE
PÅLEGG
VÅR
STRAKS
Æ
FISKE
GÅTT
OVER
ENDE
STORT HOGILDE FUGL
VISER
SLØYER
SKAM
DEG!
GJØDSEL
PLAGG
NATRIUM
RENDE TITTEL
REGJERE
AGN
KNOLL
UTHUSET
GARDSPLASS
MJØLK SKRED
MOROMANN
PÅ TV
SÅ
VONDT!
FOR FÅ KONJ.
FUNGERER
2. TONE SPØK
MYNT
FRED
NORDMANN
SEKEL
ROMA- TYPE
NIA
KRYR
BORT
LENGD ENDEFRAM
ÅTE
PRON.
FUGLE"SONG" GRESK
ØY
GREIE
SUG
SLEKT- PLOG
NINGEN
OPNING
SLEDEUNDERLAG
VART
PÅVERKA
TRIVE
ARBEID ARTIG
DYR
FREDSORG.
AMBOLT
MINE
SLIT
OVANDOTNE
DERIMOT
DU OG
EG
MATRETT
BØRA
VRANG
D.Y.
KALIUM
7. TONE
NR. 2 PÅ
STIGEN
STAL
BRÅK
GJEKK
SLAPT
6. TONE
LIV-
OLDER
HENDE
VIND
Gud er nynorsk
Overskrift i VG,
rett nok på ein kommentar
2 bokstavar:
IKKJE3. TONE
AVSETJE
ULLHÅR
GRØNT
BELEGG
ROPE
løysing
MATTE
F
VERKTYET
BETJENTEN
G
DU OG
EG
SPAK
L
FORF.
FRÅ
KLEPP
BEST
L
EUR.
OLDTIDSFOLK
BILETE
A
HAR
BRUK
FOR
T
SKIHOPPAR
KARPEFISK
I
FISK
TRULAUSE
I
PROVOSERER
M
A
T
E
M
A
T
I
K
K
BLOMANE
R
O
S
E
B
U
K
E
T
T
R E
E N
D
S E
L L
E G
HÅVAR
INN
GRU
PRYDD
FELT
DYR
FORNMINNE
FRYDE
G
L
E
H
E
L
L
E
R
I
S
T
I
N
G
A
R
LIKEVEL
VISSTE
MORO
PÅ SNØ
A
K
E
T
E
U
S R
A
T
L
A R
S
E
E R
U
N
G
N
F
I S
I
D A
O J A L
L A R
BAKEUTSTYR
SKRED
OPPDRETT
TELE
PLANTE
L
E
L
L
PYNTE
HEIM
FOR
TOBEINTE
TRESAFT
UJAMN
TEK
SEINARE
GODTEMAKAR
AV VERDI
FOR
SAKA
ROM
DØL
SVAR
KONKURRENT
PIPETTE
K
H
H
A
U S E
N I V A N
E M
N
E T R A U
E T T E
A S
Ø R
R E I R
A R
T O
K V A E
I G A N
T S E T
R E L E V
E
A R
L B U
A
S O T
E
M O T S T
MANNEN
TONE
KUTTA
SCENEKUNST
STEMNE
SKIPSBYGGJERI
KOPPAR
OG
SKÅLER
FISK
BAKLEKSE
BRENNEVIN
TETTSTAD
I ØSTFOLD
NORSK
FORF.
EMBALLASJE
UTAN
STYRING
NÅLEBUSK
PÅBYRJA
LUKE
OVER
DO
FLATEMÅL
PÅ
NYTT
VITNEMÅL
UTLØP
SVART
MASSE
STONG
RØYK
O
V S A
E
K
V E R
K Y
R S L
J E
O R V
M S E
E I N
G S E
R E
A N T
U
R
T T E
A N
A N D
KUNSTSTOFF
NETTVERK
MALM
ØVINGA
SKRYT
SKEIMAT
TAL
BLODÅRE
PAR
TENDENS
I TIDA
STAGGE
RENN
APPELLERTE
ÅTVARANDE
MERKE
G
I
F
T
E
T
I
K
E
T
T
BRANNRESTANE
O
S
K
A
M
A
S
T
FISKEREISKAP
P
I
L
K
LITEN
SOFA
T
O
S
E
T
A
R
Kryssordvinnarar i nr. 5 – 2010
1. Else Stave Myklebust,
Volda
2. Lise Aasen,
Vinje
3. Svein Erling Lorås,
Oslo
Send løysinga til:
Noregs Mållag
Postboks 474 Sentrum
0105 Oslo
Frist: 7. mars 2011
Merk konvolutten «Kryssord».
Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte
ut og får fin premie.
Namn:
Adresse:
G R
A U
L E
T
E G
R
S O
S V
E N S
R E
T T A
E T S
E I
O T A
L
A R E
R
O
T
A
R
R
A
Postnummer/-stad:
Løysing på puslekryssord
NORSK TIDEND NR. 1 – 2011
Løysing på kryssord 4 – 2010
27
i nynorskens skog
Jol i Setesdal
49. årgang av Jol i Setesdal 2010 vart
gjeve ut av mållaga i Iveland, Evje og
Hornnes, Bygland,
Valle og Bykle. Det
hadde 68 sider,
kosta 60 kroner og
opplaget var 2600.
Joleheftet kom fyrste gong ut i 1962.
Eit særmerke er at
mange av annonsane i heftet har eit stev som fortel om
verksemda. Så t.d. i lysinga frå Bygland
Matsenter i fjor stod det:
Mat og drikke av mange slaga,
Ja, alt som trengjest til adde maga.
På bua okkos du finne alt;
Både kaffisukker og grautsalt.
Støtte til nynorsk
journalistikk
Vinjefondet har løyvt midlar til tre
prosjekt som skal styrkje nynorsk journalistikk.
Telemarkavisa i Skien får 375 000
kroner til eit prosjekt som skal gi meir
nynorsk i avisa, Sunnhordland på Stord
får 200 000 kroner til utvikling av ein
fotograf til skrivande journalist, og den
digitale ungdomsavisa Framtida.no i
Oslo får 200 000 kroner til eittårig engasjement av reisande journalist.
Vinjefondet skal styrkje nynorsk
journalistikk og anna publisistisk
verksemd på nynorsk, og medverke
til større rekruttering av nynorskbrukande journalistar. Det blir finansiert
med ei årleg løyving frå Kulturdepartementet som blir forvalta av Nynorsk
kultursentrum. (NPK)
To stipend
à kr 50 000
Send søknad og eventuell dokumentasjon til:
POPULÆR: Verka til Tarjei Vesaas er i vinden rundt om
i verda.
Foto: Gyldendal
Noregs Mållag, Postboks 474
Sentrum, 0105 Oslo
eller på e-post til gro.morken@
nm.no.
Vesaas populær
i heile verda
Søknadsfrist 8. februar.
Året som har gått, har vore eit godt
Tarjei Vesaas-år. Særleg franskmennene ser ut til å like litteraturen hans.
«Hellevik» i nettutgåve
Samlagets gule ordliste, Nynorsk
ordliste, finst no i digital utgåve på
Internett.
I første omgang er ordlista lagd
ut som ei rein nett-teneste, men
vil seinare også omfatte ei eiga
programvarepakke med utvida
funksjonalitet.
«Hellevik», som ordlista gjerne
blir kalla etter no avlidne ordlisteforfattar Alf Hellevik, er ein klassikar blant ordlistene. Papirutgåva
har ifølgje Samlaget selt i rundt 2,5
millionar eksemplar sidan førsteutgåva kom i 1938.
– Dette gjer me for å møte etterspurnaden frå både privatpersonar, byråkratiet og skuleverket,
seier Øystein Tormodsgard i Det
Norske Samlaget.
– I dag er PC-en den vanlege
arbeidsreiskapen for fleire og fleire.
Tips oss!
Unik songbok
for barn
Noregs Mållag lyser ut to stipend
à kr 50 000. Stipenda skal hjelpa
fram prosjekt som kan fremja nynorsk på ulike samfunnsområde,
og særleg der han frå før har lite
rom. Sjå heile utlysinga på www.
nm.no.
I vidaregåande skule får elevane
delt ut eller må kjøpe kvar sin berbare PC. I fleire tiår har Nynorsk
ordliste vorte brukt av rundt 3/4 av
elevane på vidaregåande skule. Det
er den «gule ordlista» elevane har
spurt etter i bokhandelen. Dette
er ein marknad Samlaget ikkje vil
miste, men då må vi tilby ordlista i
ei «innpakning» som dagens elevar
vil bruke.
Vi reknar også med at nynorskbrukarar generelt etter kvart vil
skaffe seg den digitale ordlista, i
tillegg til offentleg administrasjon
som skal følgje mållova, seier Tormodsgard.
Den digitale utgåva byggjer
på den tiande og siste utgåva av
papirversjonen frå 2005, som var
redigert av Kåre Skadberg og Aud
Søyland.
– Interessa for arbeidet til Tarjei Vesaas er stigande både innanfor og utanfor landegrensene.
Det siste året har det skjedd mykje ute i verda.
Mellom anna har den unge franske regissøren
Mati Diop fått retten til å filme romanen Is-slottet, og no held ho på med dramatiseringa, opplyser Guri Vesaas, dotter til Tarjei Vesaas.
Teatret La CRIéE i Marseille i Frankrike spelte
i fjor Is-slottet, bygd på romanen frå 1963, i ei eiga
dramatisering, og som også blir radiohøyrespel i
kanalen France Culture.
I november var det premiere i Paris på ei
teaterframsyning bygd på romanen Fuglane
frå 1957. I regissørstolen sit den kjende Claude
Régy. Stykket skal gå ut januar og dreg sidan ut
på turné.
Teaterkompaniet Les Affranchis held på med ei
anna oppsetjing av Fuglane, som skal visast i Paris
no i vår.
Også i USA likar dei verka til den nynorske
forfattaren. Filmregissøren Stacy Elliott vart i
2010 ferdig med ei dramatisering av romanen
Vårnatt frå 1954, men fekk ikkje produksjonsstøtte frå Sundance Institute. Derfor har ei pengekrise førebels sett ein stoppar for filmprosjektet. Ein annan amerikansk filmskapar har hatt
opsjon på Fuglane, men har nettopp gitt opp å
finne produsent.
Her heime i Noreg har Trøndelag Teater
hatt ein teaterversjon av Fuglane i fjor. I år skal
einmannsframsyninga «Tust», også bygd på Fuglane, turnere for Den kulturelle skulesekken frå
januar. To ulike sceneproduksjonar av Is-slottet
er også i arbeid.
Tarjei Vesaas skreiv dikt og dramatikk, men er
først og fremst kjend for romanane og novellene
sine. Han debuterte som 26-åring med romanen
Menneskebonn. Hovudverka er Fuglane og Isslottet. Forfattarskapen til Vesaas er i dag omsett
til så mange som 31 ulike språk.
I 2010 kom Fuglane ut i koreansk språkdrakt.
Romanen er elles under omsetjing til arabisk og
hindi. Romanen Bleikeplassen frå 1946 kom ut
på georgisk i fjor, og er den sjuande utgjevinga
i Georgia. Romanen Huset i mørkret frå 1945
kjem snart ut på polsk og Vårnatt kan snart glede
Vesaas-tilhengjarar i Portugal.(NPK)
Vi vil gjerne vite kva som kravlar og kryp i nynorskens skog. Send e-post til [email protected].
Jordmor Marianne Klokset Aspås
og Gjemnes Mållag har laga ei unik
songbok for både barnet i mors liv,
babyar og litt større barn. Boka heiter
Smålåten. Syng og sull for barnet.
– Ikkje alle er klar over at foster
heilt ned i 16 veker kan registrere
lydar, og at nyfødde barn kjenner
att stemmer dei har høyrt gjennom svangerskapet. Det er viktig at
foreldre syng og trallar saman med
barnet allereie før det er fødd. Slik blir
det knytt band mellom mor, far og
barn før barnet er fødd, seier Marianne Klokset Aspås.
– Det er i samspelet mellom to at
kultur blir til. Grunnlaget for musikk
blir forma i det ufødde barnet, for
allereie som foster vert vi påverka
av lydar og rytmar. Musikk er ikkje
berre det vi høyrer, men også det vi
sansar, skriv Marianne Klokset Aspås
i føreordet. Heftet inneheld eit utval
av barnesongar, folkeviser og lokale
regler frå Nordmøre og Romsdal.
– Mange torer ikkje synge! Dei
må hugse at for babyen er det heilt
topp med mors og fars stemme,
uansett om det er litt ureint eller surt.
Det viktige er å bruke seg sjølv. Når
barnet er fødd, er også stemma den
beste leiken babyen kan få, betre enn
både duppedittar og musikk, seier
Marianne Klokset Aspås. Boka er trykt
som eit robust hefte som skal kunne
tole at både småbarn og babyar kikar
i ho.
Bergljot Hals har illustrert boka
med flotte blyantteikningar. Du kan
kjøpe songheftet hjå Noregs Mållag.
Det kostar 70 kroner + porto.
Gamalt og nytt
frå Nissedal
I den nynorske hagen spirer det godt.
Nissedal mållag har sendt oss Gamalt
og nytt frå Nissedal, som er deira
årsskrift. Det er ei
mangfaldig samling med artiklar,
intervju, lyrikk
og raust med
fotografi. Som
skriftstyret skriv i
innleiinga:
«I dag har bygdefolk flest, til
liks med byfolk, rikeleg med inntrykk og opplevingar frå media
og frå turar og reiser i inn- og
utland. Men nett i ei tid med
raske omskifte gjer det godt for
dei fleste av oss å feste augo på
heimlege fjell, kjenne vinddrag
frå skog og bylgjer, feste røter og
lese meir om tider som var og
som fer.»