Norsk Tidend nr 3 2010
Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 3 – juni 2010 Heidersmedlem Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai – Eg kjenner meg stolt over at Mållaget meiner eg har gjort ein innsats for nynorsken, seier Guri Vesaas. MIDTEN Arkivfoto: Norsk Tidend Foto: Kjartan Helleve Utfordringar i kø BELGIA Eit land på randen Språk er det fundamentale skiljet i Belgia, og speler den same rolla som rase, religion eller etnisitet speler i andre konfliktprega samfunn. Frontane er steile. Side 14–15 GODVILJE: Oskeskya frå Island gjorde at det såg ut skummelt ut for landsmøtet på Stiklestad. Men utsendingane lét seg ikkje stoppe: 70 av dei 130 påmelde utsendingane møtte. BARNEHAGE: Dei er opptekne av språkopplæring og har fleire framandspråk i Reinsholm barnehage i Verdal. Men det måtte eit NM-landsmøte til for å vekkje nynorskmedvitet. SIDE 9, 10 og 11 SPRÅKHISTORIE STORIE ORRIE MUSIKK Opptakten – Ein identitetsfaktor Norsk språkhistorie startar ikkje med Ivar Aasen og Knud Knudsen, meiner Jens Johan Hyvik som har skrive boka Språk og nasjon. Norsk målreising 1739–1868. Side 16–17 Vinjerock legg ikkje skjul på at dei nyttar nynorsk og dialekt aktivt for å skilje seg ut frå hopen av musikkfestivalar. Det er ein del av profilen. Side 6–7 Foto: Åsmund Holien Mo/Vinjerock TI UTFORDRINGAR: Håvard B. Øvregård vart attvald som leiar i Verdal. I leiartalen streka han opp ti utfordringar for målsaka, mellom anna å få plass ei kvalitetssikring av språk i læremiddel. det hender med meg og det er eg som hender det Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Utgjeven av Noregs Mållag Tilskrift: Postboks 474 Sentrum 0105 OSLO Redaktør: Kjartan Helleve [email protected], 23 00 29 32, faks 23 00 29 31 I redaksjonen: Magnus Bernhardsen, Hege Lothe Rønnaug Kleiva leiarteigen Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS [email protected] Fanatikarar og gamlingar No har dei funne fleire feil i nynorskutgåva. Kva var det eg sa forrige gong? At eg la meg flat? Og dårleg tid? Ok. Då skuldar eg på manglande tilskot denne gongen. Då Bergensavisen skreiv om skulemålsrøystinga på Askøy, tok dei kontakt med Frank Aarebrot for å få ein kommentar. Han var skeptisk til heile røystinga og meinte det sette nynorsken i eit dårleg ljos. Så hissa han seg opp over at alle i kommunen kunne få røyste, og ikkje berre foreldre som har elevar ved skulen. «Det er fanatikerne og gamlingene som avgjør slike avstemninger.» Og om valdeltakinga var under femti prosent, så skulle ein berre sjå vekk frå heile røystinga. Teikning: Kjartan Helleve Aarebrot er ikkje kven som helst. Skal det meinast noko om val her til lands, så er det han som skal meine noko. Difor er det sjokkerande korleis han for det fyrste avviser heile ideen om å ha ei røysting, og vidare stemplar dei som engasjerer seg i saka, som ureflekterte. Underforstått skal ein ikkje heve røysta si om ein er usamd i noko. I tillegg vil det berre skade saka om ein i det heile set henne på dagsordenen, og dessutan er ikkje meiningane til gamle folk verdt noko. Litt av eit drøymesamfunn Aarebrot tek til orde for. Pussig nok gjorde politikarane i Åmli akkurat det Aarebrot tek til orde for. Trass i eit fleirtal for nynorsk, vedtok kommunestyret å gå inn for bokmål. Rett nok av same grunn. Der handla det om økonomi, men i praksis sende dei ut det same signalet som Aarebrot gjer: me veit best, samfunnsutviklinga lèt seg ikkje stoppe og det er ikkje vits i å prøve ein gong. Vel, eg er ikkje samd. Kampen for nynorsk handlar om så mykje meir enn rettar og kommuneøkonomi. Å kjempe for å halde på nynorsk ved desse skulane er kampen mot einfaldet. Det er å kjempe mot at gretne gamle gubbar får kalle engasjerte menneske fanatikarar. Kjartan Helleve, redaktør 2 Kvalitet i skulen utan kvalitetssikra språk i lærebøker? FAVORITTKLASSA MI FOR TIDA er 6. klassa på Tokke skule i Dalen i Vest-Telemark. Eg var innom skulen deira i april, og møtte dei att no i Oslo i slutten av mai. Desse 6.-klassingane har hatt eit artig Nysgjerrigper-prosjekt dette skuleåret. Dei har forska på kvifor det er så mange feil i norskbøkene deira. Jamvel om prosjektet er artig, er det berre trist at dette skal finnast som eit potensielt tema. Det synest elevane også. Det byrja med at dei oppdaga feil i bøkene, og nyfikne som dei var, ville dei vite kvifor. Dei ville også finne ut kor mange feil det var totalt i desse bøkene. For kvart nytt kapittel dei har hatt i norsken, så har dei leita, og oftast funne, ordfeil, teiknsetjingsfeil, bøyingsfeil, orddelingsfeil, og så bortetter. I lesebok og arbeidsbok i, av alle fag, norskfaget, har dei no funne over syttifem feil. Dei har arbeidt med ulike hypotesar på kvifor det er så mykje feil, og det ser ut som dårleg omsetjing frå bokmål til nynorsk og dessutan dårleg korrekturlesing er årsaka. Dei har snakka med forlaget Cappelen Damm, og forlaget la seg kjapt flate. OG VI KJENNER IGJEN at forlag legg seg flate. NDLA, Nasjonal digital læringsarena, gjorde òg det. Fleire gonger til og med. Og på same måte som lærebøkene til elevane på Tokke skule, så vart heller ikkje nettsi- er ikkje i stand til å ta denne kvalitetssikringsfunksjonen. Håvard B. Øvregård, leiar dene til NDLA betre av at dei la seg flate. Flatlegging har liten effekt på læremiddel. Om vi erstattar rangt med riktig derimot; det har effekt. Men, det kostar pengar, noko NDLA til slutt forstod når dei sette av 2 millionar til kvalitetssikring av nynorsken i læremidla deira på nett. Kva med bøkene på Tokke skule? Jau, dei skulle brukast av neste klasse til neste år. Dei som er 5.-klassingar no, og dei som er 4.-klassingar no, og kanskje dei som er 3.-klassingar no, alle skulle dei bruke eit læremiddel som elevane sjølve har prova står til stryk. For noko anna kosta pengar, som korkje forlag eller skuleeigar kjende dei hadde råd til å bruke. HELDIGVIS ER DET NOKO ANNA som kostar pengar, nemleg dårlege medieoppslag. Og når 6.klassa frå Tokke skule fekk førstesidene i regionalmedia, då gjekk Cappelen Damm ut og lova nytt opplag til 6.klassingane. Elevane skal vere stolte over at dei har tvinga eit lærebokforlag til fornuft. Men eg spør meg sjølv kven som sjekkar at 5.klassebøkene og 7.klassebøkene ikkje er like dårlege? For den einskilde lærar og skule OG DET ER HER UTFORDRINGA vår kjem. Vi må kunne vere sikre på at språket i lærebøkene er korrekt. Vi må ha ordningar som sikrar at læremidla i skulen har god språkleg kvalitet. Og det må straffe seg å gje ut lærebøker som ikkje held kvalitet. Tidlegare hadde vi ei godkjenningsordning for læremiddel. Eg har ikkje tru på at ein kan få tilbake ordninga slik ho var då, men vi må finne ei tilsvarande ordning av i dag. Og fordi pengar er eit av dei få språka alle innblanda aktørar forstår, kan det vere at økonomiske tap for dei som ikkje leverer tilfredsstillande kvalitet, er vegen vi må gå. Det skal ikkje løne seg å leggje hindringar i vegen for språklæringa til borna. Hadde ei lærebok i matematikk med fullt av reknefeil, blitt brukt fleire år på rad? Neppe. Derimot vil ei norskbok full av språkfeil bli brukt fleire år på rad, om ikkje elevane sjølve får stogga det . ELEVANE I 6.-KLASSA på Tokke skule vitja i slutten av mai Språkrådet. Eg vonar dei òg tek ein tur til Kunnskapsministeren og syner henne kva språkslurv dei har vorte utsette for. Då kan ho ikkje anna enn å vere samd i at det trengs ei ordning for kvalitetssikra språk i læremiddel. NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Standal til Nynorsk kultursentrum Reidar Sandal ny styreleiar i Nynorsk kultursentrum. Sandal var stortingsrepresentant i 13 år. Han var med i tre ulike stortingskomitear, dei siste åra som leiar i finanskomiteen. I dag er han konsulent i Sunnfjord næringsråd. Sandal tek over etter Oddvar Haugland. folk intervjuet Dårlegare forståing NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 ENTUSIASTISK: – Det handlar om å gjere folk til medvitne språkbrukarar, seier Bodil Aurstad, leiar for Nordisk Språgkoordination. Foto:Kjartan Helleve Tanken er at summen av 1+1 skal bli større enn 2, altså få meir ut av dei ressursane som alt blir nytta på dette området. Konkrete prosjekt – Så skal eg arbeide med konkrete prosjekt, som t.d. ei nordisk ordbok med lyd for born på nett. Denne skal utviklast i nært samarbeid med folk i skuleverket slik at det blir ei ordbok som lærarane kan nytte i kvardagen. Andre ting er dei ulike klarspråkprosjekta i Norden, der styresmaktene legg seg i selen for å bruke eit meir forståeleg språk. Dette er ikkje berre viktig nasjonalt, men og for t.d. svenske arbeidarar i Noreg. Det viktigaste no er likevel ein kampanje for å styrkje kunnskapen og medvitet om språksamarbeidet i Norden. Det tek til no i sommar. – Korleis står det til med arbeidet for ein nordisk språkfellesskap? – Eg plar seie at det er tre område me må lukkast å få eit samspel mellom. Det eine er korleis det offentlege stør dette arbeidet BODIL AURSTAD ◆ Leiar for Nordisk Språkkoordinasjon ◆ Tidligare prosjektleiar for Det Norske Akademis store ordbok og forlagsredaktør ved Kunnskapsforlaget, norsk utanlandslektor ved Göteborgs universitet i Sverige, universitetsstipendiat ved NTNU med ressursar, det andre er korleis det blir arbeidd fagleg og det tredje er den private entusiasmen. Mitt inntrykk er at på dei to fyrstnemnde områda så blir det gjort godt arbeid. Utfordinga ligg i det eg kallar den private entusiasmen. – Kva er det? – Det er korleis me møter dei ulike nordiske språka. Kva tenkjer me når me ser ein svensk tekst? Kva gjer me når me snakkar med ein danske, legg me om til ein dansk/norsk variant eller heilt over til engelsk? Det handlar altså om å gjere folk til medvitne språkbrukarar. I Noreg er det til – Eg kan gje deg eit døme. Det finst eit felles tidskrift for tannlegar i Skandinavia. Tidlegare har det hatt artiklar både på dansk, svensk og norsk. Men for nokre år sidan kom det krav frå unge svenske tannlegar om at alle artiklane måtte vere på svensk. Dei forstod ikkje norsk eller dansk. Difor betaler no den svenske tannlegeforeininga for at alle artiklane skal omsetjast, trass i at skilnaden mellom dei to språka er heilt minimal. – Så finst eit nordisk tidsskrift som heiter Fidelity som skriv om høgtalarar og musikkanlegg. Det har artiklar på alle dei skandinaviske språka, og det er uproblematisk for lesarane. – Eg trur det handlar om motivasjonen til lesarane. Tannlegetidskriftet er arbeid for lesarane, det er etterutdanning og kan difor vere verre å gje seg i kast med. Fidelity er dyrking av ei interesse lesarane har. Dei lèt ikkje språket stoppe dei. – Dei har entusiasmen. – Nemleg. Dette er noko me må vere medvitne om når me introduserer nordiske språk til skuleelevar. Det nyttar ikkje berre å kome med dei litterære klassikarane og rekne med at interessa kjem deretter. Ein må finne fram til konkret døme frå kvardagslivet. Det kan vere eit sportsreferat på nettet, teikneseriar og avisartiklar. Korleis snakkar t.d. Ståle Solbakken til danske journalistar? Kva ord byter han ut? Slike ting. – Det er høyrest nesten ut som ei oppskrift for ei god opplæring i nynorsk som sidemål. – Ja, det gjer det sikkert. Me har jo som mål å introdusere elevane for dei andre nordiske språka så tidleg at dei ikkje stiller det vanlege «Kvifor?»-spørsmålet. Samstundes trur eg at mykje kan gjerast ved å utdanne lærarar som kan formidle denne kunnskapen på ein god og levande måte. Lærarutdanninga er difor ein viktig arena for oss å kome inn på, men me har jo fire ulike kursstader der me utdannar Språkpilotar, lærarar som har ei interesse for dette arbeidet. Problemet er at trass i at det ikkje kostar lærarane noko, så får dei ikkje fri for å vere med på desse kursa. På den andre sida så gjer det at det er dei som verkeleg brenn for saka, som kjem seg på kurs. – Som har entusiasmen? – Nemleg. KJARTAN HELLEVE Foto: Jørgen Lyngvær Entusiasme I slutten av mai skipa Foreningen Norden til eit seminar i Oslo om den skandinaviske språkfellesskapen. I ein slik samanheng blir Skandinavia og Norden nytta om ein annan, så både den islandske og den finske ambassaden var inviterte til å halde innleiing. Ein annan innleiar var Bodil Aurstad. Ho har sidan nyttår freista å samkøyre innsatsen for å styrkje den språklege brorskapen som leiar for Nordisk Sprogkoordination. Det er mykje snakk på slike seminar, særleg når ein har kalla inn ambassadørar som skal seie noko om korleis landa deira ser på denne problemstillinga. Sjølv om viljen er god, så kan ofte bodskapen kokast ned til at språk er viktig og samarbeid er tingen. Det er som eit lite innblikk i eit møte i Nordisk Råd. Stundom er dette likevel ikkje nok. Arbeidet må konkretiserast. Det er her Nordisk Sprogkoordination og Bodil Aurstad kjem inn i biletet. I 2005 leverte LarsOlof Delsing og Katarina Lundin Åkesson frå Universitetet i Lund ein rapport som synte at ungdomar i Norden forstod dei andre nordiske språka dårlegare enn kva som vanleg før. Norske ungdomar kom godt ut av det, dei på Færøyane var best. Eit av dei interessante funna i undersøkinga var at norske ungdomar med innvandrarbakgrunn skåra betre enn kva «danske» danske gjorde. Undersøkinga fekk merksemd i media, og som vanleg fekk det politikarane til å reagere. Nordisk Råd ville auke innsatsen på området, og i 2009 vart Nordisk Sprogkoordination oppretta av Embedsmandskomitéen for Utdannelse og Forsking. Eininga vart lagd til Dansk Sprognævn i København, og arbeidsoppgåvene står i kø. – Noko av det fyrste eg må gjere, er å lage eit oversyn over kva aktørar som på ein eller annan måte held på med språksamarbeid i Norden, om det er på nordisk eller nasjonalt nivå, fortel Bodil Aurstad. – Eg må finne ut kva dei held på med og sjå etter eventuelle overlappingar. Målet er at me skal greie å effektivisere arbeidet, slik at ein skal sleppe å gjere same arbeidet to gonger og at ein kan lære av det andre held på med. dømes viktig å signalisere kvar i landet ein kjem frå med dialekt. I Danmark vil det viktigaste vere å signalisere at ein kjem frå Noreg. Løland-stipend til Maria Parr Ikkje eit nummer av Norsk Tidend i 2010 utan Maria Parr. No har ho fått Rasmus Løland-stipendet på 100 000 kroner. Rasmus Løland-stipendet vart oppretta av Rogaland fylkeskommune i 2007. Stipendet skal vera ei oppmuntring til å skriva ny norsk litteratur for barn og unge. Foto: Det Norske Samlaget Språk har alltid vore viktig for Nordisk Råd. Med opprettinga av Nordisk Sprogkoordination skal språkpolitikken få eit lyft. Uprisen til Lars Mæhle Lars Mæhle blei kåra til årets vinnar av ungdommens eigen litteraturpris – UPrisen – for boka Landet under isen, skriv NRK. Juryen består av 180 niandeklassingar frå sju ungdomsskular frå heile landet. Dei har no bestemt at Landet under isen er den beste ungdomsboka i 2010. «Dette må synke litt inn før det går opp for meg», seier vinnaren Lars Mæhle til nrk.no. Foto: Skrivekunstakademiet Koordinatoren Øyunn Viken ny leiar Øyunn Viken blir ny leiar ved Skrivekunstakademiet i Hordaland etter forfattar Olaug Nilssen. Viken har hovudfag i litteraturvitenskap og har no vore tilknytt Universitetet i Bergen i ni år. Ho har også blant anna vore bokmeldar i Morgenbladet og tidlegare både førelesar og sensor ved Skrivekunstakademiet. [email protected] 3 Gregoriusdotter Rotevatn ny dagleg leiar i Allkunne AS – Eg ser dette som ein unik sjanse til å vere med på eit digitalt kulturpolitisk kunnskapsløft for nynorsken, seier Audhild Gregoriusdotter Rotevatn, som er tilsett som ny dagleg leiar for Allkunne AS. – Målsetjinga mi er at Allkunne på sikt skal verte Noregs beste Dysleksi kan gje fritak i lærarutdanninga Ein allmennlærarstudent som tidlegare har hatt fritak frå prøving i sidemål i vidaregåande skule på grunn av dysleksi, får ikkje fritak frå å skrive både nynorsk og bokmål til eksamen i allmennlærarutdanninga ved Høgskolen i Sør-Trøndelag. Dette meiner departementet er diskriminering. Per Arne Michelsen, førsteamanuensis og seksjonsleiar i norsk ved Høgskolen i Bergen, reagerer kraftig på brevet som nyleg kom frå Kunnskapsdepartementet. Bør stille faglege krav Brevet er eit svar til Likestillings- og diskrimineringsombodet og tek utgangspunkt i ei konkret sak som er vurdert med utgangspunkt i diskriminerings- og tilgjengelighetslova. I forskrifta til rammeplan for grunnskulelærarutdanninga står det at ein skal «mestre norsk muntlig, norsk skriftlig både bokmål og nynorsk, og kunne bruke språket på en kvalifisert måte i profesjonssammenheng». – Dette er ikkje urimelege krav. Likevel slår departementet med sjølvsikker ignoranse fast at det ikkje finst faglege grunnar for å nekte dyslektikarar fritak frå språkkrava. Til det vil eg svare: Ein ferdigutdanna lærer må ha kvalifikasjonar som gjer at ho kan arbeide kor som helst i landet – i nynorskkommunar så vel som i bokmålskommunar; i nynorskklasser så vel som i bokmålsklasser, og overfor nynorskelever så vel som bokmålselevar. – Dei språklege krava som vert stilte til lærarstudentane, skal mellom anna sørgje for at elevar kan få opplæring på den målforma dei har krav på. Det finst difor både norskfaglege, språkpolitiske, utdanningspolitiske, distriktspolitiske og ikkje minst menneskerettslege grunnar til at alle lærarstudentar skal lære seg å meistre både bokmål og nynorsk, seier Per Arne Michelsen. Han meiner at meir enn noko anna gjeld denne saka elevane sin rett til opplæring, og ikkje som ein av og til kan kome til å tru, enkelte vaksne studentars rett til å bli lærar sjølv om dei ikkje kan innfri minstekrava som bør stillast til lærarar. – Det er ingen god kvalifikasjon for ein framtidig lærar å ha ein sakkyndig dokumentasjon på at ein har ein dysfunksjon som gjer at ein har problem med å lære seg begge målformer. Studentar som fullfører lærarutdanninga og blir læ- 4 Per Arne Michelsen Foto: Høgskolen i bergen FAKTA OM SAKA: ◆ Likestillings- og diskrimineringsombodet har teke opp med Kunnskapsdepartementet at dei meiner ein lærarskulestudent med dysleksi skal få fritak for sidemål i utdanninga si. ◆ Kunnskapsdepartementet har gjeve dei rett i dette ◆ Fyrsteamanuensis ved Høgskolen i Bergen, Per Arne Michelsen, påpeikar at det ikkje finst sidemål i lærarutdanninga. At det er nynorsk og bokmål – og studentane må ha opplæring i begge språk for å kunne undervise i norsk skule. rarar på barne- og mellomsteget, vert så godt som utan unntak, norsklærar med ansvar for å lære barn å lese og skrive, seier Per Arne Michelsen. Samiske studentar I brevet frå Kunnskapsdepartementet vert dyslektiske studentar samanlikna med til dømes samiske studentar. – Det kan sjølvsagt diskuterast om dyslektiske studentar blir diskriminerte i forhold til studentar med minoritetsspråkleg bakgrunn og studentar som har vore elevar med opplæring i samisk, kvensk og teiknspråk. – Også her er svaret gitt, for alle andre enn departementet, som påstår at det ikkje finst faglege omsyn for å skilje mellom fritak på språkleg grunn og fritak på grunn av nedsett funksjonsevne. Ein slik påstand er i seg sjølv diskriminerande, då det å tilhøyre ein språkleg minoritet ikkje har med dysfunksjon å gjere. – Sistnemnde studentgrupper kan få fritak frå vurdering i ei målform i lærarutdanninga fordi dei har ein annan type språkleg kompetanse det er bruk for i skulen. Dette er ikkje tilfellet for dyslektikarar, påpeikar Per Arne Michelsen. HEGE LOTHE [email protected] kunnskapsbase på Internett. Lesarane og ålmenta som søkjer til Allkunne, skal føle seg trygge på at dette er kvalitetssikra kunnskap, i ei tid der Internett fløymer over av informasjon som ikkje er kvalitetssjekka, seier Rotevatn. Allkunne er eit nynorsk digitalt oppslagsverk, som er gratis tilgjengeleg på Internett. Så langt inneheld nettstaden allkunne.no rundt 1000 artiklar, som alle handlar om det nynorske kulturområdet. Her er artiklar om viktige institusjonar og organisasjonar, artiklar om aviser og kommunar, artiklar om språk og språklege emne, og artiklar om mange personar, med biografien om den nye daglege leiaren som den nyaste. På sikt skal nettstaden utvidast til å verte eit fullverdig, allment oppslagsverk på nynorsk. Allkunne har mellom anna kjøpt rettane til å Nynorsksiger For andre gong på sju år har det vore røysting om opplæringsmålet på dei to nynorskskulane nord på Askøy, Fauskanger skule og Træet skule. Og som sist gong vann nynorsken. FOLKERØSTING ASKØY ◆ Træet: 80 bokmål, 130 nynorsk. ◆ Fauskanger: 96 bokmål, 105 nynorsk. ◆ Førehandsrøyster 13 bokmål, 30 nynorsk. ◆ I alt 189 bokmål, 256 nynorsk. ◆ Frammøte: 28 prosent – No gjeld det å sjå til at skulane verkeleg vert nynorskskular, seier Vigleik Dyrøy, leiar i Askøy Mållag. Kvifor røysting? – I 2003 var det foreldre som tok initiativ til røystinga. Denne gongen er det kommunen ved skulesjefen som har drive fram røystinga. Tidlegare statssekretær Åge Rosnes (SV) hadde snautt byrja som skulesjef før han gjekk til frontalåtak på nynorsken. Me undra oss mykje over dette: Det har vore språkdeling på dei to skulane i mange år. Skulesjefen har kome fram til at dersom det vert endring av opplæringsmålet frå nynorsk til bokmål, då vil språkdelinga kverva. Og slik skal kommunen visstnok spara éin million kroner. Rein fantasi med andre ord, seier Dyrøy og rister på hovudet. – Kommunen ville ikkje gå for snøgt fram. Difor bad dei foreldra på båe skulane uttala seg. Foreldreutvala på båe skulane gjekk sterkt mot å halda røysting, dei var godt nøgde med stoda. Trass i fråsegnene frå foreldra, køyrde kommunen på og vedtok med minst mogleg fleirtal å halda folkerøysting. Brei mobilisering – Askøy Mållag har vore veldig aktiv fram mot røystinga. Me har hatt bokdisk og plakatbukk på butikksenteret i bygda tre gonger, vore svært synleg i lokalavisa og sist, men ikkje minst: me har hatt direkte kontakt med bygdefolket, heime hjå folk, andlet til andlet. Eg er tolleg viss på at nett den direkte kontakten er avgjerande for å mobilisera folk som er glade i nynorsk. – Har de møtt nokon motstand? – Det har vore lite av det. Foreldra var som sagt mot røystinga. Dét kan vera ei årsak til at knappe ein firedel møtte fram og røysta. Føremonen vår er, som alle andre stader der det er røysting, at me kan mobilisera folk på grunn av kjærleiken til språket. Det såkalla «Bokmålsforbundet» snikra i hop noko dei kalla «Striler for bokmål» før røystinga. Dei hengde opp plakatar som «Nynorsk er et konstruert språk – stem bokmål», «Don’t go in to the dark side, vote bokmål», og slikt. Pinleg og flaut, både for dei sjølve og for oss alle andre. Dét er ein lærdom eg meiner me kan draga: me er nøydde til å lyfta ordskiftet på eit slikt nivå at slike toskar som «Bokmålsforbundet» ikkje får leggja premissane for ordskiftet. Evnar me å gjera det, vil ordskifta kunne handla om viktige ting, som kva me vil med språk- og kulturutviklinga på så vel Askøy som i resten av landet. – Me er sjølvsagt veldig glade for å ha vunne, og eg vil gje ei stor, stor takk til alle som hjelpte til, seier Dyrøy. INGAR ARNØY ingar.arnø[email protected] Nynorsken vann på Åmli og Dølamo Røystinga om opplæringsmålet på Åmli og Dølamo skule enda med fleirtal for nynorsk. Kommunestyret gjekk i mot rådet og vedtok bokmål. Måndag 3. mai gjekk åmlifolket til valurna for å avgjera opplæringsmålet på to skular; Åmli skule og Dølemo skule. Det vart fleirtal for nynorsk på båe skulane (sjå eigen boks), og snaut helvta av dei røysteføre møtte fram. Like fullt vedtok kommunestyret på møte 27. mai å endra opplæringsmålet til bokmål på båe skulane. I tillegg gjennomførde kommunen røysting om administrasjonsmålet – folket fekk to alternativ å røysta på, nynorsk og nøytralt! I denne røystinga vart det fleirtal for «nøytralt». Det var mange årsaker til røystinga. Ei viktig årsak er at foreldre på kvart klassesteg har ynskt bokmålsklassar, og dei var mange nok til å få parallellgrupper (klassar) på mest kvart steg. Det førde til ei økonomisk utfordring for kommunen. Kommunen har fleire gonger bede om råd og hjelp frå Fylkesmannen i Aust-Agder om moglege støtteordningar gjennom skjønnsmidlar. Med kvart som det nærma seg røysting, skulle det vise seg at nett økonomi vart hovudargumentet frå dei som ynskte endring til bokmål. mannen! Dei hadde òg svært god hjelp frå redaktøren i lokalavisa, Åmli-Avisa som har drive ein sjeldsynt sterk hatkampanje mot nynorsk. Ironisk nok fekk same redaktøren for ikkje lenge sidan pris som «beste nynorskavis» ... – Det har snautt gått ei veke utan at Åmli-avisa på ein eller annan måte skriv negativt om nynorsk. Til dømes gav Mållaga på Agder eit kurs i nynorsk for offentleg tilsette i gåve til kommunen. Kurset vart halde av Aud Søyland, og deltakarane tykte vel om det. Korleis presenterte lokalavisa dette? Med heilsides oppslag om «vil ikkje skrive nynorsk» frå nokre tilsette i kommunen. ÅmliAvisa for bokmål God innsats av målfolk I tillegg var tradisjonell nynorskmotstand frå nokre fåe foreldre, rektoren ved skulen(!) og råd- – Det er mykje å seie om denne røystinga. Fyrst ei ovstor takk til nynorskfolket i Åmli som har arNORSK TIDEND NR. 3 – 2010 omsetje meir enn 30 000 artiklar frå Caplex. Parallelt med denne auken blir det skrive fleire nye tekstar. – Så langt har vi skrive kontrakt med nær 90 forfattarar, men det er bruk for fleire, seier Rotevatn. – Eg reiser no attende heim til min kulturelle heim, og ser fram til å jobbe med ein dyktig redaksjon. Det vert fantastisk å få ha kontorplass i Aasen-tunet, og eit stort føremon å få jobbe tett saman med hovudredaktør Ottar Grepstad, seier Rotevatn – Allkunne er eit viktig prosjekt som no er over den første etableringsfasen. Med Audhild på laget er vi sikker på at vidareføringa av prosjektet er i gode hender, seier styreleiar Arild Thorbjørnsen. – Arbeidet med å løfte All- kunne er på mange måtar ei vidareføring av det språk- og kulturpolitiske og opplysingsarbeidet som har vore gjort i Volda/Ørsta sidan Sivert Aarflot si tid. Eg gler meg til å setje i gang, avsluttar Gregoriusdotter Rotevatn. (Pressemelding) på Askøy – igjen MÅLFOLK MOBILISERER: Frå høgre Vigleik Dyrøy, Einar Ådland (sitjande) Jorunn Stedje og Erlend Bakke. skule – og tapte! beidt svært, svært lenge og bra, seier Øvregård. – Dinest kan eg seie at Noregs Mållag kjem til å fylgje opp saka: Rektoren har ope gått ut i så vel kommunestyremøte som i lokalavisa og oppmoda om endring til bokmål. Vi veit at rektoren tilsette ein lærar for ikkje lenge sidan som ope sa at ho «ikkje kan fordra nynorsk». Til det svara rektoren turt: «Det gjer ingenting». På ein nynorskskule! I tillegg har rektoren vore ivrig på å orientere om «retten til å velje lærebøker på eit anna språk enn det borna skal lære», dvs. meir eller mindre oppmoda foreldra om å velja lærebøker på bokmål medan borna lærer å lese og skrive nynorsk. På kommunestyremøtet rett før sjølve røystinga presterte rådmannen å sende rundt ei smsmelding han hadde motteke frå NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 økonomisjefen i kommunen. I meldinga skriv økonomisjefen at «Fylkesmannen understreka at vi ikkje får skjønnsmidlar». Vi ringte funksjonæren hjå Fylkesmannen i Aust-Agder og spurde om han hadde «understreka» dette. «Det har eg slett ikkje», var svaret vi fekk. Gjev utfordringar – At kommunen presterer å gjennomføre ei røysting om administrasjonsmålet der folk ikkje får høve til å røyste bokmål, seier vel sitt. Det er som sagt mykje å seie om røystingane i Åmli. Vel så viktig er å byrje drøfte kva vilkår ein nynorskkommune har, og kva vilkår ein skule har for å vere ein nynorskskule. Det gjeld mellom anna samanhengen mellom barnehage og skule, kva haldningar har rektor og lærarar? Korleis ÅMLI OG DØLAMO Administrasjonsmål: Nynorsk: 289 Nøytralt: 391 Målform Åmli skule: Nynorsk: 360 Bokmål: 334 Målform Dølemo oppvekstsenter: Nynorsk: 75 Bokmål: 44 prøver kommunen å få foreldra til å verte positive til nynorsk? Kva strategiar har kommunen for å stogge målbyte hjå elevane når dei kjem på vidaregåande? Her er det mykje å gjera, seier Øvregård. INGAR ARNØY [email protected] Foto: Askøy Mållag media Eirik Wixøe Svela Fokus i forhold til journalist utdanninga Medan det gjerne var slik før i tida at journalistar var meir eller mindre halvstuderte røvarar, eller hadde ei anna utdanning, er det blitt vanleg at unge menneske som ønskjer å arbeide som journalist, søkjer seg til eitt av dei mange studieprogramma i journalistikk. Kva, korleis og kvifor rapporterer, analyserer og diskuterer desse nyutdanna journalistane når dei ein dag blir tilsette i radio, fjernsyn eller ei avis, og korleis har utdanninga deira påverka vala dei tek? Kringkastingsringen vil at desse utdanningane skal formidle godt mediespråk på ein tilstrekkeleg måte, og at alle som fullfører ei journalistutdanning i Noreg, kva anten det er ved Høgskulen i Volda eller Norges Kreative Fagskole, kan uttrykkje seg elegant, klårt og feilfritt på nynorsk, bokmål og eigen dialekt, både munnleg og skriftleg. Kvifor tek eg meg bryet med å skrive dette ut i klårtekst? Fordi det verkar vere langt frå sjølvsagt at utdanningstilboda lever opp til dette idealet. Ei høgst uvitskapleg stikkprøve av ein institusjon, Høgskolen i Oslo, syner at lærestaden ikkje gir språket så mykje merksemd som det burde ha hatt i journalistutdanninga. Opplæring i språk er ikkje skild ut som eige emne, og er i staden baka inn i tre omfattande emne med dei heller diffuse namna Journalistisk teori og metode 1, 2 og 3. 13 prosent av pensum i desse faga er vigt til språk åleine. Språk fell heilt bort som emne i dei tre siste semestra. Denne spalta gir ikkje plass til ein utførleg gjennomgang av stoda ved alle institusjonane som tilbyr journalistutdanningar, men det er ikkje urimeleg å tru at det kan vere slik fatt andre stader òg. Her har Kringkastingsringen og den breiare målrørsla ein jobb å gjere. Det fell på oss å krevje av lærestadene at dei tilbyr ei tilstrekkeleg utdanning, og det fell på oss å overtyde Kunnskapsdepartementet om at det trengst krav for språkopplæringa som dei statlege høgskulane og universiteta må rette seg etter. Samstundes bør det vere høve for lærestadene å stille krav til komande studentar. Alle som har gode nok karakterar, kan i dag kome inn på journalistutdanningar der krava sprikjer frå 38,6 poeng (Mediehøgskolen Gimlekollen) til 59,7 (Høgskolen i Oslo). Opptaksprøve, intervju og krav om fem eller seks i norskkarakter er tre tiltak som kan vurderast for å freiste sile ut søkjarar som openbert ikkje har dei språklege dugleikane som må til for å bli ein god journalist. Til sist vil eg bruke nokre linjer på å takke for meg. Vikariatet mitt går mot slutten, og den neste spalta blir førd i pennen av Tarjei Vågstøl. Eg vonar eg har klart å gi lesarane noko å tenkje på, og minner om at de finn siste nytt om oss på kringkastingsringen.no. 5 Nyttar språk for å skilje seg Om sommaren er det minst fire musikkfestivalar kvar einaste helg. Då er det viktig med særpreg. Alle festivalar kan ikkje ha dei beste gruppene og dei dyraste artistane. Ein må prøve å skaffe seg sin eigen identitet. No er det som kjent vanskeleg å vere heilt einsam om ein stil, ofte er det fleire som har tenkt same tanken. I festivalsamanheng kan ein difor sjå grupper av festivalar som har tenkt nokolunde det same. Ei slik gruppe er kulturelt medvitne mellomstore rock-/ popfestivalar som marknadsfører seg på nynorsk, som t.d. Målrock, Vinjerock, Periferifestivalen, Søfteland Rock ’N’ LOL Festival og Bygdalarm. – Språket er ein del av vår identitet og profil. Korleis vi uttrykkjer oss, seier også noko om kva type festival folk kan vente seg, sa Helga Golten frå Periferifestivalen då dei fekk Målkipo av Sotra Mållag i fjor. Sterk identitetsfaktor Nett dette er det fleire festivalar som har tenkt. Den rimeleg ferske festivalen Vinjerock som held til midt i Jotunheimen, kallar det til og med eit naturleg. – Nynorsken var eit naturleg val for oss på bakgrunn av mange faktorar, seier festivalsjef Eirik Høyme Rogn. – Han ligg definitivt nærast dialekten vår i Valdres, og dei fleste av oss har hatt nynorsk som hovudmål i skulen. I tillegg til dette er jo festivalen oppkalla etter Aasmund Olavsson Vinje, som vel ikkje kan seiast å ha vore ein spesielt sterk forkjempar for riksmålet. – Vi skal heller ikkje leggje FESTIVALAR ◆ Bygdalarm, Øystese 2.–3. juli m.a. Bob Hund, Ralph Myerz & The Jack Herren Band og Lars Vaular ◆ Søfteland Rock ’N’ LOL Festival, Søfteland 16.–17. juli med m.a. Lars Vaular, Datarock og Purified in Blood ◆ Vinjerock, Jotunheimen/Valdres 22.–25. juli med m.a. Gåte, Ingrid Olava og Staut ◆ Målrock, Årdalstangen 6.–7. august med m.a. Bob Hund, John Olav Nilsen & Gjengen og Staut ◆ Periferifestivalen, Glesvær 13.–14. august med m.a. Susanne Sundfør og Thom Hell skjul på at vi har vore bevisste på å nytte nynorsk og dialekten vår aktivt for å skilje oss ut frå den store hopen. Språket er ein sterk identitetsfaktor! Viktig arbeid Målrock på Årdalstangen er den festivalen som har reindyrka denne identiteten. Katrine C. Fredheim i Stiftinga Målrock er usikker på om dei tener noko på det, men det skil dei ut. – Det fungerer i alle fall greitt å ha ein nisje som vi ligg i, det er ein av tinga som vi kan skilje oss ut med i mengda av festivalar som er om dagen. I tillegg ser i alle fall eg på det som viktig arbeid for å få så mange som mogleg til å nytte sitt eige språk og sin eigen dialekt i musikk. Det er fint å ha ei scene der dei som faktisk prioriterer dette, har førsteprioritet. Musikk på eige mål gir alltid ein god del ekstra tyngd, synest eg. – Kan det verke avgrensande på nokon måte? – Den klåre språkprofilen gjev utfordringar først og fremst innanfor booking. Det er ei utfordring å booke variert, særleg innanfor dei større artistane, sidan det ikkje er så mange å ta av som er «store nok» til å stå øvst på plakaten. Det har ført til at vi har hatt nokre engelskspråklege artistar, rett og slett av kommersielle omsyn. Vinjerock utseld – Korleis blir festivalen i år? – Festivalen i sommar blir betre enn nokosinne. Vi har eit veldig solid program som er både variert og godt. Det skal vere noko for alle! Det er ikkje så mykje nytt, men det kjem eit dagarrangement på laurdagen i år som vil vere eit tilbod til utflytte årdølar og alle festivalgjester, i samarbeid med Heimatt-prosjektet, fortel Fredheim. Vinjerock vart utseld allereie i april, og det har gitt festivalsjef Høyme Rogn høve til å konsentrere seg om anna enn billettsal og marknadsføring. – Vi kan love at dei som kjem til Vinjerock i år, vil få seg mange artige overraskingar på og kring festivalområdet, utan at vi vil røpe så mykje av det enno. Men kunstnarlege krumspring kan vi vel lansere som eit lite hint. Utover dette er grunnstamma mykje som før, med hovudfokus på store konsertopplevingar, det glade liv på tur i fjellet og ikkje minst den gode maten. KJARTAN HELLEVE [email protected] TOPP STEMNING: Publikum i fint driv på Vinjerock midt i Jotunheimen. Foto: Hilde Mesics Kleven/Vinjerock Lyden av Valdres Straumen av artistar som syng på dialekt, stoppar ikkje opp. Det gjer heller ikkje gruppa Staut frå Valdres. «Når eg saknar Valdres, så høyrer eg på Staut!» Eivind Lødemel er busett i Bangladesh, og det er nok til å bli intervjua i avisa Valdres. Det er ikkje godt å vite kva slektskap han har med gruppa Staut. Kan hende har han spelt med dei, vore med på eit tidleg tidspunkt eller gudane veit kva. Det seier likevel noko når ein utflyttar nemner musikken deira som «lokalterapi». Gruppa har tydeleg lukkast med den lokale forankringa gjennom musikk, tekstar og språkval. Dei har altså lukkast i så stor grad at dei for nokon er Valdres. Gruppa har ikkje spelt saman så lenge, men medlemene har lang fartstid i andre samanhengar. Debutplata Staut gjekk rett inn på VG-lista og vart liggjande der i mange veker. Den breie valdresdialekten er viktig. Då gruppa fann fram til Gaute Lein Ausrød som vokalist, kunne dei ha enda opp med å 6 DEBUT: Staut med Staut. Foto: Staut syngje på bymål. Det ville ikkje tekstforfattar Ørnulf Jukvam Dyve ha noko av. – Det har gått så mykje den andre vegen, så det var greitt å tvinge litt denne vegen òg, seier Jukvam Dyve. Reaksjonar – Det handlar sjølvsagt om å vere ærleg. Eg har sjølv freista å syngje på engelsk, men det fungerte dårleg. Eg trur heller ikkje at bokmål ville ha fungert, eg ser på det som ei lettvint løysing. Ved å skrive tekstar som ligg så tett opp til språket mitt, er det lettare å sjå kva som fungerer og kva som berre er tull. Men sjølv om det å syngje på dialekt er blitt meir og meir vanleg, så blir det likevel reagert på det. Når me til dømes gjer radiointervju, så er det ikkje uvanleg at intervjuaren ber oss om å seie eit rart dialektuttrykk. Det ville dei aldri gjort om me nytta bokmål eller engelsk. Staut er ei av desse gruppene som er vanskeleg å plassere musikalsk. – Ja, me har problem med det sjølv òg. Folk, og særleg journalistar, er glade i å setje folk inn i ein slags sjanger, men me har liksom ikkje vore heilt komfortable med å plassere oss nokon stad. Til det er musikken vår for variert. Me hamnar likevel i den diffuse folkrock-båsen. Mange impulsar – Mitt inntrykk er at mange av gruppene i den båsen ikkje er heil komfortable med den nemninga. – Det kan eg godt skjøne. Me i Staut har ulike musikalske bakgrunnar, anten det er folkemusikk, gamaldans eller tungrock. Alle tek med seg delar av dette inn i gruppa, og det gjev oss det uttrykket me har. Då blir det litt hardt å definere alt det ned til noko anna, ned til éin ting. – Det lukkar meir enn det opnar. – Nettopp. Me har ikkje enorme ambisjonar om kvar denne gruppa skal gå. Me vil lage musikk som me likar og håpar at folk likar han like godt. Det skal vere fart i konsertane våre og stemninga skal vere god. Folk skal ha det moro. Samstundes håpar eg jo at folk høyrer etter på det me syng på plata, og greier å skjøne det me freistar å seie mellom linjene. Glade i festivaljobbar – De skal spele ganske mange stader i sommar, så ein stad har de då lukkast. – Ja, det har skjedd mykje i det siste, og det er langt i overkant av kva med venta oss. Målet vårt er å kome oss ut og spele for så mykje folk som råd. Me ligg vel på ein 5-6 spelejobbar i månaden og det må vel seiast å vere bra. NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 ut i festivaljungelen rapport Inger Johanne Sæterbakk Det er søndag. Ein aldeles vedunderleg søndag. Det er dagen for lange frukostar, god kaffi, ein stor bunke med viktige aviser, barn med god sovemoral, snille kjæraster, turar i skog og mark, familiemiddag med saus og lukke. Masse lukke. Det er kjærleik, kos, glede og gjærbakst. Fersk, sjølvsagt. Det er nyvaska hus, nyvaska bil, nypussa båt, nyinnkjøpt sykkel, nykjærasten og nydelege greier. Og det er turar. Toppturar. Bilete av skituppar, solnedgangar, midnattssol, solbriller. Utepils, kaffikoppar med hjartemønster i mjølka, heimelaga smoothie, heimebakt kake, is og sol. Uendeleg mykje sol. Dette er ein heilt vanleg søndag i kongeriket Noreg. På Facebook. 2,6 millionar nordmenn lever eit parallelt liv på Facebook. Eit liv på solsida, eit liv der alt kjem på trykk. Iallfall det vi ønskjer at alle skal vite om oss. Og jo da, det er nokon som ikkje har det så bra denne søndagen. Dei som er fyllesjuke, for eksempel. Men alle hadde ein fantastisk kveld med gode venar kvelden i går. Og nokon gjer huslege ting som å vaske hus, bake, rydde, strikke, sy og sylte. Og drar inn husmorpoeng og smil frå imponerte venar. Snart er det sommarferie. På Facebook kjem dei digitale postkorta til dagleg å gå ut til fleire hundre venar. Frå fleire hundre venar. Det kjem til å vere sand mellom tærne, over middels høge badetemperaturar, gode venar, verdas beste kjæraste, festivallukke, middelhavsstrender, hyttekos, bikiniskilje, sunn og tidsriktig mat på grillen, kvitvin i glaset i solnedgang, sol og jubel. Mens det i kongeriket Noreg også kjem til å vere biske svigermødrer, sveitte bilkøar, mygg i teltet, mark i bringebæra, jordbær til femti kroner korga, sur kvitvin, kald kaffi, skitne festivaldo, keisame barndomsvenar, lite sex, grinete ungar og eksar i solnedgang. – Eg ser at Målrock og Vinjerock er mellom dei stadene de skal spele. Det må vel vere ei god målgruppe for dykk? – Det er det absolutt. Alle spelejobbar er velkomne, men akkurat dei to festivalane var jobbar me gjerne ville ha, og som me veldig glade for me fekk. Me trur det er stader der me kan finne eit publikum som ikkje kjenner så godt til oss enno. – Kan de leve av spelinga? – Nei, ikkje enno, for å seie det på den måten. Som sagt har me ingen høgtflygande ambisjonar, men er meir samde om å byggje stein for stein. Nei, me har enno vanlege jobbar. Ein er it-konsulent og eg arbeider som lærar. Dialekt og nynorsk – Oisann! Då reknar eg med at de er forkjemparar for nynorsken sidan de er så medvitne om dialektbruk? – Eg er det som lærar. Eg seier til elevane at dei må halde på nynorsk, og nyttar det vanlege argumentet om at sidemålskarakteren tel like som hovudmålskarakteren. – Bokmålet kjem uansett rekande på NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 ei fjøl, så det er nynorsk dei treng å arbeide godt med. Men om du spør resten av gruppa, så trur eg du vil få ulike meiningar. Dialekt er nemleg éin ting, og det er i grunnen ungdom her medvitne om. Det er jo eit signal om kvar ein høyrer heime og at ein er stolt over heimstaden sin. Litt som når me nyttar dialekt i musikken vår. Nynorsk som skriftspråk er nok i større grad utvatna og møter større motstand. – Men grupper som nyttar dialekt, kan vel ha ein positiv signaleffekt? Gjere det kult? – Definitivt, men eg trur det er eit skilje mellom dialekt og skriftspråk. Det er likevel heilt klårt at grupper som t.d. Hellbillies har opna auga hjå mange. Dei er jo kjende for to ting: gitarlyden og tekstane. Og moglegvis stemma til Aslag Haugen. Det handlar jo om å vere ærleg, seie ting rett fram og gjere det lettvint for seg sjølv. Syng ein på sitt eige språk, så nyttar det ikkje å gøyme seg vekk. KJARTAN HELLEVE [email protected] STAUT ◆ Skal spele på m.a. Vinjerock, Målrock og Notodden Bluesfestival i sommar ◆ Staut er: Dag Arve Sandnes (gitar), Ørnulf Juvkam Dyve (piano, trekkspel, vokal), Torgeir Bolstad (kontrabass), Asle Tronrud (fele), Gaute Lein Ausrød; (gitar, vokal) og Tom Marlon Jonli (trommer). ◆ Målpris: Tekstforfattar Jukvam Dyve fekk Målpris av Valdres Mållag i 2005, men då for eit anna prosjekt. På denne søndagen har nokon vunne ein fotballkamp, eit barn har lært å sykle, ein konfirmant har vore vakrare enn alle andre konfirmantar. Nokon har lagt ut pinsebilete med sol frå skyfri himmel og smakfulle reker i skåla. Ferske. Store. Nokon takkar livet, andre takkar for i dag. Og her sat eg og skreiv dette og åt middag beståande av ein heilt bedriten kvit saus og fiskebollar som går ut på dato i morgon. Tidlegare i dag rydda eg, vaska klede og støvsuga, drakk litt heilt vanleg kaffi og las ei avis. Men i går var eg på fjelltur. I fem timar. Med gode venar, kaffi på termos, sol i luggen, spreke takter i motbakke, smilebilete på toppen, heimebaka gjærbakst før returen. Det var godt vêr, god stemning og godt med frisk luft. Og dét kan du sjølvsagt lese meir om på Facebook. 7 HildeM Vakne språkjegerar fann 76 feil TOKKE: Sjetteklassingane ved Tokke skule har til saman funne 76 skrivefeil i dei tre norskbøkene sine. Elevane meiner læreverket bør rettast opp og trykkjast i nytt opplag. (TELEMARKSAVISA) Det starta heilt tilfeldig. Eit par av elevane fann eit par skrivefeil. Men plutseleg var det éin til og endå éin, og til slutt var det bare så mange at elevane bestemte seg for å finne ut kor mange feil dei tre norskfaglege lærebøkene «Ord for alt 6» eigentleg hadde. Og med ei skarp lupe for auga gjekk elevane grundig til verks med dei to språkbøkene og tilhøyrande tekstbok, skildra i nynorsk språkdrakt. – Me fann 76 skrivefeil, og det er veldig mange. Fleire av dei er opplagde ord- og bøyingsfeil som absolutt burde vore unngått. Det står blant anna ein dotter og fleire tøfler, fortel dei 20 ivrige språkjegerane, som meiner resultatet er slett arbeid i eit læreverk som skal lære dei rettskriving. Heile mellomtrinnet Norskbøkene, som er gjevne ut av forlaget Cappelen Damm AS, var splitter nye då elevane tok desse i bruk sist haust. Både elevar og lærarar var i utgangspunktet godt nøgde med bøkene fram til alle feila dukka opp. – Bøkene er godt bygde opp, med utfordrande oppgåver og spennande tekstar, seier norsklærar Gunstein Seltveit. Han fortel at lærebøkene vart nøye vurderte og plukka ut på bakgrunn av dette då det var tid for nytt læreverk i norsk på heile mellomtrinnet. Då detektivarbeidet til elevane for alvor tok til, gjekk dei grundig til verks for å sjå om problemet berre råka deira klassesett. – Me kikka litt i norskbøkene til femte og sjuande klasse og fann mange feil der også, fortel språ- SKRIVEFEIL: Sjetteklassingane ved Tokke skule har funne 76 skrivefeil i norskbøkene for sjette skuletrinn. Dei meiner læreverket bør rettast opp og trykkjast på nytt snarast. Foto: Ingebjørg Bø/Telemarksavisa kjegerane. Med kunnskap om kritikkverdig mange feil i heile det norskfaglege læreverket på mellomtrinnet, visste sjetteklassingane godt korleis dei ville nytte erfaringane frå språkjakta. Nysgjerrigper For som mange sjetteklassingar i Tokke før dei, hadde dei med dette eit godt utgangspunkt for arbeid til årets nysgjerrigperkonkurranse. Arbeidet innebar kontakt med forfattarar og forlag. Heile prosjektet vart sidan sendt til Språkrådet, som sende arbeidet vidare til Utdanningsdirektoratet. – Forlaget forsvarte seg først med at særskilde skildringar og skrivemåtar i litterære tekstar som forfattaren sjølv har nytta, ikkje alltid blir endra. Men etter samtale med somme forfattarar synte det seg at mange av skrivefeila nettopp har kome til som resultat av slike endringar, fortel elevane, som sjølve har blitt svært medvitne på skrive- og orddelingsfeil i alt dei les. Og særs flittige brukarar av ordlista har dei også blitt. – Jakta på skrivefeil blir i alle fall tatt alvorleg. Ofte opplever ein at skrivemåtar ein trudde var feil, faktisk også er tillatne, seier norsklæraren, og peikar på klassesettet av Helleviks gule, som har fått ein revolusjon gjennom det siste skuleåret. – Bør rettast opp At prosjektet har vore lærerikt, er både elevar og lærarar samde om. No er spørsmålet meir om arbeidet til sjetteklassingane ved Tokke skule vil få noko etterspel. For sjølve meiner dei feila i norskbøkene bør rettast opp og trykkjast i ny utgåve. – Det er synd om feila blir ståande, slik at elevar rundt om i lan- det held fram med å ta desse feila med seg. For sjølv om me har lært mykje av prosjektet og blitt veldig medvitne om både rettskriving og orddeling, kan ein ikkje forvente at andre brukar bøkene slik, fortel ein engasjert elevgjeng. Dei meiner forlaget har ein jobb å gjere. – Forlaget burde yte rett mot elevar, lærarar og undervisningssituasjon. Det er leitt om det einaste som blir ståande att etter dette, er registrering av 76 skrivefeil utan at noko blir gjort, hevdar dei vakne språkjegerane. INGEBJØRG BØ [email protected] – Imponerande innsats av elevane Dei tilsette i Språkrådet var imponerte over arbeidet til elevane, då dei fekk sjå resultata. Då det kom ein invitasjon om å kome til Oslo for å syne fram undersøkinga si, var ikkje klassen vanskeleg å be. Kommunen sponsa buss, og Språkrådet sette av to timar til elevane frå Stokke. Fleire aviser, NRK Radio, Forskingsrådet og Mållaget var til stades, og det var tydeleg at elvane var stolte over ein slik respons. Elevane gjekk systematisk gjennom resultata, og etterpå var det tid til spørsmål og svar. «Kvifor ligg Språkrådet i Oslo?», «Kva gjer Utdanningsdirektoratet?», «Er det ikkje vanskeleg å lage ei ordliste?» Direktør Sylfest Lomheim lova at arbeidet deira skulle fylgjast opp. Norsklærar Gunstein Seltveit 8 var mest overvelda av mottakinga prosjektet til elevane hadde fått. lemark Mållag og Øvregård på vitjing. Han var veldig ivrig og inspirerande, og ville nok at me skulle vera meir pågåande mot både forlag og media. Men sidan me alt hadde vore i kontakt med Språkrådet, så lét me dei styre saka, seier Seltveit. Engasjerte elevar – Eg har vore med på ulike Nysgjerrigper-prosjekt i mange år, men har aldri vore ute for ei liknande mottaking. Eg trudde i utgangspunktet at dette skulle bli litt tørt og kjedeleg, men det har blitt tvert om. – Elevane er veldig engasjerte i dette? – Ja, enormt. Etter kvart gjekk det jo sport i det. Timane vart oppstykka av at einkvan hadde funne ein ny feil, som ofte ikkje var nokon feil likevel. Til slutt måtte me hengje opp ei postkasse der elevane kunne skrive ned det dei meinte var feil. Men sjølv då var det kniving om å finne feilen fyrst, og det enda med at lappane måtte innehalde både dato og klokkeslett. Ordlista har blitt ei veldig populær bok. Forlaget lovar betring ENGASJEMENT: Mållagsleiaren og elevane var inspirerte av kvarandre. Foto: Kjartan Helleve Inspirerande møte Håvard B. Øvregård var innom klassen tidlegare i vår, og hadde teke turen til Språkrådet for å møte elevane igjen. Gunstein Seltveit fortel at engasjementet hans har vore inspirerande. – Det var moro å ha både Te- Ifylgje Telemarksavisa lovar Cappelen Damm betring, og at forlaget skal trykkje opp nye bøker. – Alt tyder på at det har vore ein alvorleg svikt i språkvasken før bøkene gjekk i trykken, seier forlagssjef Trond Petter Henriksen til TA. – Me vil strekkje oss langt for å rette opp feila slik at brukarane våre har eit best mogleg læreverk, seier Henriksen. Han kan ikkje love at bøkene ligg klare til skulestart. KJARTAN HELLEVE [email protected] NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Nytt om nynorsk Nytt om nynorsk vert sendt ut som nyhendebrev e-post kvar tredje veke. Alle som ynskjer det, er velkomne til å ta imot denne e-posten. Det er i overkant av 300 som mottakarar i dag. Nytt om nynorsk er nyttig for alle som er aktiv i eit lokallaga eller berre ynskjer å følgje med på kva Noregs Mållag er opptekne av. Meld deg på via nettsidene www.nm.no eller send e-post til [email protected]. Landsmøtet Med vilje til å møte Oskeskya frå Island gav eit avstumpa, men godt og effektivt landsmøte på Stiklestad. Mållagsleiaren gav medlemmane ti nye utfordringar. Det er mangt ein kan ta høgd for når ein skipar til eit landsmøte. Ein aktiv vulkan på Island er ikkje mellom desse. Oska førde til at så godt som alle fly vart sette på bakken berre éin dag før mange av utsendingane til landsmøtet på Stiklestad skulle reisa. Det vart nokre hektiske timar i telefonen for dei tilsette. Kven kunne koma? Ein etter ein vart kontakta, samkøyringar ordna, og snart vart det tydeleg at viljen til å møta på landsmøtet var stor: kring 70 av dei 130 påmelde utsendingane møtte. Imponerande mange hadde køyrt både 50 og 100 mil i bil, og den uvanlege situasjonen skapte god tone, gode diskusjonar og godt samhald mellom deltakarane. Konsentrert møte Dei særskilde omstenda gjorde at saklista vart kraftig omvølt. Sidan mange framleis var på reisefot på fredagen, valde ein å konsentrere dei vanlege landsmøtesakene til laurdagen. Fredagen vart difor nytta til to innleiingar. Ottar Grepstad tok utfordringa på sparket og hadde ein interessant gjennomgang av Språkfakta 2010. Deretter kom eit punkt om arbeidet mot målbyte i Valdres som eigentleg var sett opp på laurdagen. Karen Marie Kvåle Garthus heldt ei god innleiing der ho gjorde greie for arbeidet. Ordskiftet etterpå synte at det var ei sak som opptok møtelyden. Difor vart det skipa til eit ekstra ordskifte om målbyte sundag føremiddag. Ein av dei få gjestene som kom seg til Stiklestad, var stipendvinnar Maria Tryti Vennerød. Leiar Håvard B. Øvregård nytta difor høvet under kveldssetet til å kaste glans over henne. Ho kvitterte med å lese frå eit av stykka sine, støtta av pianotonar frå Julian Skar. NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Maria Tryti Vennerød fekk det eine av Mållaget sine to stipend på 50 000 kroner for multimedieprosjektet «Visitt». Dette er ei scenekunstframsyning som kombinerer dans, lyd og tekstprojeksjon på ein svært samanfiltra måte. – Det var kjekt å få støtte til eit prosjekt som er banebrytande, seier Tryti Vennerød. – Ikkje berre for nynorsken sin del, men for eit prosjekt som er nyskapande i forhold til tekstbruk generelt. Fint at Mållaget støttar ulike kunstuttrykk, og torer å støtta eit prosjekt som er såkalla urbant og teknologiretta. Mange andre scenekunstnarar ville brukt engelsk i ei slik framsyning, men vi meiner at nynorsk nettopp passar i eit uttrykk som har som mål å skapa både emosjonell og intellektuell verknad hjå sjåaren. Nynorsk er både personleg og konstruert – både direkte og kunstig, kunne ein hevda, og passar såleis godt. I tillegg er nynorsk mitt første og naturlege språk – dette verkar sjølvsagt også inn. Stipend til Gudnason Runar Gudnason fekk det andre av Mållaget sine to stipend på 50 000 kroner for å skrive bok. Gudnason er mest kjend som frontmann i distriktrapbandet Side Brok og ynskjer å skrive og redigere ein raplyrikkens poetikk, ein antologi over breidda og mangfaldet i den norske hiphopkulturen. I søknaden skreiv Runar Gudnason at det ikkje finst brukande bøker på dette området så «kvifor skal ikkje nynorsk like godt ta leiinga på dette feltet?» – Eg vart veldig overraska over å få stipendet, seier Gudnason. – Eg er svært takknemleg; det er ei enorm hjelp til prosjektet, så no vert det faktisk noko av. Eg trur og håpar at dette vil resultere i ei bok som vil vere givande for hip-hopparar, lyrikkinteresserte, språkfolk, lærarar og elevar. Ti ufordringar Laurdagen vart uvanleg effektiv, ordstyrarane sytte for at møtelyden vart losa greitt gjennom den kraftig omvølte saklista. I leiartalen «10 utfordringar på 10-talet» streka Håvard B. Øvregård opp ti utfordringar for nynorsken i det komande tiåret. – Nynorsk for innvandrar er som eit Kinder-egg, sa Øvregård under punkt nummer 10. – Han gjev tre ting på ein gong. Han gjev innvandrarar større dialektforståing, han reduserer fordomar og stereotypiar, og han styrkjer posisjonen til nynorsk. For innvandrarar til nynorskområde som ikkje har lært anna norsk enn bokmål, er eit trugsmål for nynorsken. Om desse til dømes ønskjer at ungane deira skal ha bokmål som opplæringsmål fordi det er det einaste hovudmålet der dei kan hjelpa ungane med leksene, av di dei ikkje sjølve har fått lære nynorsk, så er dette forståeleg. Og vi veit om tilfelle der innvandrarar som berre hadde hatt høve til å læra bokmål, gjorde i utslag feil veg i skulerøysting. Stipend til Vennerød Litteraturpris til Parr ATTVAL: Øvregård vart attvald som leiar i Noregs Mållag, og fekk med seg Jens Kihl som nyy nesteiar. Foto: Kjartan Helleve Effektive – Utfordringa om nynorsk for innvandrarar syner korleis målsaka fremjar så mykje meir enn nynorsk. Målsak fremjar målmedvit, fleirspråk, integrering og betre tilhøve mellom menneske, sa Øvregård. Øvregård vart sist på dagen attvald som leiar, og fekk med seg Jens Kihl som ny nestleiar. Møtelyden hadde i løpet av dagen synt at det går an å vera effektiv, sjølv på eit landsmøte. Ja, farten var så høg, at nokon drog i gang avslutningssongen ti minuttar før møtet var ferdig. KJARTAN HELLEVE [email protected] 10 UTFORDRINGAR 1: Kvalitetssikra språk i læremiddel 2: Skuleeigar sitt ansvar 3: Folketalsutvikling og busetjingsmønster 4: Oppslutnad om dialekt 5: Næringsliv og nynorsk i marknadsføring 6: Verdsetjing av fleirspråk 7–8: Sidemålshets, sidemålsundervisning 9: Sidemålsopplæring for fleirspråklege 10: Nynorsk for innvandrarar Maria Parr har fått Nynorsk barnelitterat teraturpris 2009 for boka Tonje Glim Glimmerdal. – I ei tid der så mange framleis pushar blodfattige ideal à la Barbie på døtrene våre, representerer dunderkonseptet eit forfriskand forfriskande aktivt alternativ. Og det utan å bli «jentelitteratur». Vinnaren av året er noko så sjeldan som ei feelgoodbok med nerve og spenning til siste slutt, skriv juryen i grunngjevinga. Prisvinnaren får eit diplom og 30 000 kroner. Det er andre gong Maria Parr får denne prisen. Ho fekk Nynorsk barnelitteraturpris for 2005 for debutboka Vaffelhjarte. Maria Parr har allereie hausta fleire viktige prisar for Tonje Glimmerdal, mellom anna Brageprisen. 9 Målblome til Bjerkem Natur og kultur Bjerkem Natur og Kultur fekk under landsmøtet Målblome for god bruk av nynorsk. Bak roret står Johan Einar Bjerkem og Torunn Hernes Bjerkem. – For oss som er opptekne av at bygdenoreg skal ha ei god framtid, er det ikkje tvil om at bygdene treng slik innovativ og moderne bygdeutvikling, sa Håvard B. Øvregård på Landsmøtefråsegner Skuleeigarane må ta ansvar for nynorsk i skulen Det har lenge vore kjent at mange som har nynorsk som opplæringsmål, skiftar frå nynorsk til bokmål. Ei fersk undersøking frå Valdres viser at tre av fire som har vore nynorskbrukarar i grunnskulen, går over til bokmål innan dei er ferdige med ungdomsskule og vidaregåande skule. Undersøkinga viser at skiftet frå nynorsk til bokmål i stor grad skjer ved overgangen frå barneskule til ungdomsskule eller i ungdomsskuletida. Det tyder på at ungdomsskulen i enkelte landsdelar er ein stor språkskiftefabrikk, og det er all grunn til å etterlysa «fabrikkeigaren» si evne til å ta ansvar for språkopplæringa. St.meld. 35 (2007–2008) «Mål og meining» peikar på at alle må få høve til å ta vare på og utvikla morsmålet for å vera sikra rett til demokratisk deltaking i samfunnet. Meldinga seier vidare at me veit for lite om grunnane til målbytet, og at me treng forsking på området. Også St.meld. 23 (2007–2008) «Språk bygger broer» uttrykkjer at målbytet gjev stor grunn til uro, og at det må setjast inn ressursar for å motverka det sterke presset nynorskelevar blir utsette for. Det er såleis vedteken po- litikk å gjera nynorskelevane trygge i eiga målform og å få dei til å halda på målet sitt. Samtidig er det vedteken politikk å gje alle elevar full kompetanse i begge dei norske målformene. Dersom nynorskelevane reelt skal ha gode vilkår for å halda på målet sitt, må dei få ein annan type opplæring enn bokmålselevane. Dei må gjerast medvitne om språklege maktstrukturar, om verdien ved å halda på eige mål, dei må ha lærarar som er støe i nynorsk, og dei må få rettleiing i å finna fram til nynorske tekstar også utanom skulen. Det er viktig at elevane møter god nynorsk i alle fag, og difor må alle faglærarar vere kunnige i nynorsk. Det er skuleeigar som må ta ansvar for å gjennomføra gjeldande språkpolitikk, og det inneber at skuleeigar heile tida må vurdera kva som skal til for å gjera elevane trygge i eige hovudmål. Landsmøtet i Noregs Mållag, samla på Stiklestad 16.–18. april 2010, ber alle skuleeigarar som har elevar med nynorsk hovudmål, om å ta ansvar, og gje elevane den opplæringa som skal til for at dei kan velja å halda fram som nynorskbrukarar. I dag er ein marginal del av pensumet ved universiteta og høgskulane på nynorsk. Det er ei av årsakene til at mange studentar vel å byte frå nynorsk til bokmål. Landsmøtet i Noregs Mållag krev at universitets- og høgskulesektoren blir med på å snu utviklinga. Kvart år byrjar nye kull med studentar på universitet og høgskular dominerte av engelsk og bokmål, både på pensumlister, nettsider og eksamensoppgåver. Det gjer at det blir vanskeleg for dei nye studentane å halde på nynorsken. Praksisen ved universiteta varierer: Universitetet i Bergen legg i større grad enn Universitetet i Oslo (UiO) til 10 – Godt å få eit lite kakk på skuldra I samband med landsmøtet på Stiklestad i Verdal kommune var Mållaget på vitjing til Reinsholm barnehage i Verdal sentrum. Mållaget inviterte seg sjølv til barnehagen for å presentere «Gjennom ord blir verda stor – kampanje for nynorsk i barnehagen». Og trass i at barnehagen ligg i eit typisk bokmålsområde, var det ein varm velkomst. Ved Reinsholm barnehage var det styrar for barnehagen, Ellen Vinne og nestkommanderande Pål Sverre Fiske som tok imot. Dei tykte det var interessant å få ei utfordring knytt til nynorsk i barnehagen. – Vi er svært opptekne av språkopplæring, og har fleire framandspråk i barnehagen. Nynorsk har vi ikkje akkurat hatt noko medvite forhold til, så det var bra å få eit lite kakk på skuldra, fortel Ellen Vinne. Språkmangfald – For Mållaget vert det viktig å GOD STEMNING: Ellen Vinne og Pål Sverre Fikse er glade for barnebøkene frå Hege Lothe, informasjonskonsulent i Noregs Mållag. Foto: Kjartan Helleve sikre at nynorsken er ein del av språkmiljøet og språkstimuleringa i barnehagen. For ungar som har sin barndom i meir tradisjonelle bokmålsområde, er det viktig at dei møter nynorsken i bøker, songar og leikar. Og på den måten vert vande med at nynorsken er ein del av språkmangfaldet i Noreg, seier Hege Lothe, informasjonskonsulent i Noregs Mållag. ● Meir pensum på nynorsk rette for nynorskbruk. Der leverer no sju prosent av masterstudentane masteroppgåve på nynorsk, medan det tilsvarande talet ved UiO er to prosent, i følgje studentavisa Universitas. UiO og dei andre nasjonale utdanningsinstitusjonane har eit særleg ansvar for å fremje bruk av nynorsk, ikkje minst med tanke på kor mykje språkleg kompetanse denne sektoren rår over. I dag blir det skrive og omsett mange bøker til innføringsfag med mange studentar, som til dømes i ex.phil. Her bør universiteta og høgskulane leggje til rette for at ein større del av desse innføringsbøkene blir skrivne på og omsette til nynorsk. I tillegg har institusjonane eit ansvar for å synleggjere relevant litteratur på nynorsk som alt finst. Her har sektoren ein lang veg å gå. ● vegner av styret i Noregs Mållag. – All denne aktiviteten er på nynorsk. Det er ikkje mange i NordTrøndelag som har nynorsk som kvardagsspråk slik Bjerkem Natur og Kultur har. Dei syner at det går fint å nytte nynorsk i næringsverksemd, også i Trøndelag. Noregs Mållag ser at dette er det aller viktigaste målarbeidet – å bruke nynorsken. Det er viktig at ungane møter nynorsken i bøker, songar og Hege Lothe leikar. Ho la til at dette også vert viktig for ungar i nynorskområde. – Vi vil gjerne at ungar som veks opp i nynorskområde, skal bli trygge i nynorsken så tidleg som mogleg, smiler ho. Mållaget hadde også med seg det nytrykte materiellet for barnehagekampanjen. Det vil seie eit eige boktipshefte og materiell retta direkte inn mot tilsette og til foreldre som har ungar i barnehagen. Og Ellen Vinne og Pål Sverre Fiske var klare på at dette tok dei gjerne med seg inn i ein hektisk barnehagekvardag. KJARTAN HELLEVE [email protected] Katastrofalt frå NDLA I 2007 gjekk 18 fylkeskommunar saman om å skipa Nasjonal Digital Læringsarena (NDLA). Føremålet med tiltaket var mellom anna å redusera kostnader til læremiddel i den vidaregåande skulen. Frå hausten 2009 kutta fleire fylkeskommunar i løyvingane til skulane, slik at dei vart tvinga til å ta i bruk tilbodet frå NDLA. Dette har skjedd utan kvalitetssikring av innhaldet som ligg ute på nettsidene, og den språklege kvaliteten på mykje av det som har vore publisert, kan karakteriserast som katastrofal. Sidene som er omsette frå bokmål til nynorsk, har vore fulle av feil, mangla samsvarsbøying, rett kjønn og rette endingar, og det er nytta ord som ikkje finst. Mange elevar og lærarar har reagert på det språklege innhaldet. Dei opplever det som frustrerande med alle språkfeila i tekstane, det irriterer at delar av sidene er på bokmål, og at det er lenkjer til bokmålstekstar der det kunne vore lenkje til ein nynorskversjon. NDLA var klar over den dårlege kvaliteten på språket i lang tid, utan at redaksjonen gjorde nemneverdig mykje for å retta det opp. Ei lærebok av tilsvarande dårleg kvalitet ville aldri vorte gjeven ut, og langt mindre nytta i skulen. Likevel er det dette opplæringsmaterialet mange nynorskelevar må bruka når fyl- keskommunane ikkje løyver nok pengar til at skulane kan kjøpa inn bøker eller andre digitale læremiddel. Langt inne i skuleåret var svært lite gjort frå NDLA si side for å retta opp i språket på sidene deira. Dei hadde heller ikkje valt å trekkja attende uhaldbart stoff når dei ikkje greidde å retta opp språket innan rimeleg tid. NDLA har sett av 2 millionar til språkvask av allereie publisert materiell. Til no har dei berre fått brukt ein liten del av dette. NDLA tek ikkje ansvaret sitt som utgjevar på alvor. Arbeidet med det redaksjonelle innhaldet har vore tilfeldig og utan god nok kvalitetssikring, noko som gjer NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Nynorsk litteraturpris til Kjartan Fløgstad Kjartan Fløgstad har fått Nynorsk litteraturpris 2009 for boka Grense Jakobselv. – Grense Jakobselv er eit overflødigheitshorn skrive med kunnskap og vidd, språkleg spenst og eit skarpt auge på samtid og nær historie. Det eventyrlege, det grufulle og det gjenkjennelege er vove i kvarandre og utgjer ei heksegryte av forteljingar. Det går over stokk og stein, men Fløgstad står løpet ut. Romanen er krevjande og til tider overveldande i all sin detaljrikdom, men samstundes forførande og humoristisk, og Kjartan Fløgstad fører som vanleg eit særeige, stilsikkert og elegant språk. Grense Jakobselv er eit oppsiktsvekkjande o mektig verk, og ein og v verdig vinnar av Nynorsk li litteraturpris 2009, meinte ju juryen. Prisvinnaren får eit diplo og 30 000 kroner. plom Landsmøtefråsegner Nynorsk i trusopplæringa i statskyrkja GÅVER: Emil G. Kjesbu, Victoria Reselli og Ronja Andersen var godt nøgde med bollar, jakkemerke og teikneseriar frå Mållaget. Foto: Hege Lothe Einaste nynorskskulen i Nord-Trøndelag Med landsmøtet på Stiklestad, måtte Mållaget sjølvsagt nytte høve til å vitje Vålen skole i Steinkjer. Den einaste nynorskskulen i Nord-Trøndelag. Det var eigentleg leiar Håvard B. Øvregård som skulle stå for besøket, men oskeskya endra planen. Så då vart det informasjonsavdelinga med Kjartan Helleve og Hege Lothe som fekk ta turen til Vålen skole. – Vi tok med oss bollar og teikeseriehefte med Tuss og Troll til borna, og ein bunke med bøker til skulen. Vi nytta høvet til å snakke litt om kvifor nynorsk, og det var kjekt å sjå at ungane tykte at det å lære nynorsk på skulen, er ei heilt sjølvsagt sak, fortel Hege Lothe. Rektor på Vålen skole, Berit Solheim Kvernmo, fortalde at dei lever godt med nynorsken på skulen. – Både foreldre, borna og lærarane er godt nøgde med at vi lærer nynorsk. Bokmål får ein tidsnok lære seinare, påpeikar Berit Solheim Kvernmo. Ho fortel også at elevane går over til bokmål som hovudmål på ungdomsskulen fordi Steinkjer kommune ikkje har ressursar nok til å gje dei undervisning på nynorsk. Støtte til forsking på nynorsk NDLA til ein mindre seriøs tilbydar av undervisingsmateriell. Når skulane ikkje kan velja anna materiell eller andre bøker, står både skulane og elevane att i ein uhaldbar situasjon. Kunnskapsdepartementet er ansvarleg for opplæringa i Noreg, og kan ikkje vere friteken frå det overordna ansvaret i denne saka. Landsmøtet i Noregs Mållag krev at fylkeskommunane og regjeringa tek på alvor det ansvaret dei har som skuleeigarar, og løyver naudsynte midlar til lærebøker og læremiddel med god kvalitet. Det må vera eit krav at læremiddel som vert lagde ut på nett, har same språklege kvalitet som trykte lærebøker. ● NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Til kulturdepartementet og kunnskapsdepartementet Landsmøtet i Noregs Mållag, Stiklestad 16.–17. april 2010, vil oppmoda Kunnskapsdepartementet og Kulturdepartementet om å stø forsking som kan skaffa fram ny kunnskap om vilkåra for nynorsk mål og framtidsvegane for språket. Det trengst kunnskap om korleis nynorsken kan styrkja stillinga si i det offentlege og det private her i landet. Bakgrunnen er at stoda for nynorsken i det norske samfunnet er samansett. Det er framgang innan til dømes litteratur og media, medan skulemålet er pressa fleire stader. Særleg gjeld dette i og rundt dei store byane. Det trengst kunnskap om målbyte: Kvifor skiftar foreldre, skulelevar og studentar frå nynorsk til bokmål, jamvel om all røynsle tilseier at nynorsk ville vera eit betre val. Kvifor held somme kommunar betre på nynorsken enn andre? Dette er somme av dei spørsmåla som kan takast opp i slik forsking. Det bør leggjast til rette for nasjonal tverrfagleg og fleirfagleg forsking. Døme på fag som kan vera interessante er : filologi, historie, statsvitskap, sosiologi, psykologi, jus, økonomi, filosofi og medievitskap. Dette er område kulturnasjonen Noreg må forska på, 125 år etter at Stortinget fatta jamstillingsvedtaket. ● Skulen har frå midt på 1700-talet og fram til slutten av 1900-talet vore arena for Den norske kyrkja si trusopplæring. I 2004 kom trusopplæringsreforma, og etter den har alle trussamfunn ansvar for å læra opp sine eigne medlemmer. Statskyrkja, med sine 3,9 mill medlemmer, vedtok i november 2009 «Plan for trusopplæring». Framleis blir nærare 75 prosent av alle som er fødde i landet, døypte i Den norske kyrkja, og det er såleis mange born og unge, 0–18 år, som skal få tilbod om ei brei opplæring. Etter planen skal dei ha til saman 315 timar med systematisk og samanhengande trusopplæring. Kvart sokneråd skal ha ansvar for å laga lokale opplæringsplanar. Staten følgjer opp med å løyva pengar til arbeidet. Noregs Mållag er glad for at samiske ungar og likeins døve skal få opplæring tilrettelagd på sitt eige språk. Men Mållaget er uroa over at språkspørsmål, især tilhøvet mellom nynorsk og bokmål, elles ikkje er nemnde i den vedtekne planen. Noregs Mållag krev at born og unge blir sikra eit tilbod om ei fullverdig trusopplæring på nynorsk. Trusopplæringa handlar om dei store livsforteljingane, og dei talar til hjarta. Særleg derfor er målforma viktig her. Noregs Mållag krev at statskyrkja får på plass eit regelverk etter mønster frå opplæringslova i skulen, slik at born og unge, i tråd med St.meld. nr. 35 (20072008) Mål og meining, kan bli trygge og gode språkbrukarar på sitt eige hovudmål. I trusopplæringa inngår det mykje song og forteljingsstoff. Tilbod om nynorsk i tekst og tale har så langt vore dårleg. IKO, kyrkjeleg pedagogisk senter, er formelt involvert i trusopplæringsarbeidet. Men IKO-forlaget, som gjev ut mykje religionspedagogisk materiell, har svært lite på nynorsk. Staten må sikra at tilbodet om undervisningsmateriell i trusopplæringa blir like godt for dei med nynorsk som hovudmål, som for dei med bokmål. ● Offentlege føretak må fylgje mållova Landsmøtet i Noregs Mållag meiner at regjeringa må gjere det tydeleg at offentlege føretak fell inn under lov om målbruk i offentleg teneste. Landsmøtet meiner det offentlege ikkje kan byråkratisere seg bort frå ansvaret for norsk språk generelt, og nynorsk særskilt. Noregs Mållag mottek kvart år spørsmål frå tilsette og kundar i føretak som NSB, Posten og andre, som ynskjer å sjå meir nynorsk i desse verksemdene. Dette gjeld i publikumsretta materiell, på nettsider og all intern tekstproduksjon. Denne vinteren har Noregs Mållag særleg hatt dialog med Posten. Landsmøtet vonar at denne dialogen vil føre til at Posten fylgjer mållova og til dømes opnar for at offentlege verksemder kan stemple breva sine med Noreg. Nynorsken kunne notere seg ein viktig siger då dåverande samferdsleminister Liv Signe Navarsete slo fast at slike verksemder skal fylgje mållova, men det står framleis att eit arbeid for å fylgje opp dette prinsippet i praksis. Stortingsmeldinga «Mål og meining» slår fast prinsippet nynorsk, som går ut på at omsynet til nynorsk skal bli vurdert eksplisitt i alle samanhengar der norsk språk er ein relevant faktor. Den raudgrøne regjeringa har slege fast at ho ynskjer ein aktiv, statleg eigarskap. Landsmøtet i Noregs Mållag ynskjer at denne politikken òg skal gje språkleg profitt. ● 11 Det kan synast som eit lite under at det finst så mange gode forfattarar som held fast ved dette ikkje altfor populære språket, og at det stadig melder seg nye. Guri Vesaas Med naturleg hang til hardt arbeid Noregs Mållag har tidlegare gitt Guri Vesaas Målprisen og Nynorsk barnelitteraturpris to gonger. No er ho òg blitt heidersmedlem. P å førti år som redaktør i Det Norske Samlaget har Guri Vesaas laga så mange ringar i vatnet at det er mest uråd å få eit godt oversyn. Tal er enklare. I løpet av dei åra ho var tilsett, fekk barnebøkene på Samlaget over hundre utmerkingar, og eit hundretal av titlane vart omsette til utlandet. Du kan spørje alle som har vore i kontakt med Samlaget; forfattarar, illustratørar, reingjerarar, ja sikkert alle som har arbeidd med barnelitteratur i Noreg dei siste tiåra og mange i utlandet. Målfolk i alle aldrar. Alle vil seie at ho fortener all den heideren ho kan få. Men éin ting er arbeidet hennar, det profesjonelle livet. Mange blir likevel bergtekne av henne som person. Blyg, lågmælt, raus og stolt har Jon Fosse kalla henne, «Samlagets sjel». Eg har snakka med ein tjueåring som sa han var blitt forelska i henna berre av di ho sa «hei» til han. Det er liksom ikkje måte på kva supermenneske ein har med å gjere. For å toppe det heile, for liksom å gni det inn, kan ikkje intervjuet skje med det fyrste. Guri skal til Italia, som ikkje er noko nytt i seg sjølv, men denne gongen er det for å friske opp italiensken før eksamen i «Italiensk språk. Enkeltemne». Hadde eg ikkje møtt henne tidlegare, er eg neimen ikkje sikker på om eg hadde våga å gjere noko intervju med henne. Heldigvis har eg hatt nokre seine kveldar sjølv som redaksjonssekretær for Syn og Segn. Tett på trykking av bladet vart det alltid mykje kvelds- og nattarbeid. Det kunne bli tomt i det store Samlagshuset, men mest kvar kveld var Guri der. – Eg har ein naturleg hang til å jobbe mykje, seier Guri. – Noko som høver godt, sidan eg er nokså nøyen og arbeider langsamt. Særleg språkarbeid tek tid, men dét var ei glede. Det var spanande og gjevande å halde på med språket, diskutere og dissekere og søkje fram mot best mogleg uttrykk saman med dei respektive (og respekterte!) forfattarane. Det var noko av det kjekkaste eg gjorde. Og så var det å finne fram til rette illustratøren til ein tekst. Og til slutt stå med ei vakker bok i handa. – Kva var det mest keisame? – Tidsfristar. Når eg møter henne på Blindern, har ho akkurat gjort seg ferdig med eksamen. Ho meiner at det gjekk sånn passeleg bra. Ho var usikker på ein del spørsmål, og landa til slutt på feil svar. Det fekk ho stadfesta av ein medstudent. Det ho hadde skrive fyrst, var rett. Det er med motvilje ho stiller opp. Ho føler ho har sagt nok. Då ho vart pensjonist for tre år sidan, vart det svært mykje intervju og prising: Årets nynorskbrukar, Heiderspris frå Brageprisen og i 2007 vart ho Riddar 1. Klasse av St. Olavs orden. Nok eit prisintervju freistar ikkje. – Det var pinleg då det vart så mange på ein gong. Det var litt slik at nokon byrja, og så var det akkurat som om det smitta. – Mållaget har vel òg kasta prisar etter deg, både Målprisen og to barnelitteraturprisar? – Eg hugsar godt den fyrste prisen eg fekk, i 1987. Den vart eg verkeleg glad for. Å få eit slikt klapp på skuldra når ein yngre og midt i det, er ein stor kveik. Det kan jo vere ei påminning til neste gong de skal dele ut pris. – Men no blir du heidersmedlem? – Det er eg takksam for. Eg har jo ikkje vore aktiv i lagsarbeid, men kjenner meg stolt over at Mållaget meiner eg har gjort ein innsats for nynorsken likevel gjennom arbeidet mitt. Eg kunne kan hende bli medlem i L.A.M.? – Kva er det? – Det var Laget for Avdanka Målfolk. Nokre godt vaksne karar som hadde vore aktive i styre og stell i laget skipa det, og dei skaut inn pengar som skulle gå til gode tiltak. Det var ein god ide som vel ikkje vart heilt følgd opp, men pengane kom sikkert til nytte. Kan hende ein skulle skipe det opp att? – Kva har vore viktigast for deg: god nynorsk eller gode barnebøker? – Det er nesten uråd å skilje. Eg synest god barnelitteratur på god nynorsk var det viktigaste eg kunne drive med. Det hadde ikkje vore så altoppslukande å gje ut bokmålsbøker. Samlaget var ein inspirerande arbeidsplass der hovudsaka ikkje var å tene pengar, men å tene nynorsken! Kampen for språket var og er ei veldig drivkraft, ein motivasjon for å lage så bra bøker som mogeleg. – Nynorske barnebøker har i alle fall fått eit rykte for å halde god kvalitet. – Og dei vi først og fremst kan takke for det, er sjølvsagt forfattarane! Det kan synast som eit lite under at det finst så mange gode forfattarar som held fast ved dette ikkje altfor populære språket, og at det stadig melder seg nye. Dei unge som debuterer på nynorsk, har aldri vore meir utsette for bokmålspress enn i dag. Det viser seg i manuskripta deira, men like fullt er det nynorsken dei vil bruke, for den kjennest nærare. Der ser vi kor sterkt det eigne språket er, og kor djupt det sit – det er noko å minne kvarandre på i tunge stunder! – I tidlegare tider hadde nynorske barnebøker fått merkelappen «born og bøling». Når kom eigentleg den nye given? – Nokre sentrale forfattarar sette i gang nærmast ein dugnad for nynorsk barnelitteratur i 1970-åra, og i den var altså eg så heldig å få vere sentralt plassert forlagsredaktør. Det vart nyskaping og vidareføring av tradisjon side om side, og kvalitet var det vi måtte satse på for at bøkene skulle bli lagde merke til. Forfattarane leverte, og godord og prisar kom etter kvart. Eg er så fri å tru at barnelitteraturens høge kunstnarlege kvalitet i tiåra frametter har gagna nynorsken. – Men var det ikkje fare for at nynorsk skulle bli eit elitespråk? – Dét har vore sagt med ein viss rett gjennom alle år, meir tidlegare enn no. Aldri har vel nynorsken vore i bruk innanfor så mange felt som i dag? Og nettopp i barnebøkene har vi fremja og dyrka eit munnleg, smidig, kvardagsnært språk for at barna skal kunne kjenne det som sitt. Derimot har barn med nynorsk opplæringsmål fått lite og inkje av «kiosklitteratur» og annan lett underhaldningslesnad på målet sitt, og dette er ei meir og meir viktig utfordring i dag. – I mi tid på Samlaget konsentrerte vi oss om kvalitet både i tekst og bilete, også i lettles-serien Sirius, men vi gjorde iallfall eitt stort forsøk på å lage norsk populærlitteratur à la Hardy-guttene: Fire forfattarar gjekk saman om å skape «Sommerset-serien», ein spenningsserie for ungdom ved pseudonymet John Donner. Denne vart relativt vellykka, men bøkene vart nok for lødige til å bli så populære som dei burde. Har forresten du som vossagut vore borti Donnerbøkene? – Nei, aldri. Utan at det treng å bety noko. Leselysta heime vart mindre for kvar ny unge. Eldstebror min har sikkert lese heile serien pluss alt på biblioteket, medan eg som nummer fem og yngst så vidt kom meg gjennom Smørbukk i Norsk Barneblad. Men vart det med dette eine forsøket på å utvide samlagsprofilen? – Dei siste tiåra har vi arbeidd systematisk for å gje nynorskbarn større breidd og mangfald å velje i, noko som sjølvsagt også er avhengig av økonomiske ressursar. Dei omsette fantasy-bøkene «Skammar-serien» var eit lyft, og det vart ein fantastisk suksess. Der skorta det heller ikkje på litterær kvalitet! Så det går an, i ekstra heldige tilfelle, å kombinere god litteratur og stort sal. No veit eg at min «etterkomar» Ragnfrid Trohaug arbeider svært alvorleg med å utvide mangfaldet og breidda, blant anna gjennom lettlesbøkene. Du må snakke med henne om dette, ho har nokre store flotte planar, veit eg. – Og kva er så den nye heidersmedlemen sitt råd til organisasjonen? – Det eg er mest oppteken av når det gjeld nynorsken i dag, er korleis barn med nynorsk opplæringsmål skal kunne bli trygge og glade nynorskbrukarar som ikkje kastar språket sitt bort når dei kjem i ungdomsskulen eller vidaregåande. Det gjer beintfram vondt å tenkje på at alle dei gode nynorske barnebøkene som finst, altfor ofte ikkje kjem i hendene på nettopp dei som treng dei aller mest – fordi korkje lærarar eller foreldre ser ut til å vere medvitne om den opplagde samanhengen mellom å lese og skrive! Eg vil at mållag og utgjevarar av nynorske barnebøker skal alliere seg med endå fleire og gå systematisk til verks i kvar einaste nynorskkommune med opplysning og – ikkje minst – inspirasjon! Og der må ein satse på nynorske barnebokforfattarar og andre gode formidlarar, for dei kan skape noko verkeleg fengjande og fantastisk! Eg veit om mange forfattarar som har gjort underverk i skuleklassar. KJARTAN HELLEVE [email protected] Illustrasjon: Akin Düzakin, frå boka Hanna Midtbø, alias Guri Vesaas, Samlaget 2006 Belgia eksisterer ikkje, berre Flandern og Vallonia, då flamske og fransktalande samfunn bur kvar for seg. Språkskiljet fører til BELGIA Tjue minutt nord for Brussel, i Mechelen, der det belgiske kongesetet låg i middelalderen, er det ein vitskapsleikeplass. Ein perfekt plass for born ein keisam, regntung sundagsettermiddag. Technopolis er fylt med interaktive duppedittar og spel, som gjer læring morosamt. Men det er eitt signal til. Når du går inn i anlegget, har fortaussteinane ei enkel, direkte melding. Meldinga er berre på flamsk (tilnærma nederlandsk), språket i Flandern, den største, nordlege halvparten av landet. Du får opplyst storleiken på Flandern i kvadratkilometer, og folketettleiken. Belgia er ikkje nemnt. Det eksisterer ikkje. Du er i eit land som heiter Flandern. Det eksisterer heller ikkje. Men om mange av politikarane som styrer dette delte samfunnet, får viljen sin, er det berre eit spørsmål om tid. «Lenge leve eit fritt Flandern, måtte Belgia døy» var slagordet som ljoma i det føderale parlamentet i Belgia ein torsdag i mai, då dei 150 valde representantane i underhuset rydda pultane sine og drog heim for å førebu motstanden mot eit tidleg val neste månad, utløyst av den siste kollapsen i den nasjonale regjeringa. I kjølvatnet av det førre valet i 2007 var Belgia utan regjering i seks månader på grunn av splittinga og kjeklinga mellom flamsktalande Flandern i nord og fransktalande Vallonia i sør. Tre år seinare har den same konflikten velta regjeringa på nytt. I dei fleste vesteuropeiske land ville den tredje søknaden om avskil frå ein statsminister på tre år få varselbjøllene til å ringja. I Belgia har den siste avgangen – til statsministeren frå kristendemokratane, Yves Leterme – etter berre fem månader i staden vorte møtt med likegyldige skuldertrekk og uttrykt lette. «Vi er svært heldige som er her; dette er eitt av dei heldigaste landa i verda,» seier ein embetsmann. «Vi er svært vellukka.» Som på mange måtar er sant. Men den politiske standen som styrer denne velståande staten på 10,5 millionar folk, gjev eit svært tydeleg inntrykk av at dei bryr seg lite om landet Belgia. «Eg er flamsk, ikkje belgisk», seier Willy De Waele, ordførar i den vesle flamske byen Lennik, like sør for Brussel. «Det finst ikkje lojalitet til landet Belgia. Aldri før har eit land i denne tilstanden halde ut så lenge.» Berre nokre få kilometer aust, men på den andre sida av språkgrensene, er fransktalande Damien Thiéry meir lei seg enn sinna, men like pessimistisk. «Vi har krangla om dette i 30 år. Eg er ikkje sikker på om vi nokosinne finn ei løysing.» Språk er det fundamentale skiljet i kjernen av eksistenskrisa for Belgia, og speler den same rolla som rase, religion eller etnisitet speler i andre konfliktprega samfunn. Landet opererer med språkleg apartheid som basis, og det forpestar alt frå offentlege bibliotek til lokale og regionale styresmakter, utdanningssystemet, dei politiske partia, nasjonalt fjernsyn, avisene, ja til og med fotballag. Det finst ingen nasjonsforteljingar i Belgia, men to motsette historier fortalde på flamsk eller fransk. Resultatet er ein dialog for døve øyre. karar og fagfolk og ein stor underklasse av tyrkiske, marokkanske og ulike andre afrikanske immigrantar som lever side om side med dei innfødde. Men Brussel er franskspråkleg, omkransa av flamsktalande forstader. Det er her språkstriden er verst. Det er her regjeringar kjem og går. EIT SPLITTA SAMFUNN Kartet viser språksamfunna, regionane og provinsane i Belgia. GULT: flamsktalande, Flandern RAUDT: fransktalande, Vallonia BLÅTT-RAUDT: tysktalande ORANSJE: Brussel, tospråkleg «Då eg studerte i Brussel i 70-åra», seier ein flamsk tidlegare visestatsminister, «kjende eg alle dei vallonske kollegaene fordi vi heldt til på same campus. Men seinare delte dei universiteta, og no er det ingen kontakt.» Dei to sidene samhandlar sant å seie sjeldan. Giftarmål mellom flamske og vallonar er få. Dei støyter heller ikkje på kvarandre. Dei held seg kvar for seg. Det store unnataket er Brussel og distrikta i omlandet, der dei to kulturane gnissar mot kvarandre. Lauvkledde, middelklasseforstads-Brussel, tusenvis av kilometer frå noko som liknar ei krigssone, har vorte frontlinja i språkkonflikten. Byen med to millionar innbyggjarar er vertskap for EU og Nato, med ti tusenvis av tilstrøymande utanlandske akademi- Kan ein ikkje unngå konfrontasjon, vil eit fløyelsskilsmål som i Tsjekkoslovakia vere å føretrekkje framfor det jugoslaviske valdelege alternativet. «Vi kjem ikkje til å gå amok, som Serbia og Kroatia,» seier Jeroen Vermeiren, ein flamsk bokhandlar like utanfor Brussel. «Men det set sterke kjensler i sving på båe sider.» «Det er uverkeleg, absurd», seier Thiéry. «Og det er udemokratisk.» Han er plassert i kjernen av konflikten og med ein fot i kvar leir, i rådhuset i Linkebeek, ein triveleg småby med 5000 innbyggjarar som ligg på grensa til det tospråklege Brussel. Han er ein fransktalande vallon, fødd og oppvaksen i Linkebeek, og er vald til ordførar med 66 prosent av dei lokale røystene der 85 prosent av innbyggjarane er fransktalande. Men Linkebeek ligg i Flandern, ikkje i Brussel. Den flamske innanriksmininsteren har enno ikkje godkjent ordførarvalet, fordi Thiéry sende ut valmateriell på fransk til dei fransktalande, ikkje på flamsk slik regelverket krev. Det kommunale livet i Linkebeek består av smålege utfordringar, demonstrasjonar og spott. Separatistar øydelegg tospråklege gateskilt. Språkpolitiet møter opp på dei månadlege møta i kommunestyret. Dersom forhandlingane går på fransk – 13 av dei 15 kommunestyremedlemene er fransktalande – vert møtet rekna som ugyldig. På den lokale barneskulen held dei fransktalande borna til nede, dei flamsktalande oppe. Læreplanane er ulike. Det offentlege biblioteket får ikkje tilskot frå flamske styresmakter med mindre 55 prosent av bøkene er på flamsk. Det er seks slike små byar i utkanten av Brussel, alle med store fransktalande majoritetar, alle i Flandern. Tre av dei har ordførarar som følgjer reglane, tre av dei har fransktalande ordførarar som tøyer gren- Ian Traynor 14 NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 ei deling av Belgia sene. Problemet er eit resultat av utflytting. Etter som middelklassen blir eldre, gifter seg og får born, flyttar dei frå byen til forstadene fordi dei vil ha eit større hus, hage, andre livskvalitetar. I Brussel vil det seie at fransktalande par «koloniserer» flamsk territorium og skiplar språkbalansen på små flamsktalande stader. «Dette er ikkje ein konflikt som tek livet av folk», seier den tidlegare visestatsministeren. «Men han byggjer på det same som dei fleste store internasjonale konfliktar – kollisjonen mellom rettane til dei opphavlege innbyggjarane opp mot rettane til nykomarar.» Det gjer forstadene til Brussel til slagmarka, for hovudstaden er den einaste offisielt tospråklege delen av Belgia. Ved val er Brussel og 35 flamske kringliggjande distrikt slegne saman, noko som gjer at fransktalande kan røyste på tvers av språkgrensene for fransktalande parti i Brussel. Flamsktalande i Vallonia kan ikkje gjere det same. Forfatningsdomstolen har avgjort at dette ikkje er lovleg. Og politikarane greier ikkje å rydde opp. Det er eit spørsmål om politisk vilje, eit problem knytt til dei stadige nederlaga for den politiske eliten i Belgia. Det er elleve parti i det belgiske føderale parlamentet i Brussel. Det er fem andre parlament og regjeringar i regionane og språksamfunna. «Vi har 600 valde representantar i dette landet med 10 millionar innbyggjarar», seier De Waele. «Det er latterleg. Eit land som er bygd opp på denne måten, har inga framtid.» På den overfylte politiske scena er det berre flamsk og vallonsk politikk, ikkje belgisk. Gjennom fleire tiår har politikarane oppnådd å skape eit system utan ein samlande institusjon; Kong Albert II og slottet vert ikkje anerkjende. NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Det finst ingen nasjonale politiske parti, ingen nasjonale aviser, ingen nasjonal fjernsynskanal, ingen felles læreplan for skular eller høgare utdanning. Men statsgjeld har dei, opp mot 80 prosent av brutto nasjonalprodukt. Nett lik eit par fanga i eit ekteskap utan kjærleik, der dei ser skilsmålet truga, men ikkje vert samde om det økonomiske oppgjeret, kan flamlendarane og vallonane bli sitjande med kvarandre fordi det er for dyrt å skilja lag. Men frustrasjonane går djupt. Hovudavisa blant dei fransktalande, Le Soir, var bitter då regjeringa fall: «Er det noka meining i å halde oppe eit land når det ikkje finst fleire menn, kvinner eller system som er i stand til å finne fram til kompromissa som er avgjerande for at Belgia skal kunne eksistere?», spurde avisa. Grovt rekna røystar vallonane til venstre, flamlendarane til høgre. Flandern er velståande, Vallonia svekkjer seg, med dobbelt så høg arbeidsløyse som i nord. Flamske leiarar går meir og meir tydeleg ut med krav om større autonomi, medan vallonske leiarar kryp ned i bunkersane sine og nektar å forhandle. Flamsk separatisme var ein gong ei typisk sak for dei høgreekstreme; no er dette langt vanlegare tankegods. Kan ein ikkje unngå konfrontasjonen, vil eit fløyelsskilsmål som i Tsjekkoslovakia vere å føretrekkje framfor det jugoslaviske valdelege alternativet. Men Brussel har ti tusenvis av pendlarar frå båe sidene, og det gjer ei framforhandla oppløysing av Belgia praktisk talt umogleg. Splitta lojalitet Belgia har 10,5 millionar innbyggjarar, delt i dei flamsktalande flamlendarane som utgjer om lag 58 prosent og i hovudsak bur i nord, og dei fransktalande vallonane i sør som utgjer om lag 31 prosent av folketalet. Det nest vanlegaste språket er tysk, som er brukt av om lag 1 prosent. Kjend for god sjokolade og godt øl, Belgia er 75 prosent romersk-katolsk, dei resterande er protestantiske kristne eller tilhøyrer andre trussamfunn. Sjølv om Belgia så tydeleg er delt i språkspørsmålet, er Brussel vertskap for EU og Nato. Det gjer byen til ein base for fleirspråklege internasjonale diplomatar og europeiske byråkratar. IAN TRAYNOR, BRUSSEL Copyright Guardian News & Media Ltd 2010 Til norsk ved Gro Morken Endresen 15 BAND I: Jens Johan Hyvik Foto: Annica Thomsson I mål med fyrste band av norsk målreising Linjer i norsk språkhistorie Historikaren Jens Johan Hyvik er no klar med fyrste band i soga om norsk målreising. Boka, som har fått tittelen Språk og nasjon 1739–1868, er gitt ut av Det Norske Samlaget. Fyrste bandet i denne nyskrivne og illustrerte norske målsoga handlar om tilhøvet mellom språk og nasjonale førestellingar i Noreg frå etableringa av allmugeskolane i 1739 fram til 1868. Fellesspråk Noreg og Danmark hadde lenge eit felles skriftspråk, men også før Ivar Aasen finst det ei veksande interesse for folkespråk, dialektar og norsk målreising. Hyvik skildrar utviklinga frå ei førnasjonalistisk til ei nasjonalistisk forståing av folkespråket, og drøftar inngåande korleis danske og norske strategar gjennom desse tidlege åra hadde ulike visjonar og planar for språkutviklinga. – Til dømes kan vi sjå korleis ein både i Noreg og Danmark tenkte i retning av å lage eit meir reelt fellesspråk i åra fram mot 1814, der norske element skulle få større plass, seier Jens Johan Hyvik. – Det var i stor grad slik motivasjon som låg til grunn for det arbeidet som var lagt ned med å lage ordsamlingar over norske dialektord. Laurents Hallagers ordsamling frå 1802 er eit døme på det. Den tidlege fasen Boka er ei vidareføring av forfattaren si doktoravhandling frå 2008. – I doktoravhandlinga mi tok eg føre meg tida fram til 1850, fortel Hyvik. – Men i boka er framstillinga utvida fram til 1868. Med det er den tidlege fasen av landsmålsrørsla kome med. Her fokuserer eg særleg på den ideologiske og språklege klargjeringa av landsmålsprosjektet i desse åra og den tidlege organiseringa. Jens Johan Hyvik har vore stipendiat ved Ivar Aasen-instituttet ved Høgskulen i Volda. I 2008 disputerte han ved Universitetet i Oslo med doktoravhandlinga «... hvorfor har Norge ikke et eget nationalt sprog?» Språk og nasjonale førestillingar i Noreg 1739–1850. Avhandlinga var ein del av prosjektet «Det opne språket», der skrivinga av historia til nynorsk skriftkultur frå 1700-talet og fram til i dag utgjorde ein sentral del. Hyvik arbeider no som post doc ved Historisk institutt ved Høgskulen i Volda. Der held han på med eit forskingsprosjekt om tilhøvet mellom elitekultur og folkekultur i Noreg frå 1600- til 1800-talet. Måreising II Oddmund Løkensgard Hoel var også stipendiat ved Ivar Aasen-instituttet og knytt til «Det opne språket». Han disputerte i 2009 med doktoravhandlinga Målreising og modernisering i Noreg 1885–1940. Med utgangspunkt i denne avhandlinga skriv han andre band om norsk målreising, som etter planen skal kome ut i haust. BENTE LIEN Høgskulen i Volda 16 Ofte kan det sjå ut som at nyare norsk språkhistorie startar med Aasen og Knudsen på midten av 1800talet. Slik er det ikkje, skriv Jens Johan Hyvik. O gså før var interessa for språklege spørsmål stor, og ikkje minst var tilhøvet mellom språk og det nasjonale, både innanfor den dansknorske staten og etter 1814, viktig. Likevel er det klart at landsmålsprosjektet innebar noko nytt, eit brot med den tradisjonen også Aasen stod på skuldrene av. Ivar Aasen fremja eit nytt norsk skriftspråk basert på dei norske dialektane i motsetnad til det eksisterande skriftspråket og det alternative språklege reformprosjektet. Ved å knyte landsmålet nært til eit nasjonalt og sosialt prosjekt som handla om folkeleg myndiggjering i motsetnad til elitekultur og embetsmannsstyre, fekk målsaka medvind i segla. Boka Språk og nasjon. Norsk målreising 1739–1868 handlar om desse prosessane – og mykje meir. Ho er ei vidareføring av doktoravhandlinga mi frå 2008. Ambisjonen har vore å samle historia om språket i Noreg i åra 1739-1868 mellom to permar. Sjølv er eg historikar og målet har vore meir å skrive kulturhistoria til språket enn ei tradisjonell språkhistorie. Boka drøftar dei språklege tilhøva under unionen med Danmark frå etableringa av allmugeskulen i 1739. Om tida etter 1814 tar ho føre seg både landsmålsprosjektet og andre språklige retningar fram til 1868. Viktigaste arbeidet Eit viktig trekk i perioden fram til 1814 er det danske folkespråkets gjennombrot. I denne kampen stod nordmenn og danskar saman mot det tyske. Eit anna trekk er korleis fleire – ikkje minst frå norsk side – arbeidde for eit meir reelt fellesspråk i heilstaten der norske språklege element skulle få større plass. Slike tankar blei mellom anna reflekterte i arbeidet med det danske vitskapsselskapets ordbokarbeid frå kring 1770-åra, og i arbeidet med norske ordsamlingar, til dømes i samlinga til Laurents Hallager som var det viktigaste arbeidet om språket i Noreg før Ivar Aasen. Jens Johan Hyvik Språk og nasjon Norsk målreising I Det Norske Samlaget historie Før 1814 finn vi ikkje mange uttrykk for språkleg separatisme. Eit unntak er Gregers Fougner Lundh, som i eit uprenta skrift var inne på slike tankar. Nokre danskar åtvara også for faren for språkleg separasjon mellom norsk og dansk i dei siste åra av unionen. Men i det store og heile ser ikkje dette ut til å ha vore eit tema. Reformstrevet 1814 endra mykje i norsk historie. Noreg fekk langt på veg indre sjølvstyre, eigne institusjonar og eiga offentlegheit. Som eit ledd i kampen mot svensk påverknad, døypte straks den norske embetsmannseliten namnet på språket – både i tale og skrift – til norsk. Nokre tok også til orde for gradvis fornorsking av skriftspråket, men det var først med 1830-åra at ei språkleg reformrørsle med Henrik Wergeland som ein av frontfigurane kjem tydeleg til syne. Frå 1840-åra blei Knud Knudsen hovudmannen i reformstrevet, med eit prosjekt som tok utgangspunkt i den «danna daglegtala». Eit fellestrekk ved reformstrevet var at det sprika i mange retningar. Fornorsking, ortofoni og «danna daglegtale» er nokre stikkord. På mange vis mangla reformlinja felles mål og retning ut over at ho stod i opposisjonen til dei som heldt fast på det eksisterande skriftspråket. Dei som støtta det eksisterande skriftspråket, er elles truleg den mest underkommuniserte tradisjonen i nyare norsk språkhistorie. I første halvdel av 1800-talet ønskte dei fleste i hovudsak å halde fast ved skriftspråket slik det var. Når Kyrkje- og undervisningsdepartementet i sitt første språkpolitiske vedtak i 1838 slo fast at ein i den høgare skulen og middelskulen skulle følgje «den sædvanelige Methode», tala det sitt tydelege språk. Frå midten av hundreåret var det likevel ein sakte, men aukande aksept for forsiktige endringar. Rettskrivingsvedtaket Kyrkje- og undervisningsdepartementet gjorde i 1862, som opna for nokre av forslaga til Knudsen, er eit utrykk for dette. Men motstanden var framleis sterk. Landsmålsprosjekt Medan reformrørsla med Knudsen i førarsetet feira sin første, om enn svært avgrensa siger, var det landsmålsrørsla som for alvor var i ferd med å få vind i segla. I andre halvdel av 1800-talet fekk landsmålet ei heilt sentral rolle i det store motkulturelle prosjektet om folkeleg myndiggjering i motsetnad til den kulturelle og politiske dominansen til den norske embetsmannseliten. Ivar Aasen hadde sidan byrjinga av 1840-åra arbeidd på heiltid med utviklinga av landsmålet, først med støtte frå vitskapsselskapet i Trondheim og seinare som statsstipendiat. Med utgjevinga av landsmålsgrammatikken i 1848, ordboka i 1850 og Prøver av Landsmaalet i Norge i 1853 – der han lanserte landsmålet som bruksspråk – var det språklege grunnlaget for landsmålsprosjektet etablert. I åra som kom, arbeidde han vidare med å klargjere norma. For Aasen var det essensielt at det blei etablert ei sams norm. Det skulle i mange omgangar stå strid om norma, men frå byrjinga av 1860-åra var det – inntil vidare – relativt stor einigheit om ei sams norm mellom landsmålstilhengarane. Også dei som eigentleg ønskte alternativ, såg det NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 ret for å tilpasse seg. Det handla om mykje meir enn språk, men språk var den mest konkrete og viktigaste fanesaka. Kort sagt, det var ikkje folket som hadde ansvaret for å lære dansk, men eliten som måtte lære folkespråket. Venstrefolk På dette viset fekk landsmålsprosjektet ideologisk «krut». Det plasserte seg i midten av samtidas store prosjekt for folkeleg myndiggjering. Ein ny generasjon leiarskikkelsar – framfor alt bondestudentar og lærarar – slutta seg entusiastisk til målsaka. I midten av 1860-åra inntok kampen for norskdom og målsak den truleg viktigaste debattarenaen i Christiania, Studentersamfundet. Den yngre generasjonen målfolk, med mellom anna Hagbart Emanuel Berner, Christopher Bruun og Fritz Hansen som viktige aktørar, var laust organisert i Døleringen kring O.A. Vinje, også han sentral i Studentersamfundet. Det er ikkje tilfeldig at vi seinare finn igjen mange av desse som sentrale venstrefolk, og det var ikkje tilfeldig at Venstre adopterte målsaka og jamstellingsvedtaket blei gjennomført i 1885, året etter innføringa av parlamentarismen her i landet og Venstre kom til makta. Det moderne Noreg TIDLEG AASEN: Bergfrue, fylkesblomen for Møre og Romsdal. Ivar Aasens plantar/Ivar Aasentunet, foto: Ragnar Albertsen naudsynt å fire på prinsippa for å etablere ei sams norm. Alternativt bruksspråk Aasen knytte i første omgang prosjektet sitt til embetsmannseliten, som hadde stått som fødselshjelparar for prosjektet. Han heldt lenge korta tett til brystet, men med etableringa av avisa Dølen i 1858 og målstriden i 1858–59 blei det klart for alle at landsmålsprosjektet var alvorleg meint som eit alternativt bruksspråk til det eksisterande skriftspråket. Då vende embetsmannseliten tommelen ned. Aasen gjekk no inn i det Stephen Walton har kalla den offensive fasen, og frå slutten av 1850-åra skjedde ei ideologisk NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 klargjering av landsmålsprosjektet. Aasen og hans aukande skare av støttespelarar fremja landsmålet som eit motkulturelt prosjekt i opposisjon mot det kulturelle hegemoniet til eliten. Slik blei prosjektet til Aasen meir enn eit språkleg prosjekt, det blei sjølve symbolsaka i kampen for folkeleg myndiggjering mot det kulturelle hegemoniet til den gamle embetsmannseliten. Tokulturlæra I den ideologiske kampen var tokulturlæra sentral. Tanken om at det norske folket var delt i to kulturar, ein norsk kultur basert på bondesamfunnet og ein framand elitekultur symbolisert ved det kulturelle og politiske hegemoniet til embetsstan- den, blei stadig tydelegare uttrykt i andre halvdel av 1800-talet. Det var utan tvil historisk grunnlag for eit slikt syn, men det er liten tvil om at tokulturlæra blei brukt for det ho var verd i den språklege, kulturelle og politiske kampen mot embetsmannshegemoniet. Landsmålet blei symbolsaka framfor noko i den kulturelle kampen. Aasen og støttespelarane hans lanserte eit omvendt danningsideal i motsetnad til det tradisjonelle danningsidealet der kultur blei sedd på som noko ein hadde meir eller mindre av og folket skulle oppsedast til større opplysning og danning, slik det blei definert av embetsmannseliten. I det omvendte danningsidealet fekk det folkelege og nasjonale forrang og eliten fekk ansva- Dette er nokre av perspektiva boka dreg opp. Felles for desse, og mange fleire som ikkje er tekne med her, er at historia om språket i Noreg på 1700- og 1800-talet speglar mange av dei ålmenne tendensane vi ser i samtida. Nasjonale strategar – for å nytte Rune Slagstads omgrep – har gjennom historia relatert seg til språkspørsmålet. I den norske samanhengen har det blitt ei historie prega av ulike strategiar og målsettingar, avhengig av tid og plassering i det politisk-kulturelle landskapet. Det handlar om språk og ideologi, av og til i tilslutnad til makta, andre gonger i opposisjon. Det handlar om prosjekt som vann fram, og prosjekt som enda på historia sin skraphaug. Men framfor noko handlar det om skipinga av det moderne Noreg. JENS JOHAN HYVIK [email protected] 17 17. mai Kjære folk, gode målvenner og studenter Det er veldig hyggelig å være sammen med dere på grunnlovsdagen og minne Ivar Aasen, demokraten og mangfoldsmannen. Kampen for et solidarisk, mangfoldig og inkluderende Norge har heldigvis vært en viktig del av diskusjonen rundt 17. mai, spesielt i Oslo. I 1983 mottok Sagene skole rasistiske trusler mot såkalt «fremmedkulturelle» elever i toget, noe som førte til kraftig motmobilisering. Det er ikke sunt for en samfunnsutvikling at mange skal stå ved siden av og ikke ha tilhørighetsfølelse til fellesskapet. Jeg er stolt over å være med og hylle Ivar Aasen i dag, en mann som har betydd så mye for nasjonen og det norske språket. En mann fra folket og for folket i kampen for å skape et demokratisk og mangfoldig samfunn i Norge. Jeg kom til Norge som politisk flyktning i 1989 og begynte på norskkurs. I den første læreboken på skolen stod noe kort om nynorskmannen Ivar Aasen. Vi fikk dessverre undervisning bare i bokmål, men naturlig nok har jeg lært å lese nynorsk etter hvert. Vi lærte at han var en språkforsker som reiste rundt land og strand for høre på bygdefolks samtaler. At han samlet dialektene og lagde et norsk skriftspråk basert på disse lokale dialekter. Vi lærte at Norge hadde to formelle og sidestilte språk. Vi fikk vite også at bygdefolka kunne bruke sine dialekter i byer og i formelle sammenhenger og på offentlige kontorer. Noe slikt var ikke tilfellet for meg i min oppvekst i Iran. Det er nemlig ikke lov for kurdere og andre minoriteter i Iran å bruke sitt eget språk i skolen og offentlige sammenhenger, verken muntlig eller skriftlig. Heldigvis finnes det også aktive kamper blant minoriteter i Iran for retten til å bruke sitt eget språk i skolen og samfunnet forøvrig. Mitt solidariske engasjement for nynorsk i praksis begynte etter 1999, da Høyrebyrådet i Oslo iherdig jobbet for å fjerne sidemålet fra Oslo-skoler med hjelp 18 sebygging i Norge med gamle og nye minoriteter. Skal vi skape en nasjon som varer og er levedyktig, må vi lære av fortiden. Gjennom et sterkt fokus på mangfoldet og demokratiske rettigheter kunne målbevegelsen danne en motmakt mot den danske makteliten. Skal vi skape og gjenskape nasjonen i dag, må vi ikke definere Norge som et samfunn for «et etnisk, hvitt norsk segment» og bare for de som har vært her noe lenger. av et såkalt «forsøk». Et prøveprosjekt som skulle ta bort den skriftlige vurderingen av nynorsk i halvparten av skolene. Saken kom opp i bystyret og dessverre klarte byrådet å få flertallet med seg til slutt. Kampen mot rasismen i Oslo, retten til morsmålopplæringen og nå kampen for å forsvare posisjonen til sidemålet i Oslo-skoler lærte meg enormt i de årene jeg satt i bystyret fra 2003–2007. Særlig kontakten med Noregs Mållag i disse årene lærte meg å kjenne Ivar Aasens betydning for utvikling av et demokratisk samfunn i Norge. Ivar Aasen er blitt et forbilde for mange, inkludert meg, som er en kultur- og politisk aktivist. «Nerden» som kom fra bondesamfunnet på Sunnmøre på Vestlandet har påvirket samfunnet og mange mennesker. Han var lærer, men han ville noe mer. Han ville videre. Han ville endre den etablerte sannheten. Han ville at bygdefolket skulle ta makten til å bestemme over sitt språk og kultur. Han arbeidet aktivt med å synliggjøre at Norge hadde hatt en mangfoldig språkhistorie og at Norge i mer enn tusen år hadde vært et samfunn med sterke taletradisjoner. Han samlet, ordnet og systematiserte taletradisjoner og dialekter. Han dokumenterte, analyserte og ville finne sammenhengene. Han kjempet for et mangfoldig samfunn med rom for forskjellige dialekter og andre skriftformer. Han ville skape en nasjon bygd på de nasjonale og kulturelle ideer og basert på demokratiske prinsipper. Han var veldig bevisst i sin kamp for en nasjonal identitet. Han tilhørte HØGTID: Reza Rezaee held talen ved grava til Ivar Aasen 17. Mai. med bevegelsen selv om han senere flyttet til hovedstaden. Med lærere, prester og bøndene som sin kilde klarte han å skape en folkelig bevegelse som gjennom åpen konfrontasjon og ikke-voldelig hverdagsmotstand, dannet grunnlaget for mothegemonisk makt nedenfra mot den reaksjonære staten. I følge staten var Norge en nasjon, et folk med bokmål som eneste språk. Kampen for nasjonsbyggingen kunne ikke føres av ham alene. Det var behov for en større kollektiv mobilisering basert på en kollektiv ide og identitet. Det var behov for en mobiliseringsinfrastruktur som kunne bruke politiske muligheter i samfunnet i marsjen for at folk i Norge skulle bruke norsk og ikke dansk. For dette måtte ungdommene til. Målungdommen klarte gjen- Donyazad, verdensborgeren og datteren min på 5 år synger stolt «Mellom bakkar og berg ut med havet» utenat. Reza Rezaee ikke den aggressive eller den eliteorienterte nasjonalismen i sin tid. Han var den organiske intellektuelle som kom fra bondesamfunnet og ville frigjøre bøndene fra Danmarksstyringen. Han var av folket og brukte sin studie og forskning for folket. Han tok aktivt del i det praktiske liv, som bygde opp, organiserte og holdt kontakten nom deltakelse på møter, valg av gode strategier og ikke minst aktive handlinger å sette i gang en historisk og godt organisert kamp mot bokmålsveldet. I dag har dere studenter invitert oss til fest og glede over seiere og jeg takker for at vi også får mulighet til å være med. For 150 år siden skrev alle i Norge dansk. For 50 år siden ville det være Foto: Jens Kihl utenkelig å tale dialekter i norske medier. I fjor sommer kunne vi lese om kinesere som studerte ved Universitetet i Oslo, og som med forkjærlighet for nynorsk og Ivar Aasen brukte sommeren på norskkurs. Unge jenter med bakgrunn fra Pakistan, Kurdistan og andre land har lært seg nynorsk på Holmlia skolen i mange år. Det er blitt mer kulturelle kontakter og samhandlinger mellom nynorskbrukere og folk fra andre kontinenter. To av mine venner, Knut Åge og Gunnar, fikk mine nevøer til å synge «Mellom bakkar og berg ut med havet» ved det Kaspiske havet på sin reise til Iran for en del år tilbake. Målungdommen har vært grunnfjellet i mer enn 100 års organisert kamp for nynorsk. «Det var ikke først og fremst bøndene, men bondesønnene som var målfolk» i følge historikeren Knut Kjeldstadli. Sønner som var mobile, som utdannet seg opp og ut av bondesamfunnet sosialt og geografisk. Så lenge det finnes en slik sterk studentmållags- og målungdomsbevegelse som i dag, som er systemkritiske og ser at den globale kapitalismen truer mangfoldet, som godtar de nasjonale, sosiale, etniske, kulturelle og religiøse særinteresser vi finner hos hverandre, har vi gode grunner til å være optimister. Det er helt nødvendig å organisere seg over landgrensene og være internasjonalt orientert. Enda viktigere er det med allian- Retten til kulturell, religiøs og språklig identitet for grupper og kollektiver som har kommet i de senere årene, må anerkjennes, både for de nasjonale og etniske minoriteter. Målbevegelsen bør ta mer kontakt med minoriteter i Norge og overføre sine kamperfaringer og gi sin solidariske støtte til minoriteter i deres kamp for sine rettigheter. En solidarisk holdning overfor andre minoriteter er ikke bare politisk og moralsk riktig, men nødvendig for målbevegelsen. Det er en gang slik at det ikke er flertallet i Norge som bruker nynorsk skriftlig. Nynorskbrukere er i mindretall, og denne sårbarheten kan hindres gjennom alliansebygging nasjonalt og internasjonalt. Noregs Mållag har vist en bevisst, positiv og ideologisk forankret holdning til minoriteter og spesielt retten til morsmålopplæring i Norge. De gav sin støtte til etablering av et lite miljø som kalte seg; «ta morsmålet tilbake» for noen år siden. Minoriteter har mye å lære av Noregs Mållag, studentmållag, og målungdommen som kjemper en iherdig kamp for sine rettigheter, spesielt i Oslo. En viktig lærdom av Ivar Aasens kamp for bygdesamfunnet, bøndene, skriftspråket og dialektene for alle oss bør være at eliten og embetsverket ikke kunne kjempe en kamp på vegne av dem, at de selv måtte være på banen. Minoritetene i Norge i dag må også kjempe sine kamper og på egne premisser og med sine ledere. Det har vært mange jenter med muslimsk bakgrunn som har vært aktive i det offentlig rom i det siste, og disse burde bli bedre kjent med Ivar Aasen og ha ham som forbilde. Jeg har ikke lært å skrive nynorsk, men Donyazad, verdensborgeren og datteren min på 5 år synger stolt «Mellom bakkar og berg ut med havet» utenat. Det gir grunn til optimisme. Kanskje om 20 år er denne sangen nasjonalsangen i Norge! Det er lov å drømme. Takk for oppmerksomheten og god festdag videre. REZA REZAEE NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Sørlandsidyll for målungdom 6.–11. juli skipar Norsk Målungdom til sumarleiren sin på Sørlandet. Det kjem ungdomar frå heile landet for å verta kjende med kvarandre, kosa seg i sola og diskutera målsak. Staden er ikkje heilt klår når eg skriv dette, men vi gler oss i alle tilfelle til sørlandssumar, sol og bading! Frå programmet kan vi nemna føredrag om oslodialekt og etnolekt ved forskarar frå Universitetet i Oslo, ordskifte om språk og makt og innleiing om kampen for nynorsk i nettaviser. Sistnemnde er hovudprioritering på arbeidsprogrammet vårt i år. Lokallaga våre får høve til å trena opp aktivismen gjennom kurs og aktivitetar. I tillegg kjem mangt utanom målsaka, og der tek me med mellom anna kurs i arabisk og metalldetektorbruk. Noko for einkvar smak, med andre ord. Elles vil ei innleiing om klimaendring og kul- tur sannsynlegvis vekkja åtgaum. Fotballturneringa og Den store melodikappleiken er tradisjonelle høgdepunkt som vi har store voner til i år òg. Vi gler oss noko innmari! LEIF ARNE STORSET, sumarleirnemnda Ryddejenta i NMU Den økonomiske stoda i Norsk Målungdom er meir stabil enn på lenge. Rutinane er på plass, kontrollen er vunnen, og statsstøtta aukar. Eva Holthe Enoksen (20) gler seg til å ta over økonomiroret i NMU, men ho ser eitt skjer i sjøen – minkande målgåveinntekter. – Det er litt merkeleg, seier Enoksen. Ho er dagleg leiar fram til sumaren, då tek ho over som økonomiansvarleg. – Samstundes som me har fått meir og meir skikk på økonomistyringa, har målgåveinntektene byrja peika bratt nedover. Ein skulle jo tru at di betre me forvalta pengane, di meir pengar ville folk gje oss. Men den effekten har me ikkje sett noko til, konstaterer Stavangerjenta. – Ikkje optimalt Enoksen vil ikkje å svartmåla situasjonen, men uroar seg litt over kor fort målgåveinntektene søkk. – Eg skal ikkje kalla det dramatisk heilt enno, men sidan 2007 har målgåvene minka frå nesten 250 000 til drygt 180 000 VISSTE DU AT ... ◆ ◆ ◆ ◆ ORDEN: Eva Holthe Enoksen lovar orden i bilaga til NMU. Foto: NMU ◆ ◆ kroner i året. Det er nesten 30 prosent nedgang på berre to år, forklarer NMU-skrivaren. Det siste året har ho stått i spissen for å rydda opp i dei økonomiske og administrative rutinane i organisasjonen. – Korleis skal NMU kompensera for dei tapte inntektene? – Til no har me greidd oss bra, ettersom andre inntektspostar har gått opp. Diverre kan me ikkje kalkulera med at dei kjem til å gjera det i all framtid. – Dersom ting er på stell og det finst andre inntektskjelder, er det då naudsynt å auka målgåveinntektene igjen? Vil ikkje det berre gjera NMU meir avhengige av gåvene? ◆ ◆ ◆ målgåver er pengegåver som NMU mottek gjennom året? standardgåvesummen er 200 kroner, men at gjevarane står fritt til å gje den summen dei ynskjer? målgåveinntektene har stupt med nesten 30 prosent på to år? hovudårsaka til det er at fråfallet mellom målgjevarane er større enn rekrutteringa? målgåvene i 2009 utgjorde kring 10 prosent av driftsinntektene til NMU? du kan gje målgåver til kontonummer 3450.65.48707? du kan også gje målgåver med AvtaleGiro? dersom du gjev meir enn 500 kroner i året, har du rett på skattefrådrag for gåvene? du kan ta kontakt med skrivarstova ([email protected], 23 00 29 40) dersom du lurer på noko eller vil registrera deg som målgjevar? – Me skal alltids overleva vidare reduksjon i målgåvene, men det vil vera langt frå optimalt. Sidan me ikkje er ei kommersiell verksemd, vil arbeidet vårt uansett vera avhengig av midlar utanfrå. Minkar målgå- veinntektene, vert me meir avhengige av statsstøtta. Det kan igjen påverka prioriteringane i arbeidet vårt, åtvarar ho. – Om eksistensen er sikra, kvifor skal folk då gje målgåver til NMU? – Norsk Målungdom eksisterer ikkje for moro skuld. Me finst fordi me trengst, fordi målsaka har mykje ugjort. Dette vert ikkje gjort fortare dersom me må bruka kreftene våre på å få endane til å møtast. Økonomien i NMU er stabil, men han framleis temmeleg trong. Tenk alt me kunne gjort dersom me hadde hatt litt økonomisk armslag! Treng nye målgjevarar – Kvifor minkar målgåveinntektene slik? – Mange av målgjevarane våre byrjar å dra på åra, og ein del av dei forsvinn diverre i naturleg avgang. Me har slite litt med rekrutteringa, seier Enoksen, før ho verkeleg skrur på sjarmen for Norsk Tidendlesarane: – Eg håpar alle som er glade for det arbeidet Norsk Målungdom gjer, vil vera med og spleisa litt. Det er nemleg ikkje gratis å driva organisasjon, men me får mykje ut av kvar krone. VEBJØRN STURE [email protected] Storstilt vervekampanje i Norsk Målungdom Vervekampanje er ikkje noko nytt i NMU, men snarare ein gamal klassiker me vekkjer til live årleg. 10. mai sparka NMU i gang årets vervekampanje. Som mange gonger før, er målet å ha tusen teljande medlemer innan sumarleiren. Det krev sitt av heile organisasjonen. Større og sterkare Verving dannar grunnlaget for å skipa nye lokallag og styrkjer lag som alt finst, slik at so mange som mogleg kan driva målarbeid kring i Noreg. – Vervinga er utruleg viktig for å sikra rekrutteringa til NMU, seier påtroppande leiar Janne Nygård. – Me treng ein stor og sterk organisasjon skal me vinna fram med sakene våre. – For mange lag og medlemer er vervekampanje dessutan ein enkel måte å gjera NMU synleg på. Firda Målungdom er flinke, dei tek ein verveaksjon når dei har lyst, og so ramlar det inn verveblokker på skrivarstova ei veke seinare, seier NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Nygård, som sjølv var både nestleiar, skrivar og økonomiandsvarleg i laget då ho gjekk på vidaregåande. Alle vervarane er med i tevlinga om å verta årets supervervar, men det er premiar både for å verva ein, fem og 25. I tillegg tevlar laga seg i mellom om å verva flest medlemer. Både vervetopp og lagstopp ligg ute på www.vervekampanje.no. 125 år er veldig kort tid Norsk Målungdom har fått vera mykje i media den siste tida. TV, radio og aviser har ringt etter oss, og bede oss inn i varmen. Me er vane med å måtta arbeida litt for å koma i media, og me er vane med sjølve å skriva det som skal på trykk. Difor er det artig å sjå at media hugsar på kven me er, og at det kjem initiativ frå den kanten òg. Diverre er ikkje media så opptekne av at me arbeider med ulike viktige og gode saker, og langt mindre kva som er aktuelt no. Det er stadig sidemålsordskiftet som skal opp, og det vert sjeldsynt meir originalt enn at Unge Høgre får vera motpart når saka fyrst skal opp. Og er det ikkje sidemålet som skal forsvarast, så er det tospråkssituasjonen eller nynorsken me skal seia nokre gode ord om. Jamstellingsvedtaket er 125 år i år, og NRK slår på tråden. Dei tenkjer å snakka litt om at me kanskje berre treng eitt skriftspråk, sidan det er så lenge sidan 1885. Er me heldige, dukkar Unge Høgre opp i studio òg. Me kan le litt, men me kan ikkje klaga. All mediemerksemd er god mediemerksemd, og grunnen til at me ofte vert inviterte inn i forsvarsposisjon, er at me er sentraliserte og lokaliserte i den navleskodande bokmålsbobla som Oslo kan vera. Det er som regel andre stader i landet dei gode sakene dukkar opp, og då er det lokallaga våre som får gleda. Når det gjeld jubileet for jamstellingsvedtaket, er 125 år veldig lite i språksamanheng. Ein normal tankegang vil eventuelt vera å tilleggja eit språk meir verdi med høg alder, ikkje å nytta alderen som eit argument for å kvitta seg med språket. Ikkje at det i utgangspunktet er ein god idé å skulle måla verdien av eit språk, men det hadde uneitteleg vore betre å nytta slike subjektive vurderingar til å heva språket, ikkje å tråkka på det. Kvart medlem nyttar Skal me klara å nå målet, må alle vera med. Me treng alle dei som berre vervar éin eller to, det er slik me vert mange. – Sjølvsagt er det kjempekjekt når nokon bestemmer seg for å verva 25 for å vinna ein interrailbillett, seier Nygård, men det er minst like viktig med alle dei andre som vervar ein ven eller to. Det finst so mange ulike grunnar til å vera med i NMU og arbeida for nynorsk at det finst nok folk å ta av. Kjenner du nokon som burde vera med i NMU? Tips nmu Maria Svendsen dei om heimesida vår, målungdom.no, der dei finn innmeldingsskjema. SUPERVERVARAR: Alle må vera med og sikra rekrutteringa til orFoto: Krinken Visuelt ganisasjonen. Uansett er nynorsken komen for å verta, han går ingen stader, og me ser fram til mange klisjefylte ordskifte om jamstellingsvedtak, sidemål og nynorsk i mange ganerasjonar frametter. Norsk Målungdom ynskjer alle til lukke med jamstelling i 125 år! 19 Meisterleg Horats-gjendikting kleiva Anna Kleiva Det våren rommar Snøen smelta med eit smell og så var det vår. Eg sat fleire dagar inntil husveggar og kjende at det var varmt nok til å sitje i singlet. Eg fekk singletskilje. To vennar av meg, Ida og Ida, møtte meg på Verftet og så hoppa vi uti sjøen. Det var mykje mindre vatn enn sist gong det var vår og vi bada, dei sjenerte vinterføtene våre nådde nedi tangen og steinane, og vi sparka nervøst frå for å nå overflata. Og vassoverflata var i alle fall ein halvmeter frå den nedste delen av stigen, vi kava i eit minutt før alle kom seg opp på brygga. På brygga var det overveldande varmt (særleg i forhold til nede i sjøen). Vi sa at no var det vår. Men allereie på veg heim drog himlen på seg ei kvit lue, og nokre dagar seinare rista den ut snø igjen. Snø som smelta fort og på nytt kunne vi peike på alt som dukkar fram når det blir vår. Vanvitig mykje grus. Ei vinflaske i treet i bakhagen (det må vere naboane i fjerde etasje, dei har alltid så bråkete festar). Bacheloroppgåva. Plutselege blomar. Og alle luktene som vi har pedantisk nøyaktige minne til. «Nei, dette er den våren eg var 18.» Og sola skin på nytt. Framleis gjennom ei kvit lue av skyer. Våren prøver seg. Våren sprett ut i små, grøne bladformer; i rosa, flortynne blomar; i hestehovar inntil husveggane. Våren sprett ut i brystet til alle dei små jentene, som hentar syklane sine i garasjen, og syklane har perler på hjula som har bleikna sidan sist sommar. Og dei køyrer fram og attende på vegen, 500 meter fram, 500 meter attende. Og alle tenåringsgutane ryggar bilen ut av garasjen og vaskar, vaskar, vaskar, som om det ikkje fanst noko betre i denne vårformiddagen enn å vaske. Og våren sprett ut i bringene deira der dei trillar ut på vegane, der dei raser over grusen som ligg att etter vinteren. Og dei er aldri nitten år igjen etter dette. Våren prøver seg. Våren ymtar frampå med 20 grader i akkurat den eine solveggen. Men haglskurene kjem alltid drivande innover igjen. Det er som om heile den evinnelege oskeskya slår ned her, slår ned slik lynet slår ned, slår ned i dei nyutsprungne gutebrysta. Og dei fornuftige – kor mange finst det av dei, eigentleg? – køyrer inn til vegkanten og skrur opp volumet på musikken og ventar. Men dei andre berre køyrer vidare, mot skura, bortover vegen av kvite haglkuler som speglar fargen på himmelen. Og dette kvite over og under dei, dette kvite framfor og bak dei, dette kvite trengjer seg saman og klemmer våren ut av brystet deira. Dette kvite viskar dei ut og gir våren til nokon andre. Til meg, om eg klarer å ta imot han. 20 Utan litteratar som Johannes Gjerdåker hadde norsk bokheim definitivt vore mykje meir fattigsleg. Som filolog og omsetjar hegnar han om ei viktig oppgåve: å overføre litterære klassikarar til norsk språkdrakt. Og det skal me vere takksame for. Det vesle, idealistiske Vidarforlaget sørgde for at me endeleg fekk ei komplett utgåve av Platon på norsk, og no har altså Gjerdåker og Samlaget gjeve oss odane til Horats. Slike eldsjeler er utruleg viktige i ein liten kulturnasjon som Noreg. Det litterære miljøet har då òg visst å setje pris på innsatsen til Gjerdåker: I 2005 fekk han Kritikarprisen for årets beste omsetjing med «Odar av Horats. Andre samling». Med tredje (første og andre samling kom i 2001 og 2005) og siste samling av odane til Horats har Gjerdåker no fullført ei gjendiktarisk bragd. Odane er gjendikta til eit smidig og lettflytande norsk, og me kan altså no gle oss over endeleg å ha fått ei omfattande utgåve av desse sentrale tekstane. No kan me lese desse over 2000 år gamle dikta, og kjenne at me kjem opphavsmannen nær. Horats (65–8 f.Kr.) var, saman med Vergil og Ovid, Augustus-tidas største romerske diktar, og har hatt stor verknad på seinare lyrisk dikting. Hans bruk av ode-forma (ordet «ode» tydar opphavleg «dikt til å syngje») vart lenge sedd på som eksemplarisk ideal som ein til overmål finn uttrykt i dei gammalromerske dygdene, og systematisert i dei filosofiske retningane som er nemnde overfor. Odar av Horats – Tredje samling Gjendikting ved Johannes Gjerdåker Samlaget 2010 lyrikk – ei form som i Noreg mellom anna vart dyrka av Henrik Wergeland. So verknadssoga til Horats er omfattande. Ikkje minst var den poetikken han skreiv, det såkalla «Brevet om diktekunsten» («Ars Poetica»), mønstergjevande for alle seinare poetikkar, særleg for franskmannen Boileau på 1600-talet. Dei tre fyrste bøkene med odar skriv seg frå år 23; ei fjerde kom til i år 13. Dikta er ofte forma som allegoriar, fulle av tilvisingar til gresk og romersk mytologi og til epikureisk og stoisk filosofi – dei tankeformene som stod Horats' intellektuelle legning og gemytt nærast. Men dei er òg konkrete og sanselege, særleg i deira kjærleik til naturens grøde og vokster, i lovprisinga av det enkle livet på landet, og i lovsongane til vinen og kvinneleg venleik. Men alltid vert lovprisingane balanserte av Horats' ideal om måtehald, pliktmoral, sunn fornuft og nøysemd - Ein kan gjerne kalle Horats for læremeister i livskunst, og det er ein merkelapp som eg trur han ikkje ville ha noko imot å få klistra på seg, nettopp fordi hans største ønske var å «gagne og behage» sine lesarar. Dikta er didaktiske (læredikt) i ordets beste meining, og gjennom ei rekkje apostroferingar, nærare sagt poetiske tiltalar, søkjer han å komme med formaningar, fremje eit spesielt poeng, eller formulere tilvisingar om korleis ein best bør nytte si stutte tid på jorda. Mange av dikta er forma som tiltalar til verkelege eller fiktive personar, til vener og veninner, eller til figurar frå gudeverda. Ein gjengangar blant Horats' persongalleri er Mæcenas, ein av Horats' beste vener, rikmann og ein stor støttespelar for kunsten (av det uttrykket «kunstmesen»). Horats' beste dikt eig ei særeigen epigrammatisk kraft, og mange av vår kulturs mest kjende ordtøke skriv seg nettopp frå diktverka hans, mellom anna det nesten altfor kjende «Carpe diem»: «grip dagen no! Dagar som kjem? Lit ikkje / stort på dei». Gjerdåkers innsats som gjendiktar set oss i betre stand til å fatte Horats' stordom og verknad på europeisk kultursoge. So eg kan berre på det varmaste anbefale dette siste bandet, men sjølvsagt òg dei to førre, til alle elskarar av stor diktekunst. Kjetil Berthelsen Oslo syg «safta» ut av distrikta ! Som bølgjeringar på elles stille vatn brer trugsmålet mot nynorsken seg ut frå oslogryta og det såkalla «sentrale» austlandsområdet stadig vidare utetter, serleg nordover austlandsdalane og vestover mot Langfjella. Dette er av ulike årsaker lett angripelege område for å ta knekken på dialektane og det nynorske skriftspråket. Det er på tide å setje inn motkrefter mot Oslo-området som premissgjevar for mykje av samfunnsutviklinga, mellom anna også på språkutviklinga sitt område. Oslofolk «trur dei eige alt», som Hellbillies syng, og så er dei i realiteten tvert i mot fattige på dei ressursane som er grunnlaget for eksistensen og velstandsutviklinga vår, noko som gjer dei svært sårbare innlegg og lite robuste, eller som Hellbillies syng i same songen, «forbanna papadaltar». Trass i dette og underleg nok, er deira dominerande legning og nærast manipulerande samfunnsorden i ferd med å ta knekken på BygdeNoregs «nasjonalheilagdomar» og redningsplankar, nemleg ressursrikdomen, sjølvkjensla, identiteten, dialektane og det nynorske skriftspråket som viktige delar av dette. Me må mobilisere i bygdene og vise på tydeleg vis og på ulike måtar at me er «herrar i eige hus». Når oslofolket med sin til tider og Programmet til Litteraturdagar klart 17.–19. September er det klart for Litteraturdagar i Vinje, denne gong med novella i sentrum. Som ofte før spinn programmet rundt norsk samtidslitteratur krydra med lokale heltar. Kjell Askildsen, Hans Herbjørnsrud, Stein Merethe Lindstrøm og Kjersti Rorgemoen er mellom dei prominente gjestene. Juan Gutierrez kjem for å snakke om novella i latinamerikansk litteratur, og Arnhild Skre er festtalar på laurdagskvelden. Som så ofte før stør dei lokale kreftene opp under tilskipinga. Det blir musikalske innslag frå både Odd og Aasmund Nordstoga, og Olav Vesaas les ei novelle som far hans har skrive. I tillegg skal Storegutprisen delast ut. Fortvilt mann innelåst i buss på ukjend stad NPK melder at ein fortvilt mann ringde til politiet for å få hjelp til å finne ut kvar han var, etter at han hadde vakna innelåst i ein buss. situasjonsbetinga arrogante veremåte og sine urbane trendar invaderer bygdene og naturen vår og gjerne sine eigne hytter i ferie og fritid, kan det vera økonomisk kjærkome nok for næringssvake og fråflyttingstruga distriktskommunar. Men «prisen» me må betale for det er høg og skadelidande, fordi me ofrar dei rurale verdiane på urbanismens alter. Sjølve stend me med luva i handa og blir ubevisst dregne med inn i det identitetslause og uimotståelege dragsuget der dialektane, den nynorske språkkulturen og bygdetradisjonane sakte men sikkert løyser seg opp og til slutt kan bli heilt borte. Jon Ingebretsen, Vrådal distriktspolitikar – Han visste ikkje kvar han var, og han fekk heller ikkje opp døra på bussen, fortel operasjonsleiar Trond Ola Berg i Hedmark politidistrikt. På telefon fortalde mannen kva han såg då han vakna. Blant anna skimta han ei elv eller ein innsjø og mange campingvogner, og han såg eit stort tårn i skogen langt unna. Etter ei kjapp etterforsking konkluderte politiet med at dette måtte vera i nærleiken av Rena, og fekk hjelp av ein drosjesjåfør som melde seg. Sjåføren greidde å spore opp bussen og mannen. Etter kvart dukka det også opp ein bussjåfør, og saman greidde dei å få den innelåste mannen ut. – Det løner seg ofte å fylgje litt med, seier Ragnar Hovland i ein kort kommentar. NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Målgåver Til barnehagekampanjen: til å servere — — — stk. kaffikrus (2008) ikkje på lager no Svart dekor og gulltekst. Kruset er nytrykk av jubileumsserviset. Det går mangt eit menneske og ser seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld Tarjei Vesaas 1950 stk. kaffikrus (2008) kr 100 Svart dekor og brun tekst Skogen stend, men han skifter sine tre Olav H. Hauge, 1965 — — stk. frukostasjett (2008) kr 100 Svart dekor og brun tekst. Nokon må elske ordet og reinske bort ugras der det gror. Nokon må bruke ordet. Berre ved bruk blir det vakkert. Marie Takvam, 1987 stk. tekrus med skål (2007) kr 120 Oransje dekor og svart tekst. OSS, RETNING Eg veit ikkje kvar vi skal. Men eg gler meg medan vi kjem dit. Ann Kavli, 1996 — stk. TIPSHEFTE som gjev god lese- start med gode tips til nynorske barnebøker. 16 sider. Gratis! stk. tekrus med skål (2008) kr 150 Svart dekor og brun tekst. Nynorsken kviskrar: Dette går ikkje an. Kristin Auestad Danielsen,2007 til å markere — stk. FLYGEBLAD til dei tilsette: «Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 4 sider. Gratis! Medlemskap i gåve: Kjenner du nokon som burde ha vore med i Mållaget? Gje dei medlemskap i gåve! Dette kostar 200 kroner. JA TAKK, eg tingar: — stk. FLYGEBLAD til foreldra: «Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 2 sider. Gratis! — stk. MEDLEMSBEVIS som eg kan gje vekk i gåve. Kr 200 — stk. PC-HYLSTER med slagordet Mange røyster – felles mål. Storleik: 15". Kr 150 — stk. JAKKEMERKE: «Gjennom — stk. Ivar Aasen-almanakk-OMSLAG — stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKEMERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk) — stk. Slepp nynorsken til-JAKKE- i skinn som varer i mange år. Aplan-/Filofax-system. Burgunder farge. Passar for innmat storleik 96 x 167 mm. Du byter ut innmaten for kvart år. I dette lausbladsystemet er det også mykje anna tilleggsutstyr å få kjøpt, m.a. lausark for eigne notat. Kr 300 MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk) — stk. REFLEKSBAND til å slå rundt armen eller foten for å vere tryggare i trafikken. Med logo og slagord: Mange røyster – felles mål. Kr 20 Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Postboks 474 Sentrum, 0150 Oslo NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 ord blir verda stor». Gratis for inntil 20 jakkemerke! — stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm. Kr 50 — stk. PARAPLY med trehandtak. Svart med kvit logo og slagord: Mange røyster – felles mål. Diameter om lag 1 meter. Kr 100 — stk. RULLEBANNER: «Gjennom ord blir verda stor». 2 meter høg. Kr 500 — stk. PARAPLY (kan slåast saman). Kr 100 Hugs at vi går fort tom for somme artiklar! Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar. — stk. VILJEN TIL SPRÅK av Ottar Grepstad. Kr 200 — stk. FRIMERKEMAPPER frå Posten med førstedagsbrev med frimerket som Posten laga i høve hundreårsjubileet. Kr 50 Du kan også tinge ved å sende e-post til [email protected], ringje 23 00 29 30, fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg. — stk. NØKKELRING, kvar av ringane kan takast av. Fin om du treng å dele nøkkelknippet. Kr 75 Namn: Adresse: Postnr. Poststad: 21 oss hypotetisk at ein roman blir omtala som «Mållagsromanen», tre på gata: Omkva mekunnetenkjer han handle om? Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai kr 1,00 pr. stk. Foto: Fredrik Arff kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 4 000,– kr 7 000,– kr 12 000,– Foto: Aschehoug Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Tillegg for fargar Ilegg til avisa: Foto: Herborg Pedersen Prent: Nr1Trykk as Opplag: 12 000 Abonnement: Kr. 250,– per år Are Kalvø, humorist og forfattar: Jan Kjærstad, forfattar: – Strid, intrigar, hat, opprivande konfliktar, romantikk, maktkamp og grammatikk. – Jeg skulle personlig ønske noen kunne skrive en heidundrende kjærlighetsroman om to unge mennesker, der den ene snakket og skrev nynorsk (eller brukte dialekt) og den andre snakket og skrev bokmål. Jeg ser for meg, jeg vet ikke hvorfor, at det er jenta som snakker nynorsk. En sterkt, bevisst, intelligent og følsom jente. Kanskje kunne til og med jenta være fra Oslo og gutten fra et mindre sted på vestlandet. Hva det gjelder: å underliggjøre hele problemstillingen. Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar. Stoffrist nr. 4 – 2010: 19. august 2010 Selma Lønning Aarø, forfattar: – Den kunne handla om ei jente med nynorsk som hovudmål som flytter til Drammen. Ho held fram med å skriva nynorsk trass i at ho vert mobba på den nye skulen. Til slutt vert den mest populære guten i klassen forelska i henne og dei andre jentene freistar å skriva nynorsk for å få has på han. Det endar med at det vert oppretta ein eigen nynorskklasse i Drammen. NOREGS MÅLLAG Tilskrift: Boks 474 Sentrum, 0105 OSLO Telefon: 23 00 29 30 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: [email protected] Kontoradresse: Schweigaardsgt. 16 Bankgiro: 3450.19.80058 Leiar: Håvard B. Øvregård mobil: 917 73 157 [email protected] Tilsette: Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560 [email protected] Magnus Bernhardsen, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, [email protected] Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, [email protected] Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700 [email protected] Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348 [email protected] Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998 [email protected] Else Elise Sætre Bullus, kontormedarbeidar, tlf. 23 00 29 30, [email protected] Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar, tlf. 23 00 29 50, 452 31 489 [email protected] (permisjon til 1. juli) NORSK MÅLUNGDOM www.nynorsk.no/nmu Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: [email protected] Bankgiro: 3450 65 48707 Leiar: Maria Svendsen, tlf.: 984 49 606, 23 00 29 40 [email protected] Skrivar: Eva Holthe Enoksen, tlf.: 23 00 29 40 [email protected] www.nm.no 22 Etterlysing: Mållagsromanen Nynorske forfattarar skriv gjerne om gard, heim og vestland. Men Mållaget nemner dei ikkje. Dag Solstad er uløyseleg knytt til ml-rørsla. I syttiåra skreiv han fleire romanar som var klårt plasserte på den politiske venstresida, bøker for og om folket. På åttitalet kom det to bøker som skildra denne politiske rørsla, den fyrste var Gymnaslærer Pedersens beretning om den store politiske vekkelsen som har hjemsøkt vårt land (1982). Boka vart delvis motteken som eit oppgjer med Solstad si tid i ml-rørsla, men det meiner Professor Harald Bache-Wiig ved Universitetet i Oslo er feil. «Likevel er ikke romanen først og fremst et politisk selvoppgjør, snarere er den et stykke sorgarbeid, der 'den store politiske vekkelsen' kanskje mer blir hyllet, enn utlevert til ironisk spott.» Hermann Starheimsæter Foto: Geir M. Brungot Manglande oppgjer Utan å samanlikne meir enn naudsynt, så er det råd å leike med seg tanken at mållag kunne hatt same fasinasjon på forfattarar som lokallag i ml-rørsla. «Nynorsktradisjonen har vore for forsiktig med å ta oppgjer med seg sjølv. Det har vore mykje festtalar. Me skulle, som mlrørsla, hatt fleire sjølvoppgjer», sa forfattar Hermann Starheimsæter til Dag og Tid då boka Nordvegen kom i 2003. Eit raskt sveip over norsk litteraturhistorie syner at noko slikt oppgjer eller eventuelt sorgarbeid ikkje er å finne. Mållag dukkar svært sjeldan opp. Sjølv folk som har lese i grenseland av kva som er sunt, kan ikkje kome opp med døme på det. Eit søk i Nasjonalbiblioteket si Bokhylle, altså den elektroniske, gjev nokre få treff. Pussig nok er Dag Solstad si bok Roman 1987 ein av dei titlane som dukkar opp. Hovudpersonen er journalist i Dagningen og blir sendt på ulike oppdrag: «Referat fra alle mulige slags foreninger, ikke minst fra de utallige Mållag, som alle hadde et uhyre stramt og tettpakket program, fra Lillehammer i sør til Dombås i nord.» Varg Veum Gunnar Staalesen nevner Mållaget i Be- gravde hunder biter ikke då Varg Veum er ein tur på Kaffistova: «På veg tilbake til bordet konstaterer jeg at Kaffistova, til tross for Torino-interiøret, fremdeles var et refuguim for røtter. Her snakkes det et generøst utvalg dialekter, fra Dovre til Agderfylkene, fra Indre Sogn til Fosenhalvøya og fra Marienlyst til Mysen. Her kommer du ikke langt med Riksmålsordboken. Et intensivkurs i Noregs Mållag var minstekravet.» Litt meir politisk blir det hjå Kjell Aukrust: «Forfattaren Hallstein Bronskimlet har på vegne av Hordaland Mållag henstilt til A/S Vinmonopolet å trykke flaskeetikettene på nynorsk i de fylker som bruker dette som administrasjonsspråk. (…) – vil den italienske røde Vermouth Stock, bli betegnet som ´Raud Kjepp´, mens vår hjemmetappete Fiin Gammel Portviin – får navnet ´Gild gamal Grindvin´.» – Denne oppdaginga kjem på eit tidspunkt der han føler det språket han reknar som sitt, truga og pressa frå alle kantar. Dermed oppstår eit behov for å gjera noko, slå tilbake. Han som tidlegare aldri hadde tenkt i dei baner, vert aktivist og fanatikar, med dei følgjer det får for yrkesval og familieliv. – Språk er vel viktig for forfattarar? – For ein forfattar er dette sjølvsagt ei problemstilling som alltid er like aktuell. Ein må ikkje missa sin einaste arbeidsreiskap, sitt språk. Men for Claus Hjelle går det ut over alle rimelege grenser. Som barn av si samtid der den religiøse fundamentalismen aldri er langt unna, oppfattar han seg etter kvart som nynorsk 'terrorist' og får eit psykotisk samanbrot. Med det vil vel både Claus Hjelle og hans forfattar ha sagt at språket ikkje er mindre viktig og avgjerande for eit menneske enn det religionen er. – Kva trur du grunnen til at mållag/ målsaka er så fråverande i norsk skjønnlitteratur? – Fordi skjønnlitteraturen handlar om menneske, ikkje om saker. Til sist nemnde har vi sakprosaen. Sjølvsagt går det an å skriva om saker i skjønnlitteraturen også, men ein må ha minst eitt menneskeleg prisme å bryta problemstillingane gjennom, ein helt, ein martyr, ein klovn. I tilfelle Nordvegen får det bli opp til lesaren i kva gruppe han vil plassera hovudpersonen. Fasitsvaret er ikkje gjeve. KJARTAN HELLEVE [email protected] Nordvegen Det er altså på dette nivået det ligg, nemnt hist og pist. Unnataket er nemnde Nordvegen. – Hovudpersonen Claus Hjelle, er ein person som oppdagar kor (livs-)avgjerande det er å ha eit språk å agera i, fortel Starheimsæter. NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 sagt sidan sist Du har ikke diktet for mye? – Å nei! Det er streng straff for å legge noe til eller trekke noe fra, vet du, sier Inger Lise Rypdal og ler. Men en kunstnerisk frihet har hun tatt seg: Alle kvinnene snakker totning, mens Jesu ord faller på sobert bokmål. Hun syntes det var riktig slik. Han er jo tross alt litt annerledes. Inger Lise Rypal forklarer ting og tang til Vårt Land – Men många norrmän gnisslar säkert tänder, eftersom Fosse skriver på nynorska (genuin norska), ett språk som är mer eller mindre förföljt och nästan förbjudet, i alla fall i de media som huvudsakligen styrs från enklaven Oslo, och de är många. Mycket av den bästa norska dramatiken och litteraturen skrivs på nynorska och därför kan man inte hur länge som helst låtsas att det språket inte existerar. Valfriheten och mångfalden är därför säkrade ett tag till i internationaliseringens växande likriktning. Inge Knutsson i Kristianstadsbladet forklarer andre ting puslekryssord for barna Nedanfor finn du alle orda som skal vere med i kryssordet til venstre: kryssord FARGREIE – Kven ville ha trudd at europeisk teater på 2000-talet ville finne fornying frå teaterstykke opphavleg skrivne på nynorsk? Ikkje Øyvind T. Gulliksen i alle fall. Klassekampen. – Kan ein ikkje sjå det som strålande, at folk som les Syn og Segn får ny innsikt, vidare perspektiv og kloke tankar. Framfor å berre fokusere på dei som ikkje les det? Marit Lajord etterlyser positivitet i Aftenposten DET SOM ER ATT SMEIKJANDE NÅ GRANNAR PRON. FISK SJETTE TONEN BLES KALDT GILDE ÅTAK SPISS BUTIKK 5 bokstavar: AGENT, DUREN, NILEN 6 bokstavar: ELEVEN, FUGLEN, GENSER, RANSEL, SOGENE 7 bokstavar: FARANDE Æ LANDEMERKE NAUD PLANTE UKOKT DU OG EG UKLÅR FIOLIN LUFT NORSK FORF. SPONSA HUSDYRET GNIAR ROMMÅL KVIST- UNION ENE VONDT ENERGIMÅL JEPPES FOTVIV SOLE I VESTAGDER KVILER BAKEN HALV- FROSEN VÆSKE FLIRE TAUSA HEILE KVITT SJETTE BE- UTVIDE FJERDE FRITT BROTS- BAKKE TONEN LEGG SEG TONEN VERK ÅTAKET HODYR BAKST ELV I NORD BLENKJE TING STABEL GRANNAR VALSE- GREIE RYTME EGEN, SOVE FISK KAVE SEG SKJER OPP INNAN- LURE FOR HUGS STATSRÅD 4 bokstavar: BERETRE TONANDE LYD PLASSERTE SØKK RIKS- PAPESTYRE GØYE ARE, URA, URA FUN- BRAKE GERER ODDE DUUNS FØDEØY MYNT FLATEMÅL – Så her sitter vi i gangen, og prøver å skrive et leserinnlegg om noe vi brenner for. Vi bestemte oss for å skrive om å slippe nynorsk på skolen, men det gikk ikke så bra. Det neste vi prøvde å skrive om, var idrett, men det ble altfor mye. Så nå sitter vi her og prøver å komme på noe å skrive om... Vi ble til slutt enige om at hvis man skal skrive et leserinnlegg, bør man virkelig ville skrive det. Det burde ikke være en oppgave vi får på skolen! Elisa og Thaneertha (15) skriv eit lesarinnlegg om å kvifor ein ikkje bør gjere det KARPEFISK MEDIE- STAT LEIAR SKRIK QUIZ ER, LI, UT 3 bokstavar: (Løysing finn du nedst på sida) SLEDE- FJELL UNDER- TRELAG PLATE EIGE 2 bokstavar: MATRETT KVINNENAMN VOGNENE PAVE AVSLAG RETNING GJÆRAR TONE REX løysing KOST B TERGE FISK SA BOMBASTISK U HØGREDAME FOLK I SØRAFRIKA PAR T KLE FRANSK FILOSOF VARMEKJELDE O RESPEKT TILHØYRANDE TING U G J E S T E B O D S M A T PUGGE NYTTE MANNSNAMN B R O E L V DIKT KLYPE UNGDYR RUSS LIKE SV. BY Ø R E B R O ROVDYR FORVRENGDE R A N G S N U D D E A R T I A N A R A R NYTIDA MERKE E T I K E T T KLUTAR RENNE MINNER OM A K E L E I S K S U N A A R A R E V P E R T R E A T O E L Y R L E S E K S O O N G R U N SØKKE PURKE AKE BY MED KJENT KRUKKE FLATEMÅL LYSE MØTE HYLLER MJUK TUTE YTE I LEVANGER FUGLEN VENDE SJUKDOM UT AV F I L L E R VILTER DRIKK T E BLAUTLENDE SKRINT M A G E R T PRAM G SER I FESTAR BOKA FISK L M E E S T I R R T E Å R Y R R E F F E M Y R A L D S T I I G O P Å K A T K E I K S A NOKO ATTÅT OPNING GÅR MED MYKJE GRYN FUKTIG GRUNN DROPAR OLDER KLAR TIL REISA DYREHALD BYGD I FINNM. HEIT BRA KUNSTFORM AGN HARKELYDEN TELE HØGSLETTA S E I FUKTIG MØBEL S P I K R A R S O F A L Å E R S K L O E R T R E E V A REST STUTTE TIL SETJE AV SNUTE LURING = MI = LA FISK Å A L T N E K L Å M E K F E T R R U I A T T T E N E T V A R A E R A N M T E E V N N E UTAN IS ADVERB BYA E L I N G E N ENERGI LENGD SKAL JORDE GRANNAR HAUGEN KONJ. OPPFØRE EINEBUAREN UTKOK ELV KLØNET TYPE FØRE I SEG ELDEN ALDRI KONJ. SMERTE E R E M I T T E N Kryssordvinnarar i nr. 2 – 2010 1. Marta Hauge, Hjelmeland 2. Målfinn Løvfall, Evje Formo, 3. Arne Engen Berge, Årdal Send løysinga til: Noregs Mållag Postboks 474 Sentrum 0105 Oslo Frist: 19. august Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie. Namn: Adresse: Postnummer/-stad: Løysing på puslekryssord NORSK TIDEND NR. 3 – 2010 Løysing på kryssord 2 – 2010 23 i nynorskens skog Nynorsk journalistpris til Astrid Brekken Årets tidsskrift Syn og Segn er kåra til Årets tidsskrift av Tidsskriftforeningen. I grunngjevinga heiter det at Syn og Segn er kjenneteikna av uføreseielege og overraskande vinklar og temaval. Tidsskriftet er det einaste i sitt slag på nynorsk, og juryen meiner det 116 år gamle tidsskriftet er allmennkulturelt i beste forstand og Bente Riise, held høg kvalitet. redaktør I grunngjevinga blir det lagt vekt på at tidsskriftet både er spennande og tør å gå eigne vegar. Det blir trekt fram at Syn og Segn blir redigert med humor og snert, og at tidsskriftet utmerkjer seg med syn for det interessevekkjande. Stor variasjon i stoffutvalet, mangfald i sjangrar, godt språk, ei rein formgjeving og gode bilete er andre heidersord som blir brukte i grunngjevinga. (NPK) MÅLPRIS: Årets målsprisvinnar Ruth Slokvik saman med leiar i Telemark Mållag Einar Søreide. Foto: Telemark Mållag Årsmøte med målpris og nysgjerrigperar Årsmøtet i Telemark Mållag som var lagt til Rauland laurdag 10. april, hadde fleire ungdommelege bidrag. Fire dyktige elevar frå 6. klasse på Tokke skule fortalde om Nysgjerrigperprosjektet sitt der dei ser med kritisk blikk på lærebøkene dei har i norsk. Dei har vore dyktige detektivar og har funne mange feil. Dei har skrive til Språkrådet, ulike forlag og Noregs Mållag og har fått svar. Alt dette fekk årsmøtet ei grundig orientering om frå elevane. I Rauland barnehage arbeider dei mykje med rim og regler med lokalt utgangspunkt. Femåringane frå barnehagen avslutta årsmøtet med song og dans under dyktig og inspirerande leiing av Birgit Landsverk. Ruth Slokvik frå Sauherad fekk årets målpris for sitt mangeårige arbeid med Årbok for Telemark. Årsmøtet attvalde Einar Søreide frå Kviteseid som leiar. Dei andre i styret etter årsmøtet er Nils Gjerde, Tokke, Birgit Landsverk, Rauland, Harald Valle, Nissedal og Åsta Råmunddalen frå Tokke. Ref. FESTSPELDIKTAR: Rønnaug Kleiva gler seg stort til Dei Nynorsk Festspela. Foto: Ingjerd Kleiva Mykje språk og mykje musikk Reise er tema for Dei nynorske festspela i år. Meir enn 40 arrangement går av stabelen i Ørsta og Volda frå torsdag 24. juni til søndag 27. juni. – Publikum får fleire opplevingar på kortare tid, og fleire artistar og forfattarar presenterer nye plater eller bøker, seier programansvarleg Åshild Widerøe. – Vi fortettar Festspela til fire dagar for å lage ein endå betre festival og for at publikum skal få høve til å få med seg meir når dei først er komne, seier Widerøe. Med festspeldiktaren Rønnaug Kleiva i spissen er kvinnene i fleirtal blant dei mange forfattarane som kjem til Dei nynorske festspela. Både Aina Basso, Sigrid Merethe Hanssen, Marit Kaldhol, Hilde Kvalvaag, Olaug Nilssen (festspeldiktar 2006), Maria Parr og Kari Stai er alt på plass i programmet. Eitt av sju program om språk handlar om språk i NRK. I 2007 kom Hans-Tore Bjerkaas som nytilsett kringkastingssjef til Dei nynorske festspela og la fram ei tydeleg programerklæring om språkpolitikk i NRK. I år kjem han tilbake og presenterer den første språkrekneskapen sin. Det blir debatt både om nynorsk som underhaldningsspråk og om normering av nynorsk. Sterkt musikkprogram Kvar kveld blir det store konsertar på den unike utescena i Aasen-tunet. Steinar Albrigtsen presenterer for første gong ei plate med norske tekstar, i lag med Monika Nordli på opningskonserten «Dobbelt norsk» torsdag. Også ho kjem med nytt stoff til denne konserten der alt er på dialekt og nynorsk. For første gong held Sigvart Dagsland konsert på Dei nynorske festspela. Ein time før Dagsland går på scena, stiller han til «Førsnakk» med sin eigen biograf Olaug Nilssen. Den tredje store konserten tek Valkyrien Allstars seg av. Ti arrangement med festspeldiktaren Festspeldiktaren Rønnaug Kleiva er med på ti arrangement. Ho skal lese frå bøkene sine, både åleine og saman med perkusjonisten Terje Viken, er med i ein samtale om litteratur, presenterer favorittretten sin saman med kjøkkenleiar Milan Ilic, og let skodespelaren Anderz Eide lese dei dikta ho liker aller best. Novellekunstnaren Kleiva dukkar også opp i Ivar Aasen-minneforedraget i år. Få, om nokon, litteraturvitarar i Noreg kan meir om novelle- og kortprosakunsten enn Hans H. Skei. Han har kalla foredraget «Mykje er meir: nye tankar om den korte forteljinga». NRK-journalist Astrid Brekken (67) får Kulturdepartementets nynorskpris for journalistar i 2010. Prisen blir delt ut under Dei nynorske festspela i Ørsta 25. juni. Astrid Brekken er i dag mest kjend frå P2-programma «Sånn er livet» og «På livet laus», men ifølgje juryen er det knapt eit emne ho ikkje har vore innom sidan ho tok til i NRK i 1971. Ho var også med og starta kvinnesaksbladet Sirene i 1973, var redaktør i Syn og Segn 1980–83 og har vore aktiv i alt frå Norsk språkråd til Forum for Systemdebatt. Sidan 1976 har ho også drive heimgarden i Lesja. «Astrid Brekken har i ein kvinnealder vore markant til stades i norsk samfunnsdebatt på mange arenaer, og heile tida har ho hatt eit svært medvite forhold til nynorsk», heiter det blant anna i grunngjevinga frå juryen, som også meiner at prisvinnaren er «ein nyfiken og Astrid Brekken Foto: NRK intellektuell journalist, oppteken av korleis vi lever liva våre i både bygd og by, lokalt og internasjonalt». Prisen er på 50.000 kroner og eit norsk kunstverk. Tidlegare prisvinnarar er Linda Eide, NRK, Kjell-Erik Kallset, Dagsavisen, Odd Reidar Solem, TV 2 og Ronny Brede Aase, NRK P3. (NPK) www.nynorsk 2011.org «Det einaste valfrie bør etter mi meining vere a- eller e-infinitiv og me eller vi som pronomen.» «Eg tykkjer orda ‘hjelpa’ og ’stø’ ikkje dekkjer det faktum at vi ikkje berre hjelper politidistrikta, men også bidreg med kompetanse dei ikkje har, men treng for å løysa ei bestemt oppgåve.» «Første prioritet må vere å få ned talet på alternative skrivemåter.» Dette er berre eit par sitat frå inn- legga på nettsida www.nynorsk2011. org. Det er eit diskusjonsforum der du kan vere med og diskutere ei ny rettskriving for nynorsk. Du kan skrive nye innlegg og kommentere det andre har skrive. Mange av bidraga i forumet vil vere skrivne av eksterne debattantar, og ikkje av rettskrivingsnemnda, som Språkrådet har sett ned. Når nemnda skriv i forumet, går det fram av teksten. Noregs Mållag på Twitter Noregs Mållag på Facebook Noregs Mållag er kome på Twitter! På dagen 125 år etter jamstellingsvedtaket i Stortinget fekk vi eigen twitterkonto. I skrivande stund er det overkant av hundre som følgjer Mållaget. Følg oss gjerne på @noregsmallag Mållaget har vore på Facebook i nokre år. Det kjem jamt til nye vener, og i skrivande stund er det 1273 vener av Noregs Mållag på Facebook. Sjå innom sida og få med deg siste nytt, med kommentarar og liknande. Fosse får Ibsenprisen Dramatikaren Jon Fosse får Den internasjonale Ibsenprisen for 2010. Prisen er på 2,5 millionar kroner og blir delt ut 10. september. Ibsenprisen vart etablert av regjeringa i 2007. Året etter vart han tildelt den engelske dramatikaren Peter Brook, medan franske Ariane Mnouchkine fekk han i fjor. I år vert det altså for fyrste gong ein norsk prisvinnar. Skodespelaren og regissøren Liv Ullmann overrekkjer prisen til Fosse 10. september. Det skjer under Ibsenfestivalen på Nationaltheateret i Oslo. Jon Fosse blir rekna som éin av den moderne dramatikken sine store namn. 50-åringen, som er forfattar, poet og dramatikar, har skrive over 30 skodespel. Han har også skrive over 40 bøker dei siste 15 åra. Stykka til Fosse har vorte framførde over 900 gonger rundt om i Jon Fosse Foto: Knut Egil Wang verda. Mannen som blir kalla «den nye Ibsen», blir spelt meir enn nokon annan europeisk samtidsdramatikar. (NPK) Dobbelt? Får du dobbelt opp av Norsk Tidend, kan det kome av at du er medlem av både Mållaget og NMU. Send e-post til [email protected] om du meiner det greier seg med eitt eksemplar.
© Copyright 2024