Norsk Tidend 4-12

Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 4 – september 2012
I mål
– Mange lærarar er
blitt meir interesserte i målbytetematikken, og det
er jo ein siger i seg
sjølv, seier Karen
Marie Kvåle Garthus. Ho har levert
sluttrapporten
for prosjektet Målstreken.
Side 3
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Foto: Bjørn Karsrud
Mirakelet
– På det feltet der det herskar språkleg
demokrati og valfridom, er bruken av
nynorsk i sterk framgang. I dag kan vi
trygt slå fast at nynorsk skjønnlitteratur
lever og blømer frodigare enn nokon
gong. Aldri har nynorsk dikting stått
sterkare, meiner Kjartan Fløgstad.
I ein lengre kronikk tek han oss med på
ei reise gjennom nynorsk litteratur frå
60-åra og fram til i dag.
Ill: Kjartan Helleve
Side 20–21
ETYMOLOGI
– Dei ulike tilskiparane har
greidd å tenkje utanom den
vanlege jubileumsfeiringa, seier
Oskar Kvasnes hjå Stiftinga
Fritt Ord. Dei har no delt ut 2,2
millionar til nynorskprosjekt i
biblioteka.
Side 12–13
Er det ikkje underleg at di
meir me slit orda, di meir
slitesterke vert dei? Det
meiner Kristin Fridtun,
som gjev oss smakebitar
frå boka si Norsk etymologisk oppkok.
Side 6–7
FESTSPELA
Takksam
– Eg er svært takksam for
måten eg er blitt motteken
på, og frå min ståstad har
gjennomføringa vore prikkfri,
oppsummerte festspeldiktar
Arne Moslåtten Dei Nynorske
Festspela 2012.
Side 20–21
Foto: Mari Rabben Igland
Gode ord
Foto: Kjartan Helleve
Biblioteka klare
Foto: Tina Åmodt
SPRÅKÅRET
Ein dag må vi kanskje bryta opp asfalten og
grava fram att dei gamle orda.
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Arne Moslåtten ved bautaen
i Ivar Aasen-tunet
Utgjeven av Noregs Mållag
Avisa blir redigert etter
Redaktørplakaten
Tilskrift:
Lilletorget 1,
0184 OSLO
leiarteigen
Redaktør: Kjartan Helleve
[email protected],
23 00 29 32, faks 23 00 29 31
I redaksjonen:
Hege Lothe, Tuva Østvedt
Heimeside: www.nm.no
Abonnement: 250 kroner per år
Utforming: Språksmia AS
[email protected]
Mange
endar
Det er eit veldig spenn i kva problem Mållaget skal ta tak i.
Det kan vera alt i frå at det er
uråd å få nynorske frimerke
på postkontoret på Voss, til at
nynorsk burde ha vore nemnd i
grunnlova som eitt av to nasjonale språk. Alt heng sjølvsagt i
hop, men ein må likevel ta tak i
ein ende.
Til dømes å finna ut kvifor skuleelevar i Valdres byter til bokmål
når dei tek til på vidaregåande.
Dette har Noregs Mållag nytta
mykje tid og pengar på, og det
har ført med seg viktig kunnskap. No er prosjektet Målstreken gitt stor plass i «Språkstatus 2012» frå Språkrådet. Det
er sjølvsagt gledeleg, og syner
at det er råd å påverka politikken også den vegen.
Men kvifor er dette vår oppgåve?
Det er ikkje noko nytt at prosenttalet på nynorskelevar går
sakte nedover. Det uroar oss,
men det burde også ha uroa
andre. Ikkje minst dei sentrale
styresmaktene. Det ein i staden
ser, er eit Kunnskapsdepartement med tilhøyrande direktorat som er meir opptekne
med å nedjustera ambisjonane
for nynorsk som eit nasjonalt
språk.
I 2010 byrja eit forsøk med framandspråk på 6.–7. steget. Forsøket kom som eit oppdrag frå
Kunnskapsdepartementet til
Utdanningsdirektoratet, som
følgde opp med å instruera
fylkesmennene om å informera om forsøket og å innstilla
seks skular frå kvart fylke som
kunne vera med i forsøket.
Totalt er 100 elevgrupper med
på prosjektet. Ekstra midlar til
skulane kom med på kjøpet.
Om dei berre hadde gjort det same
for nynorsk, så kunne me ha
teke fatt i andre endar. Dei er
det nok av.
Kjartan Helleve, redaktør
2
Illustrasjon: Kjartan Helleve
Korleis så språkglede?
VI ER BERRE EIN HAUST UNNA Språkåret 2013,
ei nasjonal feiring av det norske språkmangfaldet. Språkåret er ei gåve til alle
som vil styrkje språkgleda i Noreg. I Mållaget er kvar dag ein språkfest, i Språkåret
skal heile Noreg få språkfeste. Året skal
vere «ei raus, inkluderande og samlande
feiring av alt språk i Noreg».
«Som du sår, skal du hauste.» Alle
involverte i dugnaden Språkåret 2013 ynskjer å så språkglede. Sår du språkglede,
vil du hauste kunnskap i og om språk, respekt for språk og språkmangfald, språkleg sjølvkjensle og målmedvit. Eit vellukka
språkår vil aldri slutte, det vil endre haldninga til språk og språkmangfald i mange
tiår framover.
KORLEIS SÅR DU SPRÅKGLEDE? Truleg er «direkte smitte» både det enklaste og beste.
Glede er smittsamt. Når nokon smiler til
deg, smiler du oftast tilbake.
I sommar var eg for sjette året på rad
scenevakt på Øyafestivalen i Oslo. Som
scenevakt står eg med ryggen til artisten
og andletet mot publikum. Men ingenting
kan vere betre konsertoppleving enn å sjå
inn i tusentals smilande og glade andlet.
Varmen strøymer gjennom kroppen,
smila gjev energi. Glede er smittsamt.
Skal vi så språkglede, må vi vise glede
sjølv. Skal vi fremje målmedvit, må vi ha
målmedvit sjølve. Skal vi hente fram det
Håvard B. Øvregård, leiar
gode i andre, må vi syne at vi trur det finst
og er på veg fram.
DET VERT KALLA «ROSENTHAL-EFFEKT», etter
Robert Rosenthal, professor ved Harvard
University, som i 1968 saman med Lenore
Jacobson, grunnskulerektor frå San Francisco, skreiv om «Pygmalion in the Classroom» (Pygmalion i klasserommet).
Rosenthal og Jacobson gjorde eit forsøk på ein barneskule. Dei IQ-testa elevane og gav lærarane ei liste med namna
på elevane som «hadde størst potensial».
Etter nokre månader kom dei attende.
Dei målte elevane sin IQ ein gong til, og
såg at dei gamle resultata stemde. Elevane
på lista hadde i snitt fått større IQ enn dei
andre elevane. Det var berre eitt problem
med forsøket. Den første lista var heilt
tilfeldig samansett. Det var ikkje «større
potensial» hjå desse elevane enn hjå resten av klassen. Men det var altså nok å
seie til lærarane at dei hadde større evner
– så fekk dei det.
Rosenthal-effekten, eller Pygmalioneffekten som han òg vert kalla, handlar
om sjølvoppfylte profetiar. Om korleis
forventningane kan påverke resultatet.
Om korleis forventningar kan hindre, og
fremje, læring.
PÅ SAME MÅTE SOM SMIL SMITTAR, så smittar
også forventningar. Tenk på det neste
gong du diskuterer til dømes nynorsk/
bokmål eller sidemål med ein mindre
målmedviten kjenning. Ikkje gå i den
fella at du forventar at han er negativ til
nynorsk, du kan risikere å gjere han meir
negativ enn han eigentleg var.
Og hugs å bruke raudblyantar med
varsemd. Når nokon som kjenner seg
utrygg med å skrive nynorsk likevel prøver det, så skal vi ikkje drepe skrivelysta
med å raudstreke alle feil og manglar.
Språkglede kjem gjennom oppleving av
meistring, ikkje påpeiking av feil.
Det er det same om det er nynorsk eller tysk. Haldningane vi formidlar til dei
som prøvar å lære språket, kan bestemme
om dei held fram til dei opplever meistring, eller om dei snur læringsnederlag til
språkhat.
SPRÅKÅRET 2013 GJEV OSS ein unik sjanse
til å så språkglede over heile landet. Eg
byrjar å smile berre av å tenkje på det. Bli
med på smilet, brett opp erma, og førebu
dugnaden.
God haust!
Norsk TideNd Nr. 4 – 2012
intervjuet
Foto: Anne Liv Ekroll
Storegutprisen til Ingvild Bryn
Storegutprisen gjekk i år til nyhendeanker i NRK,
Ingvild Bryn. Ho fekk prisen under Litteraturdagane i Vinje. Nemnda for utdelinga skriv m.a. at:
« Ingvild Bryn er kjend og kjær for oss alle som
nyhendeanker i NRK – på nynorsk. Me meiner
måten ho nyttar nynorsk på kan stå som mønster for alle. Difor er me glade for å kunne gje
Storegutprisen til ein så verdig mottakar.» Storegutprisen vart delt ut for ellevte gong.
folk
Piloten har landa
Fire år
Det var i august 2008 at styret i Noregs Mållag vedtok å sjå nærare på målbytefenomenet, og valde å konsentrere seg om eitt
område. Med Valdres mållag og andre gode
støttespelarar på laget har dei seks Valdreskommunane fått særleg merksemd frå målrørsla. Frå våren 2009 har mållaget brukt
både tid, krefter og pengar på å skaffe fram
informasjon om kor mange som byter hovudmål, kva tid dei byter og ikkje minst kvifor dei byter.
– Materialet frå Målstreken er nytta av
Språkrådet, Nynorsksenteret og mange andre. Burde ikkje styresmaktene sett seg tente
med å innhente slik informasjon sjølv?
– Basert på Språkmeldinga, der regjeringa
la fram ein ny, norsk språkpolitikk, burde dei
definitivt ha vore meir frampå på dette feltet.
Det har vore påfallande vanskeleg å få midlar
frå det offentlege til dette prosjektet, og det
er jo takk vere mållaget at dette datagrunnlaget no finst, seier Karen Marie.
– Er det nokon av funna du meiner er særleg interessante?
– Det har vore interessant å få talfesta
fenomen eg har hatt ei formeining om tidNorsk Tidend nr. 4 – 2012
Prosjektsekretær
i Språkåret
Foto: Tove K. Breistein
Bente Lothe Eldholm (47) er tilsett
som prosjektsekretær i Språkåret
2013. Eldhom tok til i stillinga som
prosjektsekretær i Språkåret 1. september. Ho kjem frå ei stilling som
assistent i Oppigarden barnehage
i Volda. Eldholm har òg vore aktiv
som leiar i speidarmiljøet i Volda
og på Sunnmøre i mange år, og
som frivillig under Dei nynorske
festspela.
– No tek Språkåret form, og det
blir godt å få Eldholm med i alt
det som no skal på plass, seier
prosjektleiaren i Språkåret, Inger
Johanne Sæterbakk.
Pris til Mette Karlsvik
Mette Karlsvik er tildelt Stig Sæterbakkens Minnepris 2012. Prisen
vart delt ut hjå Cappelen Damm i
byrjinga av september.
«Bestanddeler og særegenheter
som siden har vist seg å være karakteristiske for forfatterskapet, var
synlig allerede i debuten Vindauga
i matsalen vender mot fjorder – en
selvtillit på vegne av eget uttrykk,
og en umiskjennelig poetisk stil
som kommer til sin rett i så ulike
sjangre som romaner, barnebøker,
artikler og skuespill», meinte juryen. Prisen er på 100 000 kroner.
Nyttig: Prosjektet har sett målbytefenomenet på dagsordenen, både i målrørsla og i KunnskapsdeFoto: Bjørn Karsrud
partementet, seier avtroppande prosjektleiar Karen Marie Kvåle Garthus.
legare. I det offentlege ordskiftet er det tydeleg at mange blei overraska over kor tidleg
elevane faktisk byter til bokmål, men dette
er nok meir kjend i lærarkrinsar. For min del
har det kanskje vore aller mest spanande å
sjå på årsakene til målbytet. Elevane meiner
sjølve at nynorsk er vanskelegare enn bokmål, at dei møter bokmål mykje oftare, at
nynorsk er stygt og at dei har negative haldingar knytte til nynorsk. Dette er heller ikkje ny informasjon, men bør definitivt føre til
handling, oppsummerer Karen Marie.
Viktig prosjekt
– Kva har du fått ut av å arbeide som prosjektleiar?
– Mykje! For det fyrste har eg fått ei fagleg
oppdatering på eit viktig felt. Eg har òg fått
utvida perspektivet når det gjeld opplæring
for elevar med nynorsk som hovudmål, ikkje minst på grunn av det faglege samarbeidet skulane Firda og Valdres no har innleidd.
Dessutan har eg gjennom arbeidet blitt kjend
med mange nye folk, og dette nettverket kan
eg absolutt bruke i arbeidet mitt på Valdres
vidaregåande skule. Eg vil oppsummere
desse åra med at eg har fått mykje meir ut
av arbeidet enn eg såg føre meg då eg byrja,
smiler Karen Marie.
Utfordringar
– Heilt til slutt: Kan du gje ei utfordring til
Valdres vidaregåande skule, Noregs Mållag
og styresmaktene?
Karen Marie
Kvåle Garthus
◆ har vore leiar for Målstreken, prosjekt om
målskifte i Valdres som no er avslutta
– Eg sit sjølv i leiinga på Valdres vidaregåande skule, og eg trur vi kan bli flinkare til å
møte elevane som nynorskelevar, i staden for
å møte dei som bokmålselevar. Det er viktig
at dette perspektivet blir delt av alle lærarar,
og ikkje berre norsklærarane, meiner lektoren. Ho synst det er vanskelegare å kome
med ei utfordring til Noregs Mållag:
– Mållaget er jo dei som faktisk gjer noko
på dette feltet. Men eg trur det kan vere lurt
for Noregs Mållag å arbeide i prosjektform
òg i framtida. Det gjev liv til organisasjonen
og kan inspirere til nye arbeidsformer, seier
Karen Marie. For styresmaktene er det derimot nok å ta tak i:
– For å oppnå den språkpolitikken som er
vedteken, mellom anna i stortingsmeldinga
Mål og meining, må ein setje inn dei verkemidla som faktisk krevst for å oppnå resultat.
Eit døme på dette kan vere at nynorskelevane
treng å sjå meir av språket sitt i media. Skal
ein oppnå dette, må ein truleg stille språklege
krav i samband med pressestøtte og momsfritak, utfordrar Karen Marie Kvåle Garthus.
Jens Kihl
[email protected]
Riise redaktør i Samlaget
Foto: Kjartan Helleve
– Kva er det viktigaste med Målstreken?
– Målstreken har dokumentert noko vi
visste litt om, men som vi mangla tal på. No
veit vi kor høgt målbytet i Valdres faktisk er,
kva tid det skjer og ein heil del om bakgrunnen for det. I tillegg har vi gjort ei samanliknande gransking på Firda vidaregåande
skule i Nordfjord, som syner kor ulik stoda
er: Medan 75 prosent av elevane ved Valdres
vidaregåande skule byter til bokmål, er talet
på Firda fem prosent. Språkskifte er altså
ikkje ein eintydig storleik, påpeikar Kvåle
Garthus.
– I eit vidare perspektiv har prosjektet
sett målbyte-fenomenet på dagsordenen
både i målrørsla og i andre krinsar. Eit døme
på dette er at Kunnskapsdepartementet
denne våren sette ned ei ressursgruppe for å
sjå på vilkåra for å halde på nynorsk som hovudmål, der eg er mellom medlemene, fortel
prosjektleiaren.
– Eg trur prosjektet kan gje ei rekkje langsiktige verknader. Sjølv om vi har vitja mange
skuleelevar, trur eg ikkje vi skal overdrive
verknaden av desse turneane. Likevel svarer
41 prosent at vitjinga i deira klasse har hatt
ein positiv effekt for dei.
– Derimot har prosjektet hatt ein større
effekt på debatten. Mange lærarar har blitt
meir interesserte i målbyte-tematikken, og
det er jo ein siger i seg sjølv. For Noregs Mållag trur eg prosjektet har vore nyttig på fleire
vis. Eg har fått mange positive kommentarar
om at det er bra ”nokon endeleg gjer noko”
på dette feltet. Og Målstreken har allereie
ført til ei viss interesse i akademiske miljø,
og bør kunne vere grunnlaget for eit meir
vitskapleg arbeid på feltet, meiner valdrisen.
Foto: Språkåret
Med prosjektet Målstreken
i Valdres har Noregs Mållag
drive utdanningspolitisk nyrydding. Karen Marie Kvåle
Garthus har vore prosjektleiar
for pilotprosjektet og kan sjå
tilbake på tre spanande år.
Bente Riise, tidlegare styremedlem
i Noregs Mållag, vert ny redaktør
for sakprosa i Det Norske Samlaget.
Ho er utdanna journalist, og har
jobba som journalist i NRK, Dagbladet og Dagens Næringsliv, og vore
redaktør i bladet Psykisk helse og
tidsskriftet Syn og Segn. Ho held
fram i jobben som redaktør for
Syn og Segn samstundes som ho
byrjar som sakprosaredaktør. Riise
fekk Nynorsk
redaktørpris
i 2011, og
Syn og Segn
har blitt kåra
både til beste
norske og
nordiske tidskrift i perioden Riise har
vore redaktør.
3
Dag Bondeheim satsar
media
Bror-Magnus Sviland Strand
Privatisering
av språkbruken?
Då eg opna Dag og Tid frå fredag 3.
august over morgonkaffien, tok
augebryna mine eit høgt hopp over
brilleinnfatninga og eit ljost, og i
grunnen stolt «hmmm?» pressa seg
frå stemmeleppene og opp gjennom
min kaffifulle kjeft – på kommentatorplass på side 2 var det eit bilete av
då Ingerid Stenvold mottok kringkastingsprisen i 2007. Karin Sveen,
forfattaren av artikkelen, har tatt for
seg to hendingar, den eine er
gammal, den andre er ny(are).
Sveen ottast – eller hevdar i
alle fall – at desse er uttrykk for
at NRK «privatiserer språkbruken». Har me noko å frykta?
Dag Bondeheim vil vere med på
å utvikle kulturkvartalet i Skien
og har kjøpt naboeigedommen
som ligg tett opp til hotellet og
Ibsenhuset. Bygningen husar i
dag lesesalen til Skien Bibliotek.
Dette har dei gjort for å ta ei aktiv
rolle i å utvikle området rundt
Det er viktig at allmennkringkastinga
er den språklege makta si medviten, og dermed òg er medviten det
moraske ansvaret som følgjer med
det. Samstundes er det òg viktig at
målrørsla kjenner si besøkelsestid,
og bruker den erfaringa og kompetansen ho har opparbeidd seg, og
den tyngda og autoriteten det gir
ho, til å gjera og halda NRK merksam på dette ansvaret – særleg no
i overgangsfasen til ein ny rettskrivingsnormal.
Dei som er meinte å fylla holet etter
dei to språkkonsulentane er såkalla
«lokale språkkontaktar». Det må i
den samanhengen påsest at desse
fyller minst den funksjonen språkkonsulentane fylte. Aller helst bør
målrørsla arbeida for at NRK tilset
to heiltids språkkonsulentar –
noko som er det einaste som sømer
seg for ein av Noregs største og
viktigaste språkaktørar.
4
utvikle i samarbeid med mellom
anna Ibsenhuset og Skien kommune.
– Dag Bondeheim har gjennom snart hundre år representert ein viktig del av Telemarkskulturen i fylkeshovudstaden
Skien. Den profilen skal bedrifta
Spennande haustseminar på Lillehammer
Haustseminaret på Lillehammer tek opp kanskje det
viktigaste spørsmålet for
nynorsken nett no: Kva slags
sidemålsordning treng nynorsken?
Dei to hendingane det er snakk om, er
opninga for dialekt i nyhendesendinga i 2007 og oppseiinga av dei to
språkkonsulentane til NRK 1. juni
i år. Den fyrste hendinga kan sest
på som eit uttrykk for at norma
for språkbruken i NRK er løft ut av
ordbøkene, og at rettesnora er blitt
meir funksjonell: Det skal vera «tydeleg» og «forståeleg».
Ruth Vatvedt Fjeld,, tidlegare språkkonsulent for bokmål, er sitert i klassekampen av 24. juli i år på at ho
meiner å ha vore vitne til «en gradvis nedbygging av språksatsingen
i NRK». Jamvel om NRK framleis
må ha 25 prosent nynorsk, framleis må bruka bokmål, og minst
halvparten av programma må vera
på norsk, slik dei er pålagde frå
staten som allmennkringkastar,
skal dei ikkje lenger ha fagutdanna
språkkonsulentar til å ta ansvar for
korleis norsken ser ut. Dette kan
synast som eit merkeleg val, og ein
kan undra seg over om NRK i det
heile har tatt inn over seg kva rolle
dei spelar som språkaktør i Noreg.
Som språkdirektør Arnfinn M. Vonen er sitert på i same nummer av
Klassekampen: «NRK har en unik
rolle som språkformidler i Norge»
Ibsenhuset: kulturkvartalet i
Skien. Hotellet har i dag 40 rom
og målet er å auke kapasiteten
til 100 rom. Det kan òg bli konferansefasilitetar, nye kulturarenaer
og serveringsstader som vil vere
viktig for utviklinga av tilboda i
byen. Tilbod som ein ynskjer å
Fleire sentrale politikarar kjem til Lillehammer for å drøfta nettopp dette
spørsmålet.
– Ofte vert sidemålsordninga drøfta
med utgangspunkt i kva slags sidemålsordning som høver best for bokmålselevane. Det er viktig å snu på denne
problemstillinga og rett og slett prøva
å få svar på kva slags sidemålsordning
nynorsken treng, seier Janne Nygård,
nestleiar i Noregs Mållag.
– Og vi er godt nøgde med at politikarar med stor politisk breidd kjem
til seminaret. Mellom andre er det
klart at Stine Renate Håheim (Ap),
Aksel Hagen (SV), Helga Hjetland,
(Noregs Mållag), Guri Melby (V),
Olov Grøtting (Sp), Elisabeth Aspaker (H) og Hanne Blåfjelldal (FrP)
kjem.
– Korleis norskfaget skal sjå ut dei komande åra, er ei viktig
sak for nynorsken, og
dette ordskiftet vil du
ikkje gå glipp av, seier
Janne Nygård.
Kva politisk rolle?
– Vi har også invitert Richard Wyn Jones som er professor i walisisk politikk og tilsett
ved Cardiff University. Han skal
svara på spørsmålet om kva politisk
rolle språk har, og vil då ta utgangspunkt
i mindretalsspråksituasjonen i Wales.
– Det er interessant å læra om språkpolitikk i andre land, og det kan også vera
noko vi kan læra av eller bli inspirert av,
seier Nygård.
I tillegg til dette vert det også tid til å
høyra meir om Språkåret 2013, mållova
og om innføringsbøker om 2012-rettskrivinga.
– Så skal vi også drøfta spørsmåla;
kvifor nynorsk og kvifor Noregs Mållag.
Dette er grunnleggjande spørsmål, som
eg trur er sunt for alle å drøfta.
På Lillehammer
Noregs Mållag har gjennom fleire år hatt
ein tradisjon for å skipa til eit seminar
kvart år. Og for fyrste gong er haustseminaret lagt til Lillehammer.
– Vi er godt nøgde med dette valet.
Dette er eit seminar der alle kan melda
seg på, og slik sett ligg Lillehammer temmeleg sentralt frå mange kantar i SørNoreg. Vi vonar også at medlemene i
Austmannalaget nyttar høvet til å bli
med på seminaret. Austmannalaget har
ordna med underhaldning, og vi får oppleva musikk og ord frå Gudbrandsdalen,
fortel Janne Nygård. Ho legg vekt på at
det er kjekt å treffa andre målfolk på slike
haustseminar.
– Det er fint å ha ein slik møteplass
der vi kan ha det kjekt saman, smiler
Janne Nygård.
HEGE LOTHE
[email protected]
Program for Haustseminar på Lillehammer 13. og 14. oktober 2012
Stad: Birkebeineren Hotel & Apartments på Lillehammer. Det tek om lag 10 minutt å gå frå sentrum. Nettstad: http://www.birkebeineren.no/
Laurdag 13. oktober
10.30 Registrering, kaffi og noko
å bite i
11.30 Velkomen til Lillehammer!
ved Lillehammer Mållag,
Velkomen til haustseminar
i Noregs Mållag ved Janne
Nygård, nestleiar i Noregs
Mållag
11.40 Kva politisk rolle har språk?
Om ein mindretalsspråksituasjon med utgangspunkt
i Wales. ved Richard Wyn
Jones, professor i walisisk
politikk
12.30 Spørsmål og ordskifte
13.00 Lunsj
15.55 Det politiske svaret – kva
slags sidemålsordning treng
nynorsken? Debattantar:
Stine Renate Håheim (Ap),
Aksel Hagen (SV), Helga
Hjetland, (Noregs Mållag),
Guri Melby (V), Olov Grøtting (Sp),Elisabeth Aspaker
(H), Dagrun Eriksen* (KrF) og
Hanne Blåfjelldal (FrP), Elisabet Dahle*, statssekretær i
Kunnskapsdepartementet.
Innlegg og ordskifte
17.30 Pause
17.45 Presentasjon av innføringsbøker om 2012-rettskrivinga ved Aud Søyland,
språkkonsulent
Sæterbakk, dagleg leiar for
Språkåret 2013
10.45 Spørsmål og ordskifte
11.15 Pause
11.30 Nynorskstafetten 2013.
Noregs Mållag skal vitje om
lag 125 stader i Språkåret
ved Hege Lothe og Kjartan
Helleve. Innleiing og ordskifte
11.50 Dette skal vi gjere i Språkåret, ved Even Lusæter, leiar i
Austmannalaget
12.00 Dette skal vi gjere i Språkåret, ved Jens Haugan, leiar i
Hamar Dialekt- og Mållag
12.10 Ordskifte
14.00 Kvifor byter elevane frå
nynorsk til bokmål? Kva kan
gjerast? Oppsummering av
Målstreken-prosjektet ved
prosjektleiar Karen Marie
Kvåle Garthus
18.05 Spørsmål og ordskifte
14.30 Kva slags sidemålsordning treng nynorsken? Det
faglege svaret. Gudrun Kløve
Juuhl, høgskulelektor ved
Nynorsksenteret, og Margit
Ims, norsklærar ved Kvitsund
gymnas i Telemark
Innlegg og ordskifte
Sundag 14. oktober
13.00 Spørsmål og ordskifte
09.30 Kvifor nynorsk? Kvifor Noregs Mållag? ved Gro Morken
Endresen, dagleg leiar i Noregs Mållag
13.30 Lunsj
15.45 Kaffipause
18.30 Slutt for dagen
20.00 Middag. Musikk og ord
ved Bjørn Sigurd Glorvigen
og Even Lusæter
12.40 Nynorsk i det offentlege.
Korleis få staten til å følgje
mållova? Korleis klage på
brot på mållova? ved Terje
Kjøde, leiar i Sunnmøre Mållag og styremedlem
Møteleiarar: Janne Nygård
og Nina Berge Rudi
Påmeldingsfrist: 21. september 2012 til tuva.ostvedt@
nm.no,
tlf.: 23 00 29 34 (30)
Noregs Mållag, Lilletorget 1,
0184 OSLO
Deltakaravgift: kr 200.
Pris pr. person i enkeltrom
(laurdag til sundag inkl. mat
og deltakaravgift): kr 1450.
Pris pr. person i dobbeltrom
(laurdag til sundag inkl. mat
og deltakaravgift): kr 1250.
Dagpakke (inkl. alle måltid frå
lunsj laurdag til lunsj sundag
og deltakaravgift): kr 950.
Reisestøtte: Lokallag med lite
pengar er velkomne til å
søkje reisestøtte hjå Noregs
Mållag. Send søknad på førehand med resultatrekneskapen frå i fjor til gro.morken@
nm.no eller ring 23 00 29 37.
13.25 Avslutning og vel heim
* har førebels ikkje svara ja
Endringar i programmet vert
oppdatert på heimesidene.
09.50 Ordskifte
10.15 Språkåret 2013 – kva vil
vi få til? ved Inger Johanne
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
gjere tydelegare - i ei ny tid. Hotellet
ligg i ein del av kulturkvartalet der
Ibsenhuset er eit midtpunkt, og ynskjer å bidra til å styrkje området som
ein møteplass og som eit kulturelt
sentrum i Skien og Telemark, melder
hotellet i ei pressemelding.
– Møteplassen kan femne alt av
Grana dominerer
kultur og tradisjon, og vil òg kunne
vere eit område der ein kan profilere
og selje alt av produkt frå Telemark.
Det kan gje verknad til den einskilde
aktør, men vil òg styrkje grunnlaget
for aktivitetar i området for å vise
fram telemarkskulturen for byen og
for heile fylket. (Dag Bondeheim)
Frå 1967 og fram til i fjor har det blitt dobbelt så mykje tømmer i norske
skogar. Som for 44 år sidan er det framleis grana som dominerer i skogen.
Dei siste utrekningane frå Landsskogstakseringa viser at det står 878 millionar kubikkmeter tømmer i norske skogar, fortel Statistisk sentralbyrå (SSB).
Grana utgjer heile 43 prosent av skogen, følgt av furua med 31 prosent og
lauvskog med 26 prosent. Også i 1967 var grana det dominerande treslaget.
– Det høver godt med det inntrykket eg sit med, seier Ragnar Hovland i
ei kort tekstmelding.
OPNINGSSEREMONI: Skodespelarane Ingrid Rusten og Torfinn Nag framførte ein dialog av Arne og Hulda Garborg på scena, Inger Undheim ynskte velkomen, og folk strøymde inn i utstillinga då
Fotograf: Ørjan Johansen/Garborgsenteret
opna i det nye Garborgsenteret på Bryne.
Garborgsenteret offisielt opna
I byrjinga av september
kunne kulturminister
Anniken Huitfeldt offisielt opna Garborgsenteret på Bryne.
Senteret har vore ope for publikum i sommar, men 5. september var den høgtidelege opninga.
Noko av det fyrste Anniken Huitfeldt gjorde som kulturminister,
var å gå inn for å stø senteret, og
no kunne ho endeleg opna det. I
ein flott helsingstale kom ho inn
på sitt personlege forhold til boka
Bondestudentar av Arne Garborg, som ho meinte overgjekk
historieboka.
Nesten tre hundre menneske
hadde møtt opp til opningsseremonien og gode støttespelarar
og mange skodelystne fekk høyra
talar frå Time-ordførar Reinert
Kverneland, direktør for Jærmuseet Målfrid Snørteland og leiar
ved Garborgsenteret Inger Undheim. Lyrikar Helge Torvund
kunne på vegner av ein jury gratulera to vinnarar av Dagbladets
diktkonkurranse, Oddbjørn Birkeland og Simen Kjærsdalen, som
begge fekk lesa sine vinnardikt.
I tillegg framførte Torfinn Nag
og Ingrid Rusten ein dialog mellom Arne og Hulda Garborg,
og Trette Menn spelte ein noko
opprocka versjon av diktet «Veslemøy synsk».
– Me er svært fornøgde med
sjølve opninga. Det var ein flott
atmosfære, mykje folk, mange
gode hjelparar, dyktige underhaldarar på scena, gode talar, seier
Ørjan Johansen, som er formidlar
ved Garborgsenteret.
Den offisielle markeringa var
også starten på opningsveka, som
også inneheldt konsertar, bokprat, litterær lunsj og til og med
eit trimløp.
– Det har vore ei svært god op-
Ny læreplan i rute
Legg lokk på arbeidet
– Vurderingsordninga er ein del av høyringsbrevet, og høyringsinstansane tek
stilling til både endringar i læreplanen og
alternative vurderingsmodellar i same
høyringssvaret. Høyringsperioden er tre
månader. Utdanningsdirektoratet etterjusterer planen i tråd med høyringssvara før
han vert endeleg fastsett av KD i april 2013,
seier Heian.
Læreplangruppa i norsk har, til skilnad
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
Bør opprette nynorske parallellklasser
media
Tarjei Vågstøl
Frå
fortida
Eg kjenner meg ung og frisk, men eg
veit at eg eigentleg kjem frå fortida. Det er visse førestellingar
om kva media «er» som sit fast
i ryggmergen min. Til dømes
tenkjer eg alltid på kringkasting
som fyrst og fremst etermedia.
Eller, det er ikkje heilt sant. Eg
har vanskar med å sjå føre meg
kringkasting utan dei rammene
det har fått frå å vera etermedia:
Kanalar, jamne straumar av
program som vert sende til faste
klokkeslett før dei forsvinn heilt
til dei kanskje kjem i reprise.
Eg skal ikkje gje inntrykk av å vera
eldre enn eg faktisk er: Eg har
høyrt om, og brukt, podcastar,
YouTube, torrent-nedlastingar
og strøyming. Men eg har alltid
tenkt på dette som supplement:
for meg har den verkelege kringkastinga på sett og vis alltid vore
det som vert sendt i det faste sendeskjemaet til NRK (eller TV2).
Framtida kjem til å tvinga meg til å
endra denne oppfatninga. Den
nye nett-TV-løysinga til NRK
(tilgjengeleg i prøveutgåve no)
ber bod om kva som kjem til å
koma. Fram til no har nett-TV
hjå NRK vore upraktisk og lite
elegant (og dessutan måtte eg
installera spesiell programvare
på datamaskina mi for å få det
til å verka). Den nye løysinga er
rask og lett å finna fram i, og det
aller meste av det som har vore
sendt er tilgjengeleg lenge etter
sending. Ei side laga spesielt for
moderne fjernsyn med innebygd
nettlesar ser ut til å vera på veg.
NRK har laga eit fint produkt, slik vi
er vane med. Men kva hender
dersom produktet er for godt,
og dette vert den nye måten alle
ser fjernsyn på? Ei utfordring er
sjølvsagt å få sjåarane til å velja
det dei ikkje trudde dei likte: På
Spotify kan du høyra klassikarane frå ungdomsskulen omatt
og omatt, på radio møter du iallfall av og til musikk du ikkje har
høyrt før. Ei anna side av saka er
kva det gjer med nynorskprosenten, som NRK fekk ros for i førre
spalta mi. Om heile kanalstrukturen bryt saman, korleis skal vi
då krevja ein viss del nynorsk av
alle sendingane?
Det er på ingen måte sjølvsagt kva
som er det gode svaret, og kanskje er vi nøydde til å tenkja annleis enn vi har gjort. Det tekniske
filmformatet NRK no tek i bruk
stør fleire spor for både tekst og
lyd. Alt i dag kan vi velja å skru
teksting av og på. Kanskje føresetnadene for å krevja nynorsk
tekst (og dubb, td. av barneprogram) på heile sendeflata endeleg er til stades?
4
–Det er synd at nynorsken tapte,
men eg er godt fornøgd med at
det var eit såpass stort mindretal
som stemte nynorsk ved skulemålsrøystinga i Nord-Aurdal, seier
leiar i Nord-Aurdal Mållag, Bjørn
Karsrud.
Det store mindretalet viser at
nynorsk også må få ein sjølvsagt
plass på nye Nord-Aurdal barneskole. Det må skje i form av ei
fast nynorsk parallellklasse på alle
trinn. Eg har tillit til at politikarane
i Nord-Aurdal kommune vil legge
til rette for det, seier leiar i NordAurdal mållag, Bjørn Karsrud.
Resultatet etter oppteljinga
av røystinga 23. mai viste at 36
prosent stemte for nynorsk og 64
prosent for bokmål.
–Eg trur at eg har det store
fleirtalet i kommunen med meg
i dette. Vi har fått mange tilbakemeldingar frå folk om at det bør
vera undervisning både i bokmål
og nynorsk på den nye skulen på
Fagernes, også frå bokmålsfolk.
Ingen meiner på fulle alvor at nynorsken skal raderast fullstendig
vekk frå kommunen. Men dette
betyr at det må brukast nok ressursar for å sikre at nynorskklas-
sene får eiga undervisning i alle fag,
bortsett frå gym og handverksfag.
– Ein frammøteprosent på 10,8
prosent er skuffande. Det møtte
opp færre nynorsktilhengarar enn
vi hadde rekna med. Vi fekk mange
kommentarar i forkant om at kommunestyret måtte vurdere fritt der-
som det vart låg valdeltaking. I mållaget meiner vi at resultatet av ei folkerøysting uansett må respekterast.
– Eg trur at mange har tenkt at i
byen Fagernes må dei ha bymål som
skulemål, seier Bjørn Karsrud.
– Men då har dei gløymt at nynorsk skrifttradisjon og valdresdialekt
er ein viktig del av valdresidentiteten.
Og dessutan ligg nynorsken tett opp
til valdresmålet. Vi har eit skriftmål
som gir god støtte til valdresmålet,
seier Karsrud.
Bjørn Karsrud meiner at det også
er mange faktorar som peikar i positiv lei for nynorsken.
Utkastet nedprioriterer sidemål
Ulike kompetansemål
Framlegget går ut på å stilla
andre kompetansekrav i sidemålet enn i hovudmålet. Dette
var også noko Utdanningsdirektoratet ynskte i deira
no velkjende brev frå i vinter.
Dei gjorde framlegg om at ein
skulle skriva «I skriveopplæringen skal elevenes hovudmål prioriteres». Den setninga
er ikkje med i utkastet, men
fleire stader i utkastet skil ein
likevel.
Etter tiande trinn skal ein
«mestre formverk, ortografi,
setningsbygning og tekstbinding på hovudmålet», medan ein i sidemålet berre skal
«mestre sentrale regler i formverket og uttrykke seg med
et funksjonelt ordforråd i et
bredt utval sjangere». Utkastet tek til orde for å setja bok
og nynorsk på dagsorden alt
på barnetrinnet, men kravet
til skriftleg kompetanse kjem
som i den noverande læreplanen ikkje før på ungdomsskulen.
Avslutta opplæring
Vidare tek læreplangruppa til
orde for å avslutta sidemålsopplæringa etter Vg2. Etter det
året skal elevane kunna «skrive
drøftinger, utgreiinger og andre fagartikler på hovedmål og
sidemål». Men så er det slutt.
Under kompetansemåla for
Vg3 står det ikkje eit ord om
korkje hovudmål, sidemål eller
nynorsk.
Dette er på linje med det
«Forum for norskfaget» konkluderte med i sin rapport.
Forumet meinte at «konsentrasjon om sidemålsopplæring på Vg2 gjev meir tid og
betre høve til å konsentrera
seg om skriftleg hovudmål på
Vg3, noko som ikkje minst er
Korleis ein skal prøvast i faget, er
uklårt. I den gjeldande læreplanen er dette spesifisert. «Forum
for norskfaget» var klår på at
framlegget om å avslutta sidemålsopplæringa etter Vg2, måtte
fylgjast opp med ein obligatorisk
eksamen i sidemålet, pluss at det
måtte vurderast om ein måtte ha
ein eigen samla standpunktkarakter.
Utdanningsdirektoratet var
langt ifrå så oppteken av vurdering i sidemålet. Dei ville berre
viktig for elevar med nynorsk
som hovudmål».
ha sidemål som trekkfag i Vg3. I
utkastet som no ligg føre, står det
«Vurdering i faget: Forslag utarbeides separat».
Kjartan Helleve
Inga vurdering
Framlegget understrekar likevel nedprioriteringa. Vg2 skal
framleis innehalda mykje meir
enn berre sidemålsopplæring,
men timetalet blir ikkje auka.
I Vg3 legg ein opp til meir enn
femti timar meir norskundervisning enn året før. Men då
altså utan sidemålsundervisning.
vi halde fram med. Både næringsliv
og enkeltpersonar har sett verdien av
å marknadsføre seg på nynorsk. Og
nynorsken og valdresdialekten er ein
viktig del av valdresidentiteten, seier
Karsrud.
Pressemelding Nord-Aurdal Mållag
Alle får noko dei ikkje vil ha
Læreplangruppa som Utdanningsdirektoratet
har sete ned, har kome med eit utkast til ny
læreplan. Sidemålet skal nedprioriterast.
Utdanningsdirektorat går no
igjennom læreplanane i engelsk, matematikk, naturfag,
norsk og samfunnsfag. Evalueringsarbeidet skal i fylgje
Utdanningsdirektoratet gjera
det enklare for lærarane «å
legge til rette for god progresjon i utvikling av elevenes
grunnleggende
ferdigheter
gjennom hele opplæringsløpet». Til hausten skal dei
endelege framlegga ut på
høyring, og dei endelege læreplanane skal takast i bruk i
skuleåret 2013–2014.
Alt no har det kome utkast
til nye læreplanar. Læreplangruppa i norsk har teke arbeidet sitt seriøst. Frå alle baugar
og kantar har det kome kritikk
for at læreplanen i norsk har
vore for ambisiøs. Særleg sidemålsopplæringa har fått så
hatten passar, og denne kritikken ser det ut til at læreplangruppa har lytta til.
–Nynorsken har hatt eit stort oppsving som bruksmål i Valdres dei siste
åra. Og for tre-fire år sidan vart jo valdresmålet kåra til den mest populære
dialekten i Norge. Dette er eit godt
grunnlag å bygge vidare på. NordAurdal mållag arbeider for nynorsk
og valdresdialekt året rundt. Det skal
[email protected]
Påtroppande leiar Vebjørn Sture
i Norsk Målungdom er ikkje særleg nøgd med utkastet til ny læreplan i norsk.
– Alle får
noko dei ikkje vil ha,
seier Sture.
– Kompetansemåla
i dette utkastet samsvarer berre
med
den
uhaldbare situasjonen me har
i dag. Det vil ikkje forandre på
noko. Sjølv om der er usemje om
vegen vidare, er alle samde om at
noko må gjerast. Då er det forunderleg at læreplanutkastet i praksis sementerer status quo.
– Kva er det verste?
– At ein senkar kompetansemåla for sidemålet. Det er mange
elevar med nynorsk som hovudmål som meistrar bokmålet betre. Desse elevane kan godt ende
opp med å velje bokmål som hovudmål, sidan det vil gjere skulekvardagen betre. Framlegget er
stikk i strid det med den omsorga
for elevar med nynorsk hovudmål som departementet og «Forum for norskfaget» har lagt for
dagen. Resultatet vil bli det stikk
motsette av det dei ser for seg.
Vil ha tidlegare start
– Men er det rimeleg å tru at
ein skal kunne greie å opparbeide seg lik kompetanse i hovudmålet og sidemålet?
– Ja, dette utkastet senkar
lista for elevane. Men det er ikkje lista som ligg for høgt. Problemet er at elevane ikkje får lov
til å ta nok fart. Det har tidlegare
blitt signalisert at sidemålsundervisninga skulle ta til tidlegare.
Men den einaste skilnaden frå
den gjeldande læreplanen er at
barneskuleelevane skal bli introduserte for nynorsk og bokmål
tidlegare. Det er ikkje godt nok.
Nynorsk må bli definert som ei
grunnleggjande ferdigheit. Om
dei meiner alvor om å lage læreplanar som skal leggje opp til at
dei grunnleggjande ferdigheitene
skal fylgje elevane gjennom heile
skulegangen, så nyttar det ikkje
å kome dinglande med skriftleg
sidemålsopplæring ein gong i niande klasse. Det har me prøvd i så
mange år, og ingenting tyder på at
det fungerer, seier Sture.
Mållagsleiar Håvard B. Øvregård meiner det er vanskeleg å seie
noko om framlegget som heilskap
før ein får sett korleis vurderinga i
sidemål skal gå føre seg.
– Det viktigaste manglar. Det
ser ut som læreplanutvalet legg
opp til å avslutte sidemålsopplæringa etter Vg2. Dette samsvarar
også med det «Forum for norskfaget» skreiv i sluttrapporten sin.
Om så er, så må i det minste ein
obligatorisk sidemålseksamen på
plass. Men dette gjev ikkje framlegget noko svar på, seier Øvregård.
Kjartan Helleve
[email protected]
Tredjeutkastet til ny læreplan er allereie ferdigskrive
Då Utdanningsdirektoratet publiserte
andreutkastet til ny
læreplan i norsk, var
tredjeutkastet alt
skrive.
Berre innBlikk: – Publiseringa av utkasta er først og
fremst for å ha opne prosessar
undervegs, slik at alle kan følgje
arbeidet til læreplangruppene,
seier Eli Karin Flagtvedt i Utdanningsdirektoratet. Foto: Jannecke Sanne
I vinter intervjua Norsk Tidend divisjonssjef Erik Bolstad Pettersen i Utdanningsdirektoratet om arbeidet med
læreplanane.
Han sa då læreplangruppa
skulle leggje fram utkast undervegs og at målet var «å få til
eit ordskifte, få fram alternative vurderingar og få motførestillingane mot det som ligg
føre. (…) Vår jobb er å sørgje
for at faglege innspel kjem inn
i prosessen. Det er ingen fare
for at dette skal bli ein lukka
prosess. Så det er all grunn til
å tru at fagleg relevante synspunkt vil kome fram og dei
vil bli høyrde og handsama på
adekvat vis».
Innspel frå sine eigne
Etter det Norsk Tidend forstår,
er ikkje denne prosessen så
open likevel. Då andreutkastet til ny læreplan vart publisert på direktoratet sine heimesider i slutten av mai, var
tredjeutkastet alt ferdigskrive
òg. Det vil seie at eventuelle
faglege innspel til arbeidet må
kome frå direktoratet si eiga
responsgruppe.
Divisjonsdirektør Bolstad
Pettersen nemnde denne
gruppa i det same intervjuet,
og lista opp Lesesenteret, Skrivesenteret og Nynorsksente-
ret som medlemmer. Alle er
direktoratet sine eigne organ.
– Vi er opptekne av det offentlege ordskiftet og at alle
skal få seie kva dei meiner om
læreplanane, seier Eli Karin
Flagtvedt, avdelingsdirektør
for læreplan i Utdanningsdirektoratet.
– Men dette må skje i den
formelle høyringa til hausten.
Publiseringa av utkasta er
først og fremst for å ha opne
prosessar undervegs, slik at
alle kan følgje arbeidet til læreplangruppene.
– Er det berre dei faglege
innspela frå responsgruppene
som vil bli høyrde i denne delen av arbeidet?
– Utkast til justerte læreplanar frå læreplangruppene
skal liggje på udir.no, slik at
Norsk TideNd Nr. 3 – 2012
alle interesserte kan følgje med
på i kva retning endringane går.
Vi tek sjølvsagt imot dei innspela
vi får, men samtidig er vi er opptekne av at dette ikkje skal oppfattast som ei formell høyring. Forslag til nye læreplanar blir sende
på høyring hausten 2012. Då vil
alle som ønskjer det, kunne kome
med innspel.
Uunngåeleg
– Kvifor vart ikkje dette utkastet
publisert samstundes med at
det vart sendt til responsgruppene?
– Det er Kunnskapsdepartementet som fastset læreplanane
som no skal justerast. Før vi publiserte andreutkastet, måtte vi
orientere departementet om i kva
retning endringane går. Samtidig
jobba læreplangruppene vidare
med andreutkastet. I praksis blir
det derfor uunngåeleg at læreplangruppene ligg litt framfor utkasta som blir publiserte.
– Kvifor er ikkje vurdering/eksamensordningar i norsk teke med
i dette utkastet? Vil det kome i det
utkastet som skal ut på høyring i
haust?
– Utdanningsdirektoratet arbeider med ulike modellar for
vurderingsordningar i norsk. Dei
blir ferdige og sende ut på høyring hausten 2012 samtidig med
læreplanen i norsk.
Kjartan Helleve
[email protected]
Etiti titititititi tititi tititititititititititititititititititititititititititititititift
Itititititititititititititi: Stitiffffffffffffffffffffffffffff
frå dei andre slæreplangruppene som har
vore i arbeid, ikkje fått kome med eit konkret framlegg om korleis elevane skal vurderast. Difor har dei truleg kome med eit
endeleg framlegg som inneheld fleire moglege måtar å setje karakter på. Så blir det
opp til direktorat og departement å kome
med eit endeleg framlegg.
Dette er å leggje lokk på prosessen,
meiner Vebjørn Sture, leiar i Norsk Målungdom. Han reagerer kraftig på det han
oppfattar som ein feig arbeidsmåte.
–Utkast nummer tre, som kom i sommar, sa nett som dei andre utkasta ingenting om vurdering i faget. Det er ein feig
måte å vri seg unna debatten om vurderingsformer. Dersom læreplanrevisjonen
skal ha demokratisk legitimitet, kan korkje
direktoratet eller statsråd Halvorsen leggje
lokk på karakter- og eksamensspørsmålet
på denne måten. Det burde vere ein heilt
sjølvsagt del av den generelle læreplandiskusjonen, seier Sture.
Foto: Kjartan Helleve
Utdanningsdirektorat vil sende eit ferdig
framlegg til ny læreplan i norsk til Kunnskapsdepartementet 1. oktober. Men fyrst i
november blir det kjent korleis direktoratet
og departementet ser føre seg at elevane
skal vurderast i faget.
– KD skal handsame planen før han vert
sendt ut på høyring, sannsynlegvis i siste
halvdel av november, seier Bente Heian i
Avdeling for læreplan i Utdanningsdirektoratet.
Moti titititititititititititititititititititititititititititititi
tititititititititititititititititititititititititititititititititititititititi
titititititititititititititititititititititititititititititititititititititititititititi
titititititititititi
tiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffi
ffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffiffi
5
Norsk TideNd Nr. 3 – 2012
Faksimile frå Norsk Tidend 3-2012
Høyrer ikkje på innspela
Han er heller ikkje synleg imponert over
det faglege innhaldet i tredjeutkastet.
– For det fyrste er utkastet så å seie ein
kopi av andreutkastet, og det legg såleis
opp til den same brutale nedskjeringa av
sidemålet. Ei av dei få endringane som er
gjort frå andreutkastet, er at nedprioriteringa av sidemål blir uttrykt spesifikt i fø-
ning for Garborgsenteret. Me er
trygge på at folk kjem til å nytta
oss, interessa for Arne og Hulda
Garborg er så visst ikkje gått av
moten. Og sameksistensen med
Time bibliotek og kafé Garborgstova er med på å skapa eit levande senter, seier Johansen.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
remålet for faget. Med andre ord: Det skal
frå no av vere ein målsetnad i seg sjølv at
elevane ikkje meistrar sidemålet sitt skikkeleg. Dette rimar mildt sagt dårleg med
Kristin Halvorsens valløfte om å betre sidemålsopplæringa, påpeikar Sture.
– For det tredje er den tidlege sidemålsoppstarten framleis totalt fråverande. Ei
av dei største ulempene med dagens sidemålsordning er at elevane ikkje får lære sidemål før på ungdomstrinnet. Den opplæringa burde starta mykje tidlegare, medan
ungane har større evne til å lære språk, og
færre språklege fordommar – til dømes i
fjerde klasse. Tidleg oppstart har dei testa
med hell på Våland skole i Stavanger, noko
vi påpeikte då andreutkastet kom i mai.
Men direktoratet er tydelegvis ikkje interessert i å høyre på konstruktive innspel.
Det lovar ikkje godt for den komande høyringsrunden, meiner Sture.
KJARTAN HELLEVE
[email protected]
5
Seks tilskipingar
Gebursdagskalas: Språkåret vonar at dette vil vere den store
massemønstringa for språkmangfald, i tillegg til at det naturlegvis er
200-årsdagen til Ivar Aasen. Språkåret 2013 tek ansvaret for å samkøyre to større arrangement; i Oslo
og i Ørsta/Volda. I tillegg ynskjer ein
lokale markeringar over heile landet.
6. oktober
Kampanjebil: Kjernen i målreisa er ein bil
som har rom til både folk og materiell.
Han blir også dekorert slik at han er synleg langs vegen.
Kva skal vi gjera? Målet er at mållaget og
nynorsken skal bli synleg dei stadene bilen stoggar. Ambisjonsnivået vil vera ulikt
for dei ulike stoggestadene, til dømes:
Levera ting / helsa på: Bilen inneheld
mykje informasjonsmateriell som ein kan
dela ut, og til ulike målgrupper. Barnehagar er ein naturleg stoggestad, og kanskje
vi kan ha med ei gåve og møta styraren
eller ei avdeling. Ein kan også vitja skuleklasser eller skular, og då høver det godt å
ha ein målungdom med i bilen. Ordføraren eller oppvekstsjefen er også personar
vi gjerne møter – og då gjerne med både
ein bodskap og ei gåve frå Mållaget.
Kvardagsstand: Bilen er full av nytt materiell og ting som er fine å dela ut. Rullebanner gjer markeringa meir synleg, og er
ein sjølvsagt del av pakka. Kan henda
bilen kan ha med seg spel som til dømes
pilkast, ballkasting og dialektprøver? Skal
vi samla inn dialektord – eller på ny samla
inn Noregs vakraste ord?
Superlaurdag: Om lokallag vil laga noko
særskilt, kan ein lyfta standen med noko
meir, til dømes ein gjest. Det kan vera ein
artist eller forfattar, ei lokal dansegruppe
eller noko. Kaker, bollar og brus.
Kveldsopplegg: Dette er det lokallaga
sjølve som lyt laga til. Det kan vera kultursete, opplesing, forfattarkveld, besøk på
ungdomsklubben eller anna. Stafettsjåførane kan vera til stades med materiell og
gjerne seia nokre ord.
Materiell på turneen: Til møte med kommunane lagar vi ei informasjonsmappe
som kan innehalda til dømes framlegg til
målbruksplan, råd om korleis organisera
målarbeid i barnehagane, kva som finst
av nynorsk opplæringsmateriell for
innvandrarar og tankar om tiltak for å
hindra målbyte. Til møte med skular og
barnehagar har vi alt mykje materiell.
Bilen skal innehalda publikumsvenleg
materiell av ymse slag. Det skal vera
ting som kan delast ut og ting som gjer
markeringa synleg.
Heile året: Det er kjekt om lokallaga skipar til
noko gjennom HEILE 2013. Både i Garborgåret 2001 og i hundreårsjubileet til Noregs
Mållag i 2006 laga mange lokal- og fylkeslag flotte markeringar.
Kristiansand onsdag 2. januar 2013, på dagen
hundre år etter at Det Norske Teatret hadde si
aller første framsyning nettopp i Kristiansand.
Det blir laga ei eiga opningsframsyning som
er slik at ho også kan framførast på Det Norske Teatret seinare i jubileumsåret. Det blir
ope for allmenta. Opningsframsyninga blir
kombinert med mottaking.
5. august
NYNORSKSTAFETTEN 2013
Opning: Språkåret blir opna i Kilden i
2. januar
Språkåret 2013 har peika ut
seks basistilskipingar i løpet
av året. I tillegg har dei om lag
hundre tilskipingar som andre
har hovudansvar for, men der
Språkåret vil vere meir eller
mindre involvert i gjennomføringa.
Folkefest Det Norske Teatret
hadde første framsyninga i Oslo i
Teatersalen ved Hotell Bondeheimen
6. oktober 1913. Det utløyste uro og
gateslagsmål over ei heil veke. Dagen
vert markert med folkefest i Oslo
sentrum mellom Det Norske Teatret,
Teatersalen til BUL i Oslo, Kristian IVs
gate og Rosenkrantz gate.
Ei reise i målsak
Neste år er det 200-årsjubileum for Ivar Aasen. Markeringa heiter Språkåret 2013,
og Noregs Mållag set i gang
eit av dei mest omfattande
fellesprosjekta mellom lokallaga og sentrallekken nokon
gong.
– Vi ynskjer å syna fram nynorsken og
målsaka på ein positiv og slagkraftig måte.
Gjennom nynorskstafetten vil vi treffa
born, elevar, lærarar, ordførarar, barnehagetilsette, næringslivsleiarar, foreldre
og journalistar og mange fleire. Vi vil gje
dei eit positivt inntrykk av nynorsken og
målsaka. Målet er òg å inspirera nynorskbrukarane til å vera stolte språkbrukarar
og å få fleire til å bruka meir nynorsk enn
i dag. Vi ynskjer å vera til stades over heile
landet, nett slik Ivar Aasen reiste rundt.
Difor melde ideen seg om ei målreise tidleg, fortel Gro Morken Endresen, dagleg
leiar i Noregs Mållag.
– Vi har laga eit opplegg der sentrallekken kjem med ein kampanjebil fylt
med informasjons- og aksjonsmateriell
og med ein aktivist bak rattet. Oppmodinga og utfordringa til lokallaga er å leggja til rette for markering av året på kvar
stoggestad gjennom landet, smiler Gro
Morken Endresen.
Vår tids målreise
I Språkåret skal vi feira Ivar Aasen som
laga eit nytt skriftmål på grunnlag av målføra i Noreg. Ivar Aasen reiste ut på fleire
reiser for å dokumentera dialektane. I
2013, 200 år etter at han vart fødd, er det
Noregs Mållag og dei lokale mållaga som
skipar vår tids målreise.
–Aasen gjekk mykje av strekningane, fekk skyss med kjerre
eller med ein båt undervegs.
Han var innom halvparten
av dagens kommunar og
alle fylke unnateke Finnmark. Skulle vi følgja reiserutene hans heilt nøyaktig,
såg vi at vi fekk mange utfordringar. Så denne gongen
blir det ei reise i vår tid. Vi vil leiga ein bil i
nær ti månadar og køyra på kryss og tvers
i Noreg, fortel Gro Morken Endresen.
Førebels utrekningar tilseier at bilen vil
ha køyrt over 12 000 kilometer når vi er
ferdige med arbeidet. Aasen gjorde fleire
turar frå 1842 til 1868, og reiste vel 4000
kilometer.
125 stoggestader
– Vi planlegg førebels 125 stoggestader
over heile landet. Vi startar i Ørsta 28.
januar 2013 og endar opp på Hjelmeland 20. juni. Då tek vi ein sommarpause
fram til oppstart att 20. august på Stord,
og siste besøket er planlagt i Flekkefjord
16. oktober. Då har vi reist gjennom alle
fylka våre frå sør til nord, fortel Gro Morken Endresen. Dette blir anten besøk på
dagtid, kveldstid eller laurdagsbesøk. Ho
fortel at det er heilt opp til kvart enkelt
lokallag å fylla desse stogga på målreisa
med eit godt innhald.
– Dette er eit skikkeleg dugnadsprosjekt. Vi er heilt avhengige av at lokale
målfolk får til gode avtalar og opplegg på
kvar plass. Og så trur vi også at dette vil
vera eit godt høve til å få god pressedekning lokalt, seier ho.
– Kva er det Noregs Mållag sentralt bidreg med på denne målreisa?
– Vi stiller med ein kampanjedekorert
bil, materiell til utdeling/stand og minst
éin person. Denne personen blir
også med på møte med
kommunen, skulebesøk, barnehagebesøk, bibliotek-
besøk, stand, bedriftsbesøk eller på kulturkveld. Dessutan leikar vi med idear til
tevlingar, kåringar eller anna vi kan ha
som eit gjennomgangstema alle stadene.
Den beste ideen gjennomfører vi, og vi
tek gjerne imot innspel!
Lokallaga viktige
– Kva forventningar har de til lokallaga?
– Vi vil gjerne at lokallaga tenkjer ut
gode idear til kva dei vil bruka oss til når
vi kjem på besøk, sjølv om vi også kan
koma med ynske om kva vi skal gjera. Dinest er det viktig at lokallaget tek på seg
å laga avtalar og opplegg i god tid, både
med dei vi skal møta og med pressa. For
å gjera denne målreisa mogleg er vi glade
om lokallaga kan skaffa privat overnatting til oss som reiser. Og nett det trong
nok også Ivar Aasen når han reiste rundt.
– Kva om det ikkje det høver å gjera
noko akkurat den dagen bilen passerer?
– Bilen og dei som køyrer rundt skal
likevel greia å gjera fornuftig målarbeid,
men det blir i mindre målestokk. Dessutan er det sjølvsagt fullt høve for laga til
å markera seg gjennom heile året – det
må for all del ikkje bli slik at laga skrinlegg
planar fordi det ikkje passa å gjennomføra dei akkurat den dagen vi er på plass.
HEGE LOTHE
[email protected]
Kanhende slik?
Skisse: Kjartan Helleve
Kristofer Uppdals røyst
Dei fleste har vel opplevd kor rart det er
å høyre opptak av si eiga røyst, kor
forskjellig ho verkar på lydbandet frå
det inntrykket ein har av henne når
ein sjølv talar. I romanen Besøket av
Stig Sæterbakken går hovudpersonen
igjennom ei djup eksistensiell krise
etter å ha vorte konfrontert med eit
slikt opptak frå ungdomsåra: Har han
verkeleg, heile denne tida, høyrdest så
tåpeleg ut for omverda? Ein gong Tor
Ulven høyrde seg sjølv på band, skal
han ha reagert med utropet: «Velsignet være oppfinnelsen av skriften!»
Men når no skrifta eksisterer parallelt
med moderne lydopptaksteknologi,
vil naturleg nok sume freista kom-
6
frå kjellaren
ved Erlend Skjetne
binere dei to, i bandinnspelingar av
høgtopplesingar av skrivne tekstar; til
dømes dikt. Eg kan styre meg for slike Ei røyst frå grava, kunne ein tilføye ... Dei
spirituelt interesserte har kanskje lese
framføringar. Eit dikt kan vera slåande
historier om bandopptak frå natuvakkert på trykk, men bli teatralsk
ren, av fuglesong eller kva det måtte
og arte seg som aldeles framandt idet
vera, som tilfeldig skal ha fanga inn
einkvan les det opp og ikler det ei
kviskring midt i villmarka, mennesanna røyst enn den ein som lesar har
kelege røyster som visstnok ikkje kan
hatt i sitt eige hovud. Jamvel om det er
tilhøyre andre enn dei daude. Då er
forfattaren sjølv som les det, er faren
det utvilsamt meir å hente hjå Uppdal,
den same.
som vitterleg òg er daud, men som
nådde langt i forståinga av livet. To av
Når dét er sagt, oppdaga eg eit unnatak no
dikta det finst innspelingar av, er av
nyleg: Eg fekk høyre Kristofer Uppdal
hans finaste og utvilsamt òg viktigaste:
lesa nokre fåe av sine eigne dikt, og
«Bloddrope-trall» og «Ved altareldette var verkeleg inkje vonbrot. Det
den». Dei er skrivne ganske samstunvar tvert imot ei røyst i perfekt avdes, kring 1920, men dei syner oss på
stemt samvirke med orda sine.
ulik måte korleis Uppdals lyrikk strir
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
6. desember
6. november
Verdskonferanse: Universitetet i Tromsø har teke på seg å prøve å
gjennomføre ein verdskonferanse om
språk, delvis etter mønster av Arctic
Frontiers, som kryssar grensa mellom
fagmiljø og politikarar. Universitetet i
Tromsø 6.–8. november 2013. I tillegg
til kveldsprogram på Kulturhuset og
Hålogaland Teater.
Avslutning:
Språkåret vert avslutta i Ivar
Aasen-tunet i Ørsta den 6. desember.
Håper på løyving
i statsbudsjettet
Regjeringa legg fram sitt forslag til statsbudsjett i oktober. Kulturdepartementet fekk i mai ein oppdatert
søknad om midlar frå Språkåret. Språkåret har søkt om
17 millionar frå Kulturdepartementet, og førebels er
det ikkje avklart kor mykje departementet ynskjer å
setje av til denne feiringa.
HURRA!
200-årsfeiringa
til Ivar Aasen
blir ein språkfest.
Språkåret 2013 i emning
– Eg trur vi har eit kollektivt dårleg sjølvbilete av det norske språket, seier Inger Johanne
Sæterbakk, dagleg leiar
i Språkåret.
– I staden for å vera stolte av
språkmangfaldet vårt, er vi heller
litt flaue over det. Det håpar eg vi
greier å gjera noko med i Språkåret, seier ho.
Neste år inviterer ho heile Noreg til å feira og diskutera språk.
Når Språkåret er over, håpar ho
at vi kan diskutera språk med
større kunnskap og forståing enn
tidlegare. Det er Nynorsk kultursentrum i Ørsta som på oppdrag
frå Kulturdepartementet har fått
i oppgåve å driva Språkåret 2013.
Bakgrunnen er at det neste år er
200 år sidan Ivar Aasen blei fødd,
og 100 år sidan Det Norske Teatret opna.
– Det blei bestemt at vi skulle
lyfta det opp til noko større enn
det som har med nynorsk å gjera,
og det tenkjer eg er svært rett.
Både landsmålet og Det Norske
Teatret byggjer på ein idé som
handlar om språkleg og kulturelt mangfald. Eg trur det er fint
å trekkja ei linje frå den gongen
og fram til i dag og markera heile
den norske språksituasjonen
med utgangspunkt i det nynorske, seier Sæterbakk.
– Stor interesse
Sæterbakk har inntrykk av at det
er stor interesse for språk og for
Språkåret.
– Vi opplever at dei fleste er
svært opptekne av språk – kanskje utan at dei heilt veit det
sjølve. Gjennom Språkåret ønskjer vi å gjera folk meir medvitne
og gje dei meir kunnskap om den
norske språksituasjonen, som
SPRÅKÅRET 2013
◆ 5. august 1813 vart Ivar Aasen
fødd i Ørsta. Han laga eit nytt
skriftmål på grunnlag av målføra som vart kalla landsmål,
seinare nynorsk. Han tykte det
var ille at eliten såg ned på
folkemålet og bondekulturen.
Han ville at målreisinga skulle
auka den språklege og kulturelle sjølvtilliten i allmugen.
◆ Nynorsk kultursentrum har
styringsansvaret for Språkåret. Ivar Aasen vert feira med
eit språkår for det norske
språkmangfaldet – ei raus og
inkluderande feiring av den
norske språkrikdomen.
◆ Inger Johanne Sæterbakk er
tilsett som dagleg leiar. I tillegg
får ho med seg prosjektsekretær Bente Lothe Eldholm og
ein produsent.
◆ Kontakt: Inger Johanne Sæterbakk, prosjektleiar, tlf. 958 00
060 / 70 04 75 94, e-post: inger.
johanne.saterbakk@aasentunet.
no
KLAR: Dagleg leiar Inger Johanne Sæterbakk er klar til å feira mål og meiFoto: Margunn Sundfjord/NPK
ning i 2013.
på mange måtar er unik og meir
mangfaldig enn dei fleste kjenner
til.
Ho minner om at vi i tillegg til
to skriftspråk i norsk, har fleire
statlege minoritetsspråk, teiknspråk og mange nye språk som
er med på å utvikla det norske
språket. Det siste tiåret har rundt
200 språk vore i bruk i den norske
kvardagen.
Større forståing nynorsk
– Målbyte frå nynorsk til bokmål er eit stort problem blant
med livet, for livet, i ei kontinuerleg
rørsle mellom høgt mot og djupt
tungsinn. «Bloddrope-trall» handlar
om ungdomsåra, om våren i menneskelivet, som «spelar gjennom alle
rørslur, / frå hjarta, til den solbrende
lugg, / til fingrar som kjæler, / til
fot-blad som trampar takten.» Men
livskrafta er forgjengeleg: «Det er vår
/ ein gong i eit år, / ein einaste stutt,
men festleg vår.» I den konstateringa
ligg sambandet mellom «Bloddropetrall» og det dystrare, meir introverte
«Ved altarelden»: Sistnemnde dikt er
eit nake sjølvoppgjer, ein konfrontasjon mellom skrivaren og hans eiga
fortid, det som er forspilt, alt det
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
ungdom. Kjem Språkåret til å
gjera det lettare å halda på nynorsken?
– Eg håpar det. Språkdebatten i dag handlar ofte om ressursbruk. Språk blir sett opp mot
eldreomsorg. Det blir heilt feil.
Gjennom Språkåret håpar eg vi
kan diskutera språk på eit høgare
nivå, seier Sæterbakk. Ho trur
meir kunnskap kan gje folk auka
forståing for nynorsk.
– Det handlar om å lyfta blikket litt, ikkje berre fokusera på
eigne kjensler. Sjølv om folk ikkje
han gjorde feil og som ikkje lenger
kan gjerast opp att: «Levde eg ikkje som eg skulde, / so var det alltid
eiga skuld. / Eg visste nok betre, men
let skure.» Uppdals røyst er spesielt
godt eigna til å formidle ei slik svart
kjensle, som likevel verkar vital fordi
ho ber denne illusjonsfrie trassen i
seg: «[E]g er straffa – til gagns. / Alle
voner er tekne frå meg. / Og straffa
held fram, blodsyg meg. / Og eg luter
hovudet under slaga. / Lat slaga falle!
/ Det er mest som ei lindring å kjenne
straffa.» Merk korleis setningane her
ikkje er delte opp av lineskift, slik
dei ofte er i lyrikk; kvar verseline er
ei eining slutta med punktum, som
likar å skriva nynorsk fordi dei ikkje var flinke til det på skulen, har
det ein større verdi, seier Inger
Johanne Sæterbakk. Sjølv er ho
halvt nordlending og halvt trønder og skreiv den første teksten
sin på nynorsk i Ivar Aasen-året
1996.
Prosjektplanen for Språkåret
er på over hundre sider og inneheld arrangement for eit heilt
år, landet rundt. Kor mykje som
kan setjast ut i livet, kjem mellom
anna an på statsbudsjettet.
– Vi veit ikkje kor mykje pengar vi får, men vi har søkt om 17
millionar kroner.
– Kva gjer de viss de ikkje får
så mykje?
står på eigne bein nærast som ei erklæring, ein maksime, med den same
gjennomgangsmelodien som eit
anna, smått legendarisk Uppdal-sitat:
«Publikum gjev eg fan i. Bry deg sytten um kva andre seier, ver deg sjølv
um det så ber lukt i heite helvete.»
Såleis les han òg, Uppdal, så uforstyrreleg. Han har ei mørk, tolmodig
og langsam røyst. Det blir sagt at
språket hans er tungt, vel fyrst og
fremst grunna dialektord og visse
neologismar. Men er ein interessert i språk, er det berre ei gledeleg
utfordring å freista forstå det vide
ordtilfanget hans, og bileta er enkle
– Vi har seks basisarrangement som skal vi skal gjennomføra, og der er vi alt komne langt i
planlegginga, seier Inger Johanne
Sæterbakk. I tillegg er det planar
om fleire hundre andre aktivitetar og arrangement rundt om i
landet i samarbeid med ulike institusjonar og organisasjonar.
– Eg er oppteken av at vi skal
finna ein balansegang mellom
det artige og det viktige. At vi
skal våga å ta debattar, ikkje berre
leika oss, seier Sæterbakk.
Fyrste frist
Tidleg i november legg Språkåret
fram ein førebels programplan –
programpostar som Språkåret lagar heilt åleine, eller saman med
andre.
– Dei som vil vera med der,
må senda informasjon til oss seinast 15. oktober. Gjerne lenge før,
seier Sæterbakk.
– Vi vil ha med oss flest mogleg organisasjonar og institusjonar frå ulike miljø til å laga eigne
arrangement i Språkåret 2013.
Engasjementet er stort, og mange
har gode idear om korleis dei vil
bidra i feiringa av året. Vi ønskjer
framleis å få med oss fleire medspelarar frå alle språkmiljø. Om
de har eit godt prosjekt eller ein
god idé, er det kjekt om de tek
kontakt.
Opnar eigen nettstad
Tre firma på Vestlandet, Austlandet og i Nord-Noreg er inviterte
til å laga framlegg til grafisk profil
for Språkåret 2013.
– Den ferdige profilen presenterer vi i oktober. Då opnar
vi også nettstaden for Språkåret
2013.
MARGUNN SUNDFJORD, NPK/
HEGE LOTHE
og klåre. Føyer ein den malmfulle
bassrøysta hans til det blodig alvorlege meiningsinnhaldet, blir
resultatet kanskje likevel ein smule
«tungt», i positiv forstand: Heile uttrykket har truverdet til ein som har
levd lenge og opplevd mykje, og som
difor har mykje å meddele. Men like
lite som han prøver å orsaka seg sjølv,
talar han med hovmodig autoritet:
Triumfen hans ligg i den store roa
han aldri tapar, ikkje eingong når han
nådelaust ærleg utleverer seg sjølv og
nederlaga sine.
7
Blir ikkje arbeidslaus
Arnfinn Muruvik Vonen, direktør i Språkrådet, blir neppe arbeidslaus med det fyrste:
Språkstatus 2012 syner
at det er nok å gjere
for å nå dei ambisiøse
språkpolitiske målsetnadene i Noreg.
– Den norske språkstoda er
mangslungen, og det er mykje
ulikt ein kan leggje vekt på. Men
dersom eg skal trekkje fram to
særleg positive funn, vil eg for det
fyrste peike på at det er ein del
positive trekk for måljamstellinga
i Noreg: Det går rett veg med
målbruken på statlege nettstader,
i tillegg til at det skjer positive ting
mellom anna i NRK, seier Vonen.
– Det andre som er særleg
positivt er at ei ny haldningsundersøking syner at nordmenn er
meir kritiske til bruk av engelsk
i reklame. Mykje av arbeidet til
Språkrådet handlar om å skape
betre haldningar, og vi er glade
for at nettopp haldningane er i
endring på dette feltet. Språkrådet er sjølvsagt ikkje mot engelsk,
men vi er mot unødvendig bruk
av engelsk i Noreg, som til dømes
i reklame retta mot nordmenn.
Dette er kanskje òg det mest
overraskande funnet i Språkstatus 2012: Ein skulle kanskje tru at
reklamefolk var ekspertar i å gje
folk det dei vil ha, men på dette
feltet er dei tydelegvis i utakt med
folk flest.
Tredje gong
For tredje gong legg Språkrådet
fram ein språkstatus-rapport, og
dette er ein del av oppfølgingsarbeidet etter stortingsmeldinga
Mål og meining. Gjennom 136
sider blir breidda i det norske
språklandskapet analysert og
kommentert. Vonen finn nok av
arbeid å ta tak i:
– Noko av det eg er mest uroa
over, er det store presset frå engelsk i ein del sektorar, og kanskje
aller mest universitets- og høgskule-sektoren. Vi ser at engelsk
blir stadig meir nytta som undervisningsspråk i høgare utdanning.
Dette heng sjølvsagt saman med
internasjonaliseringa av heile sektoren, men vi trur òg manglande
medvit om språkpolitikk er noko
av forklaringa. Universitets- og
høgskulelova har fått ein ny paragraf, der det heiter at «[u]niversiteter og høyskoler har ansvar for
senter og opplæringstilbod. Så
kampen er ikkje tapt! Vi ser òg
at det er store utfordringar for
kvensk, mellom anna knytt til høg
gjennomsnittsalder hjå dei som
bruker språket. Og sjølv ikkje
nordsamisk er heilt trygt, jamvel
om stoda sjølvsagt er langt betre
her enn for dei mindre språka.
– Kan vi leve med det dersom
språk døyr ut i Noreg?
– Det vil vere eit nederlag for
Noreg som språkleg medviten
nasjon. Og vi bør hugse på at det
diverre ikkje er så lenge sidan sist
det skjedde; pitesamisk var inntil
relativt nyleg i bruk i Noreg. I dag
er det utdøydd som bruksspråk,
og stoda er òg alvorleg for pitesamisk i Sverige.
Teikn i tida
Travel: – Mykje av arbeidet til Språkrådet handlar om å skape betre haldningar, seier direktør i Språkrådet, Arnfinn
Foto: Jens Kihl
Muruvik Vonen.
vedlikehold og videreutvikling av
norsk fagspråk». Det at fagmiljøa
sjølve har ansvaret for terminologiarbeid på deira felt er både nytt
og viktig, og Språkrådet samarbeider no med Universitets- og
høgskulerådet for å sjå på korleis
dette kan organiserast i praksis,
fortel språkrådsdirektøren.
Han er glad for at stadig fleire
universitet og høgskular får eigne,
språkpolitiske retningsliner, men
samstundes peikar han på konklusjonen frå Språkstatus 2012:
«Språkpolitiske retningslinjer
som vert vedtekne ved dei enkelte
lærestadene, ser ut til å verta nedprioriterte eller forsvinne heilt i
dei sentrale strategidokumenta til
dei same institusjonane.»
Gjennom lov til siger?
Ein klassisk konflikt i alt språkarbeid står mellom dei som ønskjer å
lovfeste forbod, påbod og rettar, og
dei som meiner naudsynte samfunnsendringar kan kome som eit
resultat av haldningsarbeid. Språkstatus 2012 skisserer ulike løysingar for ulike felt. Til dømes kommenterer Språkrådet at «sidan
programvare ikkje er omfatta av
parallellitetskravet i opplæringslova, manglar ofte ressursar på nynorsk». Når det kjem til norsklærarane, er det derimot lagt særleg
vekt på dei negative haldningane
som dominerer hjå ein del lærarar.
– Vi kan ikkje endre samfunnet gjennom lovgjeving åleine,
meiner Vonen. Men, legg han til:
– Utan eit godt lovverk står vi
svakare, til dømes innanfor haldningsarbeid. Sjølv trur eg den
viktigaste nyvinninga på lovfeltet
kjem til å vere ei allmenn språklov. Ho vil forankre det språkpolitiske arbeidet i Noreg, noko eg
meiner er viktig. Det er Kulturdepartementet som har ansvaret
for framdrifta i dette lovarbeidet,
og mitt inntrykk er at dei arbeider
godt med spørsmålet.
Målbyte
– Språkstatus 2012 slår fast at
«mest helvta av nynorskelevane
har bytt hovudmål frå dei byrjar i 1. klasse til dei går ut frå
vidaregåande skule». Kva skal vi
gjere med dette?
– For det fyrste er det eit problem at mange tek dette til inntekt
for at nynorsk ikkje er populært
eller viktig, og at fråfallet i seg
sjølv gjev nynorskhatarane rett.
Nynorsk er verdifullt i samfunnet vårt. Eg trur ein viktig grunn
til at mange skuleelevar byter til
bokmål er at dei flyttar til eit bokmålsdominert område, til dømes
når dei byrjar på vidaregåande.
Dei opplever at nynorsk høyrer
til i heimbygda, men «tek skikken
der dei kjem».
– Eg er glad for at vi har fleire
miljø som arbeider med dette,
og ikkje minst har den såkalla
«Valdres-undersøkinga» – Målstreken – vore viktig for å gje oss
ny informasjon. Det er veldig bra
med ei undersøking som går i
detalj på språkvala barn og unge
gjer: Om vi ikkje forstår kva som
skjer, er det vanskeleg å gjere
noko med det, påpeikar Vonen.
– Mykje av nedgangen i nynorsk som skulemål kan nok forståast i ljos av demografi og urbanisering. Og med ein nedgang på
eit par promille i året er jo ikkje
nynorsk akkurat det verst stilte
språket i verda. Med om lag ein
halv million kvardagsbrukarar er
nynorsk mellom dei større språka
internasjonalt, og nedgangen er
ikkje spesielt radikal. I tillegg har
nynorsken eit ganske godt vern
gjennom den nasjonale språkpolitikken, som har til føremål å
styrkje nynorsk. Og ikkje minst
er nynorsk kulturelt sett veldig vital, noko som sist blei peika på av
Kjartan Fløgstad i kronikken «Eit
sant mirakel» i sommar.
Eitt bein i grava
– Det går altså relativt bra med
nynorsk. Men kva språk i Noreg
er nærast å døy ut?
– Både sørsamisk og lulesamisk er svært alvorleg truga.
Heldigvis har ein teke tak i situasjonen, med mellom anna språk-
Teiknspråk er eit språk som ligg
hjartet til Vonen nært.
– Eg er glad for at språkmeldinga gav norsk teiknspråk ein
skikkeleg status. Ein konsekvens
av dette er at vi i Språkrådet har
fått eit særleg ansvar for teiknspråk. Vi ser at dette er eit felt
der haldningane hjå nordmenn
flest er for dårlege, og mykje av
arbeidet vårt handlar om å tilby
grunnleggjande informasjon og
gjere teiknspråk synleg. Forståinga av teiknspråk er nok betre i
språkmeldinga enn i ein del andre offentlege dokument, meiner
språkrådsdirektøren, og utdjupar:
– Norsk teiknspråk blir ofte
framstilt som eit spesialpedagogisk verkty på individnivå, og
ikkje eit eige språk. Eg meiner
Språkåret 2013 bør hjelpe majoriteten i Noreg til å skjøne kva
teiknspråk faktisk er for noko.
Språkåret 2013
– Neste år feirar vi Språkåret
2013. Kva er den store utfordringa for samfunnet vårt på
veg inn i dette året?
– Det er framleis ei stor mistru til fleirspråk i dette landet.
Språkåret 2013 bør gje nordmenn
kunnskap om den norske og internasjonale
fleirspråksstoda,
og ikkje minst syne fram språkmangfaldet. Vi treng meir medvit om dette: Det er plass til fleire
språk, både på individ- og samfunnsnivå, og alle språk er like
viktige og uttrykksfulle på sitt vis
– jamvel om dei ytre sett er heilt
ulike, avsluttar Arnfinn Muruvik
Vonen.
Jens Kihl
[email protected]
Språkstatus 2012
◆ Språkstatus 2012 tek for seg
tilstanden for språk og språkbruk på ulike samfunnsområde.
Språkrådet gjev ut ein slik statusrapport kvart år. Det språkpolitiske ansvaret til Språkrådet
gjeld no òg teiknspråk, og i år
har Språkstatus for første gong
brei omtale av situasjonen for
norsk teiknspråk.
◆ Språkstatus 2012 viser mellom
anna at:
l nynorskdelen i barne- og
ungdomskanalen NRK Super
vart dobla frå 2010 til 2011.
l nynorskversjonen av Wikipe-
8
dia har auka prosentvis dobbelt
så mykje som bokmålsversjonen sidan 2011.
l annankvar nynorskelev har
bytt hovudmål frå dei byrjar på
barneskulen til dei går ut frå
vidaregåande skule.
l det kan sjå ut til at folk er leie
av engelsk i reklame og marknadsføring i Noreg og ynskjer
meir bruk av norsk på desse
områda.
l det er ein tendens til at store
statsåtte selskap ynskjer å kopla
seg fri frå dei språklege pliktene
dei har i Noreg.
l språkpolitiske retningslinjer som vert vedtekne ved
universitet og høgskular, ser ut
til å verta nedprioriterte eller
forsvinne heilt i dei sentrale
strategidokumenta til dei same
institusjonane.
l sosiale medium vert bruka
meir og meir i det norske samfunnet, og sannsynlegvis skjer
det språklege endringar der
som gradvis kjem til å få fotfeste også utanfor desse media.
l det er framleis altfor få internasjonalt fastsette standardar
som vert omsette til norsk.
l det er ofte personar med
mangelfull kompetanse om
teiknspråk som vurderer om
barn skal få rett til opplæring i
og på teiknspråk.
l det trengst betre ordbøker for
romani og kvensk.
l vi veit for lite om kor godt skuleungdom faktisk skriv nynorsk
og bokmål som sidemål og
hovudmål.
l Språkrådet får stadig fleire
klagar på brot på mållova.
l mange statstilsette ser ut
til å trenga grunnleggjande
opplæring i nynorsk, men etterspurnaden etter nynorskkurs
er ikkje så stor som behovet
tilseier.
◆ Språkbanken er etablert og
under oppbygging og skal gje
språkressursar til utvikling av
norskspråklege produkt og
tenester.
◆ Kvart fjerde år skal Kulturdepartementet leggja fram for Stortinget ei melding om språk, som
skal byggja på dei årlege statusrapportane frå Språkrådet.
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
Ægir Bryggeri
Ægir Brenneri
Konsert: Lars og Ola Bremnes
27. OKTOBER
19:00: Festivalmiddag i Flåmstova
Restaurant – med Ægir frå staup
, til kniv og gaffel! Historiar
og taffel, til
– sanne og usanne – overraskingar.
23:00: Konsert med Lars og
Ola Bremnes
Andre godbitar:
OM / F
RUKO
ST:
f rå k r
,- pp
615
• Bokbad med Brit Bildøen
• Eventyr og segner – gamle
forteljingar i ei ny tid – Ove Eide
Program: www.nynorskelitteraturdagar.no
Foto: Thor
Ægir Bryggeri & Pub
OKTOBER – DESEMBER
OPE KVAR DAG FRÅ KL. 18.00
Smårettar, middag og 3 rettar øl og mat meny.
Nye menyar.., nye øltypar…
Velkommen!
Foto:
mat pr
at .no
Br ødreskif t
Julebord,
øl- og akevittsmaking
FRÅ 30. NOVEMBER ➝
Sviggum Design
Weeke
nd
oktob tilbod
desem er –
ber 20
12:
R
Akevitten vår er klar til jul.
Vi tilbyr ølsmaking og
akevittsmaking for
grupper.
Nynorske Litteraturdagar, 26.–28. okt.
Foto: Martin Bremnes
var kåra til «årets bryggeripub» tre år på rad,
og starta i 2011
• Tradisjonelt julebord i Flåmstova Restaurant, eller
Ægir 5-rettar selskapsmeny i tråd med vår matfilosofi – det skal vere Ægir øl i og til maten.
• Ølsmaking og akevittsmaking i Ægir Bryggeri.
Pris julebord: Frå kr 575,- pp.
Foto:
T: 57 63 20 50 | [email protected] | www.flamsbrygga.no
Thor Br
ødresk
ift
Nynorskprisar til journalistar
Firda-journalist Katrine Sele og kultur- og
debattredaktør Hilde Sandvik i Bergens
Tidende fekk begge Kulturdepartementets
nynorskpris for journalistar for i år. Prisen
vart delt ut under Dei nynorske festspela i
Ørsta, fredag 29. juni.
Katrine Sele er opphavleg bokmålsmen-
Prislønte: Journalist
Katrine Sele i Firda og kulturog debattredaktør Hilde Sandvik i
Bergens Tidende har fått
Kulturdepartementets nynorskpris for journalistar 2012.
Foto: Bent Are Iversen / Firda
– Takk
og lov for
Tone Damli!
Lovprisinga kjem frå hovudanker i kveldsnyheitene i TV 2 og prisvinnar, Arill Riise.
Saman med Ingvild Bryn, programleiar i
Dagsrevyen i NRK, deler han tittelen Årets
nynorskbrukar 2012.
Prisen vart delt ut under Dei Nynorske
festspela og blir sedd på som ein svært gjev
pris fordi han kan delast ut blant alle yrkesgrupper og utøvarar som brukar nynorsk,
og ikkje journalistar spesielt.
Nynorsk som kvardagsspråk
– Dei unge treng gode førebilete dei kan
sjå opp til og kan identifisere seg med, sa
Arill Riise til NPK før utdelinga.
– Om ein skal kunne halde på sin eigen
identitet, treng ein nokon som brøytar veg
og kan synleggjere at det er greitt å bruke
sitt eige språk på sosiale medium som både
Twitter og Facebook. Difor er nettopp populærkulturen så viktig for at det nynorske
språket skal leve vidare i dag, seier Riise og
nemner også namn som Odd Nordstoga,
festspelkunstnar Egil Olsen og Vassendgutane i same kategori som Tone Damlie.
– Det er fantastisk å sjå og høyre Garden stå og syngje «Gud signe vårt dyre
fedreland» på Slottsplassen når kongen
og dronninga fyller 75 år og jubilerer. Like
flott er det når Herborg Kråkevik leier jubileet ved Operaen, kringkasta ut til heile det
norske folk, på nynorsk. Men vi kan ikkje
berre bruke nynorsken til 17. mai og når vi
skal pynte oss, det viktigaste er at vi brukar
nynorsk i kvardagen.
DEI NYNORSKE FESTSPELA
◆ årleg feiring av den nynorske
skriftkulturen
◆ feira 20 år i 2012
◆ 100 medarbeidarar og frivillige
avvikla 46 arrangement med meir
enn 100 utøvarar
◆ årsbudsjett på 1,8 millionar kroner
◆ I Språkåret 2013 blir Dei nynorske
festspela arrangerte 27. – 30. juni
Sjølvsensur
Ingvild Bryn var samd med den tidlegare
kollegaen sin, som ho framleis omtalar
som ein «NRK-ar».
– Det er trist at enkelte driv sjølvsensur. Eg trur vi alle går rundt og er redde for
kva andre seier og meiner, og det er difor
mange sluttar å bruke nynorsk i kvardagen.
Eg har sjølv opplevd fleire tilfelle der «nynorskfolk» skriv på bokmål i ulike private
samanhengar sjølv om dei kjem frå Voss,
Ryfylke eller Sunnmøre. Eg trur det er
fordi dei er redde for at andre forventar at
dei skal skrive på bokmål viss dei til dømes
er styreleiar i eit burettslag i Oslo og skal
sende ut informasjon til alle som bur der,
eller om det er lærarar som skriv e-post til
foreldra i klassen. Det er så trist! Om nynorsken skal overleve, må vi bruke språket
vårt i alle samanhengar, sa den profilerte
nynorskbrukaren Ingvild Bryn engasjert.
Normert nynorsk
Sjølv har dei to prisvinnarane aldri vore i
tvil om dei skulle bruke nynorsk som yrkesspråk.
– Eg brukar nynorsk først og fremst
fordi eg kjem frå Voss og fordi det er språket mitt. Det er identiteten min, forklarar
Bryn om det naturlege valet.
Ho fortel at overgangen frå vossadialekten til normert nynorsk som yrkesspråk i
NRK ikkje var så vanskeleg fordi dei to formene ligg nært kvarandre i utgangspunktet.
– Det har vore, og er, ein styrke i yrket
vårt å bruke normert nynorsk som yrkesspråk, seier Riise. (NPK)
10
Hjelp til song: Festspeldiktaren
Arne Moslåtten bad om hjelp frå
publikum til å lage nye melodiar. Foto: Karoline Riise Kristiansen / NPK
neske, men har som allsidig nyheits- og
kulturjournalist i lokalavisa Firda i Sogn og
Fjordane vorte «eit godt døme på at bokmålsfolk kan bli gode nynorskbrukarar
– om dei vil, kan og må», skreiv juryen om
den første prisvinnaren.
– Språket hennar er enkelt og godt å
Songen – eit
Dei gode songane vart hylla
då direktøren i Nynorsk kultursentrum opna Dei nynorske festspela.
Ottar Grepstad samanlikna årets festspeldiktar Arne Moslåtten med verdsstjerna
Leonard Cohen.
– Songskaparen frå Montreal og musikkjennaren frå Gol seier det som trengst
om det litterære underet som gode songar
er: Vi blir ikkje kvitt dei, og etter kvart veit
knapt nokon kvar dei kom frå.
Nokre av dei mest kjende songskattane
i landet vårt er forfatta av Ivar Aasen, og
under opningstalen fortalde Grepstad om
tekstforfattaren og perfeksjonisten Ivar
Aasen som brukte lang tid på arbeidet sitt
og endra på både strofer og innhald før han
var nøgd.
– 12 år brukte Ivar Aasen på å lage
«Nordmannen», diktet som blei allsongen
om Noreg. Ikkje noko anna dikt arbeidde
han meir med enn dette, fortalde Grepstad.
Og han heldt fram:
– Songen kom altså før den skrivne litteraturen. Dei fleste på jorda har songane,
men langt frå alle har bøkene. Å feire songen er difor å feire grunnlaget for all litteratur og opne for nye reiser dit dei gode
songane kjem frå, sa Grepstad. (NPK)
Musikalsk
festspel
– For eit publikum, var
den klare tilbakemeldinga
frå fleire utøvarar under Dei
nynorske festspela.
Eksklusive: Ingvild Bryn frå NRK
og Arill Riise frå TV 2 deler prisen Årets
nynorskbrukar 2012. Prisen er eit eksklusivt trykk av Arne Nøst og 40 000
Foto: Karoline Riise Kristiansen / NPK
kroner. Publikum set pris på breidda i det faglege
tilbodet, og både lokale og tilreisande veit
dei får opplevingar på Festspela som dei ikkje får andre stader. Billettsalet auka med
21 prosent. Færre gjester og større satsing
gjer at Festspela likevel endar med underskot i 2012.
– Vi har ei breidd i det faglege tilbodet som er ganske unik, med både litteratur, musikk, samtalar, utstillingar og
teater. Styrken og særpreget vårt ser ut til
å vere kombinasjonen av program med
svært ulikt kunstnarleg og fagleg innhald
for mange målgrupper, og som publikum
berre kan oppleve her, seier programansvarleg Åshild Widerøe.
Song i mange former
Festspeltemaet «Songen» gav festivalen eit
anna særpreg i år, med fleire musikalske
opplevingar, songar i mange sjangrar og
viktige samtalar om kva som gjer ein songtekst god.
Som i fjor var Ivar Aasen-tunet hovudarena under Dei nynorske festspela, men i
alt var det arrangement også på 11 andre
scener i Volda og Ørsta. Widerøe legg vekt
på at det er viktig å vere tilgjengeleg for
alle. – Dei nynorske festspela har mellom
anna ein klar sosial profil på billettprisane
og fleire gratisarrangement som inkluderer
breitt, seier ho.
– Eg er svært takksam for måten eg har
blitt motteken på av publikum. Innsatsen
til dei frivillige er unik, og frå min ståstad
har gjennomføringa vore prikkfri, oppsummerte festspeldiktar Arne Moslåtten
under Aasen-stemnet søndag. Moslåtten
er først og fremst kjend som tekstforfattar
og musikar i Hellbillies, men fekk vise fleire
sider av seg sjølv under Festspela.
Fleire kroner
Billettsalet auka med 21 prosent frå i fjor til
513 000 kroner brutto i år, medan gjestetalet enda på om lag 5100.
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
lese, ho arbeider med det og har utvikla
sin eigen tydelege «signatur». Det er lett
å kjenne att det Katrine Sele har skrive,
meinte juryen, som har vore leidd av NRKjournalist Gry Molvær.
For Hilde Sandviks del trekte juryen
mellom anna fram korleis ho har skapt eit
rom for kommentarstoffet sitt i dei sosiale
media, og dermed også eit rom for nynorsken.
– Hilde Sandvik er ein uredd debattant,
som går til åtak utan nåde når det trengst,
og som gjer klart og tydeleg greie for argumenta sine. Ho bruker gjerne personlege
anekdotar for å belyse viktige saker og
skriv ofte nære og gripande kommentarar
som er til inspirasjon for samkjensla i oss,
meinte juryen om henne.
Med seg i juryen har Gry Molvær hatt
kommentator Tom Hetland i Stavanger Aftenblad og forfattar Olaug Nilssen. Magni
t litterært under
Øvrebotten, leiar for NRK Nynorsk mediesenter, har vore sekretær for juryen. Kulturdepartementet oppretta nynorskprisen
for journalistar i 2004. Blant dei tidlegare
vinnarane er Linda Eide, Astrid Brekken og
Njord. V. Svendsen, som fekk prisen i fjor.
(NPK)
– Gjer det
vanskelegare
for nynorsken
Kringkastingssjefen i NRK skulle ønskt
det var mindre valfridom i den nye språknorma og refsar Språkrådet.
Hans Tore Bjerkaas meiner valfridomen i den nye språknorma gjer det vanskelegare for nynorsken å overleva. Det gjorde
han klart i ein samtale med kulturredaktør
Hilde Sandvik i Bergens Tidende under
Dei nynorske festspela.
– Dei burde ha gjort nokre djervare val,
heldt han fram.
Bakgrunnen for utspelet er dei nye utfordringane språket vårt møter i kvardagen gjennom til dømes sosiale medium.
– Den største utfordringa norske journalistar har kvar dag, er å ha eit aktivt, direkte språk som ikkje er øydelagt av kjeldene. Dei må ha gode, berande setningar,
sa han.
Ny generasjon – nytt språk
Dei beste: Opningskvelden hadde vi det nest best besøkte arrangementet nokonsinne med Hellbillies i Hamneparken i Ørsta, fortel Gaute Øvereng, dagFoto: Kjell Arne Steinsvik
leg leiar i Aasen-tunet. – Fleire gratisarrangement som har
vore godt besøkte tidlegare, regna vekk
i år. I tillegg hadde vi færre arrangement
totalt og færre arrangement med eksterne
arrangørar.
Opningskvelden hadde vi det nest best
besøkte arrangementet nokonsinne med
Hellbillies i Hamneparken i Ørsta, men
der burde likevel vore dobbelt så mange
betalande, seier dagleg leiar i Aasen-tunet,
Gaute Øvereng.
– Omsetninga i kafeen og butikken i
Ivar Aasen-tunet var svært god, og kostnadene har vore under kontroll, seier
Øvereng. Førebels rekneskap er klar i
september, og det er venta å ende med eit
underskot. – Dette viser kor viktig det er
at vertskommunane er sterkare inne på tilskotssida, seier Øvereng.
(Nynorsk Kultursentrum)
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
Ei brukarundersøking som NRK har gjort,
syner at det er blant menn i aldersgruppa
til Bjerkaas at ein finn overvekta av dei
som til dømes ikkje aksepterer dialektbruk
i NRK.
– Desse meiningane høyrer altså til
ein generasjon som er på veg ut. Ein må
akseptera det norske mangfaldet. Og den
oppveksande generasjonen som kjem til
no, dei høyrer til noko nytt, ei anna verd.
Dei har ny kunnskap og høyrer til verdsmangfaldet og har andre meiningar også
om språket vårt og korleis det skal vera.
Dei hektar seg ikkje opp i om dialekt blir
brukt i staden for normert språk.
– I tillegg gjer sosiale medium, tekstmeldingar og den utviklinga som skjer no,
at det normaliserte språket vil koma under press. NRK vil gjera det vi kan for å ta
vare på det normaliserte språket, det er det
ingen tvil om, men eg tør ikkje å svara på
kvar grensegangane skal gå over tid.
Bjerkaas meiner Språkrådet og språkfolk burde vore flinkare til å fastsetja normer og innskrenka valmoglegheitene både
for nynorsk og bokmål.
– Det som blir utfordringa med dei
mange vala, er at det ikkje finst noko reelt
val for dei som skal bruka det. Det blir ikkje
lenger ei rettleiande norm. Den slekta som
veks opp, blir forvirra over dette.
Kringkastingssjefen meiner at Språkrådet hadde gjort ein betre jobb om dei
hadde gitt pedagogar og NRK ei klarare
norm å handla etter.
– Språkrådet har skusla bort ein sjanse
for nynorsken med den siste normeringa,
avslutta Hans Tore Bjerkaas. (NPK)
Kritisk: Kulturredaktør Hilde Sandvik i Bergens Tidende stilte kritiske spørsmål til kringkastingssjef Hans Tore Bjerkaas og NRK om dialektbruk under samtalen i Aasentunet. Foto: Karoline Riise Kristiansen
11
Slår eit slag for nynorsken
Solfrid Vestli ved Stjørdal bibliotek og
mållagsentusiast Lars Moa vil slå eit slag
for nynorsken kvar månad framover frå
hausten.
Mållaget i Stjørdal har fått 50 000
kroner frå Fritt Ord. Pengane skal dei
bruke saman med biblioteket til å
fremje nynorsk litteratur.
– Heilt fantastisk at søknaden vår
vart godteken, smiler Lars Moa.
Han er sekretær for det lokale
mållaget i Stjørdal og prosjektleiar for
satsinga «Ivar Aasen kjem til Stjørdal».
NØGDE:
Solfrid Vestli frå
biblioteket i Stjørdal og mållagsleiar Lars Moa.
Foto: Jan Erik Sundøy
Nynorskentusiastane tel eit tjuetals
personar. Stiftinga Fritt Ord har plukka
ut prosjektet til Mållaget og biblioteket
i Stjørdal som eit av 46 litteraturprosjekt
som no får pengestøtte. Fritt Ord har
gjeve tilsegn om 50 000 kroner i støtte
til Mållaget si satsing i Stjørdal.
Totalbudsjettet for satsinga er på
80 000 kroner. Ved sida av Fritt Ord skyt
også Mållaget i Stjørdal og biblioteket
inn pengar. Prosjektet skal vise breidda
i nynorsk litteratur.
– Målet vårt er å lage eitt litteratu-
rarrangement i månaden på biblioteket, seier Lars Moa.
Planen er å starte allereie i haust.
– Vi ønskjer å presentere fleire sider
av nynorsk litteratur. Gjerne med band
til Trøndelag, seier Lars Moa.
Han meiner Mållaget har mykje å ta
av. På arbeidsplanen står både nynorske biografiar, romanar, lyrikk, viser og
songar, sakprosa og bøker for born og
ungdom.
Det konkrete innhaldet er ikkje
klart enno. Men Mållaget ønskjer å vise
bibliotek
Biblioteka som formidlings
I fem år har Stiftinga
Fritt Ord satsa på litteraturformidling gjennom folkebiblioteka. I
sommar delte dei ut 2,2
millionar til nynorskprosjekt.
I vår lyste Fritt Ord ut tilskot til
formidling av nynorsk litteratur
i norske folkebibliotek. Stiftinga
mottok 93 søknader og har vedteke å stø prosjekta til 46 søkjarar. Til saman blir det delt ut 2,2
millionar kroner, fordelt på tiltak
over heile landet.
Tilskota er ein del av Fritt Ord
si satsing på folkebiblioteka, og
dette var femte gongen dei lyste
ut midlar. Tidlegare har det vore
sett fokus på finanskrisa og på
formidling av lyrikk, i tillegg til to
opne utlysingar. Totalt har Fritt
Ord delt ut ti millionar kroner til
formidling av litteratur med biblioteka som arena.
– Grunnen til at me landa på
formidling av nynorsk som tema
denne gongen, er sjølvsagt Språkåret og Aasen-jubileet. Samstundes er det også eit ynske om å stø
arbeidet for å styrkja det språklege mangfaldet som me har her
til lands, seier Oskar Kvasnes hjå
Stiftinga Fritt Ord.
Fem mållag
Søknadene har kome både frå
biblioteka, frå organisasjonar
og nokre få frå privatpersonar. I
fylgje Kvasnes er det fem mållag
som har fått stønad, anten åleine
STIFTINGA FRITT ORD
●
●
●
BREITT: – Mitt inntrykk er at dei ulike tilskiparane har tenkt nytt og litt utanom den vanlege jubileumsfeiringa, seier
Foto: Kjartan Helleve
Oskar Kvasnes hjå Fritt Ord.
eller i samarbeid med andre. Han
er imponert over kreativiteten
hjå søkarane.
– Mitt inntrykk er at dei ulike
tilskiparane har tenkt nytt og litt
utanom den vanlege jubileumsfeiringa. Det er tenkt breitt, både
når det innhald og sjanger. Dessutan er det fleire av søkjarane
som har arbeidd med formidling
av nynorsk litteratur i mange år,
og som me har stødd tidlegare.
Til dømes fekk Osterøy bibliotek
pengar både i 2008, 2010 og no
igjen med prosjektet som kunne
ha vore laga til akkurat denne utlysinga.
– Det er ei god geografisk spreiing blant dei som har fått tilskot?
– Ja, og det er noko me arbeider for. Ikkje berre geografisk,
men også at prosjekta har ulike
målgrupper. Litt av tanken bak
denne satsinga er å styrkja biblioteka som formidlingsarena.
Det er berre å sjå på suksessen til
Litteraturhuset i Oslo og det dei
har fått til. Mange små stader er
eit bibliotek også eit litteraturhus.
Målet vårt er å stimulera biblio-
teka til å vera litt meir offensive.
Det ser ein også i desse søknadene. Mange har søkt om pengar
til meir enn berre éi tilskiping, dei
har tenkt større og laga ein heil
programserie.
Ei allmennyttig stifting som
arbeider for å «verne om og
styrke ytringsfriheten og dens
vilkår i Norge, særlig ved å
stimulere den levende debatt
og den uredde bruk av det frie
ord».
Delte i fjor ut 77,3 millionar
kroner til ulike prosjekt.
Delte i sommar ut 2,2 millionar
kroner til nynorskprosjekt i folkebibliotek.
sidan hadde me særskild vekt på
dokumentarfilm. Men sjølv etter
at me slutta med den satsinga, så
kjem det stadig inn nye søknader.
No veit ein at det er råd å søkja
pengar hjå oss. Så om me no
skulle slutta med denne særskilde
satsinga på biblioteka, så er håpet
at det også i framtida skal koma
inn søknader til slike prosjekt.
– Også frå mållag?
– Ja, gjerne. Det har ikkje
kome veldig mange søknader til
oss frå mållag før dette prosjektet, men kan henda det
blir meir i framtida.
– Er de plaga med
mange søkna-
Døropnar
– Vil de lukkast med denne
satsinga?
– Ja, det trur eg. No er det ikkje sikkert om desse spesifikke
utlysingane vil halda fram, men
det er jo fritt fram å søkja pengar
hjå oss heile året. For nokre år
DESSE PROSJEKTA HAR FÅTT STØTTE FRÅ STIFTINGA FRITT ORD:
❍
❍
❍
❍
❍
❍
Bergen Offentlige Bibliotek, «3x3x3
NYNORSK»
Liv Brita Brodal, forteljarframsyning
om Hulda Garborg – liv og dikting, med
visning i bibliotek på Vestlandet
Deichmanske hovedbibliotek, «Nynorsk i 140! Nynorske twitternoveller –
#Nynov»
Deichmanske Bibliotek, Stovner filial,
«Hva med å framsnakke litt nynorsk?»,
eit ungdomsopplegg i samarbeid med
Rommen skole
Drammensbiblioteket, «Litteraturuka
på nynorsk»
Førde bibliotek, «Oktober i Nynorskens
skog»
12
❍
❍
❍
❍
❍
❍
Fylkesbiblioteket i Akershus, «Nynorskblomar», formidling av nynorsk
samtidslitteratur for barn og unge under
Litteraturfestivalen i Akershus 2013
Grimstad bibliotek, «Grimstad barnebokfestival satsar nynorsk i 2013»
Hamar bibliotek, «Språkuka»
Hareid kommune, «Språket i Hareid til
nye generasjonar»
Haugesund folkebibliotek, «Les!
Nynorsk – Én uke med formidling av
nynorsk språk gjennom musikk, poesi
og fortelling»
Hemsedal folkebibliotek, «Lyder du
til ord med begge øyro», tiltak for barn
og vaksne i samarbeid med Hemsedal
mållag
❍
❍
❍
❍
❍
❍
❍
Hå folkebibliotek, «Nynorsken og
Jæren. Forfattaren og bygda. Gjensidig
språkleg påverknad»
Inderøy bibliotek, «Her ser (j)eg fagre
fjord og bygder»
Lillesand folkebibliotek, nynorsk
forfattarbesøk i biblioteket
Longyearbyen folkebibliotek, KunstPause Svalbard 2012 – «Før og nå»
Lørenskog bibliotek, «Kvifor skal ungdom i Lørenskog lese nynorsk?»
Bergljot Kaslegard Nordal, poesi-slam
på nynorsk, i samarbeid med Ål bibliotek
Meland bibliotek, «Nynorsk prosa og
poesi – bare prosaisk?»
❍
❍
❍
❍
❍
Meretes språktjenester
(Merete Bratsberg Aae), «Kryp
inn», opplevingshelg for
alle aldrar, i samarbeid med
Kristiansund Folkebibliotek
Nord-Fron bibliotek, markering av Norsk Barneblad
125 år, allsongkveld, forfattarbesøk og Språkåret 2013
(kr 35 600)
Norsk Forfattersentrum, «Bli
med meg heim!/Boade mielde
ruoktut!»
Norsk Forfattersentrum Sørlandet, turné med Edvard Hoem i
Vest-Agder
Nærøy folkebibliotek,, «Torvald Sund
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
fram biografien om Jon Leirfall når han
kjem i haust. Forfattar er historikar Kjell
Håve frå Stjørdal. Også forfattarane
Olav Duun og Kristoffer Uppdal står på
programmet.
– Tronge kår for nynorsken i Stjørdal?
– Det er ingen skulekrinsar som har
nynorsk som hovudmål lenger. Men
kommunen har språknøytral status,
påpeiker Lars Moa.
Han kan fortelje at Mållaget har fått
fleire nye medlemmer den siste tida.
Moa trur det kan kome av diskusjonen
om sidemålet skal kuttast ut som eksamensfag i skulen.
– Den diskusjonen har vore med på
å setje større fokus på nynorsk og gjort
at fleire ønskjer å vere med å jobbe for
målforma, trur Moa.
Mållagsleiaren ønskjer all språkdiskusjon og engasjement for språkkultur
hjarteleg velkommen.
Jan Erik Sundøy, Stjørdalens Blad
sarena
Jubel i Nord-Fron
der som gjeld slike markeringsår?
– Me merkar nok at den og den
forfattaren skal markerast, men
det plagar ikkje oss. Tvert om
er det berre positivt at ein får
ein knagg å hengja det på. Det
gjeld ikkje minst lokalt, både for
tilskiparane og for sjansen for få
eit oppslag i pressa. Sjølv desse
tildelingane har gjort at tilskiparane har kome i avisa. Og
då har tildelingane allereie gjort noko godt.
KJARTAN HELLEVE
Nord-Fron mållag er
mellom dei som kan
juble over tildelingar
frå Fritt Ord.
[email protected]
Biblioteksjef Randi Nordlien Berg
❍
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
og kystkulturen» – eit
nynorsk formidlingsprosjekt i Nærøy og
Vikna
❍ Osterøy kommune,
«KAMP for nynorsk ungdomslitteratur!»
❍ Ringsaker bibliotek, «Hedmarking – je?», i samarbeid med
Klaape Kulturformidling
❍ Ryfylkebiblioteket Forsand,
turné med Arnhild Skre om Hulda
Garborg
❍ Samnanger kommune, «Nynorsk
saman»
Skedsmo bibliotek, forfattarlunsj –
fokus på nynorsk litteratur
❍
❍
❍
❍
❍
Saman med Nord-Fron bibliotek søkte dei om midlar til eit
prosjekt som no har fått 35 600
kroner til ulike tiltak. I tillegg har
dei fått 14 300 kroner frå organisasjonspotten til Noregs Mållag:
– Ja, eg veit det er ein klisjé,
men eg trudde mest ikkje mine
eigne auge, fortel Kleiva om dagen ho opna brevet frå Fritt Ord.
– No kan vi gjennomføre planane så ambisiøst som vi hadde
sett føre oss, og det gler vi oss
veldig til.
– For eit år sidan var det skulemålsrøysting i Skåbu krins her
i Nord-Fron, og nynorsken vann
med klår margin. At nynorsken
fekk såpass mykje støtte gjorde at
vi meinte dette ville vere eit godt
tidspunkt for ein offensiv. Vi ligg
jo i ei randsone for nynorsken,
og er den sørlegaste kommunen
i Gudbrandsdalen der nynorsk
er både skule- og kommunemål,
fortel den røynde målkvinna.
– Prosjektet starta opp no i
haust, og skal vare ut 2013. Eit
viktig mål er å nå ulike aldersgrupper i kommunen. Difor satsar vi på både samling for elevar
på kulturskulen, kveldsarrange-
Skien bibliotek, Hulda Garborg-føredrag, arr. om balladesongarar, markering
av Aasen-året, forfattarkveld og ungdomsskuleprosjekt
Sogn og Fjordane fylkesbibliotek,
turné med Arnhild Skre om Hulda Garborg
Sogndal bibliotek, «Med nynorsken inn
i framtida» (skrivekurs og forfattarbesøk
for unge, debattkveld for vaksne)
Språkfolk og Katta Figurteater Ensemble, formidling av nynorsk dramatikk for
barn, med tekstar av Hulda Garborg og
Rune Belsvik i figurteaterform, i samarbeid med Bergen Offentlige Bibliotek
Stange bibliotek og kulturskole, «Slik
tala vi», debattmøte
❍
❍
❍
❍
❍
❍
ment for vaksne, allsongkveldar,
forfattarmøte og litt av kvart
anna.
– Og ikkje minst reknar vi
med å få med nye folk i mållaget!
Språkåret 2013
Også på biblioteket blei det jubel
då løyvinga var eit faktum. NordFron bibliotek samarbeider med
mållaget om prosjektet, og biblioteksjef Randi Nordlien Berg
har stor tru på at dette er nyttig
arbeid:
– Vi vil vere med på å styrkje nynorsken, og håpar at prosjektet vil gje eit høgare utlån av
nynorskbøker, særleg til barn og
unge. Det er eit mål å formidle
nynorsk litteratur, og gjerne på
litt utradisjonelle måtar, forklarer
Nordlien Berg. Ho fortel at det
var biblioteket som vende seg til
mållaget:
– Vi ønskjer veldig sterkt å
samarbeide med frivillige lag her
i kommunen, og har samarbeidd
med mållaget i fleire år. Dette er
likevel mykje større og meir forpliktande enn det vi har vore med
på tidlegare, meiner biblioteksjefen.
– Dette var ein veldig god start
etter ferien, og på biblioteket ser
vi tildelinga som ei erkjenning av
at vi gjer godt arbeid her på Vinstra, avsluttar Nordlien Berg.
Neste år skal Språkåret 2013 feirast over heile landet, og Noregs
Mållag skal ut på vegen med ein
turnébuss. 6. mars kjem bussen
til Vinstra, og Kleiva og resten
av Nord-Fron Mållag har store
planar:
– Planane er veldig ambisiøse,
men ikkje heilt konkretiserte. Vi
kjem til å ha arrangement heile
dagen og rette oss mot både barn
og vaksne. Vi vil mellom anna arbeide i lag med kulturskulen, og
bakgrunnen for arrangementa
våre vil vere kva Ivar Aasen
gjorde i Gudbrandsdalen.
Ringverknader
Turid Kleiva ser føre seg at alle
tiltaka deira vil
kunne gje ei
rekkje positive
ringverknader:
– Målet vårt
er å auke nynorskgleda og
gje dei som bur
her meir positive haldningar
Turid Kleiva
til språket vårt.
Vi er ein nynorskkommune, og
den identiteten bør styrkjast,
meiner Kleiva.
Stjørdal Mållag, «Ivar Aasen kjem til
Stjørdal»
Trondheim folkebibliotek, «Litterær
stemmerett» (forfattarvitjing)
Tromsø bibliotek og byarkiv, «Nynorsk
Litteratur på SPARK!» – Tromsø Poesifestival 2013
Tysvær folkebibliotek, «Nynorsk litteratur og språk fram i lyset», i samarbeid
med bLEST Litteraturfest
Vaksdal folkebibliotek, Månadens
nynorsk-forfattar 2013
Vestfold fylkesbibliotek, «Vestfold les
nynorsk» – forfattarbesøk og paneldebatt i samarbeid med Horten folkebibliotek, Bakkenteigen mållag og Høgskolen i
Vestfold
❍
❍
❍
❍
❍
❍
Biblioteket
JENS KIHL
[email protected]
Vindafjord bibliotek, «Med dialekt og
nynorsk, ut i verda og heim att!» (kr 27
000)
Voss bibliotek, Jon Fosse-arrangement
Voss bibliotek, «Nynorsk damevår»
Ørland folkebibliotek, føredragsturné
med Idar Lind
Øyer folkebibliotek, «Nye tekstar –
historier frå folkemusikken», i samarbeid
med Mari Skeie Ljones og Camilla Granlien
Ålesund bibliotek, «Nynorsk = bynorsk», eit prosjekt for vidaregåande
skular
13
Forteljar
fortel
Seminaret «Nordlege sivilisasjonar» i
Norilsk. Middag på Patrioten Bistro i Stavanger.
Eit møte på Hotel Gran Diligencas i Veracruz.
Kjartan Fløgstad er attende med ei ny bok.
E
g vil ikkje vasse i pengar, sa den
unge Kjartan Fløgstad då han
vann Nordisk Råds Litteraturpris
i 1978 for boka Dalen Portland.
Difor donerte han pengane til Noregs
Mållag og ynskte at dei skulle gå til arbeid
for nynorsk skulemål. Aftenposten kunne
fortelje at vinnaren hadde reist rett heim
og gått i dekning.
– Det var vel ikkje heilt slik, seier den
vaksne Fløgstad.
– For å vere heilt ærleg, så hadde eg
gløymt at prisen skulle delast ut den
dagen. Så eg hadde fyrst ein avtale med
Arild Nyquist på føremiddagen og ein
middagsavtale på Erlings Kro på Grünerløkka med kona mi. Eg var heimom
etter at eg hadde treft Arild, då telefonen
ringde. Det var Simen Skjønsberg frå
Dagbladet, og han kunne fortelje at eg
hadde vunne prisen. Eg skulle jo vidare,
og sidan det ikkje fanst mobiltelefonar
på den tida, så var det ikkje lett å få tak i
meg. Men så vanskeleg kan det heller ikkje ha vore, for eg var innom Olav Vesaas
i NRK.
– Me gjekk vidare til Halldis etterpå,
før me enda opp med ei feiring på Jaqu-
ets Bagatelle i Bygdøy Allé. Så eg gjekk
ikkje akkurat i dekning.
– Du har sagt i eit intervju at du er nøgd
med å ha klart deg som forfattar utan stipend eller annan stønad. Er det sosialisten
eller vestlendingen som snakkar då?
– Det er nok vestlandet og småbrukarmentaliteten. Du skal klare deg sjølv
og det er ei skam å be om hjelp.
– Så når Aftenposten skreiv at…
– Det handla vel meir om at Aftenposten ville gjenta sine fordomar, seier
Fløgstad.
Rikdom og visdom
Den nye boka hans, Nordaustpassasjen,
er umiskjenneleg Fløgstad. Ho har rikdomen i forteljingar, det leikande språket
og den politiske brodden som er kjennemerka hans. Ho har skildringar frå ei nær
framtid der makt- og samfunnsstrukturar har endra seg, og dei kommersielle
kreftene rår. Ho er også ei historie om
to smågutar som kjem frå kvarandre etter den spanske borgarkrigen, og møter
kvar sin lagnad i Sovjetsambandet og i
Mexico. Og alt spinn rundt og rundt i
hovudpersonen Kjell Kistefoss. Det er
ein slik rikdom, om det så er å vite kva
dag ein serverer komler i Bergen.
– Nja, eg veit ikkje om eg ville kalle alt
visdom, seier Fløgstad.
– Mykje av det kan vel kallast søppelkunnskap, små uviktige detaljar som ein
plukkar opp, og som kan vere viktige i
samanhengen. Eg har nok ei utposing på
hjernen der eg samlar alt slikt. Eg tykkjer
det er kjekt å lese om alt mogleg rart, og
eg tykkjer det er kjekt å gjere seg bruk av
det.
– Alt er vel ikkje søppelkunnskap?
– Nei, det vil seg ikkje seie. Noko kan
eg, og noko har eg opplevd. Eg har t.d.
vore på same seminaret i Norilsk som
Kjell Kistefjell vitjar i boka. Så då skriv
eg jo ut i frå det same som eg sjølv har
sett og opplevd. Slik har eg brukt mange
stader, t.d. Spania og Mexico, der eg kan
dra veksel på mange reiser. Og så er jo
Internett ein botnlaus brønn av tull og
tøys og fakta.
– Boka vekslar mellom å vere ei dramatisk forteljing og det ein kan kalle utleggingar om eit emne. Korleis greier du
denne vekslinga?
– Sjølve forteljinga har eg stort sett
kontroll på. Eg veit kvar eg skal. Men så
dukkar det opp digresjonar og bipersonar som får lov til å halde på med sitt.
T.d. dette med at norsk akevitt tek over
for whisky som statusmarkør. Det tykte
eg var svært morosamt å halde på med
og utbrodere. Det same med tanken om
at hedmarksdialekten har blitt til det
hippaste og mest kule språket i verda,
og at saudiske oljesjeikar ynskjer å lære
seg den. Norskfilologien får ei lysande
framtid. Det er moro, men sjølvsagt også
ein kommentar. Men det er ikkje slik at
eg skil det eine frå det andre. Dette er ein
fiksjon der det inngår lange tankerekkjer.
Det er jo slik me tenkjer. Me har heile
tankar og halve tankar, tilfeldige inntrykk
i ein nokså uoversiktleg straum.
– Blir det mykje å rydde opp i etter at
du har skrive deg igjennom ei slik bok?
– Litt rydding blir det, det skal vere
råd å fylgje med for lesaren. Men eg plar
skrive gjennom alt til slutt, nett for å
passe på at det er ei linje der.
Politisk brodd
Meldingane av boka har prøvd å finne
den politiske bodskapen i boka, og Fløg-
Foto: Kjartan Helleve
stad sjølv er sitert på at kapitalismen
treng ein motstand for å fungere. Vårt
Land smelte like godt til med ein leiar
der dei støtta Fløgstad sin uro for ei meir
kommersiell presse. Eit poeng som finst
i boka, men som forfattaren også hadde
gjenteke i eit intervju.
– Er det litt rart at Vårt Land tek tak i
eit intervju og ikkje i boka?
– Journalistar har ein tendens til å
kjenne igjen sitt eige språk, det ein finn i
sakprosaen. Det andre språket, som ein
finn t.d. i romanar, er litt verre å få grep
om og å kommentere og trekkje konklusjonar ut i frå.
– Vil boka få noka politisk gjennomslagskraft?
– No har boka nett kome, og hausten
er enno ung. Men det er jo slik at det er
enklare å spore gjennomslagskrafta til
saksprosa enn med romanverk. Då kan
ein berre måle spaltemeter. Romanar
fell litt mellom steinane, så ein veit ikkje
kor stor gjennomslagskraft ei bok har
hatt. Av alt det eg har skrive, så er det
den vesle essaysamlinga Loven vest for
Pecos som har sett tydlegast spor etter
seg. Men eg veit ikkje om det er slik at
Kjartan Fløgstad
◆ aktuell med romanen Nordaustpassasjen
◆ har motteke ei lang rekkje prisar,
inkludert Nordisk Råds Litteraturpris
(Dalen Portland, 1978), Nynorsk litteraturpris (U3 i 1983, Det 7. klima i 1986 og
Grense Jakobselv i 2009) og Brageprisen
sin heiderspris (2008).
den var viktigare enn andre bøker eg har
skrive. Samla sett trur eg at romanane
har hatt størst påverknad.
– Men det er få forfattarar som er så
klårt politiske som deg?
– Det er slik at politikk framleis er
eit honnørord, og dei fleste forfattarar
vil nok bruke om det dei skriv, at det dei
skriv, har ei politisk retning. Men utan at
eg kjenner samtidslitteraturen så altfor
godt, så er det nok rett at det er få som
arbeider med så lettkjennelege og klåre
politiske standpunkt som det eg held på
med.
– Så det er du og din generasjon som
held den politiske fana høgast?
– Eg tenkjer ikkje på min generasjon
som ein samla flokk. Me har vore ulike
heile tida. Somme har vore meir politiske
før, somme er meir politiske no. Tidene
skifter. Dei som skreiv politisk på 70-talet
gjorde det i samspel med ein ideologi
som hadde radikale endringar av samfunnet som mål, endringar som den gongen ikkje syntest så fjerne. Men i dag har
ein politisk forfattar ingen slik bakvegg å
lene seg mot. Uansett kva ein meiner om
det som hende i 1989, så er Sovjetunionen vekke, det gamle industrisamfunnet
er stort sett vekke. Det tyder at dei som
skriv politisk i dag, skriv ut i frå ei heilt
anna røynd enn den som møtte oss då
me debuterte rundt 1970.
Nøgd
– Jon Michelet snakka i eit intervju
om at han byrja å nærme seg det han
kunne kalle ein forfattarskap. Gjer du
det?
– Det er det vel best om kritikarane
og kommentatorane svarar på. Men eg
har skrive nesten femti bøker, inkludert
13–14 store romanar.
– Somme vil kalle det ein forfattarskap.
– Mogleg det. Men det var ein som
peika på at bøkene mine heng i hop, at
eg har skrive i to sekvensar. Den eine
sekvensen er Dalen Portland, Fyr og
Flamme og Grand Manilla. I Grand
Manilla ser ein kimen til det som kom i
Grense Jakobselv og i Nordaustpassasjen.
I ettertid ser eg at det stemmer.
– Ligg det då ein kime i Nordaustpassasjen til ein ny triologi?
– Det er ikkje umogleg, men det veit
eg ikkje.
– Er du nøgd med boka?
– Eg er alltid nøgd med det eg har
gjort, på den måten at eg ikkje går attende og flikkar på det. I staden skriv eg
nytt. Der dukkar alltid opp ting eg ikkje
er ferdig med og vil gjere annleis. Men eg
er nøgd med at det vart slik det vart.
– Og er du nøgd generelt?
– Ja, eg har hatt god helse og gode
årsløner heile vegen og har ingen økonomiske problem. Ein journalist frå Dagens
Næringsliv sa det fint. Me snakka om å
greie seg som nynorskforfattar med eit
marxistisk utgangspunkt i eit lite språksamfunn som vårt. «Det er noe», sa han.
Kjartan Helleve
[email protected]
Kristin Fridtun har gitt seg i kast med vanlege ord
og seiemåtar på ein uvanleg måte. Her gir ho oss smakebitar
frå boka si Norsk etymologisk oppkok.
KRISTIN FRIDTUN
Foto: Tina Åmodt
◆ (f.1987) er student og skribent. Ho har
master i norrøn filologi, er oppvaksen
med bokmål, men skifta til nynorsk i
2006. Fridtun er fast spaltist i Dag og
Tid, og har vore bidragsytar i ymse tidsskrift og bøker.
◆ Ho kjem frå Elverum, men er busett i
Trondheim. (Kjelde: Samlaget)
ode ord toler ein spøk. Du
kan bryta og benda og vrida og
vrengja dei utan at dei gjer seg til
uvens med deg. Tvert om − eit kraftig basketak styrkjer venskapen. Slik
kan orda visa kva som verkeleg bur i dei,
og me kan ha det moro medan det står
på.
Ikkje uventa er det dei gamle og seige
kvardagsorda som toler slik herjing best.
Og det er vel dei som treng det mest?
Desse vanlege, velkjende orda som kjem
og går so lett at me snautt merkar dei −
er det att noko sprut i dei, tru? Ved fyrste augnekast minner dei saktens litt om
klede: Dei kan vera so fine og fargerike
dei berre vil, men ved stadig bruk vert dei
so falma og holute at me ser tvers igjennom dei. Skilnaden er at orda stort sett
gjer nytta si likevel. Er det ikkje underleg
at di meir me slit orda, di meir slitesterke
vert dei?
Same kva: Desse vanlege orda har
godt av litt uvanleg handsaming. Dei tek
ikkje skade av at me spretter dei opp og
ser kva som gøymer seg inni. Sant å seia
er dei vel takksame for at me gjer meir
enn å berre bruka dei. Og når me veit at
orda speglar måten me sansar og skjønar
verda på, er det vel synd om dei skal få ha
løyndomane sine i fred?
Lett på tå
«D’er betre missa Tåi en Foten», seier eit
gamalt ordtak, men det beste er utvilsamt
å ha både tær og føter i god stand. Som
kjent er foten temmeleg hjelpelaus utan
tær, endå so små og utsette dei er − og
dessutan rare å sjå til. Kva i all verda skal
me bruka desse merkelege utvokstrane
til? Og har tærne noko med synet å gjera?
Tær finn me på folk og på mange dyr.
Sume spendyr, som kattedyr og hovdyr,
trør berre på tærne eller tåspissane når
dei går. Dei er då tågjengarar, og ikkje
sjeldan er dei ovende snarføtte. Me andre
er helst nedi med fotsolen òg, men i visse
samanhengar ser me oss nøydde til å setja
berre tærne i bakken. Serleg når me vil
vera stille og ikkje uroa nokon, er det betre å «stiltra seg på tå» enn å klaska hælbeinet og fotbladet i golvet. Er det ikkje
litt underleg at me liksom trør lettast når
me samlar all tyngda éin stad på foten?
I eit steg er tærne det siste som kjem
nedi, og fylgjeleg kan me seia «stå/gå på
tærne» eller «stå på tå (hev)» om folk
16
som «står på sprang(et)» og
er budde til å hiva seg inn når det trengst.
Ofte nyttar me «stå på tå (for nokon)»
om det å ta serleg omsyn til eller jamvel
smeikja og krypa for nokon, endå det å
strekkja seg opp på tå i mangt er det beint
motsette av å krypa.
Å «trø/trakka nokon på tærne» er visseleg noko anna enn å stå på tå for dei. Slik
tåtrakking gjer vondt, for tærne er langt
ifrå kjenslelause. Sant å seia er tærne eit
retteleg «ømt punkt», og då gjev det seg
sjølv at me kan bruka «trakka på tærne»
i overførd tyding om det å koma for nær
og såra nokon. Om du vil koma tett innpå
nokon, er det nok klokare å nærma seg
ved å «gå tå om tå» (gå svært seint). Og
om du må trakka nokon på tærne, kan du
vel prøva å vera «lett på tå»?
Dei sårnæme tærne ligg langt unna
hovudet, men likevel ser det ut til at dei
står i eit visst samband med augo: Det
gamle ordlaget «ekki sjá af tám fram»
(«ikkje sjå lenger fram enn tærne rekk»)
er ei råkande skildring av ymse slags
stuttsyn. Og stuttsyn kan tvillaust føra til
verk i tåa, jamfør ein notis i Flåklypa Tidende: «Minkeier Jostein Kroksleiven fra
Rennebu [tok] rennefart og sparket til en
liten gjenstand på fortauet i Erling Skakkesgate. Det viste seg å være et vannrør
som stakk litt opp fra asfalten. Minkeieren var iført sandaler.»
Brann i bringa
Brannar og brennheite kjensler finst det
mange av, og me veit godt at me ikkje
skal leika med elden. Logar flest er ville
og vonde å tøyma. Målet vårt fortel at det
kan brenna i alle retningar: Huset brenn
ned, bålet brenn opp, stjerner brenn ut,
graset brenn av. Like uskjønleg er det at
det kan brenna inni oss. «Blodet brenn»,
seier me, men kva slags brann er det tale
om då?
«Ingen røyk utan eld», heiter det, men
det er likt til at det finst brann utan eld.
Logane slår ikkje ut or munnen til dei
som lid av halsbrann, til dømes. Nemninga halsbrann er like fullt råkande, for
mange skadar og sjukdomar ter seg som
ein slags innvendes brann. Skaden treng
ikkje vera alvorleg eingong; det kan vera
sterk svie i eit lite skrubbsår. Verre er det
å ha lungebrann. No om dagen heiter det
helst lungebetennelse, men me ser greitt
at det er meir saft og kraft i brann enn i
betennelse. «Lunga brenn!»
kan du seia, då slepp du vel
inn til lækjaren på flygande flekken.
Det er i alle fall ingen tvil om at sinne
er noko heitt og brennande, og kan henda
er det teikneseriar og teiknefilmar som
skildrar denne brannen best: Figurane
vert dampande heite og illraude i andletet, og ut or øyro deira står det både eld
og røyk. I røynda vert me radt heite og
raude, men eld og røyk er det smått med.
Unnataket er dei som vert so sinte at «det
gneistar frå augo».
Det er ikkje godt å vera kokande sint,
men det skal visst vera gjævt å ha eit
«brennande engasjement». I staden for
det tidgjengde og utslitne ordet engasjement kan me seia brennhug eller eldhug.
Dei som er eldhuga, er ofte so oppglødde
at «hjarta kjem i brann», eller at «blodet brenn». Då kan me trygt seia at dei
«brenn for saka». Brennhugen gjer ikkje
vondt, slik halsbrannen og lungebrannen
gjer, men heilt ufarleg er han ikkje. Jamt
og samt høyrer me om folk som brenn for
sterkt, og som fylgjeleg vert utbrende.
Me kjem ikkje unna den mest kjende
brannen av alle: kjærleiken. Kjærleiksbrannen er − i bokstavleg meining − ei
«gamal flamme»: Heilt frå dei eldste tider
har folk skildra kjærleik som brann og
heite. I norrøn tid tala dei om ástarbruni
(‘elskhugsbrann’), ástarhiti (‘kjærleiks
varme’) og ástarlogi (‘elskhugsloge’). Jamvel kjærleiksbrannen er farleg: Ein liten
smil kan få deg til å smelta.
Andblæste inspiratorar
Elden i smia greier seg ikkje utan luft, og
det gjer ikkje me heller: Me er nøydde
til å anda med jamne mellomrom, elles
andast (‘sloknar, døyr’) me. Rett nok har
me mange måtar å anda på, og ikkje alle
er like jamne og hugsame. Me kan «hiva
etter pusten», «blåsa i nasen», «draga vêret» og «snappa etter luft». Men kva gjer
me når me blæs oss opp? Og kvifor er det
so stas med inspirasjon?
Anden er som kjent namnet på den
lufta me andar inn og ut (Heilaganden
er ei sak for seg). Det gamle ordet önd (jf.
vårt ånd) vart før nytta på same måten −
i norrøn tid kunne dei til dømes «verpa
öndu» (‘kasta anden’, d.e. ‘sukka’) − men
med kristendomen fekk det òg tydinga
‘sjel’. Å «verpa sjela» er kanskje ikkje so
lurt?
Slik kraftfull utanding, eller «andverNORSK TIDEND NR. 4 – 2012
ping», kallar
me gjerne blåsing.
Me kan «blåsa ut ljoset» og «blåsa på»
såret. Me «blæs i nasen» når det er noko
me ikkje bryr oss om, eller me seier beint
ut at «det blæs eg i». Ofte blæs me i overførd tyding, som når me «blæs støvet av»
slikt som ikkje har støv på seg, eller me
«blæs opp» ei sak. Me kan oppleva å faktisk måtta «blåsa liv i» nokon, men som
regel nyttar me ordlaget om liv av eit litt
anna slag.
Inspirasjon er òg ei form for kveikjande blåster. Det latinske verbet spirare
har grunntydinga ‘blåsa’, og inspirasjon
(isl. innblástur) tyder då at nokon, til dømes gud(ane), blæs inn og fyller deg med
krafta si. Er det difor dei stundom kan
verka litt oppblåsne, dei som går og liksom er inspirerte støtt? Store inspiratorar
må i alle fall verta fælt andblæste om dei
skal driva å blåsa inn i folk heile tida.
Inspirasjon er òg den medisinske
nemninga for innanding, og soleis kan
me inspirera heilt på eiga hand. Stundom nyttar me vendinga «blåsa seg opp»
om å næra vreiden sin; det kan me kanskje rekna som overdriven inspirasjon. I
slike tilfelle hjelper det å «pusta ut» eller
jamvel ta «ein pust i bakken». Det gjeld å
gjeva seg pusterom.
Dei lågtyske lånorda pust og pusta
pustar arveorda ande og anda i nakken.
Sume stader er ande-orda so godt som
borttrengde. Er det fordi me ofte talar
om «frisk pust», men «dårleg ande»? Me
får tru at anda og pusta kan konspirera
(‘anda/pusta saman’), for slik språkleg
konspirasjon gjer visseleg ingen skade.
Frisk som ein fisk
Alle, og serleg dei av oss som er arbeidshestar, veit kor sælt det er å vera frisk som
ein fisk. Det er godt å kjenna at lemene er
kraftfulle og mjuke og rører seg lett, som
når glade laksar sprett i elva. Men korleis
er det å vera «slapp i fisken»? Og kva har
fiskane i skiløypa å gjera?
Fisk (norr. fiskr) er eit godt og gamalt
ord, og det vart nytta på mange måtar før
i tida òg. Ordlaget «frisk som ein fisk»
ættar frå det norrøne «heill sem fiskr».
Då som no kunne heil tyda ‘frisk, ved
god helse’ og liknande. Det er ikkje ofte
at dagsens ordlag kan mæla seg med dei
norrøne i fynd og klem, men her ser det
ut til at me har eit unnatak. Til skilnad
frå «heill sem fiskr» har «frisk som ein
fisk» rim både framme (frisk-fisk) og bak
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
(frisk-fisk). Det vert liksom
meir
sprut og sprett i målet på den måten.
Fisken er sjølv ei spretten sak. Når me
høyrer nokon seia at dei «trivst som fisken i vatnet», eller at den og den er ein
«glad laks», ser me radt føre oss livfulle
fiskar som leikar seg med høge hopp og
sprett. Men ikkje alle fiskar er like spræke.
Korkje slappfisken, blautfisken eller turrfisken osar av kraft og spenst. Blautfisk er
dessutan ei svært underleg nemning, for
me veit då vel at fisken er blaut, han som
held til i vatnet?
Her er det sjølvsagt tale om fisk i ei
litt anna tyding, for me kan nytta fisk om
meir enn berre skapnaden fisk. Fisk kan
tyda ‘kjøt av fisk’, og dimed kan me seia at
den sylvblanke laksen er «raud i fisken»
− og blautfisken er blaut og mjuk i kjøtet og slapp i buken. Me kan òg nytta fisk
om ‘kjøt’ i vid tyding, nesten som ‘form’.
Seiemåtar som «slapp i fisken» og «laus/
fast i fisken» er brukande om nesten alt.
Ofte nyttar me fisk om folk, som når
me kallar nokon ein «kald fisk» eller ein
«sleip fisk». Og folk som er fødde i siste
helvta av vinteren, kan jamvel seia at dei
er «fødde i Fiskane», eller berre at dei «er
fisk».
Skifolk nyttar mange underlege og
stundom uskjønlege ord og vendingar. Ordlaget «gå fiskebein» er derimot
ovende gjævt og ikkje det minste uskjønleg: Me ser greitt at spora i snøen likjest
beina i fisken. Då kan me kanskje seia at
å detta på trynet i skibakken er det same
som å «falla i fisk»?
Gjort er gjort
Visst gjer me mykje merkeleg med orda
våre, men det er få ord me gjer meir med
enn gjera. Fylgjeleg har gjera støtt mykje å
gjera, men endå gjer det lite av seg. Det er
som me kunne venta, for «den som gjer
mest, han skrepper/skryter minst». Kor
mykje kan og skal me gjera? Og hender
det nokon gong at me får gjort frå oss?
Gjera (norr. gera, gerva, gør(v)a, gjör(v)
a) er eit godt og gamalt ord, med grunntydingar som ‘laga/stella til, skapa, valda’;
‘få til’ og ‘halda på med’. Me kan til dømes
«gjera vers», «gjera (opp) eld», «gjera
skade», «gjera (store) augo» og «gjera
ende på noko». Og «øving gjer meister».
Gjera kan òg − mellom anna − tyda ‘få
til å verta’
(«gjera reint»,
«eg gjorde det godt att»), ‘fullføra/setja i
verk‘ («gjera godt arbeid», «gjera sitt beste»), ‘bera seg åt’ («gjer som eg seier!»).
Gjera er stutt sagt eit mangtydig og vidgjengt ord, og er det ikkje slik at me ofte
nyttar gjera i staden for å seia opp att andre verb? Jau, det gjer me.
Det mest undersame er likevel alt det
me kan gjera med oss sjølve. Å «gjera
seg noko» nyttar me som kjent om noko
vondt og leitt, jamvel om gjera elles er eit
tolleg nøytralt gjerningsord. Litt merkeleg er det òg at du radt seier «det gjer meg
ingen ting» eller «det gjer ingen ting»
etter at du har «gjort deg noko». Er det
då slik at det som er gjort, ikkje er gjort
likevel?
Elles kan me målbera mangt og mykje
ved å smetta inn ein preposisjon mellom
eller etter «gjera seg». Dei mest kjende
av desse ordlaga er vel trikløveret «gjera
frå seg», «gjera på seg» og «gjera seg
ut». Gjera er med andre ord eit lugomt
ord for den gjerda me ikkje vil gjera eit
stort nummer av. Og når me ikkje «gjer
i buksa», so gjer me i «gjera-huset», må
vita: Do er skyldt det lågtyske verbet don
(‘gjera’).
«Gjera frå seg» kan me òg bruka i tydinga ‘fullføra arbeidet sitt’, og arbeidet
vert best om du «gjer deg mykje føre
(med det)». Folk flest tykkjer godt om rett
og velgjort verk, jamfør ordtaket «ei god
gjerd er vyrdnad verd». Kva skal me gjera
med dei som ikkje gjer anna enn å «gjera
seg til»? Me får vona dei «gjer seg til lått»
og ikkje veit kvar dei skal «gjera av seg».
Det hadde gjort seg.
Det er temmeleg lettvint å ha ein
bokstav som me berre kan slengja
framfor eit ord, og vips, so tyder
ordet noko anna eller det beint motsette. Det er økonomisk, som dei seier,
me sparer ein del plass på den måten.
Uord skulle vera ei høveleg nemning for
desse orda med u framfor seg, men det
gamle ordet uord har alt ei anna tyding:
‘vondord, dårleg rykte’.
Med uord er me kanskje på sporet av
noko likevel, for orda med u gjeld ofte
noko me ikkje likar. Ikkje sjeldan brukar
me orda med u om «noget ubekvemt, slet
eller forhadt», for å seia det med Ivar Aasen (Norsk Ordbog). Me kan trygt seia at
uvêr i mangt er eit «ubekvemt» vêr, og at
ugras er eit «slet» eller endåtil «forhadt»
gras. Og udyr er fæle saker, usmak er ikkje
bra, ugagn gagnar ingen. Det er uting, alt
i hop. Her kan me kanskje kalla u-en ein
mislikande partikkel.
Andre gonger kan me nytta u-en når
me vil fortelja at noko vantar eller ikkje finst, utan at me tek omsyn til om
me likar eller mislikar stoda. Hit høyrer
usemje, uro, uhell og liknande. Me tenkjer radt at semje er betre enn usemje, at
ro er betre enn uro, og at hell er betre enn
uhell. Men både usemje og uro kan vera
gjevande og kveikjande saker, og me kjenner ordlaget «hell i uhell». Verda hadde
vore keisam om alle var samde og rolege
og hepne støtt.
Same korleis me vrid og vender på det:
Orda utan u er som oftast trivelegare enn
orda med u. Me vil helst ha det hyggjeleg og trygt, ikkje uhyggjeleg og utrygt.
Me plar rett nok tenkja at det er gjævt å
vera uredd, og me høyrer ofte at noko er
«utruleg kult». Likevel likar me som regel
orda betre enn uorda. Det er heller ingen
tvil om at dei gode og glade orda utan u
kom fyrst, og at u-en vart lagd til seinare.
Med andre ord: Alt var betre før.
KRISTIN FRIDTUN
Uord
Bruken av visse ord vert lett ein lei uvane,
men kan me seia at desse orda er uord?
I ordtilfanget vårt finn me ein haug med
ord som har ein serskild u- framfor seg,
som uvêr, uhell, uvane og ujamn. Det kryr
av slike ord, dei tyter fram alle stader, og
fremst i orda står denne mørke u-en og
liksom stryk ut det som kjem etter. Me
kallar denne u-en ein nektande partikkel,
men er det heilt sant at han nektar alt han
kjem framfor? Me veit godt at uhell er det
same som ‘ikkje hell’. Det er ei nekting.
Men uvêr er vel òg eit vêr? Og ugras er då
gras, det òg?
● Tekstane er henta frå Kristin Fridtun: Norsk etymologisk oppkok (Det Norske Samlaget, 2012)
17
Eit hus i strid med seg sjølv
Bibelspråk og kjærleiksspråk
«Ein by eller eit hus som har kome i strid
med seg sjølv, stend ikkje lenge.» Mat.
12,24. Desse skriftorda fortel nett kva som
er stoda for nynorsken.
Vi nynorskfolk elskar målet vårt. I vår
brennande elskhug tilbed vi vår eiga
norm, uflekka og lytelaus i all si åsenske uskuld, og vaktar ho hugheilt mot all
ureinskap som vil snike seg inn.
Styret i Språkrådet tilrådde, og Kulturdepartementet godkjende ei norm for
nynorsken som mange av medlemene i
Noregs Mållag er imot. Det var få røyster
som vanta for at landsmøtet hadde kome
til å avvisa Riise-normalen. Norma er
øydeleggjande fordi hundrevis av bokmålsformer som til dømes tenke, bygge,
sette, sitte, drar og svømme no kan brukast i lærebøker og i staten. Dette inneber
at valfridomen i den offisielle nynorsken
vert uhandterleg stor, heilt i strid med
det som var fyrste punkt i mandatet for
rettskrivings-endringa. Infinitiv av verbet
ynskja kan skrivast på åtte ulike måtar.
Dette er ein karikatur av ei rettskriving og
gjer nynorsken til lått.
For dei som ynskjer å skriva «korrekt
og stilsikker nynorsk» ville dei at Språkrådet skulle få laga ei «tilrådd norm» som
ikkje skulle vera obligatorisk for nokon.
Kulturdepartementet har ikkje teke stilling til spørsmålet om ei slik tilrådd norm.
Dermed ligg nynorsken no i ein varmare
smeltedigel enn nokon gong.
Med Riise-normalen har ein teke det
definitive steget mot «det nynorske sjølvmordet». Dette var tittelen på ein kronikk
av journalist Skjalg Longva i Bergens
Tidende 13. september 2005. Han tok
utgangspunkt i Ottar Grepstad sin årstale
for 2004, om «Den språklege lekkasjen»,
som Grepstad meinte kom av «ytre forhold», medan Longva meinte at lekkasjen kom av «form-verket og dei stadige
rettskrivings-reformene». «Dette er ei
ynskt utvikling,» sa Longva, og han viste
til Linda Eide, som hadde formulert seg
slik i LNK-avisa: «Ein kan sjonglera med
former, triksa med orda, skapa ulike stilar,
og likevel følgja rettskrivinga. Nynorsk er
friheit, orsak fridom, under ansvar».
Riise-normalen privatiserer språket –
ytring
‘kvar mann sin nynorsk’: «Nettopp det at
norma opnar for ein viss valfridom, gjer
det mogeleg for mange å kunna bruka dei
formene dei trivst best med», står det i
saksdokumentet frå landsmøtet.
Dette kan ein sjå triste døme på i
avisene, fordi mange av dei som skriv
nynorsk, er ustøe i språket, og bryr seg
lite om kva som er rett eller gale. For med
dialektbylgja, som ifylgje Sylfest Lomheim
kom med 68-arane i 1970-åra, vart landet råka av ein ideologi som førde til ein
generelt dårleg språkkultur, so språkrøkt
vart politisk ukorrekt – ja, pedagogisk
med! Og i 1984 fekk skulane dette direktivet frå Grunnskulerådet: «Det er viktigare
å gjera borna merksame på mangfaldet og
variasjonane i språket og visa korleis språket endrar seg, enn å øva rett språkbruk!»
Skriftspråket er fundamentet i alle
språk, og ingen andre nasjonar steller
med språket sitt som me gjer her i landet:
«Med samnorskpolitikken i mellomkrigstida vart det som tok til å feste seg
som ei kjernenorm i språket, brote opp.
Dermed har norma på nynorsken vorte
eit evig tema.» (Utsegna av Oddmund
Løkensgard Hoel).
Berre vel 6 prosent av elevane i vidaregåande skriv avgangsstil på nynorsk.
Nynorsken har ingen sjanse til å overleva
utan ei tydeleg nynorsk norm som gjer
han til eit vyrdt språk – sterkt og vakkert!
Kampen for ein nynorsk som er verd
å ha, må difor halda fram – ein nynorsk
som òg ærar minnet åt Ivar Aasen.
Hallvard Hegna
Eg har også mine kjepphestar. Ein av
dei er at vi ikkje må gløyme at talemålet
vårt har levd i mange tusen år før bokstavane vart oppfunne, før det fanst nokon
skriftnormal. Ivar Aasen gjorde i si tid
opprør mot ein skriftnormal som var i
utakt med talemålet. Har vi gløymt det?
I siste Norsk Tidend drøftar ein om
den nye bibelomsettinga er god eller dårleg. Det bør vi gjera. Men vi bør vakte oss
for å stemple den eine eller andre skriftforma som meir eller mindre heilag eller
høgverdig. Korleis kan ein grunngje at lys
og mørker er «mindre poetisk» enn ljos
og myrker? Er før og først, vi og somme,
skyte og lyde, spørje og drøfte «dårlegare»
enn fyrr og fyrst, me og sume, skjota og
ljoda, spyrja og dryfta?
«Bokmålsnært» er villeiande i ordskiftet. Nynorsk er norsk og treng ikkje
samanliknast med bokmålet for å vise det.
Eg kunne hevde at jente er eit bokmålsnært ord, for i talemålet mitt heiter ho
taus eller dråk. Preposisjonane til og av er
bokmålsnære, for på mine kantar seier vi
åt og tå. Svært er fole bokmålsnært, men
det er kjøle få som vrakar dette ordet. Slik
kunne vi halde fram og finne ordformer
som er meir like på nynorsk og bokmål
enn på vårt eige målføre. Men det som
likevel gjer nynorsken til mitt språk, er at
uttrykksmåtane er dei same som i talemålet.
Bylgja er vel ikkje meir norsk enn
bølgja, sjølv tykkjer eg best om båra. Om
lyfte skal bøyast som e-verb eller a-verb
er ei lita sak, derimot er det viktig å bruke
verba i språket, og ikkje la substantivsykja
ta overhand som i moderne byråkratisk
bokmål. Lat oss dessutan stå vakt om
ordtilfanget, så ikkje ordrikdommen i
nynorsk og målføra skal utarmast. Såleis
kan vi med god grunn spørje om det var
ytring
klokt å skifte ut både løa og havesykja åt
den rike bonden i Bibelen med uthus og
lysta til å eiga meir. Kanskje er ikkje ei løe
lenger eit vanleg ord i vårt urbaniserte
samfunn, men vi kan ikkje alltid skåne
bibellesaren for sjeldne ord. Kva skulle
dei da gjera med kasteskufla? Dei let
ordet stå, som rimeleg var. Klokt var det
også å innsjå at både kvinner og karar
som følgjer Meisteren, kan kallast læresveinar, og ikkje tru at disiplar er meir
kjønnsnøytrale. Men er glede fullt ut det
same som hugnad? Kvifor brukar den
nye bibelomsettinga Far og Faderen om
einannan, jamvel i same avsnitt? Og kvifor
vart Fader vår til Vår Far, som er ei svært
uvanleg tiltaleform i norsk talemål? For
dei fleste fell det seg ikkje å seie min far,
vår far, mi mor, vår mor til foreldra sine. I
staden seier vi «far» eller «du far», «mor»
eller «du mor». Slik kunne vi innleie Herrens bøn med «Far i himmelen». Ei gjennomarbeidd bibeltekst burde heller ikkje
ha direkte språkfeil, slik som i forteljinga
om dotter åt Jairus: « Barnet er ikkje død,
ho søv». Pronomenet ho skal vel ikkje vise
tilbake på eit inkjekjønnsord? Rettnok veit
vi at barnet er ei jente, men kvifor skriv
ein da ikkje jenta, slik som i 1978-utgåva?
Vi lyt få lov å meine ulikt om rettskrivingsformene, men bør ikkje setje svikarstempel på kvarandre. Eg vil helst skrive
skule, men forstår godt trønderen som
seier skole og bøyer det som eit hokjønnsord, at han ikkje vil bli skulda for å tala
verken unorsk eller bokmålsnært. Er det
ikkje viktigare kjenneteikn som får oss til
å halde på nynorsken? Det blir ikkje god
nynorsk av å melde om moglegskap for
regn i morgon, ledig nynorsk blir det når
vi skriv som vi seier: at det kan bli regn i
morgon.
Sverre Hatle
Sigøynarar, gamlingar og andre som vart borte
Gamle Noreg er full av skrotnissar som
gjer sitt beste for å rota til språket vårt.
Her og no skal eg lata dei som står attom
den nye normalen i norsk hovudmål få
skjemmast i fred (anna enn å seia HEIA
LANGELAND!!) og heller setja søkjeljoset
på dei som trur namneendringar kan endra måten folk tenkjer om likt og ulikt.
Det har i dei siste åri vorte vanleg å
møta omdømeproblem med å døypa om
ting, grupper og tilstandar. Dei gamle vart
borte for mange år sidan, sjølv om dei i
høgste grad enno vandrar på livsvegen.
Gamlingane var brått vortne eldre. Eldre
enn kva? Det var det truleg fleire som
lurte på, for no møter ein knapt nok eldre
folk heller lenger, no er det seniorane som
krev sin rett. Seniorar!?!?! Kva i alle dagar
er det slags tullenemning? Er alle me
andre halvgamlingar juniorar då? For me
kan vel ikkje framleis vera «yngre»?
tyleprat
Knut P. Bøyum
[email protected]
18
I mi tid som «yngre» hadde me sigøynarar.
Fargerike folk med vanar og uvanar. Brått
var det einkvan som oppdaga at den nemningi i mange samanhengar dukka opp i
samband med medieoppslag som ikkje
var udelt positive. Og etter krav frå ein
sigøynarleiar i Oslo var det brått politisk
ukorrekt å seia sigøynar, no var det romfolk som skulle snu inntrykket me hadde
av dei. Borte var både tiggande sigøynarar
og fargerike sigøynarmusikarar. Attende
står ei nemning som ikkje vert opplevd
som klargjerande og presis, og som i tillegg fører til ordsamansetjingar som kan
mistydast og som kling underleg og ufriviljug komisk. «Romhund», er det Laika
eller ein blandingshund i ein romleir?
«Rommat», er det smakssterk mat frå ei
gruppe omreisande eller fryseturka mat
nytta på reiser i verdsrommet?
I medieverdi er det lange lister over ord
og nemningar ein ikkje skal nytta fordi
dei kan vera fornærmande eller stigmatiserande. I sumar høyrde eg det som til
no er toppen av tull, ei liste formulert av
ni organisasjonar som arbeider med og
for folk med ulike lyter. Ting ein no ikkje
skal seia er m.a.: funksjonsfrisk, invalid/
invalidisert, blind + hund/bøker, tunghøyrd, sukkersjuke, senile (heiter dement
eller senil-dement). Lyte, som eg skreiv,
er sikkert heller ikkje lov å nytta. Det du
derimot vert oppmoda til å nytta er: funksjonshemma, utviklingshemma, punktskrift (i staden for blindeskrift), teiknspråk
(ikkje døvespråk) og førarhund. (Kjelde:
Fredrikstad Blad på nett 09.08.12)
Skjønar du korleis dette skal gjera deg
meir vyrdsam overfor desse gruppene?
Skjønar du i det heile skilnaden på desse
nemningane? Då kan du gje deg sjølv ein
klapp på skuldri, for det er meir enn eg
gjer.
Det som skjer, er at meir eller mindre
smale interessegrupper forsøkjer å nytta
språket til å tvinga oss andre til å kjøpa
deira norm for omtale. Men med på vegen
får me eit språk som vert imponerande
inkjeseiande og som etter kvart gjev oss
eit dårlegare verkty til forståing og kommunikasjon. Ikkje verst resultat av ein
gjeng tillitsvalde som hadde for lite vitugt
å ta seg til på jobben.
At nemningar kan endra seg over tid er
ei naturleg utvikling av språket vårt, men
stendige endringar for å stetta einskildpersonar og organisasjonar er galematias.
Og truleg langt i frå å oppnå det som ein
ynskjer. Etter all den negative omtalen sigøynarane i Oslo fekk i sumar under nemningi «romfolk» vil det undra meg stort
om ikkje det snart kjem ei ny nemning.
Eller kanskje eg skulle hiva meg på
trenden eg òg? Som del av den utskjelte
bondestanden vil eg frå og med no ha ein
slutt på at bonde er forstaving til ord som
–tamp, -fangar, -opprør. Ja, sjølv nemningi bonde er utskjemd av Vålerengatilhengjarar og andre forvirra menneskje sitt
misbruk. Frå no av krev eg å verta kalla
landmann. Og rettnorskmann i staden for
nynorskbrukar. Og individualist i staden
for tjukk og skjeggete. Og reklameoffer i
staden for Volkswageneigar.
I alle fall denne veka, så får me sjå kva
det vert neste veka.
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
Der det herskar
språkleg demokrati og valfridom, er bruken av nynorsk
i sterk framgang. I dag kan vi trygt
slå fast at nynorsk skjønnlitteratur lever og blømer frodigare enn
nokon gong. Aldri har nynorsk
dikting stått sterkare.
Eit sant mirakel
av Kjartan Fløgstad
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
Men denne tilbakegAngen har ikkje alltid
vore politisk retorikk. I periodar har den
også vore reell. Innanfor diktekunsten
var ikkje minst tida etter andre verdskrigen prega av nedgang, mot eit bånnmål,
til nærmast litterær stillstand.
Held vi oss til moderne tid, kan vi,
som eit utgangspunkt, slå fast at rekrutteringa til dikting på nynorsk både tok
botnen, og fekk ein ny start midt på
1960-talet. Ser vi på tilgjengeleg bokstatistikk, så debuterte det til saman 31 forfattarar på nynorsk i det første tiåret
etter krigen. Av desse er det i
alle fall to eller tre vi kan seia
har overlevd, lyrikarar alle
tre. Olav H. Hauge gav ut
første boka si i 1946, Arnljot Eggen i 1951, og Marie
Takvam året etter.
Det følgande tiåret, frå
1955 til 1965, var talet på
debutantar halvert. Fleire år
fekk ingen nye prøva seg, og i
boksesongane 1963 og 1964 var det
berre ein einaste nynorsk skjønnlitterær
debutant på forlagslistene. På denne
tida kunne det sjå ut som om skjønnlitteraturen på nynorsk var i ferd med å ta
Olav H. Hauge Foto: Aschehoug
Marie Takvam Foto: Gyldendal
E
in vakker forsommardag i året
1963 sto ein flokk spreke unge
menn frå Indre Ryfylke samla
utanfor det nye funkisbygget til folkeskulen på strandstaden Sand i nåverande Suldal kommune. Vi var kortklipte i nakken og ved øyrene, reinvaska
på heile kroppen og hadde med mat for
heile dagen. I denne tilstanden blei vi
mælte og vekta og testa for allmenn og
teknisk intelligens med karakterar som
Stridande A og B og MP pluss. Med
andre ord var vi godtekne som kongens
karar og skulle få vernepliktsboka utdelt.
Etter at vi hadde øvd oss på den militære
eksersisen som blei kalla «Hvil og røyk»,
kom mønstringsoffiseren ut og slo ei
bunke raude vernepliktsbøker i bordet,
før han la til at viss det er nokon som
absolutt vil, så har vi bøkene på landsmål. Om eg ikkje hugsar feil, var det ein
og annan som viste insubordinasjon, og
bad om å få den blå vernepliktsboka.
Ikkje lenge etter kunne vi lesa i Mannskapsavisa og liknande organ at nå gjekk
det nedover med bruken av nynorsk.
Ny statistikk viste at berre 8,2
eller 2,8 prosent ville ha vernepliktsboka i den målformen,
når dei fekk velja fritt, på
sesjon. Dei fleste av oss som
hadde tatt examen artium,
hadde lært på skulen at nynorsk passa til å skildra daglegliv og praktiske gjeremål,
men ikkje abstrakt tenking,
og hadde derfor skifta hovudmål
på gymnaset. Om du ikkje gjorde det,
men heldt på folkemålet, blei du stempla
som ufolkeleg og elitistisk. Språkskifte på
gymnaset er ikkje noko nytt.
Alle som les rikspressa og følger
slutt. Dei gamle var eldst, og dei eldste
var gamle. Det store håpet Tor Jonsson
hadde gjort det slutt for eiga hand. Dei
andre nynorskforfattarane hadde
stort sett debutert før krigen,
til dels lenge før: Uppdal,
Ørjasæter, Vaa, Sande, ekteparet Vesaas.
hovudmediene, veit jo, som vi veit, at
bruken av nynorsk har vore i samanhengande tilbakegang sidan den utgamle
ungkaren Ivar Aasen for ca. to tusen
år sidan sat langt inne i fjordbotnen under mørke fjell i ein avdal på Vestlandet og konstruerte dette såkalte språket, av
rein og skir vond vilje, som
vi veit, eine og aleine for å
plaga livet av pene mennesker i det store og heile og avgangselevar frå vidaregåande i
Oslo-skulen spesielt.
Midt på 1960-talet hende
fleire ting, som framleis
spelar viktige roller i det
norske litterære systemet.
Den eine hadde mest symbolsk, den andre materiell og
politisk verknad. På den eine sida
tenker eg på debutantprisen, Tarjei Vesaas´ debutantpris, utdelt første gong
i 1964. Året etter kom vedtaket om ei
statleg innkjøpsordning for ny norsk
skjønnlitteratur. Utan å overdriva kan
vi seia at dette markerer starten på moderne nynorsk dikting.
Vinnaren av den første debutantprisen var den 20 år gamle lyrikaren
Sigmund Jakobsen, frå Karmøy. Han
fekk prisen for samlinga «Gjennom
brend by», i formen klassisk og
tidstypisk poetisk seinmodernisme. Jakobsen var den
einaste nynorskdebutanten
det året, og så vidt eg veit,
har han ikkje gjort seg litterært gjeldande sidan.
Men året før, altså i 1963, og
derfor for tidleg ute til å vinna
debutantpris, var den einaste
nynorske skjønnlitterære debutanten
ein ung psykologistudent frå Valevåg i
Sunnhordland. De forstår sikkert kven
eg tenker på, og på alle vis er det passande at det nettopp er Einar Økland
som markerer slutten på 'det øverlandske interregnum' og samstundes er
Einar Økland Foto: Tove K. Breistein
Til Medna Israilova.
utgangspunkt og portalfigur for den
moderne skjønnlitteraturen på nynorsk.
I 1963 debuterte Einar Økland på
Cappelen under det gamle litterære
regimet. To år seinare markerte den
statlege Innkjøpsordninga starten på ein
eineståande, og i internasjonal samanheng eineståande vellykka litterær politisk økonomi. Saman med jordbrukspolitikken er litteraturpolitikken her til
lands truleg det beste eksemplet på ein
vel fungerande blandingsøkonomi. Når
eg snakkar om norsk kultur i utlandet,
er det først og fremst to ting som forundrar. Det eine er bruken av dialekt på
alle område i samfunnslivet; medan dei
litterære støtteordningane er det andre
temaet som ikkje virkar som om det
skriv seg frå eit anna land, men frå ein
annan planet.
Uttrykt gjennom søylediagram, statistikk og tabellar er tallenes tale stort sett
like truverdig og like utruverdig som
sakprosa, nyhetsbulletinar og dikting.
Dette sagt som innleiing til eit knippe
tabellar som viser utviklingslinjer i
den nynorske skriftkulturen etter andre verdskrigen fram til
2008. Talmaterialet er samla
av Aasen-senteret i Volda og
handlar om
1) bøker på nynorsk
og bokmål etter sjanger
1956–2008
2) sakprosa for vaksne etter
emne og målform 1986–2008.
3) bøker i innkjøpsordninga etter
målform 1965–2008
4) skjønnlitterære debutantar på nynorsk 1945–2008
5) hovudbøker i Bokklubben Nye
Bøker 1977–2011
6) Brageprisvinnarar 1992–20111
19
20
i 1963 var eiNar øklaNd eit
'foranskutt lyn'. Dei følgande
åra, for ikkje å seia tiåra,
blir norsk litteratur prega av
Profil-generasjonen. Med
den gåverike forleggaren Johs
Aanderaa som fødselshjelpar,
skreiv ein ny generasjon nynorskforfattarar avansert samtidslitteratur,
saumlaust i tråd med skrivande kollegar
på andre språk. Surrealismen og den
høglitterære modernismen blei sett i
verk på folkemålet. Jazz, film, krim, kort
sagt den moderne kommersielle massekulturen dukka også opp på boksidene. Økland var igjen i forkant,
Paal-Helge Haugen, Obrestad,
Arvid Torgeir Lie, Eldrid
Lunden var på høgd med si
tid, og vel så det.
kastar vi eit blikk tilbake på
statistikken, ser vi at i dei
første fem åra av 1960-talet
debuterte til saman 7 forfattarar
så laNGt kaN vi slå fast at
den nynorske bokheimen
blir fornya og modernisert
i samband med utdanningseksplosjonen (dvs. Lånekassen), studentopprøret og innføringa av
innkjøpsordninga for skjønnlitteratur
frå 1965 av. Dei følgande tiåra held rekrutteringa til nynorsk skjønnlitteratur
seg på same høge nivå, samanlikna
med tida før 1965. Både talmessig og
innhaldsmessig står nynorsklitteraturen
sterkt. Sjølv om Profil-generasjonen i
liten grad skreiv bøker som blei masselesnad, vil eg likevel hevda at
denne generasjonen indirekte
kom til å prega norsk litterært
liv lenge, og kanskje lenger
enn godt var. På ein måte går
det an å seia at yngre namn
som Hoem, Hovland, Fosse,
Grytten, Kleiva er meir av
det same. Rettare sagt vil eg
meina at fram til rundt år 2000
skreiv den nye litteraturen i stor
grad innanfor det same paradigmet
som profilistane. Delvis også med same
generasjonserfaringar. Og då ser eg ikkje bort frå skilnadene. Av dei sentrale
profilistane blei Solstad, Haavardsholm
og Obrestad AKP-arar. Det blei også
Hoem, som etter kvart har skrive seg
derifrå fram mot ein kristen humanisme. Rundt debyen og
til ut på nittitalet kunne
forfattarskap som Fosse og
Hovland sjå beslekta ut.
I dag driv dei med stikk
motsette ting, Hovland
med elegant tilbakelent
ironi, Fosse med gnostiske
språkøvingar innover i mystikken. Det er så. Men likevel
Gunhild Øyehaug Foto: Rolf M. Aagaard
Jan Roar Leikvoll Foto: Tove K. Breistein
med bøker på nynorsk. For andre halvdel, fram til 1970, var
talet brått blitt 29. Gjennom
dei følgande tre tiåra held talet på debutantar seg på same
nivå som i den første femårsbolken etter innføringa av
Innkjøpsordninga. Mellom
1970 og 1980 er det 67 debutantar, det neste tiåret 63, så er talet
på skjønnliterære nynorskdebutantar 65
mellom 1990 og år 2000. Den pur unge
Edvard Hoem gav ut si første bok i 1969,
men kan reknast som søttitalsforfattar.
I denne perioden kjem ei rekke
sterke og slitesterke forfattarskap til. Eg
nemner i fleng Arild Stubhaug, ÅseMarie Nesse, Erling Indreeide, Per Olav
Kaldestad, Ingvar Moe, Oddmund Hagen, Helge Torvund, Sissel Bjugn, Rune
Belsvik, Ragnar Hovland og Lars
Amund Vaage.
Frå det neste tiåret har vi
mellom andre debutantane
Herman Starheimsæter, Karin Moe, Jon Hellesnes, Idar
Lind, Jon Fosse, Marit Kaldhol, Rønnaug Kleiva, Jan Inge
Sørbø, Erna Osland og Solveig
Aareskjold.
På 90-talet debuterer Frode
Grytten som nynorskforfattar, saman
med Stein Versto, Brit Bildøen, Bjørn
Sortland, Åsmund Bjørnstad, Tormod
Haugland, Jørgen Nordheim, Magnhild
Bruheim, Grete Kleppen, Olaug Nilssen,
Gunnhild Øyehaug, Nora Simonhjell.
Oppramsinga i seg sjølv viser at talet
på kvinnelege nyorsk-debutantar er
aukande, og blir stort i løpet av
perioden fram til årtusenskiftet. Det er ikkje mitt
emne her, men likevel
verd å registrera.
Erna Osland Foto: Samlaget
over store delar av verda førte utdanningseksplosjonen og dei nye studentmassane til sosial uro, til ein nye
ungdomskultur, til kulturrevolusjon. Som kjent gjekk
det berømte året 1968 av
stabelen i Norge som EECkampen i 1971-72, med
utkantromantikk og andre
tendensar som kom bruken
av nynorsk til gode, i litteraturen ikkje minst.
Tradisjonelt har norske forfattarar komme frå almugen. I internasjonal samanheng er skandinavisk litteratur
oppsiktsvekkande lågt rekruttert. Frå
midten av sekstitalet følgde ein ny forfattargenerasjon hovudstraumen av ungdom frå almugen og inn på universiteta.
Statens lånekasse blei brukt som stipend
til forfattarstudium med fritt pensum.
Her snakkar vi om heile den såkalla
Profil-generasjonen. Haugen,
Lie, Lunden, Haavardsholm,
Solstad. Einar Økland er her
blant unntaka, fordi han
fullførte embetsstudiet i psykologi.
Den typiske forfattaren
frå desse årgangane er første
generasjons akademikarar og
halvstuderte røvarar, med eksamen
i fag ein lett kan kombinera med eigne
forfattarstudier og ein lett penn: Religion, folkeminne, historie, litteratur, osv.
Om ikkje anna, så er det i alle fall her
grunn til å høyra etter kva eg seier, for
her snakkar eg av eiga erfaring.
Gjennom innkjøpsordninga for
skjønnlitteratur blei den nynorske
skriftkulturen effektivt hekta på utdanningseksplosjonen, på kulturrevolusjonen rundt 68-oppbrotet,
og modernisert.
Sissel Solbjørg Bjugn Foto: Samlaget
For nyfikne studentar med
ei viss skriveevne opna denne
ordninga eit rikt intellektuelt
spelerom. Etter å ha kikka
litt på pensum kunne du lett
riva av deg eit brukbart eksamenssvar og få laudeamus
og igitur og andre uforståelege
karakterar på latin, eller talkarakterar som på mystisk vis steig
nedover mot null, som var best. Første generasjons studentane hadde også
vage forestillingar om kva akademiske
studiar kunne føra til av pengar og sosial
status. Slik blei det godt om tid til å driva
med andre ting enn pugging av pensum:
litteratur og politikk ikkje minst.
Bjørn Sortland Foto: Aschehoug
Foto: Samlaget
Åse Marie Nesse
Frode Grytten Foto: Hans Jørgen Brun
Foto: Aschehoug
med få uNNtak dyrka landsmålslitteraturen tradisjonelle
verdiar i nyromantisk eller
vitalistisk stil. Bortsett frå
Uppdal, og nokre av Gro
Holms bøker blei industrisamfunnet bygd opp, styrt
og skildra på bokmål, sjølv i
Indre Sogn, i Indre Ryfylke, og
i Indre Hardanger. For ikkje å seia i
Indre Oslofjord. I alle fall på denne tida
hadde embetsstand og borgarskap berre
få språkforrædarar som gjekk over til å
dikta på landsmålet.
Barnekulla frå åra like etter frigjeringa frå tysk okkupasjon og NS-styre
var talmessig dei største i historia. Det
var også ei tid då statsmakta var sterk
og handlekraftig, og la store planar for
framtida. Ved lov av 6. juni 1947 blei
Statens lånekasse for studerande ungdom oppretta. Her kan vi seia at staten
var føre vár, sidan det ennå var langt
fram før frigjeringskulla var i studerande
alder. Utover i etterkrigstida gjorde
Lånekassen sitt til at nye og store ungdomsgrupper blei slusa inn i vidaregåande utdanning.
I denne perioden blir Examen artium så vanleg at studenterlua bokstavleg talt fell bort eller dett av, seg sjølv.
Universitet og høgskular endra seg til
masseinstitusjonar, men blei framleis
drivne som om dei utdanna ein liten
sosial og sjølvrekrutterande intellektuell
elite for å bestyra det gamle klassesamfunnet. Midt på 60-talet går dermed
store grupper av første generasjons
akademikarar inn mellom dei
mentale søylene til det klassiske universitetsstudiet, der
du i prinsippet blei overlaten
til deg sjølv og til pensumlistene fram til eksamen sto
for døra. Haustsemesteret
kom i gong ut i september og
var gjerne slutt rundt midten
november månad.
Eldrid Lunden
Av skriftproduksjonen dei
siste tiåra vil eg halda meg til
tala for ny skjønnlitteratur
på norsk, først og fremst
fordi det er i denne delen
av skriftkulturen der opphavsmann og -kvinne etter
måten fritt sjølv kan velja
målform. Når det gjeld omsett skjønnlitterær prosa, krev
forlaga ofte bokmål, trass i ønsket
til omsettaren. Også innanfor sakprosaproduksjon blir kjende og vel meritterte
nynorskforfattarar ofte tvinga til å skriva
og publisera på bokmål.
Språktilhøva i riksavisene er vel
kjende, og kan illustrerast med at for
nokre år sidan blei «Kjærleik» kåra av
VGs lesarar som Norges vakraste ord.
Kjærleik, og ikkje kjærlighet, altså. Konfrontert med dette skremmande resultatet gav sjefredaktøren klårt uttrykk for at
han heller ville leggja ned avisa enn å gi
VGs journalistar høve til å skriva Norges
vakraste ord i spaltene.
Innanfor skjønnlitteraturen er derimot retten til å velja målform ganske reell, slik at vi på akkurat dette feltet i stor
grad kan snakka om språkleg fridom og
demokrati.
Frå åra rundt 1960 synest statistikken å stadfesta at den tradisjonelle nynorsklitteraturen då var ferdigskriven,
for ikkje å seia utskriven. Med det meiner eg litteraturen med utgangspunkt i
det tradisjonelle bondesamfunnet. Ikkje
sidan Vinje og Garborg hadde nynorskdiktinga vore på høgde med, for ikkje å
seia i forkant av samfunnsutviklinga.
har dei profilismen som utsagd
eller tagd referanse, enten
i form av tilknyting eller
fadermord. Frode Gryttens
siste roman (frå 2011!) er
til og med ein satire over
sosialdemokratiet. Velretta
og sprek, men ikkje direkte
ny. Eg snakkar her om tre
sentrale norske forfattarar, fødde
i andre halvdel av det 20. hundreåret,
men tidleg nok til å ha opplevd Berlinmurens fall og internettrevolusjonen
som medvitne og aktive intellektuelle.
Med desse forfattarane i spissen
gjekk den nynorske skjønnlitteraturen
livskraftig og sterk inn i eit nytt årtusen.
ved årtuseNskiftet var den nynorske diktinga med andre ord sprek og sterk som
aldri før. Ut frå den allmenne språkstoda
kunne det likevel sjå ut som om den
skjønnlitterære delen av nynorsk skriftproduksjon sto i ei særstilling. Utover
på 00-talet vedtok dei erklærte høgrepartia programfråsegner for avvikling
av nynorsk som jamstilt norsk språkform. Den historiske alliansen mellom
landsens sosialradikalisme og kulturradikalismen i hovudstaden var svekka.
Rikspressa virka meir og meir fiendtleg.
Gjennom folkestyrets tilbaketrekning
frå mange samfunnsområde var offentleg bruk av nynorsk truga på mange felt
innanfor det som tidlegare var statleg
forvalting. Mediastyringa av det som var
att av politikkens maktområde gjorde
åtak på sidemålsstilen til eit populistisk
glansnummer, frigjort frå fortidslevningar som partiprogram og regjeringsfråsegner, slik kunnskapsminister
Halvorsen demonstrerte nå i
vinter.
I det store og heile ser
dette ut til å vera stoda. Som
riksspråk virkar nynorskens
plass meir utsett enn på svært
lenge.
kva skjer så litterært etter år 2000?
Då skjer det som nærmast må kallast eit
mirakel. Det som må kallast eit mirakel.
Eit sant mirakel. Frå ein svært sterk
posisjon blir den nynorske skjønnlitteraturen endå sterkare. På det feltet
der det herskar språkleg demokrati og
valfridom, er bruken av nynorsk i sterk
framgang. I dag kan vi trygt slå fast at
nynorsk skjønnlitteratur lever og blømer
frodigare enn nokon gong. Aldri har nynorsk dikting stått sterkare.
Bokstatistikken går berre fram til
2008. Men medan talet på debutantar i
tiåra bakover til 1965 låg på i overkant
av seksti, har 93 forfattar debutert med
nynorskbøker i åra frå 2000 fram til
2008. Det betyr at vi kan rekna med
over 100 debutantar i det føregåande
tiåret. Dei er unge, ofte så unge at dei
kunne vore mine barn og til og med
barnebarn, dei er rekrutterte frå store
delar av landet, og dei har spreidd seg
til eit vidt spekter av skriftkulturen. Eg
nemner i fleng:
Øyvind Rimbereid (Stavanger),
Ingrid Storholmen (Trøndelag), Carl
Frode Tiller (Namsos), Inger Bråtveit
(Suldal), Are Kalvø (Sunnmøre),
Lars Mæhle (Sunndal), Sigmund
Løvåsen (Trysil), Edmund
Austigard (Ryfylke), Mette
Karlsvik (Romsdal), Maria
Parr (Sunnmøre), Marit
Eikemo (Odda), Agnes
Ravatn (Ølen), Nils Henrik
Smith (Jæren), Jan Roar
Leikvoll (Nordhordland),
Gunstein Bakke (Setesdal),
Norsk TideNd Nr. 4 – 2012
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
På andre felt er det ikkje
like lett. Den 12. januar i
år hadde avisa Aften, som
kjem ut tre gonger i veka på
ein stad djupt inne i ein fjordbotn
på Austlandet, og er eit slags organ for
oslofjordhumanismen, overskrifta NY
NYNORSKSTRID i krigstyper over
heile forsida. Undertittelen var «Eneste
elev med nynorsk som hovedmål.»3
På biletet under overskrifta får vi sjå
fotografi av syndaren, som viser seg å
vera Medna Israilova, som er 14 år og
kjem frå Stryn og Tsjetsjenia. Ho går på
Lofsrud skule søraust i Oslo, og seier til
avisa at «Eg likar nynorsk veldig godt, og
vil ikkje miste det». Ho blir til og med
sitert ordrett:
Eg likar nynorsk veldig godt
og vil ikkje miste det.
Ein kunne jo tenkt seg at
denne modige jenta ville bli
hylla redaksjonelt for sitt bidrag til mangfald og språkleg
fridom. Kanskje til og med
få ein ytringsfridomspris? Kva
med institusjonen Fritt Ord? Men
Så lenge landsmålet har eksistert, har
dødsattestane blitt skrivne ut, både tidt
og ofte. Men det etterlengta dødsfallet
lar stadig venta på seg. I løpet av
dei siste åra har kravet om aktiv
dødshjelp blitt høgare og hissigare. Riksaviser frå Aftenposten til Klassekampen publiserer ikkje berre hatefulle
ytringar, men direkte krav
om at «Vi må drepe nynorsken», «Nynorsken må dø»,
«Nynorsken må drepes».5
Med stort etisk alvor drøftar
Magnhild Bruheim Foto: Samlaget
Ragnhar Hovland Foto: Herborg Pedersen
Agnes Ravatn Foto: Samlaget
Kva slags retorisk situasjon er det som
oppstår her? Vi ser den 14 år gamle
tsjetsjenske flyktningen Medna Israilova
uthengt som hatobjekt, i krigstypar, på
framsida av kveldsutgåva av landets
største og viktigaste avis. Det er noko
alle ser. Vi ser for oss dei anonyme
'medelevene', som 'hater'. Det vi ikkje
ser, er oss sjølve, sette i scene medialt
som avislesande, vaksen mobb.
Dei namnlause, som 'hatar', er
medelevane, altså er dei like
gamle som Medna Israilova,
14 år. Bak hatobjektet ser
vi, i den tilårskomne, avislesande mobben, at hatet
er ungt, friskt og uskuldig.
Hatet er lysegrønt.
Dette blir endå tydelegare
om vi ser på den andre reportasjen
i Aften. Dei som synest nynorsk er 'en
pest og en plage', er her gjengitt rikt illustrert og under fullt namn. Ifølge ordboka er pest ein smittsam sjukdom med
høg dødsprosent. Over kaffikoppen
ser vi modne avislesarar portrett av dei
unge jentene som karakteriserer Medna
Israilovas språk på denne måten.
Og i deira bilete ser vi at vårt
eige hat er ungt, friskt, rettkomme, framtidsretta, lyst
og godt.
Om Medna Israilova
veit vi at ho ikkje berre
er innvandrar, men
dobbel utvandrar og innvandrar, frå Tsjetsjenia
til Stryn og til Oslo. Det
gjer handsaminga dobbelt
brutal. Om ho har blitt mobba
til å iføra seg språkleg dekkfarge, veit eg
ikkje. Det skal overmenneskeleg krefter
til, for ikkje å bli issolert og knust, som
Aftenpostens sjefredaktør ropte på gatene i sin ungdom, og i trykt sverte frå
avisforsidene i dag.
I fjor sommar var nasjonen
samla og stolt over å møta hat
med kjærleik. Men sommar
blir til vinter, varme til kulde.
Når vi ikkje kan hata massedrapsmannen, kan vi staden hata eit mindretalsspråk.
Midt i den kalde vinter, kven
reiste seg til forsvar for Medna
Israilova? Kven reiste seg for å hylla
Medna Israilova? Fritt Ord, PEN-klubben, det ursløve Journalistlaget, PFU,
Redaktørforeninga, Barneombodet,
Mållaget, Språkrådet? Ikkje eit knyst,
ingen sa ei ord, alle tagde og samtykte.
Ikkje rart at 'skam' er eit nøkkkelord i
den nye skjønnlitteraturen.
Foto: Samlaget
Revolusjonære politiske
endringar, revolusjonar
innan teknologi og kommunikasjon, heilt nye samversformer og bustadmønster.
Samla ser det ut til at alle
desse samfunnsendringane har
ført med seg ei tidlegare usett bløming av skjønnlitteratur på nynorsk.
Som vi veit, er diktinga den rikaste
og mest universelle måten å bruka språket på. Til dels etter å ha hatt bokmål
som første språk tar den nye forfattargenerasjonen «nynorskens overlegne eleganse og uttrykkskraft»2 i bruk litterært.
I tillegg har dialektar og nynorsk eit stadig sterkare hegemoni innanfor tekstar
til populærmusikk.
Med andre ord kan vi slå fast at
nynorsk litteratur i dag er breiare
og høgare og lågare og spissare
og har større vitalitet enn nokon gong. Såleis er det meir
enn passande og gledeleg
med ein nynorskforfattar på
plass i Statens æresbustad for
kunstnarar. Sjølv om det ville
passa endå betre, i det minste fonetisk, ut frå bokstavrimet i alle fall,
om ein kunne seia Grytten i Grotten!
Trass i yrkesforbod, trugsmål, kampanjejournalistikk har fleire og fleire
unge språkbrukarar med opne augo
valt å skriva nynorsk, som eit
mirakuløst uttrykk for åndskraft og språkleg fridom,
mot marknadsmakt og
massemedier.
nei, slett ikkje og tvert imot. I
staden blir innvandrarjenta
hengt nådelaust ut. «Medelevene hater nynorsk», slår
Aften påpasseleg fast, utan
kjeldetilvising. «Nynorsk er
en pest og en plage,» er ei
anna overskrift frå same tid, i
same avis.4
Maria Parr Foto: Samlaget
Marit Eikemo Foto: Samlaget
utdannningseksplosjonen velutdanna første generasjons
akademikarar land og strand
rundt, til mellomlagsyrke,
for det meste i offentleg
sektor. I løpet av dei siste
tiåra på 1900-talet etablerte
gamle sekstiåttarar seg i nye
byggefelt med einebustader og
rekkehus rundt byar og tettbygde
strøk, i villavegar med namn som Måltroststien, Dådyrfaret og - etter kvart
- Premium Elite Øvre Flatskår Terrasse.
Tidleg på 2000-talet fekk Det Norske
Byggefeltet sin største diktar i Karl Ove
Knausgård. Bløminga av den nye nynorske diktinga veks fram av jordsmonnet på det same sosiale og ideologiske
byggefeltetet. Dei nye forfattarane er
byggefeltbarn, mellomlagsbarn,
gjerne med lærarforeldre.
Sigmund Løvåsen
For debutantar etter 2000 vil dei politiske og teknologiske omveltingane etter
1989 først og fremst vera premiss, ikkje
noko å undra seg over, eller kjempa
for eller mot.
I tillegg til jordbruksstøtte, dialektbruk og statleg
litteraturpolitikk, er også
den norske bustadpolitikken eineståande i verden.
Nordmannen skal bu i eige
hus med hage rundt, og har
plass, og etter kvart råd, til å
gjera det. Frå 1970 av spreidde
Rønnaug Kleiva Foto: Tove K. Breistein
Profilismen er overvunnen, ikkje gjennom fadermord, men fordi forfattarar
fødde på 70- og 80-talet speglar ein
heilt ny verden. På mange felt. Ein ting
er at forholdet til populærkulturen ikkje lenger er ei kampsak, men noko
sjølvsagt og daglegdags. Når det gjeld
tekstar til populærmusikk, har bokmålet
lidd radikale domenetap til engelsk på
den eine sida, og til nynorsk og dialekt
på den andre. Som vi veit har bruken av
bokmål elles gått særleg sterkt tilbake
innanfor forsking, reklame og bedriftsleiing. Fram til 1989 representerte den
fysiske Muren i Berlin også den
politiske kløyvinga i litteraturen. Denne kløyvinga har
vore ein grunnleggande
føresetnad for Profil-generasjonen. Etter Murens
fall er den politiske høgrevenstre aksen blitt usynleg
både for kommentariatet,
opinokratiet og progresiet.
Men er skiljelinjene borte? Finst
dei, eller må dei finnast opp på ny?
I tillegg har dei sosiale mediene
komne til. I bloggar-generasjonen blir
alt offentleg. På nettet kan ein gugla
fram eit slags svar på alle spørsmål i løpet av fem sekund. Den trykte pressa er
ikkje lenger hegemonisk, kanskje heller
ikkje dominerande. Bokklubb og kultursider har ikkje lenger same makt til å
dømma kunstverk nord og ned eller opp
og fram. For å markera at sendinga er
uviktig, blir radioens einaste litteraturprogram sendt midt i arbeidstida, som
ei endelaus forlenging av nitimen. I bokhandelen vippar krimlitteraturen stadig
fleire seriøse skriftstykke ut av reiret.
Litteraturen har på same tid fått større
glamour og mindre å seia. Folkestyret er
innsnevra. Alt på 1980-talet kalla Dag
Østerberg romanlesing for «En form
for instituert resignasjon overfor de bestemmende skikt i organisasjonslivet.»
Hermann Starheimsæter Foto: Geir M. Brungot
Botheim-søstrene (Lesja), Lars
Petter Sveen (Fræna).
Av desse vekslar fleire
elegant og uanstrengt mellom begge målformer. I tillegg kjem alle dei som vonleg ikkje er altfor sure fordi
dei ikkje er nemnde her. Av
Profil-generasjonen er mange
still going strong.
Med andre ord står vi midt i ei hittil
usett bløming av nynorsk dikting. Talmessig bløming. I omfang ja, men også i
innhald. Nå er omfang og kvantitet lettare å mæla statistisk enn kvalitet. Men
medan rundt 10 prosent av den samla
skjønnlitteraturen er på nynorsk, har
eksempelvis 20 prosent av Brageprisvinnarane etter 1992 vore nynorskforfattarar. På mirakuløst vis har den nynorske
skriftkulturen gått frå eit nullpunkt for
femti år sidan, til å utgjera ein stadig viktigare del av den norske skjønnlitteraturen. Særleg dei siste åra har framgangen
vore sterk.
pressa å stryka hatefulle ytringar
frå anonyme nettdebattar. Når
eit av dei norske kulturspråka
er tema, står tilsvarande
ytringar på beste kommentatorplass og i signerte
reportasjar frå våre fremste
Oslo-Fjordmenn.
Kunnskapsminister Halvorsen har uttrykt seg på ein annan
måte: «Tek me ikkje ein skikkeleg diskusjon om nynorsken no, går det ti-tjue
år, og så er nynorsken borte som skriftspråk i Noreg.»6
For nokre av oss er det slik at alder og
naturens gang gjer at vi kan sjå med ei
viss sinnsro på desse trugande framtidsutsiktene.
Av den talrike forfattargenerasjonen
som har debutert i løpet av det siste tiåret, vil mange vera fødde på 1980-talet
(og Medna Israilova seint i 1990-åra). Ut
frå vanleg framskriving av levealder vil
dei fleste ha livsløp fram til 2050, 2060, i
det minste.
Ifølge presse og styresmakter vil,
skal og/eller bør språket deira bli borte,
enten jo før jo heller, eller i alle fall i god
tid før år 2030. Dei som bllir ramma
av denne prognosen må gå ut frå at
kunnskapsministeren snakkar ut frå ein
kunnskap vanleg dødelege ikkje har.
Særleg på bakgrunn av den voldsomme litterære framgangen må eit
rimleg spørsmål vera korleis? Korleis
skal nynorsken dø? Korleis skal nynorsken bli borte? Korleis skal nynorsken
drepast?
Korleis skal Medna Israilovas
språk, og språket til den
største og historisk mest
vitale generasjonen av unge
nynorskforfattarar bli borte,
i løpet av ti-tjue år? Korleis
ser styresmaktene og den
fjerde statsmakt i praksis for
seg den endelege løysinga av nynorskspørsmålet? Eg snakkar ikkje
her på vegner av nokon, men ut frå det
vi veit om at liv og skrift, språk og identitet er tett tvinna saman.
Eit språk er menneska som brukar
språket, men også dei som har brukt det
før oss. At dei aktive språkbrukarane
blir borte, er derfor ein nødvendig, men
ikkje tilstrekkeleg føresetnad for at eit
språk skal dø. For at det skal dø heilt,
må også skriftene på dette språket blir
borte. Bokbål har blitt prøvd, utan særleg hell.
Eit språk kan lærast utanåt, og overførast munnleg frå slekt til slekt. Ikkje
minst gjeld dette hjartemål der song
og dikting står sterkt. Når dei les i avisene at språket deira må dø, at det skal
drepast, og høyrer frå regjeringa at det
vil bli borte om få år, vil korleis vera eit
nærmast livsviktig spørsmål, for alle dei
som likar nynorsk veldig godt, og ikkje
vil miste det.
Kjartan Fløgstad
Artikkelen har tidlegare vore publisert
på Aftenposten sine heimesider.
Fotnotar:
1 Takk til Ottar Grepstad
for bokstatistikken.
2 Erik Klepsvik, Stavanger
Aftenblad, 01.02,2012.
3 Ny nynorskstrid, Aften,
Oslo, 12.01.2012.
4 Aften, 25. januar 2012.
5 Til dømes Aftenposten
11.01.2010; Klassekampen
11.04.2011
6 «Vil ha nynorsk kulturrevolusjon»,
Dag og Tid, 04.05.2012
21
Karius og Baktus på urdu og somali
målgåver
Dette er namnelista over dei som har gjeve gåver til
Noregs Mållag frå 11. april til 27. august 2012. Samla
gåvesum vart 265 260 kroner. Me takkar og bukkar
for desse gåvene.
AUST-AGDER MÅLLAG
Birgit Attestog
Jackob Bakken
Gaut Borgan
Torfinn Brokke
Telleif Engenes
Kjersti Fone
Rolf Fredriksen
Paul Magnus Gamlemshaug
Ester Halvorsen
Johannes Havstad
Harald Heggland
Malmfrid N. Homme
Ragnar Kaasa
Gunvor Lande
Jorunn Lande
Hans-Olav Lauvstad
Olav Lidtveit
Jon Kolbjørn Lindset
Kåre Mogstad
Pål Nomeland
Rune Nylund
Sigrid Bjørg Ramse
Astrid Stuestøl Sandkjær
Vidar Toreid
Johannes G. Torstveit
Helge Ove Tveiten
Odd Einar Ufsvatn
Janna Vaaje
Olav Vehus
Jens Vellene
Olav Torj Åkre
Scott Aanby
AUSTMANNALAGET
Magnus Amdal
Knut N. Bekkelien
Anders Bjørge
Oddbjørg Blakar
Liv Jorun Braastad
Jon Steinar Bredeveien
Eirik Bøyum
Bjørn Dalen
Inger Johanne Dæhlen
Gunnar Eide
Ingvild Marie Eknes
Magda Inger Ekre
Kari Ruud Flem
Randi Therese Garmo
Kjell Gulbrandsen
Erik Hanssveen
Olav Haraldseid
Magnhild Harsheim
Pål Helle
Bjarte Hole
Ola Holen
Tora Kjernli
Ola Klepp
Nils Kristian Lie
Mari Lien
Asgeir Lilleås
Mildrid J. Lunder
Øyvind Nordli
Jogrim Nordsletten
Odd Arne Nustad
Olaf Nøkleby
Oddvar Romundset
Jakup Skjedsvoll
Arne Skuterud
Nils Steinar Slapgård
Petter Embret Sletten
Ivar Sund
Magny Sæbø
Gunnar Sørbotten
Sverre Sørbø
Gudmund Teigen
Magne Teppen
Ola Tronsmoen
Bjørn Liavaag Visø
Bjarne Øygarden
Brynjulv Aartun
22
BUSKERUD MÅLLAG
Maria Høgetveit Berg
Gunvald Bergan
Herbjørn Brennhovd
Torleiv Brennhovd
Anna H. Dale
Irene T. Hansen
Oddbjørn Jorde
Paul Oddvar Liseth
Osvald Medhus
Ingunn Asperheim Nestegard
Ola Kjetil Oppi-Berntzen
Halle Perstølen
Knut V. Seim
Margit Skrindo
Kjell Snerte
Grethe Sollien
Syver Sollien
Rolf Harald Sæther
Knut S. Torsteinsrud
Torun Torsteinsrud
Gerda Ulsaker
Åshild Reinton Åmellem
FYLKESMÅLLAGET
VIKVÆRINGEN
Laila Akslen
Olil Amble
Ruth Amdahl
Lillian Austnes
Kjartan Berg
Anfinn Bernaas
Sigmund Birkeland
Halvard Bjørkvik
Reidar Bjørnerheim
Berit Brandseth
Herfinn Brekke
Magnhild Brekke
Svein Erik Brodal
Karen Bø
Kjell Bø
Tormod Bønes
Erlend Lunde Colleuille
Alv Reidar Dale
Hans Olav Eggestad
Tove Karina Eidhammer
Mildrid Engen
Frode Eriksen
Erlend Estenstad
Ingrid Fiskaa
Mass Flatråker
Liv Flugsrud
Egil Alf Foss
Vidar Freddysson
Torfinn Fuhr
Otto Gjerpe
Ingrid Gjertsen
Jarle Grimstad
Gunnvald Grønvik
Oddrun Grønvik
Morten Grønvold
Even Haugland
Valgerd Svarstad Haugland
Botolv Helleland
Roald Hem
Audun Heskestad
Sigrun Heskestad
Halldor Hoftun
Valborg Holten
Joar Hovda
Marit Hovdenak
Marit Husevaag
Olav Bakken Jensen
Laurits Killingbergtrø
Siri Kjær
Harald Sverdrup Koht
Bård Kolltveit
Dagrun E Kristensen
Johannes Kvammen
Tove Harriet Eeg Larsen
Edvard Lauen
Signe Løberg
Astrid Løvik
Kåre Martinussen
Klassikaren om dei to tanntrolla Karius
og Baktus kan snart lesast også på urdu
og somali.
I høve hundreårsjubileet til Thorbjørn
Egner gir Cappelen Damm ut boka om
Karius og Baktus med tekstar på norsk/
somali og norsk/urdu.
Ideen til dei tospråklege utgåvene
kom i samband med mangfaldsåret.
Tanken var at ein viktig bit av norsk barnekultur skulle bli tilgjengeleg for nye
lesarar.
– Vi tenkte det var fint for språkforståing, for tannhelse og for ein felles
referanse med andre barn som kjenner
historia, seier Marit Egner Engh, dotter
av den kjente forfattaren, i ei pressemelding frå forlaget. (NPK)
Noregs Mållag ta
Lars Meling
Astrid Midttun
Harald Martin Mjømen
Norvald Mo
Arnold Mundal
Magne Myhren
Sigurd Nordlie
Arne Nordvi
Ellen Oddsen
Lyder Olden
Ole Bernt Olsen
Dag Omholt
Svein Johann Ose
Einfrid Perstølen
Alain Egil Adrian Ramdal
Birgit Bjørhovde Rindal
Jan-Magne Rinde
Asbjørn Roaldset
Kjell Rygg
Olav Røvang
Åsbjørg Vågslid Råen
Liv Sem
Erik Simensen
Toril Kristin Sjo
Olav R. Skage
Gunnvor Fykse Skirbekk
Arne O. Skjelvåg
Synnøve Skjong
Harald Frode Skram
Arve Skutlaberg
Leiv Solheim
Nils Standal
Mona Grete Storli
Rolf Sunde
Åsfrid Svensen
Sissel L Sæbø
Rolf Theil
Svein Olav Throndsen
Olav Nils Thue
Jostein Tjore
Odd Roger Torkildsen
Stein Tveite
Johan Kristian Tønder
Guri Vesaas
Jørgen Vogt
Torgils Vågslid
Arne Wåge
Håkon Ørjasæter
Johannes Georg Østbø
Herlov Øverland
Bergfinn Aabø
Svein Ånestad
Kristina Aarekoll
Ivar Aasen
HORDALAND MÅLLAG
Livar Aksnes
Olaf Almenningen
Arne Andersen
Sigrid B. Andersen
Ingvard Andreassen
Karin Ask
Anders Askeland
Erlend Bakke
Anny Bastesen
Daniel Berge
Håkon M. Berge
Marit Berge
Oddbjørn Berge
Olav Berge
Eli Bergsvik
Dagrun Berntsen
Siri Solvik Bertelsen
Jostein Birkeland
Leif Olaf Birkeland
Narve Bjørgo
Bjørn Bjørlykke
Dag Bjørnevoll
Asbjørn Bjørnset
Solveig Bjørsvik
Målfrid Bjånesøy
Jarle Bondevik
Arne Brattabø
Tor Brattebø
Reidar Bremerthun
Gunvor Sigrun Bringeland
Endre Otto Brunstad
Bjarne Buene
Jostein Buene
Hans Bugge
Ørjan Børve
Rannveig Bårtvedt
Bodil Cappelen
Hege Cruickshank
Knut O. Dale
Olav Digernes
Kristin Digranes
Bjørg Djukastein
Olav Drivenes
Torbjørn Dyrvik
Randi Engelsen Eide
Nils Eidhammer
Brynhild Enerhaug
Nils M. Engelsen
Øystein Erstad
Olav Fagerbakke
Gjertrud Fanebust
Hermund Fenne
Jarl Fimland
Anne-Karin Manger Fjeld
Normann Fjeldstad
Sverre Fjell
Mona Kristine Fjørstad
Kåre Flatlandsmo
Bodil Forsdahl
Jon Fosse
Kari Fosse
Harald Frønsdal
Harald Gammelsæter
Anne Marit Gjøstein
Siv Hafstad Grinde
Endre Grutle
Solveig Grønlien
Jakob Gullberg
Eigel Gundersen
Eldbjørg Gunnarson
Arnbjørg Hageberg
Edwin Halvorsen
Hege Haugland
Anna Sylvia Haukås
Aslak L. Helleve
Aslak T. Helleve
Jan Kåre Henriksbø
Kåre Herdlevær
Kåre Herfindal
Kjartan Hernes
Atle Hevrøy
Anne Margrete Hjemdal
Grete Oline Hole
Kåre J. Hole
Erling Holmås
Karl Johan Holmås
Karl Hope
Anne Karin Hufthammer
Greta Håheim
Zoita Jakobsen
Sniolvur Joanesarson
Ole-Jørgen Johannessen
Geirmund Johnsen
Ingebjørg Jordal
Randi Jåstad
Åse Marit Kalhovd
Magnhild Huun Kambestad
Ørje Klubben
Leif Knutsen
Ståle Kolbeinson
Helga Kolstad
Per Kragseth
Peter Larsen
Vidar Lehmann
Haldor K. Lid
Åsmund Lien
Heidi Rosendahl Lindebotten
Anstein Lohndal
Jon Lund
Eldbjørg Tøsdal Lyssand
Tore Lyssand
Per Lødøen
Ruth Henny Løland
Torstein Løning
Marit Bleie Mannsåker
Asbjørn Markhus
Harry Mehammer
Nils Aksel Danbolt Mjøs
Kristi Yttredal Moe
Torgunn Moltu
Else Mundal
Johan Myking
Jostein Mykletun
Einar Myster
Nils Mæhle
Arnljot Møster
Odlaug Måge
Torun Måsiede
Olav Steinar Namtvedt
Marit Nedreli
Eli Karin Nerhus
Nils N. Nesheim
Arne Nilsen
Arve J. Nilsen
Jane Nordlund
Åshild Nordstrand
Lisbeth Norendal
Helge Martin Nygård
Kjell Åge Nåmdal
Aud Karin Oen
Åse Opheim
Aud Oppedal
Anfinn Otterå
Olai Otterå
Brynjulf Prestegard
Knut Rabbe
Jan Reidar Rasmussen
Jens Reisæter
Inger Marie Mathisen Riise
Sverre Audun Rikstad
Inger-Johanne Rossebø
Gudrun Rosseland
Margreta Rønning
Arvid Sakseide
Lars K. Sandven
Solbjørg Åmdal Sandvik
Torstein Sausjord
Terje Schaatun
Heidi Seilfaldet
Nils Hjelmtveit Seim
Leiv Magne Siqveland
Torbjørg Sjøberg
Tone Skage
Olav Johannes Skeie
Gunvald Skeiseid
Jørgen Skjerve
Arne Skjerven
Arnlaug Skjæveland
Per Skjæveland
Harald Skorpen
Oddvar Skre
Tone Skår
Hermund Slaattelid
Kari Smith
Jostein Småbrekke
Asbjørn Solberg
Harry Solberg
Erling Solvang
Idar Stegane
Magnhild Steine
Johanne Stenberg
Gerhard Inge Storebø
Nelly Storebø
Jan Gunnar Strand
Jørn Øyrehagen Sunde
Rolf Sigmund Sunde
Ogmund Sunnevåg
Kurt Svensson
Kjell Gudmund Søholt
Liv Kari Søyland
Øyvind Teigen
Erling Thu
Erling Toft
Bjørg Toftevåg
Arne Tokheim
Margit Torpe
Torgeir Torvik
Kjell Thore Tungesvik
Lars H. Tungesvik
Rune Tveit
Knut Tveitnes
Odd Tøndel
Oddbjørg Ulveseth
Brynhild Utne
Eldbjørg Valle
Rigmor Nesheim Vaular
Kari Langklopp Veland
Randi Vengen
Liv Vike
Åslaug Vikør
Inger B. Vikøren
Liv Bente Vinje
Sidsel Vinsand
Ingebjørg Viste
Harald Vivås
Karl Helge Watnedal
Einar Øyre
Magnus Malvin Ådnanes
Olav Ånneland
Magne Århus
Solveig Åsvang
KARMSUND MÅLLAG
Solveig Eidhammar
Anne-Ma Eidhammer
Jonn Eikeland
Synneva Flesland
Tone Randi Frette
Torill Borge Horneland
Øystein Kalstveit
Svend Kjetland
Marit Løvvig
Paul Mølstre
Lars Gunnar Oma
Borghild Sævereide Prestegård
Askild Rullestad
Svein A. Strømme
Ernst Arne Sælevik
Bjørg Astrid Sævareid
Jon Olav Tesdal
Hans Olav Tungesvik
Arne Vevatne
Ingolv Vevatne
Ola Øverland
Yngve Øvstedal
Peder Ådland
Steinar Aalvik
NAUMDØLA MÅLLAG
Håvard Avelsgaard
Odd Bach
Odd Eidshaug
Toralf Engesnes
Kjell Nyland
NORDLAND MÅLLAG
Kåre Belsheim
Jan Gaute Buvik
Gunnar Claussen
Tore Moen
NORDMØRE MÅLLAG
Magnar Almberg
Jon Kristian Aune
Inger Bergem
Olav Bergheim
Anne Grete Witzøe Botten
Ola Bræin
Eva Susanne Bårdseth
Liv Rigmor Flå
Rakel Flå
Jon Gulla
Lars Gåsvatn
Odin Hals
Randi Skrøvset Hatle
Marit Hoel
Asbjørn Klaksvik
Jorunn M. Kvendbø
Dagny Næss
Finn Gunnar Oldervik
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
Ari Behn med nynorsk bibelteater
I januar kan publikum sjå Ari Behn
sine bibeltolkingar på scena til Det
Norske Teatret.
Saman med fem andre dramatikarar skal Ari Behn skrive tekstar til
eit seks timar langt bibelstykke som
skal gå på Det Norske Teatret, skriv
Dagbladet.
Maratonframsyninga blir stor-
satsinga når nynorskteatret feirar
hundreårsjubileum i 2013. Bibelstykket er regissert av Stein Winge, som i
tillegg til Ari Behn også har fått med
seg dramatikarane Maria Tryti Vennerød, Terje Nordby, Eirik Fauske og
svenske Sara Stridsberg på laget.
Ari Behn debuterte i fjor sommar
som dramatikar med stykket Tre-
ningstimen på Rogaland Teater og
har gitt ut fleire romanar og novellesamlingar.
Prøvene på bibeloppsetjinga til
Det Norske Teatret tek til 17. september, og det er alt kjent at Bjørn Sundquist skal spele rolla som Gud. (NPK)
Ari Behn
takkar for gåvene!
Henry Opland
Eirik S. Todal
Kjellmod Vada
ROGALAND MÅLLAG
Johannes Bakka
Lars Bakka
Anita T. Bal
Wenche Berg
Torvald R. Bore
Aslaug Kvilekval Breivik
Marit Kyllingstad Bråten
Konrad Bråtveit
Svein Eldøy
Aud Ellingsen
Ingrid Enoksen
Anders B. Erga
Knut Falk
Johannes Faugstad
Jan Finjord
Johan Flem
Rune Folkvord
Helga Færøyvik
Ingrid Gjesdal
Rune Gramstad
Alf Reidar Grødeland
Oskar Gusevik
Lidvor Hatteland
Inge Haugland
Håkon Haus
Marit Hegland
Rasmus Hetland
Rasmus Hidle
Liv Hobberstad
Terje Håland
Jorunn Håvarstein
Magne Jakobsen
Ole Johannessen
Odd Jørstad
Sigrid Kjetilstad
Ellen Harboe Kleppa
Herborg Kverneland
Gro Lavold
Kaja Lavold
Georg Løvbrekke
Ingeborg Mjør
Reidar Nesheim
Lise Lunde Nilsen
Odd Magne Nordmark
Ingvar Olimstad
Siv Omdal
Aslaug Opheim
Marit Osland
Hjørdis Ravnås
Rasmus Reed
Gunvor Risa
Torleiv Robberstad
Ole Bjørn Rongen
Audun Rosland
Magne A. Roth
Atle Røe
Thorhild L. Rørheim
Jørgen Sagevik
Rolf Salte
Magne Sande
Bergljot Selvåg
Tom Soma
Torgeir Spanne
Jon Stangeland
Audun Steinnes
Odd Sigmund Sunnanå
Marta Sætrenes
Hogne Sønnesyn
Svein Kåreson Søyland
Else Theiss
Ingebjørg Thelin Theiss
Oddrun Tjeltveit
Kurt Tunheim
Torhild Øvregård Tveit
Hilda Ullestad
Jone Vadla
Ottar Vandvik
Klara Vik
Reidar Vik
NORSK TIDEND NR. 4 – 2012
Alv Hermann Vistnes
Askill Voll
Audun Ytre-Arne
Kjell Aardal
Audun Aarflot
ROMSDAL MÅLLAG
Dagrun Gjelsvik Austigard
Henning Austigard
Asbjørg Baldersheim
Marit Bergheim
Kristine Eidhamar
Gunvor Gammelsæter
Torhild Hanem
Per Hestad
Gunnveig Hjelvik
May Holmquist
Arnhild Digernes Krøvel
Tor Kvadsheim
Aud Åshild Moen
Ane-Kari Romestrand
Lars Staurset
Oddmund Svarteberg
Bjørn Sæbø
Ole Kjell Talberg
Ingar Aas
SOGN OG FJORDANE MÅLLAG
Agnes Alisøy
Ragnhild Anderson
Ola Austring
Reidulf Bjørlo
Kari Blåflat
Eivind Brekke
Toril Bruvik
Nils Distad
Bjørn Eide
Tor W. Eikemo
Annbjørg Eikenes
Gjertrud Eikevik
Nils Kåre Enstad
Dag-Erik Eriksmoen
Astrid Ervik
Jon Farestveit
Marta E. Fjærestad
Johannes Flaten
Jan Martin Frislid
Siri Bente Fuhr
Else Fure
Ottar Færøyvik
Asbjørn Geithus
Oddvar Gjelsvik
Arne Gjeraker
Leif Grinde
Audun Hammer
Connie Hamre
Sissel Norunn Hatløy
Jørgen Helgheim
Bjørg Grude Holmboe
Ragnar Hove
Bjørg G. Hovland
Else Kristine Husabø
Liv Husabø
Nils Husabø
Målfrid Husnes
Marta Systad Iden
Odd Kinden
Rannveig Tveit Kirkebø
Olina Kolbotn
Bjørg Utne Kvam
Liv Janne Kvåle
Magny Kårstad
Gunnhild Larsen
Øystein Lavik
Jorunn Loftesnes
Jon Ove Lomheim
Lars Lotsberg
Rune Lotsberg
Aud Jensine Lunde
Håkon Lundestad
Steinar Dahl Lægreid
Terje Moe
Knut Ole Myren
Merete Myromslien
Julie Kristine Ness
Anna Njøs
Stein Næss
Per Scott Olsen
Kari Melheim Ottesen
Jon A. Ramstad
Oddbjørn Ramstad
Jorhild Rochlenge
Bjørn Rørtveit
Steinar Røyrvik
Karoline Råd
Magnhild Sagosen
Margot Sande
Marta Kari Schawlann
Karen Sindre
Olav Solberg
Sigrid Solheim
Synneva Kolle Solheim
Ola Magne Strand
Liv Støverstein
Karsten F. Sunde
Johan M. Sunnarvik
Hans Mark Svedal
Harald Systad
Leiv Sølvberg
Halldis Sørangr
Jakob Thingnes
Helge Thue
Ingvill Førde Torvanger
Kari og Helge Tveit
Reidar Tveit
Borgny Ulltang
Lars Øyvind Vikesland
Jarl Yndestad
Liv Østrem
Karstein Aaberge
Ivar Åkre
SUNNMØRE MÅLLAG
Kristian Almås
Åsmund Arne
Erik Bergmann
Knut Slinning Bjørdal
Sigurd Olav Brautaset
Bente Johanne Iversen Breivik
Ole Arild Bø
Jostein Drabløs
Ståle Eikrem
Jostein Fet
Ruth Grøndal
Johs. G. Hareide
Asbjørn Hatlehol
Svanhild Vestre Hauge
Ingunn Haus
Thor Sivert Heggedal
Jorunn H. Henriksen
Inger Hjorthaug
Sylvi Gulla Hovdenakk
Kristin F. Husøy
Ingrid Runde Huus
Jakob O. Kjersem
Jakob Koppen
Liv Kari Krøvel
Jostein Kursetgjerde
Bergfrid Færøyvik Lindøy
Jostein O. Mo
Lars Omenås
John Osnes
Britt Oterholm
Einar Pettersen
Petra Pilskog
Anders Rebbestad
Gudveig Rogne
Torleiv Rogne
Gunder Runde
Olga Støylen Runde
Magnar Rønstad
May Britt Smådal
Jarle Solheim
Kjell Roger Straume
Linbjørg Bjørkavåg Sunde
Gudrid Tandstad
Per Svein Tandstad
Bern Torset
Arne Uggedal
Marit Høyvik Ulstein
Anne Elisabet Ose Velle
Jorun Våge Vestnes
Eldrid Vik
Sveinung Walseth
Knut Ytterdal
Bernt G. Øye
Ingrid Aamdal
Kjell Arne Årseth
Ottar Aashamar
TELEMARK MÅLLAG
Robert Anderson
Eva Bergø
Gunhild Berntsen
Lars Bjaadal
Jon Bjones
Hallgeir Brekke
Sigrid Bø
Olav Rune Djuve
Tjøstov Gunne Djuve
Per Engene
Olav Felland
Sigrid Fonnlid
Anne Karin Funner
Asbjørn Gardsjord
Hans Magne Gautefall
Svein Helge Gloppe
Lavrans Grimstveit
Torgeir Grimstveit
Knut T. Haugen
Ingebjørg Haukelidsæter
Hilde Helgesen
Lars Holmås
Ragnhild Hovda
Hallgrim Høydal
Halvard Jansen
Jørund Lie
Olav Mosdøl
Hilda Nes
Lars Nevestveit
Jakob Olimstad
Birger Risnes
Per Skaugset
Gunvor Solberg
Margit Ryen Steen
Olav Stranna
Signe Sølyst
Olav Teigen
Olav Tho
Kari Tveit
Jon Tvitekkja
Borgny Slettemoen Tøfte
Ingebjørg Helkås Vaa
Tor Valle
Einar Versto
Alv Vik
Kjell Vistad
Hans Ødegård
Halvor Øygarden
Lise Aasen
Sverre Åsen
Olav Åsheim
TROMS OG FINNMARK MÅLLAG
Leif Jørgen Akse
Per K. Bjørklund
Terje Christoffersen
Terje B. Dahl
Silje Ekanger
Torstein Engelskjøn
Karl Ragnar Engstad
Knut Følstad
Eldbjørg Gjelsvik
Aud Hauan
Olaug Husabø
Sigrun Lunde
Ola Melby
Magnar Mikkelsen
May Johanne Molund
Ole Edgar Nilssen
Sigrid Skarstein
Sunniva Skålnes
Foto: Wikimedia Commons
Grete Lien Stenvold
Åse Utkilen
Gunn Utkvitne
Karin Vrålstad
Nils Aarsæther
TRØNDERLAGET
Eli Aune
Hallgerd Aune
Kjell Bardal
Einar H Bartnes
Ivar Berg
Karl Ove Bjørnstad
Lars Daling
Astrid Dalslåen
Anne Eldevik
Olav Engan
Inger Ertsås
Ola Stuggu Fagerhaug
Tore Fagerhaug
Helge Fiskaa
Anders Gjelsvik
Mikal Gorsetseter
Magnhild Gravdal
Gunhild Grue
Sivert Hestveit
Olaug Hokstad
Geir Wenberg Jacobsen
Åke Junge
Olav Kuvås
Brynhild Kvåle
Terje Leinhardt
Jorunn Mehlum
Lars Kolbjørn Moa
Irene Nevervik
Einar Nordbø
Lars Nygård
Jenny Nyvik
Solveig Otlo
Helge Raftevold
Jostein Rekstad
Anna Dorthea Remhaug
Narve Rognebakke
Helge Rypdal
Einar Rædergård
Ottar Rønningsgrind
Anders Sakrisvoll
Ragnhild Saur
Bergliot Skei
Jarle Skjei
Åsmund Snøfugl
Ingebjørg Sogge
Jan Solberg
Odd Sigmund Staverløkk
Odd Storstad
Eiliv Størdal
Svein Bertil Sæther
Jan Sørås
Kirsten Tagseth
Arnkjell Tingstad
Torbjørn Tranmæl
Bodvar Tømmerås
Knut Erik Valskrå
Aa. Bjørgum Øwre
VALDRES MÅLLAG
Gunnar Belsheim
Olav Gullik Bø
Jan Espeliødegård
Eli Marit Fuglesteg
Ingunn Hommedal
Asbjørn Kvitrud
Signe Elisabeth Kvåle
Nils H. Leine
Ingrid Amundsplass Stillingen
Magnor Wigdel
VEST-AGDER MÅLLAG
Anne Austad
Helga Dåsvatn
Anne-Berit Erfjord
Åse-Berit Fidjeland
Gunnhild Fjermedal
Svein Harald Follerås
Randi Lohndal Frestad
Vigleik Frigstad
Jens Graasvoll
Anna Gravelsæter
Torgeir Hagestad
Berit Fiskaa Haugjord
Magne Heie
Theodor Hovda
Olav Arne Kleveland
John Lauvdal
Solveig Stallemo Lima
Tom Arnt Lindeland
Sylfest Lomheim
Oddvar Moen
Elfrid Ovedal
Laurits Repstad
Liv Kjørsvik Schei
Kari Seland
Magnhild Synnøve Skjeggedal
Svein Slettan
Asbjørn Stallemo
Gunnar Vollen
ØSTFOLD MÅLLAG
Gunnar Anmarkrud
Ole Johan Bjørnøy
Eldbjørg Johanne Giske
Eiliv Herikstad
Øyvind Bremer Karlsen
Kåre Kjelkenes
Arne Kvernhusvik
Tore Kåss
Arild Løvestad
Eva Mona Malm
Gunnar Ottne
YRKESMÅLLAG
Kjellfrid Bøthun
Bjørgulf Claussen
Elin Dahlhaug
Bjarne Dåe
Arne Ekeberg
Sissel Hole
Eirik Holmøyvik
Eirik Holten
Kjetil Iden
Rønnaug Kattem
Ellen Kolkind
Kjell Harald Lunde
Viking Mestad
Olav Norheim
Linda Plahte
Magnar Slettebø
Herbjørg Solberg
Arne Stensvand
Olav Martin Synnes
Lars Helge Sørheim
Bent J. Tandstad
Sigrid Tyssen
Birger Valen
Bodvar Vandvik
Pål Wiik
Ivar Winjum
Vidar Ystad
DIREKTEMEDLEM
Norunn Agdestein
Marit Einrem
Randi Einrem
Kristian Halse
Johannes Hjønnevåg
Kjell Jacobsen
Knut Langesæter
Erling Nordheim
Karl H. Stefansen
Åse Floa Steinrud
Audun Sydnes
Lars Børge Sæberg
Borgny Særsten
Leif Helge Særsten
Petter Tofte
23
Stor aksjonsvekst
Heimetap,
bortesiger
«Borte bra, heime best», heiter det frå gamalt. Det
ordtaket har aldri vore særleg dekkjande for
korleis det er å driva målsak. I utgangspunktet hadde eg skrive ferdig ein bitande syrleg
teig til dette nummeret av Norsk Tidend. Eg
hadde tekstfrist rett etter skulestart, og då eg
skreiv var eg ikkje akkurat i godlune. Siste nytt
var nemleg at korkje Nynorskordboka på nett
eller Nynorsk ordliste var klare til skulestart,
endå dei var tre veker på overtid. Den einaste
nynorskordlista/-boka som var oppdatert i
samsvar med den nye rettskrivinga, var Sidemålsordlista, som fyrst og fremst er tilrettelagt
for bokmålselevar. Der var fleire raude klutar i
lufta. Til dømes hadde den fylkeskommunale
læremiddelprodusenten Norsk digital læringsarena (NDLA) annonsert at lærestoffet til matematikkfaget S2 var klart, bortsett frå «noen
oversettelser til nynorsk».
Lat oss undra: Ville bokmålselevane under noko
omstende opplevd det same? At ordbøkene
deira ikkje var klare til skulestart? At dei måtte
bruka utdaterte ordlister på uviss tid, fordi det
gjekk for seint å få dei oppdatert? At ein offentleg ått læremiddelprodusent annonserte at
lærestoffet i eit såkalla grunnleggjande fag var
klart bortsett frå «nokre omsetjingar til bokmål»? Og om no den dagen skulle koma, ville
det fått passera i det stille?
Hugen fekk sidan grunn til å mildna. Kort tid etter
skulestart kom Nynorskordboka på nett. Det
lyt også nemnast at Samlaget, som gjev ut Nynorsk ordliste, i alle år har vore ein garantist for
nynorske parallellutgåver. NDLA opererer også
langt ryddigare no enn før, jamfør nynorskkaoset som rådde i tida rundt lanseringa deira
for eit par år tilbake. Omtrent samstundes med
Nynorskordboka på nett kom også dei glade
nyhenda om at mobilspelet Wordfeud no kjem
i nynorskutgåve. Wordfeud er eit slags digitalt
Scrabble, som du kan spela på telefonen din
mot både kjende og ukjende – men inntil no
berre på bokmål.
Allereie i mars vedtok NMU-landsmøtet fråsegna
Wordfeud på nynorsk, og sidan då har saka fått
godt med merksemd i fleire omgangar. Til dømes fekk lokallaget vårt på Nordfjordeid god
blest om same saka då dei danna felles front
med ordføraren. Til slutt vart arbeidet krona
med ein særs velsmakande siger. I seg sjølv vil
dette vera eit forfriskande tilskot av nynorsk i
kvardagen, og for skuleelevar kan det verta ein
artig måte å trena opp ordtilfanget på. Sett i ein
større samanheng, har me sprengt ein barriere.
Éin mobilapplikasjon gjer ingen sumar åleine,
men me har opna ei dør som før var stengt.
Det er viktig for å få fleire til å fylgja etter, og
det er eit svært positivt signal om at nynorsk
kan og bør brukast til kva som helst.
I sum var det ikkje lenger grunnlag for å vera sur
og sarkastisk i denne spalta. Difor skriv eg på
nytt, med eit noko meir tosidig sluttpoeng. For:
Wordfeud-saka er, for å seia det på fotballspråket, ein viktig bortesiger. Ho er tre kjærkomne
poeng, på ein arena der me normalt ikkje
ventar å vinna. Slikt må til, skal ein hevda seg
i toppen. Samstundes er dei evigvarande problema med læremiddel og andre rammevilkår
for nynorskelevane ein heimekamp der me får
det eine tåpelege baklengsmålet etter det andre.
Heimekampar må som kjent vinnast, skal ein
halda seg unna nedrykksstriden. Då er fyrste
bod å få ballen – og lærebøkene – på rett mål.
24
skape grobotn for nye der dei ikkje finst.
Utgangspunktet for hausten er allereie
ganske godt, ved at like mange lokallag
har hatt års- eller skipingsmøte til no i år,
som i heile 2011. Talet på betalande medlemer under 26 år ligg også rundt 30 prosent høgare enn på same tidspunkt i fjor.
– Vi er glade for å få hoppe rett inn i
ein så god stim, og vonar å byggje vidare
på det utover hausten og vinteren, seier
sentralstyremedlem Kristofer Olai Ravn
Stavseng, som sjølv har fått oppfølgjaransvaret for Møre og Romsdal, Oppland og
Nordland.
leir
Sommar-
I år tok Norsk Målungdom turen til det vakre
nynorske «kjerneområdet» Sogndal i Sogn og
Fjordane. Sjølv om vêret
var varierande, var humøret på topp. Programmet
hadde alt! Frå samiskkurs,
programmeringskurs og
kløyvekurs til fellesinnleiing om Vest-Sahara, og
norskfaget. Veka gjekk
fort, og me gler oss allereie til neste sumar, og ei
ny veke med sol, sommar
og målungdomar!
Alle foto: NMU
Sunniva Relling Berg fortalde om forfattaryrket.
Landsstyremedlem Vegard Storsul Opdahl, som også arbeider som korrekturlesar hjå Dag og Tid,
trollbatt forsamlinga med kurs i kløyvd infinitiv.
Ei av gruppene drog for å sjå på Nigardsbreen. Her
ventar dei på båten over brepytten.
Den årlege fotballturneringa var i år som i
fjor ein stor suksess.
Nytt sentralstyre
Alle foto: NMU/Odin Hørthe Omdal
nmu
Vebjørn Sture
Det nye sentralstyret har fått ein nær sagt
flygande start på arbeidsåret. I dei hektiske
vekene etter skule- og semesterstarten har
vi hatt aksjonar på rundt 25 ulike plassar
i landet, noko som er ein markant framgang frå tidlegare år. Aksjonane har som
føremål å kveikje lokallag der dei finst, og
Vebjørn
Sture
Johanne Marie
Kydland Torund
I sommar tok det nye sentralstyret
over spakane i Norsk Målungdom.
Medan tre røynde travarar har takka
for seg, har tre friske fjes allereie byrja
markere seg i sine nye roller.
Den nye leiaren, Vebjørn Sture
(24) frå Stavanger, har vore med lenge.
Han blei valt inn i landsstyret i 2005,
og har sete i sentrallekken sidan 2007.
Heilt frå leiarvalet i mars har han profilert seg offentleg i ulike målsaker,
som læreplanrevisjonen i norskfaget,
krav om Wordfeud på nynorsk og
språklege rettar for skuleelevar. Sture
har yrkesbakgrunn som snikkar, noko
han veit å kokettera med når han finn
det retorisk føremålstenleg.
Ny nestleiar er Johanne Marie
Kydland Torvund (20) frå Hå. Ho
har hatt vervet som skrivar det siste
året, og sat i landsstyret året før. Torvund er no litteraturvitskapsstudent,
Karl Peder
Mork
Anne Svanaug
Straume
og har tidlegare gått på skrivelinja på
Buskerud folkehøgskole. Så har ho
då også markert seg som ein ordflink
skribent, til dømes då ho slo til med
den legendariske lesarbrevoverskrifta
«Schmidtsam nynorskvegring», som
tilsvar til ein kar du nok kan resonnere
deg fram til namnet på.
Fersk økonomiansvarleg er Karl
Peder Mork (19), frå Holmenkollen
i Oslo. Han kjem rett frå Oslo katedralskole, og har også vore eit år på
utveksling i Tyskland. Det har kome
godt med, sidan han som den ferskaste
i flokken likevel har entra økonomivervet med ein kombinasjon av tysk disiplin og vestkantsk sjølvtillit. Dette har
igjen materialisert seg i mottoet «kvar
krone vi sparer, kan vi heller bruke på
nynorsk».
Skrivaren i år heiter Anne Svanaug
Straume (19), og kjem frå Fyresdal.
Dei siste åra har ho halde til i Oslo,
Kristofer Olai
Ravn Stavseng
og saman med Mork gått på Oslo katedralskole. Ho kom inn i landsstyret
allereie i 2010, og har sidan den gong
også vore primus motor for lokallagsaktiviteten i Oslo og på Katta. Straume
er den uomstridde humørspreiaren i
sentralstyret, som fleire gonger dagleg
får både seg sjølv og andre til å bryte ut
i ustanseleg krampelatter.
Den siste nykomaren er sentralstyremedlem Kristofer Olai Ravn
Stavseng (20) frå Stordal. Han har
arbeidd det siste året som barneskuleassistent, samstundes med å ha vore
lokallagsleiar og landsstyremedlem.
Stavseng kjem inn i sentralstyret som
vårt presentable alibi; med si mjuke
bassrøyst, klåre diksjon og smakfulle
garderobe framstår han som ein beint
fram veldanna herremann. I verbale
målslag krydrar han etosen sin med
familiebakgrunnen som halvt dansk.
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
Gje nyttige gåver
Til barnehagekampanjen:
JA TAKK,
eg tingar:
T-SKJORTER! Me har ymse t-skjorter
med ymse motiv til sals i nettbutikken
vår Kr 150 Ting direkte frå heimesida
vår www.nm.no.
—NY! Notatbok Linjert notatbok med
slagordet «Gjennom ord blir verda
stor!». Hardt omslag med stofftrekk.
Kr 125
—svart notatbok
—ljoseblå notatbok
—stk. song- og teiknehefte:
Kvart lokallag får dei fyrste 50
eks gratis, deretter 2 kroner per
sett. Gratis!
—stk. TIPSHEFTE som gjev god lese—Medlemskap i gåve: Kjenner du
start med gode tips til nynorske
barnebøker. 16 sider. Gratis!
KRUS OG KOPP!
nokon som burde ha vore med i Mållaget? Gje dei medlemskap i gåve! Det
kostar 200 kroner.
— stk. MEDLEMSBEVIS som eg kan
gje vekk i gåve. Kr 200
—stk. kaffikrus kr 100
Svart dekor og brun tekst.
—stk. PC-HYLSTER med slagordet
Det endaa koma kann den Dag,
daa Retten fram kann sleppa
Ivar Aasen, 1875
Mange røyster – felles mål. Storleik:
15". Kr 100
— stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKE-
MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
—stk. FLYGEBLAD til dei tilsette:
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 4 sider. Gratis!
—stk. kaffikrus (2008) kr 100
— stk. Slepp nynorsken til-JAKKE-
Svart dekor og gulltekst.
Kruset er nytrykk av jubileumsserviset.
— stk. Ivar Aasen-almanakk-OM-
Det går mangt eit menneske og ser
seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld
Tarjei Vesaas 1950
MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk)
SLAG i skinn som varer i mange år.
A- plan-/Filofax-system. Burgunder
farge. Passar for innmat storleik 96
x 167 mm. Du byter ut innmaten for
kvart år. I dette lausbladsystemet er
det også mykje anna tilleggsutstyr
å få kjøpt, m.a. lausark for eigne notat.
Kr 250
—stk. kaffikrus kr 100
Svart dekor og brun tekst.
Skogen stend,
men han skifter sine tre
Olav H. Hauge, 1965
FRIMERKEMAPPER frå Posten med førstedagsbrev med frimer-
—stk. FLYGEBLAD til foreldra:
«Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 2 sider. Gratis!
— stk.
—stk. frukostasjett (2008) kr 100
ket som Posten laga i høve hundreårsjubileet. Kr 50
— stk. PARAPLY
Svart dekor og brun tekst.
Nokon må elske ordet og reinske bort
ugras der det gror. Nokon må bruke ordet.
Berre ved bruk blir det vakkert.
Marie Takvam, 1987
med trehandtak.
Svart med kvit logo og slagord: Mange
røyster – felles mål. Diameter om lag 1
meter. Kr 70
— stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm.
Kr 50
Kryss av, klipp ut eller kopier
og send tinginga til:
Noregs Mållag,
Lilletorget 1,
0184 Oslo
Norsk TideNd Nr. 4 – 2012
—stk. JAKKEMERKE: «Gjennom
!
Du kan også tinge ved å sende e-post
til [email protected], ringje 23 00 29 30,
fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn
på www.nm.no
Porto kjem i tillegg.
ord blir verda stor». Gratis for
inntil 20 jakkemerke! Deretter 1
krone per stykk.
Hugs at vi kan gå tom for somme
artiklar! Det er såleis ikkje sikkert
at du får alt du tingar.
—stk. RULLEBANNER:
«Gjennom ord blir verda stor».
2 meter høg. Kr 500
Namn:
Adresse:
Postnr.
Poststad:
25
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Prent: Nr1Trykk as
Opplag: 13 500
Abonnement: kr. 250,– per år
Annonsar:
Annonseprisar:
Tillegg for tekstside:
Spaltebreidd:
Kvartside:
Halvside:
Heilside:
Ilegg til avisa:
kr 9,00,–/mm
kr 0,50,–/mm
45 mm
kr 4 000,–
kr 7 000,–
kr 12 000,–
kr 1,00 pr. stk.
Alle prisar er eks. mva. Ved lysing
i fleire nummer kan vi diskutere
særskilde avtalar.
Stoffrist nr. 5 – 2012:
25. oktober 2012
NOREGS MÅLLAG
Tilskrift:
Lilletorget 1, 0184 OSLO
Telefon: 23 00 29 30
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Kontoradresse:
Lilletorget 1, 0184 OSLO
Bankgiro: 3450.19.80058
Leiar: Håvard B. Øvregård
mobil: 917 73 157
[email protected]
Tilsette:
Gro Morken Endresen, dagleg leiar,
tlf. 23 00 29 37, 957 85 560,
[email protected]
Tuva Østvedt,
organisasjonskonsulent,
tlf. 23 00 29 34,
[email protected]
Berit Krogh, økonomikonsulent,
tlf. 23 00 29 35,
[email protected]
Ingar Arnøy, skulemålsskrivar,
tlf. 23 00 29 36, 975 29 700,
[email protected]
Marit Aakre Tennø, norskfagskonsulent,
tlf. 454 71 716
[email protected]
Hege Lothe, informasjonskonsulent,
tlf. 57 86 53 60, 926 48 348,
[email protected]
Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,
tlf. 23 00 29 32, 943 97 998,
[email protected]
Else Elise Sætre Bullus,
kontormedarbeidar,
tlf. 23 00 29 30,
[email protected]
Foto: Egmont/Handout
Pondus legg om dialekten
I sommar kom Pondus-utgåvene som
forlaget meiner
hadde fått Ivar
Aasen til å
spinne i grava
av glede. Blant
fleire dialektar
møter ein Pondus
mellom anna som
bergensar, Beate
snakkar romsdaling
og Jokke ålesundar.
Forlaget har nemleg klekt ut
ideen om å sleppe same Pondus-album i fire ulike variantar,
med minst fem dialektar i kvart
blad. Eitt på Sør- og Austlandet, eitt på Sør- og Vestlandet,
eitt i Midt-Noreg og eitt i nord.
Sjølv hevdar Egmont frimodig
at dei fire albumversjonane
«hadde fått Ivar Aasen til å
spinne i grava av glede».
Nøgd Pondus-far
Pondus-far Frode Øverli er
nøgd med at serieavkommet
hans no har vorte fleirdialektisk.
– Eg veit det er gjort før
med hell, med ein annan serie,
så det er artig å prøve.
Men han innrømmer at det
samtidig er litt snodig.
– Det er rart å sjå det fordi
det ikkje er eg som har stått for
omsetjinga.
Karakterane verkar annleis,
men samtidig til å kjenne att.
Jokke er Jokke uansett dialekt,
fastslår Øverli til NTB.
Når han skriv tekstane til
«Pondus», tek Øverli utgangspunkt i sitt eige språk og uttrykk.
DETTE SNAKKAR DEI:
◆ Pondus snakkar tromsøværing,
trondhjæmmer, bergensar eller
gudbrandsdøl
◆ Beate snakkar sørhelgelending (Brønnøysund), romsdaling, kristiansandsdialekt eller
arendalsmål
◆ Jokke snakkar ranværing,
ålesundar, stavangersk eller
østfolddialekt
(Kjelde: Språkforskar Vangsnes)
Tromsø, og som i si
tid fekk ei brå oppvakning då familien
flytta til Lillestrøm.
Han har sjølv sytt
Foto: Egmont/Handout
for den vest- og nord– Ungane mine,
norske utgåva av «Ponsom er tenåringar, har ein heilt
dus», medan han sette vekk
annan sjargong enn eg. Men fiden midtnorske og austnorske
gurane i serien er sette i språket
utgåva til to kollegaer.
sitt, det ville vore rart om Pon– Det at det blir gitt ut eit
dus brukte dei siste uttrykka
Pondus-album i fire dialektverfrå gata. Det måtte i så fall vere
sjonar er eit tydeleg bevis på at
Påsan, sjølv om eg har gjort det
vi nordmenn verdset dialekti liten grad hittil, medgir Øverli
mangfaldet vårt, skriv Vangs– og blir litt ettertenksam.
nes i heftet.
Kva for eitt av dei fire målTeksten i boblene er skriven
føra i «Pondus på din dialekt»
svært lydnært, blant anna har
har han sjølv størst sans for?
han kutta ut alle stumme kon– Det må vere nordnorsk,
sonantar, slik folk flest gjerne
som eg alltid har hatt sansen
dels gjer når dei skriv dialekt.
for. Det smell godt i veggene
– Vi har drege det endå eit
når dei drar på!
hakk lenger, seier Vangsnes til
NTB og fastslår at «omsetjarjobben» var for morosam til å
– Eit hakk lenger
seie nei til. Sjølv om han eigentSpråkforskaren Øystein A.
leg strir ein smule mot kjeppVangsnes har vore sjef for
hesten hans om at dialektbruk
omsetjinga av Pondus til diaikkje er einstydig med humor,
lekt. Vangsnes er ein sogning
slik det lett blir.
som jobbar ved Universitetet i
– Dette er berre humor,
men det får gå for denne
gongen! ler han.
– Kurant og slangaktig
Språkforskaren karakteriserer
språket til Pondus sjølv som
«heilt kurant» og «slangaktig»:
– Han er bartender på ein
fotballpub, og det inneber både
litt på kanten-humor og nokre
grove uttrykk. Nokre gonger
måtte eg spørje meg sjølv om
uttrykket ville gå, andre gonger
bytte eg også ut noko – for å
finne fram til stadlege uttrykk.
Eg er spent på reaksjonane,
innrømmer Vangsnes, som i
midtsideartikkelen sin blant
anna peiker på forskjellar i ordtilfang.
Dermed får Pondus-lesarane vite at bergensarane kallar
kvinnebryst for «daiar», medan dei i Troms og Finnmark
kan gå under namnet «deite»,
og i Sogn «tatta».
Og at der nordlendingane
seier «hæstkuk», hadde austlendingar våga å seie «drittsekk» og på Sørlandet «dumming». (NPK)
NORSK MÅLUNGDOM
www.nynorsk.no/nmu
Tilskrift: Postboks 285 Sentrum,
0103 Oslo
Telefon: 23 00 29 40
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Bankgiro: 3450 65 48707
Leiar: Vebjørn Sture,
tlf.: 924 16 527, 23 00 29 40,
[email protected]
Skrivar:
Anne Svanaug Straume,
tlf.: 23 00 29 40,
[email protected]
www.nm.no
26
Foto: Egmont/Handout
Norsk TideNd Nr. 4 – 2012
sagt sidan sist
kryssord for barna
ved Einar Søreide
– Søstera mi sa til meg: «Eg er ikkje
sint på deg for noko i heile verda,
bortsett fra disse to bøkene på bokmål».
Eli Kari Gjengedal får passet
sitt påskrive i Dagbladet
– Nei da, sånn var det ikke helt,
men forfatter Ragnar Hovland fikk
forlagets pris. Så fordømt fortjent,
han er jo nynorskens Tom Waits
som møter Don Quijote.
Tom Stalsberg og Dagbladet
har vore på hagefest
— Du forlangte at dette intervjuet
skulle skrivast på nynorsk?
— Ja.
— Kva betyr språket for deg?
— Mykje. Vi har to målformer. Det
viktig å halda på begge.
— Det finaste nynorskordet?
— Blomar. Eller skriv: Ein blome.
Harry Tunestveit stiller krav
til Bygdanytt
– Jon Hustad har det siste tiåret
hevet sin lønn fra de skattebetalerfinansierte småavisene Klassekampen og Morgenbladet, samt Dag og
Tid – som kjent en del av det gjennomsubsidierte nynorskindustrielle
kompleks. Den som vil, kan vente
spent på neste ukes kåring.
Magnus Marsdal melder «Harde
Fakta» for Bergens Tidende
– Det er noe som heter at «trøndersk blir forstått over hele verden,
bare man snakker høyt nok». Det
stemmer nok ikke. Det er viktig å
holde på dialekten, men det er jo
ikke noe vits i å åpne munnen hvis
ingen forstår hva du sier, påpeker
han.
Per Egil Hegge
til Adresseavisen
– Det føles mye enklere og mer naturlig å oversette til nordnorsk fordi
det er et muntlig språk, mitt muntlige språk. Bokmål blir stivere, nynorsk også for så vidt. De gangene
jeg har jobbet for Det Norske Teatret har jeg tenkt dialekt og skrevet
nynorsk. Det går an det.
Ragnar Olsen forklarar
ein ting og to i Nordlys
kryssord
vedKryss
Laurits Killingbergtrø
NT nr 4-2012
FORFEDRAR
PÅ MOTEN
LYD FRÅ VERKAR STIKK
BINGEN
ADVERB
DYRKAJORD
ORDNE I
GRUPPER
SØRLANDET
UTSLETT
OPPDRETT
NABOAR
SPINNEREISKAP
HANENS
SISTE
ORD
KJEMPA
UNNA
KJENNE
PÅ SEG
TRÅD
UNDER
VÅRLØYSING
KJENSLELAUS
I FALL
KVINNENAMN
(MED A)
LUTT
KATT
IDRETT
DEPOSITUM
REIM
TRESLAG
ØYFOLK
LITT SÆRE
FOLK
BAKST
KARRIG
LENGD
PÅHITT
MUSIKK
SITJEPLASS
TID
VERKTY
M.-NAMN
FERD
TAL
FISKEREISKAP
FISK
RUNDT
TALE
SJØFUGL
FRUKT
SLEKTNING
HA FOR
VANE
RIKKE
VARSAMT
VILL TREVOKSTER
KVISTER
HUSDYR
MAGEVONDT
SVART
BÆR
TIDLEG
MESSE
STEINAR
BLAD
GAUM
VEKT
SET I SEG
BRURESTAS
DAMP
RETNING
PRESIDENT
OPPMODING
GJENNOMTRENGING
MÅLA
KV.-NAMN
STENGSEL
PÅ
NYTT
DRIKK
SONGAR
HODYR
DEN EVIGE
STADEN
HA DET
MORO
ENERGI
ØYBUAR
PUSTE
HØYRLEG
FORTALDE
DIKT
ADVERB
BAKKE
IKKJE
MANGE, NEI
HODYR
SLAGPLASS
FRÅKOPLA
KVINNENAMN
HEILE
TAL
OPPHAV
BOK AV
BJØRNSON
EG VONAR DE FEKK
FYLT UT RUTENE
DENNE GONGEN ÒG,
KJÆRE KRYSSORDLØYSARAR, OG AT
EG IKKJE HAR LAGA
NOKON FEIL
FERDSLEÅRE
løysing
Kryss NT nr 3-2012
VISE
HELSING
KRANGLEVORNE
E
ENERGI
FØRJULSSYSSEL
KONTINENT
KJÆRLEIK
E
SYN
FAGFOLK
S
HA FOR
VANE
TEK
SLUTT
E
HÅP
P
E
N
G
E
G
A
L
O
P
P
E
N
ESSENSEN
DUNSTA
V O
RENNER S
DRIKK
T
HINNE
B E
Norsk Tidend nr. 4 – 2012
FØREKJENSLE
SÅ LENGE
FØRE
D
Løysing på barnekryssord
(Løysinga finn du nedst på sida)
– Æ bruke «en» vess æ skriv bokmål å «ei»vess æ skriv nynorsk. Va
sånn æ lerd d ein gong i tia, men
dæm ferandre da stadi vækk.
Oddny Dahl frå Steinkjer kommenterer eit spørsmål om ein skal skrive
«en jente» eller «ei jente» i VG
HALE
LAGA OST
INTERLUDIUM
VETERAN
R
Y MASSING
M O N S T
E V E T A
L E S A M
L MATT KØYRERETT
TRASÉ B
O R O B A
M E R I K
RANE
S K TAL L BYER
P E N B E
E S I A L
TAL
L A SKIPNAD N I
L O E N
D A R
G
U T D R A
N OKSYN Ø R
GEN
STERK,
K L I R FJERN
LYD
E TANNN
I
S
KVAL
L E G G HUSDYR
RASSTAD
1936
MØRK
VANDRE
I FULL
VIGØR
SØTSTOFF
Y LEVEVEG
R E R
K
E
PINSLE
E KAV L
A A
K S T
A
I
R Ø V
R R I
I S T
T E
V A T
Å
S
G E T
E HØVEE
LEG
L J O
E LANGR
TUR
G E I
EINSTEINHYPOTESE
SAMLING
AV DEI
BESTE
DIKTAR
KRYDDER
LEITT
AASENS
BYGD
ARTE
RISIKABELT
FEKK
BLAKKEN
IKKJE
MEIR
M SPRÅK
E
L I
I D
S E
A
L L
BLAUTT
E FÆL
N G
A R
U
N E
E L
E
I G
M I NUMEDAL
O M
T SVING
BREI GATE
FLATBRØD
PÅ TOTEN
ELLER I
RUSSLAND
LAUSLIVNAD
FASE
KVINNENAMN
ANDSYNES
GODT
UTFØRT
ÅRER MELLOM HUS
FAGER
NATRIUM
L
V
A V E N
T E L A
I N G
N FLY J E
P O T
SNODIG
E TIDLEG R A
V Å T T
A R
E
L I N
OPPS E D SPINN
HUSDYR
T GRØFF
TER
TAL
E G N A
I R I N
SPISS
N A MJØLK T
U V D A
R E I S
D R E I
FORVALTNINGSGREINA
LABB
KVINNENAMN
UNION
KARPEFISK
MILDT
VANSKELEG
LENDE
B
Y
G
A
T
E
R
RÅD
U
T
V
E
G
Kryssordvinnarar i nr. 3 – 2012
1. Sigvor Bjørkedal
Øvregård, Folkestad
2. Olav Stranna,
Neslandsvatn
3. Randulf Elsås Stürtzel,
Oslo
Send løysinga til:
Lilletorget 1
0184 Oslo
Frist: 29. oktober 2012
Merk konvolutten «Kryssord».
Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte
ut og får fin premie.
KRYPE
Å
L
E
NR. 3
2012
Namn:
Adresse:
Postnummer/-stad:
Løysing på kryssord 3 – 2012
27
i nynorskens skog
Aschehougprisen
til Ragnar Hovland
Forfattar Ragnar Hovland har
fått Aschehougprisen for 2012 på
100 000 kroner.
Vestlandsforfattaren har sidan
debuten i 1979 gitt ut meir enn
40 bøker i alle sjangrar, og er med
prisen blitt heidra for den lange
forfattarskapen sin.
I grunngjevinga for prisen trekkjer juryen fram den store spennvidda til Hovland.
Ragnar Hovland Foto: Kjartan Helleve
No kjem Wordfeud
på nynorsk
– Ragnar Hovlands mangslungne verk eignar seg til høgtlesing i varme seinsommarkveldar
og på dei påfølgjande fuktige nachspiel, ja, poesien hans inspirerer
også til song, heiter det frå Norsk
kritikerlags litteraturseksjon.
Ragnar Hovland følgjer etter
ei lang rekkje forfattarar som har
fått same pris, som Olav H. Hauge,
Kjartan Fløgstad og Jan Kjærstad.
– Dette er ei stor ære, spesielt
når du ser på kven som har fått
prisen tidlegare. Eg må seie at eg
kjenner eg er i veldig godt selskap,
seier Hovland til NRK.
Aschehougprisen har blitt delt
ut årleg sidan 1972 til norske forfattarar som ein ærespris som ikkje tek omsyn til kva for eit forlag
forfattarane er knytte til. (NPK)
Nynorsk kultursentrum tek over Allkunne
Nynorsk kultursentrum kjøper alle
aksjane til Samlaget i Allkunne og tek
dermed over det nynorske digitale
oppslagsverket.
Styra i dei to tidlegare eigarselskapa, Det Norske Samlaget og Nynorsk kultursentrum, står samrøystes
bak kjøpsavtalen der Nynorsk kultursentrum kjøper aksjane til Samlaget.
Allkunne og Samlaget skal framleis
samarbeide om innhald, og tilsette og
redaksjon blir med vidare.
– Endringa på eigarsida inneber at
Nynorsk kultursentrum i tida framover
vil satse tungt på å utvikle Allkunne AS
vidare, seier styreleiar i Nynorsk kultursentrum, Reidar Sandal.
«Du er ospi og grani, einen og fura,
under dine myrke kvister finn eg
ingen otte, men kjøldi i skuggane
eg lengtar etter, og sjoni av dei kritkvite fjelli, som ser venare og høgare
ut millom dine nåler.
Alle høvde planar, alle fløygde
voner, alle rotvridne stigar under
Tips oss!
Endeleg
på plass
Skrivarstova har flytta inn
i nye lokale i Oslo sentrum.
Det manglar framleis nokre detaljar, men om
ikkje lenge skal alt vera på plass i den nye skrivarstova til Noregs Mållag. Grunnen til flyttinga
var at leigekontrakten på dei gamle kontora i
Schweigaardsgate gjekk ut i sommar, og skrivarstova var nøydd til å finna ein ny stad å halda til.
Dei tilsette kan no gle seg over større og meir
funksjonelle lokale på Lilletorget, like ved Oslo
Spektrum.
Betre plass
Allkunne AS er eit nynorsk, digitalt
oppslagsverk som i dag har rundt seks
tusen gratis artiklar tilgjengeleg på Internett og som mobilapplikasjon. Dei
tilsette har kontor i Ivar Aasen-tunet.
(NPK)
Til dess dauden skil oss åt
Det er ikkje uvanleg at brudepar
i USA seier fram nokre lovnader
i bryllupet, ekteskapslovnader
som det heiter. Å seie dei fram på
nynorsk, er noko anna. Jackson
Crawford underviser ved Scandinavian Section ved University of
California i Los Angeles. I sommar valde han å gjera akkurat det.
Han er medlem i Ål Mållag, og
sende inn lovnaden sin til oss. Han
kunne fortelja at kona nok ville
ha skjøna det meste, men på eit
tidspunkt demra det at møtelyden
ikkje var fullt så stø i norsk. Så i
sjølve bryllaupet sa han alt fram til
«Difor lovar eg...» på norsk og resten på engelsk. Les og lær, gutar!
Det blir lettare å drive målsak i romslegare lokale. Dagleg
leiar Gro Morken Endresen er nøgd. Foto: Ingar Arnøy
– Me hadde nok ikkje flytta om ikkje den førre
kontrakten gjekk ut, seier dagleg leiar Gro Morken Endresen.
– Det var ikkje særleg fine lokale, men svært
rimelege. Difor kunne me leva med at dei ikkje var perfekte. Det var akkurat litt for lite, og
det var særleg mangel på lagerplass. Dei tilsette
måtte difor ha lager og arkiv inne på kontora
sine, og i tillegg måtte me ha noko på eit fjernlager. Det slepp me her, seier Endresen.
Dei nye lokala er større, og har rom for både
kontorutstyr, arkiv og ymse tilfang. I tillegg er
alle veggene måla og nye møtebord er kjøpte inn.
Skrivarstova har gjort det aller meste av arbeidet
sjølv.
– Flyttelasset var eit godt høve til å kvitta seg
med mykje som berre har blitt ståande. Eg trur
me kasta 20 kubikkmeter med avfall. Sjølv om
desse lokala også er mellombelse, så ville me
gjera det triveleg her. Det er viktig for oss som arbeider her, men ikkje minst for dei som vitjar oss.
Me er skrivarstova til ein stor nasjonal organisasjon, og det tykkjer eg dei nye lokala syner.
Skikkeleg møterom
Foto: Nataly Kruse
lagnads fagre snjobøygde greiner,
legg eg no i skogen din.
Difor lovar eg deg med himelen og
jordi, vatnet og vinden til stadar,
at eg vil elska og æra deg, føda deg,
klæda deg, lita på deg, og vera trufast mot deg, i gode og vonde dagar,
i rikdom og armod, i sjukdom og
god helsa, til dess dauden skil oss
åt.»
Det som gler Endresen mest er likevel det store
møterommet.
– For fyrste gong har me lokale som kan ta
imot over tretti møtedeltakarar. Det vil seia at
me kan husa t.d. eit landsrådsmøte. Det sparar
oss for kostnaden med å leiga møtelokale andre
stader. Vel så viktig er at me kan ha møte heime
hjå oss sjølve, og at me kan invitera andre til å ha
møte hjå oss. På den måten blir desse kontora
meir ein møtestad enn dei gamle var.
– Er det ikkje snart på tide å kjøpa seg eigne
lokale?
– Det er det sjølvsagt. Det har vel vore ein
draum i mange år, men det har ikkje lukkast
enno. Det har vore tett på nokre gonger, men det
blir ikkje akkurat rimelegare å kjøpa eigendomar
i Oslo. Men me får sjå. Eg håpar i alle fall at om
eg skal vera med på flytting med Mållaget fleire
gonger, så er det til kontor som me eig sjølv.
Marit Aakre Tennø
Vi vil gjerne vite kven som listar seg på holete lestar gjennom nynorskens skog. Send e-post til [email protected].
Mange har engasjert seg for å få det
populære ordspelet på nynorsk. No
er ventetida over. To år etter at Wordfeud vart lansert på bokmål, kjem
nynorskversjonen, stadfestar Håkon
Bertheussen, mannen bak verdssuksessen, til Framtida.no.
På Wordfeud sine eigne sider
kan brukarane stemma fram det dei
synest er viktigast for utviklarane å
jobba med. Nynorsk ordliste hadde
tysdag morgon fått 665 stemmer,
og det tilseier ein åttande plass på
denne rangeringa.
Bertheussen fortel at ein nok
kjem til å bruka Norsk Ordbank si
nynorske ordliste i Wordfeud på
nynorsk.
– Eg har registrert at mange har
etterlyst Wordfeud, og me har hatt
det på lista vår over gjeremål i lang
tid, seier Bertheussen vidare.
Og den etterlengta nynorskversjonen kan koma raskt.
– Me ser på dette akkurat no, og
håpar å få det klart i haust, fortel Bertheussen til nettsida. (NPK)
LNK blir
større
Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) veks. I sommar
melde Naustdal kommune seg inn
i Landssamanslutninga av nynorskkommunar (LNK) som den 123. av i
alt 429 kommunar i Noreg.
I Naustdal i Sogn og Fjordane
ønskjer dei med dette å styrkje nynorskarbeidet i kommunen.
– Vi er med i LNK primært for å ta
vare på og styrkje målforma vår, seier
kulturleiar Ann Lisbeth Lesto i Naustdal kommune.
LNK arbeider for å skape positive
haldningar til nynorsk i både kommunane og staten og for å styrkje
dialektane, nynorsk skriftkultur og
dei kulturtradisjonane det står for.
(NPK)
Osloelevar gjer det
godt i nynorsk
Tiandeklassingane i Oslo fekk 3,5 i
snitt på sidemålseksamen i vår. Det
er like god nynorskkarakter som i
fleire av nynorskfylka.
Resultata frå den avsluttande
eksamenen i sidemål viser at elevane
i hovudstaden gjer det like godt i
nynorsk som mange av elevane som
har nynorsk som hovudmål.
Snittet på 3,5 i norsk sidemål i
Oslo er det same som snittet i norsk
hovudmål i fleire av fylka med
mange nynorskbrukarar. Både i Møre
og Romsdal, Rogaland og Hordaland
er snittet 3,5 i norsk hovudmål, som
for mange elevar i desse fylka vil vere
nynorsk.
I nynorskfylket Sogn og Fjordane
er hovudmålskarakteren i snitt 3,6.
Samtidig er sidemålskarakteren i
same fylke 3,7, noko som vil seie at
svært mange av elevane dermed
gjer det betre i bokmål enn i nynorsk.
Høgst snittkarakter på norskeksamen fekk osloelevane, som hadde
3,8 i hovudmål. (NPK)