Naus/rekke på Bu i Ullensvang ca. 1930. INNHOLD Omslag: Anne lise Aas. Side 3: Hus som ingen har bruk for? Nils Georg Brekke. Side 11: Stor aktivitet i 300 år gam le buer. Asbjørn Kristoffersen. Side 12: Naustrekkene på Haramsøya - to syn på fortidsvernet. Birgitta Rønnestad. Side 14: Falleferdig sjøbu får nytt liv. Asbjørn Kristoffersen . Side 15: Strandlinje og sjøhus i faresonen. Birgitta Rønnestad . Side 16: Bryggene i Trondheim - en situasjonsrapport. Paul A. Poulsen . Side 20: Skjebnetime for de gamle sjøboder - Halden. Mogens Skovborg. Side 21: Reaktivisering av sjøboder - Tønsberg. Bjarne Stenberg. Side 22: Om byfornyelsesloven. Erik Knudsen. Side 23: Nytt fra foreningen. 2 F% : Anders Vallevik. FORTIDSVERN utgis av Foreningen til norske Fortidsminnesmerkers Bevaring, Dronningens gate 11, Oslo 1. Tlf. 422732. Nr. 2 - 1977 - 3. årgang. Redaksjon: Harriet Flaatten, Ulf Hamran, Lars Roede, Anne Lise Aas. (ansvarlig redaktør). Abonnementspris: Kr. 25,-, utenlands kr. 30,-. 4 nr. pr. år. Pris i løssa lg: kr. 7,-. POSTGIRO 18690 BANKGIRO 6001 - 3010156 Hus som ingen har bruk for? NILS GEORG BREKKE Om sjøhus, sjøbruk og bruk av sjøen. sjøen er komne heilt ut or bruk idag? På ingen måte, Når bruksbygningar går ut or bruk er dei vel ikkje lengre snarare tvert om. På eitt område er det høgkonjunktur. liv laga? Gjennom generasjonar har det vore ein organisk Småbåtflåten veks i takt med velstand og fritid, og etter- prosess at gamle hus har måtta vika for nye , avhengig av spørselen elter naust og naustplass er større enn nokon skiftande behov, forfall , teknikk og konjunkturar. Men i vår gong før, i alle høve i meir sentrale strøk. Eldre bygningar tid skjer endringane så raskt og i eit slikt omfang at det som ligg i attraktive rekreasjonsområder får stadig høgare organiske biletet av bruk og utvikling gjennom lang tid kan bruksverdi. Dette gjeld ikkje berre «feriefolket», men i stor bli borte - som blese vekk av ein kjempeeksplosjon . grad også dei som bur i lokalsamfunnet. Vi skal ikkje Mange av dei hundretals naust og sjøbuar langs kysten inngår ikkje lengre i ein økonomisk produksjonsprosess, framleis har sine naust som dei brukar og held vedlike på og har av den grunn liten bruksverdi. Dei har tent si oppgåve, ti Idels i ei hektisk jobbetid under det store gløyma at mange gardar ved kysten og langs fjordane tradisjonell vis , til heimefiske og fritidsformål. Behovet for naust og båtplass er i ferd med å skapa eit sildeeventyret. Vi er på ~eg inn i ei ny jobbetid på press som gradvis kan endra fine naustmiljø ukontrollert vestlandskysten, og det skal ikkje stor fantasi til å forestilla og planlaust. Omgrepet «hyttenaust» er alt eit velkjent seg kva ringverknader dette kan koma til å få. Forfallet fenomen. Eit tilfeldig vedlikehald med sprikande material- talar alt sitt tydelege språk. Strukturendringar i fisket, , valg fører til at biletet av samanhengen mellom den fråflytting og endringar i gardshushald og kommunikasjo- tradisjonelle byggeskikken og det lokale ressursgrunnlag nar er stikkord i denne utviklinga. Store saltebuer som blir borte, og gjer det vanskelegare å oppfatta kva bygnin- tidlegare var midtpunktet i eit yrande liv i sesongfisket står gane har vore brukte til. idag tomme og luter. På naustlem og sjøbuloft ligg kilometervis med garn og bomullsnøter som er avløyste av nyare Kva vari sjøhusa brukle Iii? utstyr i det moderne havfiske. Presset på det fysiske miljø langs kysten gjennom Sjøhus blir gjerne nytta som ei fellesnemning for mange bygging av vegar, ferjekaiar og store industrianlegg vil hovudgrupper: naust og sjøbuer som høyrde til garden og ulike bruksbygningar ved sjøen. Stort sett fell dei i to saman med fråflyttinga frå øyane og eit aksellererande naturalhushaldet og heimefisket, og dei store lagerbygnin- fysisk forfall litt etter litt viska ut desse kjende trekka i det gane i to eller tre høgder som gjekk inn i ein produksjons- vestnorske kulturlandskapet, med kvitmåla, oker eller raudbrune sjøbuer og grå, verslitne naust i kvar vik og messig samanheng: saltebu, nothus og krambu. Ofte blir desse store sjøbuene kalla sjøhus. I eldre tid er det truleg fjord, trekk som fortel om eldre tiders utnytting av sjøen i stort sett naust og sjøbu som har vore nytta om dei to naturalhushaldet. hovudfunksjonane: båtopplag og lagringsplass . Det er klart at alle desse bygningane ikkje kan bli I einskilde bygdelag har nemninga sjøbu først og fremst ståande når dei ikkje lengre har ein funksjon å fylla. vore nytta om bygningar som var mindre enn naustet og Mange av dei vil bli borte fordi dei ikkje lengre representerer ein verdi for brukaren eller tilfredsstiller vår tids vore ein kombinasjonsbygning med båtopplag nede og tekniske krav. Bruksverdien er avhengig av augo som ser, sjøbu på loftet. Ellers har dei ulike bygningane fått namn og her deler vi oss stort sett i to hovudgrupper: dei som etter den funksjon dei har hatt: nothus, garnhengje, torv- ikkje hadde plass til båt, men mange stader har naustet lever av sjøen og dei som ferierer ved sjøen. For den som hus, vedanaust osv., og det har ikkje vore noko skarpt bur ved vår verharde kyst og har sitt utkomme av fisket er skille mellom dei ulike bruksområder. I naustet lagra ein tilhøvet til sjøhusa først og fremst funksjonelt , og vi kan ikkje venta at eigarane skal ta på seg eit vedlikehald berre også reidskap og utstyr så langt plassen tillet, og bygnin- for å sikre miljøverdiar. Mange av dei eldre sjøbuene er dessutan så store at dei vil sprengja rammene for ein Vestlandskysten har gjennom århundrer vore prega av eit delt næringsgrunnlag. Sjøen var den sentrale transport- vanleg privatøkonomi , og når forfallet først får tak går det vegen , og sjøbruket gav eit kjærkome tilskot til gardshus- fort. Men er det slik at alle dei eldre bruksbygningane ved gar for spesielle føremål vart sette opp etter behov. haldet. Til dei fleste gardane langs kysten og innover i fjordane høyrer frå gamalt av naust og sjøbuer som ein 3 Engevikhavn, Fusa 1894. Foto: Se/men. del av bruksbygningane på garden. Det var minst like fiska ein etter brisling og makrell innover i fjordane, og i viktig for dei høgareliggjande gardane å ha naustrett som desse rike fiskeperiodane stod det landnotsteng i kvar vik, for gardane ved fjorden , mellom anna for å ha plass til og nothus og saltebuer skaut opp som paddehattar. lagring og omlasting av varer. På Fosse i Hardanger var Sjøhusa knyter seg først og fremst til fiske, produksjon det fjellgardane på Haukås og Engedal som var mest og handel. Utover i distriktet finn vi sjøbuene ofte på punkt tiltøkne når det gjaldt jaktefart og Nordlandshandel. Dei hadde sine naust i Fossvågen, og det var liv og røre om der det var overgang frå sjøverts til landverts transport våren når dei barka nøter i Fossefjøra og det låg fullt med som på Hernar i Øygarden. Dei eldre handelsstadane eller i tilknytting til eit produksjonsmiljø, t.d . sildesalting, jakter på vågen. I mange bygdelag var det vanleg at dei hadde monopol på all handel i sitt omland, og var sentrum bøndene som budde seg til å ta del i fisket kvart år hadde for all engroshandel med fisk, korn og krambuvarer. Etter sengeplass på naustloftet. midten av 1800 talet veks ei rekke av dei yngre handelsstadane fram parallelt med dei nye dampskipsekspedisjo- I gardshushaldet var det vanleg at ein dreiv med heimefiske etter torsk, sei, lyr, hummer og ål gjennom året, nane, og her møter vi den karakteristiske kombinasjonen serleg i kystbygdene, og svært mange tok del i sesongfi- med kai, vareekspedisjon og krambu som vi kjenner så sket etter vintersild og vårsild . Alle bruka på ein gard kunne vera saman om eit notlag, og i dei store sildeinnsi- godt frå fjordane på Vestlandet. ga på 1800 talet og i byrjinga av 1900 talet kunne det vera bygd ei større sjøbu for lagring av korn som eigaren av reine folkevandringar ut mot kysten for å ta del i fisket, handelsstaden importerte frå østersjøområdet. Midt på På Engevikhavn i Fusa vart det i byrjinga av 1800-talet enten på Haugesundskanten eller lengre nord. Espevær 1800-talet gjekk denne bua over til å verta krambu, med var eit administrasjonssentrum i «sørafisket», og fiskarane lager for vareekspedisjon i første høgda og vanleg handel oppe. Attmed vart det sett opp ei saltebu , og her vart det låg «flolagt» på loftsgolva i høgsesongen. Om sommaren 4 Engevikhavn, Fusa. Krambu og saltebu på den gamle handelsstaden frå midten av 18DD-tallet. Bygningen ved sida av er bakeriet. Foto: FKH. lagra tønner med salta sild eller kryddersild. I høgseson- segl, årar og fiskestenger oppå beta ne (tverrbjelkane). Det gen vart alle lagerbygningar og nothus fylte med si ldetøn- kunne vera plass til eit par færingar og ein litt større båt, ner. Notlaga skaffa seg ofte store landnøter i fellesskap dene, der ein dreiv fisket som ein del av hushaldet, hadde enten det nå var ein føringsbåt el ler kyrkjebåten. I kystbyg- mellom 5-6 brukarar, og dei sette seg opp eigne notbuer ein gjerne meir utstyr enn det kunne vera plass til på med plass til gavlbåt og lettbåtar nede og lagringsp lass naustlemmen, og dette vart ofte plassert i eigne sjøbuer: for nøter, kaggar og blåser på loftet ell er i andre høgda i fiskekassar for lagring av fisk, fiskekister (som vart slept dei store notbuene. Kvar gong bruket hadde vore i sjøen etter båten med levande fisk), garn , kil enøter til laksefiske, måtte det tørkast , og det var van leg å ha eigne nothengjer teiner , ruser, liner, fiskekikkert og det ein ell ers måtte ha eller garnhengjer til dette på stader som var lette å koma av utstyr. Andre bygningar i naustmiljøet hadde direkte saman- til frå sjøen. Innover i fjordane finn vi mange naust og sjøbuer med tilknytning til typiske sekundærnæringar i høve til fisket: heng med gardshushaldet: rom for lagring av torv ell er produksjon av si ld etønner og fiskekassar. Eit av dei mest ved til vinterbruk, en ten under same tak som naustet, ell er i eigne torvhus og vedanaust, som på Straume i Vaksdal. tradisjonsrike handverk på Vestlandet, båtbygging, har Eigentleg har det ikkje vore heilt skarpe skilje mellom dei sjø lvsagt vore påverka av konjunkturane i fisket, og det ulike bygningar og funksjonar , mange har vore innretta har stått mange båtbyggjarar og klinka færingar i nausta etter det praktiske behov. Eit sjøhus kunne ha naust nede langs strendene. På naustlemmen var det van leg å lagra og rom for lagring oppå beta n e (tverrbje lkane). Det kunne båtmaterialar eitt års tid før dei skulle brukast. vera skukk , lem eller loft oppå naustet, alt etter stor leiken Naustet har tradisjonelt vore opplagsp lassen for båt, utstyr og fiskereidskap til heimefiske, med plass til på rommet, og eit naust kunne også kombinerast med ei nystove el ler strandsitjarstove i andre høgda. 5 grinder i kvar gavl etterkvart som bruket auka, og midt på 1800-talet sette han opp ei sa ltebu. Byggemåten er interessant. «Longabua» er ein va nl eg stavbygning med 17 grind er sett saman av to stavar med tversgåande bete og skråsti varar mellom stav og bete. Men medan hovudgrindene har beten felt ned i staven på van leg måte , har annakvar grind ein enklare konstruksjon , med staven felt inn i bete n. På oppsida av bygningen er sperrene trekte ut ove r stavlægja (overramma) og ned på ein langsgåande tørrmur, slik at ein får ei overdekt langsgåande sva l, - ein byggemåte som unekteleg kallar fram assosiasjonar til det lange folkevandringshuset med innvendige stolperekker. I mange naustmiljø er det ein karakteristisk ski ln ad mellom naust og sjøbuer i sjølve plasseringa. Nausta ligg som regel trekt noko tilbake frå flomålet, sli k at det er Longabuo i Nedrevåge, Tysnes. Foto: FKH. plass til å dra opp ein båt i fjøra ell er båtstøa framfor, medan sjøbuene li gg ut i sjøen på eit tømra bolverk, steinpillarar el ler steinmur, for at ein skal kunna koma Byggemåte og byggeskikk heilt inntil med båt for loss in g og lasting. Byggeskikken ved sjøen er prega av stavkonstruksjonen Den mest iaugnefallande sk iln aden er likeve l den arki- fordi det stort sett er tale om uisolerte bygningar med tektoniske: sjøhusa er høgare og har vindeskur ell er tildels store dimensjonar. Innover i fjordane finn vi vindehus i gavlen el ler på langsidene, eit reint funksjonelt likevel mange tømra naust, og i dei trefattige strøk ut mot bygningsledd med ei fast utforming prega av utsvinga kysten er ste inn austa van lege. konturar i barokkens formspråk. Den formgleda varer ved «Longabua » i Nedrevåge på Tysnes er ein litt sje ld en til byrjinga av 1900-talet, då vindeskura for det meste blir type som viser kor fleksibel stavbygningen er som konstruksjonstype. Den er ei grindbygd sjøbu på 26 meter, og rett avslutta langs skråstivarane som ber taket. Sjølve vinda vart dreven med muskelkraft og var mon- vart sett opp i 1820-åra. Eigaren var ein driftig kar som tert inne på sjøbu loftet på vindebommen, som var oppla- dreiv både med «sørafiskje » (ved Haugesund) og laksefi- gra i ein tverrbjelke inne på loftet og ute i vindeskuret. Frå ske, og han sette opp bua for å hysa fiskebruket som han vinda gjekk dragtauet ned i første høgda, og frå vindebom- skaffa seg. Seinare vart bua lengd to gonger med 2-3 men hang heisetauet. Med stor utveksling kunne ein heisa Naustrekke i Vikøy, Kvam. Notbu i Levåg, Fitjar. 6 Foto: FKH. Foto: FKH. opp tunge hiv. I vår tid har mobile elektrotaljer overteke arbeidet, men prinsippet er det same. Dei store sjøbuene i to eller fleire høgder er alltid stavbygningar, men har ei litt anna konstruktiv utforming enn dei mindre stavnausta. Sjøbuene har stavverk og bjelkar i solide dimensjonar for å kunne tåla større spenn og tyngder, og istadenfor skråstivarar er det sett inn naturvaksne kne i vinkelen mellom stav og bjelke; same konstruktive prinsipp som i stavkyrkjene. Dei mindre sjøbuene er gjerne grindbygde, men kunne også vera tømra der ein hadde bruk for eit rom med ei viss varmeisolering, t.d. til garnbøting eller anna arbeid. I ei av sjøbuene på Stekka i Strandebarm er det eit framrom i reisverk framfor eit tømra rom som vart nytta i samband med jaktebygginga på beddingen ved sida av. Ikkje sjeldan var det slik at eit eldre stovetømmer vart flytt og seti Naust i Kuvik, Fitjar. opp att som sjøhus. Foto: FKH. stenger og liknande kunne også stikkast inn mellom skråstivarane i stavnausta. Desse bruksbygningane i stav og stein er bygningstypar som har fått si form gjennom generasjonar. Naust og sjøhus utgjer ein vesentleg del av den anonyme bruksarkitekturen i kystområdet, funksjonelt utforma og tildels prega av lokale ressursar. Dei fleste sjøhusa i Hardanger har helletak frå hellebrotet på Sollesnes, medan bygningane lengre ut mot kysten i større grad har pannetak av hardbrende panner frå lokale teglbrenneri. I ein generasjon kan dette biletet av det vestnorske kystlandskapet bli totalt omsnudd, og århundregamle byg" "" ningstradisjonar kan bli borte for godt. Er dette ei utvikling vi kan styra? Saltebu i Hernan , Øygarden. I ei og same naustrekke kan vi fi nna naust i stavkonstruksjon , naust med solide steinmurar i full høgde og tømra naust i ulike kombinasjonar. Dei åpne garnhengjene er enkle stavbygningar med to eller tre grinder, likeeins båtskytjene, men det vanlegaste er at stavnausta er innkledde, enten med ståande hun eller liggjande kledning, ofte av ukanta bord festa med trenaglar. Serleg på kysten har materialøkonomien vore stor, og det er ikkje sjeldan å finna utrangerte båtbord som kledning på naustet. Steinnausta har veggene murt i tørrmur slik at sperrene kviler på ei ramme som ligg på murkrona, men murane kan også gå opp berre i halv høgde med resten av veggen tømra opp i raftehøgde. På betane eller tverrbjelkane i naustet kunne ein lagra segl , årar og anna utstyr, fiske- Stavnaust i Straume, Vaksdal. Foto: FKH. 7 Båtskytje etler garnhengje i vanleg stavkonstruksjon med tverrbjelkar (betar) opphengde i naturvaksne krokar metlom kvar grind (stavpar). Rasteheller pil taket. Sleinnaust med sperrer i tre som kvilar på ei ramme som ligg på murkrona. Lengdesnitt. Slavnausl plJbygd til 11/2 hogd med plass for lagring av fruk Ilonner og andre handelsvarer på skukken opplJ belane. (Vikoy . Ha rdanger). Tomra naust pil steinmur. Helletak med villtekking (S tekka , Torvikbygd). Tomra sjobu. Dei små sjobuene var mindre enn nausta og hadde ikkje plass til bil t. Skjematisk snitt gjennom sjobu bygt pil bolverk ul i sjoen. Vinda i vindeskuret er opplagra pil vindebommen og vert dreven med tauverk og muskelkraft. Skylje i stavkonstruksjon med tomra bu oppå (Urda/. Undås). Lengdesnitt. --l 1 _l U l J [-, \ l l 11 l 11111 :::=;. Skjematisk snitt gjennom sjobu/nothus med stavverk avstiva med nalurvaksne kne. Slike store sjobuer finn vi ved mange av handelsstadene og i typiske produksjonsmiljo, brukt iii mange ulike foremilf: sa ltebu. nolhus. krambu, kornlager m.v. 8 -= .-: .. , !@,. Hus som mange har bruk for Idag er situasjonen den at det tradisjonelle heimefisket er redusert til eit hobbyfiske, gamle gardsnotlag er oppløyste og havfisket har teke andre former. Dei gamle sjøhusa høyrer heime i ein næringsstruktur som ikkje eksisterer lengre idag i same form som tidlegare. Har vi bruk for bruksbygningar som er gått ut or bruk? Sjøhusa er eit karakteristisk innsl ag i landskapsbi letet på kysten, og representerer ein vesentleg miljøverdi i tillegg til det historiske biletet. Men dersom desse bruksbygningane først og fremst er ein malerisk silhouett i landskapet vil dei før eller seinare bli borte, og vi kan neppe basera oss på drastiske konjunkturendringar som vi l føre oss inn i li vbergingsproblematikken att. Det ligg ein stor kapital i alle desse bygningane som idag står og rotnar ned. Utbyggingstakten og velstandsauken i dagens samfunn er i ferd med å få karakter av eit overforbruk ikkje berre av naturressursar, men også av Naustmiljø i Nordstrøno , Os. Alle nausta er bygde nye organisk framvaksne kulturverdiar, skapt av den trugne omkring 1950 på eldre naust/ufter og er eit illustrerande slitaren gjennom generasjonar. I byane og pressområda døme på korleis eldre bygningsstrukturer kan fornyast. er det ei ukontrollert saneri ng som er problemet, ved sjøen er det bruksendring og forfall av tomme bygningar i ligg den einaste realistiske løysinga i planmessig å leita bortgøymde vikar som pregar biletet. Kva er fortidsvernets oppgåve i denne situasjonen? Vi opp nye brui\sformer for sjøhusa og fornya den tradisjo- må akseptera at ein del av dei endringane som skjer idag nelle bruken der det er grunnlag for det. A kopla brukarinteresser og investeringskapital saman har som mål å styrkja næringsgrunnlaget på bygdene og på ein god måte er i like stor grad eit organisatorisk som halda opp vilkåra for busetnaden langs kysten , og vi må eit økonomisk spørsmål, og her må fortidsvernet vera med helsa med glede tiltak som kan dempa fråflyttingstendensen. Vernesektoren må ikkje einsidig arbeida for å sikra i planlegginga. Rehabilitering må ikkje idag berre bli eit byfenomen, «miljøreservat" og handplukka idyllar gjennom «osteklok- men må også anvendast i andre verneverdige miljøsa- kefredingar" , men også arbeida aktivt for at vernet av manhengar. Rehabilitering har forresten ein klang av å eldre bygningar kan knytast saman med funksjonar som retta opp eit dårleg rykte. Det kan nok vera på sin plass skaper liv og innhald i lokalmiljøet. når det gjeld saneringstruga bykvartal, men når det gjeld Fortidsvernet må vera med og styra dagens utvikling i eit riktig spor og få ta del i planlegging saman med andre bygningar ved sjøen og i fje ll et ville kanhenda regenerering vera like aktue lt: å fylla bygningane med nytt li v. sektorar: distriksutbygging, reiseliv og friluftsliv. Delvis er La oss understreka med ein gong for å imøtegå eit ein i ferd med å koma i denne pOSisjon idag, og det må vanleg argument: Vi vi l på ingen måte prøva å verna alt vera av vesentlig verdi for ei balansert sa mfunnsplanleg- utfrå eit romantisk/ nostalgisk syn på at alt ska l vera som i ging at vernesektoren kjem ajour med utbyggingssektoren , s li k at ein kan gå inn i grunn lagspremissene og ikkje vår barndom . Dette er ei overflatisk og ufruktbar problemstilling, og utbyggjarane våre må etterkvart bli meir villige berre er oppteken med å senda fråsegner og protestar når til å sjå samanhengen mellom sosiale verdiar og kultur- all e planar er lagde. A driva kulturvern på etterskot er kostbart og kan gje eit tilfeldig resultat. Sjøen og kystlandskapet er idag ein viktig fritids- og verdiar. Mange av dei eldre bygningane ved sjøen vil bli borte som ein naturleg del av ein organisk prosess, men vi vil prøva å hindra at denne prosessen får karakter av rekreasjonsressurs for stadig større grupper. Urbaniserin- amputasjon. Vi vil gjerne at eit utvalg skal skje planmes- ga av bygdene og mekaniseringa av næringslivet fører til sig, og ikkje vera eit resultat av tilfeldige situasjonar. at dette ikkje lenger berre er eit typisk bybehov, men i Bygningsvernet må i denne situasjonen ha eit vidare aukande grad også eit lokal behov. Dersom vi vil sikra sikte enn den tradisjonelle antikvariske fredingspolitikken , vesentlege miljøverdiar ved å ta vare på karakteristiske og førast langs linjer for sikring og bruk av kulturhistoriske trekk i den eldre busetnaden langs kysten og i fjordane, miljø, serleg der dette er det einaste alternativ til forfall. 9 Som moment for kommunal og fylkeskommunal planlegging av nye funksjonar for eldre sjøhus kan følgjande skisserast: Overordna målsetjing med utgangspunkt i den fritidsog rekreasjonsressurs bygningane representerer: 1. Prioritering av lokal behov framfor fjernturisme. 2. Prioritering av fellestiltak framfor individuelle be- hov. Antikvarisk må lsetjing på to nivå: 1. Oppretthalda eit autentisk bilete av prioriterte einskildmiljø med forskrifter for vedlikehald, materialbruk m.v. 2. Oppretthalda eldre miljøstrukturar gjennom framhald av tradisjonell bruk, med utvikling av nye bygningar for å dekkja nye behov. Enes i Mauranger. Aktuelle funksjonar: 1. Generalplanlegging og kommunale driftsselskap A ta Båtopplag, både for lokalt behov og for " feriefol- 3. ket". Lager for ulike formål i næringslivet. vare på eldre sjøhus gjennom nye funksjonar eller fornying av tradisjonell bruk må bli ei oppgåve for kommu- Tradisjonelle naustfunksjonar. 2. nal planlegging i samråd med vernesektoren, med sikte 4. Servicefunksjonar for reiselivet. på å gå aktivt inn med kapital og naudsynt organisasjon i 5. "Sjøbucamp", båtutleige, fiske. samarbeid med grunneigarane for å sikra og formidla utleige av bygningar til aktuelle formål. Her vil det vera Gjennom generalplanlegging og fylkesplanlegging er tale om ei kartlegging både av bygningar med bruksverdi og eventuelle brukarinteresser. Dette må bli ei legitim det naturleg at det blir ei kommunal og fylkeskommunal oppgåve å kartleggja, prioritera og spreia interessene kommunal oppgåve på same måte som bustadbygging er utover til utkantar og fr åflyttingsområder . det, og få prioritet før bygningane er borte. Ei utvikling er alt igang på dette feltet. Vi har fatt Mange av kystkommunane vil i åra frametter, parallelt rorbucamp i Lofoten, havfiske på Karmøy og liknande med eit aukande press på det fysiske miljø i takt med tiltak er under planlegging i tilknytning til nokre av han- utbyggingstempoet i oljesektoren , få ein vesentleg betre delsstadane. Men enno driv vi med sm åklatting som knapt økonomi til å gjennomføra vernetiltak og sikring av eldre bygningar til ny bruk. Det offentlege må ta sikte på å føra nok held tritt med forfallet der vi gjerne skulle ha hatt skikkelege løyvingar til fullstendig istandsetjing av høgver- ein meir aktiv økonomisk politikk som del av ein utvida dige naustmiljø som vil fylla sin funksjon i 100 år til før det vernepolitikk, basert på eit par hovudprinsipp: meirkost- trengst nye ti Itak. Ti I dette trengst det annan kapital i nadstilskott for å dekkja meirkostnaden med eit antikva- tillegg til antikvariske vernemidlar. risk vedlikehald, og bruk av "rullerande kapital" med sikte Nå melder det seg med ein gong motforestillingar som på å leggja tilrette for bruksformer som kan gje inntekter vi må ta alvorleg. Vi må gardera oss mot at ei slik utvikling til vedlikehald og forrenting av investert kapital. Verneplanen for gamle handels- og gjestgjevarstader fører til at det kikkar ut solhungrige feriefjes frå kamuflerte gluggar i annankvart sjøhus vi fer framom , og vi må ikkje på Vestlandet kviler på desse føresetnadene, og i framtida utan vidare åpna for kapitalsterk masseturisme av den bør det kunna utarbeidast liknande verneplanar for andre typen som vi sjølve tek del i på sørlegare breiddegrader(!) grupper kulturminner både ved sjøen og på fjellet i samar- Kanhenda bør vi nettopp bruka meir av pengane våre beid med distriksutbyggings- og reiselivsinteresser, gjer- innanlands og vera med å underbyggja lokale miljøver- ne i regi av kommunale driftsselskap eller grunneigar- diar, og vi må vona at rekreasjonsressursane for all del samband. Slike prioriteringar må ikkje lengre setjast opp ikkje berre blir eit tilbod til dei mest pengesterke, slik at vi mot vitale samfunnsinteresser, men sjåast som ein del av opplever ei gradvis forsnobbing av den gamle bruksarki- det totale miljøtilbodet i samfunnet, både når det gjeld tekturen på kysten. rekreasjon og terapi . 10 Nils Georg Brekke