Inkerin Liiton 25 vuotta: mitä tämän jälkeen?
N:ro 2 (082) kesäkuu 2014 Konttori: C.-Петербург, ул. Проф. Попова, д. 4а, корп. 22, оф. 303 2014 Inkerin Liiton 25 vuotta: mitä tämän jälkeen? Lokakuun v. 2013 juhlat Hatsinassa ovat jo takana. Se, millä tasolla ne vietettiin, näytti, missä kunnossa on Inkerin Liittomme. Juhlien pito on vaatinut sen järjestäjiltä paljon voimia, ja sen kuluessa nähtiin useita epäkohtia, esim. tiedottamisen puutteet, oppaiden ja tulkkien puute, aikataulun muutoksia jne. Vaikeuksia ja ongelmia olivat nähtävissä. Joka tapauksessa, Inkerin Liiton 25-vuoden taival on takana. Ja tässä herää kysymys: miten jatkuu sen toiminta? Jakautumisia Inkerin Liitto perustettiin v. 1988. Sen pitkäaikaisen toiminnan aikana inkerinsuomalaisten tilanne on kovasti muuttunut. Menneisyyteen ovat jääneet humanitaarinen apu, fermeri-liike, lastentarha, monitoimikeskus ja muut aloitteet. Sosiaalityö on muuttunut seuratoiminnaksi eli vapaa-ajanviettotoiminnaksi. Inkerinsuomalaisten kirkollinen ja siviilitoiminta erosivat syvästi toisistaan. Tarkoittako se inkerinsuomalaisten liikkeen jakautumista, kuten jotkut luulevat? Tämän kirjoittajan mielestä ei tarkoita, koska niin kirkolliseen kuin siviilitoimintaankin osallistuu vain pieni osa inkerinsuomalaisista. Suurin osa heistä ei todennäköisesti osallistu mihinkään yhteiseen toimintaan. Mitä se sitten tarkoittaa, ja mitä tästä tulee? Vuosien 1990 ja 2000 välisenä aikana miltei kaikki Venäjällä ja m.m. Inkerissä asuneet suomalaiset tekivät vaikean valintansa: muuttaako Suomeen vai ei. Jokaisella oli omia syitä. Monille näytti lähtö Suomeen pelastuksen vertaiselta: näin he pääsivät eroon omasta asunto-ongelmastaan. Voidaan arvata, että Suomeen lähtivät etupäässä ne, keiden asiat kotona olivat huonosti. Näin Inkerissä asunut suomalainen väestö tosiasiassa jakaantui kahteen osaan. Toiset lähtivät, muut jäivät kotiin. Kummatko heistä olivat viisaampia? Nykyään ei kukaan sitä tiedä. Tässä asiassa meille on tärkeää huomata, että kansamme kummatkin puolet – maastamuutta- neet sekä maahamme jääneet – ovat rikkoneet välit Inkerin Liiton kanssa.1 Miksi näin tapahtui? Rahoituksen arvoituksia Inkerin Liitomme toiminta 1990-luvulla tapahtui tiiviissä yhteistyössä Suomen valtion laitosten, kuten työministeriön ja opetusministeriön, kanssa. Inkerin Liiton toiminnan pääsuunniksi olivat tulleet kesätyöt Suomessa, opiskelu Suomessa ja suomen kielen opetus tuleville maastamuuttajille. Tuona aikana W. Kokko – Inkerin Liiton vakinainen keskushahmo – julisti, että suomea opetetaan vaan Inkerin Liiton jäsenille, ja että muutto Suomeen on heidän mahdollinen vapaaehtoinen valintansa, kyse oli juuri maastamuuton tukemisesta. Olen kuullut omin korvin, kuin suomen kielen opettaja A. S. selitti oppilailleen sanoilla: ”Silloin kun te tulette asumaan Suomeen...”. Näin Inkerin Liittoon tulivat etupäässä nuo, ketkä katsoivat Inkerin Liiton ponnahduslaudaksi Suomeen. Liitto ja meno Viime vuosina Inkerin Liiton piirissä on tullut tavaksi pohtia siitä että ”viimeiset inkerinsuomalaiset lähtivät Suomeen – tai kuolleet”. Tosiasiassa Inkerissa ja Pietarissa asuu yhä muutama tuhat suomalaista.2 Inkerin Liiton toiminta tapahtuu kovassa kiireessä; sen toimijoiden voimat eivät riitä käydä maalla katsomassa, millä elävät rakkaat heimolaiset ja kuunnella, mitä he ajattelevat kaikesta tapahtuvasta. Toisaalta Inkerissä asuneet inkerinsuomalaiset pääosaltaan välttävät Inkerin Liittoa ja sen tilanteita. Näin Inkerin Liiton sijalle on tullut Inkerin meno – jokainen menee omaan suuntaan.3 Nyt palataan alkuun, liikkeemme juureille. Monenlaisista Inkerin Liiton tehtävistä yhteys Suomeen ei kuulunut Inkerin Liiton virallisiin tehtäviin, vaikka monet toverimme antoivat sille suuren merkityksen. Itse asiassa koko Suomeen osoitettu Inkerin Liiton toiminnan suunta on ristiriitassa sen sääntöjen kanssa. 4 Myöhemmin asian laita muuttui näin, että Suomeen osoitettu toiminta oli vähitellen tullut Inkerin Liiton pääsuunnaksi. Samalla paikallinen toiminta on vähitellen joutunut rappiolle, lukuunottamatta vanhainkoteja – mutta tämäkin toiminta siirtyi Inkerin Liitolta kunnalliseen, kirkolliseen ja yksityiseen haltuun. Nykyään paikallinen suomalainen toiminta erosi Inkerin Liitolta yhä enemmän; osaksi se keskittyi seurakuntiin, osaksi yksityisiin yrityksiin. Siellä, missä yhä toimivat Inkerin Liiton paikallisosastot, näiden yhteys paikallisiin suomalaisiin näyttää heikolta; niiden toiminta tapahtuu pääosaksi omassa piirissä ja sisältää etupäässä tilaisuuksia, nimenomaan juhlia. Miksi tilanne muuttui sellaiseksi? Inkerin Liiton toiminta perustui alusta lähtien vapaaehtoisten työhön. Mitään muuta rahoitusta ei ollut; aktiivit rahoittivat toimintansa omin varoin. Sittemmin asia oli muuttunut; Suomeen päin osoitettu toiminta (suomen kielen opetus y.m.) sai rahoitusta. Muut toiminnan suunnat, kuten fermeri-projekti, paikallinen sosiaalitoiminta – laskettiin virran vietäväksi. Tässä kohdassa on tärkeää ymmärtää, että Suomeen päin osoitetut Inkerin Liiton toiminnan suunnat kukoistivat juuri Suomesta saadulla rahoituksella. Hylätyt osastot Inkerin Liiton paikallisosastojen toiminta jatkui pitkälti näiden osastojen johtohenkilöiden voimilla, suurelta osalta heidän mahdollisuuksilla, m.m. rahoituksella. Ihmisen voimat eivät olleet kuitenkaan rajattomia. Näin Aleksander Ruotsi, Inkerin Liiton Kingissepin osaston entinen johtaja, sanoi kerran tämän kirjoittajalle, että ”ilman rahoitusta toiminta ei enää jatku.” Myös Paavo Laukkonen, Toksovan osaston pitkäaikainen johtaja, jätti yhteiskunnallisen toimintansa ja lähti Suomeen. Samaan riviin kuuluvat muutkin Inkerin Liiton paikallisosastot, joiden toiminta lakkasi: Tosnan osasto, Volossovan osasto, Kelton osasto, Kirovskin osasto, Käkisalmen, Terijoen ja Viipurin osastot. Tässä asiassa tärkeää on juuri se, että mainituissa piireissä asuu yhä paljon suomalaisia ja vielä enemmän suomalaisperäisiä henkilöitä. Näyttää siltä, että he välttelevät Inkerin Liittoa. Mistä syystä? Jatkuu sivulla 2 Jatkuu s:lta 1 2 kesäkuu 2014, № 2 (082) TAPAHTUI INKERISSÄ Jatko sivulta 1 Syynä lienee se, että Inkerissä asuvien suomalaisten joukossa ei Inkerin Liitto enää nauti suurta suosiota. Toisin sanoen Inkerissä asuvat suomalaiset pääosin eivät kuulu Inkerin Liittoon, koska eivät näe siitä hyötyä itselleen, tai eivät hyväksy sen toimintaa. Inkerin Liiton toiminta on monien mielessä yhdistetty paluumuuton palveluun. Saadaan kuulla myös moitteita, että Inkerin Liitto on itse itsessään, ja jopa ajatuksia, että Inkerin Liittoon ei jäänyt muuta kuin muutama henkilö. Nyt meidänkin täytyisi myöntää, että noin viime 15 vuoden kuluessa Inkerin Liittoon tulivat etupäässä nuo, jotka olivat lähdössä Suomeen. Sen sijaan muut, jotka ennen toimivat Inkerin Liitossa, erosivat sen toiminnasta. Omille teille Muistamme että useat inkerinsuomalaisten keskuudessa tunnetut hahmot, kuten Arvo Survo, Aleksander Saksa, Albert Kirjanen, Paavo Parkkinen, etääntyivät Inkerin Liitosta jo 1990-luvulla, ja saman tekivät useat muutkin entiset aktiiviset Inkerin Liiton toimijat, kuten Anna Krutikova, Irma Pennanen, Alina Otti, Andrei Syrov jne. Useat heistä jatkoivat hiljalleen kansallista toimintaa Inkerissä, mutta ilman Inkerin Liittoa, seurakuntien kautta tai omaehtoisesti. Tämän uhrautuvaisen toiminnan tekijöistä mainitsen tässä muutaman, kuten Linda Rähmönen, Tatjana Tiihonen ja Albert Kirjanen, viime vuosina myös Mihail Braudse ja Valeri Ferman. Tätä riviä voidaan jatkaa pitemmäksikin. Nämä ihmiset tekevät niin paljon kuin he voivat, eivätkä he kaipaa Inkerin Liittoa. Mielipiteitä Nousee useita kysymyksiä, m.m. mikä on Inkerin Liiton 25 vuoden toiminnan tarkoitus? Tarvitaanko enää Inkerissä suomalaista toimintaa? Onko inkerinsuomalaisilla enää voimia yhteiseen toimintaan? Ja mikäli on, minkälaiset toiminnan suunnat ovat ajankohtaisia nykyään? Tästä on olemassa erilaisia mielenpiteitä. Ensimmäinen Inkerin Liitomme johtaja Paavo Parkkinen pohtii, että ”Inkerin Liitto on tullut jo historialliseksi muistomerkiksi, siksi sitä ei pitäisi hylätä. Mikäli Inkerin Liitto on olemassa, sen voimanmukaisena tehtävänä voi olla tuoda näkyviin suomalaisten läsnäolo Inkerissä.” Tämän kirjoittajan mielestä, juuri sellaiseen tehtävään Inkerin Liitto vastaa. Parkkisen ajatus tarkoittaa kuitenkin että suurempaan ei liitomme kykene. Karjalan suomalaisten Inkeri- liiton uusi johtaja Vladimir Kolomainen sanoo, että ”ensimmäisenä tehtävänä on palauttaa Karjalassa asuvien inkerinsuomalaisten luottamus Inkeri-liittoon. Monien mielessä Inkeri-liiton nimi on näet yhdistetty mansikkamatkoihin ja maastamuuttoon. Siitä nuo, keitä nämä mahdollisuudet eivät kiinnosta, hylkivät Inkeri-liittoa.” Kolomaisen mielestä, ”Inkeri-liiton täytyisi jättää jotain materiaalista toimintansa jälkeen.” Ensi asiassa Kolomainen suunnittelee muistomerkkiä Sandarmohiin, Karjalassa asuneiden ja syyttömästi tapettujen suomalaisten muiston kunniaksi. Toimiva Inkerin Liitomme puheenjohtaja Aleksanteri Kirjanen yhdistää seuramme tulevaisuutta kansallisen vähemmistön statuksen saamiseen. ”Ollaan täällä omalla maalla, Leningradin alueen kantaväestöä. Kaikesta, mikä on riistetty, peritään korvausta.” Itse asiassa se on rahoituskysymys; kanta-asukkaiden status tarkoittaa rahoitusta valtiomme puolelta. Selvältä tuntuu kuitenkin se, ettei myönteistä vastausta Moskovasta tule. Uusi aika, uudet tehtävät Inkerin Liitomme on toiminut jo 25 vuotta. Siinä aikana on maamme kovasti muuttunut. Yhteysongelmat on ratkaistuniin kännyköiden kuin netinkin avulla. Sosiaalisen median kautta olemme saaneet joukon ystäviä kautta koko Venäjän. Voidaan olettaa, että näin muodostuu uuden mallin inkerinsuomalaisten jälkeläisten seura. Totta, että se on täysin venäjänkielinen, koska suomen kieli oli jäänyt pois käytöstä melkein kokonaan, vanhoine sukupolvineen. Hyvä on kuitenkin se, että Venäjä on täynnä ihmisiä, joille inkerinsuomalaisten kohtalo ei ole outo, joille suomalainen maailma tuntuu omalta. Tämä on erittäin tärkeää maassamme, jossa oli ennen ja jossa lienee jälleen vihaa sekä ennakkoluuloja epävenäläisten kohtaan. Uudet yhteydet antavat meille vihjeitä, minkälaista toimintaa on nykyään vaadittaisiin. Näin Irina Väisä Siperiasta tahtoisi lukea inkerinsuomalaisia koskevat asiapaperit Neuvostoliiton kaudesta. Vanhojen poliittisten päätöksien tekstejä kaipaa myös pohjoisessa asunut Toivo Kuronen. Tässä asiassa vaikeus johtuu siitä että useat tuon kauden asetukset ja päätökset ovat nykypäiviin asti salaisia, tai aivan saavuttamattomia. Kun kerran ollaan yhteydessä, voisimme avustaa – ja ehkä valaista toisiamme. Monilla meistä lienee mahdollisuuksia toimia niin, että nämä asiakirjat saataisiin julkaistaviksi. Ehkä nuo vanhat dokumentit voivat vielä toimia inkerinsuomalais- ten hyväksi. Tietosotia Inkeristä Ystävämme Valeri Ferman Rääpyvältä hoitaa Inkeriä koskevia aiheita Venäjän Wikipediassa. Hän selitti asiansa tarkoitusta näin tavoin: ”Wikipedia on länsimaisen demokraatian näyte, ja meidän on pakko pelatasen ohjeiden mukaan. Näin voidaan muuttaa artikkelin nimi ja sitten vaihtaa lainmukaisesti artikkelin sisältöä, uuden nimen mukaiseksi. Näin v. 2013 yritettiin muuttaa Inkerinmaa-artikkelin nimi Izorskaja zemlja:ksi. Se on juuri informaatiosotaa; jos emme osallistuisi siihen, huomenna toisen maailmansodan voittajaksi tulisi ainoastaan Amerikka, ja inkerinsuomalaiset tulisivat Inkerin miehittäjiksi ja Venäjälle vihollisiksi. Tämä on tärkeää sitä enemmän, että Venäjän Wikipediassa on 20 miljoonaa käyntiä päivässä.” Inkerin osaston hoitaja Wikipediassa tarvitsee ilmeisesti varmoja lähteitä. Siis tässäkin asiassa suunnitellaan yhteistyötä. Heikon asiantunteen aika on mennyt Kansat vaihtuvat ja maamme muuttuu koko ajan, mutta tieto Inkeristä ja inkerinsuomalaisista on Venäjällä yhä kovin vähäistä. Monet jälkeläiset ovat sitä mieltä, että heidän isovanhemmat olisivat tulleet Inkeriin Suomesta – vaikka tosiasiassa tuolta päin olivat mahdollisesti kotoisin heidän esivanhempansa. Useat eivät tiedä Inkerinmaasta juuri mitään. Tässä täytyy sanoa, että venäjänkieliset julkaisut, joissa kerrotaan inkerinsuomalaisista, muutamia lukuun ottamatta, eivät anna tarpeellista tietoa. Viime vuosina Venäjällä on ilmestynyt suuri joukko Inkeriä koskevia kirjoja, jotka pääosinovat suhteellisen heikkoa tasoa. Ne sisältävän nimenomaan epäluotettavia tietoja. Esimerkkinä voidaan mainita K. Saksan julkaisuja, ja muuten samanlaisia esimerkkejä voisi mainita vaikka kuinka paljon.Tämän kirjoittajan mielestä, epävarmojen tietojen julkaiseminen tarkoittaa Inkeriä koskevan tiedon rienausta. Onneksi on olemassa parempia esimerkkejä, joista voisi mainita V. Musajevin Inkerinmaan poliittinen historia 1900-luvulla (2001) ja Inkerin- suomalaisten historian venäjännös (2012). Nyt meidän täytyy ymmärtää, että on jo kulunut likimääräisen ja yleisen tiedon aika. Nykyaika vaatii konkreettista, yksinkohtaista ja havainnollista tietoa. Tämä kuuluu myös suomalaisen kansallistyön tekijöille. Ennen kuin voi pohtia Inkeriä ja inkerinsuomalaisia, pitää tuntea asiaa, ja tuntea se hyvin. Onhan nykyään konkreettisten tietojen kausi. Se ei siedä epämääräistä tietoa eikä perustelemattomia väitteitä. Meidän tehtäviksi jäävät siis varmojen tietojen julkaiseminen – netissa ja paperilla, suomen ja venäjän kielillä. Kyseessä ovat uudet ja vanhat kirjat sekä artikkelit. Inkeristä suomeksi Suomalaista toimintaa Inkerissä ei saa erottaa suomen kielen taidosta. Tämän kirjoittajan mielestä ei voi olla huonompaa, kuin suomalainen toiminta joka tapahtuu kokonaan venäjäksi; sentapaista toimintaa vaikeaa on myöntää suomalaiseksi toiminnaksi. Jotkut meistä luulevat itseään Inkerin tuntijoiksi ilman suomen kielen taitoa. Useat opiskelevat suomea, mutta sitä käyttämättä unohtavat jo opittua. Meikäläisten seurustelu tapahtuu venäjäksi, niin Venäjällä kuin Suomessakin, ja se on luonnollista. Mutta kun kerran harrastuksemme koskee inkerinsuomalaisia, meidän täytyisi käyttää suomeakin. Meidän täytyy selittää ystävillemme että vain suomen kielen käyttö avaa ihmisille ikkunan ja oven suomalaiseen maailmaan. Mikäli ei täältä löydy suomenkielistä seuraa, voisimme vaikkapa lukea suomeksi. Inkeristä on kirjoitettu niin paljon, ettei voi venäjäntää kaikkea. Inkeriä koskevaa pitää lukea suomeksi. Suomen kieli käyttöön Juuret Inkerissä yhdistävät kaikkien maiden inkeriläisiä. Ulkomailla asuvat inkeriläisten jälkeläiset tuntevat yhtä suurempaa mielenkiintoa Inkerinmaata kohtaan. Kansainväliset kontaktit ovat meille hyvin tärkeitä – ja myös hyödyllisiä. Ensiksi, näin tavoin säilyy inkerinsuomalaisten yhteisö. Toiseksi, nämä kontaktit vaativat suomen kielen taitoa, koska yhteisenä kielenä on suomi. Ja sitten, näin saisimme lisää tietoa Inkeristä sekä laajentaa näköpiiriä. A. Krjukov Inkerissä valtakunnan puitteissa // INKERI N 079, elokuu 2013, s.1-2. Inkerinsuomalaiset: 40%:n vajaus kahdeksassa vuodessa // INKERI N 078, lokakuu 2012, s.1. 3 Семья Тигонен из Лесколова //INKERIN 081, maaliskuu 2014, s.13. 4 Inkerin Liiton säännöt. 1 2 3 kesäkuu 2014, № 2 (082) TAPAHTUI INKERISSÄ KRONIKKAA Uusi johtaja Pietarin Inkerin Liittoon 12. maaliskuuta 2014 Pietarissa pidettiin Pietarin Inkerin Liiton vuosikokous. Pietarin Inkerin Liitto (PIL), joka tosiasiassa on Inkerin Liiton Pietarin osasto, perustettiin v.1989. Sen johtajina olivat Toivo Vesikko (vuodesta 1989), Eero Pellinen (vuodesta 1992) ja Wladimir Kokko (vuodesta 2006). Ensimmäinen ja toinen johtaja muuttivat Suomeen, vain Kokko oli koko ajan Inkerin Liiton johtokunnassa; hän osallistui miltei kaikkiin Inkerin Liiton hankkeisiin. Pitkäaikaisen puheenjohtajatyön jälkeen Kokko siirtyy ansionmukaiseen lepoon. Uudeksi PIL:in johtajaksi valittiin Jelena Tikka. Hän on tullut Inkerin Liittoon v.1993 ja toiminut Inkerin Liiton juristina viime 15 vuotta. Wladimir Kokko ei kuitenkaan lähtenyt pois kokonaan, vaan hän on jälleen Pietarin Inkerin Liiton johtokunnassa. Inkerin Liiton vuosikokous vietettiin 22.03.2014 Pietarissa Kansallisuuksien talossa. Kokoukseen saapui 49 edustajaa, etupäässä Pietarista ja sen lähiseuduilta: Inkeri-Seurasta (lue: Hatsinasta ja Hatsinan piiristä), muutamat Keltosta ja Toksovasta, Tyröstä ja Sosnovyi Borista. Inkerin ulkopuolelta tuli yksi, Hilja Korosteleva, Pihkovan suomalaisen järjestön johtaja. Inkerin Liitossa toimii vielä järjestö Moskovassa, mutta Moskovan edustajia ei kokoukseen tullut. Ei ollut edustajia Länsi-Inkeristä (Kingissepin ja Volossovan piireistä). Kokoukseen saapui viranomaisten edustaja, Ivanova Inessa Valentinovna, Kansalliskysymyskomission johtaja Hatsinan piiristä. Inkerin Liiton puheenjohtaja Aleksanteri Kirjanen kertoi esi- tyksessään viime vuoden tilanteista sekä Liiton neuvoston toiminnasta; m.m. hän kertoi kokoukselle kansallisen vähemmistön statuksen saamisen tarkoituksesta. Kyseinen asia jäi kesken, koska Moskovasta ei tullut mitään vastausta viralliseen hakemukseen (kansallisen vähemmistön statuksesta), joka lähetettiin Moskovaan keväällä v. 2012. Nyt on pakko tutkia tämän hakemuksen tilanne. Selvältä näyttää kuitenkin se, että korkeat herrat pitkittävät asiaa. Seuraavassa keskustelussa Paavo Soittu vaati korottaa ääntä, jotta Inkerin Liitto saisi valtioltamme apurahan suomen kielen opettajan palkkioksi. Hän muistutti sitten, että useat inkerinsuomalaiset eivät saaneet mitään korvausta taloistaan ja omaisuudestaan, jotka joutuivat toisille, 2 maailmansodan jälkeen. Hän huomautti, että tavallisille ihmisille vaikea on taistella riistetystä omaisuudestaan, ja heitä täytyy avustaa. Myös maakysymys jäi avoiseksi, koska viime vuosina ei sitä hoidettu. Soittu muistutti sitten inkerinsuomalaisten elpymisen valtiollisesta ohjelmasta, joka valmistettiin Inkerin Liitossa ja joka jäi paperille. Soittu on vaatinut, että nämä kysymykset vietäisiin Liitomme neuvoston työsuunnitelmaan. Sen jälkeen useat Inkerin Liiton toimittajat – Vladimir Jakovlev, Viljo Ostonen, Irina Ostonen, Nina Ärttö, Tatjana Bykova ja muut – kertoivat jokainen omista saavutuksistaan ja suunnitelmistaankin. Wladimir Kokko muistutti kokoukselle, että Viljo Ostonen myönnettiin v. 2013 parhaaksi urheilutyön järjestäjäksi Venäjän maaseuduilla. Inkerin Liiton toiminta v. 2013 on saanut kokousväen puolelta arvion: hyvä. Vaalit eivät tuoneet yllätystä. Aleksanteri Kirjanen jää Inkerin Liiton johtajaksi vielä kahdeksi vuodeksi. Inkerin Liiton neuvosto osaksi uudistettiin. Inkeri-seura: 20 vuotta 12. huhtikuuta 2014 Hatsinan opettajaopistossa vietettiin InkeriSeuran 20. vuosijuhlat. Inkerin Liiton Hatsinan osasto perustettiin keväällä v. 1989. Huhtikuussa 1994 sen nimi muutettiin Inkeri-seuraksi. Inkeri-Seuran ensimmäisenä johtajana oli Viktor Hyyrönen (vuoteen 1994), joka ennen muuta järjesti Hatsinan piiriin mallikelpoisen sosiaaliaputoiminnan. Hyyrösen johdolla Hatsinassa ilmestyi noina vuosina Omal maal -niminen lehti. Oli Hyyrösellä muitakin erinomaisia saavutuksia ja ideoita. Hyyrösen rakentamalla pohjalla toimii Inkeri-seura nykypäiviin asti. Seuraaviksi Inkeri-seuran johtajiksi valittiin Aleksander Saveljev (vuosiksi 1996–2001) ja sitten Paavo Suomalainen (vuoteen 2006). V:lta 2006 Seuran johtajana toimii Vladimir Jakovlev (vuodesta 2006), jonka kunniaksi tuli järjestää Inkeri-Seuran 20-vuotisjuhlat. Juhlanvietto alkoi käynnillä opiston museossa. Hatsinan opettajaopiston perinne kertoo, että1920luvulla se on ollut suomalaisena opettajaopistona, ja että koko opetustyö tapahtui silloin suomen kielellä. Opisto ja Inkeri-Seura ovat ystävällisissä välisuhteissa. Juhlan keskiosana oli juhlaistunto monine puheineen, ja sitten konsertti, jossa laulettiin ja tanssittiin. Puheista tekivät hyvän vaikutuksen kielentutkija Mehmet Muslimovin, kotiseuduntutkija Andrei Burlakovin ja lehtimies Vladimir Nikolajevin esitykset. Minun urheiluelämä eläkkeellä V. 2005 menin eläkkeelle. Koska melkein koko ikäni olin urheiluhommissa ja -liikkeessä, omassa kylässä Puutostissa löytyi töitä. Sen aikana kylässä ei ollut yhtäkää urheilukenttää. Voimistelusalissa oli varasto, kaikki piti aloittaa uudelleen. Piti koota väkeä; ensin siivostimme voimistelusalin, jossa saimme pelata lento- ja koripalloa. Järjestimme liikuntaklubin. Ihmisten vietämistä varten aloitimme kehittämään helppoja ja tavoitettavia urheilulajia, kansanpeliä, semmoisia kuin saappasheitto, gorodki, kyykkä ja muita. Pietarin alueen ja Venäjän kilpailuissa sain 3 palkintoa ja niillä rahoilla rakensimme 2 gorodkikenttää, muovipäällystetty urheilukenttä ja korjasimme jääkiekkokenttää. Ja nyt joka vuosi järjestämme yli 30 urheilu- ja liikuntatoimipiteitä. Joka vuosi pidetään saappasheiton maailman pokaali, mihin tulee vieraita Suomesta, Ruotsista, Virosta, ja viime vuonna oli yksi heittäjä USAsta. Joka Juhannus järjestän eri urheilutoimipiteitä. Ja kylässä järjestän paljon liikuntapiteitä lapsia ja vanhuksia varten. Urheilu- ja liikuntainstituuttia päätettyä v. 1975 oli toiminut Hatsinan urheilukoulun johtajana 10 vuotta, ja sen jälkeen 30 vuotta Leningraadin aluuen urheilukoulun valmentajana, ensin Taaitsassa ja sitten Puutostissa. 12 kesäkuuta, Venäjän päivänä, vietimme ensi kerran kansallisten urheilulajien ja –kisojen festivali. Sen vieraiksi tulivat Leningradin alueen johtokunnan edustajat ja Suomen pääkonsuli Pietarissa Pirjo Tulokas. Viljio Ostonen Meidän maa – Inkeri -nimistä näytelmää on esitetty Suomen Pietarin instituutissa 24.04– 6.05.2014. Siihen osallistuivat niin kuuluisat ammattitaiteilijat kuin aloittelevat taiteilijatkin. Heidän kiinnostuksen kohteena olivat keskiaikaisen Neva-alueen historia ja sen kanta-asukkaiden tuonaikainen elämä. Esillä oli kuvaavia asetelmia, maisemakuvia, abstraktisia teoksia, jotka tehtiin eri tekniikalla, maalauksia, piirrostaiteen näytteitä ja valokuvia. Näyttelyssä oli esillä karjalaista vaatetusta 1000–1300-luvuilta Karjalan kannakselta ja PohjoisKarjalasta. Tutkimus Siperian inkeriläisten murteista 29.04.2014 Pietarissa Kielitieteellisessä Instituutissa (ILI) pidettiin aspirantti Darja Sidorkevichin väitöskirjan väittelytilaisuus. Tutkimuksen aiheena on Siperian inkeriläisten murteet. Inkeriläisten asutus Siperiassa, nykyisellä Omskin alueella, muodostui v.v.1803-04, kun sinne siirettiin talonpoikia AlaLaukaan seuduilta. Siirtolaisten joukossa oli sekä suomalaisia että inkerikkoja; myöhemmin samalle seudulle saapui suomensuomalaisia, virolaisia ja lättiläisiä. Inkeriläiskylissä tapahtui monien kansojen ja kielten sekoitus. Ihme, että siellä elävät vielä suomen kieli ja muisto suomalaisesta alkuperästä. Väittely meni onnistuneesti. Tekijä on saanut kielitieteen kandidaattiarvon. Väitöskirjan voi lukea tästä: http://iling.spb.ru/dissovet/theses/ sidorkevich/thesis.pdf Toim. A. Krjukov ja A. Pyykkönen 4 kesäkuu 2014, № 2 (082) TIETOJA Karl Edvard Kivekäs osattomien vuoristolaisten puolustaja ja ensimmäinen venäläinen Pamirin hallitsija Alkulause 30. marraskuuta 1939 Neuvostoliiton joukot tunkeutuivat Suomen alueelle. Lentokoneet pommittivat rautatieasemia lähellä Suomen ja Neuvostoliiton rajaa. Kului runsas tunti junan lähdöstä Kellomäen asemalta, mutta pian pommikoneet löysivät sen metsästä, heittivät pommeja, veturi suistui raiteiltaan, vaunut syttyivät tuleen. Palavasta vaunusta tuli ulos vanha mies. Kahdessa viimeisessä vaunussa paloivat tavarat, jotka edellisenä iltana oli lähetetty kotoa lastattaviksi Helsinkiin menevään junaan. Tyhjä talo jäi taakse ja nyt sen sisältö paloi vaunuissa; paloivat persialaiset matot, huonekalut, taulut, käsikirjoitukset, valokuvat, kirjat, kaikenlaiset itämaiset kodintarvikkeet – kaikki tarpeelliset ja tarpeettomat tavarat, jotka ovat ihmisen mukana elämänsä aikana. Tapahtui juuri se, mitä hän pelkäsi kaiken eniten – hän joutui muuttamaan pikaisesti. Hän lykkäsi sitä hetkeä toivoen ihmettä, toivoen, että hätä menee ohi. Hätä ei mennyt ohi, Venäjä, hänen elämänsä toinen puoli, hyökkäsi toiseen puoleen, Suomeen… Terävä kipu lävisti sydämen. Päivä oli harvinaisen kirkas ja aurinkoinen. Vanha mies kääntyi viimeisen kerran taakseen katsomaan palavia vaunuja ja käveli ratapölkkyjä pitkin länteen. Hän käveli reilut kaksikymmentä kilometriä, ja hänellesattui infarkti (kuten käy ilmi myöhemmin); hän makasisitten sairaalassa muutaman kuukauden, ja 19. helmikuuta 1940 hän kuoli – Karl Edvard Kivekäs, eläkkeellä oleva Suomen armeijan kenraali ja entinen venäläinen kenraali. Kenraali Kivekäs Pamirissa (1893–1908) Varhaislapsuudessani, viime vuosisadan 40-luvun loppupuolella kuuntelin isoisäni ja isoäitini tarinoita ja heidän keskusteluja ystäviensä kanssa Pamirin vanhoista ajoista. Usein näissä tarinoissa kuulin Kavikas -nimen, joka kutsuttiin myös Nikolai nachalik -nimellä, mikä tarkoitti ”päällikkö tsaari Nikolain aikana”. On mielenkiintoista, että vuodesta 1892 alkaen (Pamirin joukon perustamisesta) ja vuoteen 1917 saakka 17 tsaarin upseeria palveli tässä virassa, mutta vain Kivekäs jäi kansan muistiin. Kivekkään nimestä tuli taru isoisäni sukupolvelle. Isoisäni ja hänen ikätoverinsa eivät olleet Kivekkään tekojen todistajia. Vuonna 1908, kun Kivekäs jätti Pamirin ikiajoiksi, he olivat 2–7 -vuotiaita, mutta he ovat imeneet Kivekkään nimen äidinmaidon kanssa, he kasvoivat kuunnellen isiensä kertomuksia hänestä, sankarista. Siksi hei- dän tarinansa olivat eläviä, he niin kuin näkivät Kivekkään eilen omin silmin. Tavallisesti he aloittivat kertomuksensa Kivekkään epätavallisesta urhovoimasta. Hän pystyi taivuttamaan harteillaan rautatangon, suoristamaan hevosenkengän, taivuttamaan sormillaan viiden kopeekan kolikon… Mutta todellisen ihastuksen synnytti heissä se tosiasia, että Kivekäs osallistui afganistanilaisten hyökkääjien häätämiseen vuonna 1893, vuoristolaisten vapauttamiseen 10 vuotta kestäneestä kansanmurhasta, julmasta sortamisesta ja väkivallasta. Afgaanien lähdettyä pois maasta Kivekäs taisteli reilut kymmenen vuotta Buharan emiirikunnan virkamiesten julmuutta vastaan, hän suojeli vuoristolaisia heidän väkivallastaan, hän tavoitteli sitä, että venäläinen rajaviranomaiset ottaisivat Pamirin tadžikit suojansa alle. Kun tämä tapahtui vihdoinkin, Kivekäs nimitettiin kolmannen kerran samaan virkaan, Pamirin joukon päälliköksi. Hänestä tuli oikeudenmukaisen ja rehellisen hallitsijan esimerkki... Hänelle – Karl Edvard Kivekkäälle, Suomeen syntyneelle venäläiselle upseerille, Pamirin joukon päällikölle on velkaa Horog, syntymäkaupunkini, Pamirin pikku hallinnollinen keskus, joka on kaikilta puolin vuorten ympäröimä. Karl Edvard syntyi 6. joulukuuta 1866 Suomeen luterilaiseen perheeseen. Hänen vanhempansa Carl Backman ja Maria Henrika Karen olivat ensimmäisiä Kouvolan asukkaita, joka oli silloin Valkealan osana. Vuonna 1870 tämän paikkakunnan halki rakennettiin uusi Riihimäen–Pietarin rautatie. Kouvolaksi nimetty rautatieasema alkoi kehittyä, sen ympärille rakennettiin taloja. Carl Backman rakensi myymälän ja hotellin rautatieaseman viereen, osti talon, perhe tuli varakkaaksi. Karl Edvard ja hänen veljensä opiskelivat Hämeenlinnan normaalilyseossa. Kaikki kolme veljestä olivat silloin parhaimpia Suomen urheilijoita, heidän tunnettiin myös lahjakkuudestaan oppia vieraita kieliä. Mutta Karl Edvardin lempikielenä oli äidinkieli, suomi. Tämä oli suomalaisen kansallisen itsetunnon kasvun aika, eikä sattumalta Karl Edvard vielä 13-vuotiaana vaihtoi Backman -sukunimensä suomalaiseen Kivekäs -sukunimeen. Vuonna 1886 Kivekäs tuli Suomen kadettikoulun oppilaaksi. Kaksi vuotta myöhemmin nuori kadetti määrättiin asepalvelukseen. Vuonna 1890 aliluutnantti Kivekäs komennettiin Turkestaniin. Toukokuussa 1893 hän Mihail Ionovin johtaman venäläisen retkisotajoukon jäsenenä joutui ensimmäisen kerran Pamiriin, missä hän osallistui sotatoimiin afgaaneja vastaan, jotka venäläisten joukkojen painostuksella häädettiin pois Pamirista. Toukokuussa 1896 luutnantti Kivekäs komennettiin nuorempana upseerina Pamirin vuorojoukkoon. Hänet nimitettiin Shughnanin aseman päälliköksi, jonka esikunnan hän sijoitti Gunt -joen rannalle, Horog -kylän laidalle – kolmen joen liittymispaikkaan ja neljän rotkon risteyspaikkaan. Karl Edvard Kivekäs, joka kohtalon oikusta joutui näiden ihmisten keskuuteen, tunsi heidän avuttomuutensa ja turvattomuutensa ulkomaailman edessä. Hän vietti 20 vuotta Turkestanissa ei ainoastaan velvollisuutensa puitteissa, mutta halusta suojella ihmisiä. Kivekäs käyttämällä kaikkia mahdollisia keinoja ja joka konkreettisessa tapauksessa teki kaikkensa suojellakseen oikeudettoman väestön Buharan virkamiesten mielivallalta. Vuonna 1897 hänet nimitettiin Pamirin vuorojoukon päälliköksi, jonka esikunta sijaitsi ItäPamirissa Shadžanissa, reilun 3000 metrin tasolla merenpinnan yläpuolella. Täällä kasvoi vain ruohoa ja pieniä pensaita. Kivekäs vielä Tashkentissa heti saatuaan nimityksen nosti esille Pamirin joukon esikunnan siirron Horog -kylään, joka sijaitsi 300 kilometrin päässä länteen Shadžanista. Entiset Pamirin joukon päälliköt vastustivat esikunnan siirron aloitetta. He kutsuivat tätä paikkaa ansaksi. ”Toiselle ansa ja toiselle linnoitus” – vastasi Kivekäs. Hänestä oli todella tärkeä sijoittaa esikunta paikallisen tadžikkilaisen väestön keskuuteen, luoda ystäväsuhteet ihmisten kanssa ja samalla olla lähellä Afganistanin rajaa, seurata jatkuvasti ei ainoastaan omaa raja-aluetta, mutta myös viereistä aluetta. Hän osoitti olevansa oikeassa ja keväällä 1899 esikunta siirrettiin Horogiin. Itä-Pamirissa Kivekäs ei ainoastaan säilyttänyt, mutta myös laajensi sotalinnoituksia. Samana vuonna hän järjesti Pamirin väestön ja heidän omaisuutensa laskennan. Hänestä oli hyvin tärkeää määrittää alueen ihmisresurssit ja aineelliset resurssit. Hän katsoi tätä välttämättömäksi sekä sotamielessä, että seuraavia käytännön toimenpiteitä varten, joiden tarkoituksena oli alueen sosiaali-taloudellinen kehitys. Silloin hallinnollinen valta kului Buharan emiirille. Hänen virkamiehet Venäjän suvaitessa määräsivät virallisesti kaikenlaisia velvollisuuksia, maksuja ja raskaita veroja Länsi-Pamirin asukkaille. He jatkuvasti rienasivat ihmisiä, jotka joutuivat nöyryytyksen ja väkivallan kohteeksi. Väestön muutto Badahšanista jatkui viisi pitkää vuotta. Kivekäs puolusti vuoristolaisia tinkimättömästi ja joutui konfliktiin Buharan viranomaisten kanssa. Emiirin hallitus vaati tottelemattoman upseerin rankaisemista, joka puuttuu Buharan hallinnon sisäisiin asioihin. Venäjän poliittinen agentti Ignatjev kirjoitti kenraalikuvernööri Duhovskille: ”...tähän tilanteeseen ovat syyllistyneet Pamirin joukon upseerit, jotka reagoivat liian herkästi Buharan viranomaisten räikeään laittomuuteen.” Kivekkään toiminta vaikeutti kenraalikuvernöörin suhteita Buharan emiirin kanssa. Kivekäs poistettiin palkinnon saavien upseerien luettelosta, hän sai seuraavan rangaistuksen. 12. syyskuuta 1899 hänet kutsuttiin takaisin ennen määräaikaa ensin Ferganaan ja sitten Tashkentiin, ja siellä häneltä vaadittiin yksityiskohtaista selvitystä. Vasta kahden vuoden kuluttua alikapteeni Kivekäs pystyi palaamaan Parmiriin. Hän sai aikaan sen, että 23. elokuuta 1901 hänet nimitettiin uudelleen Pamirin joukon päälliköksi. Kivekkään vanha konflikti Buharan viranomaisten kanssa syttyi uudelleen. Raportin mukana hän toimitti kenraalikuvernööri Ivanoville useita asiakirjoja, jotka vahvistivat sen, että Shugnanin ja Rushanin emiiri kohteli julmasti Pamirin asukkaita ja muutamat perheet karkasivat Pandž -joen toiselle puolelle Afganistaniin. ”Sen välttämiseksi – kirjoitti Kivekäs 26. heinäkuuta 1902 Ferganan piirin sotakuvernöörille – että emiiri ei kurjistaisi loppuun asti muutenkin nälkää näkevää väestöä, vaadin vielä kerran tarmokkaasti Horogissa olevan Buharan virkamiehen kautta, että emiirin on lopetettava vihamieliset toimensa... Jos hän ei kuuntele, – Kivekäs jatkoi – komennan upseerin kasakkoineen Kalai-Vamariin ja pakotan emiirin ja hänen vanhemmat poikansa muuttamaan Horogiin. Kenraali Ivanov vastusti päättäväisesti tätä toimintatapaa, jota hän kutsui tunkeutumiseksi toisen valtakuntaan. ”En ole tosiaan odottanut tällaista siekailematonta suhtautumista asiaan”, hän kirjoitti päätöksensä Pamirin joukon päällikön raporttiin. Elokuun lopussa 1902 Kivekäs kenraalikuvernöörin määräyksestä kutsuttiin takaisin. Mutta palattuaan Ferganaan Kivekäs sai aikaan komission lähettämistä Pamiriin. Komission jäsenet – diplomaattivirkamies A. A. Polovtsov ja hänen sihteerinsä M. S. Andrejev – komennettiin sinne pahentuneesta Pamirin tilanteesta johtuen. Polovtsov vahvisti raportissaan, että ”tämän vuoden 1. heinäkuuta yöllä 5 kesäkuu 2014, № 2 (082) TIETOJA Vahanissa tapahtuneet mellakat eivät olleet mikään muu kuin kansan suuttumuksen osoitus Buharan hallinnon menetelmiä vastaan”. Polovtsov toi esiin välivallan tosiasioita, kun Buharan virkamiehet pysähtymispaikoissa vaativat naisiaja lapsia. ”Puhuen kansallisen moraalin loukkaamisesta tuskin voi odottaa jonkinlaista sovintoa Buharan virkamiesten muissa kaanikunnan osissa käyttämien piintyneiden tapojen ja vuoristotadžikkien näkemysten välillä, jotka ovat säilyttäneet patriarkaaliset elämäntapansa ja inhoavat syvästi seksuaalista siveettömyyttä.” Kesällä 1904 Buharassa toimiva Venäjän poliittinen agentti Lutsch lähetti sihteerinsä – paroni A. A. Cherkasovin Pamiriin. Kokenut diplomaatti ei vain vahvistanut sitä, mistä Kivekäs ja muut upseerit kirjoittivat useita kertoja, mutta myös suositteli yksiselitteisesti raportissaan Pamirin emiirikuntien siirtämistä Venäjän valtion hallinnan alle. Samalla paroni kritikoi ankarasti venäläisiä upseereita. ”Nykyisessä tilanteessa tadžikit kokevat kahden viranomaisen sortoa, kumpikin vain asettaa velvoitteita heille, mutta ei tunnista mitään oikeuksia, jopa ne viranomaiset, johon he luottavat vaistomaisesti – Venäjän viranomaiset... Pamirin emiirikunnat, nähdessäni ne, olivat hallitsijoiden päättömän mielivallan maa ja hallittavien ihmisten kauhistuttavan köyhyyden ja täyden laittomuuden maa. Tarvitaan tadžikin valtavaa hyväntahtoisuutta, hänen orgaanista inhoa väkivaltatekoja kohtaan ja hänen kiintymystään kurjaan kotimaahan, jotta hän kestäisi niin barbaarista järjestystä 9 vuoden kuluessa.” Tammikuussa 1905 Tashkentissa kutsuttiin koolle erikoiskomissio, joka päätti, että nyt oli oikea aika siirtää Shugnanin emiirikunta Buharan hallituksen valvonnasta ja määrätä Venäjän hallinto siellä. 20. tammikuuta 1905 kapteeni Kivekäs nimitettiin kolmannen kerran Pamirin joukon päälliköksi ja todellisuudessa hänestä tuli ensimmäinen vuoristoalueen hallitsija, jolla oli oikeus ratkaista kaikkia emiirikunnan hallintoon liittyviä asioita. Vihdoinkin koko Pamirin hallinnollinen valta siirtyi Pamirin joukon päällikön käsiin, ja väestö vapautettiin kaikkien verojen maksusta. Ihmisten karku päättyi ja alkoi rauhallinen elämä. Tällä kertaa Kivekäs vietti Pamirissa melkein 4 vuotta. Hänen entiset toverinsa, joiden kanssa hän aloitti asepalveluksen, tulivat eversteiksi jo kauan sitten, ja hänet ylennettiin everstiluutnantiksi vasta 27. syyskuuta 1905. Näinä vuosina hän vähällä kuolla myrkkyyn, jota Buharan virkamiehet yrittivät käyttää päästäkseen eroon hänestä. Paroni A. A. Cherkasov teki uuden matkan Pamiriin 5 kuukauden kuluttua Kivekkään nimityksestä. Tässä ote paroni Cherkasovin raportista, toukokuu 1905: ”Joukon päällikkö tekee paljon ponnisteluja tadžikkien taloudellisen tilanteen parantamiseksi. Upseeriemme pyyteettömän ja oikeudenmukaisen väestöön suhtautumisen ansiosta väestö osoittaa aikaisemmin näkemätöntä energiaa ja halua parantaa taloudellista tilannettaan. Joukon päällikön aloitteesta tadžikit alkoivat laajentaa viljelyalaa kaikissa mahdollisissa paikoissa rakentamalla uusia kastelukanavia tähän tarkoitukseen ja kunnostamalla vanhoja, kauan sitten hylättyjä kastelukanavia. Barushanin asukkaat rakensivat valtavan, muutaman virstan pituisen kastelukanavan yhden kesän aikana, vähän pienempi, noin 5 virstan pituinen kastelukanava on tehty Horogin viereen joukon rahalla. Pienemmät kastelukanavat on jo osittain tehty, ne rakennetaan osittain Porshenevoon, Shah-Dariin, Bartargiin ja Vahaniin. Joukon päällikkö yrittää ehkäistä kroonista kevätnälkää ja propagoi aktiivisesti tadžikkien keskuudessa perunan ja muiden vihannesten käyttöä, hän saa siihen tukea kirkonmiehiltä ja kehittyneimmiltä kylän hallinnon edustajilta. Lähitulevaisuudessa joukon päällikön on ratkaistava monta väestön hyvinvointia koskevaa asiaa...” Vuonna 1907 Kivekäs palkittiin 4. asteen Pyhän Vladimirin kunniamerkillä – ”tavallisten virkatehtävien lisäksi tehdystä ansiokkaasta toiminnasta rauha-aikana.” Kivekkään tultua rajajoukon päälliköksi, kuten on todettu hänen ansioluettelossaan, ”erinomaisen työkykynsä ja energiansa ansiosta hän nosti sadalle virstalle, eri asemille hajautetun joukon kaikissa mielissä asianmukaiselle tasolle.” 18. lokakuuta 1908 everstiluutnantti Kivekäs vapautettiin virasta. Hän odotti vaihtajansa everstiluutnantti Muhanovin tuloa ja muutaman kuukauden aikana luovutti hänelle asioita ja tämän alueen tulevaisuuden suunnitelmiaan. ”Muisti Edvard Kivekkäästä, tarmokkaasta, rehellisestä henkilöstä, joka oli täynnä hyväntahtoisuutta sorrettua paikallista väestöä kohtaan, on säilynyt useassa sukupolvessa. Kivekäs jäi ihmisten muistiin kansan puolustajana Buharan emiirin edessä. K.E.Kivekäs yritti tehdä kaiken voitavansa pamirilaisten elämän parantamiseksi.” Ennen häntä mikään upseeri ei palvellut Pamirissa vuotta enemmän. Joka vuosi joukon väki muuttui täysin. Karl Edvard Kivekäs ”sairastui” Pamiriin ja oli ”sairaana” 15 vuotta, hän palveli siellä 9 vuotta, niistä 7 vuotta hän oli joukon päällikkönä. Nämä vuodet olivat vaikeita, mutta varmaan parhaita hänen elämässään, koska hän pyrki tähän ankaraan vuoristomaahan löydettyään sieltä kohtalonsa. Pamirissa Kivekäs osoitti selvästi erinomaiset hallinnolliset kykynsä, jotka kohdistuivat ihmisten elämän parantamiseen. Puoli vuotta kuluttua hänen lähdöstään Pamirista Pandž -joen yli rakennettiin silta Kivekkään suunnitelmien mukaan, Horogiin avattiin tadžikkiläisvenäläinen koulu, laajennettiin viljelymaita. Myöhemmin rakennettiin ensimmäinen sähkövoimala ja monet muut kohteet, jopa kuuluisat Horogin poppelit istutettiin Kivekkään aloitteesta. Hänestä tuli todellisuudessa Horog -kaupungin (nyk. VuoristoBadahšanin alueen pääkaupungin) perustaja ja tulevaisuuden kunnostaja. Nykykäsitteiden mukaan Kivekäs oli intohimoinen ihmisoikeuksien puolustaja, taistelija totuuden ja oikeudenmukaisuuden puolesta. Hän antoi humanitaarista apua, osallistui aktiivisesti alueen sosiaali-taloudelliseen kehitykseen. Näin olisi voinut toimia vain ehjä ihminen, joka rakastaa ihmisiä syvästi, joka on tekemisissä ihmisten kanssa ei vain velvollisuutensa puitteissa, mutta sielunsa kutsusta, uskovainen ihminen, jolla on korkea moraalitaso. Pamirin jälkeen Karl Edvard Kivekäs palveli erilaisissa joukoissa, osallistui ensimmäiseen maailmansotaan sen alusta alkaen vuoteen 1918 saakka. Vuonna 1917 vallankumous toi muutoksia Venäjän kohtaloon. 113. divisioonan sotilaat ja upseerit valitsivat komentajansa K. E. Kivekkään divisioonan komentajaksi, mutta vuoden päästä hän erosi hajonneen Venäjän armeijan palveluksesta. Heinäkuussa 1918 Kivekäs ja hänen ottotyttärensä pääsivät perille Suomeen. 5. elokuuta 1918 K. E. Kivekkäälle annettiin Suomen armeijan kenraalimajurin sotilasarvo ja määrättiin Suomen asepalvelukseen. Hän toimi vartiopataljoonan komentajana. Eri vuosina hän toimi rannikkotykistön päällikkönä ja tarkastajana, toimi armeijan esikunnan päällikkönä, toimi lyhyen kauden Suomen armeijan ylipäällikkönä, varuskunnan komentajana ja samalla Suomenlinnan komendanttina. Vuonna 1932 kenraaliluutnantti K. E. Kivekäs erosi lopullisesti asepalveluksesta ja muutti perheensä kanssa Kellomäelle, missä vuoden 1939 sota tavoitti hänet. Karl Edvard Kivekäs, Pyhän Georgin kunniamerkin saanut Venäjän armeijan kenraalimajuri, palveli us- kollisesti Venäjää 30 vuotta ja uhrautuvaisesti Suomea 14 vuotta, hän ei koskaan tahrannut upseerin kunniaa. Kivekäs oli isänä kaikille sotilaille ja upseereille, hän oli tiukka, mutta samalla rakasti heitä ja piti huolta heistä. ”Oli vaikea löytää ystävällisempää ja sydämellisempää henkilöä kuin Kaarlo Kivekäs” – näin sanoi hänestä Minna Mannermaa, Kouvolan vanhin asukas, joka oli tuntenut Kivekkään lapsuudesta asti. Loppulause Lähtiessään Pamirista Kivekäs adoptoi kahdeksanvuotiaan pamirilaisen tytön nimeltä Gulj Begim, joka kasteessa sai nimen Olga. Kesäkuussa vuonna 1972 kävin Olga Loikkasen luona ja me yhdessä laitoimme hänen isänsä haudalle Tadžikistanista tuomani 100 ruusua ja kourullisen Pamirin maata kiitollisuutemme ja kunnioituksemme merkkinä. Vuonna 2016 täyttyy 150 vuotta K. E. Kivekkään syntymäpäivästä. Suomalaisten sekä Pamirin tadžikkien uudet sukupolvet tietävät vähän hänestä. On todella valitettavaa, jos Karl Edvard Kivekkään uroteko ihmisenä ja kansalaisena unohdetaan. Davlat Hudonazarov Suomentanut Julia Baranova Toimitukselta. Kenraali Kivekkään tunnetaan Suomessa, mutta hänen tomintnasta Pamirin päällikkönä ei Suomessa paljon tiedetä, ks. http://www.kansallisbiografia.fi/kenraalit/?gid=205 Kirjoittaja on tadžikkilainen elokuvadokumentalisti, poliitikko sekä yhteiskunnallinen henkilö. V:lta 1993 poliittinen pakolainen. Asunut Yhdysvalloissa ja v:lta 1995 Moskovassa. 6 июнь 2014, № 2 (082) НАША ИСТОРИЯ О чём писала газета Sanaseppä Выцветшие страницы, некоторые буквы почти невозможно прочитать… Вверху – изящный логотип. Чуть ниже неизменная в течение первых 4-х лет надпись: «Ответственный редактор – Леандер Рейо». Газета, выпускавшаяся с 1927 до 1936 год на ротаторе, больше походила на листовку, однако это не мешало ей приобрести огромную популярность, действительно прийти в каждый дом и каждую финскую семью в Эстонской Ингерманландии. Это подтверждает небольшой расчет. На правом берегу Нарвы жили примерно 1200 ингерманландских финнов. Исходя из тиража в 500 экземпляров и средней численности семьи 4-5 человек можно предположить, что газету получали фактически все семьи Вирон Инкери, а также – финны, жившие в самом городе Нарве и окрестностях. С первого номера газета была неразрывно связана с церковным приходом в Калливере. В каждом номере присутствовали статьи на духовные темы, написанные в основном настоятелем нарвского финско-шведского прихода св. Михаила Хелле-Каллерво Эрвиё, который был одновременно настоятелем церкви в Калливере, духовные стихи (в том числе – написанные авторами и читателями). Прихожанином церкви в Калливере был и сам Леандер Рейо. В апрельском номере за 1929 на первой полосе размещена статья о новой церкви, размещен эскиз будущей новой церкви, которую планировалось построить взамен небольшого и изрядно обветшавшего молитвенного дома. В статье сообщается, что церковь будет построена «у дороги на Ванакюля на церковной земле рядом с домом Венска». А в октябре 1931 газета приглашала на освящение новой церкви, которое прошло 25 октября. В декабрьском номере за 1928 год сообщается о женском собраниив Кулла, в котором приняли участие 12 девушек и 16 хозяек. Представительницы прекрасного пола наметили программу работы. Решено было собираться три раза в неделю на занятия по рукоделию, которые проводила учительница Линда Рейо. Решено было также проводить небольшие праздники. Автор статьи отмечает, что хорошо было бы проводить хоровые занятия, но для этого нужна фисгармония. Газета, авторами и членами редколлегии которой были местные жители, в большинстве своем – крестьяне, незамедлительно реагировала и на все местные проблемы. Так, на ее страницах обсуждался вопрос об участии в муниципальных выборах. Автор одной из статей вступался за местную жительницу преклонных лет, которую смотритель государственного леса в Рякяля огульно обвинил в том, что она испортила 250 берез, ободрав с них кору, очевидно для каких-то промыслов. Можно здесь встретить и сообщение о том, что члены местного отделения Кайтселиита собрались на праздник в здании школы в Калливере и пели «Antti Isotalo» (одну из любимых песен финского шюцкора времен гражданской войны в Финляндии 1918 года). «Все прошло спокойно, пьяных не было» – лаконично отмечает автор статьи. Вести из-за железного занавеса До 1932 года в газете присутствовала постоянная рубрика «По ту сторону границы». Фактически все материалы рубрики связаны с приграничным приходом Куземкино, и, очевидно, получена Леандером Рейо из первых рук – от своих соратников с советской стороны границы. Читая скупые строчки, как будто прикасаешься к истории, понимаешь, что ощущали жители нескольких деревень, у многих из которых родственники оказались по ту сторону границы. «Что случилось в Западной Ингрии» (май -июнь 1931 года) Апрель, май и первая половина июня прошли в Западной Ингрии достаточно спокойно. На берегах и в прибрежных деревнях арестовали примерно 6 человек. Поэтому рыбаки и крестьяне были потрясены, когда в середине июня советские военные окружили несколько деревень, выгнали всех из домов во дворы (в том чмсле стариков и детей) и повезли на станцию Ямбург. Местные жители думают, что часть попадет в Красноярский лагерь, часть – на Север России на лесозаготовки. Никто не верит, что арестованные вернутся оттуда назад. Поэтому ссылку называют «дорогой смерти» (перевод А. Пюккенена). Леденящий ужас перед тотали- тарным режимом, вызывает статья о двух подростках Йоханнесе Орава и А. Тахванене, зачем-то перешедших границу и арестованных «органами». По сообщениям информаторов с той стороны границы, мальчики были доставлены в Кингисепп, где от них требовали «признания». Однако ничего интересующего чекистов они сообщить не могли. В статье сообщается, что, по сведениям с той стороны границы, один из подростков сошел с ума. Позднее несчастные были отправлены в Ленинград и дальнейшая их судьба неизвестна. Очевидно, речь идет о подростках из «неблагополучных», как сказали бы сейчас, семей, поскольку родители не проявляли особого беспокойства, считая, что дети отправились вглубь Эстонии «за большими деньгами». Автор отмечает, что дети, не видевшие дома ничего, кроме постоянных сор, возможно, решили, что в России им будет лучше. Этому, по мнению автора, могли способствовать «несколько ненормальных в Калливере», постоянно демонстрировавших симпатии к СССР. Драма на берегу Луги В этом же номере в статье под заголовком «Двое ингерманландцев расстреляны» сообщается о неком тайном собрании молодежи, прошедшем в одной из деревень на берегу Луги, во время которого в дом ворвались «военные» (скорее всего - чекисты). Участники оказали сопротивление, один из военных был убит, ранен начальник советского пограничного поста Кулла. Большинство участников собрания сумели скрыться в лесу. Чекисты схватили одного из них, Николая Патонена. Другой участник собрания, В. Ахонен, прятавшийся на чердаке одного из местных жителей, был арестован через несколько дней. Чекисты подвергли его нечеловеческим издевательствам – связанный, он был сброшен со второго этажа дома, чекисты, ехавшие верхом, 5 километров волокли его привязанным к лошади. На заставе избиения продолжились. Автор статьи сообщает, что арестованные были доставлены на моторной лодке в Кингисепп, а затем в Ленинград и, по слухам, вскоре расстреляны. Предательницей оказалась дочь хозяина дома по имени Милли, сестра одного из участников собрания, незадолго до этих событий вышедшая замуж за коммуниста. Коммунист уехал в Крым, и Милли, придя в родительский дом, узнала от своего брата о собрании – и донесла «органам». По тексту статьи видно, что автор посвящен во все детали произошедшего, однако о цели тайного собрания он умалчивает. Можно предположить, что речь идет о сторонниках Леандера Рейо с советской стороны границы, и соображения конспирации не позволяли рассказывать об их деятельности. Автор статьи отмечает, что предательница снискала ненависть местных жителей и даже её брат сказал, что её грех и позор могут быть смыты только кровью… После похищения Леандера Рейо в декабре 1931 года рубрика «По ту сторону границы» прекратилась. Эпилог В газете нередки были и материалы на исторические темы – к примеру о Северной войне и штурмах Нарвы в 1700 и 1704 годах, о сражениях Освободительной (гражданской) войны в Эстонии и Ингерманландии. В период, когда газету возглавлял Леандер Рейо, достаточно частыми были статьи о финно-угорской семье, братстве и солидарности родственных народов. Были здесь и статьи о Карельском академическом обществе, тесную связь с которым поддерживал Леандер Рейо. В феврале 1930 редакция подводит итоги конкурса, проведенного редакцией среди авторов газеты. Первую премию получил Антти Сеппянен, вторую – Катри Войпяя. В одном из номеров редакция поздравляет учителя Антти Сеппянена с 40- летием. В 1932 году в выходных данных значатся лавный редактор – Роберт Рейо и ответственный редактор Элиас Костейнсало. В дальнейшем (до прекращения выпуска в 1937 году) указывается только отвественный редактор Антти Харакка. С июня 1936 газета печатается в Нарве в типографии Григорьева, приобретает нормальный дизайн, в ней появляются фотографии. В эстонской газете Uus Eesti (31.07.1937) сообщается об отъезде пастора Эрвиё, который назван фактическим главным редактором, а также о том, что ингерманландцы не нашли нового главного редактора и поэтому выпуск газеты Sanaseppä не будет продолжаться. Из статьи в эстонской газете можно также узнать, что в 1937 году газета выходила раз в месяц и её подписывали 500 человек. Сообщалось также, что ответственным редактором газеты был крестьянин Антти Харакка. Последний номер вышел в конце 1937 года. В книге эстонского историка Хейно Тынисмяги «Unohdetud toimikud» сообщается, что последним главным редактором была Линда Рейо – вдова Леандера. Ушла в прошлое яркая страница истории ингерманландских финнов, подтверждающая, что даже небольшая община может сохранять свои традиции, при наличии самосознания, а также – яркого сильного лидера. Андрей Пюккенен 7 июнь 2014, № 2 (082) НАША ИСТОРИЯ Гибель «Короля Ингерманландии» В номере № 3 (078) за 2012 год была опубликована статья «Такой была Эстонская Ингерманландия», посвящённая общественной жизни финского населения небольшой территории на правом берегу Нарвы, входившей с 1919 по 1940 год в состав Эстонской республики. В этом номере мы вновь возвращаемся на берега Наровы и Россони. В распоряжении редакции оказались материалы, проливающие свет на причины исчезновения и гибели Ленадера Рейо, общественного деятеля, лидера ингерманландских финнов, живших в этой местности. Уже 90-е годы прошлого века эстонский исследователь Хейно Тынисмяги в одной из глав своей книги «Unohdetud toimikud» рассказал обо всех обстоятельствах трагедии, произошедшей в приграничной полосе. Читателям будет интересна и история газеты Sanaseppä, которую, наверное, читали все финны, жившие в Эстонской Ингерманландии. Газета с небольшим тиражом, не имевшая в составе редколлегии профессиональных журналистов, сумела объединить жителей Вирон Инкери, войти в каждый дом. Созданное в 1926 году в деревне Кулла Ингерманландское общество (Inkerin seura) объединяло ингерманландских финнов – жителей нескольких деревень. Одним из первых шагов основанного им общества стало основание газеты Sanaseppä. Общество имело большую библиотеку, при которой также готовились театральные постановки. Председателем его стал молодой крестьянин Леандер Рейо, вернувшийся из Финляндии, где в 1923-24 годах учился в народном училище в приходе Каннельярви на Карельском перешейке. В 1924-26 годах он проходил воинскую службу в вооруженных силах Эстонии. Государственная граница, прошедшая прямо по деревне, разделила семью Рейо. Его отец и двое сестёр оказались в Эстонии, мать, сестра и два брата – на советской стороне. Молодой крестьянин запомнился жителям деревень высоким ростом и аристократическими чертами лица. По воспоминаниям жителей, он входил в ингерманландские избы, пригибаясь в дверях. В Финляндии его в шутку прозвали Королем Ингерманландии (Inkerin kuningas). Другом и единомышленником стала его жена – школьная учительница в народной школе деревни Кулла эстонка Линда Алберт. Однако Леандера Рейо не удовлетворяла работа, ограниченная несколькими деревнями. Ему не давали покоя мысли о судьбе большинства ингерманландских финнов, оставшихся в СССР, где в эти годы начиналась коллективизация. Леандер Рейо возглавлял местное отделение «Кайтселиита» (добровольное местное ополчение), был награжден эстонским Белым крестом. Пастуший рожок умолк В ночь с 1 на 2 декабря 1931 года Леандер Рейо пропал без вести в районе советской границы. Эстонские власти провели расследование, однако не смогли тогда сделать определенных выводов. Было высказано предположение, что он был насильно уведен на советскую сторону. «День 1 декабря 1931 года принес ингерманландцам Эстонии великую скорбь. Народный вождь, ответственный редактор Санасеппя Леандер Рейо (неразборчиво)… Удар тяжел, но мы не должны падать духом. Мы должны показать – наши дела так прекрасны, что такими средствами нас не сбить с ног!» – писала в передовой статье газета Sanaseppä. Хелью, дочь Леандера Рейо, родившаяся уже после исчезновения отца вспоминала: «Мама рассказывала, что в конце ноября 1931 года с советской стороны границы пришли два ингерманландца, которые позвали отца перейти с ними границу, чтобы распространять газету. Отец взял мешок с газетами и ночью 1 декабря они ушли. Мама узнала его окровавленные рукавицы, которые нашли на границе и принесли домой». Долгие годы судьба Короля Ингерманландии оставалась неизвестной. И лишь в 90-е годы XX века эстонский исследователь Хейно Тынисмяги , работая в архивах Управления КГБ Ленинградской области, узнал о том, как завершился жизненный путь Леандера Рейо. Органы направили к нему агентов, которые должны были уговорить перейти границу. Это им удалось, однако в какой-то момент Рейо, поняв, что попал в ловушку, попытался оказать сопротивление, но был ранен и насильно доставлен на советскую сторону. ГПУ был инсценирован процесс над «контрреволюционерами» и «приспешниками финской разведки», в котором обвиняемыми выступали 125 ингерманландских финнов. Восемь главных фигурантов, среди которых был Леандер Рейо, 19 июня 1932 года были приговорены к расстрелу. Остальных ждали лагеря или ссылка в Казахстан. Об этом пишет Хейно Тынисмяги в своей книге «Unohdetud toimikud». Трагедия, произошедшая в приграничье, оказалась в центре внимания средств массовой информации Эстонии и Финляндии, упоминания о Леандере Рейо можно встретить во многих изданиях того времени. «Пастуший рожок Ингрии умолк», «Тайна Короля Ингерманландии» – статьи под такими названиями вышли в эстонской газете Vaba Maa 1931 и 1935 годах . Финал Вскоре после вхождения Эстонии в состав СССР репрессии обрушиваются и на ингерманландских активистов. 5 ноября 1940 года была арестована Линда Рейо, вдова Леандера, работавшая школьной учительницей в Калливере. В этот же день были арестованы и другие активисты Inkeri seura – Антти Каллио, братья Николай и Роберт Рейо – двоюродные братья Леандера Рейо. Впереди были годы сибирских лагерей. Лишь в 1956 году Линда Рейо была освобождена и только в 1965 – реабилитирована. Она прожила долгую жизнь и умерла 3 декабря 1983 года в Таллине, так и не узнав, как погиб её муж. Их сын Лейно Рейо, родившийся в 1931 году, погиб 9 марта 1944 года во время бомбардировки Таллинна советской авиацией. Дочь Хелью, родившаяся в 1932 году, закончила Таллинский педагогический институт, вышла замуж за эстонца, врача по специальности, вырастила нескольких сыновей. Писатель и его герой Буквально по «горячим следам» эстонским писателем Ар- нольдом Ару была написана пьеса «Король Ингерманландии». 1 сентября 1932 года газета Päeväleht сообщила о постановке в нарвском клубе «Ильмарине» его пьесы Ingeri Kuningas. В этом же году пьеса была опубликована в Эстонии, а через пару лет – в Финляндии на финском языке. В пьесе «король Ингерманландии» вышел живым, не похожим на плакатный образ борца за идею. Своей избраннице герой пьесы признается в любви после нескольких минут беседы об ингерманландском костюме, убегая на построение Кайтселиита. Цельность его характера, взглядов иногда граничит с жестокостью. Так, Леандер Рейо убеждает подростка, с риском для жизни бежавшего из СССР и желающего остаться в Эстонии, вернуться обратно, чтобы вести борьбу за освобождение родной земли. Не щадит он и собственной жизни, оставшись навечно 27-летним… Пьеса содержит немало эпизодов, интересных для пытливого историка родного края. Это, к примеру, собрание жителей Кулла, обсуждающих вопрос о земельной реформе. В конце двадцатых годов в Эстонии была проведена земельная реформа. Ликвидировалась чересполосица и общинное землевладение. Каждый крестьянин получал в собственность земельный участок, на котором должен был построить и свой дом. Здесь Леандер Рейо выступает как зрелый общественный деятель, берущий на себя ответственность за судьбу родной деревни. Судьба автора пьесы была также связана с Ингерманландией. Арнольд Ару родился 31 декабря 1907 году в Ямбургском уезде в деревне Приречье (в местном диалекте – Прилечь, в эстонской транскрипции – Prillitsa), расположенном неподалеку от Ямбурга, на берегу реки Луги. Его отец Каарель Ару (Арро) был лесником. В 1929 году Арнольд закончил гимназию в Йыхви, учился в Тартуском университете. В 30-е годы был сотрудником, редактором и издателем различных газет, выходивших на Северо-Востоке Эстонии. Мы не знаем о том, как сложилась жизнь Арнольда Ару после 1939 года, но известно, что он жил в Эстонии и дожил до глубокой старости. 29 июня 1996 года в газете Öhtuleht, был опубликован некролог с соболезнованиями его сыну Каарелю. Андрей Пюккенен 8 июнь 2014, № 2 (082) Из страны блаженной… МЫ ПОМНИМ Из страны блаженной, незнакомой, дальней Слышно пенье петуха. А. Блок, «Шаги командора» Перед войной он находился в больнице для душевнобольных, где-то в области. Мои говорят – что в Новгородской. Никаких данных о его дальнейшей судьбе нет, но немцы «психических» расстреливали. Жизнь штука очень нелегкая! Второй ряд (слева направо). 1. Софья Ивановна Карми (Тииснекка) – «установлена» В. О. Тахванайнен. У нее же имеется копия открытки с видом Мартышкина и письмом на имя Софьи Ивановны и её петербургским адресом. Интересно, кто такой был Карми? Чем занимался? Общая фотография жителей Мартышкина «под елкой». По версии д. Володи Курца, «мартыши» собрались по случаю какого-то церковного праздника, если это так – то надо полагать, что это праздник Пасхи. Весна на дворе! Листьев на деревьях еще не видно, но все уже в легких пальто и некоторые женщины без головных уборов. Кстати, обратите внимание – все мужчины в головных уборах! Не положено тогда было мужчине без шапки – сакральный атрибут! Однако по поводу этой версии у меня есть некоторые вопросы. Где пастор? Почему «главный комсомолец» Вихолайнен присутствует? Смотрящий? Фотография относиться к периоду 1926-28 гг. (это чисто навскидку). Народ выглядит уже не таким веселым как в начале НЭПа, но все будущие раскулаченные еще на месте. Фотография сделана внизу у финской школы «под елкой». Со слов д. Володи Курца общие собрания мартышей с фотографированием всегда проводились именно там. Первый ряд снизу, слева направо. 1. Элла Акселевна Торниайнен (младшая сестра моей б. Лююли) 1910 года рождения (на фото ей лет 16-18). 2. Ольга Графова, сестра Вилье Графова, будущего мужа б. Берты Торниайнен – «установлена» В. О. Тахванайнен. Ольга работала в Ленинграде и в сентябре 1941 года, возвращаясь домой в Мартышкино, наткнулась в Стрельне на немцев и оказалась в оккупации. 3. Антон Гуйма (с Лесной улицы) – кузнец, печник, В 30-м, со слов В. О. Тахванайнен, был раскулачен и выслан с семьей в Среднюю Азию – «установлен» путем анализа данных д. Володи Курца, который помнит, что его мать, т. Элса, называла этого человека на фотографии «Антон-печник», и воспоминаний В. О. Тахванайнен, которая говорила, что у кузнеца Гуйма (имени кузнеца она не помнит) было много де- тей. Из младших была Берта, которую «на улице» называли «Берта-антошкина». Кроме того внешние данные Антона (поза, трость, «габариты») и то, что он помещен в центр фото, с моей точки зрения, подтверждают версию, что Антон-печник – это Гуйма, кузнец, человек значимый и уважаемый. Эту версию выдвинул д. Володя Курец. Я с ним полностью согласен. 4. Кто-то Гуйменский (лицо «гуйменское»). Думаю, что это брат Антона, учитель Петр Андреевич Гуйма (физиономистически похож). Он был кантором нашей кирхи до 1925 года и преподавал в «нижней финской школе». Сидят они рядом, два брата («степень братства» мной пока не установлена, но предполагаю, что это родные братья). С самые уважаемые в любом селе люди – учитель и кузнец. Соответственно, они на переднем плане. 5. Правленская (Тахванайнен) Мария Александровна. Соседка Тийснекков по Лесной, дружила с т. Эльзой и б. Лююли, есть много ее послевоенных фотографий. Позже вышла замуж за «американского финна», приехавшего в Россию строить общество всеобщего благополучияи «благополучно расстрелянного» в 37-м (рассказал д. Володя). Интересно, что Вера Осиповна Тахванайнен Марию Александровну Тахванайнен не знает. 6. Армас Акселевич Торниайнен (младший брат мoей б. Лююли), 1912 года рождения. С середины или даже в конце 30-х с ним случилось нервное расстройство. Что за расстройство, чем вызвано и дажеточное время этого события установить сейчас сложно. Т. Анья говорит, Армас «задумываться стал». После раскулачивания вообще многие «задумались». Единственный сын был у деда Акселя (выживший в младенчестве). Работал киномехаником. «Кино крутил». Видно, что любили его старшие сестры. В архивах б. Берты я недавно обнаружил (в 2012 году) его портрет (подростка), в рамочке! А вот поди ж ты! Тоже «не выжил»! Точнее сказать «не справился с управлением»! 2. Тойво Матвеевич Тииснекка. Учитель, фотограф, спортсмен, «ингерманландский интеллигент» из зажиточной трудовой (кулацкой) крестьянской семьи Матвея Тииснекка, брата моего прадеда Михаила Тииснекка! Раскулачен и выслан с семьей в 30-м году в Среднюю Азию (в Казахстан) – «установлен» д. Володей Курцом. Умер в 1943 г., как и мой дед Хейно Тииснекка. Я думаю, что он умер от голода (как и мой дед – или, например, академик Вавилов). Шло «великое наступление». Всё для фронта! «Враги народа», подыхайте, не до вас! Норма хлеба была 300 г. Это для гражданских и в тылу. Т. Анья вспоминает – не хлеб, а одна солома в разные стороны торчала, что уж говорить про «питание» политзаключенных. 3. Инкери Тииснекка – «установлена» д. Володей Курцом. Жена Тойво Матвеевича, сына Матвея Осиповича Тииснекка. Она была модная и прогрессивная девушка. Тойво привез ее откуда-то с Запада. Может быть из Эстонии. На почве ее «прогрессивности» у них с Тойво случались «разборки», и Тойво иногда приходилось спрашивать, где она ночевала. Сам Тойво был учитель – хотя в списках выпускников Колпанской семинарии он не значится (однако приобретя юбилейную книгу о Колпанской семинарии, я его обнаружил среди учащихся XIV набора 1913 года; он 1895 года рождения). Что он делал в Эстонии? Д. Володя предполагает, что «драпал за Юденичем». По поводу Инкери и её «прогрессивности» – думаю что это деревенские слухи. Молодая, красивая, приезжая девушка с «интеллигентскими» замашками – ну как тут местным не посудачить!? Позже, будучи сосланной в Казахстан, Инкери там както выжила, и её дочь, Кертту Тойвовна после войны вывезла ее в Куйбышев, где жила сама. 4. Эльза Ивановна Беекман (Тииснекка)– «установлена» д. Володей Курцом и В. О. Тахванайнен. Как-то все наши хорошо о ней отзываются! И о её детях, Ирье и Юрье. Видимо человеческие качества! 5. Лена Тимофеева (Эрикойнен) – после II великой войны, уже во время хрущевской оттепели, уехала к брату в Финляндию (со слов В. О. Тахванайнен). «Эрикойненский» дом находился рядом с домом дневного пребывания пенсионеров, а дом дневного пребывания находится на месте дачного дома «Крестьянчихи». В доме «Крестьянчихи», до получения квартиры жили т. Берта и Света Сыроваровы. «Кре- 9 июнь 2014, № 2 (082) МЫ ПОМНИМ стьянчихой» крестьянчиха была не потому, что она из крестьян, а потому что она дочь Христиана (вот как Берта-Антошкина). Я думаю, что её имя и фамилию можно будет установить по «лютеранским спискам» и с помощью архивов. 6. Хертта Абрамовна Ямалайнен (Тииснекка) – старшая дочь Абрама Михайловича Тииснекка «установлена» мной по фотографии, переданной Ирьей Тюрневой. Хертта – мать Ирьи. Вторая дочь д. Абрама Тииснекка. Мать большого семейства – 6 душ. 7. Мария Константиновна Беекман (Тииснекка) – «установлена» мной по фотографиям имеющимся у Ирьи Тюрневой и д.Володи Курца и имеющейся у меня «генеалогии» Николая Ивановича Тииснекка и д. Володи Курца. Она с детства «плотно» дружила с «абрамовскими». У Ирьи Тюрневой есть чудесная фотография молодых девушек – Хелми Абрамовны, Херты Абрамовны, и Марии Константиновны Тииснекка в национальных костюмах. Детей у Марии Константиновны с Беекманом не было. 8. Александр Тииснекка – д. Саша, «опознан» Ирьей Тюрневой, муж т. Вендлы Ямалайнен, сестры отца. Д. Саша – младший брат моего прадеда Михаила. Как я выяснил из письма т. Эльзы Курец моей матери и тетке (племянницам), д. Саша похоронен рядом с могилой матери Айно Матвеевны Тииснекка – Анной-Марией. Его годы жизни по данным Николая Ивановича Тииснекка, 22.07.1877– 17.05.1932. Умер в 55 лет! Вот что с ним такое случилось после раскулачивания!? Эта могила, одна из немногих «финских могил» на нижнем мартышенском кладбище, которая до сих пор «жива». Айно Матвеевна в свое время поставила ограду на эту могилу и всегда просила бабушку прибирать ееи красить ограду, чтобы могила сохранялась. Мать и тетка тоже за ней ухаживали по своим силам. Мать, например, «настрополила» д. Женю Тииснекка «припереть» туда старую «раковину» и «пришпандорила» к кресту новую табличку с указанием захоронения. Позже я уточнил, что эту раковину, как и очередной крест на могилу моего прадеда «припёр» не Евгений Михайлович, а Огневщиков, муж Наташи Тимофеевой из Тимофеевского дома на Кирочной, которая училась у матери. Я тоже теперь ухаживаю за этой могилой. Родные кости, как говорится! 9. Матвей Осипович Тииснекка – «установлен» д. Володей Курцом (Ирья Тюрнева утверждает, что д. Матвей отдал свой дом Сов. власти и потом «ночевал по родным». Д. Володя же всегда утверждал, что это дед Иван отдал свой дом Сов. власти. Но дед Иван Михайлович умер в 1918 году по данным «генеалогии» Николая Ивановича (в которой сомневаться не приходится), стало быть он точно не отдал свой дом Сов. власти. Может быть, Иван Иванович отдал? Или Михаил Иванович? Но это вряд ли! Похоже, что они просто уехали «в город» и свои «права на собственность» не заявляли. Предъявлять права на собственность тогда было опасно. Вот наша бабушка Мария Петровна, доказала в 20-х годах в суде свое право по завещанию на дом «деда Нарышкина», а в 37-м пошла как участник «банды кулаков (для Мар- тышкина читай – домовладельцев) и торговцев». Правильно, с моей точки зрения, д. Володя думает. «Настучали» на неё местные «по злобе» в 1937-м! Явно «настучали». А вы говорите – Сталин-Сталин! А «Ивановский» дом наверняка «уплотнили» (по типу дома отца т. Каарины). По моим данным в этом доме проживала жена д. Ивана, Екатерина Николаевна, до своей смерти в 1936 году и её младший сын Вилье-Николай, который умер в блокаду в 1942году (почему, кстати, он не был призван? Возраст? Заболевания?) По данным блокадной книги его последний адрес – Павловский пр.). Кроме того этот большой добротный дачный дом (который был снесен «нашими благодетелями» толькопрошлым летом – 2011 года), был у «ивановских» однозначно не один. Сами-то хозяева жили в более скромных «избушках». Зато участки были раза в четыре больше нынешних. ЗЕМЛЯ КРЕСТЬЯНАМ! Этот лозунг во времена империи был не только лозунгом. Тот же д. Матвей получил по «столыпинской реформе» (со слов д. Володи Курца) большой участок в районе нынешней ул. Связи, который он разрабатывал и где нажил себе грыжу.Так что «ивановский» участок был от склона до ул. Кирочной с одной стороны ограниченный «церковной территорией», с другой участком Романовых. Я помню только три «романовских» дома (последний из них снесли опять же летом 2011года; это тоже был двухэтажный «дачный дом»). А вот «ивановских» домов кроме этого двухэтажного дачного на моей памяти уже не было, но раньше они должны были быть! Резюме этих моих рассуждений таково: я все же полагаю, что т. Ирья Тюрнева права, скорее это д. Матвей «сдал» свой дом. Недаром его не высл али в Казахстан, как его сына Тойво с семьей. Грыжа-грыжей, а если бы выслали, то поехал бы как миленький!«Зачли» ему дом, видимо, и признали самораскулачившемся! А таким полагалась скидка. Верхний ряд. 1. Ольга Александровна Птичникова (с Нагорной ул.) – «установлена» д. Володей Курцом и В. О. Тахванайнен. Похоже (по данным церковных списков и спискам репрессированных), что она была выслана со своим старшим братом в Кировск «добывать апатиты», еще по «кировской» репрессии. Она была не особенно «сильна на голову», видимо вследствие близкородственного брака ее родителей, но, сослов д. Володи Курца, «была покладистой и добродушной» (хотя с Верой Осиповной Тахванайнен уже после 1951 году, в Карелии они не сошлись характерами). Она плотно общалась с семейством Курцов а Петрозаводске, в частности с т. Элсой. В Карелию она были выслана еще в 40-м году (на этот раз «чистили» Мурманскую область перед войной с Финляндией). Умерла она в конце 70-х. Д. Володя сделал памятник на ее могиле (красивую чеканку). Я был с ним не ее могиле летом 2011 года. 2. Мария Александровна Птичникова (с Нагорной ул.) – «установлена» мной визуально «по фотографиям». Они с Ольгой Александровной довольно похожи и «по лицу» и по комплекции. Фотографий Марии Александровны (в коллективе) великое множество! Она везде, и среди комсомольцев, и среди физкультурников, и вот среди родственников- мартышей. В итоге Мария Александровна вышла-таки замуж! У нее были дети, и она после войны вернулась в Ленинград. Когда моя бабушка Лююли устраивала встречу «старых мартышей» в 1967 году, Мария Александровна была туда приглашена. Первоначально д. Володя указал на Марию Александровну на фотографии комсомольцев-добровольцев, а дальше уже я ее «физиономистически вытащил»! Кстати, не Мария ли Александровна заявляла: «мы, Птичниковы – русские»!? 3. Лююли Акселевна Торниайнен (б. Лююли, моя финская бабушка) 1908 г.р. 5. Зинаида Ивановна Птичникова (1909 года рождения) из «Птичниковского дома» с Лесной улицы за Горбатым мостом, «установлена» В. О. Тахванайнен. Ее старшая сестра Вера работала в издательстве «Kirja». Зинаида Ивановна после войны (когда точно я не знаю) вернулась в Ораниенбаум. 8. Вера Белявская, «почтальонша», дочь могильщика Кости, со слов В. О. Тахванайнен. Я установил, что она урожденная Тойронен. После войны она с сестрами вернулась в Мартышкино (они все были замужем за «русскими») и так и работала на почте. Умерла в 1971 году. Похоронена на «фамильном участке» рядом с отцом и мужем в Мартышкине, недалеко от могилы моей бабушки.Сейчас этот участок находится в полном запустении. 9. Берта Акселевна Торниайнен. Старшая сестра (1908 года рождения) моей б. Лююли, мать т. Мэри и бабушка Светы и Миши Сыроваровых. 10. Айно Матвеевна Тииснекка (дочь «деда Матвея», будущая мать Марианны Волковой), близкая подруга моей бабушки Лююли. Они учились на одном курсе в пединституте им. Герцена. 11. Тойво Абрамович Тииснекка, сын Абрама Михайловича Тииснекка, в то время кантора нашего прихода. Ирья Тюрнева (Ямалайнен) «опознала» своего дядю.Он вместе с Осипом Михайловичем Тииснекка (они одного года рождения – 1888) учился на одном курсе в Колпанской семинарии. Дипломы они получали на открытии памятника Микаэлю Агриколе в Выборге в 1908 году. После «раскулачивания» в 1930-м Тойво Абрамович с семьей был выслан в Узбекистан, где скончался в 1935 году. 13. Вихолайнен, со слов д. Володи – комсомольский вожак. Ну к 26-28 годам он уже должен быть партийным… Но я не совсем я уверен, что это Вихолайнен... Свет плохой. Искажения. Я его не могу пока на 100% идентифицировать. 14. Какой-то «Беекмановский парень» –со слов В. О. Тахванайнен. Итого из 31 «финских мартышенских людей», изображенных на данной фотографии на данный момент мной установлены с большой долей вероятности 25. Окончание на с.13 10 июнь 2014, № 2 (082) НОВАЯ КНИГА Книга вышла – работа продолжается Inkeriläiset. Kuka kukin on? Helena Miettinen, Aleksei Krjukov, Juho Mullonen, Pekka Wikberg. Tallinna 2013. Главный редактор – Хелена Миеттинен (Helena Miettinen). 400 страниц (из них первые 322 стр. – собственно словарь). Книга представляет собой биографический справочник, повествующий об известных и замечательных людях. Персонажи книги – герои войны и труда, генералы, министры и капитаны, писатели, учёные, спортсмены, а также активисты ингерманландских обществ (в том числе ныне здравствующие и действующие). К книге можно предъявить много претензий – и технических, и по содержанию. Каждый читатель замечает, что многие достойные люди в ней не представлены. Вместе с тем, в книге много случайных лиц. Очевидная причина подобных просчётов в том, что круг авторов не был достаточно широким, а работа над книгой не стала общим делом для многочисленных ингерманландских обществ. Последнее обстоятельство вызывает наибольшее сожаление – хотя можно надеяться, что и для них (обществ) не всё потеряно. В процессе работы концепция книги претерпела значительные изменения; в результате вместо книги о выдающихся пред- ставителях Ингерманландии мы имеем книгу об «ингерманландцах» (что совсем не одно и то же). Кто «ингерманландцы», а кто нет, решали издатели (Inkerinkulttuuriseura), позицию которых трудно понять и тем более комментировать. По их желанию, в число «ингерманландцев» включены Ахола-Вало, Эльфенгрен, Вяйне Аланне, какие-то деятели шведского времени – ине включены Андреас Шёгрен, Хельми Мальми, Урхо Руханен, Ульяс Викстрем. Комичным выглядит включение в число «ингерманландцев» принцессы Ингигерды, Понтуса де ла Гарди, императора Павла I (под именем Romanov Pavel Petrovits). Напротив, Густав Ровио и Александр Шотман (оба – уроженцы Петербурга), определены как «враги» (viholliset) и решительно отделены от «ингерманландцев». Такого же определения (vihollinen) удостоились Тойво Вяхя, и вероятно, многие другие замечательные люди. С таким подходом многие уже написанные статьио «не тех» людях были отвергнуты главным редактором (к счастью, сами материалы сохранились и будут опубликованы на страницах нашей газеты). Структура книги выглядит рыхлой и нелогичной. Недоумение вызывают слишком обширные заимствования из Юби- лейного издания Колпанской Семинарии (1913), упоминание многих лиц практически без информации о них, а также пространные статьи об отдельных персонах («более достойных»?). Упоминания пасторов, сказителей, ветеранов войны напоминают случайную выборку. Из многих неудачных технических решений остановимся на одном: биографические статьи, написанные участниками авторского коллектива, не подписаны. Однако, поскольку авторство каждой статьи известно (или его можно установить), это упущение можно исправить в переизданиях. При перепечатке ранее опубликованных материалов авторство указано, но отсутствуют выходные данные. Не указаны авторы (кстати, и правообладатели) многих фотографий, либо источники. Всё это следует исправлять в переизданиях. Наряду со слабыми сторонами, у книги есть и достоинства. Книга очень информативна – она полна достоверной, надёжной информации о множестве людей, в том числе ныне здравствующих и действующих. Материал книги претерпел несколько редактур, в результате чего количество ошибок и опечаток незначительно. Книга получилась политически нейтральной и исключительно позитивной в отношении лиц, о ко- торых идёт речь. Книга неплохо иллюстрирована, при этом многие замечательные фотографии публикуются впервые. Русский перевод книги востребован (об этом уже говорят) – но, с учётом её недостатков, переводить книгу в таком виде, как она есть, наверное, было бы не лучшим решением. Сохранились рабочие материалы, написанные частью на русском языке; разумнее было бы подготовить к печати именно их – во избежание ошибок, неизбежно возникающих при обратном переводе. Также разумно было бы использовать финские тексты, написанные для данной книги, без учёта редакторской правки (направленной, как правило, в сторону сокращения). Первый опыт подсказывает направление дальнейшей работы. Оптимальным вариантом представляется индивидуальное участие заинтересованных лиц (каждый пишет сам о тех, о ком считает нужным) – и далее, публикации на русском и финском языках. Публиковать наши и ваши материалы мы намерены в газете Инкери и на нашем сайте www.inkeri.ru. А. К. От редакции: если вы нашли ошибку в книге Inkeriläiset. Kuka kukin on? – сообщите пожалуйста нам, по адресу [email protected] Ленинградский мартиролог. 12-й том В марте с.г. вышел из печати 12-й том Ленинградского Мартиролога (на титульном листе указан год издания – 2012). Значение этого издания для ингерманландских финнов неоценимо. 15 месяцев «ежовщины» (август 1937 – ноябрь 1938) стали для финнов Ленинградской области тяжелейшим испытанием. Помимо собственно арестов и самого настоящего геноцида (иначе не назвать массовые бессудные убийства), в это самое время была разгромлена церковная жизнь ингерманландских финнов, уничтожены национальная элита (интеллигенция), образование на финском языке. В современной России малоизвестно, что карательная кампания 1937-38 годов, кроме всего прочего, со страшной силой ударила по «нацменам» (национальным меньшинствам), в том числе по советским финнам – «ингерманландцам», перебежчикам из Финляндии, бывшим финским «красным» и всем прочим. Таким образом, создаваемый в наше время (с 1995 года) Ленинградский Мартиролог – это и материал по новейшей истории финского народа. Напомним, что за полтора года по 58-й статье («контрреволюционная деятельность») в СССР было осуждено примерно 1350 тыс. человек, из них 680692 человека расстреляно. Так называемым «репрессиям» (фактически – истреблению) были подвергнуты целые контингенты населения СССР: «кулаки», церковные активисты,бывшие участники гражданской войны на стороне белых, бывшие члены других политических партий, прочие «антисоветские элементы» – в большинстве крестьяне. Обычной практикой «репрессий» стали ложные доносы, пытки, полностью сфальсифицированные дела. Карательная кампания 1937-38 годов, организованная государством, получила в нашей стране весьма мягкую правовую оценку («нарушения социалистической законности»), но всё же была осуждена нашим государством и обществом. Все осуждённые «тройками»(то есть, заочно и бессудно) формально реабилитированы. Правда, эта «реабилитация» помогла лишь немногим уцелевшим. Ленинградский Мартиролог был задуман как многотомное издание; с 1-го тома материалы располагались в хронологическом порядке. В 11 томах чёрная история «ежовщины» была пройдена – но как оказалось, не исчерпана. 12-й том Мартиролога составили вновь выявленные сведения – об арестованных уже в местах ссылки, об умерших в тюрьме до вынесения приговора, об осуждённых к большим срокам (судьба многих из них так и неизвестна). В 12-м томе упомянуты и те, чьи расстрельные приговоры по каким-то причинам не были приведены в исполнение (впрочем, их дальнейшая судьба тоже чаще всего неизвестна). Ленинградский Мартиролог – не список, а историческое исследование, основанное на архивных материалах ФСБ – «делах» арестованных. В работе над этими материалами участвовало много людей, считавших своим долгом донести эту поистине убойную информацию до наших сограждан. Участники этой поистине героической работы названы в предисловии. Это сотрудники центра «Возвращённые имена» при РНБ (Петербург), участники общественных организаций (общества реабилитированных, «Международный Мемориал»), работники Комиссии по восстановлению прав реабилитированных жертв политических репрессий при администрации Санкт-Петербурга, сотрудники Управления ФСБ Петербурга и Ленинградской области, информационных центров УВД и управлений ФСБ в других областях России. А. Крюков 11 июнь 2014, № 2 (082) МЫ ПОМНИМ Сандармох – это в Карелии Лесное урочище Сандармох, расположенное в Медвежьегорском районе Республики Карелия, является одним из самых больших на Северо-Западе мест расстрела жертв политических репрессий 1937-38 годов. Здесь в 236 расстрельных ямах захоронено около 9500 человек – представители 58 национальностей. Одной из наиболее страшных страниц в истории Сандармоха стал расстрел так называемого «соловецкого этапа», когда в период с 9 по 14 октября 1937 года здесь были расстреляны 1111 заключенных Соловецкого лагеря особого назначения (СЛОН). Сандармох как место массовых расстрелов был обнаружен в ходе поисковой экспедиции петрозаводским историком и исследователем Юрием Дмитриевым. Позднее в ходе кропотливой работы в архивах ФСБ ему удалось установить имена расстрелянных узников. Поисковая группа Ивана Чухина, в которую входил также Юрий Дмитриев, обнаружила Сандармох летом 1997 года. Существует так называемый «Список Дмитриева», в котором перечислены расстрелянные в Сандармохе люди. Дмитриев установил их имена в ходе работы в архивах ФСБ. Выяснилось также, что в числе расстрелянных – около 800 финнов, в подавляющем числе – выходцев из Канады и США. Они переехали в Советский Союз по линии Комитета помощи Советской Карелии, который набирал желающих из числа рабочих. Для многих из них переезд в Карелию стал не источником материального благополучия, а привел к обвинению в шпионаже в пользу западных стран, аресту и расстрелу. Количество ингерманландских финнов, расстрелянных в Сандармохе, по данным разных источников варьируется от 30 до 50 человек. За годы, прошедшие со времени обнаружения расстрельных захоронений в Сандармохе, там появились десятки памятников, установленных представителями национальных диаспор своим соплеменникам. На сегодня в Сандармохе установлены памятники представителям 57 национальностей, в том числе украинцам, полякам, чеченцам, татарам, евреям, а также многим другим.К великому сожалению, памятника финнам, внесшим исключительно большой вклад в развитие промышленности, культуры, искусства Карелии, до сих пор нет. Мне трудно сказать, почему памятник финнам до сих пор не появился – возможно, ранее этому не придавалось большого значения. Насколько я понимаю, такая задача даже не ставилась. Осенью 2013 года Карельская региональная общественная организация «Ингерманландский союз финнов Карелии» выступила с инициативой создания в Сандармохе памятника репрессированным финнам. Союз обратился к молодому петрозаводскому скульптору Павлу Калтыгину, который разработал эскиз и на его основе изготовил мастер-модель памятника – его уменьшенную копию в масштабе 1:6. На расширенном заседании правления КРОО «ИСФК» мастер-модель была представлена для ознакомления представителям национальной общественности и получила полное одобрение. Пообщему мнению, она всецело отражает художественный замысел и соответствует всем предъявляемым требованиям. С учетом значительной стоимости работ,и ограниченных финансовых возможностей Союза как общественной организации, было принято решение о передаче полномочий на изготовление,установку памятника и решение всех связанных с этим юридических вопросов НКО «Фонд поддержки органов местного самоуправления Республики Карелия». Карельская региональная общественная организация «Ингерманландский союз финнов Карелии» организовала сбор средств на установку памятного знака финнам, убитым и похороненным в Сандармохе. Мы обращаемся ко всем, кому судьба наших безвинно погибших соплеменников небезразлична. Давайте общими усилиями увековечим их память! Владимир Коломайнен [email protected] От редакции: КРОО означает: Карельская Региональная Общественная Организация. Имена арестованных и расстрелянных в Сандармохеможно найти в издании «Поминальные списки Карелии 1937-1938». Есть и электронная версия: http://visz.nlr.ru/project/reg/karel.html Из страны блаженной… (окончание) Мое мнение по поводу этой фотографии. Здесь «мартыши» собрались по поводу какого-то события (все одеты празднично), но какого? 10 лет Великой Октябрьской Соц. Революции, 1927 год («десять лет, как жизни нет»)? Не похоже! Хотя год – очень может быть! Но – лозунгов нет, нет транспарантов. Много «старших» и мало «ниспровергателей отживших истин» – молодежи, парней. Да и пейзаж больше на весну похож, чем на позднюю осень. Кроме того – на фото только мартышенские финны. «На месте» почти все мартышенские учителя. Петр Андреевич Гуйма, Тойво Матвеевич Тииснекка, Тойво Абрамович Тииснекка, Александр Михайлович Тииснекка. Они все закончили Колпанскую семинарию и имеют «диплом» кантора и сельского учителя. В то же время отсутствует Осип Михайлович Тииснекка (отец т. Каарины) – видимо воскресенье и он на службе в Скворицах. Уважаемые в Мартышкино люди тоже «на месте». Антон Гуйма – кузнец. Матвей Тииснекка – «главный кулак» (и по совместительству церковный служка). Нет советского партийно-комсомольского актива, за исключением Вихолайнена (Наблюдатель? Или это все же не Вихолайнен? Уж больно плохо низкое качество изображения в этом углу). Нет и пастора. Фото сделано внизу у финской школы «под елкой» (которую «благодетели» также снесли в 2011 году). На фото много «барышень», в основном незамужних и «малосемейных» молодых «общественниц». Более возрастные и «традиционные» хозяйки больших семейств на фото отсутствуют (за исключением Хертты Абрамовны Тииснекка). Например, моя прабабушка, Матильда Ивановна Торниайнен. Все её дети за исключением младшей Сиины на фото в наличии, а её самой нет! Видимо хозяйки готовятся к семейным застольям! Лица у людей напряжены больше, чем обязывает торжественность момента – это мое субъективное мнение. И вот еще что важно – нет мальчишек (за исключением «большого» и покладистого Армаса Торниайнена, который явно был отправлен на мероприятие вместе со старшими сестрами и тихо «скучает» с боку припёку). Мартышенских «раздолбаев» на фото тоже нет. Я соглашусь с версией д. Володи. По всем вышеназванным признакам это фото сделано в связи с церковным праздником отмечаемым финнами в воскресенье, который не интересен мальчишкам и игнорируется сов.властью. Думаю что это Пасха 26-го или 27-го года. Чисто визуально, по лицам «бабушек» и еще кое-каким хронологическим признакам – не раньше и не позже. Видимо мартышенские прихожане были несколько дистанцированы от духовенства, так как пастор на фотографирование по какой-то причине не приглашен или отсутствует. Благодаря этому данная фотография фигурировала в стенгазете (или альбоме) 1967 года, посвященной «юбилею выпускников школы» старого Мартышкина 20-х годов, который готовила в первую очередь б. Лююли. У меня имеется негатив с этого фото. Хотя в ведении пастора находится весь приход Тюрё, а не только Мартышкино – Tyrönkylä, так что в это время пастор мог быть занят другими делами и его не сочли нужным излишне озабочивать этим фотографированием. В то же время на фото много родственников. Костяк – Тииснекка и Гуйма – доминирует. Это местные, корневые! Полностью представлена вся мартышенская интеллигенция: церковные учителя-органисты и представители «кулацких» домов. Эти люди чувствуют свое семейное и социальное родство, свое единство, свою общность, в том числе и церковную, но неуверенность и тревога за завтрашний день (опять подступившая после кратковременной НЭП-передышки, случившейся после «революционных пожаров») уже коснулась их лиц. Юрий Фигон 12 июнь 2014, № 2 (082) НАМ ПИШУТ Этническое самосознание и этническая идентичность Три года назад, в № 1 (074) за 2011 год на страницах нашей газеты мы опубликовали первые две публикации участников дискуссии на тему: Носители языка и носители культуры. Предложение высказать своё мнение на эту важную и актуальную, на наш взгляд, тему, были сделаны членами редколлегии нашей газеты на съезде Инкерин Лиитто в 2011 году; несколько раньше, в ноябре-декабре 2010 года, мы просили о том же нескольких уважаемых учёных. К лету 2011 года в редакции газеты ИНКЕРИ было четыре ответа на наше предложение. Два из них мы опубликовали немедленно (в 2011 году); публикация двух других была отложена – как оказалось, надолго. Автор одного из них уже не увидит своего письма напечатанным. В 2013 году мы получили ещё два письма – возможно, вне связи с нашей дискуссией – но, в общем, на ту же тему. Итак, мы публикуем четыре мнения. Ниже мы публикуем четыре письма (одно из них – в сокращении). Тема дискуссии далеко не исчерпана – но, полагаем, уже опубликованные вновь и публикуемые мнения представляют ценность и важность для понимания этнической и языковой ситуации в Ленинградской области. Редакция газеты Инкери Финны, ижоры и симулякры Когда говорят о сохранении и возрождении культуры коренных народов, то у человека, знакомого с предметом, возникают вопросы: 1) Насколько реально существование молодого поколения ингерманландских финнов и ижор? 2) Как соотносятся этническое самосознание и этническая идентичность? 3) Возможно ли дальнейшее существование этнической группы при утрате национального языка? Первый вопрос – трудный и болезненный. Среди молодого поколения (до 30 лет) почти нет этнических финнов и ижор. Не надо объяснять, что в наше время обладатели финских фамилий – обычно уже не финны; потомки ижор – чаще всего никакие не ижоры. Многие потомки финнов и ижор родились в смешанных (межэтнических) семьях, вне финской (или ижорской) среды и традиции. Сегодня у потомков финнов и ижор есть также русские (или иные) корни – так что, в общем, мало оснований считать этих людей финнами или ижорами. Потомки, выросшие, как правило, в отрыве от финской языковой и культурной среды, не являются носителями финского языка, ни финского менталитета (думаю, так же у ижор). С первым вопросом пересекается второй. Кого считать этническим финном или ижором? Всякого ли, кто заявляет себя таковым? Это субъективный подход. Вчера – русский, сегодня – финн (немец, еврей), а завтра – посмотрим? Возможна ли в этом вопросе объективность? Возможна! Если человек – носитель местного языка и местной культуры, живёт в местах традиционного проживания финнов или ижор, то он, без сомнения, этнический финн или ижор. Кроме того, ижором или финном является тот, у кого оба родителя финны или ижоры – независимо от места жительства, знания языка и др. Ответ на третий вопрос – очень простой. Этнос не исчезает со сменой языка, если он многочислен, проживает компактно, сохраняет элементы традиционной культуры (как наверное, ирландцы, валлийцы). А что у нас? Очевидно, что предпосылки для сохранения финнов и ижор как этнических групп в Ленинградской области отсутствуют. Почему эти вопросы важны? Потому, что они тянут за собой другие, практические вопросы. Кто такие «ингерманландцы», не являющиеся финнами, не знающие (и не желающие знать) финского языка? Как понимать национально-просветительскую работу, которая происходит исключительно на русском языке, и практически без участия представителей этнических меньшинств, о которых так много говорят? Почему этнические финны и ижоры, которых в Ленинградской области ещё много, не горят желанием участвовать в этой работе? Не занимаются ли в высоких сферах созданием симулякров (искусственной картины, далёкой от действительности)? Не пренебрегают ли тем, что действительно нужно финнам и ижорам, в пользу симулякров? Кто лучше знает, какие именно права малочисленных этнических групп нарушаются, как не представители этих этнических групп? Когда речь идёт об ижорах, то слово должно быть предоставлено именно ижорам. У ижор есть своя организация, но достаточно ли она представительна? Ответ отрицательный. То же самое в отношении финнов. Финские общества мало связаны с сельской Ингерманландией и с живущими там финнами; в этих обществах не говорят по-фински и мало знающих финский язык. Эти общества не пользуются достаточным авторитетом у ингерманландских финнов, и едва ли могут их представлять. Никакая национально-культурная работа не должна ни оттеснять, ни подменять мнение настоящих этнических финнов и ижор, ради которых эта деятельность была затеяна. Александр Кунту, Гатчина Почему не слышно финской речи? В нашем городе повсюду слышна иноязычная речь: тюркская, китайская, иногда – европейская. Финской речи почти не слышно. Почти – потому, что среди «интуристов» бывают финны с Финляндии. Но «ингерманландской» финской речи не слышно совсем – ни на улице, ни в транспорте, ни в учреждениях. Почему? Я задался этим вопросом и составил несколько тезисов-предположений: — финны необщительны, шансы услышать финскую речь на улице невелики; — они разобщены, между ними практически нет общения; — они стараются не привлекать к себе внимания; — они скрывают знание финского языка; — они привыкли к русскому языку, им легче говорить по-русски; — они утратили навык общения на своём языке. Как проверить эти предположения? Среди моих знакомых довольно много финнов «ингерманландцев». Я спрашивал их мнение. В общем, я не услышал от них ничего нового. Но попутно отметил особенности употребления финского языка в Петербурге и пригородах. Вот мои наблюдения: — поколение людей, слабо владеющих русским языком, полностью ушло; нынешние пожилые и старые люди (финны) хорошо владеют русским языком и между собойговорят по-русски (возможно, это связано с тем, что уровень владения финским языком у всех разный, а по-русски все понимают); — употребление финского языка сугубо утилитарно – по-фински говорят, когда это необходимо – а именно, с теми, кто не говорит по-русски (т. е. с родственниками и знакомыми из-за границы). Тут-то и выясняется, что многие говорят по-фински, и даже вполне прилично. Но между собой они по-фински не говорят (возможно, потому, что это для них не естественно). — сформировался стереотип, по которому употребление финского языка связывается со старшим поколением. У более молодых поколений употребление финского языка не вошло в привычку (или прервалось в детстве). В результате они не говорят по-фински, потому что стесняются мнимого неумения. — финны вообще не склонны к общению (сверх необходимого); в естественной обстановке они вообще мало общаются между собой. — финны обычно говорят негромко, так что финскую речь можно не услышать даже на близком расстоянии. Возможно, это известная финская осторожность, либо традиционное воспитание. Итак, мои предположения подтвердились частично. Фактическое положение дел таково: местные финны почти не говорят по-фински (сохраняют пассивное владение языком). Похоже, что функционирование языка связано не только с двуязычием, но и с состоянием этнической группы (рост или упадок). В положении коренного финского населения и недавних мигрантов есть принципиальная разница. Одни сходят со сцены, другие приходят. То же самое относится и к их языкам. На своих языках говорят мигранты. Они принадлежат к растущим народам, которые распространяются, занимают новые пространства. Они энергичны и чувствуют свою силу. Местный финский народ – исчезающий, пережиточный (сейчас говорят «реликтовый»). У него отняли всё: землю, собственность, привычную среду обитания. По существу, финнам здесь нечего делать, их «списали со счёта», их мнение ничего не значит. Они унижены, они стараются быть незаметными. Они привыкли к нападкам, к незаслуженным обвинениям. Они понимают, что говорить по-английски, по-немецки, по-итальянски, поцыгански – вполне безопасно, а по-фински – если только немного и негромко. Ещё свежи в памяти людей времена, когда «ингерманландская» финская речь могла спровоцировать агрессию и конфликты. Похоже, что говорить негромко у финнов вошло в привычку. Иван Мустин, Петербург 13 июнь 2014, № 2 (082) НАМ ПИШУТ О ”возрождении” культуры ижор Что такое культура? У этого слова – много разных значений. Есть культура поведения и культура производства. Есть археологическая культура и традиционная культура. Есть культура внешняя (опрятность, чистоплотность) и внутренняя (развитость, порядочность). Мы уважаем культурных людей. При этом культурность не тождественна образованности, скорее – интеллигентности. Культурный человек не может быть лживым. Когда мы говорим о культуре народа или этнической группы, мы имеем в виду культуру в широком смысле. Этнография (этнология, антропология, культурология) изучает культуру – в частности, этническую культуру. Многих людей привлекает внешняя сторона этнической культуры – костюмы, танцы, праздники, песни. Но это лишь то, что больше всего «лезет в глаза» – эффектные внешние проявления культуры – не более того. Настоящая культура народа – это его будни. Это традиционные занятия, разделение обязанностей. Это – одежда, пища, постройки, инструменты, предметы быта. Это культура взаимоотношений. Это внутреннее социальное устройство этноса – явная и неявная иерархия, система ценностей, система запретов. Это сложившийся порядок семьи и семейных отношений. Это мироощущение – оно проявляется не столько в словах, сколько в действиях. Духовная культура народа – это легенды, сказки, мифы и песни, но прежде того – это стиль поведения. На протяжении истории человечества одни этносы исчезают, другие возникают. Этнос – как организм, время его жизни ограничено. Исчезновение этносов – естественный процесс, против которого невозможно ничего возразить. Можно ли сохранить культуру исчезающего народа? Ответ – этого не может никто. Можно сохранять (музеефицировать) какие-то её черты. Но в целом – этнос либо жив, либо исчезает, либо уже исчез – вместе со своей культурой. К исчезающим этносам можно отнести водь, сойкинских и нижнелужских ижор, ингерманландских финнов. К исчезнувшим – другие группы ижор. Живые этносы – это русские, финны, эстонцы и другие. Возможно ли «возродить» исчезнувшие культуры? Это немыслимо, поскольку исчезли условия их бытования. Можно пытаться, приложив титанические (я бы сказала, сизифовы) усилия, реанимировать вышедшие из употребления костюмы, песни и пляски – но это будет не «возрождение», а поиски самих себя. Конечно, все имеют право на самодеятельность, но самодеятельность – это ещё не «возрождение». Признак живой культуры – наличие исполнителей, авторов, национальных активистов. Всё это было – и ушло. А что осталось сегодня? «Возрождение культуры» невозможно, поскольку оно абсурдно. Сама жизнь требовала от ижор и финнов сперва двуязычия, потом смены занятий, потом смены языка, потом смены места жительства. О каком «возрождении культуры» можно говорить, когда только что уничтожено традиционное занятие ижор – морское рыболовство, когда ещё недавно полный жизни уголок на наших глазах стирают с лица земли? «Возродить» культуру ижор и води, ингерманландских финнов невозможно ещё и потому, что ставящие перед собой такую задачу не понимают, за что берутся. Понимают ли они, что культура ижор существует? Многое утрачено, но культура жива, пока есть её носители. Культуру можно изучать, постигать, излагать суждения – но никак нельзя её «передать» её же носителям. Ижоры никому не отдавали своей культуры, чтобы им её кто-то возвращал. Говорить о «возрождении культуры ижор» в настоящих условиях значит вводить людей в заблуждение. С культурой у ижор всё в порядке. Многое утратилось естественным образом, как отжившее. Многое – не столь наглядное, как песни и пляски – сохранилось. А что не сохранилось – значит, оно больше не жизненно. А что сохранилось? Система разрешений и запретов (можно/нельзя, нужно/не нужно, приемлемо/неприемлемо, допустимо/недопустимо). Жизнь на земле. Привязанность к родным местам. Практический здравый смысл. Привычка к простому труду. Признание высокой ценности простого труда. Уважаемые господа! Не надо пытаться «возрождать культуру» ижор. Можно и нужно спасать среду обитания ижор. Можно – в меру сил и здравого смысла – поддерживать связи, обсуждать, спорить, действовать, поддерживать друг друга. У нас есть общие проблемы – которые, скорее всего, так и не будут решены. И есть частные проблемы – их каждый решает сам для себя. Тамара Никонова, Кингисепп О Леониде Андреевиче и не только о нём. Письмо в редакцию С Леонидом Андреевичем лично знакома не была, но новость о его кончине встретила с какой-то щемящей, непонятной тоской…. Я принадлежу к тому поколению, которое не знало ни войны, ни голода, ни репрессий. Но с каждым годом я все больше ощущаю сиротство духовное, хотя мне уже скоро 30 лет. Крыша над головой, продукты на полках, все у нас есть, кроме корней, истории, родины. Её пытаются заменить фольклорными постановками, программами и конференциями. Не убеждает. Уход старшего поколения – всегда невосполнимая утрата. У нас – это утрата двойная. Уходит не только поколение, уходят последние ингерманландцы. Наши родители вернулись из ссылок, но они не вернулись домой. Они вынужденно стали советскими людьми без национальности. За одно поколение были утрачены язык, родственные связи, прошлое. Безвозвратно. А когда стало можно, то оказалось, что уже не нужно. Может быть, через десятки лет новый Гильди напишет о нашем поколении? Которому никто не запрещает говорить на языке предков, но на котором больше не с кем говорить. Вместо расстрелов, ссылок мучений на чужбине – ссылка на своей родной земле, на которой «сыны царства» больше не хозяева. Мы как бы извиняемся за свои фамилии, оправдываемся, что не уехали, как другие. В нашей семье старшее поколение ушло, когда я была ребенком. Не успели рассказать, не успела спросить. Полжизни мне не хватает финских бабушки и дедушки. Все узнала от чужих бабушек, и каждый раз это было как возвращение домой. Только скоро возвращаться будет некуда. Пройдет еще десяток лет, и не останется никого. Когда я узнала, что скончался еще один дедушка, мне стало так грустно, будто это был мой родной дедушка. Янина Ильяйнен 14 kesäkuu 2014, № 2 (082) OMA MAA Inkerin savakkojen alkuperästä Savakko ja varis lensiit yhes paris Äyrämöisten ajatus Taustaa Varhaisimmat tiedot savakoista ja äyrämöisistä Inkerissä ulottuvat 1800-lukuun; ne mainitaan Vanha Tuutari -nimisessä kirjoituksessa, joka kuuluu 1800-luvun alkuvuosiin [Vanha Tuutari: 8, 46, 56].1700-luvun matkustajat ja tutkijat eivät tunteneet Inkerissä savakkoja eikä äyrämöisiä; v. 1790 Feodor Tumanski kirjoitti Pietarin läänin suomalaisista eli karjalaisista (Финны или Корелы); viimeinen nimitys kuuluu todennäköisesti Pohjois-Inkerin suomalaisiin [Öpik 1970: 58-59, 61, 64,67, 121]. Samana aikana (v.1794) Johann Gottlieb Georgi mainitsi Pietarin maaseudulla suomalaisia (Финны), joita hän jakoi karjalaisiin (Корельцы) ja inkeroisiin eli inkeriläisiin (Ижорцы или Ингерманландцы); niin hänelläkin karjalaiset tarkoittavat suomalaisia [Георги 1996: 146, 483, 510]. Varhaisimmista ajoista (Ruotsin kaudesta) ei löyty mitään mainintaa savakoista eikä äyrämöisistä Inkerissä. Akateemikko Andreas Sjögren ensimmäisenä totesi (v.1833) inkerinsuomalaisten jakoa äyrämöisiin ja savakkohin [Sjögren 1833: 3]. Samalla Sjögren osoitti, todennäköisesti papeilta saatujen tietojen mukaan, minkälaiseen heimoon oli kuulunut joka Inkerin suomalaisten seurakunnan väestö [Sjögren 1833: 4]. Samoja tietoja löytyy myös Vanha-Tuutari -kirjoituksesta, joka todennäköisesti oli Sjögrenille tuttu. Myöhemmin akateemikko Peter v. Köppen näytti (v.1867), papeilta saatujen tietojen perusteella, äyrämöisten ja savakkojen asuma-alueet Inkerissä, nyt jo kylittäin. Sekä Sjögren että Köppen kuvasivat eroja savakkojen ja äyrämöisten välillä, m.m. kielessä, tapoissa, puvuissa y.m. Sjögrenilta ja Köppeniltä alkoi ja vakiintui käsitys inkerinsuomalaisten jaosta kahteen heimoon. Köppen on pitinyt heitä eri kansallisuuksina [Köppen 1867: 49-87, ks. Nationalität]. Akateemikko Sjögren yhdisti savakko-nimen Savoon; hän arveli että savakot tarkoitti savolaisia [Sjögren 1833: 5]. Sjögrenin mukaan savakkojen esi-isät olivat tulleet Inkeriin Savosta, niinkuin äyrämöisten esi-isät olivat peräisin Kannnaksen lounas-osasta, Äyräpäästä. Viipurin läänin savakkoja Äyrämöisten ja savakkojen nimet tunnetiin myös Inkerin ulkopuolella, nimeomaan Kannaksen länsiosissa. Ester Kähönen teoksessaan Vanha Äyräpää merkitsee, että savakko-nimitys tunnettiin Äyräpäässä jo 1600-luvulla, jolloin se tarkoitti vain savolaisnaisia. Vasta myöhemmin, 1700-luvulla, kun muualta tulleiden määrä kasvoi, savakko-nimi yleistyi näin, että Äyräpäässä alettiin sanoa muualta tulleita savakoiksi erotettaen kanta-asukkaista, itsenimitykseltään äkrämöisistä. Kannaksen savakkojen alkuperää Kähönen selittää näin: Näin Kannaksen savakot olivat sekaväkeä; savakko-nimi tarkoitti tulokkaita, vieraan murteen ja perinteen kantajia, ei välttämättä savolaisia. Äyrämöiset ja savakot Inkerissä Ajan kuluttua ilmeni, että Inkerin suomalainen väestö luettiin savakkoihin osaltaan ehdollisesti, tai aivan virheellisesti. Tämä kuuluu etupäässä Länsi-Inkerin suomalaisille (Kosemkina, Kattila ja Novasolkka). LänsiInkerin pitäjistä ei tunnettu mainintoja savakoista (paitsi Vanha Tuutarikirjoituksessa ja myöhemmin Sjögrenillä ja Köppenillä); perimätiedot yhteydestä Savoon näissä seurakunnissa puuttuvat. Sitten, Länsi-Inkerin suomalaismurteet eroavat kovasti toisista Inkerin savakkomurteista; sensijaan nämä murteet ovat lähinnä inkeroismurteita [TKT]. Nykyään voidaan olettaa, että näiden seurakuntien väestö liitetiin savakkoihin mahdollisesti siiitä että siellä ei ollut (ehkäei enää ollut) äyrämöisiä.Tiedot tästä virheestä ilmaantuivat jo 1800-luvulla, näin että Kosemkinan suomalaisia erotettiin eri ryhmään (Ala-Laukaan luterilaiset). Myöhemmin jo omien havaintojeni perusteella päätin, etteivät Kattilan ja Novasolkankin suomalaiset olleet savakkoja [TKT]. Siis Länsi-Inkerin kokonaan poistamme seuraavasta käsittelystä. Toisissa Inkerin suomalaisissa seurakunnissa koko suomalaisväestö oli savakkoja, toisissa asui savakkoja sekoittaen äyrämöisten kanssa; muualla koko väki oli äyrämöisiä. Näin voidaan jakaa Inkeriä (lukuunottamatta LänsiInkeriä) savakkopitäjiin, sekapitäjiin ja äyrämöispitäjiin: Äyrämöiset Savakot Ayrämöiset ja savakot eri koko väestö tai enemmistö koko väestö tai enemmistö kylissä tai samoissa kylissä Lempaala Liissilä Toksova ja Haapakangas Vuole ja Miikkulainen Soikkola (suomen kylät) Tyrö Kaprio (pohjoisosa) Järvisaari ja Markkova Keltto ja Rääpyvä Kupanitsa Moloskovitsa Spankkova Valkeasaari Venjoki Inkere Kaprio (eteläosa) Kolppana Koprina Skuoritsa ja Ropsu Serepetta Tuutari ja Hietamäki Näissä seurakunnissa, joissa suomalaisväestö jakautui savakkoihin ja äyrämöisiin, asuivat savakot ja äyrämöiset paikkoin eri kylissä, paikkoin samoissa kylissä [Koppen 1867: 60-64, 66, 69-76, 80-81]. Viime tapauksessa olisi vaikeaa määrätä, mikä suku kuului äyrämöisiin ja mikä savakkoihin. ”Heti ison vihan jälkeen saapuneista oli valtaosa niitä jotka olivat lähteneet vihollista pakoon ja palasivat nyt entisille kotipaikkolleen, eräät vain lyhyen poissaolon jälkeen, toiset pitemmän alkaa muualla oltuaan. Näillä ”opintomatkoilla” saattoivat monen vaateparsi, tavat, jopa murrekin muutua, ehkä oli luonteeseenkin tullut uusia piirteitä, enemmän joustavuutta ja liikkuvuutta kuin oli niillä, jotka olivat kiinteästi pysyneet paikoillaan ja nähneet maailmaa vähemmän. Toisin sanoen: heihin on tarttunut ominaisuuksia, joita pidettiin savakoille tunnusomaisina. Samanaikaisesti tuli myös todellisia ”savakkoja” – savolaisia, hämäläisiä, pohjalaisia ym. Itse asiassa on varsin vaikeata vetää rajaa äyrämöisten ja savakkojen kesken. [Kähönen 1985: 126]. Siitä kuvauksesta Kannaksen savakot näkyvät sekaryhmänä, koostuneena osaltaan savakoistuneista äyrämöisistä, osaltaan muualta tulleista. Heidän joukossa lienee oli jo Savosta tulleita ihmisiä, mitä näkee savakkojen nimestä. Väinö Voionmaa selittää syyn, miksi savakot muodostivat erikoisen ryhmän tultua Kannakselle ja myöhemmin Inkeriin: ”Inkerinmaan – ja samoin varmaan Karjalan kannaksen – savakkoväestö alkuaan oli sekakansaa, joka on muodostunut eri tahoilta Suomea tulleista siirtolaisista, vaikka savolainen aines tulikin hallitsevaksi. Vanha äyrämöisväestö karttoi ja kammoi vieraita tulokkaita sitä enemmän mitä lujemmat paikkakunnalliset ja suvulliset siteet sen omassa keskuudessa olivat. Tulokkaat puolestaan maksoivat samalla mitalla; pakostakin he lähestyivät toisiaan ja tottuivat pitämään itseään jonakin yhteenkuuluvana, äyrämöisistä eroavana heimona.” [Voionmaa 1969: 65]. Savakkojen ja äyrämöisten asutusta Keski-Inkerissä 1800-luvulla (Köppenin kartta): nro 3 tarkoittaa äyrämöisiä, nro 4 savakkoja. 15 kesäkuu 2014, № 2 (082) OMA MAA Tutustuminen Inkerin savakoihin 1980-luvulla vasta aloittaen inkerinsuomalaisten kenttätutkimuksia olen kohta huomannut paljon seikkoja, jotka erosivat tavanomaisista käsityksistä. Äyrämöisten nimi oli paikkoin tunnettu (vaikka sen tarkoitus oli kokonaan unohtettu), mutta savakko-sana tuntui oudolta niin savakkopitäjissä, kuin sekapitäjissäkin; savakoista tiesivät vain muutamat, todennäköisesti sivistyneet henkilöt, ja tämäkin tieto ehkä lienyt lähtöisin kirjoista. V. 1987 kuuntelin Röntyskä-yhtyen esitelmiä. ”Röntyskät” olivat 1980-luvulla tunnetuin inkerinsuomalainen lauluyhtye; sen jäsenet olivat melkein kaikki kotoisin Toksovan Kaukolasta ja loput naapurikylistä, siis selviä äyrämöisiä. He lauloivat ja tanssivat kansallispuvuissaan, ja heidän puvut muistuttivat savakkopukuja. Lienee epäilemättä että Röntyskä-yhtyen jäsenet ompelivat pukujaan perinteisen muodin mukaan. Ihmeellistä oli sitten se, että v. 1926 väestölaskenta osoittaa savakkoja monissa kylissä, joissa Köppen oli osoittanut äyrämöisiä, esim. Kaukolassa ja Ohalatvassa. [Список 1926]. Oliko se virhe, tai pikemminkin muuttuivatko äyrämöiset savakoiksi? Voidaan olettaa viimeistä; kun v. 1904 syntynyt kirjailija Juhani Konkka luulee omia paikkakuntalaisia toksovoisia, savakkoina [Konkka 1958: 183 ja 307], äyrämöiset-sanaa hän ei käyttänyt. Myöhemmin huomasin että Inkerin savakot ovat kaikki erilaisia. Kelttolaiset ovat toisenlaisia kuin venjokkoiset, skuoritsoiset ovat toisenlaisia kuin venjokkoiset; rääpyvöisetkin eroavat kelttolaisista; muunlaisia ovat Koprinan savakot; aivan erikoisia olivat Itä-Inkerin suomalaiset, hekin savakkoja. Näin eri paikkakunnnilla on ollut savakoilla kaikki erilaista: ulkonäkö, murteet, sukunimet, ja ehkä myös luonnekin. Tästä minulla syntyi epäilyä, tosiko kaikki nämä inkerinsuomalaisten paikallisryhmät olisivat samaa juurta. Nyt Inkerin savakkomurteiden asemasta. Ensiksi, Inkerin savakkojen murteet tuntuivat aivan erilaisilta kuin Suomen savolaismurteet. Toiseksi, Inkerin savakkomurteet eroavat kovasti toisistaan. Näin Kelton murre (haastaa-kieli) eroaa Venjoen murteesta (luatii-kieli), toisin sanoen eri Inkerin savakkomurteet kuuluivat eri murreryhmiin [Krjukov 2012: 13]. Markkovan murre erottuu jyrkästi niin Kelton että Venjoen savakkojen murteista näin, että Markkovan murretta nimitettiin jopa Markkovan kieleksi [TKT]. Vaikea ja melkein mahdotonta olisi kuvata asian näin, että syvät erot useiden Inkerin savakkomurteiden välillä muodostuivat jo paikan päällä; päinvastoin, luatii-kielen alkuperä voi olla yhteydessä entiseen Keski-Inkerin inkeroismurteen [Krjukov 2012: 14]. Näin vähitellen tulin ymmärrykseen, että nimet äyrämöiset ja savakot tarkoittivat jotakin muuta kuin alkuperää Äyräpäästä ja Savosta. Käsitys inkerinsuomalaisten jaosta kahteen heimoon on mukava, mutta osoittautui olevan hyvin ehdollinen, alkeellinen. Varmaa ja ehdollista inkerinsuomalaisten alkuperästä Eri inkerinsuomalaisten sukujen alkuperän tutkiminen on vaikea, siitä syystä että tiedot tulomuuttajien saapumisesta Inkeriin usein puuttuvat. Usein osoittautuu mahdottomaksi löytää inkerinsuomalaisten juuret, jos mahdollinen tulomuutto olisi tapahtunut 1600-luvulla. Senlisäksi puuttuvat lähteet monista Inkerin suomalaisista seurakunnista sekä 1600-luvun lopppuvuosista että 1700-luvulta. Näin melkein joka sukulinjassa on aukkoja, ja niin tunnetut käsitykset oman ja yleensä Inkerin suomalaisväestön alkuperästä sisältävät edellytyksiin perustuvia oletuksia. Tiedot tulomuuttajista, jotka saapuivat Inkeriin Savosta, ovat katkonaisia; niistä ei tule näkyviksi suurta savolaisten muuttoa Inkeriin. Samalla puuttuvat tarkat tiedot monien Inkerin savakkosukujen alkuperästä (Kajava, Karkkonen, Mehiläinen, Tatti jne). Perimätiedot Inkerin savakkojen alkuperästä Inkerin savakkojen asuttamissa seurakunnissa olen kuullut useita käsityksiä alkuperästä ”Suomesta”. Tietoja esi-isien lähtöpaikkoista melkein kaikissa tapauksissa puuttuivat (paitsi tulleilla 1800-luvulla). Paikkoin olen kuullut tarinoita, että paikallisten suomalaisten esi-isät olivat ruotsalaisia rikollisia (Venjoki), suomalaisia sotilaita (Venjoki), merirosvoja (Kupanitsa), mustalaisia (Spankkova, Venjoki), puolalaisia (Inkere, Keltto), karjalaisia (Rääpyvä). Savon nimi oli monille tuttu (Äyräpää ei ollut); jotkut huomasivat että Savossa on suomen kieli toisenlainen kuin Inkerissä (näin puhuivat ne, jotka kävivät Savossa viime aikana tai ehkä sodan aikana). Jotkut Keltosta, Kupanitsasta ja Spankkovalta kertoivat omista juureistaan Savosta, jotka olisivat niin kuin todistettu papereilta, mutta kertojat erehtyvät sukupolvien laskennassa. Paradoksi on siinä että kaikkialla tunnetaan Savoa, mutta savakko-sana osoittautui oudoksi juuri savakkojen asuttamissa seurakunnissa; samalla äyrämöisiä tunnetiin kaikkialla (paitsi Länsi-Inkerissä), mutta Äyräpään Kuvassa Hilma Niemeläinen ja Maria Korhonen, kumpaat kotoisin Kaukolasta (siis äyrämöisiä). Heidän päällä tummasiniset hameet ja mustat liivit; hamessa punaiset kaistat, esiliinassa kaisi punaista kaistaa ja niiden keskellä sininen; liivit ovat sitottu punaisilla nauhoilla. Tämä oli ”röntyskien” puku ainakin ainakin 1980-luvun loppupuolella (kuva v:sta 1987). nimi ja kohta ovat aivan tietämättä. Järvisaarella ja Markkovalla kysymykseen paikallisten suomalaisten alkuperästä sain kuulla usein: Inkeristä ja Keltosta. Itä-Inkerissä en kuullut alkuperästä Savosta, paitsi Mujan kylässä Savolaisilta (lienee ajatus sukunimen tarkoituksesta). Perimätietojen mukaan Savoon yhdistetään esim. seuraavat Inkerin suomalaissuvut: Huuhka, Häyhänen, Kolomainen, Nykänen, Parkkinen, Pöllä, Pöyhänen, Pynnönen, Pystynen, Pöntinen, Savolainen. Mitä kertovat savakkojen sikunimet Inkerin savakoilla ja äyrämöisillä sattuvat usein samat sukunimet (Husu, Kekkonen, Korhonen, Montonen, Pekki, Vanhanen jne); sensijaan, varsinaiset savolaissuvut [Kuusi 1972: 108-109] olivat Inkerissä harvinaisia; monet niista puuttuvat Inkerista kokonaan, toiset kuuluivat enemmän äyrämöisille kuin savakoille (Hirvonen, Kokkonen, Lappalainen, Pesonen). Inkerin savakkojen joukossa esiintyy useita ruotsalaisia sukunimiä (Bjöklund, Björn, Ström, Strömberg), ruotsalaisperäisiä (Ille, Järnä, Parri, Vänni), saksalaisia (Meier, Teider), virolaisia (Iskul, Truss) ja venäläisperäisiä (Holoppa, Musakka, Patrakka, Pilniekka, Parisniekka, Pokosta). Tämä erilaisuus näyttää jotain entisen väestön sekalaisuutta, joka on mahdollisesti pitinyt paikkaansa Inkerissä joskus 1600-luvulla. Tyyppilisiä savolaissukuja (Laukkanen, Nykänen) ei ollut Inkerissä paljon; useat Inkerin savakkojen ”suursuvut” lienevät lähtöisin Etelä-Karjalasta; näin Haimi on lähtöisin Lappeelta, Hauhia on Kannaksen länsipuolelta, Kuortti on taas Kannakselta, Melto lienee Joutsenosta, Musakka on Kannaksen itäpuolelta, Talja on Jääskestä [SNK]. Useat Inkerin savakkojen sukunimet, kuten Hyyrönen, Parkkinen, Peuhkuri, Pöyhänen – esiintyivät Savossa, johon ne pääsivät Karjalasta [SNK]. Tiedot monien Inkerin savakkojen suursukujen alkuperästä Suomesta puuttuvat (Karkkonen, Kouru, Närjä, Ryntty, Talponen). Savosta lähtöisin lienevät vain harvat Inkerin savakkojen suvut, kuin Laukkanen, Pynnönen, Pystynen, Tyllinen ja ehkä jotkut muutkin [Krjukov 2014: 14-15]. Inkerin savakkojen alkuperää seurakunnittain Nyt yritän esittääInkerin savakkojen mahdolliset sukujuuret seurakunnittain, nimistön (sukunimien tarkoitus ja mahdollinen alkuperä), tietojen väestön muuttamisesta 1600-luvulla, ja perimätietojen perusteella [TKT]. Valkeasaari: Viipurin Karjalasta, Savosta, lienee muualtakin Keltto: Suur-Jääskestä ja Suur-Lappeelta, lienee muualtakin Rääpyvä: Kannakselta, mahd. osaksi kantaväestön pohjalta 16 kesäkuu 2014, № 2 (082) OMA MAA Markkova: muualta Inkeristä (Keski-Inkeristä?), mahd. Savosta Järvisaari: muualta Inkeristä (Keski-Inkeristä?), mahd. Savosta Inkere (savakot): Viipurin Karjalasta, Ruotsista, lienee muualtakin Venjoki: Viipurin Karjalasta, Jääskestä, Savosta, Ruotsista, mahd. kantaväestön pohjalta Tuutari (savakot): Viipurin Karjalasta Hietamäki (savakot): Viipurin Karjalasta, Ruotsista, Saksasta Skuoritsa ja Ropsu (savakot): Viipurin Karjalasta, Ruotsista, Saksasta, Virosta Serepetta (savakot): Viipurin Karjalasta, Ruotsista, Saksasta, Virosta Kaprio (eteläosa): Viipurin Karjalasta, Hämeestä, Ruotsista Kolppana ja Spankkova (savakot): ”Karjalasta”, Savosta, Ruotsista, kantaväestön pohjalta Koprina (savakot): ”Karjalasta”, mahd. Savosta, Ruotsista, kantaväestön pohjalta Kupanitsa: ”Karjalasta”, ”Meren rannalta”, Savosta, Ruotsista, Virosta, kantaväestön pohjalta Moloskovitsa: ”Meren rannalta”, Savosta, Ruotsista, Virosta, kantaväestön pohjalta Tästä näkyy että Savosta tulleiden osuus Inkerin savakkoväestöstä ei näytä kovin isolta. Tödennäköisesti savakot tulivat Inkeriin etupäästä Karjalasta. Savakko-ryhmään myöhemmin rupesivat kuulumaan muutkin Inkeriin tulleet ja todennäköisesti sen kanta-asukkaat, mahd. inkerikot ja venäläiset. Toisin sanoen, Inkerin savakkojen yhteisö muodostui juuri Inkerissä, mahd. 1600-luvun lopussa ja 1700-luvulla. Äyrämöiset, katoava heimo Vielä Köppen 1800-luvulla huomasi, että äyrämöisyys oli häviämässä; äyrämöisten puvut, tavat ja kieli ajan kuluttua hävisivät, näin Kupanitsassa äyrämöisyys hävisi [Köppen 1867: 75 ja 78, ks Anmerkungen]. Myöhemmin, 1920-luvulla Vjaceslav Jegorov arveli Pohjois-Inkerin äyrämöisiä katoavaksi heimoksi [Егоров 1929: 35]. Äyrämöisten jälkeläiset muuttuivat savakoiksi, niin Kupanitsassa kuin Keski-Inkerissä ja sitten Kannaksella; tämä seikka todistaa ihmeelliset faktat v.1926 väestönlaskennasta ja röntyskistä, joista on puhuttu ylempänä. Inkerinsuomalaisten sukunimien levinneisyys sekä perimätiedot niiden kantajien entisestä yhteydestä antavat perusteita ehdottaa, että varhaisempi äyrämöisten asuma-alue Inkerissä on ollut laajempi kuin 1800-luvulla. Köppenillä oivallettu äyrämöisten asuma-alue – saarekkeina Inkereellä, Kolppanassa, Hietamäellä, Ropsussa, Skuoritsassa ja Tuutarissa – kuvaa äyrämöisten katoamisen vaihetta. Voidaan olettaa että äyrämöiset asuivat ennemmin m.m. Järvisarella ja Venjoellakin, mutta sitten äyrämöisyys sieltä hävisi. Näin Inkerin savakkojen juuret johtavat myös äyrämöisiin. Savakkoisuus tarkoittaa siis enemmän muotia kuin alkuperää. Savakkojen suomalaistuminen Nyt näyttää selvältä, että jo 1800-luvulla äyrämöiset tekivät tilaa savakoille kaikkialla Inkerissä. 1800-luvulla tapahtui molempien kansallisryhmien sulautuminen, tosi savakkojen johdolla; toisin sanojen, ayrämöiset vähitellen savakkoistuivat. Samana aikana kehittyi kuitenkin toinen trendi: molempien kansallisryhmien suomalaistuminen. Jo Köppen merkitsi sekä Liissilän äyrämöisten että Markkovan ja myös Moloskovitsan savakkojen itsenimitystä Suomalaiset; tämä kuuluu myös Kosemkinan suomalaisille [Köppen 1867: 56,65, 81,87, ks Nationalität]. Silloin kuin vielä jatkui eri inkerinsuomalaisten paikallisryhmien savakkoistuminen, alkoi jo heidän suomalaistuminen, eli siirto toiselle kansallistasolle. Tähän vaikuttivat ilmeisesti maaorjuuden lakkauttaminen, Kolppanan opettajaseminaarian perustaminen ja sen seuraava toiminta, sitten kansakoulujen toiminnan alku, sanomalehtien perustaminen ja seuraava toiminta. Joskus 1900-luvun alussa Inkerin väestön savakkoistuminen melkein lakkasi, mutta sen suomalaistuminen jatkui, ja 1930-luvulle Inkeriin ei jäänyt äyrämöisiä eikä savakkoja; ne suomalaistuivat kokonaan. A. Krjukov Kelton savakkoja. Kuivarin (Saakrovan) kylän akkoja ja tyttöjä kansallispuvuissaan. Samuli Paulaharjun kuva v:lta 1911. LÄHTEET Vanha Tuutari. Tuntemattoman tekijän käsikirjoitus 19. Vuosisadan alusta. Julkaissut Sulo Haltsonen. Suomi 112.4. Helsinki 1967. Georgi 1790: Георги И. Г. Описание российско-императорского столичного города Санкт-Петербурга и достопамятностей в окрестностях оного. С. Петербург 1996. Köppen 1867: Erklärender Text zu der ethnographischen Karte des St. Petersburger Gouvernements von Peter v. Köppen. St. Petrrsburg, 1867. Ueber die finnische Bevölkerung des St. Petersburgischen Gouvernements und ueber den Sjögren 1833: Ursprung des Namens Ingermannland, von Dr. A. J. Sjögren. St. Petersburg, 1833. Öpik 1970: Öpik, Elina. Vadjalastest ja isuritest XVIII saj. lõpul. Etnografilisi ja lingvistilisi materjale Fjodor Tumanski Peterburi kubermangu kirjelduses. Toimetanud A. Viires. Talliinn 1970. Voionmaa, Väinö. Suomen karjalaisen heimon historia. Porvoo–Helsinki. 1969. Kähönen, Ester. Vanha Äyräpää II. Kouvola. 1985. Konkka, Juhani. Petarin valot. Porvoo–Helsinki. 1958. Kuusi, Matti. Savolaissuvuista. Kalevalaseuran vuosikirja 52. 1972. SNK: Suomalainen Nimikirja. TKT: tekijän kenttä tietoja (tekijällä). Список 1926: Список населённых пунктов Парголовской волости Ленинградского уезда по переписи 1926 года. ПФА РАН, ф. 135, оп. 3, д. 91. Егоров В. А. Эврэмёйсы Лесколовского сельсовета. Сборник Ленинградского общества исследователей культуры финно-угорских народов (ЛОИКФУН). Л. 1929. Krjukov 2012: Hyö huastoit, a myö luaimmo INKERI N 2 (077). Krjukov 2014: Inkerin savakkojen sukunimistä INKERI N 1 (081). Päätoimittaja Aleksanteri Kirjanen. Varatoimittajat Antti Pyykkönen, Aleksei Krjukov. Suomenkielisten tekstien oikolukijat Timo Laakso, Lilja Bolshakova. Kuvat Vladimir Zernov, Herluf Bidstrup. Valokuvien muokkaus Mihail Braudse. Taitto Kustannustalo Inkeri oy. Puh./faksi +7 812 234 86 54. Postiosoite: Venäjä 198215, Pietari, 4a-22-303, Professora Popova. Painettu kirjapainossa Inkeri kustannustalo oy, Pietari, Karpovka 5, rak. 22, h.401. Painosmäärä 600. Газета зарегистрирована Северо-западным окружным территориальным управлением Министерства РФ по делам печати, телерадиовещания и средств массовых коммуникаций, свид. ПИ № 2-6048 от 9 июля 2002 года. Учредители: А. И. Кирьянен, В. И. Койванен, А. Ю. Пюккенен, А. А. Сыров. Главный редактор А. И. Кирьянен; заместители главного редактора А. Ю. Пюккенен, А. В. Крюков. Отпечатано ООО ”Издательский дом ”Инкери”. Телефон/факс: (812) 234-86-54. Web: www.inkeriprint.ru. Адрес: 197376, СПб, ул. Проф. Попова, 4а, корп. 22, офис 303. Тираж: 600 экз. Заказ № 87. Цена договорная. Подписано в печать 18.06.2014 г., по графику - в 10.30, фактически - в 15.30.
© Copyright 2024