Norsk Tidend 1-12
Nærblinde – Folk er så nærblinde. I Vannylven lèt dei vere å tipse oss om den elleve meter høge solsikka si. Dei er usikre på om ho eigentleg er så fin. Men det er ho jo, seier Linda Eide. Side 12–13 Foto: Kristin Helgeland Hauge Medlemsblad for Noregs Mållag • Nr. 1 – februar 2012 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Medlemsflaum FINLAND Ein fallitt: – Framlegget svekkjer norskfaget, og elevane kjem til å lære mindre. Det er i strid med Utdanningsdirektoratet sitt mandat og med offentleg vedteken språkpolitikk, seier Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag. 125 år Meir enn blad – Nøkkelen er læraren, seier forskar Hanna LehtiEklund som har undersøkt haldningane til svensk i den finske grunnskulen. Nesten halvparten av elevane var positive til faget. Side 12–13 Norsk Barneblad var lenge den viktigaste utgjevaren av nynorske barnebøker. Fram til 1988 gav dei ut rundt 245 bøker, dei fleste av desse på sitt eige forlag. Side 18–19 Foto: leena_2/stock.xchng Sidemål Medlemsflaum: Nye medlemer strøymer til Mållaget. – Mange ville gjerne syne sin reaksjon på saka, seier Oddny Miljeteig, som åleine har verva over 300 hundre medlemer. Side 6, 7, 8 og 9 NORDISK Mot veggen – Faget nordisk er kulturpolitisk viktig i Noreg. Det er det vel ikkje særleg kontroversielt å seia. Det har likevel ingen innverknad på budsjetta, seier Hans-Olav Enger, nordisk-professor ved Universitetet i Oslo. Side 16–17 Foto: Kjartan Helleve éin norskkarakter: Utdanningsdirektoratet vil ha ein samla norskkarakter, utan obligatorisk eksamen i sidemål. Fleirtalet av bokmålselevane vil mangle ein nynorskkarakter på vitnemålet. Reaksjonane lét ikkje vente på seg. Med utgangspunkt i denne språksituasjonen skal det legges til rette for at barn og unge får et bevisst forhold til språklig mangfold og lærer å lese og skrive både bokmål og nynorsk. Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Utgjeven av Noregs Mållag Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten Tilskrift: Postboks 474 Sentrum 0105 OSLO Læreplanen i norsk leiarteigen Redaktør: Kjartan Helleve [email protected], 23 00 29 32, faks 23 00 29 31 I redaksjonen: Hege Lothe, Tuva Østvedt Heimeside: www.nm.no Abonnement: 250 kroner per år Utforming: Språksmia AS [email protected] Det er nokre fagfolk som gjerne vil snakke med deg om norskfaget. Hysj. Prosentrekning I ordskiftet om nynorsken sin plass i skulen blir det låge talet på elevar med nynorsk som hovudmål nytta som argument for å kutte i sidemålsundervisninga. Det vil seie: Det er prosenten med elevar som blir nytta. «Prosenten har gått ned», seier meiningsmotstandarane våre, «og difor må nynorsken som sidemål vike plass». Men talet på nynorskelevar har gått opp. I 1972 var det om lag 68 000 elevar med nynorsk som hovudmål, i år er talet om lag 80 000. Nynorskbrukarane er altså ikkje ein utdøyande rase. Men det er verre å bruke denne typen tal. Då må ein argumentere med at ja, det blir fleire nynorskelevar, men bokmålselevane aukar meir! Det som skurrar mest, er at ein nyttar prosenttalet som argument for noko i det heile. Ja, det er nyttig for å sjå ei utvikling, som ja, bør uroe oss. Men det er jo ikkje slik at innhaldet i skulen eller det me verdset andre stader i samfunnet, blir avgjort etter ein slik tankegang. «Det er berre åtte prosent homofile i Noreg, difor treng ikkje skulen undervise om emnet», eller «Berre to prosent av alle ungar bur på gardar, difor treng me ikkje undervise om gardsdrift». Det nyttar jo ikkje. Eg vel å tru at det rett å stø opp om mangfaldet her til lands, uansett prosent. Kjartan Helleve, redaktør 2 Teikning: Kjartan Helleve. Fritt etter eit bilete av Stig Weston Kva norskfag vil du ha? EG VIL HA EIT NORSKFAG som gjer elevane i stand til å lese og skrive. Eg vil ha eit norskfag som gjer elevane nyfikne på tekst – bokstavar, ord, rim, bøker, språk. Eg vil ha eit norskfag som gjev elevar i Noreg eit felles grunnlag for samhandling. Eg vil ha eit norskfag som gjer at elevane verdset språk og språkkunnskap. Eg vil ha eit norskfag som gjev elevane eit grunnlag for å forstå norsk kultur og tradisjon, som gjer at dei kan bruke historia til å gjere framtida betre. Eg vil ha eit norskfag som formidlar respekt for både fleirtal og mindretal, respekt for både eige og andre sitt tale- og skriftspråk. Eit norskfag som gjer elevane til gagns menneske. Eit norskfag som er tufta på danning, eit norskfag som kjempar mot vankunne. Eit norskfag som alle elevane kan kjenne seg heime i. Eit norskfag som ikkje er ei last, men ei ferd i lyst. Eit norskfag for by og land, børs og katedral, minoritet og majoritet. Eit slikt norskfag har som mål å lære meir, ikkje mindre. Eit slikt norskfag lèt seg styre av elevane sine moglegheiter, ikkje av skulen sine svakheiter. Eit slikt norskfag har kunnskapsrike lærarar, og vert undervist på ein skule der språkmedvit og -kunnskap vert formidla av alle lærarar i alle fag. Eit slik norskfag er eit norskfag med både nynorsk og bokmål. ER EIT SLIKT NORSKFAG MOGLEG? Eller skal vi berre kapitulere? Gje opp? Skal vi be elevane om å «leve ned til» låge forventningar? Eit kapitulert norskfag vert utan meg. Eit kapitulert norskfag vil drepe lysta både Håvard B. Øvregård, leiar hjå lærarar og elevar. Utan utfordringar går det nedover, meir nedover, og endå meir nedover. Men er det mogleg? Eg får spørsmålet jamt og trutt. Er det mogleg? Er det mogleg å ha motiverte lærarar? Er det mogleg å gje elevane leselyst? Er det mogleg å halde på skriftleg kunnskap i båe dei to norske skriftspråka? Er det mogleg for bokmålsungar å lære sidemål? Hadde svaret vore nei, hadde eg funne meg noko anna å drive med. Hadde svaret vore nei, hadde eg ikkje blitt så sint på dei som mot betre vitande, og vonleg umedvite, spyttar på språket mitt når dei kjem med sidemålshetsen sin. DET ER MOGLEG Å LÆRE Å SKRIVE SIDEMÅL. Også for dei som har bokmål som hovudmål. Ein må berre gjere eit seriøst forsøk på å få det til. Verkemidla er der. Dei ligg rett framfor nasen på det blinde Utdanningsdirektoratet. Dei er prøvde i praksis på skular landet rundt. Tidleg start, sidemål i andre fag enn norsk, prosessbasert skriving, mengdelesing og mengdeskriving. Kvifor vert ikkje alle dei gode erfaringane nemnde når Utdanningsdirektoratet i staden kjem med si renneløkke rundt sidemålskarakteren? ELEVAR SOM BYRJAR TIDLEGARE med skriftleg sidemål, har betre haldning til nynorsk som sidemål. Elevane sjølv forstår at dei treng, og vil ha, meir skrivetrening. Dette står i ein rapport Utdanningsdirektoratet sjølv fekk laga i 2006, men har freista teie i hel etterpå. Elevar på rundt tretti skular har hatt lærebøker på nynorsk (sidemål) i andre fag enn norsk. Landet rundt, også i tjukkaste Oslo, har elevane opplevd større meistring og betre haldning til nynorsk sidemål etter dette. Kvifor tek ikkje direktorat og minister utgangspunkt i desse rapportane og peiker på alt ugjort som kan gjerast, i staden for berre å gje opp og amputere norskfaget? KVA NORSKFAG VIL VI HA? Det er dette som står på spel no. Dei komande månadene og åra avgjer om Noreg skal halde fram som eit språkrikt land. Om tjue år vil det som i dag er forskarkunnskap ha vorte allmennkunnskap: Fleirspråkskunnskap er eit gode vi ikkje har råd til å miste. Den norske fleirspråkssituasjonen er eit gode for alle, for kulturforståing og demokrati, for språklæringsevne og kognitiv utvikling, for mindretal og fleirtal. Dette er verdt ein kamp, og vi vert stadig fleire som ser nett dette. Når du les dette, har Noregs Mållag fått over 1000 fleire medlemer på nokre korte veker. Kvifor? Jau, fordi språk er verdt å kjempe for. Fordi både nynorsk og bokmål er umisteleg norsk. Fordi norskfaget er for viktig til å ignorere. Kva norskfag vil du ha? NorsK TideNd Nr. 1 – 2012 Foto: Samlaget Brit Bildøen 50 år Brit Bildøen er mellom våre fremste samtidsforfattarar. Ho feira i fjor tjue år som forfattar, og i januar fylde ho femti. Bak seg har ho ein mangesidig, kompleks og utforskande forfattarskap, og har mottatt fleire prisar. I høve 50-årsjubileet gir Samlaget ut den brageprisnominerte Tvillingfeber frå 1998 på nytt, og essaysamlinga Litterær salong kjem i pocket. folk intervjuet – Jammen på høg tid Foto: Dag Knudsen Nyheitsanker Morten Sandøy fekk før jol Kringkastingsprisen 2011 for godt språk og aktiv bruk av nynorsk i sendingane til TV 2. – Det var jammen på høg tid, men det er aldri for seint, sa Morten Sandøy då han tok imot prisen. I auga hadde han same glimtet som han er kjent for å vise gjennom tv-skjermen. – Morten Sandøy er ein av berebjelkane for den språklege profilen TV 2-nyheitene har. Det er på dette området TV 2 verkeleg har vore ein konkurrent til NRK, mykje takka vera prisvinnaren, sa styreleiar i Kringkastingsringen Martin Toft då han delte ut prisen, eit grafisk blad av kunstnaren Per Kleiva. Espedal takka nei til pris Forfattar Tomas Espedal takka nei til Riksmålsprisen fordi han ikkje ønskjer å stå på same lista som tidlegare prisvinnarar, og fordi han ikkje er samd i språkpolitikken til Riksmålsforbundet. – Då eg skulle skrive takketalen, forstod eg at eg ikkje klarte å seie takk. Dei første dagane etter at eg fekk meldinga om at eg skulle få prisen, sette eg meg inn i kva Riksmålsforbundet står for og las tidsskriftet deira, «Ordet». Det var ingenting der eg kunne identifisere meg med. Ingenting, sa Espedal til Bergens Tidende. Naturleg nynorsk Foto: Kjartan Helleve Morten Sandøy er frå Førde og har vore i TV 2 sidan starten i 1992. Han har vore anker i nyheitssendingane, utanriksreporter og programleiar i Lørdagsmagasinet. Då Kringkastingsringen i 1997 gjorde ei gransking av nynorskbruken i NRK Dagsrevyen og TV 2-nyheitene, kom TV 2 best ut. Det viste seg at årets prisvinnar skulle ha ein stor del av æra for statistikken, han stod for 96 av dei 109 nynorskinnslaga i granskingsperioden. I takketalen var Sandøy tydeleg på at nynorsk alltid vore eit naturleg val for han, både på arbeid og privat. – Men ungane mine seier at eg blir ekstra nynorsk når eg snakkar med kompisar heimefrå på telefon, fortel han smilande. Jens Kihl ferdig som prosjektleiar – Enkelt og klart Når Morten Sandøy presenterer nyheiter, vil han at alle skal forstå. – Språk skal vere enkelt, klart og tydeleg. Det er spesielt viktig i min bransje der vi skal formidle nyheiter. Då er språket ein viktig reiskap for å forme bodskapen. Når Sandøy er på jobb i Nyhetskanalen må han ofte omsette frå bokmål til nynorsk på direkten, og det kan by på utfordringar. – Då må eg gjerne snu om på ordstilling og setningsbygnad og alt dette skal skje på nokre sekund på direkten. Då kan det av og til snike seg inn ord som ikkje står i nynorskordlista, vedgår han. Samtidig er han veldig oppteken av å formidle forståelege nyheiter. – Kvifor må vi seie legemsbeskadigelse eller lekamskrenking med døden til følgje når vi kan seie at ein person er sikta for å ha påført personen så store skadar at han døydde? Eg likar heller ikkje å bruke vanskelege ord som til dømes kverrsette, men å bruke beslagla blir for bokmålsk. Då gjer eg det enkelt og seier heller at politiet henta opp fire ulovlege teiner. – Kastar ball Nyheitsredaktør i TV 2 Jan Ove Årsæther påpeikar at Morten Sandøy er eit språkleg førebilete i TV 2. – I TV 2 får journalistane fridom og ansvar til å forme sitt eige uttrykk. Morten har i største grad teke dette ansvaret. Han er også den eg veit om som smiler og ler mest medan han brukar nynorsk. Norsk Tidend nr. 1 – 2012 HEIDRA: Morten Sandøy er frå Førde og har vore i TV 2 sidan oppstarten i 1992. Før jul fekk han KringFoto: Andrea Øien Sæverud/NPK kastingsprisen 2011. Dersom Morten Sandøy under ei nyheitssending skulle kome til å bøye eit ord feil, kan han vere sikker på at det tikkar inn ein SMS frå Davy Wathne. – Davy er ein veldig kunnskapsrik mann, han har studert latin og er oppteken av språk. Dersom eg seier noko feil og Davy sit heime og følgjer med, så er han på hogget og sender melding. Sandøy har også fleire språkleg kloke kollegaer å kaste ball med. – Når eg står fast, så er det fint å kunne sitje og drodle med Odd Reidar Solem, som også er nynorskbrukar og nyheitsanker i TV 2. Men det er ikkje alle som er like språksterke, meiner Sandøy. – Av og til får eg tekster frå unge kollegaer der eg lurer på om dei eigentleg forstår kva dei sjølv har skrive. Sjølv har Sandøy ordlista klar. – Det er godt å ha Alf Hellevik si ordliste Morten Sandøy ◆ nyheitsanker i TV 2 ◆ frå Førde ◆ har vore med i TV 2 sidan starten i 1992 liggjande på pulten. Eg trur det er for få som brukar den, ordbøker er rett og slett undervurderte. Som ein av dei i Noreg som når ut til flest med både dialekten og språket sitt, har vinnaren av Kringkastingsprisen 2001 likevel aldri fått refs for nynorskbruken. – Eg kan ikkje hugse at eg har fått sinte epostar frå sjåarar som reagerer på korleis eg snakkar. Tvert imot var det ein austlending som skreiv til meg og sa at han var misunneleg fordi eg hadde så levande språk. Andrea Øien Sæverud NPK Jens Kihl sitt engasjement som prosjektleiar for Språkåret 2013 er over. Nynorsk kultursentrum hadde håpa han ville halde fram, men Kihl vel å fullføre sosiologistudia. – Eg har hatt eit halvt år permisjon frå studia for å skrive utviklingsprosjektet for Språkåret 2013. Eg lurte på om eg skulle halde fram med språkåret, men vil heller vere 26 når eg er ferdig utdanna enn 30, seier Jens Kihl til lnk.no. Marit Aakre Tennø tilsett i Mållaget Noregs Mållag prioriterer arbeidet med norskfaget og sidemålsordninga høgt fram mot stortingsvalet hausten 2013. Eit viktig grep er å opprette ei eiga stilling som norskfagskonsulent, og Marit Aakre Tennø no er tilsett i denne stillinga. – Eg tykkjer det er både kjekt og viktig å arbeide for nynorsken. Og det er ekstra kjekt å arbeide for ei brei folkeleg rørsle, og for ein organisasjon som er full av folk som står på for nynorsken, seier Marit Aakre Tennø. 3 Vil heller hjelpe fattige Latteren stilnar Mari Storfjord ved Fagerborg vidaregåande skole på Oslos vestkant er ikkje spesielt begeistra for nynorsk sidemål. – Vi blir tvinga til å lære eit språk som vi ikkje kjem til å bruke i praksis, seier Storfjord. Klassekamerat Frende Mathisen kan heller ikkje fordra nynorsk. Utan sidemål kjem dessutan latteren til å stilne i Norge. Det er ikkje muleg å vere verkeleg morosam på bokmål. Vittig, lakonisk, irionisk, ja, men verkeleg morosame er ikkje bokmålsfolket. Eg har enno ikkje lese ei setning av ein bokmålsforfattar, som både får – Eg tykkjer det er eit veldig uviktig fag fordi du brukar veldig mange timar av livet ditt som du kunne brukt til mykje anna. Vi kunne mellom anna hjelpt dei fattige. Det er mykje vi kunne brukt tre–fire timar i veka på. NRK Sogn og Fjordane intervjuar elevar på Fagerborg vgs, 24. januar 2012 målsaker Kan bli betre på formidling – Eg trur fleire lærarar kan ha glede av den kunnskapen me sit på og den erfaringa me kan vidareformidle, seier Torgeir Dimmen, leiar ved Nynorsksenteret i Volda. Nynorsksenteret i Volda har frå 1. januar i år hatt ny leiar. Senteret har i dag elleve tilsette og er eitt av åtte nasjonale senter som Kunnskapsdepartementet har oppretta for å styrkje opplæringa på ulike fagområde. Senteret er lokalisert ved Høgskulen i Volda og har som mandat å styrkje nynorskopplæringa frå barnehagen til og med vidaregåande opplæring. Senteret samlar inn og dokumenterer gode røynsler frå barnehagar og skuleverket. Gratis ressursar og støttemateriell vert utvikla, systematiserte og formidla på vevsida til senteret. Utvikle undervisninga Den nye leiaren er Torgeir Dimmen (54). Han kjem frå ei undervisningsstilling ved Avdeling for mediefag ved Høgskulen i Volda, har tidlegare undervist i nordisk og mediefag ved lærarutdanninga og vore informasjonsleiar ved Ivar Aasen-tunet. – Gratulerer med ny jobb! – Takk for det. – Kva trur du blir utfordringane? – Personleg vert det å kome inn i arbeidet og å lære seg fagoppgåvene. Fagleg vert det å utvikle nynorskundervisninga og gjennomføre prosjekt som gjer ho betre både for hovudmåls- og sidemålselevane. Ikkje minst er det viktig å gjere det utviklingsarbeidet me driv, kjent. – I lys av sidemålsdebatten den siste tida kan det sjå ut som alt det gode arbeidet de gjer, ikkje har nådd sentrale styresmakter. Kva tenkjer de? – Det er din konklusjon. Me skal leggje til rette for best mogeleg nynorskundervisning, det ligg ERFARING: Den nye leiaren for Nynorsksenteret i Volda, Torgeir Dimmen, har brei undervisningserfaring. Foto: Nynorsksenteret fast uansett. Nynorsksenteret ligg under direktoratet som står bak brevet, og eg kan ikkje påstå at dei ikkje veit kva me driv med. – Kva er Nynorsksenteret god på? Og kva kan senteret bli betre på? – Eg er no fersk i stolen, men eg trur me er gode på alternative måtar å drive nynorskundervisning på og på å utvikle kompetanse og hente erfaringar som fleire burde kjenne til. Eg trur me kan bli endå betre på å formidle denne kunnskapen, slik at han når ut til fleire. Eg trur mange lærarar ville ha glede av han. – Kva forhold skal senteret ha til styresmaktene? Er det råd å kome med politiske innspel? – Me har ei klar rolle som Utdanningsdirektoratet sitt organ for dette fagområdet. Her kan me spele ei rolle internt, men me kan ikkje gå ut i den offentlege debatten. Det er viktig å vite kvar ein høyrer heime i nynorsklandskapet. Vår rolle er å styrkje nynorskundervisninga i skulen. – Kva gler du deg mest til? – Å kunne få spele ei rolle i norskfaget. Eg gler meg til å kunne påverke og prege det som skal skje i norskfaget framover. Det vert kjekt å ha ein posisjon der ein har høve til å bidra med noko. MARIT AAKRE TENNØ [email protected] Torkildsen kan vinne Uprisen igjen Foto: Espen Gees 4 Terje Torkildsen, som tidlegare har vunne Uprisen for debutboka Marki Marco, er nok ein gong nominert til den prestisjefulle prisen som vert delt ut på Lillehammer i mai. Det er ungdommar frå heile landet som stemmer fram vinnaren. Torkildsen er nominert til prisen for boka Dystopia III. Dette er den tredje boka i spenningsserien om seks syttenåringar frå International School of Stavanger som er på studietur i London då byen blir ramma av den verste naturkatastrofen i manns minne. Nynorsk vaklar i Setesdal Arbeidarpartiet i Bykle i Setesdal vil gjere nynorskkommunen språknøytral. Med det et bokmålet seg inn i nynorskdalen i begge endar. Bakgrunnen for Ap-framlegget er at mange av dei tilsette i kommunen øvst i Setesdalen helst vil skrive bokmål og føler at dei ikkje meistrar den nynorske målforma. – Språknøytralitet gjer kvardagen deira lettare, og det ønsket synest eg er uproblematisk, seier Ap-representant Dag Hovden i Bykle til NRK. Han seier òg at kommunen slit med å få folk til nøkkelstillingar i kommunen på grunn av nynorskkravet. Bokmålsdreiing Språkprofessor Arne Torp ved Universitetet i Oslo seier at det no er ei dreiing mot bokmål over heile landet. Og han er redd for at eit språknøytraliteten kjem til å gjere Bykle meir og meir til ein bokmålskommune. – Eg oppfattar det slik at dette er første steget på vegen mot bokmål, slik det er i nedre delen av dette dalføret, seier Torp til NRK. Han synest ikkje det er så rart at dei kommunetilsette slit med nynorsken. Dei fleste her i landet opplever at dei kan bokmål betre enn nynorsk, meiner han. – Det er stort sett berre oss som er filologar i faget som er i stand til å skrive nokolunde korrekt nynorsk. Det er leitt, men sant, seier han. Nynorskbastion Så langt har nynorsken stått sterkt i nesten heile Setesdalen. Berre Evje og Hornnes heilt nedst i dalen har frå før gjort seg språknøytrale. Torp ser Valle kommune som sjølve kjernen i det tradisjonsrike nynorskområdet. Setesdalsnynorsken står og fell med Valle, trur han. – Når Valle fell, då fell nynorsken i Setesdal, seier Torp. Uaktuelt i Valle og Bygland Verken i Valle og Bygland vil dei høre snakk om å gjere om på nynorskstatusen. Bygland-ordførar Leiv Rygg trur Bykle er på feil spor om dei gir opp nynorsken. – Eg trur Bykle kommune bommar ganske grundig dersom dei trur at dei får det lettare på noko vis ved å gå over til nøytral målform. Nynorsken er ein del av eigenarten vår i Setesdal, seier Rygg. Framlegget om å gjere kommunen språknøytral skal opp i Bykle kommunestyre 23. februar. Framlegget gjeld administrasjonsspråket i kommunen og får ikkje noko å seie for skolemålet. (NPK) meg til å le, som har referansar til verdslitteraturen og samtidig fortel meg noko sant om livet. Det kan berre Ragnar Hovland. Eller Kjartan Fløgstad. Elisabeth Skarsbø Moen, debattredaktør i VG, 27. januar 2012 Fjell årets Fjell kommune er ein av 114 nynorskkommunar i Noreg. I november vart dei kåra til Årets nynorskkommune av Kommunalog regionaldepartementet. Det er ein kommune som merkar bokmålspresset frå Bergen. Mange flyttar frå Bergen og forventar at det skal vere bokmål også i Fjell. Og dette er ei klår utfordring som ein randsonekommune merkar. – Vi er medvitne om at nynorsk er ein viktig kulturberar, og no vil vi revidere målbruksplanen. Vår kommune er under eit nokså stort bokmålspress, seier Eli Årdal Berland, ordførar i Fjell kommune. – Eg trur dette er eit prov på at vi har arbeidd rett, og at det viktig å ta i eit ekstra tak for nynorsken. Det har vorte mykje bokmål, seier Eli Årdal Berland. Kommunen har fått tilbod om å vere med på nynorskkurs, og dette har dei takka ja til. Ikkje godt nok Det var statsråden sjølv, kommunalminister Liv Signe Navarsete, som delte ut Årets nynorskpris 2011. Ho meiner at det er viktig at også statsrådar er opptekne av språk. – Vi må vere opne på at det ikkje er godt nok når alle kommunane får brev frå staten på bokmål, seier Liv Signe Navarsete. Ho syner til at nettopp Fjell kommune har gått gjennom all korrespondanse frå staten og sett at svært mykje skriftleg materiell kjem på bokmål. – Og ein viktig del av dette er at kommunane må seie ifrå når dei ikkje får materiellet sitt på nynorsk, seier Liv Signe Navarsete. Tiltak – Eg har gledd meg til dette, og eg tykkjer det er både viktig og kjekt å dele ut ein slik pris, fortel Liv Signe Navarsete. – Å dele ut pris til Årets nynorskkommune er eit stimuleringstiltak for kommunane til å vere gode språkkommunar. Men kva andre tiltak trengst det for god språkbruk i kommunane? – Det er viktig å få økonomiske rammer som kan tilgodesjå språkblanda kommunar, slik at desse kommunane til dømes kan tilby både nynorsk- og bokmålsopplæring. Og her er det viktig at fylkesmennene skal tilby skjønsmidlar, seier Liv Signe Navarsete. HEGE LOTHE [email protected] Prosjektplanen for Språkå Prosjektplanen for Språkåret er klar. Etter tilråding frå styringsgruppa har Nynorsk kultursentrum teke på seg ansvaret for vidare planlegging, organisering og gjennomføring. – Eg gler meg til å feire språklege forskjellar og språkleg mangfald i landet vårt. I sin tur må dette auke den språklege toleransen, seier styreleiar Reidar Sandal i Nynorsk kultursentrum. Med Språkåret 2013 blir for første gong også bokmålet feira nasjonalt, saman med samiske språk, historiske minoritetsspråk og nye innvandrarspråk. Nynorsk kultursentrum tek på seg ansvaret med å leie det vidare arbeidet med Språkåret. Dette skal bli eit sjølvstendig tiltak, klart skilt frå den ordinære verksemda. Omfattande plan I byrjinga av februar fekk Kulturdepartementet ein 100 sider lang prosjektplan for SpråkGLER SEG: – Eg gler meg til å feire språklege forskjellar og språkleg mangfald i landet vårt, seier styreleiar Reidar Sandal i Nynorsk kulturFoto: Arbeidarpartiet sentrum. NORSK TIDEND NR. 1 – 2012 Nasjonaleiendom Forlagsbransjens Sopranos Bokmål bærer med seg den sivilisasjon blant andre Danmark brakte oss, nynorsk er langt mer vår egen nasjonaleiendom. Språk er med på å skape mennesket og kulturen, slik mennesket og kulturen skaper språket. I både bokmål og nynorsk bor det et viktig stykke Norge. Leiarteig i VG, 25. januar 2012 Feige? Nei, vi vil ikke legge oss ut med Frode Grytten, Kjartan Fløgstad, Are Kalvø, Ragnar Hovland, Agnes Ravatn eller forlagsbransjens Sopranos, Det Norske Samlaget. Realitetsorientering etterlyses. Mens vi setter vår lit til at folkestyret overlever denne språkstriden også. Tom Stalsberg, Dagbladet, 25. januar 2012 Dårlegare i hovudmål? Heilt feil – Du blir ikke dårligere i norsk av å lære både hovedmål og sidemål. Sannsynligvis blir du bare bedre. Hvis Halvorsen kan belegge at sidemål gjør en dårligere i hovedmål, så vil jeg gjerne se på det. Men det å si at en vil tone ned sidemålet, høres ut som en veldig lettvint ting å gå ut med, og dermed ikke mindre skuffende. Agnes Ravatn, Dagsavisen, 24. januar 2012 nynorskkommune – Motstanden mot framlegga er relativt stor internt. I alle fall vert dei opplevde som heilt feil for oss som har ståstad på Vestlandet. Steinar Nørstebø, leiar i Hordaland SV, Nationen, 26. januar 2012 Høgre prøver seg igjen Skulebyråd Torger Ødegård frå Høgre vil gjerne ha valfritt sidemål i Oslo-skulen. Dette framlegget har han og Høgre stadig fremja i Oslo siste tiåra. I januar kom saka opp i Kultur- og utdanningskomiteen. Framlegget frå Høgrebyråden fekk berre fire røyster. Både Arbeiderpartiet, SV, Venstre og Raudt hadde eigne framlegg. Ingen av dei andre framlegga fekk fleirtal i komiteen. Dermed vert saka sendt til bystyret utan innstilling frå komiteen. Det er venta at saka kjem opp til endeleg avgjerd på bystyremøtet i mars. Opprettheld aggresjon STOLT VINNAR: Ordførar i Fjell kommune Eli Årdal Berland tok imot prisen for årets nynorskkommune. Liv Signe Navarsete delte ut. Foto: NPK 19 millionar kroner 2013 er også jubileumsår for Det Norske Teatret. Språkåret opnar i Kristiansand 2. januar 2013, på NORSK TIDEND NR. 1 – 2012 dagen 100 år etter Det Norske Teatret si aller første framsyning nettopp i den byen. Etter mange arrangement og ein stor verdskonferanse om språk i Tromsø seint på hausten avsluttar Språkåret i Ivar Aasen-tunet. Der tek Grunnlovsjubileet 2014 over. Budsjettet for Språkåret er på 19 millionar kroner. Av dette går 2,1 millionar kroner til planlegging i 2011 og 2012. Det meste av midlane skal brukast til basisarrangement og prioriterte tiltak, og til ei støtteordning for lokale arrangørar. – Budsjettet er nøkternt. Heile Språkåret kostar berre halvparten av avslutningsarrangementet i Ibsen-året, seier direktør Ottar Grepstad i Nynorsk kultursentrum. Etter tilråding frå styringsgruppa har Nynorsk kultursentrum teke på seg ansvaret for vidare planlegging, organisering og gjennomføring. Språkåret skal vere eit sjølvstendig tiltak og skiljast klart frå resten av verksemda i Nynorsk kultursentrum. – Svært mange har alt no lyst til å vere med på Språkåret, og den entusiasmen skal vi ta godt vare på, seier Grepstad. Ser framover Toleransen for nynorsk har auka i seinare tiår, men på fleire område har bruken av nynorsk minka, heiter det i prosjektplanen. No skal Språkåret vere med og auke den språklege sjølvtilliten hos nynorskbrukarane og skape større aksept for den språkdelte norske kulturen. Prosjektplanen dokumenterer at om lag 200 språk har vore brukte i Noreg det siste tiåret. Kampanje – Vi kan ikkje forstå dette på nokon annan måte enn at byråden driv ein politisk kampanje mot nynorsk. Han er ikkje kunnskapsbasert, og den eine rapporten Ødegård viser til, er omstridt i forskingsmiljøa, seier Håvard Øvregård, leiar i Noregs Mållag. Øvregård er oppteken av at forsøket som vart gjennomført midt på 2000-talet, ikkje gav resultat som det politiske fleirtalet var nøgd med. – Dermed vart det vedteke i 2008 at Oslo kommune skulle styrkje nynorsk som sidemålsundervisning. Gjennom denne saka dokumenterer skulebyråden at han ikkje har gjort noko med dette, seier Håvard B. Øvregård. året 2013 er klar året frå Nynorsk kultursentrum. Prosjektplanen byggjer på ei samrøystes tilråding frå ei breitt samansett styringsgruppe under leiing av Grete Riise. Prosjektleiar Jens Kihl var sekretær for gruppa. Planen er forma på grunnlag av kontakt med om lag 70 aktuelle aktørar. Lista over tiltak inneheld både demokratiske vorspiel i bibliotek landet rundt, mobilapplikasjonar for språkhjelp, språket i norsk rock, folkemarsj i fotspora til Ivar Aasen, språkstafett landet rundt og vandreutstilling om språkmangfaldet i Noreg. – Ønsket mitt er at vi skal ha mykje moro, heite diskusjonar og store opplevingar, seier Grete Riise. – Den gjeldande politikken bidreg til å svekkje ein viktig del av norsk kulturarv, nynorsken, ved å oppretthalde ein aggresjon mot målforma, seier Torger Ødegård, skolebyråd for Høgre til Aftenposten Aften. Og han tek opp att tidlegare argument. – Elevane bør konsentrere seg om å dyktiggjere seg i hovudmålet sitt. Elevane skal sjølvsagt få opplæring i det litteratur- og kulturhistoriske aspektet ved nynorsken, men bør ikkje drillast i rettskriving i ei målform dei ikkje kjem til å bruke, seier Ødegård. – Det blir aldri for lite nynorsk i Språkåret. Vi kjem i tida framover til å rette merksemda mot å involvere endå fleire miljø utanfor dei nynorske, seier Grepstad. Pressemelding Nynorsk Kultursentrum HEGE LOTHE [email protected] 5 Sidemålssaka – bakgrunn og oppsummering 2008 Kulturdepartementet kjem med St.meld. nr. 35 Mål og meining. Frå Kulturdepartementet kjem St.meld. nr. 12 Språk bygger broer. Dei var samkøyrde og slo fast at «sidemålsundervisninga må utviklast og utbetrast, ikkje reduserast» (Mål og meining). 2009 Partiprogramma til regjeringspartia SP, SV og AP stadfestar det same, at dei vil styrkje sidemålsundervisninga. I Soria Moria II-erklæringa heiter det at «fleire språk og to norske skriftkulturar gjev eigne høve til kulturell vekst» og at «regjeringa vil sikre utviklinga av norsk språk, bokmål og nynorsk (og) fremje tiltak som gjer det lettare å bruke nynorsk». 2010 Utdanningsdirektoratet skipar denne våren Forum for norskfaget. «Kunnskapsdepartementet har bede Utdanningsdirektoratet om å vurdera og gi råd om på kva måte heilskapen i norskfaget best kan ivaretakast», skriv direktoratet på heimesida si. «Forumet skal vera eit organ for kunnskaps- og erfaringsutveksling i det kontinuerlige arbeidet med gjennomføringa av læreplanane i norsk i grunnopplæringa. Det skal rapportera til direktoratet om utfordringar i faget, gi råd og foreslå tiltak.» Forum for norskfaget er 19 «engasjerte og kompetente praktikarar». 6. desember sender Kunnskapsdepartementet oppdragsbrev nr. 42-10 Utarbeiding av rammeverk for grunnleggende ferdigheter og revidering av læreplaner i norsk, samfunnsfag, naturfag, matematikk og engelsk til Utdanningsdirektoratet om revidering av læreplanen i norsk. Departementet skriv: «Direktoratet bes vurdere læreplanen i norsk inkl. vudering i faget (standpunkt og eksamen) knyttet til hovedmål og sidemål. Forslag til endringer på dette området må varsles og drøftes med departementet på et så tidlig tidspunkt som mulig.» 2011 29. april kjem Meld. St. 22 Motivasjon – Mestring – Muligheter. Ungdomsskolen frå Kunnskapsdepartementet. Der heiter det m.a.: «I mange deler av landet synes det å være utbredte negative holdninger til nynorsk som sidemål, og det kan synes som om opplæringen ikke har lykkes med å redusere de negative holdningene til nynorsk. Mange elever har problemer med å forstå nytteverdien av å mestre nynorsk skriftlig. En del av forklaringen kan være at formålet med opplæringen i sidemål ikke er klart definert, og at det i hovedsak synes å være det språkpolitiske perspektivet som har definert formålet med sidemålsopplæringen.» I september blir læreplangruppa som skal hjelpe Utdanningsdirektoratet i utforminga av den nye læreplanen i norsk klar. Tre av medlemene sit også i Forum for norskfaget. 27. oktober kjem det ein delrapport frå Forum i norskfaget. Rapporten er oppsummeringa av dei drøftingane som gruppa har hatt, og mellom tilrådingane er «Tidlegare start og tydelegare vektlegging av 6 kompetanse i sidemål kan styrka nynorsk som sidemål i grunnskolen.» For den vidaregåande skulen vil forumet ha «Éin samanslått karakter (skriftleg hovudmål, skriftleg sidemål, munnleg) som undervegsvurdering kombinert med obligatorisk avsluttande eksamen i skriftleg sidemål. Forumet etterlyser ei vurdering om det i så fall må innførast eigen standpunktkarakter etter Vg2 på studieførebuande, sidan delar av norskopplæringa blir avslutta her.» 2012 19. januar sender Utdanningsdirektoratet brevet Styrking av skriftleg hovudmål, avgrensing av skriftleg sidemål og endring av vurderingsordningane i norskfaget i samband med revisjonen av læreplanen i norsk til Kunnskapsdepartementet. Direktoratet kjem med fylgjande tilråding: «Utdanningsdirektoratet tilrår at kompetansen i skriftleg hovudmål og sidemål blir vurdert samla i ein felles skriftleg standpunktkarakter, både på ungdomstrinnet og på studieførebyggande utdanningsprogram.» Og vidare: «På studieførebyggande utdanningsprogram tilrår direktoratet at det blir obligatorisk eksamen på Vg3 i skriftleg hovudmål som i dag, trekkfageksamen i norsk munnleg som i dag, og trekkfageksamen i skriftleg sidemål som i dag. Sjølve eksamen i norsk sidemål må då få ei anna innretning enn eksamen i hovudmål, til dømes ved at det blir gitt kortare tekstoppgåver.» 24. januar seier Kunnskapsminister Kristin Halvorsen at «– Forslagene må vurderes nøye, og jeg vil være opptatt av god dialog med aktører og interesseorganisasjoner underveis i prosessen.» 30. januar publiserer Utdanningsdirektoratet, ved direktør Dag Thomas Gisholt og seniorrådgivar Tone Vindegg, teksten Norskfaget og sidemålet – tid for endring på heimesidene sine. Der heiter det m.a.: «Når læreplanen no skal bli klarare, må vi velje ein retning. Vi kan satse tyngre på sidemålet og starte opplæringa tidlegare. Men dersom vi meiner at norske ungdommar generelt treng å styrke skrivekompetansen sin, er det viktigare å styrke hovudmålet.» Og vidare: «Utdanningsdirektoratet foreslår at måla for skrivekompetanse blir ulike for sidemål og hovudmål. På yrkesfag skal elevane berre skrive hovudmål, som i dag. Vi foreslår også å redusere talet på karakterar i faget, slik at det blir éin felles karakter for norsk skriftleg. Den samla skrivekompetansen til eleven vil då ligge til grunn for karakteren. Det opnar for at læraren kan organisere skriveopplæringa på ulike måtar og ikkje må arbeide parallelt med sidemål og hovudmål heile tida. Vil det føre til ei nedprioritering av nynorsk som skriftleg sidemål? Ja, det kan hende. Skriftleg sidemål er eitt av mange viktige emne i faget, og vi meiner at opplæringa og vurderinga i norsk skriftleg skal vektlegge heilskapen i skrivekompetansen til eleven.» Viktige datoar: 15. februar2012: Forum for norskfaget skal leggje fram sin sluttrapport. 1. oktober 2012: Høyringsutkast til ny læreplan i norsk ligg føre. 15. februar 2013: Framlegg til læreplan ligg føre. – Ein fallitt! – Framlegget frå Utdanningsdirektoratet er ein fallitt frå den statlege instansen som skal ivareta norsk skulepolitikk, seier Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag. Utdanningsdirektoratet er i ferd med å revidere læreplanen i norsk, og oppdraget kom frå Kunnskapsdepartementet. I oppdragsbrevet bad departementet om at direktoratet såg nærare på vurderingsformer, særleg med tanke på sidemål og hovudmål. Om direktoratet hadde tenkt å endre noko på dette feltet, måtte dei gje melding til departementet så snart som råd. Nett ei slik melding kom frå direktoratet 19. januar i år. I eit omfattande brev går dei gjennom ulike problemstillingar, før dei endar opp med ei liste med vurderingar og tilrådingar. Det som i ettertid har skapt mest strid, er framlegget å ha ein samanslått norskkarakter, utan obligatorisk eksamen i sidemål. I praksis vil det seie at om lag to tredjedelar av elevane kan gå ut av skulen utan å få ein eigen karakter i sidemål. Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag, seier at dette vil føre til ei nedprioritering av nynorsk. – I staden for å kome med framlegg om korleis ein kan få sidemålsundervisninga til å fungere, styrkje norskfaget og lære meir, så kjem ein med framlegg om korleis ein skal redusere sidemålsundervisninga, svekkje norskfaget og lære mindre. Det meiner eg er i strid med Utdanningsdirektoratet sitt mandat og med den offentleg vedtekne språkpolitikken. Det er ein fallitt av den instansen som har ansvar for å fylgje opp skulepolitikk, seier Øvregård. Stiller spørsmål Utdanningsdirektoratet sette sjølv ned eit Forum for norskfaget våren 2010. Etter planen skal det vere ferdig med arbeidet i midten av februar, men allereie i oktober i fjor la dei fram ein delrapport på bakgrunn av drøftingane i gruppa. Forumet kan også sjå for seg ein samla norskkarakter, men vil då ha ein obligatorisk avsluttande eksamen i sidemålet. Dette rådet har direktoratet valt å sjå vekk ifrå. – Eg har problem med å skjøne kva Utdanningsdirektoratet ynskjer. Eg vil ikkje tru at dei ynskjer noko negativt for nynorsk. Men framlegget er skadeleg for nynorsken, og dei burde vite betre. Forum for norskfaget har vore seriøse og har kome med framlegg til korleis norskfaget kan bli betre. Framlegget om ein samla norskkarakter er noko mållaget kan vere med å sjå på, så lenge ein skal ha ein avsluttande eksa- men. Vidare kjem forumet med framlegg til kva som kan kuttast ut av norskfaget. Dei seier t.d. at samansette tekstar ikkje treng å vere eit hovudemne. – Mi oppfatning er at forumet har svart på oppdraget dei fekk og gjort det på ein god måte. Utdanningsdirektoratet har derimot valt å ignorere sitt eige rådgjevande organ. Dei har dessutan valt å ikkje høyre på sitt eige Nasjonale senter for nynorsk i opplæringa. – Dette gjer meg ikkje berre sint, det gjer meg trist. Eit direktorat som har fått eit råd frå eit oppnemnt forum med nitten fagpersonar, og som vel å føreslå noko heilt anna utan å grunngje det, det er ikkje fagleg forsvarleg. Etterlyser positive tiltak Direktoratet hevdar at skulen ikkje kan ha ansvaret for nynorsken sin posisjon i Noreg, og ynskjer at arbeidslivet skal ta eit større ansvar for det dei kallar ein «spisskompetanse». Det vil ikkje leiaren i Mållaget vere med på. – Dette er skulen sitt ansvar, og det er ikkje vanskeleg, om ein berre greier å sjå på det som noko anna enn eit problem. I 2006 kom Utdanningsdirekto- Utdanningsdirektoratet ønskjer – Me vil gjerne ha maksimal friksjon i arbeidet med læreplanane, seier Erik Bolstad Pettersen, divisjonsdirektør i Utdanningsdirektoratet. Som divisjonsdirektør i Divisjon for innhald og utvikling er det friksjon han har fått. Det har vore ein overveldande respons på framlegget om å kutte ut ein eigen karakter i skriftleg sidemål. Bolstad Pettersen fortel at bakgrunnen for framlegget var å gjere læreplanane tydelegare og å stramme dei inn. – Me har evalueringar og erfaringar frå reformlæreplanane, og dette er ein større revisjon av læreplanane i dei gjennomgåande faga, dei fem faga ein har gjennom heile skuleløpet. Me får tydelege signal frå lærarane om at norsk har blitt eit overlessa fag. Kompetansemåla Høyring: – I den grad me har utelate noko som burde ha fått større plass, så vil det kome til uttrykk i høyringsrunden, seier Erik Bolstad Pettersen, divisjonsdirektør i Utdanningsdirektoratet. Foto: Jannecke Sanne for norskfaget på tiande trinn er ambisiøse. Det handlar både om breidd og om krav til lik skriftleg kompetanse i hovudog sidemål. Kompetansemåla i sidemålsundervisninga er eitt av fleire spørsmål som skal avklarast for å gjere det lettare for læreplangruppene. – Kva er tilrådingane baserte på? – Me skriv i tilrådinga til departementet at det finst lite forsking som går direkte på problemet og som peikar på nokre operative løysingar. Men den faglege forankringa er mellom anna Forum for norskfaget, ein rapport som samanliknar kompetansemåla og ambisjonsnivået på tiande trinn, og ein del frå evalueringa av Kunnskapsløftet i forhold til om dei grunnleggjande ferdigheitene er ivaretekne. – Me vil gjerne ha maksimal friksjon i arbeidet med læreplanane. Gruppene leverer fleire utkast undervegs, og desse utkasta skal publiserast. Målet er å få til eit ordskifte, få fram alternative vurderingar og få motNorsk Tidend nr. 1 – 2012 mange nyinnmeldingane i mållaget fortel oss noko viktig. På den eine sida kan ein sjå på det som ein reaksjon på nedjusteringa av nynorsken sin posisjon i skulen. På den andre sida seier det at det er mange som trur det er mogleg å lære seg både nynorsk og bokmål. Ei undersøking i VG synte at nesten halvparten av dei spurde meinte at det var viktig med ein eigen sidemålskarakter. Så mange medlemer har ikkje mållaget, seier Øvregård. – Ikkje enno! Kjartan Helleve ratet sjølv med ein rapport som synte at dei elevane som byrja med nynorsk som sidemål i 8. klasse, fekk eit betre syn på faget. Då skulle direktoratet sytt for at så mange som råd byrja med sidemålsopplæring i 8. klasse. Det gjorde dei ikkje. Utdanningsdirektoratet har sett i gang forsøk med tidleg start i framandspråk ved 80 skular. Dei skulle ha gjort det same med sidemål. Det har dei ikkje gjort. – Utdanningsdirektoratet fortel heller ingenting til omverda eller departementet om moglege alternativ. Vi veit korleis vi skal få sidemålsopplæringa til å fungere: Lærarane må bli sterkare fagleg, dei må byrje tidlegare, elevane må lese meir, dei må skrive meir og dei må lære om språk og kultur: Dette er mogleg. Berre sjå på korleis ein har greidd å styrkje matematikk og realfag i skulen dei siste åra, seier Øvregård. [email protected] Gler seg over støtta Øvregård er på den andre sida oppglødd over reaksjonane som har kome på framlegget. – Det er sjølvsagt svært gledeleg! Støtta har kome frå mange og i grunnen uventa hald, og håpet er at direktoratet og departementet skjønar alvoret i denne saka. Grasrotopprøret i SV og dei Lære mindre: – I staden for å kome med framlegg om korleis ein kan lære meir, så kjem ein med framlegg om korleis ein skal lære mindre, seier Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag. Foto: Kjartan Helleve friksjon førestillingane mot det som ligg føre. Me har etablert responsgrupper med m.a. Lesesenteret, Skrivesenteret og Nynorsksenteret, i tillegg til andre norskdidaktikarar. Me har foreslått ein konferanse til våren, i tillegg til den ordinære høyringsprosessen. Erfaringsmessig kjem det mange gode og velkvalifiserte innspel til læreplanprosessane. Eg er ikkje ikkje uroa for at ein ikkje skal få god nok fagleg vurdering. Eigne vurderingar til slutt – Forumet landa på ein annan konklusjon enn kva direktoratet gjorde. – Me legg alltid på våre eigne vurderingar til slutt. Sjølv om me opprettar slike fagråd, så sel me ikkje ut konklusjonane og tilrådingane til andre. Me har lagt våre eigne vurderingar på toppen av dei reint faglege tilrådingane me har fått frå fagmiljøa, og det gjer me alltid. – Dei faglege tilrådingane frå Forum for norskfaget vart sette til Norsk Tidend nr. 1 – 2012 sides. Kvifor vil ikkje dei faglege tilrådingane i det vidare arbeidet bli sette til sides på same måten? – Det er ikkje direktoratet som fastset desse læreplanane. Me køyrer prosessane innanfor rammer frå Kunnskapsdepartementet, og det er dei som fastset læreplanane. Vår jobb er å sørgje for at faglege innspel kjem inn i prosessen. Det er ingen fare for at dette skal bli ein lukka prosess, og det er all grunn til å tru at fagleg relevante synspunkt vil kome fram og bli høyrde og handsama på adekvat vis. Til slutt er det likevel departementet som avgjer innhaldet. Nynorsksenteret – Læreplanutvalet har tre medlemer som også sit i Forum for norskfaget. Trur du dei opplever det som problematisk at direktoratet no har sendt frå seg ei anna tilråding enn det Forumet landa på? – Dei er henta inn fordi dei er framifrå fagfolk på dette feltet. Då Forumet byrja arbeidet sitt, var alt ope. No har me sendt ei tilråding til departementet, som dei no skal svare på. Då blir truleg rammene meir definerte. Eg trur ikkje det vil bli noko problem å arbeide innanfor dei rammene. – Det direktoratet har sagt om denne saka, signaliserer likevel ganske tydeleg kva innfallsvinkel ein arbeider utifrå, til dømes når ein vektlegg forsøka med valfri sidemålsundervising, utan å balansere dette med til dømes erfaringar frå forsøk med tidleg sidemålsstart. Kvifor har ein ikkje lagt meir vekt på det arbeidet Nynorsksenteret har gjort? – Nynorsksenteret er ei verksemd som er under fagleg styring frå direktoratet. Det betyr at me har nokså omfattande kontakt med dei, og dei har eit klart mandat både til å skaffe oversyn over forskingsarbeid innan sitt fagområde og til å bringe det vidare. Eit naudsynt utval – Men setningane «Vi kan satse tyngre på sidemålet og starte opplæringa tidlegare. Men dersom vi meiner at norske ungdommar generelt treng å styrke skrivekompetansen sin, er det viktigare å styrke hovudmålet» torpederer vel innfallsvinkelen deira? – Det er ein modell og eit alternativ som er synt fram i det me har sendt til departementet. – Veldig synleg er det vel ikkje? – Det er naudsynt at det er eit utval av erfaringar og synspunkt som kjem til uttrykk i slike skriv. I den grad me har utelate noko som burde ha fått større plass, vil det kome til uttrykk i høyringsrunden. Det er eit sikkerheitsnett der sentrale aktørar med vesentlege kompetanse kan kome på bana. I den prosessen me legg opp til no, er det lagt til rette for å kome med innspel på dei premissane me har lagt til grunn. – Kva ansvar har skuleverket for språkpolitikken i Noreg? – Danningsdelen ligg som ein sentral del av samfunnsmandatet til skulen. Føremål og innhald i norskfaget er også oppe til vurdering i det me tek opp i brevet til departementet, som eit svar på det departementet har spurt etter. Kva skal føremålet med faget vere? Dette er jo ei utfording for skulen generelt. Det er mange som vil inn i skulen, og mange har gode grunngjevingar. Då må ein balansere skulen sitt samfunnsmandat og skulen sitt rasjonale. Dette må ein læreplan uttrykkje, det er den som definerer innhaldet i skulen. – Vår tilråding er gjort under føresetnad av at det er eit ynske å styrkje dei grunnleggjande ferdigheitene. Det ligg som eit premiss at læreplanane skal bli tydelegare. Me har kome med vår beste faglege vurdering. Kjartan Helleve [email protected] 7 Aldri kjærlighet Språket er personlegdomen min, identiteten min, det skinet eg ser verda gjennom. Står noko verkeleg på spel, kan eg aldri skrive «spill». Leiken er aldri lek, kjærleik aldri kjærlighet og saknet alltid mykje sterkare enn savn. Hilde Sandvik, debattredaktør i BT, 28. januar 2012 Klokkeklar – Jeg har fått en klokkeklar tilbakemelding fra både lærere og elever om at norskfaget er blitt altfor omfattende og arbeidskrevende. Vi kan ikke fortsette slik det er i dag. Kristin Halvorsen, kunnskapsminister, Dagsavisen 24. januar 2012 – Jeg vil ha en tydeligere og mindre omfattende læreplan. I dag er kompetansemålene i hovedmål og sidemål likestilt, elevene skal være like gode i begge deler. Det er urealistisk. Vi kan ikke fortsette i samme spor. Kristin Halvorsen, kunnskapsminister, Dagsavisen 24. januar 2012 Nynorskens feil? – Er du dårlig i nynorsk, er det nynorskens feil. Er du dårlig i fransk, er du en latsabb. Men nå må vi slutte med å gjøre det vanskeligere enn det er. Du blir ikke bedre i språk av å lære mindre språk. Audhild Gregoriusdotter Rotevatn, Dagsavisen, 24. januar 2012 Kva med lærarane? – Vi er bekymra for at lærarane sin norskkunnskap er for dårleg, særleg i nynorsk. I dag behøver ikkje lærarar på 5. til 10. trinn norsk dersom dei ikkje skal undervise i faget. Vi meiner alle burde ha det. Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag, ABC Nyheter, 23. januar 2012 Forundra over brevet frå direktoratet Fagpersonar stiller seg undrande til brevet frå Utdanningsdirektoratet. – Brevet er språkpolitisk handling forkledd som ei overflatisk og enkel fornying av norskfaget, seier Kjell Lars Berge. 65 000 i hyllene • 50 000 på nettet www.nynorskantikvariat.no Nynorsk Antikvariat AS Hulgata 11 4900 Tvedestrand Telefon 37 16 66 66 • faks: 37 16 30 00 E-post: [email protected] Antikvarbokhandlar: Arne-Ivar Kjerland E-post: [email protected] Mobil: 928 29 098 Nynorskpris for journalistar 2012 Kven fortener Kulturdepartementet sin nynorskpris for journalistar i år? Prisen er på 50.000 kroner og eit norsk kunstverk. 1. mars er fristen for å kome med framlegg til prisvinnar. Alle framlegga må grunngjevast skriftleg. Nynorskprisen skal fremje bruk av nynorsk i media, og årleg ære ein dyktig journalist som er eit føredøme for andre. Prisen går til ein journalist som har utmerka seg med bruk av levande og god nynorsk i media, og som gjennom arbeidet sitt har gjeve nynorsken status og innpass på nye område. Prisen vert delt ut under Dei nynorske festspela i Ørsta 29. juni 2012. Merk forslaga “Nynorskprisen 2012”, og send dei til : [email protected] eller NRK Nynorsk mediesenter, postboks 100, 6801 Førde. 8 gasta.no Du finn meir om nynorskprisen for journalistar på nettsida www.nynorskmediesenter.no, og spørsmål kan du stille til sekretæren for juryen, Magni Øvrebotten, på mobil 970 55 201. – Eg er svært forundra over innhaldet i dette brevet, seier Benthe Kolberg Jansson ved Høgskolen i Østfold. – Direktoratet har blant anna ei kreativ tolking av avsnittet i læreplanen i norsk der det språklege mangfaldet i Noreg blir skildra. Det burde vere nærmast umogleg å tolke dette som noko anna enn ei skildring av mangfald i positiv forstand. Avsnittet blir avslutta slik: «Med utgangspunkt i denne språksituasjonen skal det legges til rette for at barn og unge får et bevisst forhold til språklig mangfold og lærer å lese og skrive både bokmål og nynorsk.» Direktoratet skriv: «Vi tolkar det slik at alle elevar skal ha noko kjennskap til begge målformene, eit visst grunnlag eller det vi kan kalle ein grunnkompetanse.» Eg er forbløffa over at eit direktorat som har laga forsøkslæreplanar for tidleg start med framandspråk – der språk blir sett på som ein ressurs – kan skrive noko slikt. Men slik legg dei premissane for forslag om å senke ambisjonsnivået når det gjeld kompetanse i norsk språk. – Om desse tilrådingane kjem med i den endelege læreplanen i norsk, kva vil det ha å seie for nynorsken sin posisjon i skulen? – Viss desse forslaga skulle få gjennomslag, vil det bety ei klar svekking av nynorsken sin posisjon i skulen, og dermed i samfunnet elles. – Direktoratet vil overlate til arbeidsgivarane å gi nødvendig opplæring i nynorsk. Slik ser dei bort frå danningspotensialet i å lære både nynorsk og bokmål, og dei ser bort frå skulen som den heilt sentrale institusjonen for å oppretthalde den norske språksituasjonen med to jamstilte norske skriftspråk. – Kanskje er noko av det mest oppsiktsvekkjande i brevet at kompetansen i sidemål skal liggje under det nynorskelevane faktisk oppnår i dag. Direktoratet skriv om elevar med nynorsk som hovudmål: «Dei fleste meistrar skriftleg bokmål like godt som nynorsk, og kan veksle mellom målformene.» Det skal dei altså ikkje få vise med nyordninga. Dei er for flinke. Eg kan tenkje meg at konsekvensen vil vere at endå fleire vel bokmål som hovudmål. – Korleis kan sidemålsundervisninga gjerast betre? – Eg meiner at ein må sjå utviklinga av kompetanse i begge målformer i samanheng med utvikling av generell skrivekompetanse. I brevet blir «generell skrivekompetanse» kopla berre til hovudmålet, men det er opplagt at elevane utviklar skrivekompetansen sin, same kva målform dei skriv. Direktoratet og departementet bør også lytte til fagfolk som har arbeidd og arbeider med skriveopplæring. Og, ikkje minst, dei bør bruke dei nasjonale faginstansane sine, først og fremst Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa. Dette senteret kan vise til mange gode skuleprosjekt som kan vise veg, seier Kolberg Jansson. Merkeleg brev Også Kjell Lars Berge ved Universitetet i Oslo reagerer på innhaldet i brevet. – Eg ser det som eit svært merkeleg brev. Brevet er faktisk ei skiljesetjande og konsekvensrik språkpolitisk handling forkledd som ei overflatisk og enkel fornying av norskfaget. Om dette går gjennom, blir det inga sidemålsopplæring i landet meir. Landet blir heilt språkdelt, med eit nynorskland og eit bokmålsland. Nynorsken sin posisjon i skulen er svak allereie. For bokmålselevar vil nynorsken med dette framlegget berre eksistere i eit lite utval tekstar i norskfaget, elles ikkje. – Kva er ditt inntrykk av prosessen så langt? – Brevet tyder på ei svært uklår forståing av utfordringane med å styrkje norsk skule og kunnskapane og dugleikane til elevane. Viss meininga er å styrkje skrivedugleiken til alle elevar, er det oppsiktsvekkjande at framlegget heilt ser bort frå arbeidet med å utvikle skriving som grunnleggjande dugleik i norsk skule. Det kjem nasjonale skriveprøver frå hausten 2012, og det blir utvikla ei heilt ny, kvalitetssikra skriveopplæring, båe tiltak baserte på tilgjengelege og forståelege kompetansemål i blant anna rettskriving. Framlegget er heilt lausrive frå dette arbeidet. Det er ikkje omtalt i det heile, seier Berge. Alvorleg åtak Oddmund Løkensgard Hoel ved Høgskulen i Sogn og Fjordane meiner brevet er eit alvorleg åtak på sidemålsordninga i skulen. – Det er ei einsidig fokusering på problema med å lære bokmålselevar nynorsk, og det underkommuniserer alt det gode utviklingsarbeidet som er gjort gjennom mange år. Det mest oppsiktsvekkjande er likevel at brevet har vist seg å vere i tråd med dei føringane Kunnskapsdepartementet tidlegare har lagt. Dette er eit markant brot med språkpolitikken den raudgrøne regjeringa har ført sidan ho kom til makta. – Kva trur du konsekvensane kan bli? – Konsekvensane av å kutte vurderinga i sidemål er at bokmålselevar ikkje lenger vil få nemnande skriveopplæring i nynorsk. På sikt vil det både truge statusen til nynorsk som nasjonalmål og nynorskbruken i dei områda der nynorsken i dag står sterkt. Korleis kan ein nynorskkommune krevje av ein tilflytt arbeidstakar med bokmålsbakgrunn at vedkomande skal skrive nynorsk når han eller ho aldri har fått opplæring i det? Hoel er heller ikkje imponert over framgangsmåten i denne saka. – Ei sak er å diskutere framtida for sidemålsordninga heilt lausrive frå heilskapen i norskfaget og skriveopplæringa, slik brevet frå Utdanningsdirektoratet legg opp til. Ei anna sak er korleis behovet for å styrkje opplæringa for nynorskelevane blir brukt som tarveleg tåkelegging i sidemålsordskiftet, seier Hoel. KJARTAN HELLEVE NORSK TIDEND NR. 1 – 2012 Frosenpizza? – I ein skule der ein tek vekk ting som er vanskelege i staden for å gjere det meir interessant, blir språkundervisninga vassen, som ein dårleg frosenpizza, seier nynorskforkjempar og Høgre-politikar Arne Hjeltnes til NRK. Arne Hjeltnes, sentralstyremedlem i Høgre, NRK, 24. januar 2012 Soga om Noreg – Soga om nynorsk er soga om Noreg. Nynorsk er ein del av kulturforståinga vår. Kvifor skal ein ha norsk – norsk fotball, norsk mat og så vidare. Arne Hjeltnes, sentralstyremedlem i Høgre, NRK, 24. januar 2012 Siste ord ikkje sagt – Dette er ikke veien å gå. Elevene blir ikke bedre i norsk ved å svekke nynorsken. Saken har ikke vært til politisk behandling i regjeringen, og det skal sies og gjøres mye før den er avgjort. Liv Signe Navarsete, leiar i Senterpartiet og statsråd, NRK, 24. januar 2012 Språk er makt Vi er helt og holdent for at det norske skolevesen skal satse maksimalt på norsk i skolen. Og nynorsk. Språk er kunnskap, språk er makt, språk er framtida. Språk og lek, Språk og matte. Språk og gym. Språk og vennlighet. Språk og diksjon. Norsk, nynorsk, spansk, tysk og engelsk. Tom Stalsberg, Dagbladet, 25. januar Kven taper? Det er nynorsken, og berre nynorsken, som vil tapa dersom sidemålet blir fjerna. Argumentasjonen om at det er for tøft for norsk ungdom anno 2012 å læra seg to målformer, er ikkje til å tru. Me nektar å vera med på at nivå og kapasitet hjå norske ungdomar er så kraftig svekt dei siste tiåra. Leiarteig i Sogn Avis, 25. januar 2012 Verva 300 nye medlemer! Det strøymer på med nye medlemer til Noregs Mållag. Gruppeleiar i Bergen SV, Oddny Miljeteig, er storvervaren med 300 nyverva medlemer. – Du køddar ikkje med språket mitt, seier Oddny Miljeteig. Ho har vore på NRK Dagsrevyen og fortalt om korleis det heile starta, og ho har rett og slett blitt ein kjendis på Facebook. Etter at innslaget vart sendt på fjernsynet, har det meldt seg enno fleire nye medlemer på mållaget sine nettsider, på telefonen og på SMStenesta. Der du kan bli medlem ved å sende NYNORSK til 2490. Kjekke bokmålsgutar – Eg gjekk heilt i kjellaren då denne saka vart kjend, at Utdanningsdirektoratet vil svekkje sidemålsordninga og dermed grunnlaget for den språklege jamstellinga mellom nynorsk og bokmål. Framlegget vart heller ikkje skote ned av kunnskapsminister Kristin Halvorsen, som i staden opna for ordskifte i saka, seier Oddny Miljeteig, gruppeleiar i Bergen SV. – Eg vart forferdeleg mismodig. Eg har eit nært forhold til målsaka og nynorsken, og eg seier det slik at språket er ein del av identiteten vår. Men så var det nokre kjekke bokmålsgutar her på kontoret mitt som skjøna kva dette handlar om, og som med ein gong sa at dei ville melde seg inn i Noregs Mållag, smiler Oddny Miljeteig. Gryteklare – Dermed sende eg ut ei melding med oppmoding til nær sagt alle kontaktane mine på mobiltelefonen. Det synte seg at fleire hadde vore medlem i Mållaget i alle år, men det var også mange som var gryteklare, og gjerne ville syne sin reaksjon på saka, seier Miljeteig. – Det er mange som aldri har blitt spurt om å vere medlem i Mållaget. Når dei fyrst får spørsmålet, seier dei ja. Fellesprosjekt Journalist Kjetil Gillesvik i VG sa til Oddny at dersom ho greidde å verve 100 medlemer, så skulle ho få ei heilside i VG. – Eg tenkte at eg bør i alle fall klare 50 medlemer, smiler Oddny Miljeteig, som i skrivande stund er komen opp i 249 medlemer. Ho fortel at dette vervearbeidet har ført til mykje løye på Facebook, og ein av dei som let seg verve skreiv at både han og pusen var samde i denne saka. Det er også fleire damer i eit vidt nettverk som har hive seg med i vervearbeidet. – Dei har grisla på. Det er nærmast som vi har hatt kaffibesøk på nettet. Dei har teke utfordringa mi vidare, og meldt tilbake om nye medlemer. Fredag 3. februar vart det oppslag i VG, ei heilside som lova, om kor mange nye medlemer til Noregs Mållag Oddny Miljeteig har verva. I same avisa vart det også slått stort opp at heile 50 prosent av SV-veljarane meiner at elevane bør få karakter i både hovudmål og sidemål. Treng sidemålet Oddny Miljeteig har sjølv ei fortid i fagrørsla, og ho har nøgd notert seg at fleire tillitsvalde i fagrørsla har sagt ja til å bli medlem i Noregs Mållag. – Kva tenkjer du om framlegget frå Utdanningsdepartementet? – Eg tykkjer dette liknar for mykje på det høgresida alltid har sagt. Sidan nokon tykkjer det er vanskeleg med nynorsk, må ein gjere dette på ein kjekkare måte. Sleppe karakter og heller sitje og lese poesi. Og så er det nynorsksida som vert utfordra til å tenkje fordomsfritt om sidemålet! – Sidemålsordninga er grunnlaget for jamstellinga mellom nynorsk og bokmål. Det vil seie at nynorsk som sidemål og nynorsk som hovudmål heng nøye saman, seier Oddny Miljeteig. Alvorleg for nynorsken – Det er ikkje råd å drøfte moglege løysingar rundt norskfaget, OPPMODING: – Eg sende ut ei melding med oppmoding til nær sagt alle kontaktane mine på mobiltelefonen. Det synte seg at fleire hadde vore medlem i Mållaget i alle år, men det var også mange som var gryteklare, og Foto: SV gjerne ville syne sin reaksjon på saka, seier Oddny Miljeteig. samtidig som ein latar som det ikkje er ei historie om språk i Noreg, og at det er knytt ulik makt til ulike språk, slår Oddny Miljeteig fast. Ho legg til at ho ser denne saka og situasjonen som svært alvorleg for nynorsken. KJARTAN HELLEVE [email protected] 1050 nye medlemer i Mållaget Striden om sidemålet har resultert i ein av dei beste vervemånadane i mållaget si soge. I løpet av fjorten dagar melde 1050 nye medlemer seg inn. – Det er heilt utruleg, seier Tuva Østvedt, organisasjonskonsulent i Noregs Mållag. HENDENE FULLE: Organisasjonskonsulent Tuva Østvedt har travle dagar. Her med ein liten bunke brev til nye medFoto: Kjartan Helleve lemer. NORSK TIDEND NR. 1 – 2012 – Det er eigentleg det mest dekkjande ordvalet. Heilt sidan saka vart offentleg kjend, så har det vore eit tilsig som eg knapt trudde var mogleg. Då dei fyrste rapportane kom inn frå tenesta som registrerer innmeldingar på sms, så jubla me for tolv nye medlemer på ein dag. Sidan har den eine grensa etter den andre blitt sprengt. Særleg har Oddny Miljeteig sin personlege vervekampanje gjort mykje. Når me no nærar oss tusen nye medlemer på fjorten dagar, då er det ikkje anna enn utruleg. – Korleis melder folk seg inn? – Det har fordelt seg jamt, men at det har vore mogleg å melde seg inn på sms har gjort eit utslag. Eg veit at folk har vore aktive på sosiale nettstader, og ein har inspirert kvarandre. Det spesielle har vore at så mange har ringt direkte til kontoret for å melde seg inn. Det har gitt oss eit bilete av kva folk det er som melder seg inn no, og det har vore kjekt å snakke med dei. Provoserte – Kva seier dei er grunnen til at dei no melder seg inn? – For det fyrste er det dei som har vore medlem før, anten hjå oss eller hjå Målungdomen. Så er det dei som har sete på gjerdet, og ikkje heilt har funne tid til å melde seg inn før no. Og så er det nokre som ein i utgangspunktet ikkje skulle tru var typiske medlemer, bokmålskrivande austlendingar. Sams for alle er at dei er provoserte av det dei har høyrt frå direktoratet og departementet. Eg veit ikkje om det berre handlar om norskfaget. Eg sit meir med eit inntrykk av at det handlar om å stå opp for nynorsken spesielt og språk generelt. – Det blir vel ekstra mykje å gjere for deg med registrering og slikt? – Ja, men det gjer ingenting! HEGE LOTHE [email protected] 9 Lesing, ikkje dokumentasjon media Tarjei Vågstøl Eigarskifte i medieverda Året 2012 starta friskt med dramatiske eigarskifte i medieverda. Har det noko å seia for nynorsken? I januar selde A-pressa eigardelen sin i TV 2 til Egmont, og arvesølvet – den einaste norske kommersielle ålmennkringkastaren – forsvann til Danmark. I og for seg var det ikkje noko nyhende, men media valde å ta tak i saka rett før partane signerte avtalen. Dimed vart det ikkje noko særleg debatt før salet var i boks, og den debatten byrja ganske snøgt å handla om kva næringsministeren hadde sagt ein kveld på Lorry. Men, altså: TV 2 har, trass i ganske svake føringar i konsesjon (før) og avtale (no), vore flinke til å nytta dialekt og nynorsk på skjermen. Kjem dette eigarskiftet til å få følgjer for språkprofilen i kanalen? Neppe med det fyrste. TV 2 har skrive under ein gullkanta avtale om at dei skal vera «formidlingspliktig kommersiell ålmennkringkastar» ut 2015. Egmont har lova å stå ved denne avtalen, som mellom anna garanterer for lokaliseringa i Bergen. Han garanterer òg faste inntekter frå distributørane og ein priviligert plass i kanalbiletet. Det er òg vanskeleg å sjå at det skulle vera nokon økonomisk vinst å henta ved å regulera språket i TV 2. Dialekt og (munnleg) nynorsk har vorte eit av varemerka til kanalen, og neppe eit problem for ein kanal som har størst sjåartal på Vestlandet. Mest sannsynleg er språk eit ikkje-tema for Egmont. Om vi skal leita etter moglege skjer i sjøen, ligg dei fram i tid. Det største trugsmålet mot nynorsk og dialekt i TV 2 kjem om kanalen flytter frå Bergen, og/eller reduserer nyhendeavdelinga si. Då TV 2 var i økonomisk uføre for nokre år tilbake, hang Bergenskontoret i ein tynn tråd heilt til avtalen med Kulturdepartementet dukka opp. Sjølv om ordninga med formidlingsplikt vart lyst ope ut, verka ho likevel å vera skreddarsydd for TV 2. Skjera er altså strukturelle: Vil staten vera interessert i å vidareføra avtalen på like (gode) vilkår med utanlandske eigarar? Vil Telenor, som er svært viktig på distribusjonssida, protestera høgt mot formidlingsplikta når dei ikkje lenger har eigarinteresser i TV 2 gjennom A-pressa? Når språk er eit ikkje-tema, vert slike strukturelle spørsmål viktige. Liknande tankar gjorde eg meg då kunnskapsministeren presenterte framlegget om svekking av sidemålet nyleg. Framlegget har ikkje direkte noko å seia for vilkåra for nynorsk i aviser og etermedia. Likevel vil det, om det vert røyndom, gjera at norsk skule produserer mindre nynorsk-kompetanse og stadig færre som «for så vidt» kan nynorsk – og slik gjera det endå vanskelegare å vera einsam nynorskbrukar i redaksjonane. Når språk er eit ikkjetema … 10 I dag er det ein overdriven fokus på dokumentasjon. Me må frå å vri til å styrkja lesing av nynorsk, særleg på barnesteget, og slik styrkja læringsressursar på nynorsken. Eg meiner det vil vera til føremon for nynorsk. Det vil gjera elevar tryggare på nynorsk enn dei har vore Greitt å kutte brøk? før, og færre vil byta ut nynorsk med bokmål. Di meir elevar les nynorsk tekst særleg på barnesteget, di tryggare vil ungane verta, og eg meiner det vil styrkja nynorsken som hovudmål. Tor Bremer, stortingsrepresentant for Ap, Sogn Avis, 28. januar 2012 – Når det kjem til debatt om nynorsk, kan 15-åringar vera med og definere kva debatten skal innehalda. Då er liksom argumenta deira gyldige. Om dei synest det er greitt å kutta brøk frå matteundervisninga for å få ein betre karakter, vil dei ikkje få gehør for det. Men når det gjeld nynorsk, får dei eit enormt gehør. Odd Nordstoga, artist, Bergens Tidende, 28. januar 2012 Kampanjen held fram – Arbeidet vårt i barnehagane opnar mange dører. Til borna, til foreldra, til dei som arbeider i barnehagane, til skulen, til kommunen og til politikarane, seier Oddvar Skre frå skulemålsnemnda i Hordaland Mållag. – No gjeld det å smi medan jarnet er varmt, seier han. Radøy Mållag skipa i samarbeid med kommunen kurset «Gjennom ord blir verda stor» for dei tilsette i barnehagane i kommunen 10. januar. Om lag 50 tilsette var med på kurset. Møtelyden fekk høyra Ingeborg Mjør halda ei fagleg innleiing om føresetnader og vilkår for språkopplæringa i barnehagen, og ikkje minst kva utfordringar som finst for opplæring i og bruk av nynorsk i barnehagen. Attåt Mjør heldt lokale kulturarbeidarar føredrag om korleis finna og bruka den store lokale kulturskatten som finst i Radøy. – Me er svært nøgde med dette kurset, seier Geir Olav Repål, leiar i Radøy Mållag. –Me er visse på at dette er starten på eit svært godt samarbeid med kommunen og barnehagane. At så mange som 50 tilsette kjem, provar at det er interesse for å gjera barnehagen til det fyrste steget for å gjera borna til trygge nynorskelevar seinare. Stor etterspurnad – Me har vore i ein brote barnehagar i fylket siste året, seier Oddvar Skre. – Allstad der me har vore, har barnehagane vore svært nøgde med vitjinga Artig: – Det skortar ikkje på oppgåver, men dette er noko av det artigaste målarbeidet me har gjort på lenge, seier Oddvar Skre. vår. Det har sjølvsagt hjelpt mykje at leiaren i Noregs Mållag, Håvard Øvregård, har vore med i mange barnehagar og snakka med borna og dei tilsette, seier Skre. – Me planlegg å vitja endå fleire barnehagar i 2012. Det er ikkje vanskeleg å få koma i barnehagane, snarare treng me fleire folk til å verta med om skal nå over alle. Utfordringa frametter vert å fylgja opp: Korleis skal barnehagane få tak i tilfang? Korleis skal dei bruka tilfanget? Trengst det kurs for dei tilsette? Foto: Arkiv/Nei til Eu Korleis få med foreldra? Og ikkje minst: Korleis få lyft dette arbeidet opp på politisk nivå, slik at kommunane gjer politiske vedtak om at dei ynskjer å gjera barnehagane til ein førskule for framtidige nynorskelevar? Det skortar ikkje på oppgåver, seier Skre, men dette er noko av det artigaste målarbeidet me har gjort på lenge. Det er berre å hiva seg rundt over heile landet, oppmodar ein ivrig Oddvar Skre. Ingar Arnøy [email protected] Bibelordbok frå nynorsk til hebraisk Eigil Lehmann (1907–2009) var prest og filolog. Han har mellom anna gitt ut Ordbok for Det nye testamentet (1955) og den utvida utgåva Ordbok for Det nye testamentet – nynorsk med tilvising til gresk grunntekst (1988). Dei siste leveåra sine arbeidde han med eit manuskript til ei liknande hebraisk– norsk bibelordbok for Det gamle testamentet. Denne boka blei aldri utgitt. I desember 2010 leverte døtrene Frøydis og Caroline Lehmann manuskriptet til handskriftsamlinga ved Nasjonalbiblioteket i Oslo. No er manuskriptet gjennomgått og ordna av bibelomsetjar Anders Aschim i Bibelselskapet. Kopi av ordlista er tilgjengeleg i pdf-format på vevstaden bibel.no, medan sjølve manuskriptet er tilgjen- Manus: Frøydis og Caroline Lehmann studerer manuskriptet til far sin saman med bibelomsetjar Anders Aschim. Foto: Dag Kjær Smemo geleg på spesiallesesalen i Nasjonalbiblioteket. Alfabetisk ordlista yver uppslagsord i nynorsk bibel rev. umsetjing 1938 er først og fremst av interesse for dei som arbeider med historia om norsk bibelomsetjing. Høg- norskmannen Lehmann har lagt den klassiske «Indrebøbibelen» til grunn for ordlista. Bibelselskapet Norsk Tidend nr. 1 – 2012 eim olh dreskift E S N E T B U SD – T S Ø – FL ÅM S g vig um sig De F n| KR Å N FR SO ER .P PR k Pa T g: sbry n i ill lam st ng@f e B ki o bo Ægir Brygg eri har s tarta Ø Ægir E R – A AN L R D EN L A 19 DØG 95 N: ,- 595 O di. yg ssb a . ng il V tti ø t a b ern er ov Øst , ag frå ri. ge idd len yg ell. m r a B t rs sd gir Ho tta land e Æ r i gga t. 3- ur . en bry e: g i A es ema s v i n s e r m o . k t n tte spe lls dri os v/p låm .co O n l Fje van term ling på F & i ale t t ut g m g bø g sd or gra ter st o ke o : Sa ttin d p s ns me a na Ø ko ak lan tra røm 1: Fru sjp rygg ver ur . a l g n o : b @ le – Da ag 2 Lu låms t og ke sj ing yk lun F ffe st k D s o Bu uko ing, g og bo r dr in | F o 3: Van visn g a.n m a g O g D R pril a . 7 a t f a Påske K LIVE MUSIK I ÆGIR ti lbod ROM / F RUKOST : f rå k r ,- pp 2 Weeken d V o: ot i fl sit /M m .co am ten or Ra e, kk rS tte Pe Foto: Thor Brø as p a T r i g Æ & Dans dreskift Foto: Thor Brø ! s s l eld l e j kv er: f il til ktob t d gir 7. o r jo Æ mai – f å ed 26. r F m bod – ketil . im he ar inj ! S å rad n p på e k r ak re å p e t t nis ub» . a T rip 00 te. ygge o 17 e lv r he ts B ann a l et Åre rnes V ta il « te ot ra t Ot r i g kå på de ir – orie a t b g n, i Æ rhis e l u da ak lt ds sm g ku n g o la ur kt o at A m u e i , l al dr rme lok n Va isva , ro, Pe syn Ut Brenn eri Vi tilb y r øl- og akevit tsmak , r u t ing fo å Bl g r r uppe r, u t a m r r fi . ari, f f jordsa e og ans konfer ilding. teambu t oss Kontak d. for tilbo T: 57 63 20 50 | [email protected] | www.flamsbrygga.no 11 Raudt vil ha slutt på bokmålstvang i Oslo For 35 år sidan vedtok Oslo-politikarane at bokmål skal vera offisielt administrasjonsspråk i kommunen. Det vil seia at ingen tilsette får lov til å bruka nynorsk i jobben sin. No foreslår Raudt å oppheva vedtaket. – Noreg er i den heldige situasjon å ha to jamstilte skriftspråk, som begge er ein viktig del av kulturarven vår. Oslo kommune, som landets hovudstad, bør vera språknøytral langs heile lina, skriv bystyregruppa til Raudt i forslaget som truleg kjem opp i Finanskomiteen i Oslo kommune i mars. – Oslo kommune er språknøytral i kommunikasjon med statlige organ, og Raudt ynskjer at tilsette skal kunna bruka den målforma dei vil, i brev, utgreiingar og andre interne dokument, seier Ingrid Baltzersen (R). – Grunnen til at me stiller forslaget, er jo at me synest det er diskriminerande at tilsette i Oslo kommune ikkje får bruka nynorsk, understrekar ho. Raudt får full støtte frå leiar i Noregs Mållag, Håvard B. Øvregård. – Oslo burde skamma seg over å forby eigne tilsette å bruka den eine av dei to offisielle norske språkformene. Dette er ikkje Oslo x-large, slik byen ønskjer å framstilla seg, seier han. Før Finanskomiteen skal ta stilling til forslaget frå Raudt, skal byrådet koma med si innstilling. (Framtida.no) Tine på feil språk Frå nyåret har Tine levert mjølk frå gardar i den regionen der forbrukarane bur. Tine tek på alvor at folk helst vil ha mjølk frå nærområdet, men bryr seg ikkje om språket til bønder og forbrukarar. Berre éin av tjue gardar er presentert på nynorsk, trass i at alle fire gardane frå region Vest ligg i nynorskkommunar. – Heilt uforståeleg, og ein stor reklametabbe. Med berre éin av fire vestlandsgardar presentert på nynorsk, syner Tine at dei ikkje forstår kor viktig språk er for lokal identitet, seier mållagsleiar Håvard B. Øvregård. Våren 2009 kjempa Mållaget for å behalde «TineMjølk» på kartongane. Då var det viktig for Tine å ha same mjølkekartongar i heile landet, samstundes som dei skrytte av å bruke nynorsk på mindre produkt med lokal forankring. Noregs Mållag har no bede om møte med Tine for å få ei nærare forklaring på kvifor dei brukar så lite nynorsk på mjølkekartongane. Dei fire gardane som prydar mjølkekartongane på Vestlandet, er Brekke gard i Stryn kommune, Kringla gard i Naustdal kommune, Sagstad gard i Meland kommune og Sæleset gard i Kvam herad. Berre den sistnemnde vert presentert på nynorsk. På Tine sine nettsider er det fullstendig nynorskfritt, der vert alle gardane presenterte på bokmål. HeGe lOtHe ekstRa tUnGt: På Vestlandet må dei for tida drikke melk som kjem frå kuer. 12 – Læraren er – Haldningane til svenskfaget i den finske skulen er langt betre enn det som kjem til uttrykk i media, seier forskar Hanna Lehti-Eklund. Saman med andre forskarar har ho gått inn i den svenske skulen for å undersøkje den obligatoriske svenskundervisninga, og det har resultert i to rapportar. Svenskundervisninga har vore diskutert i ei årrekkje og omgrep som «tvangssvensk» er vel etablert. Frå slutten av 1900-talet og framover 2000-talet vart denne kritikken krassare. Lehti-Eklund sprekulerer sjølv i om dette har noko å gjere med framveksten av Internett å gjere, at det vart enklare å kome med hatske utfall anonymt. Nokre trekkjer fram EU-medlemskapen frå 1995. Sverige vart mindre viktig, og finnane såg meir mot Europa. Difor vart ikkje det svenske språket så viktig som det hadde vore, og motsett med engelsk. Dårleg og meiningslaus? Denne tilspissinga gjorde at det vart skapt eit bilete av at svenskundervisinga var dårleg, og at elevane heller burde bruke tida si på andre ting. Det er forska lite på dette i Finland, sjølv om det har vore undersøkingar som har gått utelukkande på haldningar. Det fyrste rapporten, «Svenska i finske gymnasier», kom i 2010. Problemstillinga til Lehti-Eklund og forskarkollegaene hennar var fylgjande: om svenskundervisninga verkeleg er så dårleg og meiningslaus, kvifor går då elevane ut av skulen med gode karakterar? Gjennom intervju og spørjeskjema spurde dei elevar og lærarar ved sju gymnas om haldningar til svensk. I vinter kom ein tilsvarande rapport for grunnskulen, «Svenska i finska grundskolor». Typiske spørsmål til elevane var: – Vad tänker du på när du hör orden svenska språket eller svenskspråkiga? – Borde läraren använda svenska eller finska i undervisninga? Lærarane fekk spørsmål som t.d.: – Du och svenskan: hur skulle du beskriva din egen relation till svenskan? – Hur tycker du svenskundervisningen borde utvecklas? Halvparten positive – Det er ikkje så negativt ut som ein skulle tru, seier Lehti-Eklund. – Me var i sju gymnas og sju grunnskular. Det kan høyrast lite ut, men det tek tid å førebu slik forsking. Til rapporten om grunnskulen vitja me sju skular. Me intervjua 12 lærarar, 86 elevar og fekk 156 skrivne svar frå elevar. I tillegg kom observasjon i klasseromma. Nesten halvparten av elevane var positive til svensk som skulefag. 31 prosent var nøytrale, medan resten var negative. Dei nøytrale sa at dei såg på fag som eit heilt vanleg obligatorisk fag, og mellom dei negative så kan ein godt finne dei som er skeptiske til alt skulen har å kome med. Desse tala høver godt med dei tala me fann på gymnaset. Så konklusjonen vår er at motstanden mot faget ikkje er så stor som ein kan få inntrykk av gjennom media. I tillegg var det ei gruppe som var negative til sjølve faget, men som tykte dei hadde ein god lærar. På ein slik bakgrunn kan ein konkludere med at det blir gjort mykje bra. – Korleis forklarer de desse funna? – Me trur at nøkkelen er læraren. Det blir gjort veldig mykje arbeid frå lærarane si side, og det styrer haldninga til elevane. Midt på 90-talet kutta ein ned på timetalet, og det tvinga fram endringar i faget. Det er eit faktum at elvane kan mindre svensk no enn før. Men det avgrensa timetalet gjorde at lærarane måtte undervise meir effektivt. Dei kunne ikkje prate så mykje at elevane ikkje fekk seie noko. Difor er gruppearbeid og samtalar to og to imellom vorte meir vanleg. Dette er vel ikkje spesielt for svenskundervisninga i finske skular, men ein trend i all språkopplæring. Me trur at haldningane oppstår lokalt, altså på skulane og i klasserommet, og nett dette at lærarane greier å skape eit godt læringsmiljø, gjer at elevane får eit godt inntrykk av faget. – Skulen i Finland har eit godt rykte på seg? – Ja, men det kjem vel an på kva undersøking du les. Finske elevar er flinke fagleg, medan andre undersøkingar syner at danske elevar er meir lukkelege. Vil ha meir kultur pOsItIve: Forskar Hanna Lehti-Eklund har undersøkt haldningane til svenskundervisninga i Foto: Kjartan Helleve Finland. – Men lærarane er i alle fall flinke. – Det er dei. Det var nokre av lærarane me intervjua som har undervist i svensk i mange år. Likevel var dei opne for å endre undervisinga. Nett dette ordskiftet om haldningar gjorde at dei var villige til å tenkje nytt. – Alt er likevel ikkje perfekt. Elevane var opptekne av å lære seg meir talespråk, og auke ordtilfanget sitt. Dei kunne også tenkje seg fleire kulturelle innslag, som filmar og videoklypp. Generelt å lære seg meir om det svenske samfunnet. Så eg trur det er råd å gjere undervisinga betre, eller i det minste sjå på kva som skal stå i læreplanen. Planen vil framleis ha grammatikk som hovudfokuset, men burde moglegvis i større grad reflektere ynske frå elevane om meir kultur og samtale. – Men me har fått fleire stimuleringstiltak. Mellom anna er det eit prosjekt som heiter Svenska Nu, der skulane kan tinge vitjingar av alt frå kokkar til rapartistar. Innfallsport til Norden – Her til lands er det mykje snakk om kva nytte ein skal ha av å lære seg nynorsk. Er det slik med svensk i den finske skulen også? Landsmøtet 2012: Fleirspråk og mållov Alt ligg til rette for eit spanande landsmøte i Oslo siste helga i april. – Eg trur innleiarane vil passe perfekt i ordskiftet om sidemålundervisninga som starta for fullt no i vinter, seier Gro Morken Endresen, dagleg leiar i Noregs Mållag. Ho trur ikkje at ordskiftet har lagt seg til dess. – Styret hadde alt lagt programmet for landsmøtet då sidemålssaka eksploderte i media i januar. Men me har jo lenge visst at læreplanen i norsk skal endrast, og høyringa er først til hausten. Difor er det viktig å syne fram dei positive sidene ved sidemålsopplæringa, seier Endresen. Hanna Lehti-Eklund har saman med andre forskarar undersøkt sidemålsundervisninga i finske skular. Om ein skal døme ut i frå det som står på nettet og i media elles, så kan ein få eit inntrykk av at det står skralt til med svenskundervisninga. Men undersøkingane avslørte at det er langt i frå sanninga. – Det er spanande å høyre om kva som er bakgrunnen for suksessen, og om det er ting me kan lære av det finske undervisningsopplegget. Så skal det bli interessant og lærerikt å høyre Øystein Vangsnes frå Universitetet i Tromsø snakke om fordelar Norsk TideNd Nr.1 – 2012 nøkkelen tyleprat Knut T. Bøyum [email protected] Offended? Kva i alle dagar, engelsk i Norsk Tidend? Ja, sjølv om nynorsk er det beste verktyet ein kan nytta til alt frå milde kjærleiksdikt til dei mest blodige nedsablingar, er «offended» det ordet eg finn mest naturleg når eg tenkjer på ein uting som breier om seg. Truleg fordi det nok kjem frå USA i fyrstningi, nemleg det at alle heile tidi kjenner seg fornærma. Ein kan ikkje lenger opna ei avis utan at det står einkvan der og er dødeleg fornærma over eitkvart. Kva har skjedd med folk? I min ungdom, på dei tider Kiss enno hadde masker, var det då òg skitslenging mellom folk, og ikkje var ein vel meir forsiktig med kva ein sa eller gjorde heller. Men ein gjekk då ikkje til avisa og hevda seg krenkt av den grunn. No er det ikkje måte på kva ein tek som eit personleg angrep. No vil kan henda nokre meina at det er uvant for ein gamal kvit mann i Noreg å seia slikt, eg kan ikkje setja meg inn i korleis minoritetar har det. Kan eg ikkje? Eg er då bonde. Krf-medlem. Nynorskbrukar. Liverpool-tilhengjar. Eg køyrer Case-traktor. 2 stk. til og med! Det går ikkje éin dag utan at eg høyrer ting eg kunne ta meg nær av. Mat på svensk: Nettverket Svenska nu sender mellom anna ut kjendiskokken Mickael Björklund til finske skular for å lage smoothie på Foto: Mikael Nybacka/Svenska nu svensk. – Blant elevane i grunnskulen er det nok færre idear om kva som skal hende i framtida. Der er svensk berre eit fag på skulen. Og eg trur det er ganske få som brukar svensk på fritida eller blir eksponert for språket i særleg grad. På grensa mot Sverige heilt i nord er det nok ein del som snakkar svensk med mor si, eller av og til brukar det når dei sender ein sms. – Dette var nok eit meir aktuelt spørsmål på gymnaset. Skal du vidare på ei universitetsutdanning eller høgskule, så er det obligatorisk å ha svensk. Så på gymnaset hadde elevane ein heilt klår idé om at dei kunne få bruk for det i jobben eller på fritida, om dei t.d. skulle flytte ein stad der svensk var meir utbreidd Dette med framtidig bruk er viktig, for om ein manglar ein slik tanke, med å lære seg fleire språk, seier Endresen. Som den tredje hovudtalaren kjem Arnfinn Muruvik Vonen. Innlegget hans har tittelen «Kva skal til for at staten skal følgje mållova?». Her er det også mykje å ta tak i, og mange medlemer engasjerer seg i dei stadige lovbrota frå ulike statsorgan. Utanom dei vanlege landsmøtesakene, skal det opp sak om Norsk Tidend nr. 1 – 2012 så mister ein motivasjon, og då blir det vanskeleg å lære seg språk. – Og tankane til gymnasiastane var heilt rett. Svensk er ein innfallsport til Norden, og undersøkingar frå næringslivet syner at engelsk er det viktigaste språket, men svensk er hakk i hel. Dessutan er det svært viktig i det personlege møtet. Då vil ein ikkje vere den som berre kan engelsk. – Og ein kan vel ikkje lære seg for mange språk? – Det er heilt sant. Nesten alle dei lærarane som underviser i svensk, underviser i minst eitt framandspråk til. Har ein fyrst lært seg svensk, så er det enklare å ta til med andre språk. Kjartan Helleve [email protected] landsmøta skal skipast til annakvart år. Landsmøtet i 2011 bad styret om å greie ut spørsmålet til landsmøtet i år. Dessutan har det kome inn eit framlegg som gjeld Mållaget sitt syn i normeringa av nynorsken. Fristen for å sende inn saker er 27. februar. Endresen tykkjer det er kjekt at landsmøtet skal skipast til Hotell Bondeheimen. Hanna Lehti-Eklund ◆ professor ved Finska, finskugriska och nordiska institutionen ved Helsingfors universitet. ◆ Aktuell: kjem til landsmøtet i Noregs Mållag for å snakke om rapportane Svenska i finska gymnasier (2010) og Svenska i finska grundskoler (2012). Svenska nu ◆formidlar svensk ungdomskultur og møte med det svenske språket i Finland og oppmuntrar ungdomar til å nytte svensk gjennom positive førebilete. Nettverket blir finansiert av m.a. Kulturfonden för Sverige och Finland og statlege midlar frå Finland og Sverige. – Det er ekstra kjekt å kunne kalle inn til landsmøte på Bondeheimen, den nynorske storstova i Oslo. Det er nokre år sidan me har vore der, men eg er overtydd om at folk kjem til å trivast på historisk grunn. Det ligg sentralt, og er lett å koma frå og til. Kjartan Helleve [email protected] For halvtanna år sidan fekk eg ei fartsbot. I Sogn, på bokmål. Dette gjekk naturlegvis ikkje an, så eg kravde å få den på norsk hovudmål. PR-kåt som eg er, gjekk eg òg til avisa med denne vesle kvardagssoga. Underleg nok var dette ei sak som tok av på nettet og kom i mange nettaviser. Med kommentarfelt under. Der var det mykje spanande lesing kan du tru! Mellom synspunkt om at «det var ingen sak», «skjerp deg», «nynorsk stinker», «nynorskinger er dumme» og andre variantar av dette, var det og nokre detaljerte utleggingar om stamtavla mi. Eg skal vedgå at det var greiner i stamtreet mitt eg fekk opplyst om der, som eg ikkje visste om frå før. Men gjer det meg til ein fornærma, skal eg klaga mi naud over at slikt ikkje er rettvist? Nei, kvifor det? Eg hadde rett. Min identitet er nynorsk, den er eg trygg på. Kva andre tyleskallar måtte meina om det, kan jo vera irriterande, men dei har då inga injurierande kraft. Eg er bonde, verdas beste yrke, kvifor skulle eg verta fornærma om ein Vålerenga-tilhengjar nyttar bonde som noko negativt? Er det fornærmande for meg at folk er så lite opplyste at dei trur eg er ein dyster myrkemann på grunn av at eg er med og held Hareide med lommepengar? Utingen med at alle som kjenner seg fornærma om nokon ser litt stygt på dei, straks klagar sin naud, er meir enn irriterande. Det er ein fare for ytringsfridomen. Og det er med å gjera dei til ei svak gruppa om dei ikkje var det. Dei vil ta vekk ytringsfridom med sin sutringsfridom. Det er det lite å vinna på. Har ein sterke identitetar, er ein ikkje del av ei svak gruppa. Då vert ein heller ikkje så lett fornærma. Ein skal krevja sin rett, men ikkje med pipestemme. 13 –Folk er blitt så nærblinde. Me prøver å lyfta ting fram, og gi folk eit nytt syn på det dei har rundt seg, seier Linda Eide. guiden L inda Eide er midt inne i den tredje sesongen av Norsk Attraksjon. Tredje og siste sesong. Så er det slutt. 23 program, med 120 ting som du ikkje kan lese om i guideboka. Ikkje før no, i det minste. Programmet har nemleg hatt stor gjennomslagskraft. Sjåartala har vore svært gode, programmet har endra synet på kva ein skal verdsetje på heimstaden sin og på korleis ein kan fortelje om relativt kjedelege emne på ein underhaldande måte. No tikkar det altså mot slutten. – Dette blir nok den siste runden. Etter den andre sesongen var eg og Kristin Helgeland Hauge, som er fotograf og prosjektleiar, tømde. Når du lagar ein serie der alt allereie har skjedd, og alle objekta står i ro, må du finne nye måtar å fortelje det på. Det held ikkje å berre gjere eit intervju med nokon som fortel, du må finne på noko anna. Då kan du fort bruke opp alle triksa du har. – Men så kom Rebecca Nedregotten Strand med, og ho hadde friske auge og var veldig god på å finne fram til nye ting. Då fekk me eit lyft og lyst til å lage endå ein runde med program. Det går litt raskare no, litt meir spel og endå meir leik. Me har jo vårt faste opplegg, med grilldressen og skiltet, men me har prøvd å ta det litt vidare. No trur eg det er nok. Noko me rett nok sa etter dei to første sesongane også. – De har tydelegvis hatt frie rammer? – Det er eit fantastisk utgangspunkt, men kan òg vere nådelaust. Det var opp til oss å definere programmet. Mange norske program i dag byggjer på internasjonale konsept som er ferdig utvikla når det gjeld utsjånad, dramaturgi og reglar. Då me byrja, var det ingen som visste kva dette var. Me var våre eigne konseptutviklarar, som måtte ta stilling til alt. Du tek den fyrste telefonen til ein eller annan kommune og spør: «Har de noko fantastisk i dykkar kommune som ingen veit om?» og så blir du berre sendt vidare til eit eller anna bygdetun. Det fungerer ikkje så bra. – Utfordringa var å finne ein måte å arbeide på, ein stil og eit uttrykk som lyfta programmet. Det er så mykje som må planleggjast og finnast ut av. Kva skal eg ha på meg? Korleis skal campingstolane sjå ut? Kva kaffikoppar skal me ha med oss? Korleis skal skiltet sjå ut, kva bokstavar skal me bruke på skiltet, kva fargar skal bokstavane ha? Men når me fyrst fann forma, så er det sjølvsagt herleg å ha fritt spelerom til å finne på nye ting. – Er det så viktig korleis bokstavane på skiltet ser ut? – Ja, enormt. Eg er utruleg glad i det skiltet. Oransje og gult og fonten til VM i Mexico 1986, det gir ei heilt anna stemning til programmet enn det fyrste utkastet, som var rustikk tømmervegg med streite fontar. Eg hadde ei t-skjorte frå fotball-VM i Mexico i 1986, og den sprang eg med ned til dei som laga skiltet for oss, og sa at «slik skal bokstavane sjå ut». No er me glade i det skiltet, det er vårt. Det er difor me skrik: «Pass på skiltet!» om det er i ferd med å detta ned. – Har de berre eitt skilt? – Ja, me har berre skifta folien som ligg på utsida. Skiltet og dei tinga rundt har eigentleg betydd meir enn eg trudde i utgangspunktet. Det handlar om eit slags eigarforhold til det me held på med. At me er glade i det og likar det. – Er eigentleg Norsk Attraksjon eit meir personleg program enn det ser ut som? – I den forstand at det er viktig korleis eg fortel historiene. Men det er ikkje eg som skal vere det viktige. Det eg nesten har minst forhold til fagleg, er meg sjølv som programleiar. Det er jo eg som står der, og det er slik eg blir sett og oppfatta, men det er journalist eg er, og eg likar best å skrive manus og fortelje historia. I manuset skriv eg aldri «eg», eg skriv alltid «Linda». «Linda rullar utfor stup», «Linda kler av seg», «Linda kjem inn i bildet » og så bortetter. Det er fyrst når eg står der i bikini i rundkøyringa og kjenner meg dødsflau, at eg innser realitetane i manuset, for å seie det slik. – Er «Linda Eide» i Norsk Attraksjon deg? – Ja og nei. Vårt beste sjakktrekk er grilldressen. Det betyr at eg kan hoppe ut av den når eg etter kvart skal lage noko anna. Mykje av det ein ser er meg, men så skrur me tre–fire knepp på suverenknappen. Når eg tek på meg grilldressen, blir eg den suverene guiden. Difor seier eg sjeldan i programmet: «Seier du det?» eller «Nei, er det sant?» når eg snakkar med nokon. Me veit jo det meste på førehand. Den «Linda Eide» som er i programmet, er meg, pluss ei suveren rolle. Av og til kan du likevel sjå glimt av den verkelege meg, som til dømes når det blir tydeleg at eg har høgdeskrekk. Då er det ikkje like lett å spele rolla. Og dette vil me jo ha med. Om me berre heldt oss til det som stod i manuset, så ville det ikkje ha vorte eit bra program. Desse augneblinkane der både dei medverkande og eg blir tekne i å vere ekte, gjev programmet eit snev av verdfull ektheit, noko me gjerne vil ha med. Difor vil eg at dei tre sekunda der den ekte Linda Eide reagerer, smakar noko vondt eller ler, skal vere med. Alt dette er viktig krydder, men berre krydder: Det er attraksjonshistoriene som er viktige. Me kan gjerne ha leik og moro, men det skal vere eit oppegåande program. LINDA EIDE ◆ aktuell med tredje runde av «Norsk attraksjon» det som verkeleg gjer det morosamt, er at det er sant. Det er den store dimensjonen i programmet. Difor er me svært nøye med fakta, og me seier aldri «Det seiest at …». Om me ikkje kjem lengre enn til at «Nokon har hevda …», så blir det ikkje noko innslag. Segner og vandrehistorier unngår me. – Blir du møtt med forventningar om at du skal vere slik til vanleg også? – «Kvar er grilldressen?», spør dei. Og no då eg var heime på Voss under NM på ski, spurde dei «Kvar er bikinien?». Forventninga om at eg skal vere morosam, har nok auka, og eg veit ikkje heilt kor bra det er. Eg veit ikkje om mi evne til å vere morosam har auka tilsvarande, men eg er heller ikkje den rette til å vurdere det, har eg funne ut. – Kva er drivkrafta bak programmet? – Eg kunne fint ha sagt at eg vil syne fram alt det spennande og ukjente her til lands. Eg kunne ha sagt at eg er journalist, og eg vil fortelje ei god historie. Eller eg kunne ha sagt at eg likar å reise rundt, og dette har gitt meg eit godt høve. Etter kvart har noko av det viktigaste vorte å lyfte fram ting som folk ikkje ser på som noko særskild, slik at ein ser på det med nye auge og entusiasme. – «Sjit helvedes kåken» i Kåfjord er eit godt døme. Det er eigentleg ei sterk etterkrigshistorie om kor dårleg den norske staten handsama samane i Finnmark etter krigen, og om Anton Sjåbakken, som skreiv eit harmdirrande brev som har gitt namn til huset. Folk var ikkje berre begeistra for denne historia, og læstadianarane var ikkje særleg begeistra for banninga i brevet. Hadde dette huset vorte rive, så hadde denne historia forsvunne. Etter at programmet var synt, så har ein funne pengar til å halde huset ved like. Sommaren etter fjernsynsvisninga vart huset synt fram under Riddu Riddu-festivalen. Slike ting gjer at gleda over å fortelje om attraksjonane blir sterkare. I denne runden har Me formidlar fakta på ein underhaldande måte, og det som verkeleg er morosamt, er at det er sant. – Er det eit humorprogram? – Nei. – Det kan det vere delte meiningar om? – Eg veit det, og det er heilt ok. Slik sjangerinndeling er uansett ikkje så viktig, så lenge folk får noko ut av programmet. Eg likar godt når folk ler, og eg likar godt når folk føler dei vert litt opplyste. Eg har stor respekt for alle som driv med reinspikka humor. Me er ikkje der. Me formidlar fakta på ein underhaldande måte, og særleg huset som stod att etter bybrannen i Ålesund fått ekstra lokal merksemd. Også dette huset er i dårleg stand, og folk ser at historia kan forsvinne med huset, om ikkje det vert teke vare på. Me prøver å lyfte ting fram, og gi folk eit nytt syn på det dei har rundt seg. – Det er ikkje etter tips at de finn fram til alt dette? – Det er faktisk veldig interessant. Av 120 attraksjonar, så er det berre to som har kome etter tips frå folk som faktisk bur der. Folk er så nærblinde. Folk i Vanylven vil ikkje tipse om den elleve meter høge solsikka, for dei er usikre på om ho eigentleg er så fin. Det er ho jo, om folk fortel historia om henne. Folk vil altså ikkje tipse om slikt sjølve, men så kjem me og lagar eit innslag. Som oftast endrar det synet på saka, og det blir ein attraksjon. Stundom blir det nesten for mykje. Reiselivsfolk vil jo gjerne vise fram noko som utvilsamt er flott, men det er ikkje sikkert alle tykkjer at den svære plastnissen i Lyngen er noko særleg. – Kva fortel det deg? – At det er utruleg mykje enklare for folk å seie «Veit du kva? Me har ein bygning her som er meir enn 400 år gamal». Eller dei har den lengste trebygningen, eller den eldste nord for Polarsirkelen. Eller så er det ein eller annan forfattar som har budd på staden nokre få år. Slikt er enkelt å framheve, det som er opplese og vedteke som ein attraksjon. Når det kjem til det me er ute etter, blir dei meir usikre. – Eg ville trudd at de fekk inn mange tips? – Det får me, for så vidt. Om me har hatt eit innslag om ei rundkøyring, så renn det inn med tips om rundkøyringar. Men då har me jo allereie laga eit innslag om det. Det er vel berre femten av innslaga som kjem etter tips. Det skal litt til for at tipsa held til ei heil tv-forteljing, det kan vere fint og snodig, men stundom er historia mindre eigna for tv. Me er likevel veldig glade for tips, for det betyr at folk har byrja å sjå rundt seg på ein annan måte. – «Norsk Attraksjon» og «Der ingen kunne tru at nokon kunne bu» er jo døme på desse vestlandsprogramma … – Om du no prøver å seie at me er eit distriktsprogram, så gløym det. Me har laga femten innslag frå Oslo. – Me har vore over heile landet, og det er no ein gong slik at det finst eit avgrensa tal byar i Noreg. Me har vore i veldig mange av dei. – Så de tenkjer på dette? –Du kan godt seie at det er provinsielt, men eg trur at det er råd å ha to tankar i hovudet på ein gong, og Finnmark er minst like interessant som Syden. Dette er ikkje minst viktig for dei som ser på kva folk vil ha av tv-program. Analysane seier at sjåarane no vil ha program som er laga av nordmenn, med nordmenn og som på ein eller annan måte syner fram Noreg. Dei kommersielle kanalane kjem etter. Det er ikkje noko negativt, og trenden kjem heilt sikkert til å snu. – No har du snakka varmt om programmet i ein time. Er det ingenting som de ikkje er nøgde med? – Det var ein stor overgang frå radio til tv, og eg har lært utruleg mykje. Det er så viktig å få til det eg seier i programmet, at eg greier å formidle det på ein god måte. Ha eit klårt og konkret språk og ikkje leggje inn så mange nivå. Det har vore veldig kjekt. – Men…? – TV er på sett og vis eindimensjonalt, og ein må gjere kompliserte saker ganske enkle. Det er ein kunst, for all del. Men TIPS: – Om me har hatt eit innslag om ei rundkøyring, så renn det inn med tips om rundkøyringar. Men då har me jo allereie laga eit innslag om det. Me er likevel veldig glade for tips, for det betyr at folk har byrja å sjå rundt seg på ein annan måte, seier Linda Eide. Foto: Kristin Helgeland Hauge det er stundom bittert å måtte stryke kommentarar som kanskje har fleire språklege lag og artige nyansar. Fjernsynskommentaren skal vere så enkel at ingen stoppar opp for å tenkje over kva eg meinte. Eventuelle artige poeng må oppfattast der og då. Eg har drepe mange språklege darlingar, men prøver no i staden å finne glede i å få til intelligent forenkling. Så får eg heller syne fram eventuelle andre talent ein annan stad, for eg står inne for alt. Det er likevel ei redsle for at ein berre skal bli tiltrudd visse evner. Dette gjeld nok mange som står framfor kamera. Fjernsynet blir veldig konkret og definerande for kven eg er. – «Bikini-Linda»? – Ja, og eg står heilt inne for det. Det er vår måte å gjere litt narr av vår eigen bransje, der utsjånad og lettkledde damer alltid er ein sik- ker vinnar. Vår redaksjon har også forstått det, på vår kanskje litt naive måte. Det er berre å innsjå at kynikarane har rett: Me har aldri hatt så mykje naken hud, og aldri så mange sjåarar. Tilfeldig? Neppe. Kjartan Helleve [email protected] Androulla Vassiliou, EUkommisær for utdanning, kultur, fleirspråk, ungdom og sport. Språkvit Mot slutten av 2000-talet kom meldingane om at språkfaga var i ferd med å forsvinna ut av universiteta. No er turen komen til nordisk språk. EU styrkjer satsinga på språk Den Europeiske Unionen vil styrkje samarbeidet over landegrensene og har no etablert Rasmus for All. Rasmus for All er ei støtteordning der enkeltpersonar kan søkje støtte til å studere i utlandet, eller søkje støtte til prosjekt som trekkjer til seg deltakarar frå ulike land. Tidlegare var det fleire ulike fond, og søknadsprosessen var ofte komplisert. No er sju ulike støtteordningar samla i éi, og planen er at det skal vere i full sving frå 2014. Den endelege godkjenninga er det Europaparlamentet som må gje, men Androulla Vassiliou, EU-kommisær for utdanning, kultur, fleirspråk, ungdom og sport, er alt i full gang med å promotere satsinga. Respekt for språk – I 2009 sette EU opp ei liste med åtte punkt som ein reknar som heilt sentrale i ei vellukka utdanning, fortel Vassiliou. – Mellom desse punkta var det å lære morsmålet sitt godt, og det neste var å lære seg framandspråk. Kan ein morsmålet sitt godt, så er det mykje enklare å lære seg framandspråk. Forsking syner at dess fleire språk du kan, til enklare er det å lære seg nye. Me prøver også å få medlemslanda til å byrje med framandspråk så tidleg som råd. Igjen syner forsking at unge lærer seg framandspråk lettare. Dette programmet skal stimulere unge folk til å velje språkfag. – Men språk har alltid vore viktig i EU? – Det stemmer. Det har vore heilt avgjerande for EU at ein har synt ein respekt for ulike kulturar og språk. Difor endrar talet på offisielle språk seg etter kvart som det kjem nye medlemsland til. Det er no 27 offisielle språk i EU, etter at Bulgaria og Romania kom med. Eit offisielt språk vil seie at dei som bur i eit medlemsland, kan skrive til EU på sitt eige språk, og får svar på sitt eige språk. Lovene skal òg finnast på dei offisielle språka. – Kva gjer de om det finst fleire offisielle språk i eit land? – Det er medlemslanda som må avgjere kva språk som skal få ein slik status, og kommisjonen har ingen råderett eller høve til å gjere framlegg om dette. Eg kan gje deg eit døme frå Kypros, som er det landet eg kjenner best. Der er det to offisielle språk: gresk og tyrkisk. Vonleg finn ein i framtida ei politisk løysing på delinga av øya, men EU held seg berre til dei regjeringsstyrte områda. Denne regjeringa har sagt at det offisielle språket på øya i EU-samanheng er gresk. Men om den politiske løysinga kjem, så håpar eg at også tyrkisk blir eit offisielt språk opp mot EU. Støttar mangfaldet – No finst det nokre få unntak. Spania har til dømes sagt at spansk er det offisielle språket, men seier samstundes at dei anerkjenner tre andre språk; baskisk, katalansk og galisisk. Difor har Spania bede om at ein skal kunne skrive til EU på desse språka, og at ein får svar på desse språka, mot at Spania sjølv tek utgiftene med dette. Dette har EU sagt ja til. – Samstundes respekterer EU minoritetsspråka og dei regionale språka, som det finst om lag 60 av i unionen. I perioden 2007–2015 vil EU bruke om lag 70 millionar euro på prosjekt knytte til desse språka. Dette er også ein del av språkpolitikken vår. Grunnen til at EU støttar opp om minoritetsspråk, er ikkje berre av di me stør rettane til innbyggjarane, men også for å støtte opp om mangfaldet. – Og no skal EU satse på framandspråk? – Ja, me skal i alle fall leggje til rette for det. Kommisjonen kan ikkje påleggje medlemslanda å føre ein særskild språkpolitikk. Dette er noko dei må setje i gang på eige initiativ. Men me kan leggje til rette for og stimulere til ei slik satsing. Inga hindring – Men korleis balanserer ein det å satse på morsmålet og det å satse på framandspråk? Det finst to offisielle språk i Noreg: bokmål og nynorsk. Nokon meiner ein må kutte ut det eine for å gje rom til meir undervisning i til dømes framandspråk. – Men er dei så ulike? – Nei, dei er ganske like. – Men då ville eg nesten tru at det vil vere enkelt for ungar å lære seg båe språka. – Ja, det burde det. – Men det er det ikkje? – Det er vel eigentleg det, men det handlar vel meir om korleis ein verdset språkleg mangfald og språkhistoria. – Ja, for på den eine sida handlar dette om korleis regjeringa verdset det språklege mangfaldet, men også om korleis enkeltpersonar verdset den språklege arven. Eg kan sjå for meg foreldra som seier at ungane berre treng ..., var det bokmål? – Ja. – … bokmål, det er nok for å greie seg i Noreg. Men eg trur ikkje at dette er eit praktisk problem. Om me går ut i frå, og som forskinga støttar opp om, at ein unge lett kan lære seg nye språk, så ser eg inga hindring for at norske skulelevar kan lære seg båe formene for norsk og samstundes lære seg framandspråk. Kjartan Helleve [email protected] Grunnen er eit press på dei humanistiske faga, og det gjeld for universitet over heile landet. Tilskota er ikkje store nok. Ifylgje forskingsdekan Einar Lie var det 360 vitskaplege tilsette ved Det humanistiske fakultetet (HF) ved Universitetet i Oslo i 2005. I 2010 var talet redusert til 320, og planen er at ein skal ned i 297 årsverk i 2016. Det gjev grunn til uro. For Hans-Olav Enger, professor ved Institutt for lingvistiske og nordiske studium, er det på grensa til alvorleg. I vinter skreiv han saman med kollegaene sine eit lesarbrev til Morgonbladet, som hadde hatt eit stort oppslag om dette. «Etter vårt syn er det frustrerende å se at det at norsk faktisk står i en særstilling i Norge, ikke tillegges vekt i universitetspolitikken. Det må være lov å minne om at mens for eksempel fransk litteratur faktisk vil bli forsket på og undervist i ved veldig mange universiteter utenfor Norge uavhengig av hva som skjer her til lands, er ikke det samme tilfellet for norsk og nordisk. Det må også være tillatt å minne om at norskfaget står sentralt i den lektorutdannelsen UiO tilbyr; vi bidrar til at UiO nettopp har fått et Senter for fremragende undervisning.» Lesarinnlegget var signert Enger, Svein Lie (går av 2012), Unn Røyneland og Arne Torp (går av 2012). Grove kutt HF i Oslo har som generell leietråd at fagmiljø ikkje skal ha mindre enn fire faste vitskapleg tilsette. Det blir rekna som eit minstemål. Institutt for lingvistiske og nordiske studium er allereie under dette nivået, og det finst ingen planar om å betra det. Ikkje kødd med Øyvind Berg frå kjellaren ved Erlend Skjetne 16 Under ei reise nyleg skjedde det igjen. I staden for vekeblada og dagsavisene med si evinnelege krinsing kring døgnfluger og gullkalvar, hadde eg med meg som lektyre ei lita diktsamling. Lyrikken er jo som format perfekt for kvilepausar og stutte ledige augneblinkar, der ein ikkje har tid til romanens lange narrativ, men like fullt vil la seg hugsvalast av litt ordkunst. Dette er eit utbreidd og rimeleg syn, men noko for passivt i si konfliktsky kraftløyse: Eit dikt bør ideelt sett vera meir enn nokre forblomma frasar til tannlaus og kortvarig fagnad. Men blir det dét, blir diktet faktisk krevjande, så steglar dei fleste. Det hende meg også på nemnde utflukt, då ein av turfellane heller åndsfråverande gav seg til å bla i boka eg hadde med meg. Etter kvart sperra han augo opp og las høgt ein tilfeldig passasje med ordlyden: «Denne lattergralen / mellom oss // pengelense borgere // av minst to himler / denne innbitte sol …» Dei andre i romet lo, medan eg for min del spurde kva som var så morosamt. Naturlegvis visste eg svaret før eg fekk det. Det kunne ikkje gjelde den subtile humoren ein kan Må kutta: – Frustrasjonen er meir eit utslag av ei kjensle at me blir kutta meir enn me fortener, seier Hans-Olav Enger, professor ved Institutt for lingvistiske og nordiske studium ved Universitetet i Oslo. Foto: Kjartan Helleve – Det er veldig vanskeleg å få gjennomslag for at det finst noko som heiter nasjonalt ansvar, seier Hans-Olav Enger. – At nordisk er kulturpolitisk viktig i Noreg, er vel ikkje særleg kontroversielt å seia. Det har likevel ingen innverknad på budsjetta. Instituttet har ansvaret for samlingar som Målførearkivet og Norsk Ordbok, og driv med namneforsking. I mange år var tilskota til dei ulike institutta delvis baserte på kor mange studiepoeng som kom ut av eit institutt. Desse samlingane har produsert lite studiepoeng, og tilskota har blitt deretter. Det tykkjer eg er hårreisande. Desse samlingane vart ikkje oppretta for å produsera studiepoeng. Dei vart oppretta for å bli samlingar. Eg veit ikkje om det framleis er slik, men dette har i alle fall gjort at instituttet sleper med seg eit underskot. Det blir opplevd som urimeleg. påvise i desse linene frå Øyvind Bergs tittellause dikt, det var snarare ein uforståande hånlått: «Berre babbel,» var orda dei bruka om det. , Øyvind Berg, vår eigen Baudelaire, som med vitande og vilje radbrekkjer røynda og klisjeane for å syne oss kva dei er laga av, som skriv så stygt at det blir vakkert, med same kjærleik til det stygge som det vakre, skuldar dei for Norsk Tidend nr. 1 – 2012 tskapen mot veggen Meir administrasjon: Kvalitetsreforma og Bologna-prosessen førte til fleire administrativt tilsette. På Institutt for lingvistiske og nordiske studium gjekk ein frå å ha éin administrativt tilsett per sjuande vitskapleg tilsette, til å ha éin administrativt tilsett per fjerde vitskapleg tilsette i løpet av ein periode på ti–femten år. Foto: hirotomot/Wikimedia commons – Så kva er grunnen? – Noko av grunnen er at ein i kjølvatnet av Kvalitetsreforma og Bologna-prosessen trong fleire administrativt tilsette, og mitt inntrykk er at dei har eit like stort arbeidspress som oss. Men frå min ståstad som vitskapleg tilsett, så er det litt ergerleg å sjå at instituttet har gått frå å ha ein administrativt tilsett per sjuande vitskapleg tilsette, til å ha ein administrativt tilsett per fjerde vitskapleg tilsette i løpet av ein periode på ti-femten år. – Kvifor går dette så hardt ut over dykk? – Instituttet er og har vore i ein akutt økonomisk situasjon. Det er ikkje lett å styra økonomien på eit fakultet, men direkte imponert over økonomistyringa er eg vel ikkje. No hadde me fleire tilsette som var nær pensjonsalderen. Difor vart det lett å spara hjå oss, sidan det skjedde gjennom naturleg avgang. Fakulteta har delegert ansvar for tilsetjingar til institutta, men når instituttet mitt ikkje har pengar, så kan eg godt skjøna at dei vegrar seg mot å tilsetja nokon som helst. Så eg trur ikkje denne nedskjeringa er medviten, at det er nokon som er ute etter å ta oss. Det har berre blitt slik, av ulike omstende. Men konsekvensen kan babbel! Men dei er sjølvsagt langt frå åleine, det er enno ei utbreidd haldning at nettopp babbel - eller «tungetale», for å bruke Øverlands billeg polemiske spitord – er sjølve meistertropen i såkalla moderne lyrikk. Ein kunne seia som amerikanaren Robinson Jeffers i Olav Hauges omsetjing: «I røyndi hatar folket sanningi, dei vil heller / møta ein tiger på vegen.» Men så elitær, eller romantisk, er det jo ikkje naudsynt å bli. Ein kan nøye seg med å aksentuere noko av det finaste ved ein raffinert rabulistisk lyrikk som Bergs: Ein vesentleg kvalitet ved all god lyrikk blir spesielt synleg i slike tilsynelatande malabariske dikt som dreg seg unna eintydig forståing, nemleg dét at lyrik- – Men grunnen til nedskjeringane er vel at det ikkje er nok studentar? – Det er færre søkjarar til språkfaga no enn det var til dømes på 70-talet. At det norske samfunnet vel å kutta ned på stillingane ved universiteta som styrer med desse faga, har eg vanskeleg for å bli så veldig provosert over. Frustrasjonen er meir eit utslag av ei kjensle at me blir kutta meir enn me fortener. For sjølv om talet på søkjarar til faget Nordisk språkvitskap har gått ned, så er tilstrøyminga av studentar ikkje så dårleg. Me har eit brukande søkjartal, og i haust byrja om lag femten studentar på mastergradstudiet. Det er ikkje fantastisk, men det er langt i frå ille. Sparer seg til fant vera at studentar ikkje søkjer seg til faget, når dei ser at det er såpass lite fagmiljø. Når vi ikkje får studentar, får vi heller ikkje pengar. Det er ein måte å spara seg til fant på. Mindre grammatikk – Alle fag som blir kutta i, vil vel ropa om skandale og seia at ein må sjå på det store biletet. Men faget dykkar har jo ei rolle å spela i den pågåande samfunnsdebatten, til dømes når det gjeld utfordringane i norskfaget. – Me har kanskje vore for dårlege til å syna fram at me underviser lærarar. Me har hamna i ei mellomstilling. Det er heller ikkje lett å få gjennomslag for at me speler ei rolle i lektorutdanninga. Som eit resultat av manglande tilsetjingar, vil i praksis difor eg frå sommaren av vera den einaste som har undervisningsplikt i nordisk grammatikk i Oslo. Til hausten er det ein av pensjonistane som har sagt seg villig til å ta kurset, men det er jo ikkje ein framtidsretta strategi. ken essensielt er, språk i ytste konsekvens, i konsentrert form, ei foredling av språket som gjer det røynlege nytt og tvingar oss til å sjå på det meir vake og sensitivt enn vi vanlegvis gjer. Med andre ord er det nesten paradoksalt å ha den ringaste språkinteresse utan òg å interessere seg for lyrikk – iser slike kryptiske og liksom framande, men opne og fantasifremjande – Hadde det vore betre om de kalla dykk norsk i staden for nordisk? – Me er jo det einaste universitetet i landet som har ein fast tilknytt lektor i svensk og i dansk. Det har dei andre universiteta slutta med. Mange ville meina at det hadde vore leitt om me miste det nordiske perspektivet. Det er ikkje lett å argumentera språkvitskapleg for at norsk er isolert frå svensk og dansk. På den andre sida har me ikkje levd opp til intensjonane sjølve. Det kom ei evaluering for nokre år sidan som slo fast at det var påfallande kor lite det vart skrive om dei andre nordiske språka i Noreg. Det same synte ei tilsvarande undersøking i Sverige, så dette er ikkje noko typisk norsk. Men eg trur ikkje det er vegen å gå. Den fallande statusen til lærarfaget har nok hatt noko å seia for rekrutteringa til faget, men no er både status og løna på veg opp att. – Ser de resultata av det? – Me ser i alle fall at me har fleire søkjarar til mastergradsstudiet enn på 90-talet. Men det er jo vanskeleg å seia kva som får folk til å velja som dei gjer. Dei som søkjer seg til nordisk, gjer det uansett ikkje for pengane si skuld. Og det er vanskeleg å seia kor mykje dei galne vala me har gjort, har hatt å seia. – Kva skjer no? Er det nok å artikulera uro for framtida? – Eg må innrømma at eg ser litt mørkt på framtida. Eg må understreka at me som arbeider her, har det godt. Eg er mest uroa for at studentane ikkje skal få eit godt nok tilbod. No er me straks i den situasjonen at me ikkje kan gje mastergradsstudentane eit godt nok tilbod. Statsråd Tora Aasland seier at dette er noko institusjonane må ordna opp i, og dekanen her seier at det ikkje finst pengar. Så det er litt som i helsesektoren, der alle peikar på kvarandre. Det er på ein måte bra at universiteta er autonome, men om ikkje det kjem pengar, så får ein slutta å snakka om at ein skal satsa på språk og kultur. Kjartan Helleve dikt som Øyvind Berg sine. Ikkje di mindre må ein altså konstatere – også no, kort tid etter at ein lyrikar fekk verdas kanskje mest prestisjetunge litteraturpris – at altfor mange føretrekkjer skjematisk forbrukslitteratur framfor vanskelege dikt. Ikkje eingong dei mest overberande av venene mine blir serleg glade når eg etter to flasker portvin får ånda over meg, og sender dei per mobil nokre strofer av Trakl eller Eliot. Det eg kanskje eigentleg ville fram til, var altså at det i vår tid er einsamt og forstemmande å vera ein ung og lyrikkinteressert liten svermar. Denne teksten er likevel ikkje å rekne for ein kontaktannonse, eller eit anna rop om hjelp, for eg har heldigvis Øyvind Berg på nattbordet. Samstundes har det vore ei slags skilsmisse innan miljøet. Dei som driv med tekst, retorikk og kommunikasjon, har delvis oppretta sin eigen butikk. Det var eit miljø som ikkje fanst for tjue år sidan. Der har det sjølvsagt gått stillingar, og då kan jo leiinga seia at det framleis er mange som arbeider med språk, og at det berre er naturleg at fag endrar seg. Noko som sjølvsagt er sant, og det er ikkje slik at det miljøet heller renn over av pengar. No er eg ikkje ute etter å ta naboen min på nokon måte, og eg tykkjer at det er bra at nokon arbeider med tekstar på den måten. Eg vil nok likevel hevda at det er ei nasjonal oppgåve å ha nokre tilsette ved det største universitetet i landet som forskar på norsk språk, norske dialektar og eldre språkhistorie. Politisk vilje må til [email protected] 17 NORSK BARNEBLADS FORLAG: Ikkje berre blad Norsk Barneblad var lenge den viktigaste utgjevaren av nynorske barnebøker. Fram til 1988 gav dei ut rundt 245 bøker, dei fleste av desse på sitt eige forlag. I januar 1887 kom det fyrste nummeret av barnebladet Sysvorti, utgjeve av den 26 år gamle Kristen Stalleland frå Landvik ved Grimstad. Bladet opna med ei programerklæring, der dei tretti tingarane mellom anna kunne lesa at «Foreldre og Lærarar maa vita, at det er liten Mun i Maalstrævet vaart, dersom me ikkje faa Borni vaare med oss. Borni eiga Framtidi.» Det var dette som var drivkrafta for Stalleland – han ville gje bygdeborn lesestoff på landsmål. Det har bladet gjort til gagns, både han og dei mange andre som har redigert bladet. Bladet tok seinare namnet Norsk Barneblad, og har gjeve lesarane mykje lesestoff, både i bladet, i julehefta Smørbukk, Tuss og Troll og Juletre, og i dei mange bøkene bladet gav ut. Den fyrste på landsmål Det var nok fleire som tenkte som Stalleland i 1880-åra, men det var ikkje mange andre som gjorde noko med det. Før 1887 fanst det ikkje mykje barnelesnad på landsmål. I 1880 kom ABC-bok av Andreas Austlid ut, og i 1884 kom den fyrste barneboka på landsmål, Klas Omnstuv og mange andre morosame stykkje for born. Boka var skriven av den finske forfattaren Zakarias Topelius, og var omsett av Stefan Frich. Då det fyrste nummeret av Sysvorti kom ut, hadde altså ingen av landsmålsforfattarane skrive barnebøker. Innhaldet i bladet var lenge prega av forteljingar. Stalleland skreiv sjølv fleire forteljingar, og etter at desse hadde vore på trykk i bladet, samla han dei i bokform. Dette vart etter kvart eit mønster, og det vanlegaste var at bøkene fyrst gjekk som 18 Eirik Helleve gav i år ut boka Skrinet med det rare i. Norsk Barneblad 125 år på Norsk Barneblads Forlag. framhaldsforteljingar i bladet. Bladet var òg med på å gje ut andre barnebøker, frå 1900 til 1906 kom det ni bøker i serien Norsk Barnelesnad. Bak denne serien stod Maalkassa, Norsk Maalkontor, Det Norske Samlaget og Norsk Barneblad. Sju av desse bøkene hadde vore framhaldsforteljingar i bladet. Åtte av desse bøkene var omsette, den einaste nyskrivne var Vesle Hallvard av Stalleland. Andreas Haavoll vart redaktør i Norsk Barneblad i 1916. Haavoll kjende bladet godt då han gjekk inn som redaktør, han hadde vore utgjevar sidan 1912, og visste at bladet lenge hadde slite økonomisk. Då han gav frå seg bladet i 1954 var økonomien langt betre. At tingartalet var høgare var sjølvsagt ein av grunnane, men minst like viktig var det at han gav drifta fleire bein å stå på. Joletre, som i 1939 endra namn til Juletre, var eit glimrande julehefte, som eitt år hadde eit opplag på nærare 100 000. Til jul kom òg dei to teikneseriehefta Smørbukk og Tuss og Troll, som begge selde godt. Og Haavoll såg at det var ein stor marknad for nynorske barnebøker. Ingen forlag satsa mykje på slike bøker, og Haavoll laga like godt sitt eige forlag. I 1919 kom den fyrste boka på Norsk Barneblads Forlag, Tvo smaa pilgrimar av Frances Hodgson Burnett. Forlagsdrifta Dei neste sytti åra gav Norsk Barneblads Forlag ut om lag 225 bøker. Fram til andre verdskrigen var det klar overvekt av omsette bøker, men i etterkrigstida vart det vanlegare med norske bøker. Dei omsette bøkene vart oftast nedkorta, slik at lesarane fekk bøker fortetta med spenning. Samstundes gjekk dei sjølvsagt glipp av mykje, i 2008 vart Den siste mohikanaren omsett til bokmål, og den boka er på 431 sider. Utgåva Norsk Barneblad gav ut i 1953 var på berre 127 sider. Men sjølv om dei omsette bøkene kom i nedkorta versjonar, var det bøker av dei fremste utanlandske forfattarane. Berre i 1920-åra gav forlaget ut Robin Hood, to bøker av Mark Twain, ei indianarforteljing av Edvard S. Ellis, ei samling eventyr av Grimm-brørne og to bøker av Jules Verne. Det tiåret kom det òg to islandske soger, Fljotsdøla og Soga om Finnboge den ramme. Det er ikkje kjent kor store opplaga var, eller kor mykje bladet tente på salet, men dei må ha gjort pengar på dette. Dei trykte òg fleire bøker enn det dei rekna med å få selt, og brukte bøker som premiar i dei mange tevlingane i bladet. I 1937 hadde bladet ei tevling der det galdt å senda inn flest ordtak. Dei tusen beste fekk premiar. Det var for det meste NORSK TIDEND NR. 1 – 2012 bokpremiar, og det var ikkje berre éi bok til kvar: Einar Rekve frå Voss fortel at han samla inn mellom 700 og 800 ordtak, og vart med det nummer 183 i tevlinga. Som premie fekk han rundt tjue bøker. Det var altså mest spaningsbøker dei fyrste åra. Det var kvalitetsbøker, men det var likevel ein viktig mangel med bøkene dei gav ut. Det kom klart mest bøker med gutar i hovudrolla, slik at jentene i langt mindre grad kunne finna noko å identifisera seg med. Dette var ikkje berre tilfelle NORSK TIDEND NR. 1 – 2012 med bøkene, også sjølve bladet var lenge langt meir retta mot gutar. Endringar i bokutvalet Både blad og bøker vart meir retta mot begge kjønn utover 1900-talet. Bladet inviterte fleire gonger til barneboktevling, der dei beste manusa vart gjevne ut på forlaget. I 1967 gav bladet ut fem bøker. Alle desse var premierte i skrivetevlinga bladet arrangerte det året. Neste gong bladet arrangerte ei slik tevling, i 1976, handla det om å skriva den beste jenteboka. Kanskje bladstyret var påverka av kvinnekampen elles i samfunnet, kanskje dei omsider hadde sett at det mangla bøker for jenter. Av dei seks bøkene forlaget gav ut det året, hadde halvparten eit jentenamn i tittelen. Norsk Barneblads Forlag ekspanderte heile tida, i alle fall så lenge ein berre ser på kor mange bøker dei gav ut. Tiår for tiår kom det fleire bøker, frå 16 i 1920-åra til 63 i 1980-åra. Kvaliteten på bøkene heldt diverre ikkje følgje. Andre forlag gav ut fleire barnebøker, hjå Det Norske Samlaget kom denne auken i 1950-åra, medan Noregs Boklag satsa meir på barnebøker frå 1960-åra. Då var det ikkje lenger slik at Norsk Barneblad kunne velja bøker frå dei fremste forfattarane. Dei fem som fekk premie i 1967 var Sverre By, Anders Havnelid, Johannes Heggland, Arvid Møller og Bjørn Rongen. Tretten år seinare gjekk premiane til Ingunn Elstad, Lillian Eltvik Dyrnes og Hallvard Sandvik. Endeleg eigen forlagssjef Dei to store Norsk Barneblad-redaktørane på 1900-talet var Andreas Haavoll (1916–56) og Johannes Farestveit (1956–79). Begge såg etter kvart at det vart for krevjande å ha ansvar for forlaget samstundes som dei redigerte bladet, og då dei gjekk av som redaktørar ynskte begge å halda fram som forlagssjef. Haavoll fekk viljen sin, og hadde ansvar for bokutgjevingane til han døydde i 1958; Farestveit fekk ikkje viljen sin. Norsk Barneblads Forlag fekk ikkje eigen forlagssjef før Norunn Askeland vart tilsett i 1988. Ho sat ikkje lenge i stillinga, sjølv om alle viste vilje til å satsa vidare på forlaget. Ho hadde tidlegare arbeidd som forlagsredaktør i Aschehoug, og leverte langt betre kalkylar enn det som var vanleg. Diverre viste desse kalkylane at det ikkje lenger var pengar å tena på forlagsdrifta. Ikkje berre gav andre forlag ut fleire barnebøker, men nedgangen i tingarar gjorde at kundegrunnlaget minka. Norsk Barneblad hadde aldri fleire tingarar enn i 1978, då heile 17 000 tinga bladet. Ti år seinare var tingartalet nede i om lag 10 600. Dei dårlege utsiktene til å tena pengar på bokutgjevingar, kombinert med sjukdom i familien til Askeland, gjorde at ho slutta som forlagssjef berre nokre månader etter at ho hadde teke til. Det året gav Norsk Barneblads Forlag ut fem bøker, og det vart dei siste barnebøkene på forlaget. Med det var punktum sett for eit viktig kapittel i nynorsk forlagssoge. Dei siste åra var barnebøkene frå andre forlag langt meir relevante, men tidlegare på 1900-talet var Norsk Barneblads Forlag store. Bøkene deira var jamt over gode, både dei norske og utanlandske, og var med på å gjera draumen til Stalleland til røyndom: Bladet gav både bygdeungar og andre ungar godt lesestoff på nynorsk. Eirik Helleve 19 Magne Heien Gjest kapabel Forlag, 2011 dikt Stillferdige naturdikt Naturen og naturfenomena har alltid vore sentrale motiv i nynorsklyrikken. Fleire av nynorskdiktarane hadde eit nært forhold til naturen, og nokre kombinerte diktargjerninga med gardsbruk i større eller mindre grad. Dette gjeld òg for Magne Heien, som debuterer som lyrikar med samlinga Gjest. Tittelen alluderer truleg til det økologiske spørsmålet som tematisk sett held boka saman. Heien manar oss til å hugse at me berre er gjestar på jorda. Me eig ho ikkje; me har berre fått ho til låns. Dette temaet går som eit mantra gjennom samlinga, formulert på Heiens stillferdige vis, og halde i eit forenkla modernistisk formspråk. Utvilsamt eit sympatisk prosjekt, men resultatet er dessverre ikkje alltid like tilfredsstillande reint estetisk. Desse versa frå titteldiktet burde gje eit rimeleg klart bilete av Heiens naturromantiske temperament: «Her inne i fjellet / er du berre ein gjest / dei som bur her følgjer deg med augo sine». Og vidare: «fuglane og dyra / er husfolket her / trø audmjukt inn over dørstokken». Heien held seg stort sett innanfor horisonten til det kvardagslege og søkjer etter underet og mysteriet i dei nære ting. Ofte med ein humoristisk vri på det heile, slik som i «To menn har landa i Kvandal». Og einskilde gonger lukkast han verkeleg i å gje ei fulltonande form til det lyriske eg-ets kjensler. Men dessverre er totalverknaden ofte litt for tam og konvensjonell, og dikta maktar ikkje alltid å lyfte seg over det banale og ordinære. Føresetnaden for å lukkast med ein slik skriftpraksis er nemleg at lesaren vert servert eit nytt og friskt blikk på dei kjende fenomena. Sterk dikting aukar gjerne vår livskjensle, kjensla av å oppleve meining og samanheng i tilværet. Det er ikkje minst denne evna som gjer Olav H. Hauge til ein slik meisterleg diktar. Fleire av hans beste dikt lever sterkast i spenninga mellom det kjende og det framande. Eg kan ikkje fri meg for å tenkje at det kviler noko uforløyst og uferdig over diktsamlinga, og reint språkleg og innhaldsmessig har Heien enno ein veg å fare. Han har enno ikkje funne si eiga form og si eiga røyst som diktar. I det store og heile er samlinga ujamn, og strammare redigering hadde utvilsamt lyfta boka eit par hakk over det ordinære. Kjetil Berthelsen 20 Folkemålskarika Kulturminister Anniken Huitfeldt godkjende 22. september i fjor ny rettskriving for nynorsk. Det samla talet på valfrie former går ned i ny rettskriving, men ser ein berre på ord i vanleg bruk, aukar valfridomen dramatisk. Språkleg kaos og «hjarteformer» finn språkbrukarar på av seg sjølve, ofte i private samanhengar, utan godkjenning frå Kulturdepartementet. Utanfor privatsfæren treng språkbrukarar derimot faste språklege mønster. Det finn nynorskbrukarar no berre i bokmål. Dette kan ikkje enda i anna enn ein tragedie for nynorsk bruksmål. Etter to departementale avvisingar av tidlegare rettskrivingsframlegg, har Språkrådet greitt å seigpina gjennom ei ny rettskriving. Det har gått for mykje prestisje i dette for alle styrande partar. Når styreleiaren i Språkrådet, Ottar Grepstad, i tillegg rosar rettskrivingsnemndi for fagleg soliditet, endå den flagrante faglege likesæla er utførleg dokumentert, slær det hol på myten om Grepstad som nynorsk vismann. I bolken «Språkrådets tilrådde norm» i sakpapiri til styremøtet i Språkrådet 20. mai heiter det at «nynorskrettskrivinga blir verande vid» og at «som skriftspråk er ikkje nynorsk tent med så vilkårleg utføring. Det vil ikkje vere heldig at det veks fram ein stor underskog av husnormer som ikkje er synlege eller tilgjengelege for omverda». Denne grunngjevingi for «tilrådd norm» ‒ ei halvoffisiell norm innanfor den nye og vide rettskrivingi ‒ tagde derimot Språkrådet opportunt om til departementet, for denne sannkjenningi viser at mandatet om «ei tydeleg, enkel og stram norm, utan sideformer» er brote. Den nye rettskrivingi vart alt føre godkjenningi fagna av styret i Noregs Mållag. Styret har opplagt ikkje lært kor øydeleggjande og destabiliserande tidlegare normendringar har vore for nynorsk. Ivar Aasen og andre målfolk skapte nynorsken som eit alternativ til dansken, seinare norsk-dansken og bokmålet ‒ eit kulturmål å leggja hugen sin til. So kom samnorskflodi. Samnorsk var ikkje Aasen ein gong til ‒ ei skriftfesting av eit talemål utan eige skriftmål ‒ men ei samanstøyping av to ulike skriftmål, tufta på ulike tradisjonar og makttilhøve. Ei slik samanstøyping hadde aldri vore gjord før, likevel skulle ein her på teknokratisk vis gjera det umogelege ‒ taka «det store spranget framover» og gjera kulturen til ein del av sosialøkonomien, og leggja målstriden i røyr. Den nynorsken me har, vart aldri nokon samnorsk slik tanken var, men eit konglomerat av språklege kompromiss ordskifte som destabiliserte nynorsken. Huitfeldt fylgjer opp denne tradisjonen. Ulike serdrag kan derimot reaktualiserast på nye grunnlag. I evolusjonen vert fenomenet kalla eksaptasjon. I vårt tilfelle vart tyningi av nynorsken sjølve grunngjevingi for nynorsken. Endring av nynorsken i bokmåls lei vart ein siger for «folkemålet». Ynsket om ein tradisjonsbunden og normativ nynorsk var eit trugsmål mot «folkemålet», difor måtte nynorsken frigjerast frå sitt eksistensielle åk og vera med på moderniteten. Toleransen for dialektane var den siste store sigeren for målrørsla. I sigersrusen trong ikkje nynorsken eit operativt standardtalemål, for dialektane var liksom ei botnarlaus kjelde. Men i framhaldet av talemålsretorikken og i ynsket om nye suksessar ‒ alt medan bokmålsnært talemål breidde seg meir og meir ut ‒ køyrde målrørsla seg fast. Bokmål er ikkje meir ekskluderande eller talemålsfjernt enn at alle rimeleg lett kan læra seg det både munnleg og skriftleg. Her møter den praktiske talemålsnærleiken den ideologiske. Grunnen til nynorsksamanbrotet er ikkje bokmålsveldet, men målrørsla sjølv. På landsmøtet i Noregs Mållag i april røysta 48-52 av 125 røysteføre på eit handfast rettskrivingsframlegg frå Voss mållag om ei fast og stram norm, som bygde på normi i Norsk Ordbok. Mellom motrøystene var alt frå folk som ynskte ei vidare norm, folk som ynskte ei onnor norm, folk som lika 2012-normalen, til folk som helst berre ville drikka kaffien sin. Styret i Noregs Mållag ville ikkje eingong ha eit normordskifte. Fleirtalet greidde endå ein gong å semjast om kva dei var imot. Noregs Mållag er eit økumenisk råd for desse sprikjande synene, der målet er å slå ein leikarring kring alt vanskeleg. Det er dette usemjeeller skinsemje-regimet som altfor lenge Karakter i sidemål er ikkje målet Om ein skal sikre nynorsken ein sentral plass i det norske språket i framtida, er ikkje løysinga å tvihalde på kravet om at elevane skal få karakter i sidemål. Rundt 13 prosent av elevane i norsk skule har i år nynorsk som hovudmål. Det er litt mindre enn for ti år sidan, og i 140 kommunar er det no ein lågare del som har nynorsk som hovudmål. Ser vi meir på tala, er det berre i seks kommunar at nynorskelevane har gått frå å vere mange, til å forsvinne ordskifte heilt på desse åra. I Rollag og Notodden hadde kvar tredje elev nynorsk for ti år sidan. No er det ingen attende. Ringebu, Lund, Randaberg og Steinkjer er òg kommunar der det i 2002 var ein rimeleg del nynorskelevar – medan det no ikkje er nokon att. Ser vi heilt tilbake til 199293, det fyrste året det finst tal for i databanken GSI, finn vi ein liknande trend. Nokre få kommunar går tydeleg frå å vere nynorsk- til bokmålkommune i skulen. Eg finn 159 kommunar som enten i 199293, 2001-02 eller i år har minst 10 prosent nynorskelevar. Av desse er 18 under denne grensa i dag. 119 har framleis fleirtal nynorskelevar, og av desse ligg 109 på over 75 prosent nynorsk. I det store og heile er altså årsaka til at det er færre nynorskelevar i dag, at nynorsk er hovudmål i kommunar der folketalet ikkje veks i same fart som i sentrale strok. Ein kan faktisk seie at det er utruleg kor godt nynorsken held stand, når ein ser på kor stort press målforma er under – både frå somme politiske parti og svært mange aviser, som nesten ikkje trykkjer noko på nynorsk i det heile. Rett nok fekk Noregs Mållag stor stød på leiarplass i debatten om karakter i sidemål, leiarar stort sett skrivne på bokmål. Komisk. Eg har sjølv, medan eg var lokalavisredaktør på Indre Nordmøre, arbeidd for å få Norsk TideNd Nr. 1 – 2012 aturen Ordet dei skyr ordskifte Det har vore ein kamp om nynorsken i målrørsla. Mange ville eigenleg ha samnorsk i staden. Berre Riksmålsforbundet protesterte mot samnorsken; det gjorde aldri Noregs Mållag. Ein var med på ferda bort frå nynorsken. Dette har nynorsken teke skade av: «Noregs Mållag er for nynorsk, same korleis han ser ut,» sa mållagsleiar Hege Myklebust etter at eit framlegg om ei innstramming av norma hadde vorte røysta ned på eit årsmøte. Det har ikkje vore mogeleg å få fleirtal i Noregs Mållag for ei stram og eintydig norm. Den nyleg vedtekne norma er ikkje dét! Men etter at samnorsken var nedkjempa, vedtok Stortinget at nynorsk og bokmål ikkje lenger skal nærmast til kvarandre. Likevel har ei normeringsnemnd laga ei norm som vil føra til at forvitringa av nynorsken held fram. For å få til samnorsk måtte ein føra inn bokmålsord i nynorsken, ord som var knot i alle nynorsknære dialektar. Eitt av desse orda førekjem svært hyppig, såleis at det pregar språket. Dette opplevest tydeleg når ein les teksta høgt. Skifter ein til den nynorske forma, endrar språket karakter – til nynorsk! Men bokmålsforma har vorte standard i NRK og hjå dei fleste som skriv nynorsk. Kvifor har det vorte slik? Er det fordi ein har mist den nynorske målkjensla, eller fordi ein ville hjelpa til i utviklinga mot samnorsk? Nokon har kanskje gissa at ordet eg tenker på, er bokmålordet «først». Ordformene først og fyrst markerer eit klårt skilje mellom nynorsk og bokmål. Knapt noko anna ord vert så klårt KONGLOMERAT: Den nynorsken me har, vart aldri nokon samnorsk slik tanken var, men eit konglomerat av språklege kompromiss som destabiliserte nynorsken, meiner Sergej Alexander Munkvold. Foto: Språkrådet og Kunnskapsdepartementet har rådt i mållaget. Andre gode tiltak, som styret skal ha skryt for, vert i lengdi fånyttes når nynorsken kollapsar pedagogisk. I Noregs Mållag skal det heller røra seg om «dei viktige sakene», som at me må ha meir nynorsk, få betre haldningar og dela ut målblomar. Dette er den store skinsemja. Målstriden er vorten meiningsproduksjon utan handfast oppfylgjing. Men ulikt politiske parti treng ikkje makteliten i dei statsfinansierte nynorskinstitusjonane bry seg om veljarane. Og med ei språksyn at alt talemål er like bra, treng ikkje makteliten bry seg om språket heller. Til sist har me berre ei utviding av «det store nynorske demokratiprosjektet», slik det heiter hjå styreleiar Ottar Grepstad, og endå meir meiningsproduksjon, og soleis vert meiningsløysa grenselaus. Det som då er i strid med denne prosjektmanien, vert blåse av banen som reaksjonært, intolerant og i strid med framgangen og lukka hjå mennesket ‒ meir nynorsk i avisspaltene. Eg er blant dei som meiner nynorsk er ein sentral del av vår kulturarv – og for store delar av landet er nynorsk eit langt meir naturleg skriftmål enn bokmål (la oss ikkje gå inn på diskusjonen om dei merkelege formene ein kan nytte akkurat no!). Oppgåva til kommunane i denne debatten blir å sørgje for at det faktisk er mogleg å nytte begge målformer. Vi har mange såkalla språknøytrale kommunar som i praksis ikkje gjer eit slag for å vere nøytral, men som lite medvitne oppfører seg som om Norsk Tidend nr. 1 – 2012 eller «den språklege frigjeringi». Til jamføring vart katalansk og baskisk forbode under Franco på flest alle område, nederlandske skular vart stengde i Flandern under fransk styre, irsk vart nær utradert då irsktalande svalt i hel eller emigrerte til USA, i hopetal av fatigdom. Det store fleirtalet av dei som i Frankrike før tala bretonsk, baskisk, arpitansk, katalansk, korsikansk, nederlandsk, tysk og oksitansk ‒ mange av dei gamle kulturspråk ‒ skriv i dag på det nye frigjerande og talemålsnære skriftmålet sitt fransk. I nynorskland har me endelaus normering. Fortener målfolk nynorsken? Mange mindretalsmål kan misunna alle resursane, lovvernet og brukartalet nynorsken har. Likevel greier dei seg betre. Dei har noko som altfor få målfolk har – konsekvensanalytisk evne og sjølvtillit. Folkemålskarikaturen avløyste folkemålstanken i Noregs Mållag. Sergej Alexander Munkvold, formann i Ivar Aasen-sambandet dei skulle vere bokmålskommunar. Som skuleeigar må òg kommunen og fylkeskommunen passe på at det er mogleg å nytte den målforma ein sjølv ønskjer. Ein måte å gjere det på, kan vere å ha litteratur som valfag. Men eg har lita tru på at nynorsken skal overleve ved tvang. Språket utviklar seg, og den generasjonen som no veks opp, opplever kan hende dei største endringane i språket nokon gong. Nye ord og nye måtar å uttrykkje seg på kjem heile tida. Til dømes nytta NTB ordet ‘Internett’ fyrste gong i juli 1994. I assosiert med nynorsk som «fyrst». Og dei som ikkje primært er nynorskbrukarar, men likevel skriv nynorsk, nyttar forma fyrst fordi dei legg seg etter det særmerkte ved målet. I «Viljen til språk» av Ottar Grepstad finn ein forma «fyrst» berre tri gonger: i sitatet av eit grunngjeve spørsmål frå Oddmund L. Hoel, i ein tale av kronprins Olav i 1946 og i ei overskrift på side 87: «Den fyrste gong». Men i teksta under, som forklårar overskrifta, står det: «I 1854 gav Ivar Aasen ut den første boka skriven på landsmål.» Elles i boka førekjem denne forma tusenvis av gonger, i sume bolkar mest på kvar line! «Fyrst» har breitt talemålsgrunnlag i landet – frå bygdene på båe sidene av Mjøsa i aust til kysten i vest, og elles i dei store dalføra midt i landet og i Telemark. Bokmålsforma «først» som standard nynorsk er meiningslaus. Kva er då grunngjevinga for dette? – Spørsmålet er retta til Ottar Grepstad, Sylfest Lomheim og andre. Mange av dei som nyttar bokmålsforma, skriv gjerne fylgje, ynskje eller lyfte. Då er det stilbrot å skriva «først». Eg har òg døme på at ein har gløymt seg bort og skrive både «først» og «fyrst», fordi dei truleg har nynorskforma i dialekten sin. I «Allkunne» alltid berre «først», og dei rettar forfattarar som skriv «fyrst»! Såleis driv Samlaget, som står bak Allkunne, sin eigen målpolitikk (som dei har gjort i alle år). «La skolen være skole,» sa Inge Lønning i ein skuledebatt. Kvifor kan ein ikkje lata nynorsken vera nynorsk? – Eg oppmodar til debatt. Hallvard Hegna Medlemspengar ordskifte Mange lokallag i NM slit med å halde på medlemmene sine. Somme av dei tør ikkje krevje lokallagskontingent av redsel for å miste medlemmer. Av den grunn meiner eg at den sentrale kontingenten skal vera låg; t.d. 200 kr. Vi må ha i mente at ikkje alle er like ihuga målfolk. Mi meining er at vi må famne breitt. For målrørsla og for føremålet med denne er det betre å ha 15000 medlemmer som betaler 200 kr. kvar enn 10000 som betaler 300. Det er mange som synest at dialekt og nynorsk er bra, men å binde seg i organisert arbeid, ja, sjå det er noko heilt anna. Eg har høyrt medlemmer seie at vi har ingen høg kontingent. Mange tenkjer kanskje slik, og for meg og mange mai 2007 vart Facebook nemnd i ei sak om tilsette som vart truga med sparken om dei nytta Facebook i arbeidstida. I januar 2009 dukka ‘Twitter’ opp. Målformene og språkpolitikken kan ikkje vere upåverka av dette. Vi kan til dømes ikkje tvihalde på at det skal vere karakter i sidemål, bare av di det ‘alltid’ har vore slik. Kan hende er det viktigare at vi har eit norskfag i skulen som konsentrerer seg om å hjelpe elevane med å finne gleda med språket. Det avgjerande i skulen må vere at eleven har høve til å lese andre stemmer dette isolert sett. Men det er lov å tenkje strategisk. Ordninga med haustgåve, julegåve osb. gjer at dei som er meir enn alminneleg interesserte på vegner av føremålet vårt, kan bruke pengar der. Fordelen med mange medlemmer i laget vårt, er at vi kjenner oss enda tryggare. Og nye medlemmer med lita interesse kan få auka interesse etter kvart. Og medlemmer er meir forplikta enn uorganiserte i standpunkt ved ei eventuell skulemålsrøysting t.d. Folk som er interesserte i språkspørsmål, har ofte ein heil del kontingentar å hanskast med. Etter mi meining er det viktig at styret for Noregs Mållag tar ein debattrunde og tenkjer strategisk. For vi vil vel ha mange medlemmer, eller kva? Eg for min del trur at det gagnar føremålet vårt. Ivar Schjølberg nynorsk - så må det vere eit nærast fritt val, på same måte som i dag, for foreldra kva hovudmål barnet skal ha. At Noregs Mållag får mange nye medlemmar, og at det er diskusjon om språket, er flott. Men når ein sit på tribunen og følgjer debatten, får eg inntrykk av at mållaget meiner karakteren i sidemål nærast er heilag. Men den kan i beste fall vere eit medel. Nynorsk kan berre overleve som ein nasjonal målform om ho vert brukt aktivt av folk som ønskjer å nytte sitt eige språk. Nett no er Odd Nordstoga ein av dei mest populære artistane i Norge. Han er samstundes kan hende den beste ambassadøren for å ta i bruk eigen dialekt og nynorsk, framfor å nytte den meir oppstylta og kjenslefattige bokmålsforma. Diverre er ikkje språkdebatten i Norge prega av refleksjon, men av nokså lågpanna argumentasjon om kor keisamt og vanskeleg nynorsk er. Kva er keisamt med å lese Vesaas og Garborg, eller studere tekstane til Nordstoga? Ole Petter Pedersen, redaktør Kommunal Rapport 21 Prest samanliknar Lars Monsen med Jesus Dette er liste med dei som har gjeve gåver til Noregs Mållag frå 23. september 2011 til 29. januar 2012. Samla gåvesum er 377 063 kroner. Det er mest utruleg. Me takkar djupt for dette. Aust-Agder Mållag Jackob Bakken Torfinn Brokke Telleif Engenes Kjersti Fone Kristine Foss Rolf Fredriksen Paul Magnus Gamlemshaug Gunnar Hagelia Ester Halvorsen Per Yngvar Hardeberg Johannes Havstad Harald Heggland Arne Hellstrøm Knut K. Homme Malmfrid N. Homme Ragnar Kaasa Arne Kveim Gunvor Lande Hans-Olav Lauvstad Hans-Olav Lauvstad Olav Lidtveit Jon Kolbjørn Lindset Kåre Mogstad Tarald Myrum Pål Nomeland Rune Nylund Svein Olav Ramse Olav Riisland Kåre Rike Ånund O. Rysstad Torkjel Segberg Kåre Seland Vidar Toreid Johannes G. Torstveit Helge Ove Tveiten Odd Einar Ufsvatn Anker Vassend Olav Vehus Jens Vellene Scott Aanby Olav Torj Åkre Austmannalaget Liv Jorun Braastad Jon Steinar Bredeveien Per Brumillom Jostein Budal Eirik Bøyum Trond Dalsegg Inger Johanne Dæhlen Inger Johanne Dæhlen Gunnar Eide Ingvild Marie Eknes Hans Enstad Frode Erstad Inger Lise Fiskvik Steinulf Fjæstad Anders G. Fretheim Kjell Gulbrandsen Erik Hanssveen Olav Haraldseid Magnhild Harsheim Ola Martin Haugen Bjarte Hole Guttorm Horten Ola Jonsmoen Egil Karsrud Håvard Kleiven Ola Klepp Asgeir Lilleås Mildrid J. Lunder Anne Midtbø Per Myrle Øyvind Nordli Olaf Nøkleby Inga Johanne Pighaug Ellen Preststulen Tor Rogne Brede Rognstad Tone Rui Magne Rydland Frøydis Schjølberg Ivar Schjølberg Hogne Skeidsvoll Ola Skrinde 22 Arne Skuterud Petter Embret Sletten Petter Embret Sletten Arne Sund Hans Sund Ivar Sund Magny Sæbø Gunnar Sørbotten Reidun Ramse Sørensen Kirstine Prestmoen Tallerås Magne Teppen Olaf Thesen Ola Tronsmoen Olov Ingvild Tømte Lars Ullgren Olav Veka Magne Velure Bjørn Liavaag Visø Rolv Kristen Øygard Bjarne Øygarden Brynjulv Aartun Buskerud Mållag Oline Arnegård Niri Baklid Gunvald Bergan Tor O. Bergum Herbjørn Brennhovd Torleiv Brennhovd Ingerid Elverum Ingebjørg Hals Ola V. Isungset Lars Erik Jacobsen Osvald Medhus Ingunn Asperheim Nestegard Ola Kjetil Oppi-Berntzen Halle Perstølen Tordis Perstølen Ola Ruud Line Sandvik Torstein Sataslåtten Knut V. Seim Dagny Irene Skare Kjell Snerte Helga Sveinungard Rolf Harald Sæther Knut S. Torsteinsrud Sigrid Ulsaker Fylkesmållaget Vikværingen Olil Amble Aslaug Andersen Norunn Askeland Lillian Austnes Ola Bergsaker Leidulv K. Bergwitz Anfinn Bernaas Halvard Bjørkvik Lars Borgersrud Harald Brandal Herfinn Brekke Magnhild Brekke Randi Brenden Svein Erik Brodal Hæge Marie Roholdt Brunvatne Karen Bø Kjell Bø Bjørnar Bønes Erlend Lunde Colleuille Alv Reidar Dale Tove Karina Eidhammer Arne Eri Trygve Espetvedt Turid Farbregd Mass Flatråker Liv Flugsrud Olav Frøystadvåg Torfinn Fuhr Knut Gjertsen Kåre Glette Helene Janna de Graaf Gunnvald Grønvik Oddrun Grønvik Morten Grønvold Asbjørn Haug Even Haugland Ola M. Heide Botolv Helleland Roald Hem Audun Heskestad Sigrun Heskestad Halldor Hoftun John Øyvind Hovde Karl-Anders Hovden Marit Hovdenak Olav Høgetveit Kolbjørn Høgåsen Tormod Hallstein Høgåsen Halvor Høibø Olav Bakken Jensen Laurits Killingbergtrø Turid Louise Quamme Kittilsen Harald Sverdrup Koht Bård Kolltveit Johannes Kvammen Tove Harriet Eeg Larsen Torhild Leira Martinus Løvik Kåre Martinussen Lars Meling Astrid Midttun Harald Martin Mjømen Norvald Mo Arnold Mundal Odd Georg Murud Magne Myhren Johanna Myklebust Finn Måge Solveig Nerol Tore Noer Sigurd Nordlie Britt Mo Nummedal Eva Nørstebø Ole Bernt Olsen Dag Omholt Reidun Prestbø Yngve Rekdal Asbjørn Roaldset Magnus Robberstad Thea von Hirsch Rørvik Olav Røvang Brit L. Sauge Liv Sem Erik Simensen Olav R. Skage Gunnvor Fykse Skirbekk Synnøve Skjong Arve Skutlaberg Nils Sletta Nils Standal Mona Grete Storli Åsfrid Svensen Sissel L Sæbø Anne Joronn Sætre Jostein Sønnesyn Jan Taubøll Tordis Thorsen Svein Olav Throndsen Odd Roger Torkildsen Øystein Tormodsgard Jan Tvedt Stein Tveite Kjell Venås Gudrun Dahler Vik Lars Sigurdson Vikør Kjetil Vistad Jørgen Vogt Torgils Vågslid Hallgerd Wangensteen Karl Øksnevad Håkon Ørjasæter Herlov Øverland Kristen Øyen Bergfinn Aabø Ivar Aasen prest Idun Strøm Sefland til NRK. no. Ho blei så begeistra etter å ha sett serien at ho skreiv eit brev til Lars Monsen. – For å seie det slik: Eg har ikkje tenkt å skrive noko brev til Monsen med det fyrste, seier Ragnar Hovland i ein kort kommentar. Foto: Wikimedia Commons målgåver Programleiar Lars Monsen i fjernsynsserien «Ingen grenser» på NRK møter menneske på same måten som Jesus, meiner prest i fylgje NPK. – Lars Monsen er litt radikal i måten han møter menneske på. Difor minner han meg om Jesus, som også på si tid var radikal, seier Noregs Mållag Hordaland Mållag Harald Aga Livar Aksnes Ann-Britt Almenningen Svein Schrøder Amundsen Arne Andersen Randi Andersen Ingvard Andreassen Erik Arneson Anders Askeland Jon Askeland Edel Augestad Erlend Bakke Anny Bastesen Daniel Berge Håkon M. Berge Marit Berge Oddbjørn Berge Olav Berge Rune H. Berge Hildegunn Bergo Eli Bergsvik Dagrun Berntsen Siri Solvik Bertelsen Anna Birkeland Ansgar Bjelland Hjalmar Bjerkeng Narve Bjørgo Geirdis Bjørlo Asbjørn Bjørnset Solveig Bjørsvik Bergljot Lyssand Bjørø Målfrid Bjånesøy Lars Johan Bleie Gunvald Magne Blom Brita Bolstad Arne Brattabø Jostein Brattabø Reidar Bremerthun Endre Otto Brunstad Bjarne Buene Jostein Buene Hans Bugge Ragnhild Byrkjenes Inger Berit Bøyum Randi Bårtvedt Willy Clausen Oddvar Dahl Ingrid Dale Knut O. Dale Reidar Dale Olav Digernes Kristin Digranes Inge Draugsvoll Olav Drivenes Per Otto Drotningsvik Tore Dugstad Torbjørn Dyrvik Randi Engelsen Eide Nils Eidhammer Ragnhild Eikeland Gudrun Eimstad Jakob H. Eitrheim Jakob Eldøy Brynhild Enerhaug Nils M. Engelsen Valborg Engesæter Øystein Erstad Jarl Fimland Normann Fjeldstad Sverre Fjell Leif Flaten Ragnvald Fleten Sjur D. Flåm Tormod Folgerø Tormod Folgerø Johs. H. Fosse Jon Fosse Ingrid Fossåen Olav Freim Harald Frønsdal Harald Fykse Harald Gammelsæter Berly Mjøs Giljarhus Asbjørn Gjerde Helga Gjerding Svein Gjørv Hans Golten Jakob Gullberg Eigel Gundersen Eldbjørg Gunnarson Sigurd Haga Arnbjørg Hageberg Alvhild Halleraker Oddlaug S. Hansen Oddlaug S. Hansen Hardangertun Magna Hatlebakk Sigmund Haug Anna Sylvia Haukås Arne Hauso Asbjørn Haustveit Sigbjørn Heie Johan Helleland Aslak L. Helleve Aslak T. Helleve Jan Kåre Henriksbø Kåre Herdlevær Kåre Herfindal Kjartan Hernes Torolv Hesthamar Norvald Hestholm Marit Hjartåker Grete Oline Hole Kåre J. Hole Oddfrid Hole Erling Holmås Ivar Holmås Karl Johan Holmås Karl Hope Helge Hopland Arny-Sissel Myking Horsås Elisabeth Hummelsund Jens Hystad Mildrid Bønes Høgås Else Jerdal Geirmund Johnsen Geirmund Johnsen Ingebjørg Jordal Marta Kløve Juuhl Egil Jøsendal Jan Jøssang Randi Jåstad Hans Kr. Kahrs Øystein Kambestad Inger Lise Kippersund Olav Klubben Leif Knutsen Helga Kolstad Trygve Kråkevik Magne Kvæven Atle Kvåle Anna A. Landsvik Rolv Landøy Torfinn Langelid Hans Langesæter Haldor K. Lid Lars Gunnar Lie Åsmund Lien Anstein Lohndal Arve Lothe Kåre Lutro Berit Lygre Tore Lyssand Torstein Løning Ove Leon Låstad Lars J. Låte Lars Mannsåker Anne Marie Midtbø Åsmund Mjeldheim Åslaug Mjøs Torgunn Moltu Sigvald Monstad Marie Morken Jostein Mykletun Einar Myster Nils Mæhle Karl R. Mæland Amund Måge Odlaug Måge Sigfrid Rogne Naasen Oddbjørg Nedkvitne Marit Nedreli Eli Karin Nerhus Nils N. Nesheim Arne Nilsen Arne Olav Nilsen Else Leirvik Nistad Randi Nordjord Lisbeth Norendal Helge Martin Nygård Ivar K. Olde Bodil Huse Olsen Johannes Opeland Åse Opheim Aud Oppedal Anfinn Otterå Olai Otterå Brynjulf Prestegard Sigrun Rajendram Britt Vevle Raknes Inga Rasdal Borgny Refsdal Sjur Reinsnos Jens Reisæter Lars Riise Nana Rise-Lynum Kaare Rundhovde Øyvind Røen Gro Rusten Saghaug Marit Sandal Lars K. Sandven Torstein Sausjord Terje Schaatun Arnfinn Seim Halldor J. Sekse Ingebjørg Sekse Torkjell Sekse Jon Severud Leiv Magne Siqveland Torbjørg Sjøberg Kjersti Sjøtun Johannes Skare Eli Skeie Olav Johannes Skeie Gunvald Skeiseid Jørgen Skjerve Arne Skjerven Arnlaug Skjæveland Per Skjæveland Harald Skorpen Oddvar Skre Marie Skålnes Hermund Slaattelid Solbjørg Slettebakken Jostein Småbrekke Asbjørn Solberg Harry Solberg Jan Oddvar Solli Erling Solvang John Stavland Idar Stegane Magnhild Steine Johanne Stenberg Aasmund Storebø Gerhard Inge Storebø Nelly Storebø Anne Karin Stormyr Jon Strand Rolf Sigmund Sunde Ogmund Sunnevåg Marit Sæle Rolf Søderstrøm Liv Kari Søyland Erling Thu Dagfinn Tjore Erling Toft Arne Tokheim Håkon Torsvik Torgeir Torvik Helga Trageton Harry Tunestveit Kjell Thore Tungesvik Hans Tveit Torgeir Tveit Lars Olav Tveita Sigrun Margreta Tveita Knut Tveitnes Odd Tøndel Liv Ulvøy Kristen Underdal Atle Underhaug Bjarne Johannes Utne Helga T. Utne Thorleif Meidell Vaage Rigmor Nesheim Vaular Kari Langklopp Veland Leiv Vetås Berit Vatne Vik Erling Vik Solbjørg Vik Liv Vike Erling Vikesland Gry Vikesland Åslaug Vikør Inger B. Vikøren Sidsel Vinsand Ingebjørg Viste Leif Øie Jan Økland Nils Ivar Østerbø Einar Øyre Kjell Gunnar Ådnanes Magnus Malvin Ådnanes Olav Ånneland Magne Århus Solveig Åsvang Karmsund Mållag Torunn Alnes Asbjørn Djuv Elise Dørheim Solveig Eidhammar Anne-Ma Eidhammer Lars Eikehaugen Jonn Eikeland Einar Eintveit Severin Fjeldheim Jørund Flesland Synneva Flesland Signy Fludal Aud Grimstveit Torill Borge Horneland Øystein Karlsen Arne Langåker Kyrre Lindanger Paul Mølstre Johannes Ness Alf Ove Nilsen Roger Nilsen Ingebret Paulsen Borghild Sævereide Prestegård Johannes Risøy Ernst Arne Sælevik Hans Olav Tungesvik Åfrid Valheim Svein Terje Vestbø Arne Vevatne Ingolv Vevatne Ola Øverland Yngve Øvstedal Peder Ådland Sigbjørn Aalvik Naumdøla Mållag Håvard Avelsgaard Odd Eidshaug Nordland Mållag Jan Gaute Buvik Kåre Fuglseth Ragni Helene Herseth Terje Juvodden Tore Moen Inger Straume Nordmøre Mållag Jon Kristian Aune Asbjørn Bakken Inger Bergem Anne Grete Witzøe Botten Ola Bræin Brita Fladvad Ruth Fluge Norsk Tidend nr. 1 – 2012 Hulda-biografi til topps i lesarkåring Biografien Hulda Garborg – Nasjonal strateg av Arnhild Skre var den nynorskboka Dag og Tid-lesarane likte best i 2011. Dag og Tid-lesarane stemte fram boka til Skre som årets nynorskbok i konkurranse med mellom andre Bjørnsonbiografien til Edvard Hoem, Saganatt av Frode Grytten og Stille natt av Ragnar Hovland. – Dette var stas! For i denne tevlinga var eg i eit veldig fint selskap, seier Arnhild Skre til Dag og Tid. Ho har hatt nok å gjere også etter at den 669 sider store biografien var ferdig, kan avisa fortelje. Sidan september har ho halde 34 foredrag rundt om i landet og vore med på Hulda-middag på Stranda. I slutten av januar skal ho til Garborg-dagane på Jæren og elles halde fire foredrag på dei kantar. Hulda Garborg – Nasjonal strateg fekk også Brageprisen for beste biografi i fjor. Arnhild Skre vann Brageprisen i open klasse for boka si. Om Hulda-biografien skriv juryen at forfattaren alt i undertittelen framhevar perspektivet sitt, og at ho har lukkast i å balansere skildringa av dei mange oppgåvene til Hulda Garborg – som familiemenneske og forfattar, folkelivsforskar, draktdesignar og danseinstruktør. Livshistoria til Garborg blir ei forteljing om Noreg mellom modernisering og nasjonalisme, men også ei skildring av klassereisa Hulda gjorde frå deklassert middelklasse via bohemliv til nasjonalt ikon, heiter det. (NPK) takkar for gåvene! Kjell Frode Flø Rakel Flå Jon Gulla Odin Hals Randi Skrøvset Hatle Kristian Heggset Johan Sigmund Heggum Sigrunn Helset Harald O. Kalland Asbjørn Klaksvik Jorunn M. Kvendbø Nils Tore Leivdal Albert Lervik Marit Lesund Ingrid Lysberg Tor Mogstad Finn Gunnar Oldervik Henry Opland Gunnvor Opøyen Marit Siira Kjellmod Vada Ola Wågbø Kirsti Orheim Ås Randi Ås Rogaland Mållag Johannes Bakka Lars Bakka Anita T. Bal Wenche Berg Arne Braut Geir Sverre Braut Aslaug Kvilekval Breivik Marit Kyllingstad Bråten Konrad Bråtveit William Bue Jan Inge Buene Olav Bernhard Ekerhovd Anders B. Erga Else Fagerheim Alma Figved Jan Finjord Solveig Moe Fisketjøn Rune Folkvord Jon Fosså Hjalti Heimir Gislason Ingrid Gjesdal Ranveig Gudmestad Oskar Gusevik Per Gunnar Haarr Lidvor Hatteland Ola Hauge Per Nesheim Hauge Håkon Haus Marit Hegland Rasmus Hetland Rasmus Hidle Jane Valaker Høgalmen Terje Håland Magne Jakobsen Odd Jørstad Odd Jørstad Inge Kjøde Mikkel Lid Steinar Lima Georg Løvbrekke Ingeborg Mjør Reidar Nesheim Marit Ness Karl Nilsen Kjell Einar Nordås Kirsti Nærland Ingvar Olimstad Inger Skretting Opstad Åshild Osaland Trygve Gjæver Pedersen Svein Ramsland Signe Randa Oddbjørn Reime Svein Risa Torleiv Robberstad Ole Bjørn Rongen Audun Rosland Magne A. Roth Atle Røe Rolf Salte Norsk Tidend nr. 1 – 2012 Magne Sande Laura Seltveit Bergljot Selvåg Jostein Selvåg Marta Skjerpe Tom Soma Jon Stangeland Brit Sværen Einar Sæland Svein Kåreson Søyland Ingebjørg Thelin Theiss Ove Thu Per Thygesen Ragnar Time Bodil Tjeltveit Kurt Tunheim Vehild Ueland Marta D. Undheim Jone Vadla Ottar Vandvik Torgeir Vetti Reidar Vik Atle Ingar Vold Leiv Volden Audun Ytre-Arne Kjell Aambakk Kjell Aardal Audun Aarflot Romsdal Mållag Dagrun Gjelsvik Austigard Henning Austigard Ingeborg Berg Annlaug Berge Kristine Eidhamar Eivind Hasle Einar Helde Tor Kvadsheim Asbjørn Lillevik Aud Åshild Moen Gunnhild Austlid Oppigard Karen Os Inge Rypdal Edith Skramstad Lars Staurset Oddmund Svarteberg Bjørn Sæbø Kathrin Villa Kåre Vold Roger Aakernes Ingar Aas Sogn og Fjordane Mållag Agnes Alisøy Ragnhild Anderson Georg Arnestad Ola Austring Sidsel Bergset Olaug Marie Bjelde Reidulf Bjørlo Arild Bruflot Oddbjørn Bukve Nils Distad Steinar Dvergsdal Tor W. Eikemo Annbjørg Eikenes Gjertrud Eikevik Arne Eldegard Eldbjørg Stegane Engebø Hans Engesæt Nils Kåre Enstad Dag-Erik Eriksmoen Stein Olav Erikstad Astrid Ervik Johannes Flaten Sigurd Fretland Ottar Færøyvik Marie Godø Audun Hammer Oddlaug Hammer Margit Hovland Hamre Jørgen Helgheim Helga Hjetland Astrid Berg Hundeide Else Kristine Husabø Liv Husabø Nils Husabø Målfrid Husnes Hallgeir Høydal Bjarne Kaarstad Borghild Karstensen Odd Kinden Olina Kolbotn Bjørg Utne Kvam Liv Janne Kvåle Johan Kyrkjebø Magny Kårstad Øystein Lavik Hanne Kristin Meek Ljotebø Jon Ove Lomheim Rune Lotsberg Aud Jensine Lunde Sigrunn Lundestad Luster Sparebank Steinar Dahl Lægreid Reidar Mardal Terje Moe Ragnhild Skogen Molde Odd Mortensbakke Knut Ole Myren Julie Kristine Ness Anna Njøs Stein Næss Per Scott Olsen v. Olfert Øvrebø Radio Luster Jon A. Ramstad Oddbjørn Ramstad Tordis Randmo Asbjørn Rutledal Signe Marie Rønnekleiv Steinar Røyrvik Asbjørn Røyseth Karoline Råd Margot Sande Marta Kari Schawlann Bjarte Sindre Karen Sindre Leif Alfred Skaar Kirsti Solheim Stegane Ola Magne Strand Karsten F. Sunde Johan M. Sunnarvik Målfrid Sværen Gunnhild Systad Harald Systad Leiv Sølvberg Bjørn Sørheim Oddrun Thorsnes Kari og Helge Tveit Bergny Ullaland Borgny Ulltang Arne Vassenden Lars Øyvind Vikesland Øystein Vikesland Margit Wedvik Tore Yttri Njål Ølmheim Liv Østrem Kåre Øvregard Karstein Aaberge Ivar Åkre Sunnmøre Mållag Kristian Almås Åsmund Arne Oddfrid Nora Bell Erik Bergmann Frode Følling Birkeland Jarle Bortne Ole Arild Bø Marit Devold Jostein Drabløs Oddrun Eidem Ståle Eikrem Per Fauske Mård Torgeir Fauskevåg Jostein Fet Freddy Flø Anders Jan Folkestad Otto Per Gjerde Ståle Godø Inge Grimstad Øystein Grønmyr Johs. G. Hareide Asbjørn Hatlehol Severin Haugen Ingunn Haus Jorunn H. Henriksen Magne Hjørungdal Ingrid Runde Huus Asbjørg Meland Håberg Jakob O. Kjersem Terje Kjøde Aud Langlo Kongsnes Liv Kari Krøvel Marit Kvammen Einar Landmark Jorulf Moen Myrene Roger Nedreklepp Bjørn Ståle Nedreskodje Steinar Nordang Lars Omenås Kåre Sigmund Opsahl Einar Os Britt Oterholm Petra Pilskog Marit Redse Oddbjørg Remøy Eldrid Roald Gudveig Rogne Torleiv Rogne Gunder Runde Solfrid Røyneland Tone Skorgenes Asbjørn Inge Skotte Jarle Solheim Ivar P. Stige Kjell Roger Straume Gunvor Strømme Linbjørg Bjørkavåg Sunde Per Svein Tandstad Alette Teige Bern Torset Torny Torvholm Anna Tunheim Arne Uggedal Rolv Ukkelberg Marit Høyvik Ulstein Randi Flem Ulvestad Øyvind Vadstein Eldrid Vik Sveinung Walseth Knut Ytterdal Ingrid Aamdal Kjell Arne Årseth Ottar Aashamar Telemark Mållag Robert Anderson Jon Bjones Hallgeir Brekke Sigrid Bø Geir Arild Djuve Olav Rune Djuve Per Engene Olav Felland Gunlaug Fjellstad Sigrid Fonnlid Anne Karin Funner Hans Magne Gautefall Torgeir Grimstveit Knut T. Haugen Svanhild Haugen Ingebjørg Haukelidsæter Jarle Helle Irene Homme Ragnhild Hovda Hallgrim Høydal Halvard Jansen Bjarne Jordstøyl Olav K. Jørgedal Josef Kili Åse Klakegg Tove Kvaale Kjetil Langåsdalen Lars Maardalen Sigrun Garvik Moen Lars Nevestveit Sigrid Nordskog Ellen Bojer Nordstoga Jakob Olimstad Torleif Olav Omtveit Jens Ringhus Birger Risnes Sigmund Romtveit Olav Rovde Tore Skaug Per Skaugset Bjørn Oddvar Skinnarland Bjørn Oddvar Skinnarland Birger Smedstad Gunvor Solberg Olav Stranna Sondre Svalastog Signe Sølyst Olav Teigen Olav Tho Borghild Tveit Kari Tveit Borgny Slettemoen Tøfte Ingebjørg Helkås Vaa Johan Vaa Tor Valle Einar Versto Kjell Vistad Halvor Øygarden Anne Aarak Sverre Åsen Olav Åsheim Eivind Aasmundtveit Troms og Finnmark Mållag Bente Benjaminsen Per K. Bjørklund Terje Christoffersen Terje B. Dahl Vidkunn Eidnes Sveinung Eikeland Torgeir Engstad Willy Engvik Narve Fulsås Knut Følstad Eldbjørg Gjelsvik Liv Grønvik Aud Hauan Lillian Bernes Hay Magne Heide Olaug Husabø Sigrun Lunde Reidun Mellem Magnar Mikkelsen May Johanne Molund Herolv Olsen Aud-Kirsti Pedersen Guro Reisæter Ingrid Russøy Rønnaug Ryssdal Anne Marta Steinnes Grete Lien Stenvold Marta Sæterhaug Gunn Utkvitne Bjørnar Østgård Odd Østgård Trønderlaget Reidar Almås Egil Ingvar Aune Kjell Bardal Einar H Bartnes Arvid Bjørgum Oddrun Bjørgum Grete Oddveig Holen Buhaug Dagfinn Dahl Lars Daling Astrid Dalslåen Olaug Denstadli Roald Drabløs Anne Eldevik Ola Stuggu Fagerhaug Tore Fagerhaug Helge Fiskaa Arne A. Frisvoll Anders Gjelsvik Magnhild Gravdal Gunhild Grue Jon Grønlid Harald Hernes Oddvin Herstad Olav Kuvås Maj Brit Slapgaard Larsen Terje Leinhardt Borghild Kristin Lomundal Runhild Bakken Magnussen Kristine Kaasa Moe Magne Måge Einar Nordbø Elin Norum Ingrun Norum Jenny Nyvik Anne Nåvik Solveig Otlo Helge Raftevold Jostein Rekstad Anna Dorthea Remhaug Kristian Risan Narve Rognebakke Ottar Rønningsgrind Anders Sakrisvoll Ragnhild Saur Anne Kristine Bolme Selnes Rutt Olden Skauge Oddny Pauline Skeide Alv Helge Skeie Jarle Skjei Åsmund Snøfugl Ingebjørg Sogge Jan Solberg Arvid Henry Staupe Odd Sigmund Staverløkk Eiliv Størdal Eldrid Sundan Erling Syrstad Ingebrigt L. Sødal Jan Sørås Kirsten Tagseth Oddbjørn Tallerås Arnkjell Tingstad Bodvar Tømmerås Inge Torfinn Vada Liv Skogset Værdal Anne Kristin Grøn Wanvik Per Kristian Øvrehus Aa. Bjørgum Øwre Svein Aarnes Valdres Mållag Toralf Baldersheim Gunnar Belsheim Gunnar Breivik Olav Gullik Bø Inger Solveig Bøe Jan Espelidødegård Ingunn Hommedal Asbjørn Kvitrud Signe Elisabeth Kvåle Bjørg Lerhol Svein Erik Lunde Inger Lyberg Torbjørn Stavenjord Per Gunnar Veltun Vest-Agder Mållag Eldrid Arne Anne Kathinka Aslaksen Magne Attestog Gunvald Bauge Helga Dåsvatn Joar Egeland Anne-Berit Erfjord Åse-Berit Fidjeland Aslak T. Fjermedal Anne Fløgstad Vigleik Frigstad Anna Gravelsæter Ola Reidar Haaland Asborg Handeland Marion Haraldstad Magne Heie Knut Homme Theodor Hovda Oddvar Jakobsen Olav Arne Kleveland John Lauvdal Klara Lilletveit Solveig Stallemo Lima Målfrid Lindeland Tom Arnt Lindeland Sylfest Lomheim Oddvar Moen Hilda Helene Neset Håkon Bøye Prestegård Laurits Repstad Margit Seland Asbjørn Stallemo Nils Harald Stallemo Åmund Tveit Gunnar Vollen Ivar Åmlid Østfold Mållag Gunnar Anmarkrud Ole Johan Bjørnøy Per Sjøgreen Foss Aslaug Haugan Arnstein Hjelde Arne Kvernhusvik Arild Løvestad Inge Monefeldt Gunnar Ottne Jan T. Pharo Vegard Skoglund Yrkesmållag Kjellfrid Bøthun Bjarne Dåe Else Fossgard Eirik Holten Gunnar Jordal Rønnaug Kattem Hallgeir Langeland Kjell Harald Lunde Viking Mestad Ingunn Nesheim Olav Norheim Borge Otterlei Hugfrid Raaheim Frode Ringheim Herbjørg Solberg Per Stavang Arne Stensvand Arve Sæbø Lars Helge Sørheim Bent J. Tandstad Turid J. Thune Steinulf Tungesvik Sigrid Tyssen Bodvar Vandvik Olav Vesaas Kristin Vevatne Pål Wiik Vidar Ystad Direktemedlemer Anfinn Bondhus Bjørgulv Johan Eik Randi Einrem Kristian Halse Knut Johannes Helvik Olrun Hild Hillestad Johannes Hjønnevåg Knut Langesæter Karl H. Stefansen Oddvar Steinrud Audun Sydnes Lars Børge Sæberg Borgny Særsten Leif Helge Særsten 23 nmu Janne Nygård Målfolk i heile Noreg, foren eder! Då Utdanningsdirektoratet denne veka kom med sine innspel til korleis læreplanane i norskfaget skal endrast, kom ikkje sidemålsordninga godt ut av det. Stikk i strid med regjeringspartia sine politiske program og felles regjeringsplattform, foreslår direktoratet at sidemålsordninga skal svekkjast – og ikkje styrkjast. Då sidemålsstilen vart innført i 1907, var dette ein stor siger for målrørsla. Det var då, som no, eit viktig steg mot å sikre ei reell jamstilling mellom språka. Om denne ordninga forsvinn, eller vert «nedtona» som det heiter i framlegget frå Utdanningsdirektoratet, er det eit steg attende. Det er i motbakkar det går oppover, seier eit gamalt ordtøke. No har målrørsla eit godt høve til å vise at vi kan vekse oss større og meir slagkraftige, og syne fram at det er vi som har dei beste argumenta. Vi har allereie sett hundrevis av nye målfolk som har strøymd til målrørsla i løpet av dei siste vekene, og det er eit klårt teikn på at folk har trua på oss og forventar at vi ryddar opp. Det er enno godt og vel eit år til Kunnskapsdepartementet kjem til å fatte eit vedtak i saka, men korleis vi nyttar tida fram mot vedtaket er avgjerande for utfallet. Klarer vi å riste litt i den nynorske grasrota og gjere dette til eit folkeleg opprør mot ein politikk vi ikkje meiner ber noko godt med seg, kan vi vinne denne saka. 24 Vinterleir på Røros: Siste helga i januar var Norsk Målungdom samla til Vinterleir på Røros. På programmet stod fleirspråk, etymologi UNESCO og eit friskt innlegg om esperanto. Stemninga var god heile helga, og skiføret var godt. Biletet viser NMU-gjengen som kosar seg i peisestova Foto: Tina Fauskanger om kvelden. Nynorsk nettbank til alle Norsk Målungdom sette hausten 2011 i gang ein digitaldugnad. Målet var å engasjera medlemer, andre nynorskfolk og tenestetilbydarar for at nynorsken skal verta meir synleg i den digitale ålmenta. Så langt har me i stort monn konsentrert oss om å omsetja wikipedia-artiklar, filmtekstar, fri programvare og andre ting som ligg fritt tilgjengeleg på Internett. – Me kan ikkje driva digitaldugnad på Internett åleine, og målet var heile tida å få bedrifter med på laget, seier Vebjørn Sture frå digitaldugnadsnemnda. Det er eit mål at folk skal møta mest mogleg nynorsk i kvardagen. Ettersom digitale banktenester i stor grad har teke over for dei lokale bankane, er dette eit opplagt mål for digitaldugnaden. Sparebank 1 tilbyr allereie både nettbank- og mobilbanktenesta si på nynorsk til kundar over heile landet. I tillegg har einskildbankar som nyttar systemet til EDB Ergo Group, som til dømes Sparebanken Sogn og Fjordane, nettbank og mobilbank tilgjengeleg på nynorsk. – Me ynskjer at fleire skal fylgja etter og gje kundane banktenester på språket deira, held Sture fram. Sjølv om mange av nettbankane har ulik utforming, kan dei ulike systema teljast på ei hand, og det bør difor vera realistisk å gjera nettbank- og mobilbanktenester tilgjengeleg for alle i Noreg som ynskjer det. Nynorske banktenester kjem likevel ikkje av seg sjølv. Dersom alle nettbanktenester i framtida skal vera tilgjengelege på nynorsk, er me avhengige av at bankane ber systemleveran- døren sin om å få banktenestene på nynorsk. Då er det ikkje nok at sentrallekken i Norsk Målungdom ber bankane gje kundene sine nynorske banktenester. Dersom du er kunde i ein bank som ikkje har nettbank- og mobilbank tilgjengeleg på nynorsk, kan du gjera ein skilnad ved å be banken din om å få banktenester på nynorsk. Dersom me er mange nok som ber om det, får me framtidas banktenester på nynorsk. Eva Holthe Enoksen Dialektprisen 2011 til Therese Johaug Norsk Målungdom delte ut Dialektprisen 2011 til langrennsløparen Therese Johaug. – Ho har gjort dialekten frå Dalsbygda til ein del av varemerket sitt og er eit fantastisk førebilete for ungdom over heile Noreg, seier Janne Nygård, leiar i Norsk Målungdom. Duger godt Dialektprisen til Norsk Målungdom vert delt ut ein gong i året, og går til offentlege personar som har utmerkt seg på ein positiv måte med bruk av dialekt. – Sjølv om det i dag er meir akseptert enn nokon gong å nytte dialekten sin overalt i samfunnet, er nokre dialektar mindre aksepterte enn andre. Dette gjeld spesielt bygdedialektane på austlandet, og difor er det avgjerande at personar som Therese Johaug syner fram at desse dialektane duger like godt i det offentlege rom som andre dialektar, forklarer Nygård. – Kvar gong Johaug kjem til orde på TV eller radio, syner ho fram dialektmangfaldet i Noreg på ein glimrande måte. Dialekten er ein viktig del av identiteten til mange, og det å høyre Johaug snakke sin dialekt med stor sjarm og sjølvtillit, gjer det enklare for ungdom å halde på dialekten sin, avsluttar Nygård. Storfint selskap Landsstyret i NMU har delt ut Dialektprisen årleg sidan 2001, og prisen har vorte ein av dei mest prestisjetunge språkprisane i Noreg. Johaug er dialekt- SJARM og sjølvtillit: Johaug snakkar dialekten sin med stor sjarm Foto: Wikipedia Commons og sjølvtillit, meinerNorsk Målungdom. prisvinnar nummer ti i rekkja, og kjem i storfint selskap med mellom andre Eli Kari Gjengedal, Lars Vaular og Ravi. Norsk Tidend nr. 1 – 2012 Gje nyttige gåver Til barnehagekampanjen: —Medlemskap i gåve: Kjenner du nokon som burde ha vore med i Mållaget? Gje dei medlemskap i gåve! Det kostar 200 kroner. JA TAKK, eg tingar: —stk. song- og teiknehefte: Kvart lokallag får dei fyrste 50 eks gratis, deretter 2 kroner per sett. Gratis! — stk. MATBOKS i plast. 16x11 cm. Kr 50 —stk. TIPSHEFTE som gjev god lese- start med gode tips til nynorske barnebøker. 16 sider. Gratis! KRUS OG KOPP! — stk. MEDLEMSBEVIS som eg kan gje vekk i gåve. Kr 200 —stk. kaffikrus kr 100 Svart dekor og brun tekst. —stk. PC-HYLSTER med slagordet Mange røyster – felles mål. Storleik: 15". Kr 100 Det endaa koma kann den Dag, daa Retten fram kann sleppa Ivar Aasen, 1875 — stk. Takk, Ivar Aasen-JAKKE- —stk. FLYGEBLAD til dei tilsette: MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk) «Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 4 sider. Gratis! —stk. kaffikrus (2008) kr 100 Svart dekor og gulltekst. Kruset er nytrykk av jubileumsserviset. — stk. Slepp nynorsken til-JAKKE- MERKE. Kr 10 (kr 50 for 20 stk) Det går mangt eit menneske og ser seg fritt i kring for Ivar Aasens skuld Tarjei Vesaas 1950 — stk. Ivar Aasen-almanakk- OMSLAG i skinn som varer i mange år. A- plan-/Filofax-system. Burgunder farge. Passar for innmat storleik 96 x 167 mm. Du byter ut innmaten for kvart år. I dette lausbladsystemet er det også mykje anna tilleggsutstyr å få kjøpt, m.a. lausark for eigne notat. Kr 250 —stk. kaffikrus kr 100 Svart dekor og brun tekst. Skogen stend, men han skifter sine tre Olav H. Hauge, 1965 —stk. FLYGEBLAD til foreldra: «Gjennom ord blir verda stor»kampanje for nynorsk i barnehagen. 2 sider. Gratis! FRIMERKEMAPPER frå Posten med førstedagsbrev med frimerket — stk. som Posten laga i høve hundreårsjubileet. Kr 50 — stk. PARAPLY Svart dekor og brun tekst. Nokon må elske ordet og reinske bort ugras der det gror. Nokon må bruke ordet. Berre ved bruk blir det vakkert. Marie Takvam, 1987 med trehandtak. Svart med kvit logo og slagord: Mange røyster – felles mål. Diameter om lag 1 meter. Kr 70 Kryss av, klipp ut eller kopier og send tinginga til: Noregs Mållag, Postboks 474 Sentrum, 0150 Oslo Norsk TideNd Nr. 1 – 2012 —stk. frukostasjett (2008) kr 100 ! Du kan også tinge ved å sende e-post til [email protected], ringje 23 00 29 30, fakse til 23 00 29 31 eller ved å gå inn på www.nm.no Porto kjem i tillegg. Hugs at vi kan gå tom for somme artiklar! Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar. —stk. JAKKEMERKE: «Gjennom ord blir verda stor». Gratis for inntil 20 jakkemerke! Deretter 1 krone per stykk. —stk. RULLEBANNER: «Gjennom ord blir verda stor». 2 meter høg. Kr 500 Namn: Adresse: Postnr. Poststad: 25 Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai Prent: Nr1Trykk as Opplag: 13 500 Abonnement: kr. 250,– per år Annonsar: Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside: Halvside: Heilside: Tillegg for fargar Ilegg til avisa: kr 9,00,–/mm kr 0,50,–/mm 45 mm kr 4 000,– kr 7 000,– kr 12 000,– kr 1,00 pr. stk. Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire nummer kan vi diskutere særskilde avtalar. Stoffrist nr. 2 – 2012: 19. mars 2012 Illustrasjon frå boka Vivaldi. Illustratør: Mari Kanstad Johnsen NOREGS MÅLLAG Tilskrift: Boks 474 Sentrum, 0105 OSLO Telefon: 23 00 29 30 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: [email protected] Kontoradresse: Schweigaardsgt. 16 Bankgiro: 3450.19.80058 Leiar: Håvard B. Øvregård mobil: 917 73 157 [email protected] Tilsette: Gro Morken Endresen, dagleg leiar, tlf. 23 00 29 37, 957 85 560, [email protected] Tuva Østvedt, organisasjonskonsulent, tlf. 23 00 29 34, [email protected] Berit Krogh, økonomikonsulent, tlf. 23 00 29 35, [email protected] Ingar Arnøy, skulemålsskrivar, tlf. 23 00 29 36, 975 29 700, [email protected] Marit Aakre Tennø, norskfagskonsulent, tlf. 454 71 716 [email protected] Hege Lothe, informasjonskonsulent, tlf. 57 86 53 60, 926 48 348, [email protected] Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend, tlf. 23 00 29 32, 943 97 998, [email protected] Else Elise Sætre Bullus, kontormedarbeidar, tlf. 23 00 29 30, [email protected] Tarjei Vågstøl, IT-medarbeidar, tlf. 23 00 29 50, 452 31 489, [email protected] NORSK MÅLUNGDOM www.nynorsk.no/nmu Tilskrift: Postboks 285 Sentrum, 0103 Oslo Telefon: 23 00 29 40 Telefaks: 23 00 29 31 E-post: [email protected] Bankgiro: 3450 65 48707 Leiar: Janne-Kristin Svarstad Nygård, tlf.: 916 16 637, 23 00 29 40, [email protected] Skrivar: Johanne Marie Kydland Torund, tlf.: 23 00 29 40, [email protected] www.nm.no 26 Ei fullenda barnebok Når illustrasjonane i ei barnebok får deg til å tenkje på kunstutstillingar, er det nokon som har gjort ein god jobb. Vivaldi er ei slik bok. formata meir, la sjangrar som klassisk biletbok og teikneserie skli litt over i kvarandre. – Kva tankar gjer du deg om abstrakte illustrasjonar i bøker retta mot born? På den eine sida er ein jo glad for at ikkje alt ser ut som Disney. På andre sida kan ein vel også stole for mykje på ungane sin fantasi og evne til å tolke abstrakte illustrasjonar? – Eg trur mange born vil tenkje at ei super-abstrakt bok er kjedeleg. Ofte er det banale og det direkte ein meir effektiv inngang til ein tekst. Når det er sagt, er born veldig forskjellige, og dei blir fasinerte av ulike ting. Når det gjeld Vivaldi, er det ei bok med såpass mange illustrasjonar at eg tykkjer det passa med nokre teikningar som ikkje direkte skildrar ei handling i teksten, men kanskje heller ei stemning, ei kjensle. Barnebøker blir ikkje mykje flottare enn dette. Helge Torvund leverer som alltid varene, men det er illustrasjonane til Mari Kanstad Johnsen som lyfter boka. Ho handlar om Tyra som ikkje har det så kjekt på skulen. Men ein dag får ho ein katt, og vegar opnar seg. Høg kvalitet Boka kjem ut på det vesle Magikon Forlag på Kolbotn, som gjev ut biletbøker, kunstbøker og bøker knytte til visuelle fag. «Vår målsetning er å utvikle bokprosjekter som forener leseglede og visuelle opplevelser av høy kvalitet, for både barn og voksne.» Det kan ein helse og seie dei har klart med denne produksjonen. Det ser ut til å vere eit drøymeprosjekt for ein illustratør. – Jo, det er heilt sant, det var eit drøymeprosjekt, seier illustratør Mari Kanstad Johnsen. Organisk prosess – For det fyrste er det ein veldig fin og poetisk tekst, som gjev rom for både abstrakte og meir konkrete illustrasjonar. Og Helge har synt meg stor tillit heile vegen, noko som gav rom for å eksperimentere med teknikkar og uttrykk. – Teksten er ganske lang, og kunne fint ha passert som ei «vanleg» bok. Eg ser for meg at Torvund har tenkt at det kunne ha passa med nokre illustra- Illustrasjon frå boka Vivaldi. Illustratør: Mari Kanstad Johnsen sjonar, men så har du kome på bana og overtalt han til å lage noko meir? – Prosjektet eskalerte litt undervegs. Etter kvart vart det veldig mange illustrasjonar som det kjendest rett å ha med. Og me ville jo gjerne lage ei spesiell bok, der det visuelle skulle komplimentere alle nyansane i teksten. Ein ganske organisk prosess, alt i alt. Større aksept – Brian Selznick har stor suksess med sine gjennomillustrerte romanar, og det same gjeld Pingle-bøkene til Jeff Kinney. Vil du seie at dette er noko ein ser meir av, altså barne- og ungdomsbøker der illustrasjonane er viktigare enn før? – Det kan nok stemme. – Kva er grunnen til det? – Generelt trur eg kulturen me lever i blir meir og meir visuell. Då er det veldig naturleg at ein finn denne utviklinga også i barne- og ungdomsbøker. Eg opplever også at teikneseriar har fått mykje større aksept, og at både forfattarar og illustratørar tør å utfordre Luktebok – Må alltid biletbøker som denne lukte så mykje? Eigentleg burde nokon lage ei biletbok om eit trykkeri, slik at det blir ei luktebok i tillegg. –Ja, det er en fin idé! Eg hugsar dei lukteskrapekorta ein fekk med Donald då eg var lita. Etter eit par rundar lukta alle dei ulike skrapefelta det same, litt vondt. Kanskje luktteknologien har kome lenger i dag. – Får illustrasjonane eit liv etter boka, skal du stille dei ut ein stad? – Hm. Eg har ingen konkret plan for utstilling av Vivalditeikningane, men det er slettes ikkje umogleg. Det blir i så fall ein vill miks av format og media, så det kan bli moro! KJARTAN [email protected] HELLEVE Norsk TideNd Nr. 1 – 2012 sagt sidan sist kryssord for barna ved Einar Søreide Nå har nynorsk tyrannisert norsk skole lenge nok! Norge ta hintet!!! Vet ikke hvem som niholder på faget, men det er i alle fall ingen jeg kjenner. For guds skyld, nå er det virkelig på tide å komme tilbake til virkeligheten! Jonathan S. Bierach (18) med kvast lesarinnlegg i Adressa Uansett personlige preferanser er ikke dette spørsmålet lett. På nynorsk heter det Sørpolen. Men også nynorskbrukere reiser til Syden, ikke minst på denne årstiden, hvor det kan være hustri i nærheten av dei gamle fjell i syningom. Per Egil Hegge brilejerer i språkspalta i Aftenposten (Løysinga finn du nedst på sida) – I dag har Norge i realiteten to skriftspråk: Norsk og engelsk. Å bruke krefter på oppgjøret mellom nynorsk og bokmål er bortkastet tid med tanke på den trusselen norsk nå står overfor i konkurransen med engelsk. Marit K. Slotnæs i Morgenbladet dreg opp det store perspektivet kryssord ved Laurits Killingbergtrø Kryss NT nr 1-2012 BAK SKALET BAR BRÅ BREITT RØRSLE SINNA FENGSLA Han mener at flere av bilistene burde sendes på kurs i køkultur, og at kurset må holdes på nynorsk. – Da finner de mer ro og tålmodighet. Og har sjølv løysinga klar. I artikkelen står det forresten òg at i dei aller fleste primitive kulturar er sola ein mann og månen ei kvinne. På nynorsk er det omvendt. Runar Gudnason fører i Dag og Tid prov på at nynorsk ikkje stammar frå ein primitiv kultur BELINGA ORDNA TEMAET GAMLE KVÆDE JORDRYGG FRYSE PLUSS MIDDELS STOR TAL BOKSESLAG FLATEMÅL TABELL MED FOSTER TRE UKOKT ELTAR I BUSKERUD LEGGJE STEINAR EVENTYRSAMLAR SKULDRA VAKING FRITID LIVLEG FORSAMLING SIMPELT ÅTAK LURT PLAGG KLIPPAR YRKESGRUPPE GODTERI LARVE UTROP UNNSKYLDE VEKST SKOUNDERLAG KLOK SÅ GODT! (2 ORD) MÅLEREISKAP GJERE HANDARBEID IKKJE BAKKE INNSJØEN LETTARE TEATER KORT HÅVAR INN SIVBÅT NIVÅ ASIAT GLIPE BRÅK BRUKER AUGO EKSKREMENT VASSDRAG UNDRA KJERALD EVNETAP SKOGSPRODUKT FISK KLAGA DUUNFIGUR UTLAUPET SITJEPLASSAR LEVERTE PLANTE UNEMND LEVE UJAMN DØGNTID NORDBU REKKJE SLAGPLASS 1177 DRIV IKRING SKREMMANDE LINER INTAKT HAND løysing Kryss NT nr 5-2011 LAGA PROSJEKTIL PÅLEGG LEDD LUKE UKLARE U VESAASROMAN B FISK ELLER SJØMANN VELTE SLÅ H F O T B A L L K L U B B A N E M O R K E N BÅT PREST I BIBELEN E L I IKKJE SAMSKIPNAD P R I S M E K I K K E R T SLYNGPLANTE LITE HUS UNGE SONGARAR MEDISIN FESTEMIDDEL ØYBUAR I 1. ETASJE GRAVERT METALL FRAMSELSKAPS- GANG KJOLE LEVE N B U N PLANTENE O N E R T E S I G HUSTAK P E D O EPOKE T O K E N G E B Æ R S Y L T KONGE E L LAGE E R I K L U SPORTSUNDER- I S A N E M O N LAG NAUDS K O G O A BUSTAD G A J A K K GLANE N I S T SANSAR K E P L A S S E N SPØR R E A L D R Ø B FÅ TAK I K E H A T A TJUVEN H E PREGA I AV ELDE M O S E G R O D LARVER E BUSK Å M E R Ø L L E REVERS A T T O V E R L I M SKRIK I D A U A N R U T E R K N N E K O R EKSISL E V E TERE D R O P A R KOMIKAN A R RAR ROTEN TELESKOP STARTE M Å S L SETERL I HUS B A R A U G E SY I LÊR Norsk Tidend nr. 1 – 2012 STUING NYHEITSSØKJAR I JOBB MUNNPARTI K Løysing på barnekryssord GRIMASE VELDIG LANGT SIRKUSKONGE GJÆRER Ja, først og fremst Eskeland som snakket distinkt og vakkert nynorsk, og som tilfeldigvis bodde en stund i mors nabolag i Oslo da hun var ung, men hadde konvertert tilbake til barndomsmålet. Snakker du nynorsk, kan du sitere telefonkatalogen baklengs og høres dypsindig ut. Marie Simonsen i Dagbladet FLOKK HELD FRAM TREIV – Det er bare SUV-biler som gjør dette, høye biler med firehjulstrekk. De kommer seg helt frem og stiller seg inn. Jeg skal vedde på at de snakker bokmål, sier Vågen. Kjell Jostein Vågen forklarer til BT om kva folk som snik i kolonnekøyringskøen BORT FORSØME UNNGÅ VINN START PÅ FASTA TRAKKE MØDESAMT HUMØR SKEISERENNAR PLANTE STAT I USA U R T E N E FOTBUNAD DEL AV INDIA SKAM DEG! KØYR! FESTEN KALD SKIKKELEG I AKERSHUS NORSK FORFATTAR SMÅFUGL SVÆRT UPOPULÆR LYT HEVE SEG DRIKK GAMLE TEIKN ARVERETT KVINNENAMN STEINANE KORT BOKSESLAG IFRÅ SPØRJEORD I S A N D E UTKOPLA MINKANDE N E PAR R NORRØN GUD F A R R Ø T Y E MATTER SKAMLAUST R F Y R E E R K HEIS T E ST. L S E A V N A K T T O A R TE Kryssordvinnarar i nr. 5 – 2011 1. Olav Arne Kleveland, Evje 2. Birgit Christenson, Edland 3. Asbjørg Apalseth, Sandane Send løysinga til: Noregs Mållag Postboks 474 Sentrum 0105 Oslo Frist: 19. mars 2012 Merk konvolutten «Kryssord». Rett løysing kjem i neste utgåve. Tre vinnarar vert trekte ut og får fin premie. Namn: Adresse: Postnummer/-stad: Løysing på kryssord 5 – 2011 27 i nynorskens skog «Grense Jakobselv» hylla i Frankrike Vaffelhjarte seld til UK og USA Fleire og fleire land oppdagar den norske barnebokforfattaren Maria Parr. No blir debutboka hennar, Vaffelhjarte, også utgitt på engelsk. Det er svært sjeldan for norske barnebøker. – Det er imponerande at Maria Parr etter berre to bøker er blant dei mest omsette norske barnebøkene i utlandet. Det viser den store og allmenngyldige appellen hennar. Vi er takksame for å gje ut forfattaren som bokmeldarar verda rundt samanliknar med Astrid Lindgren, seier forlagsdirektør Edmund Austigard i Samlaget. Det er det tradisjonsrike britiske forlaget Walker Books som no skal gje ut boka til Maria Parr i Storbritannia. I USA kjem boka på forlaget Candlewick, fortel forlaget. Til saman er Vaffelhjarte selt til 16 land, mellom anna Kina, Japan og Ut i verda: Maria Parr slår an også utanfor landegrensene. Foto: Siri Juell Rasmussen Russland. Det betyr at Maria Parr er blant dei norske barnebokforfattarane med flest utgjevingsland. – Ho ligg heilt i tetsjiktet med forfattarane som Erlend Loe og Klaus Hagerup, fortel forlaget. (NPK) Haram Mållag: Torleif Rogne (t.v) har gjort mykje godt arbeid for å få til oppstarten av Haram Mållag, medan Kjell Rogne Straume har takk ja til å verte fyrste leiar i Foto: Terje Kjøde laget. Nye lokallag Siste tida er det skipa fleire nye lokallag i Mållaget, både i vest og aust: Haram Mållag, Hamar dialekt- og mållag og Bakkenteigen Mållag. Bakkenteigen Mållag er eitt av desse heilt nystarta lokallaga. Det er lokallag for tilsette og studentar ved Høgskolen i Vestfold. I desember arrangerte dei førjulssamling med bibelomsetjing, julesongar og litt humor på programmet. – Dette vart ei veldig kjekk samling. Anders Aschim, som har vore med på arbeidet med omsetjinga av nynorskbibelen, fortalde om dette arbeidet, fortel Gudrun Kløve Juuhl. Saman med Ommund Vareberg, prosjektleiar Kristin Barstad, professor Norunn Askeland og høgskulelektor Fredrik Borgen utgjer ho arbeidsutvalet i Bakkenteigen Mållag. Ein viktig del av norskfaget Glade: Vertskapet Aud Melås og Evan Lewis då dei fekk prisen under ei markeFoto: Kjartan Helleve ring på Håndverkeren i Oslo. Næringslivsprisen til Ægir bryggeri Ægir bryggeri i Flåm fekk Nynorsk næringslivspris 2011 frå Noregs Mållag. – Vinnaren er ei sterk merkevare i ein ny og veksande marknad, seier juryleiar Håvard B. Øvregård, leiar i Noregs Mållag. – Ægir bryggeri har ein god og gjennomført presentasjon av produktet, der innhald, namn og språk heng godt saman. Nynorsk er det naturlege valet på etikettar, vevside, fjesbok og i annan kommunikasjon, seier han. – Det var aldri noko alternativ, sa vertskapet Aud Melås og Evan Lewis då dei fekk prisen under ei markering på Håndverkeren i Oslo. Tips oss! Ægir bryggeri starta i 2007, og på den korte tida har dei fått mange utmerkingar og prisar for produktet sitt. Det flytande handverksproduktet kan du i dag finne i butikkar og skjenkestader over heile landet. I ei bryggjerinæring prega av oppkjøp og sentralisering, er mikrobryggjeri med lokal forankring og særpreg ein ny og alternativ nisje i vekst. Bryggjeriet med tilhøyrande skjenkestove ligg i Flåm i Aurland kommune, er kalla opp etter ølbryggjaren til dei gamle norrøne gudane, og er drive av ein heimflytta sogning og ein utvandra amerikanar. Hege Lothe – Vi er vel kanskje den arbeidsplassen med flest nynorskbrukarar her i fylket, og i tillegg utdannar vi mange lærarar. Då passar det å ha eit mållag. I lærarutdanninga er nynorsk ein viktig del av norskfaget og vi har i tillegg eit bra språkfagleg miljø ved høgskulen. Med mållaget kan vi synleggjere nynorsken og språkmangfaldet generelt, seier Gudrun Kløve Juuhl til lnk.no. – Vi er stolte over å vere det einaste institusjonsmållaget i landet, ope for både studentar og tilsette. Sjølv om Vestfold er eit bokmålsområde, så er høgskulen litt meir mangfaldig, seier ho. Nytt lag i Haram I september var det skipingsmøte for Haram Mållag. Kjell Rogne Straume takka ja til å verte fyrste leiar i laget. Både Torleif Rogne og Terje Kjøde, styremedlem i Noregs Mållag og leiar i Sunnmøre Mållag, har gjort mykje godt arbeid for å få til eit heilt nytt lokallag i Haram kommune. Skipingsmøtet hadde godt frammøte. Dei nye utfordringane for Mållaget vart drøfta: barnehagekampanjen, arbeidet for meir nynorsk i NRK Super og arbeidet for ei god sidemålsordning i skulen. Det nye styret er Mette Frostad Engeseth frå Vatne, Trude Finnanger frå Brattvåg, Aud Marøy frå Haramsøy og Jonny Rogne frå Longva. Kjartan Fløgstad-boka Des Hommes Ordinaires, for oss kjend som «Grense Jakobselv» får gode kritikkar i Frankrike. I søndagsavisa Journal du Dimanche skriv kritikaren blant anna at «kraftprestasjonen til forfattaren er at han kastar lys over den filosofiske og – la oss driste oss til å bruke ordet – humanistiske grobotnen for nazismen, utbreidd blant ein elite som ikkje drøymer om anna enn «den nye tid». Djupt fengsla, og alarmert, trengjer lesaren inn i ein forvrengt ideologi som avslører korleis det beste avlar det verste». (NPK) Det aller største I november fekk Agnes Ravatn den nynorske Språkprisen 2011 frå Språkrådet. Ravatn er journalist i Dag og Tid og har gjeve ut bøker på Samlaget. – Det er nok det største eg har oppnådd. Og det er ein pris eg ikkje trudde eg hadde innanfor rekkjevidd. Det fyrste eg tenkte, var at dette var ei misforståing. At dei kanskje hadde blanda meg med ho Rotevatn, men ingen ville gripe inn, så då var det vel rett då, smiler ho. Språkrådet deler kvart år ut to prisar for framifrå bruk av norsk i sakprosa. I år fekk Morten A. Strøksnes bokmålsprisen. Agnes Ravatn fekk nynorskprisen for bøkene Stillstand og Folkelesnad og for sitt virke som spaltist og kommentator i Dag og Tid. – Det er fantastisk, og ei overrasking å få ein pris som ragar så høgt, seier Ravatn. – I takketalen din på Språkdagen valde du også å takke målrørsla. Kvifor det? – Eg veit kor billeg eg sjølv har sleppt unna. Eg har berre brukt nynorsken. Mållaget har teke striden og blitt latterleggjort og karikert, og det fortener mållaget ein takk for, seier Agnes Ravatn. Hege Lothe Oppattskiping på Hamar I Hamar Mållag har det ikkje vore aktivitet på fleire år, men denne vinteren har Jens Haugan teke initiativ til å starte opp att laget. Denne gongen vert laget starta som Hamar dialekt- og mållag, og det vil ha medlemer frå Hamar og området rundt. På møtet i Hamar dialekt- og mållag i oktober blei det vedteke at lokallaget skulle starte opp igjen aktiviteten. Det blei valt eit interimstyre med desse medlemmene: Jens Haugan (leiar), Ingrid Maurstad Tuko, Nils Slapgård, Heidi Rossow og Yngve F. Erstad. Hege Lothe Vi vil gjerne vite kven som snik seg som svoltne ulvar gjennom nynorskens skog. Send e-post til [email protected]. Sett pris på: Agnes Ravatn har fått Språkprisen 2011 av Språkrådet. Foto: Språkrådet
© Copyright 2024